Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	10000UZS
Размер	13.1MB
Покупки	0
Дата загрузки	25 Сентябрь 2024
Расширение	pptx
Категория	История

Aleksandir Makedoniskiy bosqini davrida O‘rta Osiyo

Ptolemey orqasidan katta qo‘shin bilan Aleksandrning o‘zi
yurdi. Uning yo‘lida branxidlar shahri chiqdi. Branxidlar
avlodlari Milet (Kichik Osiyo) shaxriga yaqin Appalon
Didimkiy ibodatxonasining ruhoniylari bo‘lgan. Ular Kserks
davrida ( mil. avv.481-465 yy.) O‘rta Osiyoga ko‘chirilgan
edi. Branxidlar Eron bosqini davrida ibodatxonaning
xazinasini axamoniylarga topshirib, jonlaini saqlab qolgan
edilar. Yunonlarning qasosidan qo‘rqib O‘rta Osiyoga
kelgan edilar. Ular mil.avv. V asrda O‘rta Osiyoga kelgan
birinchi yunonlar bo‘lishgan. Ularning shaxri Yerqo‘rg‘on
yodgorligi o‘rnida bo‘lgan. Bu hozirgi kunda Qarshi
shahridan 10 km shimolda joylashgan. Branxidlar
Makedonskiy va uning qo‘shinlarini non va tuz va
xursandlik bilan kutib olgshan bo‘lsalar-da, Makedonskiy
ularning barchasini xoinlikda ayblab, qirib tashlaydi va
shaxrini ham vayron qiladi. Tarixchilardan Arrian va Kvint
Kursiy Ruflarning xabar berishiga qaraganda, Iskandar va
uning qo‘shinlari o‘z vatandoshi sifatida xursandchilik bilan
kutib olishga chiqqan begunoh branxidlarni qirib tashlaydi
va ularning shahar va qishloqlarining kulini ko‘kka
sovuradi. Shundan keyin Aleksandr Ptolemey qo‘shinlari
bilan birlashadi. U asirga tushgan Bessning quloq va
burnini kesib, Ekbatana shahriga, ya’ni Doro III ning
qarindoshlari qo‘liga topshirish uchun yuboradi. U yerda
Bess vaxshiyyona o‘ldiriladi.

/Maraqandani ikkinchi marta qamal qiladi.
Bundan xabar topgan Iskandar tezda
Samarqandga qaytadi. Bundan xabar topgan
Spitamen yana cho‘lga qochadi. Lekin
Makedonskiy ularni ta’qib qilmasdan,
qishloq va shaxar aholisini qilichdan
o‘tkazadi. Qo‘lga olingan 30 so‘g‘d
zadagonlari o‘limga qo‘shiq aytib borgan.
Bu Aleksandrni hayron qoldirgan. Tarixiy
manbalarga ko‘ra, Diodor ma’lumoticha,
120 mingdan ortiq qo‘zg‘olonchi va
mahalliy katta qismini qirib tashladi .

Mavjud imkoniyatlarni to‘g‘ri tahlil
qilish, unga to‘g‘ri baho bera
bilish, dushmanni yaxshi o‘rganish
zarurligini jang qilishning asosi
deb bildi. Zarur paytda u
ehtiyotkorlik chidam va matonat
bilan ish tutdi. U hech qachon
hushyorlikni o‘zidan tark etmadi.
Uning qo‘lga kiritgan
g‘alabalarining boisi shundaki, u
dushmanlarining bo‘sh va zaif
tomonlarini yaxshi o‘rganardi. U
intizomli muntazam qo‘shin va
jangovor qurollar bilan har
qanday zaif dushmanni ham, o‘ta
hushyorlik ayyorlik qattiqqo‘llik va
qat’iyatlik bilan kuchli raqibni
ham yengib keldi.

Mil. avv.334- 330 yillar davomida Iskandar Eronning
asosiy viloyatlarini bosib olgach, o‘zining bosqinchilik
yurishlarini davom ettirish maqsadida miloddan
avvalgi 329 yilning bahorida Hindiqush tog‘idan o‘tib,
qadimga Baqtriya tuprog‘iga kirib keldi. Grek
manbalarida O‘rta Osiyodagi ikki daryo oralig‘ini
Transaksoniya deb atashadi.

U Baktriyaning yirik shaharlarini egallay
boshlaydi. Drapsaka (Afg‘onistondagi Anderab
shaxri), Aorn (shimoliy Afg‘onistondagi
Oltindilertepa), Davlat poytaxti Bakrani
(Shim.Afg‘onistondagi Balx)ni egallaydi. Bess va
uning tarfdorlari Amudaryoning Termizga yaqin
joyidan o‘tib, ko‘prik vazifasini o‘tab kelgan
yakkayu yagona kemani yoqib yuborishdi va
Sug‘d saprapligining Nautaka xududiga
chekinishdi. (Qashqadaryoning sharqiy tomoni)
tomon chekinishdi. Ularning orqasidan Aleksandr
Ptolemey boshchiligida armiyaning bir qismini
yuboradi. Nautaka qal’asida Bessning
ittifoqchilari baqtriyalik Oksiart, sug‘dlik
Spitamen va fors Datafarnlar o‘rtasida nizo
chiqdi. Chunki Bess o‘z ittifoqchilariga
ahamoniylar zulmiga va Iskandar hujumiga
qarshi birgalashib kurashishga ahd qilgan edi .

Dastlab ular Bessning niyatini anglab
etmay, u bilan birga bo‘lishdi. Ammo
uni, ittifoqchilari bilan shohlar kabi
munosabatda bo‘lishga intilayotganini
sezgan Spitamen, Oksiart va fors
Datafarnlar u bilan aloqani uzishdi va
uni kishanlab Iskandarga topshirish
niyatida ekanliklarini bildirish uchun
uning qarorgohiga chopar yubordi.
Kishanlangan Bessni qal’ada qoldirib,
o‘zlari esa mamlakat ichki hududlariga
chekinishdi. Spitamen va uning
ittifoqchilari Bessni Iskandarga
topshirish bilan dushman istilolarini
to‘xtatmoqchi bo‘lishdi. Chunki
Iskandar Eronga yurish boshlaganda, u
o‘z dushmani Doro III ni nomardlarcha
zaharlab o‘ldirgan Bessdan o‘ch olish
niyatida ekanligi e’lon qilgan edi.

/Hujumni birinchi bo‘lib Iskandar boshladi. Uning jangchilari
o‘t ochar mashinalar bilan daryoni kechib o‘tadi.
Tadqiqotlar natijasida uning Bekobod qishlog‘i yonidan,
ya’ni Sirdaryoning eng tor yeridan kechib o‘tilgan degan
fikrlar bor. Jang qattiq bo‘ldi. Saklar Iskandar siquviga
bardosh bera olmadilar. 150 tasi asir olinadi. Minglab
saklar halok bo‘ladi. Iskandar sahroning ichiga kirib boradi.
Lekin uning qo‘shinlari orasida me’da kasalligining
tarqalishi, jazirama va suvsizlik ham askarlar noroziligiga
sabab bo‘lgan. Vaziyat Iskandarni o‘z qo‘shinlari bilan
Aleksandriya Esxata qal’asiga qaytishga majbur etdi. Ko‘p
o‘tmay, saklarning elchilari kelib, undan kechirim so‘raydi.
Iskandar esa ularni xayrixohlik bilan qabul qildi. Uning
maqsadi saklar bilan munosabatni yaxshilash edi.
.

Spitamen rahbarligida makedoniyalik
bosqinchilarga qarshi xalq harakati boshlanib
ketdi. Iskandarning rejalari chippakka chiqdi.
Spitamenning ko‘ngilli jangchilari ayyor va kuchli
dushmanga qarshi ochiq kurashga otlandi. Agar
Spitamen avvallari Iskandarga Turon xalqlarini fors
zulmidan ozod etuvchi xaloskor sifatida qaragan
bo‘lsa, endi uni Turon xalqining ayyor va kuchli
dushmani ekanligini his etdi. Iskandar miloddan
avvalgi 329 yili Baqtriya va So‘g‘d yerlariga kirib
kelganda mahalliy aholiga itoatkor qul sifatida
qaragan edi. Uning niyatini Turon zaminning
barcha xalqi tushundi. Vaziyatning jiddiyligini
tushungan Iskandar darhol Baqtriyaning bosh
shahri Baqtrada (yunoncha Zariasp, forscha Balx)
barcha eparxlarni yig‘ib qurultoy chaqirdi.
Mahalliy aslzodalar Iskandarning niyatini darhol
tushundilar va barchani qo‘zg‘olonga tayyorladi.
qurultoyning asosiy maqsadi O‘rta Osiyoda
yunonlar hukmronligini mustahkamlashga
qaratilgan edi. Biroq, uning ochilishi oldidan,
"Iskandar qabila boshliqlarini Zariaspda yig‘ib,
so‘ngra yo‘q qilib yuborish niyatida emish" degan
gap tarqaldi. Bunga javoban qurultoyning ochilish
kuni qo‘zg‘olonning boshlanishiga signal bo‘ldi.

O‘rta Osiyodagi harbiy vaziyat Iskandar uchun juda
murakkab edi. Sirdaryoda saklar to‘planib, jangga shay
turishdi. Samarqand Spitamen tomonidan qamal qilindi va
yunon qo‘shini yanchib tashlandi. Iskandar Sirdaryoda
ikkinchi marotaba yarador bo‘ldi.
Saklarning qarshiligini qaytarib turish maqsadida Sirdaryo
sohilida 17 kun ichida mustahkam mudofaa devori bilan
o‘ralgan qal’a qurdirdi. qal’aga "Aleksandriya Esxata", ya’ni
"Olisdagi Aleksandriya" deb nom qo‘ydi va unga yunon
qo‘shinlarini, kasallarni, yaradorlarni, bolalar va keksalarni
joylashtirdi. Bu shaxarning qurilishi saklar uchun muammo
bo‘lishini anglab, Iskandar istehkomiga qarshi katta qo‘shin
bilan yubordi. Uni buzush uchun Kursiy Ruf ma’lumoticha,
o‘z ukasi boshchilik qilgan.

Mil.avv. 329-328 yilning
qishini Aleksandr
Samarqandda 3 ming
lashkardan iborat
qo‘shinni qoldirib, o‘zi
Zariaspga qishlash uchun
jo‘nab ketdi. Shunday
qilib, milliy ozodlik
kurashining birinchi
bosqichi yakunlandi.
Bularning barchasi
miloddan avvalgi 329
yilning bahoridan to
kuzigacha davom etdi .

Arrianning yozishicha, u 30 ming mahalliy aholidan 22
mingini qirib tashlaydi. Asirga tushishni istamagan
tog‘liklarning qolganlari o‘zlarini qoyalardan tashlab
halok bo‘ladilar. Bu dahshatli voqea Spitamenning
"ko‘zini ochdi". U Iskandar niyatlarining mohiyatini to‘liq
tushunib yetdi va unga qarshi qat’iy kurashga otlandi.
Iskandar tog‘liklarni qirib, tezda Sirdaryo yoqasiga chiqib
oldi. Sirdaryo bo‘yiga Iskandarga do‘stlarcha sovg‘a-
salomlar bilan Tanais (Sirdaryo)ning narigi tomonidan
tiay-taradarayya saklari vakillari keladi. Shunda Iskandar
sak elchilarini garovda qoldirib, o‘z yaqinlaridan bir
kishini Tanais ortidagi saklar yurtiga ularning urf-odatlari,
kuchi bilan tanishib kelish uchun yubordi. Xuddi shu
paytda Iskandarga Samarqanddan chopar kelib, So‘g‘dda
unga qarshi Spitamen boshchiligida qo‘zg‘olon
ko‘tarilganini xabar qiladi. Spitamen Samarqand qamal
qilingan. Farnux boshchiligidagi gornizon esa,
Samarqandga yaqin Miyonqol xududida mag‘lubiyatga
uchragan edi. Dastlab Iskandar qo‘zg‘olonchilarga qarshi
2500 jangchidan iborat bo‘lgan qo‘shin yuboradi.
Ularning kelayotganidan xabar topgan Spitamen
yolg‘ondan chekinib,qulay fursat topib ularni qirib
tashlaydi.

Shu paytda Xo‘jand qal’asida qoldirilgan, garovda yotgan saklar bosh ko‘taradilar va yunon qo‘shinlari
qirib tashlanadi. Samarqand qo‘zg‘olonchilariga Baqtriyadan yordam keladi. Voqealar tahlili shuni
ko‘rsatadiki, saklar, so‘g‘dlar va baqtriyaliklar oldindan bir vaqtda bosh ko‘tarishga kelishib olishgan
ko‘rinadi. Xuddi shu voqealardan boshlab Spitamenning nomi Iskandar va uning qo‘shinlari uchun
dahshatli bo‘lib qoldi.

Aleksandir Makedoniskiy bosqinidan so ‘ ng
qayta tiklangan Afrosiyob mudofa devori .

Qo‘zg‘olonning ikkinchi bosqichi miloddan avvalgi 328 yilning
qish faslida boshlandi. huddi shu vaqtda Iskandar Zariaspda
Baqtriya eparxlarining (hokimlarining) qurultoyini
o‘tkazayotgan edi. qurultoyda Bessni sud qilishdi. Bosib
olingan viloyatlarni qanday qilib boshqarish masalasi ham
ko‘rildi. Iskandar g‘arbdan qo‘shin chaqirdi va Neparx
boshchiligida yordamchi kuchlar etib keldi. qurultoyga Ovrupo
skiflaridan Iskandar bilan harbiy ittifoq tuzish maqsadida katta
sovg‘a-salomlar bilan elchilar kelishdi. Ular Iskandarga skif
malikasini xotinlikka taklif qilishdi. Katta sovg‘a-salomlar bilan
do‘stlik aloqalarini o‘rnatish uchun qadimgi Xorazmdan 1500
otliq askarlar bilan elchilar ham kelishdi. Xorazm podshosi
Farasman elchilar orqali Iskandar rozi bo‘lsa, unga qora dengiz
bo‘yi skiflariga qarshi harbiy yurishlarida amaliy harbiy
yordamga tayyor ekanligani izhor etadi. Jahongir ularga
minnatdorchilik bildirib, u Hindiston tomon yurish qilish
niyatida ekanligini bayon etadi. Shoh Farasmon haqidagi
ma’lumotni Arrian yozib qoldirilgan. Kvint Kursiy Ruf asarida
Xorzam shoxi Fratofern deb berilgan.

Iskandar (miloddan avvalgi 356-
323 yillar) qadimgi dunyoning
yirik lashkarboshi va davlat
arboblaridan biri. U siyosatda
o‘ta ehtiyotkor, o‘ta ayyor va
hushyor davlat arbobi edi. U yirik
lashkarboshi sifatida antik davr
harbiy san’atining rivojlanish
tarixida katta iz qoldirdi. Jahongir
yangi tipdagi otliq qo‘shin tuzdi,
unda jangovor intizom tartib-
qoidalarini ishlab chiqdi. Jang
qilish usullarini ishlab chiqdi. U
tezlik, qat’iylikni jangdagi
g‘alabani ta’minlaydigan
omillardan deb tushundi.

Aleksandir
Makedoniskiy bosqini
davrida O‘rta Osiyo

Nautakadan keyin Aleksandr Marakanda (Samarqand)ga yo‘l oladi. Bu Transaksoniyaning yirik
shaxarlaridan biri bo‘lgan.
Iskandar jangda o‘ta berahm bo‘lgan. Maraqandani egallagach, maxalliy tilni yaxshi biladigan Farnux
boshchiligida 1000 ta jangchidan iborat gornizonni qo‘yib, o‘zi Sirdaryo bo‘yida joylashgan Kiropol
shaxrini egallashga ketadi. (Kiropol-shim.Tojikistondagi Nurtepa yodgorligi). U Katvan cho‘li, Malguzar
tog‘liklari va Zamin cho‘li (Tojikistonning Xo‘jand viloyati) orqali borgan. Bu yerda Kiropolga yetmasdan
yozma manbalarda ma’lumot berishlaricha, 7 ta shahar qattiq qarshilik ko‘rsatgan. Arxeologik
tadqiqotlar natijasida, mil.avv. V-IV asrlarga oid bir necha manzilgohlar topilgan. Ularning eng yiriklari
Xan tepa va Nurtepa bo‘lgan. Bu yerda bo‘lgan jangda hatto Aleksandrning o‘zi ham yaralangan.
Kiropolni egallab, U yerda Aleksandriya Esxatani bunyod etgan.
U birinchi bor Ustrushonada Samarqand bilan Xo‘jand oralig‘ida tog‘liklar qarshiligiga uchraydi. Biroq
Iskandar tog‘liklar bilan bo‘lgan jangda o‘ta shafqatsizlik qildi.

Aleksandir Makedoniskiy bosqini davrida O‘rta Osiyo

Купить