Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 181.5KB
Покупки 3
Дата загрузки 27 Май 2024
Расширение doc
Раздел Курсовые работы
Предмет История

Продавец

Aziza

Дата регистрации 27 Май 2024

3 Продаж

Amir Temur davrida madaniyat va san'at

Купить
MUNDARIJA
       Kirish ………………………………………………………………………....3
              I.BOB.  Temur davrida Markaziy Osiyoda   shaharsozlik,  me`morchilik,
san`ati………………………………………………………………………….…..5
1.1. Me`morchilik san`atining rivojlanishi yangi  pog`onaga  ko`tarilishi….….5
1.2. Turoni-zamin ilmu-fan, madaniyatini jahon sivilizatsiyasi………………..9
1.3. Amir Temur va Temuriylar davrida ilmu-fanning  keyingi taraqqiyoti.…13
II.BOB. Amir Temur ilmiy tasavvuf tariqatiga doir tolerantlikning amaliy
jarayoni…………………………………………………….…………………15
2.1 . Sohibqiron   ijtimoiy-siyosiy     tolerantlik-ning   amaliyoti   asosida   faoliyat
ko`rsatganligi……………………………………………………………….…15
     2.2. Amir Temur faoliyatida landshaftlik, orastalik madaniyati xaqida………18
     2.3.Amir Temur davrida   bunyodkorlik va me’moriy obidalarni barpo      
etilishi………………………………………………………………………..……21
Xulosa……………………………………………………………..………….25
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………..26
1 Kirish 
Tadqiqot ishining   dolzarbligi:   Amir Temur va temuriylar davri Vatanimiz
xalqlari  tarixida  o`ziga  xos  muhim  ahamiyatga   ega  bo`lib,  hozirga  qadar  bu  davr
tarixi   tulaligicha   o`rganilgan   emas.   Bu   davrning   tarixini   qanchalik   chuqurroq   va
tula   atroflicha   o`rganilishiga   xarakat   qilinsa   shunchalik   yangidan-yangi   tarixiy
voqea   va   xodisalarni   ma`naviy-madaniy   merosimizga   bog`liq   qimmatbaho   va
noyob   tarixiy   xujjatlarning   mavjudligiga   ishonch   hosil   qilamiz.   Ular   nafaqat
Vatanimiz   xalqlarining,   balki   jahon   xalqlari   madaniyatida   ham   muhim   rol
uynaydigan tarixiy voqealarni eslatadigan xujjatlar ekanligining guvohi bo`lamiz.
Amir   Temur   va   temuriylarga   doir   hozirgi   kunda   mavjud   dastlabki
manbalardan   usha   davrning   ma`naviy   va   madaniy   tafakkurini   tuliq   tasvir   va
tavsiflar   beradigan   xujjatlar   galareyasi   mavjud   bo`lib,   ularni   atroflicha   va
chuqurroq  urganilishiga xarakat qilinmoqda.
Tadqiqot   ishining   maqsadi:   «Amir   Temur   va   temuriylar   davrining
intellektual   saloxiyati»   mavzusidagi   o`quv   qo`llanma   ana   shu   manbalar   asosida
yozilib tavsiya etilmoqda.
Tadqiqot ishining   obyekti va predmeti:   Amir Temur davrida ilmu-fan va
shu   asosda   ma`naviy-ma`rifiy   xayotning   o`ziga   xos   mezonlari,   bunyodkorlik
xususiyatlari   haqida   yangi   ma`lumotlarga   tayanib     ta`rif   berildi.   Shu   bilan   bir
qatorda Temur va temuriylar davrida jiddiy e`tibor berilgan tolerantlik, murosayu-
madora muammolari, madaniy landshaftlik   va orostalik fazilatlari, tibbiyot     ilmi
va  veterinariya xizmati, xalq tabobat ilmiga birinchi bor ta`rif berildi. Amir Temur
bog`lari   haqida,   avlodlari   va   Sohibqiron   davlatida   faoliyat   ko`rsatgan   davlat
arboblari,   ilmu-fan   namoyondalari,   xunarmand-muxandislar,   shaxmatchi   va
san`atkorlarga,   Amir Temur va temuriylar davri tarixini       yozgan taniqli olimlar
haqida  ma`lumot berildi. Shu bilan bir qatorda  Amir Temur haqida  noxaq fikrlar
bildirgan shaxslar    muloxazalari  keltirildi. Undan  tashqari    Sohibqiron zabt  etgan
mamlakatlarning ham nomlari keltirildi.
2   Tadqiqot   ishining   vazifalari:   T emur   o`z   siyosatini   mamlakatda
markazlashgan   kuchli   mustaqil       jamiyat   o`rnatish,   har   bir   ishda   qonun   va   tartib   joriy
qilish, yurtda osoyishtalikni jonlantirish, xunarmandchilik, savdoni rivojlantirish, islom
aqidalariga   rioya   qilishdan   boshladi.   Temurning   amaliy-ijtimoiy   faoliyati   uning   avval
o`tgan  podshohlarga  nisbatan qanday  ijobiy yangiliklarni amalga oshirganligiga qarab
baholanishi   zarur.   Ana   shu   nuqtai   nazardan   aytishimiz   mumkinki,   Amir   Temur   va
temuriylarning   faoliyati,   shubhasiz   ilmu-fan   taraqqiyoti   va   ma`naviyati   bilan
sug`orilgandir. 
Tadqiqot   ishining   tuzilishi:   Kurs   ishi   kirish   qismi,   ikki   bob,   xulosa,
foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati hamda iborat
3 1. BOB. Temur davrida Markaziy Osiyoda  shaharsozlik, me`morchilik,
san`ati
1.1. Me`morchilik san`atining rivojlanishi yangi  pog`onaga  ko`tarilishi
Temur   davrida   Markaziy   Osiyoda     shaharsozlik,   me`morchilik,   san`ati,   dinu-
islom, madaniyat va ilmu-ma`rifat tengsiz rivoj topdi.  O`rta Osiyo shaharsozligida
bino   va   inshootlarni   qurishda   yangicha     ansambl     uslubi,   yangidan-yangi   jamoa
binolari,   usti   berk   savdo   rastalari,   maxsus   bozorlar   vujudga   keldi,   ilmu-fan
markazlari tashkil  topdi 1
. 
Me`morchilik san`atining rivojlanishi yangi   pog`onaga   ko`tarildi. Peshtoq va
gumbazlar  binolarga mahobat  bahsh etuvchi  asosiy    shakllarga   aylantirildi. Bino
shakllari   va   qismlarini   bir-biriga   hamohang   va     uyg`un,   miqyosiy   ulchovlarda
shakllantirish   avj   oldirildi.   Bu   esa,   o`z     navbatida,   bino   qismlari     ulchovlarini
mutanosib   nisbatlarda     bo`lishligini,  bino tarzini  esa    me`moriy  jihatdan  shaklan
mukammal va go`zal chiqishini ta`minladi. Muxandislik san`atidagi   yutuqlar ham
me`morchilikning yanada ravnaq topishiga yaqindan yordam berdi. Temur  davrida
yaratilgan   o`zaro     kesishuvchi   ravok     g`ishtli   qurilmalar   keng     xonalarning
tomlarini   yopishda,   ularning   ichki   va   tashqi     ko`rinishlarini     maxobatli   qilib
ishlashda   qo`llanildi.   Me`morchilikka   tadbiq   etilgan     hattotlik   san`atining   rivoj
topishi   esa     bino   va   inshootlarning   yanada     mukammal   va   serjilo     yaratilishini
tashkil   etdi.     Naqshinkorlikda   girix,   islimiy   va   husnixat   bezaklaridan   tashqari
muqarnas   va   kundal   uslubi     keng   qullanildi.   Binolar     yaqindan   va   uzoqdan
kurishga  mo`ljallangan  naqshlar, yozuvlar bilan bezatildi. Tasviriy san`atda kitob
nafis   naqqoshligi (miniatyura) bilan bir   qatorda ilgarilari (XI-XIII) asrlarda) din
peshvolari tazyiqi   ostida amaldan qolgan   maxobatli devoriy (monumental) rang-
tasvir     san`ati   shoxona   saroy   va     qushk   hashamatlaridan   yangitdan   rivoj   topib
qullanila boshlandi.
Bu holatlar  Amir  Temurning bunyodkorlik faoliyatida  nafaqat    me`morchilik,
qurilish   san`ati,   balki   ilmu-fanning   hamma     sohasini     rivojlantirishning   sardori,
1
  A мир   Темур   a жд o дл a ри   ( Ш a р a фиддин   A ли   Яздийнинг   “ З a ф a рн o м a”   a с a рид a н   терм a- т a ржим a)   /
Ф o рс   тилид a н   т a ржим a,  кириш   сўз   в a  из o ҳл a р   му a ллифи  O.  Бўрийев . –  Т .:  Қ o мус , 2015.
4 yo`lboshchisi   bo`ldi.   O`zi     esa   ilmu-fanning   yirik   bilimdoni   sifatida   o`zgalarga
na`muna   bo`lib   davlat   siyosati   islom   haqiqati   bilan   o`yg`unlashtirib   olib   bordi.
Uning   ashaddiy   raqibi   ibn   Arabshoh:   «Temur     podshohlar   va   xalqlar   siyratlarida
bilimdon,  Sharqu-G`arb tarixining otasi va onasi edi» -  deb bejiz tan olmagan edi.
G`arb yepiskopi monax Ioann Grinlo Temur xaqida yozib, uning  turk, fors va
arab     tillarida     bemalol     so`zlashaolganligini   ilmu-fandan     bilimdon   ekanligini
ta`kidlaydi. «Ilmu Qur`on va ilmu  fikhda  shunchalik zabardast ediki, - deb xabar
beradi u Temur haqida, - har qanaqa musulmon olimi u bilan bu mavzuda bellasha
olmagan».
Sultoniya     yepiskopi   monax   Ionn   Grinlo   o`zining   Amir   Temur   haqidagi
xotiralarida:   «Temurbekning   bunyod   etgan   qasrlari   ikki     yuzdan     ziyod   edi:
Samarqandda   o`n sakkiz, Kesh shahrida yigirma, Bog`dodda o`n besh, Isfaxonda
o`n   ikki,   SHerozda   yetti   qasri   bor   edi»,   -   deb   yozadi.   Ioann     Grinlo   ushbu
qasrlarning     aynan   qanday   imoratlar     ekanligini     yozmasada,   ularning     sonini
keltirgani   Sohibqironning       bunyodkorlik   ishlariga   juda   katta   e`tiborni
qaratganligidan dalolat beradi.
Ayniqsa   uning   o`zga     yurtlarda   bunyod   etgan   bino   va     inshootlari   Temur
ma`naviyatidagi yangi  qirralarni   ochib berishga hizmat  qiladi. O`nlab  shaharlar
va   bog`-saroylar,   masjidu-madrasalar,   savdo   va   tijorat   inshootlari,   kasalxonalaru
langarxonalar,   xonakohlar,   hammomlar,   ko`priklar,   kanallaru   bo`g`onlar   Buyuk
Ipak   yuli   bo`ylab     bino   etilgan   son-sanoqsiz   rabotu-karvonsaroylar,   sardobalar
Amir   Temur     bunyodkorlik   faoliyatining   ko`p   qirralari   va   rang-barangligidan
dalolat   beradi.
Bir so`z bilan aytganda Amir Temur  davrida Turkiston va Xurosonda amalga
oshirilgan keng bunyodkorlik ishlarida  o`ziga xos  «Temur  uslubi» yaratilgan edi.
Keyinchalik   temuriylar   bu   uslubni   rivojlantirib   davom   ettirdilar   va   Shimoliy
Xindistonda   Bobur   Mirzo   va   boburiylar   hukmronligi   davrida     ham   bu   uslub
o`zining sezilarli ta`sirini  ko`rsata oldi.
Temur   davri   madaniy-ma`naviy   hayoti   bilan   bog`liq   masalalar   orasida   ushbu
davrdagi     mahobatli,   ya`ni   monumental   devoriy   tasviriy   san`at   rivoji   masalasi
5 o`ziga   xos     tadqiqotga   muxtojdir.   Markaziy   Osiyo   madaniyatiga   qadimdan   xos
bo`lgan,  biroq  Islom     tazyiqi  ostida  X-XIII  asrlarda  amaldan  qolgan monumental
tasviriy   san`atning     devoriy   uslubi     aynan   Amir   Temur   va   temuriylar   davrida
yangidan   jonlandi,   rivoj   topdi.   Nega?   Tirik     jonzotlarni   tasvirlash,   yirik
o`lchamdagi     devorlardagi   rangtasvirlarda   ifodalash     shariat   talablariga   tamoman
qarshi edi! Nega  temuriylar bunga  amal  qilmadi? Bu kabi savollarga javob berish
temuriylar davri tasviriy san`ati turli  qirralarda  tadqiq qilishni, bu davrda islom va
tasviriy san`at munosabatlarini  o`rganishni taqozo etadi 2
.
Temur   ilmu-fan   rivojiga   rahnamolik   qilgan,   o`zi   esa   tarix,   jug`rofiya,   tib
ilmlarini   yaxshi   bilgan,   adabiyot   va   shaxmatni   sevgan.   U   ulamo   va   shoirlarni
behad   hurmat   qilgan,     e`zozlagan.   Sababi   uning   o`zi   ham   o`z   davrining   olimi   va
donishmandi bo`lgan. Uning  mug`oliblaridan biri Ibn Arabshoh Temurni «Sharqu
G`arb   tarixining   otasi   va     onasi   edi»   deganda   to`g`ri     baho   berib,   mubolag`a
qilmagan   edi.   Temurning   qadami     qayerga     yetgan   bo`lmasin,   u   o`sha     yerdagi
olimu   ulamolar,   shoirlar,   san`atkorlar,     me`morlar,   hunarmandlar,     kasbkorlarni
yig`ib   suhbat   aylagan,   ularga     topshiriqlar   va   vazifalar   bergan,   osoyishta   ijod,
bunyodkorlik   bilan   shug`ullanishga     imkoniyat     yaratib   bergan,   moddiy   yordam
berib xomiylik qilgan. Chunonchi, u Damashqda islom  ulamolarini yig`ib, Qur`on
haqida  katta munozara   o`tkazdi. Ozarbayjonning  Boylaqon shahrida ham olimlar
bilan   kengash     o`tkazib,   ular   oldiga     katta   vazifalar   qo`yadi.   Rumning   Basra
shahridagi   eng   katta   kutubxonadagi   nodir   kitoblarini   Samarqandga     keltirib   bu
yerdagi   kitoblar   bilan   qo`shib   Ko`ksaroyda   ulkan   bilim   maskani   -     kutubxona
tashkil   etadi.   Bu   kutubxona   xazinasidan   minglab   kishilar     bahramand   bo`lgan,
yetuk olimlar yetishib chiqqan. Fahmlash mumkinki, Temurning   kutubxonasi o`z
davrida   yer     yuzidagi   ulkan   va   eng   boy   kutubxonalardan   biri   bo`lgan.   Negaki
poytaxt   Samarqandga   nafaqat     kitoblar,   balki   Temur   saltanati   xududidagi   eng
nufuzli   olimlar   ham   yig`ilgan   edilar.   Temurning   bevosita     g`amhurligida   yuzlab
olimlar ilmu-fanda ijod qilganlar. Ular qatorida   Sa`uddin at-Taftazoniy, Mavlono
2
  A мир   Темур   a жд o дл a ри   ( Ш a р a фиддин   A ли   Яздийнинг   “ З a ф a рн o м a”   a с a рид a н   терм a- т a ржим a)   /
Ф o рс   тилид a н   т a ржим a,  кириш   сўз   в a  из o ҳл a р   му a ллифи  O.  Бўрийев . –  Т .:  Қ o мус , 2015.
6 Ahmad,   Sayid   Sharif   Jurjoniy,     Shamsiddin   Muhammad   ibn   al-Jazariy,   Xoja
Muhammad   al-Buxoriy,   Xoja   Abdulmalik   Samarqandiy,   Tojiddin   as-Salmoniy,
Mavlono   Ubayd,   Mavlono   Abdujabbor,   Ahmad   Kirmoniy,   Xofizu     Abru,
G`iyosiddin   Ali,   Nizomiddin   Shomiy,   Hofiz   SHeroziy,   Kamol     Xujandiy   va
boshqalar edi.
Umuman   olganda   Amir   Temur   saltanatida     zamonasining     taniqli     allomalari
hisoblangan   dunyoviy   fanlarning   hamma   tarmoqlari     bo`yicha   ilmiy-tadqiqotlari
olib   borgan     qariyib   100   dan   ortiq   olimlar,   Islom   tasavvufchiligi   sohasida   ham
Sharqda   nomi   mashhur   bo`lgan   o`nlab     avliyoyu-pirlar   ilohiyat   yo`lida   samarali
ibodatda   bo`lganlar.   Samarqand   o`sha   davrda   ana   shunday   buyuk   zotlarning   ijod
markaziga aylangan edi. Bu iborani o`sha   davrning guvohi bo`lgan Ibn Arabshoh
shunday   ta`riflaydi:   «Temur   har   bir   jonni   (olimu-ulamolarni...)   yig`ib,   nimaiki
narsa bo`lsa sarasini Samarqandga  keltirdi. Natijada, Samarqandda har bir ajib fan
ahli  namoyondasidan va san`atlar g`aroyib uslubidan fazilati peshonasida nishona
bo`lib, o`z tengqurlaridan ustun turgan o`z sohasida alloma kishilar yig`ilgan edi».
(1 kitobi, 87-bet). U davom  etib: «Darhaqiqat  Samarqand fozillar jam  bo`lgan va
fazilat ahlining kelib  qunadigan  joyi erdi» (1 kitob, 309-bet).
Ushbu     olimlar   Temur   tashkil   etgan   Ko`ksaroy     kutubxonasida   ishlash     va
foydalanish xuquqiga ega edilar. Har bir  olimning o`rni va vazifasi aniq edi.
Ular ilmu-fanning turli   sohalarida ilmiy   izlanishlar olib   borib, Turoni-zamin
ilmu-fan,   madaniyatini   jahon   sivilizatsiyasi   darajasiga   ko`tarib,   Samarqandda
o`ziga xos   ilmiy markazni  tashkil  etib,   nevarasi  Ulug`bek davrida fanning keng
taraqqiy etishiga, ilmiy laboratoriya va Samarqand fanlar akademiyasining vujudga
kelishiga asos solgan edi. 
1.2. Turoni-zamin ilmu-fan, madaniyatini jahon sivilizatsiyasi
7 Temur   davriga   kelib   Samarqand   olimlar   maskaniga   aylanishi     bilan
madrasalarning   vazifalari   ham     kengaya   borib,   ular   yuqori   saviyasi     ilm-fan
muassasalariga aylana bordi.
Ushbu olimlarning ko`pchiligi, ayni paytda, Temur davrida va  Temurdan oldin
barpo   etilgan   va   obod   xolga   keltirilgan   Samarqand     madrasalarida   talabalarga
ta`lim   berar   edilar.   Ularda   endi   diniy   qadriyatlardan   tashqari   davlat   xizmatchilari
va   iqtidorli   yosh     olimlar   xam   tayyorlana   boshlandi.   O`sha   davrda     Damashkdan
keltirilgan   yosh     tolibi   ilm   Ibn   Arabshoxning   Samarqanddagi   Idiku   Temur
madrasasida     taxsil   olib     taniqli   tarixchi   olim   bo`lib   yetishganligi   fikrimizning
dalilidir 3
. 
Undan tashqari   Amir Temurning bevosita ustozligida Temuriylardan tashqari
qariyib 80-dan ortiq mashhur davlat arboblari, talantli sarkardalar, ikki ta`limotda
ham bilimga ega bo`lgan yirik siyosatchilar  yetishib chiqadi. Jumladan,  Tojuddin
as-Salmoniy,   Ma`sud   as-Simnoniy,   Muhammad   as-Sogirjiy,   Ahmad   as-Tusiy,
Mavlono   Qutbiddin,   Xoja     Abdumalik,   Mavlono   Ubayd,   Fazlulloh   Mavlono,
Jamoliddin,   Muhammad   Kovchin,   amir   Xamza,   Maxmud   Shoxob     Xurosoniy,
Nasriddin     Maxmud,   Amir   Shox   Malik,   Amir   Joku,   Sayfitdin   Borlos,   Amir
Sulaymonshox,   Amir   Abu   Sayid,   Amir   Usmon   Abbos,   Amir   Sariq   Atko,   Amir
Jalolitdin kabilar  shular jumlasidandir.
Temur   davrida     qurilgan   va   obod   etilib   faoliyati   ijobiy   yo`lga   qo`yilgan
madrasalar   masalasiga   kelsak     faqat   birgina   Samarqandning   o`zida   ularning   soni
unga   yaqin   edi.   Temurning   suyukli   nabirasi   Muhammad   Sulton   madrasasi,
Bibixonim   madrasasi,   Feruzshoh   madrasasi,   Idiku   Temur   madrasasi,   Amir
Shoxmalik   madrasasi,   Qutbiddin   Sadr   madrasasi   va   boshqalar   shular   jumlasidan
edi.
Bundan   tashqari,   Shahrisabzda,   Buxoroda,   Xirotda   ilm-fan   axllari,   ko`plab
adiblar,   shoiru-bastakorlar,   musavvirlar,   me`moru     muxandislar,   binokor
naqqoshlar, mohir xunarmandlar ijod bilan band  edilar. Bu davrda Temurning ota
3
  A мир   Темур   Кўр a г o н .   З a ф a р   йўли .   Т a ржим a и   ҳ o л   /   Н a шрг a   т a йеhрл o вчи ,   т a ржим o н ,   сўз   б o ши   в a
из o ҳл a р   му a ллифи  A шр a ф  A ҳм a д . – Т .:  Нур ,  2014 .−112  б .
8 yurti  Shahrisabz esa o`zi  o`qigan  madrasa qayta ta`mirlanib, kengaytirilib, ilmiy
tarbiya markaziga, ya`ni «Adab ilmining gumbazi»ga  aylangan edi. Undagi Temur
bunyod     etgan   «Dor   ut-tilovat»da   nafaqat     adab   ilmi,   balki     diniy   va   dunyoviy
bilimlar ham o`rganilar edi.   Xirotda esa Shoxrux Mirzo ham Temurning   ilm-fan
va   ma`rifat   sohasidagi   sa`y-harakatlarini   olib   butun     Xurosondagi   eng   katta
kutubxonani     tashkil   etadi.  Temur   saltanatining     har   ikkala     ulkan   kutubxonasida
nafaqat arab va turk tillarida, balki fors, lotin va yunon tillaridagi eng nodir  asarlar
to`plangan   ediki,   bu   asarlardan   foydalanib   ishlagan   olimlar   keyinchalik
Samarqandda   Mirzo   Ulug`bek   shakllantirgan   ulkan   ilmiy   akademiyaning   a`zolari
bo`lib,   ilmu   faoliyatlari   bilan   jahonga   tanilgan   yirik   va   mashhur   olimlar     bo`lib
yetishadi.
Xirotda   esa   ana   shu   sa`y-xarakatlarning   davomi   va   Xirot   kutubxonasining
tarkibiy   qismi   tarzida   pirovardda   Husayn   Boyqaro   va   Alisher   Navoiy   davrida
Kamoliddin   Behzod   rahbarlik   qilgan   «San`at   akademiyasi»   –   «Nigariston»
vujudga kelgan edi.
Yuqorida     keltirilgan   dalil   va   mulohazalarga       asoslanib     Temurning   xayotda
amal   qilgan   tartib   e`tiqodlaridan     biri,   bu   –   kitob     bitiklar   kutubxonasini   tashkil
etish   edi.   Chunki   uzoq   Bursa     shahridan   Samarqandga   yaxlit   bir     kutubxonani
kuchirib   kelish   faqat   Temur   ma`naviyatiga   xos   tafakkur   edi.   Temurning   fikricha,
«kitob   barcha   bunyodkorlik,   yaratuvchanlik   va   aql-idrokning,   ilmu   donishning
asosi, xayotni   o`rnatuvchi murabbiydir». Garchi   bu satrlar Temur nomidan xalq
tilida aytilgan rivoyatlarda keltirilgan bo`lsa-da, u Temur ma`naviyatiga  tamoman
mos keladi. Chunki uning ugitlarida «yozilgan narsa avlodlar  xotirasida qoladigan
ishlardan ham uzoqroq yashaydi», degan hikmatli satrlar mavjud 4
.
Amir Temurning ilm-ma`rifatga qaratgan katta e`tiborini uning «Tuzuklari»da
ham   kurish   mumkin.   Unda,   jumladan   shunday   satrlarni     o`qiymiz:
«Musulmonlarga   diniy   masalalardan   ta`lim   berib,   shariat     aqidalar   va   Islom   dini
ilmlaridan   dars     bersinlar   deb,   har     bir   shaharga   olimlar   va   mudarrislar   tayin
4
  A мир   Темур   Кўр a г o н .   З a ф a р   йўли .   Т a ржим a и   ҳ o л   /   Н a шрг a   т a йеhрл o вчи ,   т a ржим o н ,   сўз   б o ши   в a
из o ҳл a р   му a ллифи  A шр a ф  A ҳм a д . – Т .:  Нур ,  2014 .−112  б .
9 qildim... Yana amr  qildimki, har  bir shaharda masjid va madrasalar bino qilsinlar,
kasallar   uchun     shifoxonalar   qursinlar   va   ularda   ishlash   uchun   tabiblar
tayinlasinlar».
Darhaqiqat,   Amir   Temur   zamonasida   ulamo   va   mudarrislarga   katta   moddiy
yordam     ko`rsatilib  ilgarigidan   ham   ortiqroq   maosh   va  ish   haqi   olib    mudarrislik
qilar edilar.
Ular   esa   davlat   va   uning   boshlig`i   tomonidan   olimu-ulamolarga   qilgan
salohiyatni moddiy va ma`naviy yordami tufayli o`sha   davrlarda yaratilgan ilmu-
fan natijalari hozirgi kunda, kelajakda ham o`z  qiymatini yo`qotmaydi. Jumladan,
hozirgi  kunda   Samarqandda   Amir  Temur  saroyida   hizmat   qilgan     olimlardan  biri
Muhammad   Ibn   Umar   Sa`didin     at-Taftazoniyning   ilmu-hisob,   handasa   va
mantiqqa     doir   bir   necha   risolasining     qadimgi     qo`lyozma   nusxalari   mavjud.
Shulardan   biri   tug`ri     chiziqlarning     paralelligiga   bag`ishlanadi.   Unda   Taftazoniy
Yevklidning   mashhur     5-postulatini   isbot   qilishga   harakat   qiladi   va   bunda     ikki
to`g`ri   chiziqni   uchinchi   to`g`ri   chiziq   kesganda   hosil   buluvchi   bir   tomonli   ichki
tashqi     burchak   yig`indisining   ikki   to`g`ri   burchakka   teng   bo`lishi   zarur   ekanini
ko`rsatadi. Shu jarayonda u burchaklarning boshqa bir qator  hossalarini  ham isbot
qiladi. Ularning tatbiqi sifatida ikki masalaning yechimini ham keltiradi 5
.
Ma`lumki   «Ziji   Kuragoniy»   Mirzo   Ulug`bekning   yirik   asarlaridan   biri,   ulkan
ijodiyot maxsuli. Bu asar  ustida ko`plab  tadqiqotlar   bajarilgan. Lekin u batamom
tuliq   o`rganilgan   deyilishi   mumkin   emas.   Har   xolda   keyingi   tadqiqotlar
qo`shimcha   ma`lumotlarni   bermoqdaki,     ulardan   ayrimlarini   ko`rsatib   o`tamiz.
Hususan,   «Zij»   2-maqolatining   1-bobida   Ulug`bek   adad   (son,   argument),   hissai
adad   (shu     son   hissasi,   funksiya   qiymati),   ta`dil   (interpolyatsiyalash)   kabi
tushunchalarni       beradi,   funksiya   qiymati   uchun     interpolyatsiyalash   formulasini
(albatta,   yozma   bayon   asosida)   va   argument   qiymatini   topish   uchun   esa   teskari
interpolyatsiyalash   formulasini   bayon     qiladi.   Bular   hozir   Nyuton   nomi     bilan
5
  A мир   Темур   Кўр a г o н .   З a ф a р   йўли .   Т a ржим a и   ҳ o л   /   Н a шрг a   т a йеhрл o вчи ,   т a ржим o н ,   сўз   б o ши   в a
из o ҳл a р   му a ллифи  A шр a ф  A ҳм a д . – Т .:  Нур ,  2014 .−112  б .
10 ataladigan formulalarning   chiziqli qismidan iborat edi. U interpolyatsiya xatosini
kamaytirish uchun qadamni  kuchaytirish zarurligini  ham o`qdiradi.
Maqolatning   2-bobi   sinus   (djayb),   djaybu   ma`kus   (arksinus)   va   saxga
bag`ishlangan bo`lib, bunda Ulug`bek ikki miqdor orasidagi  funksional bog`lanish
tushunchasiga   asoslanadi.   Saxm   (1-sos   dan     iborat   trigonametrik   funksiya)
tushunchasini     kiritar   ekan,  biz  uchun   o`rta    maktabdan  ma`lum   to`g`ri  burchakli
uchburchak     trigonametriyasini     tengenli   uchburchak   trigonametriyasigacha
kengaytiradi va shu borada bir qator munosabatlarni keltiradi. Ulardan foydalanish
hisoblashlarni  ixchamroq bajarishga imkon berishi tushunarli.
Zillga   (soya,   tangens)   bag`ishlangan   3-bobda   uning   xossalarini     tushuntirish
jarayonida   nurning   (yulduzdan)   to`g`ri   chiziqli   tarqalish   va     yassi     tekislikdan
qaytish   qonuniyatidan   foydalanadi,   tangens     (kotangens,   sekans,   kosekans)
qiymatining     cheksizlikkacha   o`zgarishini     (demak,   olamning   cheksizligini),
trigonametrik funksiyalar orasidagi munosabatlarni ancha batafsil bayon qiladi.
Maqolatning     keyingi   boblarida   biz   sferik   geometriya   va   trigonametriyaning
hozir   Keper   nomi   bilan   ataladigan   munosabatlardan,   shuningdek,   sferik
uchburchak   uchun   sinuslar   va   kosinuslar     teoremalaridan   foydalanadi.   Ulug`bek
bayonidan   foydalanib   turli   vaziyatda,     masalan,   osmon   sferasining   bir   qismi
kurinmay   qolgan   sharoitda     ham,   hisoblashlarni   bajarish   mumkinligini
ta`kidlaymiz.
Sinusnng 1-li qiymatini juda aniq topish maqsadida Ulug`bek maktabida ishlab
chiqilgan   va   uchinchi   darajali   tenglamaning   ayrim   ko`rinishlarini   yechish
qo`llanilgan   iteratsion   usullar     ma`lum     shartlarda     ixtiyoriy   tenglamani   yechish
uchun ham yaroqli ekani ma`lum bo`ldi.
1.3.Amir Temur va Temuriylar davrida ilmu-fanning  keyingi taraqqiyoti
Amir Temur va temuriylar davrida ijod etgan olimlarning asarlari keyingi   va
yilliklar davomida qayta-qayta ko`chirilgan va foydalanib kelingan. Tadqiqotlar bu
11 asarlar   ilmu-fanning     keyingi   taraqqiyotida   ham   alohida   o`rin   tutganliklarini
ko`rsatadi 6
.
Amir   Temurning   ilmu-fan,   ma`naviy-madaniyati   xaqida   fikr     yuritar   ekanmiz
Sohibqironning   o`zi   ham     fan   bilan   shug`ullangan,   tarixni     sevgan,   tarix   xaqida
kitoblar   yozgan.   Uning   «Manzumoi   Turk»,   «Tuzuklari»   shular   jumlasidandir.
Yuqorida   ta`kidlaganimizdek   jahon     xalqlari   tarixini   yaxshi   bilgan,   o`z   faoliyati
to`g`risida siyosiy xulosalar chiqargan.
Shu   bilan   bir   qatorda   Amir   Temur   tabobat   ilmining   rivojiga   katta   sharoit
yaratib beradi va xalq   meditsinasini, tabobat ilmiy markazlari, binolarini vujudga
keltiradi.
Temurning   alohida   bino   tarzida   shifoxona   qurdirganligi   xaqida   adabiyotlarda
ma`lumot yo`q. Biroq bizga Amir Temur davrida Samarqanddagi Ark-qal`ada dor
ush-shifo, ya`ni shifoxona xizmati tashkil etilganligi ma`lum. Zamonasining ulug`
ulamolaridan   bo`lmish     Mir   Sayid   Sharif   Jurjoniy   (1330-1414)   avval   SHerozda
mudarrislik   qilib,   1387   yilda     Amir   Temurning   taklifi   bilan   Samarqandga     kelib
ushbu   dor   ush-shifoda   o`z   faoliyatini   davom   ettirganligi   xaqida     ma`lumotlar
mavjud.
Temur   «Tuzuklari»ga   amal   qilib     kasallar   uchun   shifoxonalar   qurgan
temuriylar haqida   gapiradigan bo`lsak, unda Xuroson   hukmdori Sulton Shoxruh
Mirzoning   xotini   Milkat   og`a   (u   oldin   Umarshayx   Mirzoning   xotini   bo`lib,   1394
yilda u o`lgandan keyin Temur  idorasiga  bo`ysunib, Shoxruh Mirzo oladi, u kishi
Xirot   shahrida   dor   ush-shifo   quradi)   hamda   Shoxruh   Mirzoning   nabirasi   Mirzo
Alouddavlatni   (u   ham   Xirotda   shifoxona   qurgan)   va   Husayn   Boyqaroni     (Xirot
yaqinidagi   Gerirud tog`idan chiqqan shifobaxsh issiq suvga shifoxona qurdiradi)
ko`rsatib   o`tish   mumkin.Xullas,   Amir   Temurning   nafaqat   diniy   ilmlar,   balki
dunyoviy   ilmlar   hamda   tabobat   ilmini   rivoj   toptirishda   ham   hizmatlari   katta
bo`lgan.
6
  A мир   Темур   Кўр a г o н .   З a ф a р   йўли .   Т a ржим a и   ҳ o л   /   Н a шрг a   т a йеhрл o вчи ,   т a ржим o н ,   сўз   б o ши   в a
из o ҳл a р   му a ллифи  A шр a ф  A ҳм a д . – Т .:  Нур ,  2014 .−112  б .
12 Temuriylar     davrida   ilm-ma`rifat   faqat   Ulug`bek   davridan     boshlab   rivoj
topgan,   deb     tushunilar   edi.   Yuqorida   keltirilgan   ma`lumotlardan   ayon   bo`ldiki,
Temur nevarasi Ulug`bekka qadar ham o`z saltanatida   ilm-ma`rifat taraqqiyotiga
alohida   e`tibor   bergan   va   shunday   xulosa   qilish   mumkinki,   Ulug`bek
akademiyasidek   ulkan   ilm   maskanining     poydevoriga   ham   aslida   Temurning  o`zi
asos solib ketgan edi.Amir Temur faoliyatida tolerantlikka doir mulohazalar.
Tolerantlik faqat diniy e`tiqodlarda tasavvuf ilmdagina  qo`llanilmasdan  butun
ijtimoiy     hayotning   hamma   sohalaridagi   qarashlarning   xilma-xilligi,   milliy,   diniy
va   g`oyaviy   jarayonlarning   butun   tizimlarida   yuz   beradigan,   turli   xil   qarashdagi
tomonlarni keltirish  va muvozanatlashtirish, vaziyatni keskinlashtirish emas, balki
muvofiqlashtirish, hatto g`arazli holatlarni  ham tinchlantirishdan  iborat vositadir.
Ayniqsa,   tolerantlik     dinlararo,   davlatlararo,   xalqaro   muhim     ahamiyatga   ega
bo`lgan  vositaviy  imkoniyatdir 7
. 
  Islom   dini   va   uning     tasavvufchilik   ilmidagi   ana   shu     imkoniyatdan   Amir
Temur   ustamonlik   bilan   o`z   vaqtida   yirik   markazlashgan   davlatni   tashkil   etish,
Turon   –   zamin     halqlarini   birlashtirishda   siyosiy     arbob,   qobiliyatli   hukmdor,
buyuk   sarkarda   sifatida   foydalanishga   erishgan   davlat     boshlig`idir,   turkiy
xalqlarning   ardoqli   farzandidir.   Islom   dini,   diniy   islom   tasavvufchilik   tariqati
nafaqat   kishilarni   ezgu-niyatlarga,   insoniy   fazilatlarga,   axloq-odobga,   diniy
e`tiqodga, Ollohning yakkaligi-yu yaratganning kuch-qudratiga, diniy islom talab-
maqsadlariga,   balki     ijtimoiy   jamiyatni   boshqarishni   o`ziga   xos   salohiyati,
boshqaruvchi-hukmdorning     ham     adolatligi,   ma`rifatliligi,   xalqparvar   solih
bo`lishligini,   xalqlar   o`rtasida   birlik,   hamkorlikni,   bir-biriga     ishonishni   talab
etadigan dindir.
II.  BOB. Amir Temur ilmiy tasavvuf tariqatiga doir tolerantlikning
amaliy  jarayoni
2.1.Sohibqiron ijtimoiy-siyosiy  tolerantlik-ning amaliyoti asosida
faoliyat  ko`rsatganligi
7
  A мир   Темур   Кўр a г o н .   З a ф a рн o м a /   Сўзб o ши ,   т a бдил   му a ллифл a ри   Ҳ . Б o б o бек o в ,   Ҳ .   Б o б o йев , A.
Қур o нбек o в . –  Т .:  М ax фир a т   н o мид a ги   Ўрт a  Осиеh  xa лқл a ри   институти , 2017. 
13 Amir   Temur   ilmiy   tasavvuf   tariqatiga   doir   tolerantlikning   amaliy     jarayoniga
bog`liq   bo`lgan,   o`zining   bevosita   hayotiy   faoliyatiga   aloqador     yana   bir   misolni
keltiradi.   «Shu     sababdan,   xalqqa   yordamu   madad   maqsadida,   men   ham   Tuqlug`
Temurning   o`g`li   Ilyosxojaga   vazirlik   hamda     sipohsolorlik     qilishga   rozi
bo`lgandim.   Tangri     taoloning   bandalariga   yordam   qilganimdan     bo`lsa   kerakki,
Olloh  taolo   meni  saltanat  martabasiga  yetkazdi»*, - deb yozadi 8
.
Ilyosxojaga vazir bo`lib  xizmat qilishga qanchalik og`ir bo`lsada, vaqtinchalik
vazir   bo`lib,   muvozanatni   saqlashga,   totuvlik   bilan   murosa   qilib   qulay   vaziyatni
kutishga   sabr-toqat     bilan,   xalqi   mustaqilligini     qo`lga   kiritish   uchun   kuch
to`plashi,  vaqtni  kutishini  hisobga olib ish  tutganligi  fikr qilib,  xulosa   qilishga
buyuk       Sohibqiron       mustaqil   markazlashgan   davlatni   tashkil   etishdan   oldinroq
nafaqat   diniy, balki   keng   ma`nodagi ijtimoiy-siyosiy   tolerantlik-ning amaliyoti
asosida   faoliyat     ko`rsatganligining   guvohi   bo`lamiz.   Shuni   ham     ta`kidlash
lozimki   Amir     Temur   yoshligidanoq   diniy     e`tiqodlarga       jiddiy   qaragan.   Islom
dini,   ilmiy tasavvuf tariqatini yaxshi bilgan, uni hayotga tadbiq etishga, dinlararo
har qanday nizolarga barham berib murosa, totuvlikda bo`lishni amalga oshirishga
harakat   qilgan.   Unda   bu   tuyg`u   va   g`oyaning     paydo   bo`lishi,   kuchli     ijtimoiy
xarakterga   ega   bo`lishligi   o`sha     davrning     ijtimoiy-siyosiy   muhiti   kuchli   ta`sir
etib, muhim   rol   o`ynaganligi   tarixiy   haqiqatdir. Chunki  u  bu g`oyaviy maqsadni
madrasadan,   hayotiy     tajribani     turmushning     achchig`i-lazzatidan,   og`iru-
yengilidan,   erkinlik   va   qaramlik,   adolat   va     zulmdan,   bosqinchlar   harakatidan
o`rganib kuchlarni birlashtirish, murosaviy totuvlikni, xalq o`rtasida keng targ`ibot
qilish   xalqqa   tushuncha   bilan   aytiladigan   bo`lsa   ijtimoiy-siyosiy   tolerantlikni
tushuntirishga   jiddiy kirishganligi, ushbu maqsadga   erishish  uchun   yoshligidan
faoliyat  ko`rsatganligidir.
Ayniqsa,   Chingiziylar   hukmronligining     oxirgi   Amir   Temur   boshchiligidagi
milliy   mustaqillik   uchun   tatar-mo`g`illarga   qarshi   kurash   yillarida   (XIV   asrning
50-60   yillarida)   bosqinchilarga   qarshi     xalqni     birlashtirishga   siyosiy   vositalarga
8
  A мир   Темур   Кўр a г o н .   З a ф a рн o м a /   Сўзб o ши ,   т a бдил   му a ллифл a ри   Ҳ . Б o б o бек o в ,   Ҳ .   Б o б o йев , A.
Қур o нбек o в . –  Т .:  М ax фир a т   н o мид a ги   Ўрт a  Осиеh  xa лқл a ри   институти , 2017. 
14 nisbatan   diniy   birlik,   murosa,     hamkorlik   imkoniyatlari   ko`proq   ko`zga
tashlanmoqda   edi.   Keng   qobiliyat   va     talantga,   bilimga   ega   bo`lgan   Sohibqiron
Islom   diniga   katta   quvvat   berib,     boshqa   g`ayri     dinlar   bilan   totuvlik,   murosa
qilishni,   urf-odat,   rasm-rusumlarni   hurmat   qilishni,   diniy   arboblariga   nisbatan
izzat-hurmatni   joyiga   qo`yishni   amaliy   faoliyatga   aylantirishga   jiddiy   e`tibor
beradi.
Amir   Temurning   asosiy   maqsadi   Chingiziy   bosqinchilaridan   xalqni,   Vatanni
ozod   qilib   milliy   mustaqil   davlat   tashkil   etish   bo`lsada,   bu   maqsadga   erishish
yo`lida  diniy tolerantlikdan keng foydalanadi. 
Chunki qanaqa  din bo`lishidan, kishilar qanday dinga e`tiqod qilishdan  qat`iy
nazar, hamma xalqlar uchun xudoning   yakkaligi asos bo`lib, diniy e`tiqodlarning
mohiyati umumiy ekanligi, dinlarning ko`rinishi xilma-xil  bo`lsada, ular o`rtasida
totuvlik, murosa, ishonch bo`lishiga qattiq ishonadi  va   rioya qilib o`z faoliyatida
unga  amal  qiladi.  Shuni   ham   ta`kidlash  lozimki,  dunyodagi   barcha  dinlar   yagona
Olloh   deb   uning   bandasi   sifatida   ezgulik   g`oyalariga,   yaxshilik,   do`stlik,   tinchlik
kabi   xususiyatlarga   asoslanib   unga     tayanadi,   odamlarni   halollik,   poklik,   mehr-
shavqat, birodarlik va  murosa, totuvlik, bag`rikenglikka da`vat etdi.  Amir Temur
o`zining   markazlashgan   davlatini   tashkil   etib   uni   mustahkamlashga   ana   shu
imkoniyatlardan foydalanadi.
Bu   haqda   Sohibqiron   «Tuzuklari»   da     shunday   deb   yozadi:   «Mashoyixlar
sufiylar   (Ruxoniylar   –   A.SH.)   xudoni   tanigan   oriflardir.   Ularning     xizmatlarida
bo`lib, suhbatlar qurdim va oxirat foydalarini oldim»*. «Ulardan Tangri taoloning
so`zlarini   eshitib,   karomatlar   ko`rdim,   favqulotda   odatlarini   mushohada   etdim   va
suhbatlaridan   rohatlanib,   huzur   qildim»*.   Bu   so`zlar     Amir   Temurning   o`z
boshidan   kechirgan   hayotiy     tajribalari   diniy   g`oya   bilan   dunyoviy   –   davlat
siyosatining   bir-biri     bilan   uyg`unlashib   ketishi     natijasi   edi.     Amir   Temur   Islom
dunyosining  buyuk allomalarinigina izzat-hurmat qilib, yurakdan e`tiqod qilibgina
qolmasdan,   balki   turli   xil   dinlarga   e`tiqod     qiluvchi     buyuk   olimu-ulamolarning
ham   xalqiga   va   muqaddas   joylariga   ham     hurmatda   va   yaxshi     munosabatda
bo`lgan.   Ularning   diniy   marosimlarini     o`tkazishga,   an`ana   va     qadriyatlarni
15 yanada  rivojlantirishga,  Islom  dini   bilan  murosada  va   totuvlikda yashashga  to`la
imkon   yaratib     bergan.   Shuning   uchun   bo`lsa   kerak     Amir   Temur   armiyasi
tarkibida va hatto qisman bo`lsada davlat  muassasalarida ham  g`ayridinli   boshqa
millat va xalq   vakillaridan   kishilar ko`p bo`lgan. Sohibqiron ularga ishongan va
katta imkoniyatlar yaratib bergan 9
.  
Amir   Temur   tafakkurida   paydo   bo`lgan   mamlakat   hukmronligini   qo`lga
kiritish,   uni   mustahkamlash   g`oyasi   diniy     ta`limotlardan,   ayniqsa   Islom
tasavvufchilik   ilmidan   ularning   namoyondalari   faoliyatidan,   Islom   va     boshqa
dinlar   tarixidan,   dunyoviy   fanlardan   ham   keng     bilimga   ega     ekanligidan   dalolat
beradi.   Shuning   uchun   ham     mustaqillik   uchun     chingiziylarga   qarshi   kurash
yillarida   diniy   tolerantlikdan   o`z   vaqtida,   ustamonlik   bilan   ham   ijtimoiy,   ham
siyosiy sohada amaliy  jihatdan  foydalangan.
2 .2.Amir Temur faoliyatida landshaftlik, orastalik madaniyati xaqida.
Buyuk   Soxibqiron   nafaqat   yirik   davlat   arbobi,   markazlashgan   yirik   Turon
davlati   va   milliy   o`zbek   davlatchiligining     asoschisi,   mashhur   xarbiy   sarkarda,
ilmu-fan, madaniyat homiysi, balki   orastalik, go`zallik, landshaft-madaniyatining
ham   takrorlanmas   ijodkori-rahnamosidir.   Amir   Temurning   asosiy   maqsadi
Markaziy Osiyo xalqlarini nafaqat  chingiziylar zulmidan ozod etish, mustaqillikni
9
  A мир   Темур   Кўр a г o н .   З a ф a рн o м a /   Сўзб o ши ,   т a бдил   му a ллифл a ри   Ҳ . Б o б o бек o в ,   Ҳ .   Б o б o йев , A.
Қур o нбек o в . –  Т .:  М ax фир a т   н o мид a ги   Ўрт a  Осиеh  xa лқл a ри   институти , 2017. 
16 qo`lga   kiritish, qudratli davlatni tashkil etish, xalqni   birlashtirish bilan cheklanib
qolmasdan   xorijiy   bosqinchilar   zulmi   va     vahshiyona   siyosati     oqibatida   vayron
bo`lgan   va     xarobaga   aylangan   shaharlar,   qishloqlar,   me`moriy-tarixiy   obidalar,
yo`l-u,   ko`priklar,   ma`naviy-madaniy   makonlar,   maschitu-madrasalarni   qayta
tiklashdan iborat edi 10
. 
Amir   Temur   shu     maqsadda   butun   Movaraunnaxrni   yagona   xashamatli
mamlakatga,   orastalik,   go`zallik   ila   zebi-ziynatli   go`shalardan   iborat   Markaziy
Osiyoning   ma`naviy   ko`rkam     mamlakatiga,   hozirgi   ilmu-fanda   landshaftlik   deb
ataluvchi   geografik   tushunchaga   emas,   balki   landshaftlik     madaniyatiga   ega
bo`lgan   tabiiy   orasta-go`zal   yurtga,   zebu-ziynatli   mamlakatga   aylantirishga
kirishadi.   Amir   Temur   o`z   «Tuzuklari»da:   Saltanatim   ishlarini   qonun-qoida   va
intizomga   solib,   saltanatim   martabasiga   zebu-ziynat   berdim»,   «...Xamisha
mamlakat   to`kinchiligi   va   obodonchiligi   uchun   xarakat   qildim...»,   «Muxandislar
bilan   ittifoqda   oliy   imoratlar   barpo   etib,   bog`i   bustonlarning   loyixa-tarhini
chizdirdim»,   -   deb   asosiy   istak-niyatlari   va     maqsadlarini   amalga   oshirib   yirik
o`zbek   milliy   davlatchiligini   tashkil     etibgina   qolmasdan,   balki   uni     sharqona
orasta,   go`zal   uslubda   bezashga   ham   muvaffaq   bo`ladi.   «Zafarnoma»   muallifi
Sharofiddin   Ali   Yazdiyning   xabar   berishicha   Ozarbayjonda,   Boylakon   shahrini
Amir   Temur   yangidan   bino   etadi   va   bu   shaharda   ushbu   munosabat   bilan
o`tkazilgan kengashda: «Agar oldin bizning  diqqat e`tiborimizni  harbiy yurishlar
tortgan   bo`lsa,   endilikda   mamlakatda     xotirjamlik   o`rnatishga   qaratilgan
tadbirlarni   amalga   oshirish     bosh   vazifamizdir.   Bu   olijanob   ishda   menga   yordam
berishlaringizni   iltimos     qilaman»,   -   deb   ilmu-fan   axliga     va   arbobu-xeshlarga
murojaat   qiladi.   Shu   maqsadda   butun   mamlakatni   orasta,   ko`rkam   qilishga   butun
kuch   qudratini   safarbar etishga qaror qiladi. «Zafarnoma» ning yana bir muallifi
Nizomiddin Shomiy esa ana shu olimu-ulamolar kengashdagi Amir Temur so`zini
keltirib,   unda   Turon   mamlakatida   mashhur   mavze`larni   imorat   (orasta)
qilganimizdek,   Eron   mamlakatida   ham   biz   hazratdan   yodgorlik     qolgay   deb,
10
  A мир   Темур   Кўр a г o н .   З a ф a рн o м a /   Сўзб o ши ,   т a бдил   му a ллифл a ри   Ҳ . Б o б o бек o в ,   Ҳ .   Б o б o йев , A.
Қур o нбек o в . –  Т .:  М ax фир a т   н o мид a ги   Ўрт a  Осиеh  xa лқл a ри   институти , 2017. 
17 imoratlar,   shaharlar,   binolar,   ko`priklar   qurib,   kanallar     qozdirib,   orasta,   go`zal
yodgorliklar qoldirganligi haqida yozadi. 
Amir   Temur     o`tkazgan     mashvaratlarida   mamlakat   obodonchiligi,   orastaligi
haqida mutasaddi kishilar hisobotini eshitib, o`z fikr   mulohazalarini berib turgan.
Qurilayotgan   jamoa   binolari,   shaharu-sarhadlar,   ko`prigu-yo`llar,   kanallarni   va
boshqa     qurilishlarni     borib   o`zi   ko`rgan.   Ularning   orasta,   sharqona   uslubga
muvofiqligini     tekshirib,   qimmatli   fikr-mulohazalarini   bergan,   o`ziga
yoqmaganlarini   esa   boshqatdan   qurdirgan.   Bu   haqda   Kastiliya   (Ispaniya)     elchisi
Ryui  Gonzales de Klavixoning Samarqandga   1403-1406 yillarda qilgan sayohati
haqidagi   kundaligida   ajoyib     hikoya   va     qimmatli   ma`lumotlar   mavjud   bo`lib,
uning   mazmuni     qo`yidagicha.   Uning   yozishicha     Samarqand   shahri   Amir
Temurgacha xaroba xolida bo`lgan. Uning  davrida bu shahar sharqona bezatiladi,
ko`rkamlashadi,   go`zallashadi.     «Bu   ishni     podshoh   o`zining     ikki   mirossiga
(Mirzosiga)   topshirdi.   Podshoh   ko`rsatib   bergan   yerdan     ko`cha-rasta   qurishga
kirishildi.   Rasta     o`tadigan   yerlarda   uchraydigan   uy-joylar,   ular   kimniki
ekanligidan qat`iy nazar buzila boshlandi. Bir gurux kishilar buzish ishlari, boshqa
guruh   odamlar   kelib   qurilishni   tezlatib   yubordilar.     Ko`chani     juda   keng   (orasta)
qilib   oldilar.   Ko`chaning     har   yer,   har     yerida   hovuzlar   kovlangan   bo`lib     ularga
suvlar to`ldirilib qo`yilgandi va uzluksiz yangilanardi. Bu ishga  qo`lida hunari bor
ishbilarmonlar   tanlanar   edi.   Kunduz     kuni   ishlaganlar   ketishi   hamona   kechasi
ishlovchilar   kelardilar.   Ular   kechayu-kunduz   shavqin-suron   bilan   ishlar   edilar.
Natijada     kishini   hayratga   soladigan   ishlar   qilindi,   Samarqand   go`zal,   orasta
shaharga   aylanmoqda,–   deb   yozib     qoldirgan     Klavixo.   Albatta   Ispaniya   elchisi
Klavixo   bu   voqealarni   o`z   ko`zi   bilan   ko`rib,     hammasi   haqiqiy   guvoh   bo`lgan,
bo`rttirib  ko`rsatishdan xoli bo`lgan  xorijlik kishidir.
Shuni ham ta`kidlash lozimki, Samarqand haqiqatda e.o. VI-V asrlarda mavjud
Zarafshon vodiysining ko`rkam, go`zal va orasta shahri   bo`lgan. Xatto Aleksandr
Makedonskiy-Zulqarnay e.o. 329 yilda Samarqandni bosib olib uning orastaligi va
mustahkam ekanligiga qoyil   qolgan. Bu shaharning dahshatli vayronaligi arab va
chingiziy bosqinchlari davrida yuz bergan. Ular   qadimiy Samarqand-Afrosiyobni
18 tomoman   xarobaga   aylantirgan.   Hatto   chingiziy   amaldori   Amir   Temur
hukmronligiga   qadar   nafaqat   Samarqandda,   balki   butun   Movaraunnaxrda   ko`zga
tashlanarli  bironta jamoat binolari qurmaganlar 11
.
Amir   Temur   davrida   Samarqandning     qiyofasi   tamoman     o`zgartirilib
yuboriladi.   Samarqanddagi   hamma     qurilishlarga     Sohibqironning   yaqin   safdoshi
va qobiliyatli sarkarda Oq Buqo (Oq Bug`o ham deyiladi) boshchilik  qiladi. 1371
yildayoq     Sharqda   eng   go`zal,   orasta     oltita     Ohanin,   Shayxzoda,   Chorsu,
Qorizgoh,   So`zangaron   va   Feruza   nomli   darvozalar   quriladi   va   ular   mustahkam
qal`a   devori   bilan   o`rab     olinadi.   Shu   yili   Samarqandda     eng   go`zal   bino
hisoblangan davlat  Mahkamasi-Arki Oliy quriladi. Uning ichida Amir Temurning
qarorgohi,   to`rt     qavatli   Ko`k   Saroy     va   Bo`stonsaroylar   qurilib,   ular   orastalikda
tabiat   bilan     jil`a   talashgan   koshinkor,   naqshinkor   va     guldorparchinlar     bilan
bezatilgan   edi.   Osmon     o`par,   bag`oyat   go`zal   minbaru-minoralar,   g`aroyib
ustunlar,   chiroyli     va   orasta,   peshgohli   gumbazlarga   ega   bo`lgan   shahar   Jome`
masjidi,   Go`ramir   majmuasi   va   Saroymulkxonim   madrasalari,   mashhur   shayx
Burxoniddin   Sog`arjiy     xilxonasi,   Ruxobod   maqbarasi,   Shoxizinda   majmuasidagi
maqbaralar  ta`mirlandi.  Orasta,  ko`rkam bu binolar va uning  atroflari, ko`chalari
xorijdan   kelgan   mehmonlarni   o`z     go`zalligi,   ko`rkamligi,   toza   va   ozodaligi,
orastaligi  bilan   rom  etib,  hayratda qoldirgan. Shahar   ahli  esa   ana shu  orastalikni
ko`z  qorachig`iday e`zozlagan.
2.3.Amir Temur davrida   bunyodkorlik va me’moriy obidalarni barpo
etilishi
Amir   Temur   Samarqand   atrofida   bunyod   ettirgan   bog`lar   sanog`i   turli
manbalarda   turlicha:   bir   o`rinda     7ta,   boshqa   joyda   12-ta,   deb   keltiriladi.
Mutaxassislar keyinchalik  aniqlashlaricha, ularning soni 14 ta bo`lib, qo`yidagicha
atalgan va ko`rinish kasb etgan: 
11
  A мир   Темур   Кўр a г o н .   З a ф a рн o м a /   Сўзб o ши ,   т a бдил   му a ллифл a ри   Ҳ . Б o б o бек o в ,   Ҳ .   Б o б o йев , A.
Қур o нбек o в . –  Т .:  М ax фир a т   н o мид a ги   Ўрт a  Осиеh  xa лқл a ри   институти , 2017. 
19 1.   BOG`I   SHAMOL.   Bu   bog`   1397   yili   bino     qilingan.   Sharafuddin   Ali
Yazdiyning   qayd     etishicha,   bu   manzil     ilgaridan   so`lim   bir   joy   ekan.   Yazdiy
yozadi:   «Hazrati   Sohibqiron   obod   Samarqandning   shimoliy   tomonidan   barpo
etgani     «Bog`i   Shamol»   nomi   bilan   mashhur   boqqa   ko`chib   o`tib,   jahon     ahli
sig`gudek o`lkan saroparda (shohona chodir) qurdirdi.
Uning   darvozasi   oldidagi   chodir   hamda   podshoh   qabulxonasi   (boroxgoh),
bazmlar   uchun   tikilgan   katta   va   kichik     chodirlar   ko`kka   bo`y   cho`zib,   oyga
tekkudek   tuyulardi.   Bu   Eram   bog`i   yanglig`     orom   maskanini   jannatning   bazm
saroyi xasad  qiladigan darajada orasta, salobatli qilib bezatdilar. Bir keskir farmon
sodir bo`ldiki, ul  firdavsmonand bog`da  amirzoda Mironshohning  qizi, oliy iffat
sohibi   Beka   Sulton   nomiga   atab   dilni   rom   etuvchi   baland   qasr   va   go`zal   bir
ishratgoh   qursinlar.  Fors   o`lkasining barcha    viloyatlari. Iroq, Ozarbayjon, Dor-
us-salom (Bag`dod) va boshqa mamlakatlardan  jam` bo`lgan mohir  muhandislar,
ravshan   fikrli     me`morlar   qasrning   tarixini   o`tkir   farosat     qalami   bilan   maxorat
lavhasiga   chizdilar.   Uni   Hazrati   Sohibqiron   ma`qullagach,   yorqin   ra`yli
munajjimlar   qasr   qurilishini     boshlash   uchun   munosib   vaqtni     belgilashda
xushyorlik   va   ehtiyotkorlikning   barcha   shartlariga   rioya   qilgan   xolda,   quvonchli
bir soatda, baxtli bir tole`da qasr qurilishini boshladilar 12
.
Qasrning to`rt ruknini amirlar o`rtasida   taqsimlab, har   bir ishboshi ixtiyoriga
bir mamlakatdan keltirilgan  ustalar, bir diyordan keltirilgan  xunarmandlarni tayin
qildilar... Mustahkam ruknlarini  bag`oyat mahkam va puxta qilib  ko`tardilar. Har
bir   ruknga   Tabrizdan     keltirilgan     marmar   toshdan   ishlangan     bittadan   ustun
o`rnatdilar. Devorlari sathini  lojuvard va oltin bilan shunday ajoyib va hayratomuz
darajada   go`zal   etib       naqshladilarki,   ularning     tarovatidan   Moniy     rasmlari   va
CHIN     nigorxonasini   uyatu   xijolat   g`ubori   qopladi.   Qasrning   sahniga   marmar
toshlardan   va   Qo`hi   Nur     (Nurota)   dan   keltirilgan   toshlardan   chiroyli   qilib
yotqizdilar... Tashqi devorning ich tarafidagi  izorasini-koshin bilan bezadilar*.
12
  A мир   Темур   Кўр a г o н .  Темур   қисс a си  /  Б o б o бек o в   Ҳ .,  Б o б o йев   Ҳ ., Қур o нбек o в  A.,  Б o б o к a л o н o в   З .,
Мирз a йев   Т . –  Т .:  Ф a н , 2014.
20 Bu   saroy   haqida     mashhur   major   olimi   Herman   Vamberi   «Buxoro   yoxud
Movaraunnahr   tarixi»   asarida   shunday     yozadi:   «Bu   saroy   to`g`ri   to`rtburchak
shaklida bo`lib, har tomoni   bir yarim, ming qadam. Uning marmar gullari ajoyib,
hayratli edi. Zamini  qayrag`och va fil  tishidan ishlangan  koshinli edi...»*
Boshqa   manbalarda   bog`   shaharning   «Devori   qiyomat»   deb   atalgan   qadimiy
devori   chegarasida,   Damashq   (Dimishq)   qishlog`i   yaqinida   bo`lgan,   deb
ko`rsatiladi. O`sha yerda bog` nomi bilan atalgan ariq oqib o`tgan.
2.   BOG`I   BIHISHT.   Samarqandning   g`arbiy   tarafida     malika   Tuman   og`o
sharafiga   1378   yilda   bino   qilingan.   Bu   bog`   Bog`i   Shamolning   janubi-g`arbida
joylashgan.  Sharafuddin Ali  Yazdiy  «Zafarnoma»da  yozishicha, bog`dagi saroy
atrofini  
suv   bilan   to`ldirilgan   chuqur   xandak   o`ragan   bo`lib,   bir   necha   ko`prik   saroy
bilan   bog`ni   o`zaro   bog`lab     turgan.   G`oyat     ko`rkam   saroy   oq   marmardan
tiklangan.
Bog`i   Bihishtning     bir   tomonida   qo`riqxona   bo`lib,   undagi   jonivorlar
qafaslarda   emas,   atrofi   o`ralgan   maydonchalarda   erkin   holda   saqlangan.   Shuning
uchun   bir     qator     tadqiqotchilar   Amir   Temurni   ilk   qo`riqxona   asoschisi   deb
hisoblaydilar.
Bog`   manzili   haqida   turlicha   fikrlar   mavjud.   Agar   «Samariya»   muallifi   uni
Samarqand sharqida joylashgan  deb yozsa, Bobur Mirzo «shaharning qo`yi yonida
Bog`i   Shamol     va   Bog`i   Bihishtdur»,   deb   qayd     etadi.     Bu   o`rinda   Bobur   Mirzo
guvohligi haqiqatga yaqinroq, to`g`riroq bo`lsa kerak.
3.   BOG`I   BALAND.     U   shaharning     shimolidagi     Cho`ponota   tepaligi
yonbag`rida     barpo     etilgan.   Bog`   Amir   Temurning     eng   go`zal   oromgohlaridan
bo`lib,   uni   yaratishda   Eron,   Iroq,   Ozarbayjon   va   boshqa     mamlakatlardan
keltirilgan usta   me`morlar qatnashganlar 13
.
Bog`dagi   Tabriz   marmari   bilan   tiklangan   saroy   binosi   uchta   xonadan   iborat
bo`lib,   unda   qimmatbaho   buyumlar,   nodir   san`at   asarlari   saqlangan.   Bu   bog`
13
  A мир   Темур   Кўр a г o н .  Темур   қисс a си  /  Б o б o бек o в   Ҳ .,  Б o б o йев   Ҳ ., Қур o нбек o в  A.,  Б o б o к a л o н o в   З .,
Мирз a йев   Т . –  Т .:  Ф a н , 2014.
21 Sohibqironning     suyukli     nabirasi,   Mironshohning     qizi   Oqabegimga   atab
qurdirilgan.   Samarqand   shimolidagi   balandlikda     barpo   etilgani   sababli   Bog`i
baland   nomini   olgan.   Hozirgacha   ham     ushbu   nom   bilan   atalgan   bu   manzil
o`zining to`kin  anjirzorlari bilan mashhur.
4.BOG`I   DILKUSHO.   Samarqand   sharqidagi   bog`.   Shahardan     taxminan   olti
kilometr   masofada, Panjakent yo`lining   o`ng tomonida bo`lgan. Sharufiddin Ali
Yazdiyning   yozishicha,   Bog`i   Dilkushoni   bino   qilish   davomida   oldindan   mavjud
bo`lgan   o`n   ikkita   bog`   birlashtirilib   mukammallashtirilgan.   Bog`   qurilishi   1396
yilda   boshlangan.   Bog`da     gumbaz   shaklida     tiklangan   qasr   bo`lib,   uning   uch
tomonidan minoralar   yuksalib turgan. 1398 yil bahorida – Hind yurishi arafasida
shu   yangi   bog`da   Amir   Temur   mislsiz   tantanalar   o`tkazib,   Amir     Hizrho`janing
qizi To`qolxonimga uylangan va bog`dagi qasrni yosh malikaga atagan.
Sharafiddin   Ali   Yazdiy   yozadi:   «Bog`     nihoyatda   dilkusho     va   go`zal   tarzda
barpo etilgan  bezavol   iqbol,  uning ismi     jismiga     monand bo`lgani   uchun «Bog`i
Dilkusho» deya atadi»*.
Bog`i Dilkusho  to`rtburchak shaklida bo`lib,  har tomoni bir yarim ming tazga
barobar   kelgan.   To`rt   tomondagi   toki   rangli   koshinlaru   naqshi-nigorlar   bilan
ziynatlangan   darvozalari   bo`lgan.   Shaharga   qaragan   darvoza   toqida   «Darvozai
Feruza» deb hal bilan yozilgan. Bobur Mirzo yozishicha, «Andin (bog`dan) Feruza
darvozasigacha xiyobon qilib, ikki tarafida  terak yig`ochlari  yoqtiribtir*.Bog`ning
to`rt     burchagida   baland   minoralar   qad     ko`targan,   Sahni   xandasi   uslubida
bezalgan   bo`lib,   yo`laklar   va     oltiburchagu   uchburchak   shaklidagi   chamanzorlar
atrofida turli-tuman mevali daraxtlar, gulbutalar  yashnagan. Bog` o`rtasida yuksak
go`mbazli   qasr   tiklanib,   uning   uch   peshtoqi   va   uch   minorasi   bo`lgan.   Oq
marmardan tiklangan bu saroy   devorlari oy nurida tovlanib turgan. Uzoqdan ham
saroyning   keng,   katta   osmon   va   yulduzlar   aks   etgan   koshinlar   bilan   bezatilgan
peshtoqi yaqqol ko`ringan.   Muarrixlar Rum   urushidan   qaytgan Sohibqiron uzoq
muddat   bu   bog`da   to`xtab,   suyukli     nabirasi   Mirzo   Ulug`bek   bilan     suhbatlar
qurganini   yozadilar.     Peshtoqlarda     osmonu   yulduzlarning   aks   ettirilishi   nafaqat
Amir   Temurning   ilmi   falaqiyotga   qiziqqani,   shuningdek   nabirasinng   ko`ngil
22 havasidan   xabardorligiga   ishoradir.Qasr   devorlarida   Amir   Temurning   1399   yilda
Hindistonga   yurishi   voqealari   rangin   tasvirlangan.   «Boburnoma»da   «ko`shkga
Temurbekning Hindiston urushi tasvir   qilibturlar», deyilishi mazkur holatni yana
bir karra tasdiqlaydi.
Amir   Temur   1401   yilning   8   sentabrida   Kastiliya   qiroli   elchisi   Rui   De
Klavixoni   Bog`i   Dilkushoda   qabul     qilgan.   Klavixo   bog`dagi     favvoradan   otilib
turgan suvning tepadagi  oltindan yasalgan olmalarga urilib sochilishini ko`rib, bu
go`zal     manzaradan   beqiyos   hayratga     tushganini   yozadi.   Keyinchalik   bog`   o`rni
Xonchorbog` deb atalgan.
5. BOG`I CHINOR. Samarqand janubida Darg`om arig`i yoqasida bino etilgan.
U yerda chinorlar haddan ziyod ko`p bo`lgani sababli «Bog`i Chinor» deb atalgan.
Sharafiddin ali Yazdiy uni Kesh shahridan kelishda yaqin birinchi bog`dir, deb
xabar   beradi.   Boshqa   ma`lumotlar   ham     Ali     Yazdiyning     so`zini     tasdiqlaydi.
Masalan,     Bobur   Mirzo     yozadikim:   «Yana   Samarqandning   janubida   Bog`i
Chinordur, qal`aga  yovuqtur»*. Klavixo o`z asarida «Bog`i Chinor yangi qurilgan
katta hashamatli saroy  joylashgan bog` edi»*, -deb  qayd etadi. Bog` 1400 yildan
keyin   tiklangan   bo`lishi   ehtimoli   bor.Tarixdan   ma`lumki,   keyinchalik
Movaraunnaxr   hokimi     bo`lgan   Mirzo   Ulug`bek   davrida   ham   bu     bog`   obod
bo`lgan. Abdurazzoq Samarqandiyning  yozishicha, 1420 yilning  bahorida  Mirzo
Ulug`bek   poytaxt   Xirotdan   kelgan   onasi   Gavharshod   Begim   sharafiga   Bog`i
Chinorda «podshohona to`y va xusravona ziyofat  bergan.
Xulosa 
Shubhasiz,   Temur   boshlab   bergan     bunyodkorlik   an`anaga   aylanib,   bunday
ishlar vorislari tomonidan davom  ettiriladi. Temuriy shahzodalardan tortib nufuzli
amirlaru   vazirlar, viloyat va ulus hokimlari o`z shaxsiy mulk va   mablag`larining
kattagina  qismini  markaziy  shahar   va ularning    tevarak-atrofida shohona  ko`shku
saroylar   qurishdan   tashqari,   hayriya   ishlariga-masjidu     madrasalar,     xonakohu
shifoxona-lar, hammomu bozor rastalari, rabotu karvonsaroylar, suv inshootlariyu
23 bog`-rog`lar va bo`stonlar barpo   etishga   sarf qiladilar. Ayniqsa ular e`tiqod, ilm
va   ma`rifat   maskanlari-masjidlar   va   madrasalar,   shifoxona   va   xonakohlarning
sarfu   xarajati   uchun   katta-katta     ekin   yerlari,     tegirmon,     objuvoz,   moyjuvoz   va
do`konlar kabi   qo`zg`almas   mulklarni vaqf qilib, mudarris olimlaru tolibi ilmlar,
zohidlar va obid  mashoyixlarga  maoshlar belgilaydilar.
Temur faqat vatani  Movaraunnaxrdagina emas, balki  Xuroson, Eron, Kavkaz
va   boshqa   viloyatlarda   ham   bir   qancha     yirik   irrigatsiya   ishlarini   amalga   oshirdi.
Sohibqiron     Farmoni   bilan   Murg`ob   vohasida   qazdirilgan     qator   sug`orish
kanallari, Qobul  yaqinidagi   Jo`yinan dahasining  Bodon anhori yoki Kavkazning
«Boylakon»   mavzesidagi   Barlos   ariqlari   shular   jumlasidandir.   Manbalarning
guvohlik berishicha, 1381 yilda Xuroson fath etilgach, Temur Murg`ob daryosidan
kanallar   qazib   chiqarib,   Marv   vohasini   obod   qilish   to`g`risida   farmon   beradi.
Sarkardalar   va   davlat     ma`murlarining     har   biri   alohida-alohida   kanal     qazishga
boshchilik   qiladilar.   XV   asr   muallifi   Xofizi   Abru     bu   kanallardan     20   tasini:
Dilkusho,   Ganchravon,   Ganchxona,   Umar   Tobon,   Shayx   Abu   Sa`d,   Shayx   Ali
Bahodir,   Dushoh   Jondor,   Gulbog`on,   Hasan   Jondor.   Bu   Alouddin   Inoq,   Sahdak,
Purdor,   Alimalik,   Oq   Bug`o,   Davlatshoh   baxshi,   Sunjak,   Manglixoja,   Kebekchi
yurtchi, Qutlug`xotun kabi nomlarini birma-bir qayd etadi. 
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.  A мир   Темур  a жд o дл a ри  ( Ш a р a фиддин  A ли   Яздийнинг  “ З a ф a рн o м a” 
a с a рид a н   терм a- т a ржим a) /  Ф o рс   тилид a н   т a ржим a,  кириш   сўз   в a 
из o ҳл a р   му a ллифи  O.  Бўрийев . –  Т .:  Қ o мус , 2015.
2. A мир   Темур   Кўр a г o н .   З a ф a р   йўли .   Т a ржим a и   ҳ o л   /   Н a шрг a
т a йеhрл o вчи ,   т a ржим o н ,   сўз   б o ши   в a   из o ҳл a р   му a ллифи   A шр a ф
A ҳм a д . – Т .:  Нур , 1992.−112  б .
24 3. A мир   Темур   Кўр a г o н .  Тузуки   Темурий  /  Т a бдил   в a  н a шрг a 
т a йеhрл o вчил a р :  Ҳ . Б o б o бек o в ,  Ҳ . Б o б o йев , A. Қур o нбек o вл a р . –  Т .: 
М ax пир a т   н o мид a ги   Ўрт a O си	
еh  xa лқл a ри   институти . 2012.
4. A мир   Темур   Кўр a г o н .  З a ф a рн o м a /  Сўзб o ши ,  т a бдил   му a ллифл a ри  
Ҳ . Б o б o бек o в ,  Ҳ .  Б o б o йев , A.  Қур o нбек o в . –  Т .:  М ax фир a т   н o мид a ги  
Ўрт a  Оси	
еh  xa лқл a ри   институти , 2017. 
5. A мир   Темур   Кўр a г o н .  Темур   қисс a си  /  Б o б o бек o в   Ҳ .,  Б o б o йев  
Ҳ ., Қур o нбек o в  A.,  Б o б o к a л o н o в   З .,  Мирз a йев   Т . –  Т .:  Ф a н , 2014.
6. В a мбери  X.  Бу xo р o  е	
hҳуд   М o в a р o унн a ҳр   т a ри x и .  Кит o бд a н   п a рч a л a р  / 
Тўпл a ди   С . A ҳм a д . –  Т .:  Адаби	
еhт   в a  с a нъ a т , 2013.
7. Мирз o  Улуғбек .  Тўрт   улус   т a ри x и  /  Б . A ҳмед o внинг   кириш   сўзи , 
из o ҳл a ри   в a  т a ҳрири  o стид a.  Ф o рс   тилид a н   Б . A ҳмед o в ,  Н .  Н o рқул o в , 
М .  Ҳ a с a ний   т a ржим a си . –  Т .:  Чўлп o н , 2014
25

Amir Temur davrida madaniyat va san'at

Купить
  • Похожие документы

  • Shaxs tarbiyasida jismoniy tarbiyaning ahamiyati
  • Yuechi-Kushon va Kushon davlati
  • Yangi davrda Shimoliy Afrika mamlakatlaridagi milliy ozodlik urushlari
  • Xorazmshohlar davlati
  • XIX asr oxiri XX asr boshlarida Turkiyadagi ijtimoiy iqtisodiy va siyosiy jarayonlar

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha