Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	10000UZS
Размер	46.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	22 Апрель 2024
Расширение	docx
Категория	История

Amir Temur va temuriylar shajarasi

o’tqazadi. U avval otasi saroyida xizmat qiladi keyinchalik esa 1418 yilda Qobul
hukmdorligini oladi.
Biroq 1426 yil u to’satdan og’rib, vafot etadi. Undan 2 o’g’il qoladi, Ma'sud
Mirzo va Qorachar Mirzolardir.
Muhammad Juki Mirzo Shohruh Mirzoning 5 o’g’lidir. U 1403 yilda Hirotda
tug’ilgan. Onasi Gavharshod begim edi. U yoshligidan kasalmand va nimjon bo’lib
o’sdi. 1419 yilda unga Mo’g’uliston sobiq xoni marhum Sham'i Jahonning qizi Mehr
Nigor Og’oni nikoh qiladilar. U Baroq O’g’longa qarshi yurishida ishtirok etadi.
1433 yilda Shohruh Mirzo o’g’li Muhammad Jukiga Garmser va afg’onlar viloyatini
topshiradi. 1443 yilda esa Muhammad Juki Balx viloyatini hokimi etib tayinlanadi.
1445 yilda 45 yoshida vafot etadi. Undan uch o’g’il qoladi, Ali Mirzo, Muhammad
Qosim
Mirzo va Abubakr Mirzolardir. 13

1
1
Файзиев Т. Темурийлар шажараси. Тошкент, 1995. 295-337 бб .
XULOSA
Amir Temur saltanati tarixiy zarurat edi. Ijtimoiy hayot, xalqlarning hayoti tarzi
shunday buyuk bir shaxsning dunyoga kelishini kutar edi. Turon, binobarin,
Mavorounnahr, Eron, Ozarbayjon, Xuroson mo’g’ullar oyog’i ostida ingrar, najot
istar edi. Shunday najot farishtasi Temur bo’ldi. U tarix sahnasiga chiqib, Turon
zaminini mo’g’ullardan tozaladi.
Amir Temur davrida madaniyat, san'at, ilm fan gurkirab o’sdi va rivojlandi.
Jahongir qaerga bormasin o’sha yerdan eng qo’li gul ustalarni, hunarmand va
san'atkorlarni, shoiru olimlarni ozor yetkazmay olib keldi, ularni tarbiyalab voyaga

AMIR TEMUR VA TEMURIYLAR SHAJARASI
MUNDARIJA:

Kirish.
I bob. Sohibqiron Amir Temur Kuragoniyning faoliyati va janglari.
1-§. Amir Temurning hokimiyat tepasiga kelishi.
2-§. Amir Temur davlatining tashkil topishi.
II bob. Temuriylar shajarasi.
1-§. Amir Temurning harami.
2-§. Amir Temur farzandlari.
Xulosa.
Foydalanilgan manba va adabiyotlar ro‘yxati.
Ilova.

I bob. Sohibqiron Amir Temur Kuragoniyning faoliyati va janglari .
1-§. Amir Temurning hokimiyat tepasiga kelishi.

XIV asr o’rtalarida Chingizxon egallab olgan yerlar uning merosxo’rlari taxt,
hokimiyat uchun o’zaro nizolar kuchayib ketgan edi. 1348 yilga kelib Sharqiy
Turkiston yerlarida Mo’g’liston feodal davlati tashkil topdi, uning xoni etib
Chig’atoy avlodidan Tug’luq Temur ko’tarildi. Tug’luq Temur dastlabki
davrlardanoq o’z yerlarini kengaytirish maqsadida Movarounnahr yerlariga bir necha
harbiy harakatlar uyushtirdi. Mana shunday ichki o’zaro urushlar avj olib, ijtimoiy,
iqtisodiy, siyosiy inqiroz kuchayib borgan davrda tarix maydoniga mo’g’ul
bosqinchilariga qarshi kurashda nom chiqargan buyuk sohibqiron, mohir sarkarda
Amir Temur kirib keldi.
Amir Temur Shahrisabz yaqinidagi Xo’ja Ilg’or qishlog’ida Barlos beklaridan
Muhammad Tarag’ay oilasida 1336 yil 8 aprelda (hijriy 736 yil 25 sha'bon seshanba)
dunyoga kelgan. Uning otasi Tarag’ay bahodir Qashqadaryo vodiysidagi barlos
urug’ining boshlig’i bo’lib, Xoja ilg’or qishlog’idan edi.
Onasi esa Takina Moh begim bo’lgan.
Amir Muhammad Tarag’ay avvalo komil musulmon va bahodir jangchi bo’lgan.
U o’z zamonasining obro’li, e'tiborli, ziyoli o’ziga to’q shaxslaridan bo’lgani uchun
Temur yoshligida oilasida yaxshi ta'lim va tarbiya ko’rgan. Ko’pchilik adabiyotlarda
ataylab uni “savodsiz”, faqat “qonxo’r”, “zolim” shoh sifatida tasvirlanishi haqiqatga
to’g’ri kelmaydi 2
.
Amir Temur 12 yoshidan boshlab bolalarga xos bo’lgan ermak o’yinlardan voz
kechib, sipohiylikka oid o’yinlar bilan shug’ullandi.
Temur 16-18 yoshida qilichbozlik, nayzabozlik va shikor qilish san'atini
mohirona egallaydi va 20 yoshida esa abjir chavandoz bo’lib yetishadi. Endi u o’z
tengqurlarini guruhlarga bo’lib, jang mashqlarini o’tkaza boshlaydi. 3

1
1

5. Mo’minov I. Amir Temurning O’rta Osiyo tarixidagi o’rni va roli
haqida. Toshkent, 1960.
6. Temur tuzuklari. Toshkent, 1991.
7. Amir Temur o’gitlari. Toshkent, 1992.
8. Fayziev T. Temuriylar shajarasi. Toshkent, 1995.

1
1
Якубовский А. Темур. Вопросы истории. 1946. № 8-9. с. 42-74.
Файзиев Т. Темурийлар шажараси. Тошкент , 1995. 14-15 б .
Amir Temurning amakisi hoji Barlos Kesh shahrining hokimi edi. Temur
yoshligidanoq harbiy mahoratga ega shaxs bo’lib, u o’z atrofiga barlos urug’idan
chiqqan yosh jangchilarni to’plagan edi. 1360-1361 yillarda Tug’luq Temur hyech
qanday qarshiliksiz Movarounnahr yerlariga bostirib kirganida
Hoji Barlos Xurosonga qochadi. Vatanparvarliq milliy g’urur va iftixor
hissiyoti kuchli bo’lgan yosh Temur esa amakisi hokimlik qilib turgan yerlarini
dushman qo’liga bermaslik uchun Tug’luq Temur xizmatiga kiradi va tez orada uning
ishonchini oqlab, Kesh viloyati yerlariga hokimlik qilish uchun yorliq oladi.
Amir Temurning bu ishi Movarounnahrda siyosiy tarqoqliq o’zaro kurashlar va
boshboshdoqlik hukm surgan davrdagi birdan-bir to’g’ri yo’l edi.
Chunki Movarounnahr amirlarining Tug’luq Temurga qarshi bosh ko’tarib
chiqishi mug’ul bosqinchilarining Movarounnahr yerlarini yana bir bor vayron
etishiga olib kelishi muqarrar edi.
Tug’luq Temur 1361 yilda Movarounnahr yerlarini boshqarishni tajribasiz o’g’li
Ilyosxo’jaga topshiradi. Lekin Temur Ilyosxo’jaga xizmat qilishdan bosh tortib, o’sha
vaqtda Balx hokimi bo’lib turgan Amir Qozog’onning nabirasi Amir Husayn bilan
ittifoq to’zadi. Temur o’z hokimiyatini mustahkamlash maqsadida mo’g’ullarga
qarshi kurash boshlaydi. Mahalliy hokimiyat uchun bo’lgan janglarning birida,
aniqrog’i Seyistonda turkmanlarga qarshi bo’lgan janglarda o’ng qo’li va o’ng
oyog’idan yaralanib bir umrga oqsoq bo’lib qoladi.
1363 yilda Tug’luq Temurning vafoti Movarounnahr uchun bo’lgan kurashlarni
kuchaytirib yuboradi. Lekin mo’g’ul bosqinchilari osonlikcha Movarounnahr
yerlarini bermasliklari ma'lum edi. Shu munosabat bilan Amir Temur va Tug’luq
Temur vafotidan so’ng Movarounnahrdan haydalgan Amir Husaynning birlashgan
qo’shinlari 1365 yilda Ilyosxo’ja qo’shinlariga qarshi ittifoqlikda kurash
boshlaydilar. Toshkent va Chinoz oralig’ida bo’lgan mashhur «loy jangi» ittifoqchilar

Ulug‘bek Mirzo Shoxruh Mirzoning to’ng’ich o’g’lidir. U 1394 yilda tug’ilgan.
Unga Muhammad Tarag’ay deb ism beradilar. Keyinchalik o’zgarib ketadi. 1398
yilda besh yoshli Ulug’bekni otasi uni Sharafiddin Ali Yazdiyning tarbiyasiga
topshiradi. U yoshligidan kitob o’qishga qiziqqan.
1404 yil 10 yoshda bo’lganida unga Og’o Begimni unashtirish marosimi bo’lib
o’tadi. 1404 yilning kuzida Temur Xitoy yurishida Sayram, Avliyo ota, Ashpardan to
Xitoy chegarasigacha Ulug’bekka in'om qiladi. Ammo Temur 1405 yilda vafot etiadi.
1409 yilda Ulug’bek Movarounnahr hukmdori bo’lgach otasining ham yurishlarida
ishtirok etmay qo’yadi. 1413 yil Ahmad Mirzo taklifga binoan kelmaganligi uchun
Farg’onaga qo’shin tortadi va g’alaba kozonadi. 1425 yilda Mo’g’ulistonga qarshi
yurish boshlaydi. U bu jangda ham g’alaba qozondi. 1426 yilda esa Baroq o’g’longa
qarshi kurashadi va yengilib Samarqandga qaytadi. 1447 yil vafot etdi.
Ibrohim Mirzo Shohruh Mirzoning 2 o’g’lidir. U 1394 yilda tug’ilgan. Uning
onasi To’ti begim edi. Shohruh Mirzo 1409 yilda Xalil Sulton Mirzodan
Movarounnahrni tortib olgach, unga Balx viloyati hokimligini topshiradi. U tabiatan
muloyim ochiq ko’ngil edi. Sharafiddin Ali Yazdiy ham o’z "Zafarnoma"sini uning
huzurida bir qancha vakt yozadi va asarda to’xtalib o’tadi.
Ibroxim Mirzo 1435 yil 40 yoshida kasal bo’lib vafot etadi. Undan uch o’g’il
koladi. Sulton Abu Isxoq Mirzo, Ismoil Mirzo, Abdullo Mirzolar edi.
Boysung‘ur Mirzo Shoxruh Mirzoning 3 o’g’lidir. U 1397 yilda tug’ilgan. U
tabiatan o’qimishli odam edi. 1414-1416 yilgacha Mozandaron, Astrobod va Jurjon
viloyatlarida hokimlik qiladi.
1416-1420 yilgacha Hirotda otasiga vazirlik qiladi. Vazirlik paytida Hirotda
kutubxona tashkil qiladi. 1431 yilda otasi unga Astrobod hokimligini topshiradi.
Keyingi davrlarda kasalllika chalinib 1433 yilda vafot etadi. Undan uch o’g’il qoladi,
Alouddavla Mirzo, Abulqosim Bobur Mirzo va Sulton Muhammad Mirzolardir.
Suyurg‘atmish Mirzo Shoxruh Mirzoning 4 o’g’lidir. U 1398 yilda tug’ilgan.
Onasi Mulkat Og’o begimdir. U yoshlik davrini otasining hashamatli saroyida

Amir Temurga xos bo’lgan qator fazilatlar ichida ilm ahliga ehtirom va
g’amxo’rlik alohida ajralib turadi. Mustaqillik yillarida biz ulug’ bobomizning
xotirasiga munosib ehtirom ko’rsatish imkoniga ega bo’ldik. Turon xalqining eng
yorqin davrlaridan biri, shak-shubhasiz, Amir Temur nomi bilan bog’liqdir.
Yurtboshimiz I.A.Karimovning quyidagi so’zlarida xalqimizning ulug’ davlat
arbobi Amir Temur xotirasiga bo’lgan munosabati mujassamlashgan: “Amir Temur
shaxsini idrok etish tarixni idrok etish demakdir. Amir Temurni anglash o’zimizni
anglash demakdir. Amir Temurni ulug’lash tarix qa'riga chuqur ildiz otgan
tomirlarimizga, madaniyatimizga, buyuk kelajagimizga ishonchimizni
mustahkamlash demakdir” 1
.
Ko’p ming yillik tariximiz juda ko’p sulolalarni boshdan kechirdi. Lekin
o’zidan katta yodgorlik qoldirgan va ko’p yillar hukm surgan sulola bu- temuriylar
sulolasi bo’ldi. Bu sulola vakillari Movarounnahr, Eron, Ozarbayjon, Iroq,
Afg’oniston va Hindistonni 288 yil (1370-1506; 1526-1858 yillari) idora qildilar,
o’sha mamlakat xalqlari tarixida sezilarli iz qoldirdilar.

o’tirgach, birinchi harakatni mamlakatni mo’g’ul istilochilaridan ozod qilib, mustaqil
markazlashgan

Файзиев Т. Темурийлар шажараси. Тошкент, 1995. 21-23 б .
davlatni barpo qilishga qaratdi. Mamlakatni boshqarishda yangi va mukammal
tartib qoidalar joriy qildi.
1370 yildayoq Amir Temur Samarqand shahar devorini qurdirishga kirishadi.
Shuningdek, qo’rg’on va saroylar bino qildiradi. Bu qurilishlar mo’g’ullar istilosidan
150 yil keyingi birinchi qurilishlar edi.

U 1471 yil Faroh, qo’rg’onini musodara qiladi va Muzaffar boshchiligida
qo’shin jo’natadi va u ajal sharofini ichib vafot etadi.
Qaydu Mirzo Pir Muhammad Mirzo Qobuliyning to’ng’ich o’g’li bo’lib,
Temurning o’g’li Jahongir Mirzoning nabirasidir. U 1396 yilda tug’ilgan.
Afg’oniston yerlarini suyilgor tarzida boshqardi hamda otasiga mulozim xizmat
qilgan. Unga nisbatan bir necha amirlar isyon ko’taradi. Maqsad ukasi Sanjar
Mirzoni ko’tarish edi.
Shu asnoda u o’z yerlarini mustahkamlab oldi va u yerlariga mustaqil ravishda
hukmronlik qilish orzusi tushdi. Elchilik mulozamatlarida Shoxruh Mirzo bilan gapi
qochadi va Qaydu Mirzoni ushlab 1417 yilda Xirotda barcha gunohlaridan kechadi
va qoldiradi. 1418 yil Qandaxorga qochadi. Shoxruh Mirzo o’g’li bilan sipoxlarni
jo’natadi va uni ushlab kelishadi. Shoxruh Mirzo uni Ixtiyoriddin qal'asida tashlaydi
va shu yerda vafot etadi.
Holid Mirzo Pir Muhammad Mirzo Qobuliyning 2 o’g’li bo’lib 1399 yil
tug’ilgan. U ham Shoxruh Mirzo mulozimatida bo’lgan. U 1427 yilda kasal bo’lib
o’lgan.
Qaysar Mirzo Pir Muhammad Mirzo Qobuliyning 4 chi o’g’li bo’lgan. 1401
yilda tug’ilgan. U hyech qaerda hukmronlik qilmagan. U ham Shoxruh Mirzo
huzurida ishlagan. 1424 yilda vafot etgan.
Bo‘zanjar Mirzo Pir Muhammad Mirzo Qobuliyning 5-o’g’li bo’lib, 1402 yilda
tug’ilgan. U hyech qaerda hukmronlik qilmagan. U ham Shoxruh Mirzo huzurida
ishlagan. 1422 yilda vafot etgan.
Jahongir Mirzo Pir Muhammad Mirzo Qobuliyning 6-o’g’li bo’lib, 1402 yilda
tug’ilgan. U ham hyech qaerda hukmronlik qilmagan. U ham Shoxruh Mirzo
huzurida ishlagan. 1433 yilda vafot etgan.
Sanjar Mirzo Pir Muhammad Mirzo Qobuliyning 7-o’g’li bo’lib, 1403 yilda
tug’ilgan. U akasi Qaydu Mirzo saroyida mulozamatda bo’lgan. U isyoni

muomalada bo’lish va ularni ozod etishga odatlanganlar. Amir Temur doim
jangda jasorat ko’rsatgan amirlar va askarlarga alohida e'tibor bilan qaradi.
Natijada Sohibqiron uyushqoqlik hukm surgan yuz minglik qo’shinlari ichida
intizomni mustahkamlash bilan o’z davlatining poydevori bo’lgan qo’shin tuzishga
muvaffaq bo’ldi.
Temur Movarounnahr taxtini egallagan vaqtdan boshlab, o’z davlati
chegaralarini mumkin qadar kengaytirishga kirishadi. Shu maqsadda u

Мўминов И . Амир Темурнинг Ўрта ОСиё тарихидаги ўрни ва роли ҳақида . Т ., 1960, 14 б .
Amudaryo va Sirdaryo oralig’idagi yerlarni o’z tasarrufiga oladi. Xorazmga
besh marotaba yurish qilib, 1388 yilda uni butunlay bo’ysundiradi, bu yerda
hukmronlik qilayotgan sufiylar sulolasini tugatadi. Temur o’zining uch yillik (1386-
1388), besh yillik (1392-1398), yetti yillik (1399-1405) yurishlari davomida
Ozarbayjonda jaloyirlar, Sabzavorda sarbadorlar davlatini, Hirotda kurdlar davlatini
tugatib, Eron va Xurosonni o’z tasarrufiga oladi. 1394-1395 yillarda Oltin O’rda xoni
To’xtamishga qarshi yurish qilib, uning ko’p sonli qo’shinini mag’lubiyatga
uchratadi va Oltin O’rda hududini egallaydi. Temurning bu g’alabasi Oltin O’rdaga
juda katta zarba berish bilan birga Temur qo’shinlarining Volga daryosi bo’ylarida
bemalol yurishlariga ham keng yo’l ochdi. Ta'kidlash joizki, Temurning bu
g’alabalari tarix sahnasida ulkan ahamiyat kasb etdi.
Amir Temur 1398 yilda Hindistonga qilgan yurishida Dehli shahrini, 1400 yilda
Suriyaga qilgan yurishida g’alaba va Bayrut shaharlarini, 1401 yilda Damashq
shahrini egallaydi.
1402 yilda usmoniylar imperiyasining sultoni Yildirim Boyazidga qarshi
yurishida uni mag’lubiyatga uchratdi. Bu g’alaba bilan Temur yevropaning
usmoniylar asoratiga tushishini bir necha o’n yillar orqaga surib yubordi.
Temur 1404 yilda Kichik Osiyodan Samarqandga keladi va Xitoyga yurish
uchun harbiy taraddud ko’radi. Shubhasiz, Temur bu yurish uchun o’zoq yillar

Bobosi vafotidan keyin Samarqand uchun voris edi, ammo Xalil Sulton taxtni
egallab bo’lgan edi. U Shoxruh Mirzo bilan bitm to’zib Xalil Sultonga qarshi kurash
uchun bitim to’zadi. 1406 yilda 2 o’rtada jang bo’ladi va Xalil Sulton g’olib bo’ladi.
1407 yilda Pir Muhammad Mizoning vaziri amir Pir Ali Toz tomonidan bo’g’ib
o’ldiriladi.
Pir Muhammad Mirzodan 7 o’g’il qoladi. Qaydu Mirzo, Bo’zanjir Mirzo, Holid
Mirzo, Sa'd Vaqqos Mirzo, Qaysar Mirzo, Jahongir Mirzo, Sanjar Mirzo.
Muhammad Jahongir Mirzo Sulton Mirzoning katta o’g’lidir. Muhammad
Jahongir Mirzoning nabirasi va u 1396 yilda tug’ilgan.
1409 yil Xalil Sulton taxtdan tushurilgach taxt Ulug’bek Mirzoga beriladi va
unga Hisor hokimligi beriladi.
U umrining oxrigacha Hisorda hukumronlik qiladi va 1433 yil 38 yoshida vafot
etadi. Uning Muhammad Sulton Mirzo va Xalil Sulton ismli o’g’illari qoladi.
Muhammad Sulton Mirzo 1423 yil tug’ilgan. U otasidan qolgan Hisori
Shonmonda hayot kechiradi va 1448 yil vafot etadi. Undan farzand bor yo’qligi
noma'lum.
Sa'd Vaqqos Mirzo Muhammad Sulton Mirzoning 2 o’g’li. Amir Temurning
katta o’g’li Muhammad Jahongirning nabirasidir. U 803/1400 yilda tug’ilgan. U
biron viloyatda hukmdor bo’lmagan.
Yaxyo Mirzo Muhammad Sulton Mirzoning 3 o’g’li. U haqida aniq ma'lumotlar
yo’q. U 1408 yilda 10 yoki 8 yoshida vafot etgan.
Xalil Sulton Mirzo Muhammad Jahongir Mirzoning 2 o’g’lidir. Halil Sulton
Mirzo ham akasi kabi Hisori Shodmonda hayot kechirib, 1459 yilda vafot etadi. Halil
Sulton Mirzodan bir o’g’il bir qiz qoladi.
Muhammad Umar Mirzo Xalil Sulton Mirzoning o’g’li bo’lib 1442 yilda
tug’ilgan va Sulton Boyqaro huzurida mulozamatda bo’lgan.
U bir necha bor Boyqaroga isyon ko’taradi va bunda Boyqaro isyonni bartaraf
etadi.

Файзиев Т. Темурийлар шажараси. Тошкент, 1995. 61 62 бб .
2 -§. Amir Temur farzandlari.
O‘gi Begi Xonim Amir Temurning katta qizidir. O’gi Begi Xonimning onasi
Turshush Og’adir. Shuningdek, O’gi Begi Xonimning qaysi yilda tug’ilgani haqida
aniq ma'lumot yo’q.
1382 yilda O’gi Begi Xonim to’satdan og’ir bedova kasalga uchraydi shu yil
oxirida vafot etadi.
Sulton Baxt begim Amir Temurning ikkinchi qizidir. Sulton Baxt begimning
onasi sohibqironning ikkinchi xotini O’ljaoy Turkon Og’o begim edi. U 1366
yildayoq vafot etganligi ma'lum. Sulton Baxt begimning tug’ilgan yilini 1360 -1366
yillar orlig’i deb taxmin qilish mumkin. 9
Muhammad Jahongir Mirzo
Muhammad Jahongir Mirzo Amir Temurning katta o’g’li bo’lib 1356 yil
tug’ilgan, uning onasi Turmish Og’odir.
1373 yil yilda Jahongir Mirzo Xorazm shohi Husayn So’fining qizi Sevin
bekani o’z nikohiga oladi.
1374 yil Jahongir Mirzo Ilyos Yasuriyning qizi Baxt Mulk Og’oga uylanadi.
Undan tug’ilgan o’g’ilga Pir Muhammad Mirzo deb ism qo’yishadi. Ammo u 1376
yil 20
1 1 -

1407 yilda Pir Muhammad ukasini Iskandar Mirzoni qamoqqa oladi va Yazd
viloyatidagi barcha xazinalarni Sherozga keltiradi. Iskandar Mirzoni qo’loyog’ini
bog’lab, Hirot dorissaltanasiga yuboradi. Biroq, u yo’lda qochdi va Rustam Mirzo
bilan birlashdi. 1409 yilda ularni ikkalasini ham Pir Muhammad mag’lubiyatga
uchratadi. U Xuroson sari qochadi.
Keyinchalik Andxo’y atrofiga keladi va u yerning hokimi Sayyid Ahmad uni
Andxo’ydagi ekanligini Shoxruh Mirzoga maktub orqali bildiradi. 1410 yilda akasi
Pir Muhammad yoniga qaytadi va akasi o’ldirilgandan keyin uning o’rniga taxtga
o’tirdi. 1411 yilda u Kermon viloyatiga karab yo’l oldi va sulh tuzulib Sherozga
qaytadi. 1412 yilda esa Iskandar Mirzo Qum vilotiga qarab yo’l oladi va shu asnoda
mag’lubiyatga uchrab poytaxtni Isfanxonga ko’chiradi.
Iskandar Mirzoning Pir Ali Mirzo degan o’g’li bo’lgan. U 1400 yilda tug’ilib,
otasining vafotidan keyin 1415 yilda olamdan o’tadi. 12
Ahmad Mirzo Umar Shayx Mirzoning 4 o’g’lidir. U 1388 yilda tug’ilgan. U
1404 yilda Temurning Xitoyga yurishida o’ng qo’li bo’lgan. Temur vafotidan keyin u
Shohruh Mirzo xizmatida bo’ldi. 1409 yilda Hisor viloyatini bo’ysuntirish
uchun jo’natadi. Shu yildan e'tiboran Farg’ona hukmronligini oladi. Urushlardan
so’ng u 1416 yil Hirotga qaytib keladi. Uni qamalda ushlaydilar. U Ka'batulla
ziyoratiga yo’l oladi va qaytib kelmaydi, 1425 yilda o’sha yerda vafot etadi.
Saydi Ahmad Mirzo amirzoda Umar Shayx Mirzoning 5 o’g’lidir. U 1391
yilda tug’ilgan. Otasi vafotidan so’ng Shoxruh, Mirzo mulozamatida bo’lgan. Unga
Shibirg’on viloyatini suyurg’ol qilib bergan. U 1429 yilda vafot etadi. Uning Ahmad
Mirzo va
Usmon Mirzo degan o’g’li bo’lgan.
Boyqaro Mirzo Umar Shayx Mirzoning 6 o’g’lidir. U 1393 yilda tug’ilgan.
Uning onasi Mulkat og’o begimdir. Otasi vafot qilganda u endigina 1 yoshda edi.
Amir
TUmur vafotidan so’ng u Shoxruh, Mirzo huzurida mulazamatda bo’ladi.

Rustam Mirzo Umar Shayx Mirzoning 2 o’g’lidir. U 1381 yilda tug’ilgan. 1403
yilda Temur unga Isfaxon hukmronligini beradi. Abubakr Mirzoga qarshi kurashda
qo’shinlari qattiq shikastlanadi.
U o’z beklaridan Sayd barlosni fitnasini payqagach uni ko’zini ko’r qilib qal'ada
saqlar edi, ammo u uning bir ko’zi ko’rishi tufayli qochib Sheroz qal'asiga qochadi.
Pir Muhammad uni o’z himoyasiga oladi. Bundan xafa bo’ladi va ukasi Iskandar
bilan Pir Muhammadga qarshi qo’shin tortadi. 1410 yilda aka-ukalar o’rtasida
muzokara chiqib jangda mag’lub bo’ladi va Qaro Yusuf turkman xuzuriga panoh
izlab ketadi.
1412 yilda Rustam Mirzo Qaro Yusuf huzuridan qaytib Tabriz orqali Isfaxonga
keladi. Uning amiri Xoja Ahmad kutib oladi. Rustam Mirzo Xoja Ahmadni
o’ldirtiradi.
Shu voqyeadan so’ng isfaxonliklarning Rustam Mirzodan ihlosi qaytadi. Ayni
vaqtda
Iskandar Mirzo Isfaxonga qo’shin tortib kelayotgan edi va Rustam Mirzo
yengilishni bilgach Xuroson tomonga ketadi.
1412 yil Shoxruh Mirzo yonida panoh topadi. Shu paytda Iskandar Mirzoni tutib
Shohruh Mirzo huzuriga keltiradilar. Ukasiga tegishli yerlar Rustam Mirzoga
o’tadi hamda ukasi unga topgshiriladi. Rustam Mirzo uni ko’ziga mil torttirib ko’r
qiladi.
1415 yilda Boyqaro Mirzoning qo’shiniga bas kela olmasligini bilib ukasini qatl
qildiradi. Boyqaro Mirzo qarshilik befoyda ekanligini bilib Shoxruh Mirzoga bosh
egib keladi va uning yerlari Rustam Mirzoga o’tadi. 1424 yil vafot etadi. Undan 2
o’g’il qoladi
. Usmon Ali Mirzo, Sulton Ali Mirzo.
Iskandar Mirzo Umar Shayx Mirzoning 3 o’g’lidir. U 1384 yilda tug’ilgan.
Onasi
Mulkat Og’o begim edi.
1403 yilda Amir Temur Iskandar Mirzoni Hamadon viloyatiga hokim qilib
tayinlagan edi.

Амир Темур ўгитлари . Т ., 1992, 60-61 бетлар .

Kirish
Markaziy Osiyo xalqlari tarixini o’rganishda Temur va temuriylar davrini
mufassal o’rganmay turib bu mintaqaning tarixiga baho berish mumkin emas. Zero,
Markaziy Osiyo xalqlari tarixida Temur va temuriylar davri mamlakatning siyosiy-
ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy rivojlanish jarayonida ulkan ijobiy burilishlar davri
bo’lgan.
Tarixga nazar tashlar ekanmiz, Movarounnahr hududida qanchadan – qancha
asrlarga tatigulik voqyea va hodisalar bo’lib o’tgan. Ammo mustabid tuzum vaqtida
o’z tariximizga bo’lgan e'tibor sust kechgan davrdir. Shuni ham ta'kidlash kerakki,
O’zbekiston mustaqillikka erishgach o’z tariximizni qayta o’rganish jadallik bilan
boshlab yuborildi. Xususan o’sha mutabid yillarida
“qonxo’r”, “jallod”, “yo’lto’sar” deb xalq ongiga uqtirilgan. Sohibqiron Amir
Temurning qanday shaxs ekanligini nafaqat bizni olimlar, balki butun dunyo olimlari
isbotlab berdilar.
Binobarin, qariyb 500 yil hukumronlik qilgan temuriylar sulolasi xususida esa,
jahon adabiyotida ilmiy asarlar, romanlar hamda sahna asarlari yaratilib kelindi va
yaratilmoqda. Shuningdek, jahon olimlari tomonidan temuriylar sulolasining
shajarasi ingliz, fransuz va nemis tillarida yozilgan va nashr qilingan. Bizda esa
Temur shaxsiga va uning avlodiga nisbatan
“bosqinchi”,“qonxo’r” va “jallod” kabi iboralar bilan tamg’a bosib, xalq
nazaridan chetlab kelindi. Holbuki, Sohibqiron Amir Temur haqidagi qo’lyozma
manbalarni chuqurroq tahlil qilinsa, uning “bosqinchilik” harbiy yurishlarining tub
mohiyati nimadan iborat ekanligi bir qadar oydinlashadi. Zotan, Amir Temur
Movarounnahrda yirik markazlashgan davlatni barpo etgach, endilikda butun kuch-
g’ayratini turkiy xalqlarni birlashtirishga, ya'ni Turk hoqonligi (552 745) davridagi
turk xalqining mavqye'ini qayta tiklab, Ulug’ Turon davlatini barpo etishga qaratgan
edi.

kechirilib, Shoxruh Mirzo o’z huzurida olib qoladi. U umrining oxirigacha xoqon
mulozamatida bo’lib, 1429 yilda Xirotda vafot etadi. 10
Umar Shayx Mirzo
Umar Shayx Mirzo Amir Temurning 2-o’g’li bo’lib 1356 yilda tug’ilgan.
Umar Shayx Mirzoning onasi To’lin Og’odir.
Umar Shayx Mirzo harbiy ishlarga iqtidori yuksak bo’lib, mohir chavandoz va
tolmas jangchi bo’lgan. Shu bois bo’lsa kerak, uning jangovarlik faoliyati haqida
ko’pgina naql va rivoyatlar yozib qoldirilgan.
1370 yilda sohibqiron Amir Temurning Husayn ibn Musallabga qarshi olib
borgan jangida 15 yoshli Umar Shayx Mirzo alohida jangovarlik namunasini
ko’rsatgan. Shuningdek, u Farg’onada mo’g’ullarga qarshi ko’pgina janglarda
ishtirok etadi. U o’zining mardligi bilan sohibqiron qo’shinida ustuvor sarkarda
bo’lgan.
Umar Shayx Mirzo Sirjon qal'asini muhosara qilish ishini amir Idigu barlosga
topshirib, o’zi Sherozga keladi. Sherozda ishonchli kishilardan amir Sanjaq huzuriga
kelib, uni fors mamlakatlarini zabt qilish ishiga mutassadi qilib, so’ngra otasi
sohibqironning huzuriga jo’naydi. Umar Shayx Mirzo Kurdistondan o’tib
borayotganda, yo’l chekkasidagi Harmotu qal'asiga ko’zi tushadi. Qal'ani
yaqinroqdan tomosha qilish niyatida bir tepalikka chiqib, qal'a tomon nazar tashlaydi.
Shu payt qal'a ichidan otilgan nogahoniy
o’q Mirzoning qulog’i tagidagi ko’k tomiriga kelib tegadi va Umar Shayx Mirzo
shu zahotijon beradi.
Umar Shayx Mirzo jasadini avval Sherozga muvaqqad dafn qiladilar.
Keyinchalik marhum Umar Shayx Mirzoning xotinlari Sevinch Qutlug’ Og’o
begim, Beka Mulk Og’o begim va Mulkat Og’o begimlar hamda hali voyaga
yetmagan (sag’ir) o’g’li Iskandar Mirzolar jasadni Sherozdan Keshga (Shahrisabz)
olib keladilar va temuriylar xonadoni uchun maxsus qurilgan daxmaga dafn qiladilar.
Marhum Umar Shayx Mirzodan olti o’g’il qoladi. Ularning kattasi Pir
Muhammad Mirzo 16 yoshda edi. Undan keyingilari Rustam Mirzo, Iskandar Mirzo,

tayyorlanib, jang uchun kerakli bo’lgan ma'lumotlarni yillar davomida to’plagan edi.
1404 yilda Temur 200 minglik qo’shin bilan Xitoy safariga otlandi. Ammo
Temurning qattiq betobligi tufayli uning qo’shinlari 1405 yilning yanvar oyida
Xitoyga yaqin bo’lgan chegara shahar O’tror shahrida to’xtaydilar va shu yerda
1405 yilning 18 fevralida buyuk sohibqiron Amir Temur vafot etadi. Vafotidan oldin
o’g’ilariga shunday vasiyat qiladi:
“O’g’illarim!
Millatning ulug’ martabasini, saodatini saqlamoq uchun sizlarga qoldirayotgan
vasiyat va tuzuklarni yaxshi o’qing, aslo unutmang va tadbiq eting.
Millatning dardiga darmon bo’lmoq vazifangizdir. Zaiflarni ko’ring, yo’qsillarni
boylar zulmiga tashlamang. Adolat va Ozodlik dasturingiz, rahbaringiz bo’lsun.
Faqat vasiyatimda sizga idora shaklini, uning ilkularini ko’rsatdim. Bularga sodiq
qolsangiz tosh boshingizga tushmas...” 6
.

1
1

yoshida kasal bo’lib o’ladi.
Muhammad Sulton Mirzo Jahongir Mirzoning katta o’g’li. U 1376 yil Yusuf
So’fining qizi Xonzodaga uylanadi. Amir Temur taxt vorisi deb bilgan uni. 1399 yil
Temur jangga ketayotib Samarqand taxtini Muhammad Sulton Mirzo ishonib
topshirib ketadi. Muhammad Sulton Mirzo bilan amakivachchasi Iskandar Mirzo
bilan o’rtasida kelishmovchilik tufayli amakivachchasini qatl qildiradi.
1402 yilda Boyazid Yildirimga yurishda Temur farmoniga muvofiq ishtirok
etadi va qishda qattiq kasal bo’lib o’ladi va uning jasadi Oqsharga jo’natiladi.
Pir Muhammad Mirzo Jahongir Mirzoning 2 o’g’li bo’lib Baxt Mulk
Og’oning o’g’lidir.1392 yilda bobosi Temur G’azna, Qobul, Zobiliston,
Qandaxar joylarini topshiradi. U Temurning Hindiston yurishida Qo’sh qanot
bo’lgan.

Файзиев Т . Темурийлар шажараси . Тошкент , 1995. 63 64 бб .
1 1 -

1414 yilda Shoxruh Mirzo Hamadon hukumatini, Vuruja va Nehovand qal'alari
hamda butun Luristonni suyurg’ol qilib beradi. U 1415 yilda Sherozga yuradi. Uni
amirlar hamda qozilar kutib oladi va darvozani ochib beradilar.
1423 yil uni Samarqandga Ulug’bek huzuriga jo’natadilar va Ulug’bek Mirzo
farmoniga ko’ra uni qatl qiladilar. Undan 3 o’g’il qoladi - Muzaffar Mirzo,
Muhammad
Mirzo, G’iyosinddin Mansur Mirzolardir.
Mironshoh Mirzo
Mironshoh Mirzo Amir Temurning 3 o’g’li bo’lib, 1366 yil tug’ilgan. U
Temurning Xurosonga yurishlarida 14 yoshidanoq ishtirok etgan. Xarbiy kuchni
yaxshi

1
1
Файзиев Т. Темурийлар шажараси. Тошкент, 1995, 93-94 бб.
egallagan. 1393 yil Temur Shimoliy Eron, Iroq va Zakavkaziyani Mironshoxga
topshiradi.
Abubakr Mirzo 1382 yil Mironshohning mo’g’ul xotinidan tug’ilgan. Temur
uni otasini o’rniga taxtga o’tqazganda unga tegishli yerlar ko’payadi. Ukasi unga
nisbatan dushmanlik ruhida qaraydi va akasini 1405 yilda Umar Mirzo tomonidan
qal'aga qamatadi va tegishli boylik va xaramlarini oladi.
Keyinchalik Sultoniyani qo’lga kiritgach Umar Mirzoga tegishli beklar tomonga
o’tadi. 1408 yilda Qora Yusuf bilan bo’lgan jangda yengiladi.
Umar Mirzo Mironshoh Mirzoning 2 o’g’lidir. U 1383 yilda tug’ilgan.
Xurosonda Shoxruh Mirzo mulozamatida bo’ladi. 1407 yilda vafot etadi.
Xalil Sulton Mirzo Mironshoh Mirzoning 3 o’g’lidir. U 1384 yilda tug’ilgan. U
yoshligidan Saroy Mulk Xonimni tarbiyasida bo’lgan. U juda shijoatli bo’lgan,
bobosining Hindistonga yurishida 15 yoshidan ishtirok etgan. U Temurning
13991404 yilgi 7 yillik urushlarida faol qatnashadi va 1402 yilda Turkiston

yetkazdi. Uning davrida Samarqand yer yuzining sayqaliga, Buxoro islom dinining
quvvatiga aylandi. Turon yurti o’z madaniy taraqqiyoti bilan jahonning ko’zini
qamashtirdi.
Kurs ishida Sohibqiron Amir Temur Kuragoniyning faoliyati va janglari, uning
hokimiyat tepasiga kelishi, Amir Temur davlatining tashkil topishi, temuriylar
shajarasi, Amir Temurning harami haqida, Amir Temur farzandlari, Jahongir Mirzo
va uning avlodi haqida, Mironshoh Mirzo va uning avlodi haqida, Umar Shayx Mirzo
uning avlodi haqida, Shohruh Mirzo uning avlodi haqida qisman bo’lsada
ma'lumotlar berildi.
Shuni ta'kidlash lozimki, temuriylar shajarasi ustida ish olib borgan olimlar, o’z
asarlarida faqat taxtga o’tirib hukmronlik qilgan shahzodalarnigina e'tiborga olib,
hukmronlik qilmagan yoki kichikroq lovazimlarda bo’lgan shahzodalarni esa shajara
ro’yxatiga kiritmaganlar. Turg’un Fayzievning “Temuriylar shajarasi” kitobida ushbu
sulolaga mansub bo’lgan barcha shahzodalarni shajara ro’yxatiga kiritilgan. Zero
sulola tarixini o’rganishda ularni chetlab o’tish mumkin emas.

Foydalanilgan manba va adabiyotlar ro‘yxati.

1. Karimov I.A. Amir Temur haqida so’z. Toshkent, “O’zbekiston”,
1996.
2. S.Siddiqov, A.Axmedov, B.Axmedov va boshqalar. “Amir Temur
Jahon tarixida” Toshkent. “Sharq”-2001y.
3. Boboev Halimboy. Amir Temur va temuriylar saltanati. Toshkent,
“Kamalak” 1996.
4. Yakubovskiy A. Temur. Vopros ы istorii. 1946.

chegaralarini qo’mondonligini topshirgan edi. 1405 yilda Temur vafot etgach u o’z
qo’shinlari bilan Samaqand taxtini egallaydi. U 1411 yil vafot etadi. Undan bir o’g’il
qoladi.
Iyjal Mirzo Mironshoh Mirzoning 4 o’g’lidir. U 1387 yilda tug’ilgan. 1415 yil
aprel oyining boshida qandaydir kasalga uchrab, uch kun yotib, 11 aprel 1415 yilda
Ray shaharida vafot etadi.
Suyurg‘atmish Mirzo Mironshoh Mirzoning 5 o’g’lidir. U 1399 yilda
tug’ilgan. U biron viloyatga hukmronlik kilmasdan 1411 yil vafot etgan.
Sulton Muhammad Mirzo Mironshox, Mirzoning 6 o’g’lidir. Uni qachon
to’g’ilib va qachon vafot etgani noma'lum. U haqida faqatgina Bobur Mirzoning
mashhur “Boburnoma” asarida to’xtaladi. Lekin Shohruh Mirzo hayotlik davrida
tuzilgan "Nasabnoma"da Mironshoh Mirzoning Sulton Muhammad Mirzo nomli
o’g’li bo’lganligi haqida hyech qanday ma'lumot yo’q. Unga ko’ra undan bir o’g’il
qolganligi aytib o’tiladi.
Shohrux Mirzo Amir Temurning to’rtinchi o’g’li bo’lib u 1377 yil tug’ilgan.
Uning onasi Tag’oy Turkon Og’odir. U yoshligidann Saroy Mulk Xonim
tarbiyasida bo’lgan. U 20 yoshida otasining Falastin yurishida qatnashadi. 1397 yilda
unga Xuroson, Seyston va Mozandaron hokimligi topshiriladi.
U yoshligidan shariatga kattiq rioya qilgan. Shuning uchun Temur uni valiaxt
qilishni xush ko’rmagan edi. Temur vafotidan keyin taxtga davogar bo’ladi va Pir
Muhammad bilan sulh tuzib Xalil Sultonga yurish qilgan edi. Pir Muhammad
vafotidan so’ng o’zi kurasha boshlaydi. 1409 yilga kelib Samarqandni oladi va
o’g’illariga hududlarni bo’lib berib, o’zi Hirotga qaytadi. Uning davrida mamlakat bir
muncha gullaydi va poytaxtni Hirotga ko’chiradi. U ko’pincha davlat ishlarini xotini
Gavharshod bilan boshqarar edi.
Ancha qarib qolgandan keyin taxt vorisini tayinlay olmay qoldi, xotiniga esa
nabirasi Alouddavla Mirzoni mo’ljallagan edi. U o’z ajali bilan 1447 yilda vafot
etadi.

1
1
Файзиев Т . Темурийлар шажараси . Тошкент , 1995. 69-81 бб .
Ahmad Mirzo, Saidi Ahmad Mirzo va Boyqaro Mirzolar edi. Amir Temur Fors
mamlakatining hukmdorligini 16 yoshli Pir Muhammad Mirzoga topshiradi. 1
Pir Muhamad Mirzo Umar Shayx Mirzoning katta o’g’li bo’lib, 1379 yilda
tug’ilgan. Otasi vafotidan so’ng fors xukmronligi unga topshiriladi. Sherozga
xukmronlik qila boshlaydi.
1400 yilda Amir Temur Pir Muhamad Mirzoni harbiy yurishlariga chaqiradi. Pir
Muhamad Mirzo o’zini kasallika solib bormaganligi sababli uni hokimlik vazifasidan
chetlashtiradi. Faqat 1403 yilda Pir Muhamad Mirzoga Sherozni qaytarib beradi.
Ukasi Iskandar Mirzo bilan Umar Mirzo qarshi urush olib boradilar va sulx asosida
qutilib qoladilar.
Pir Muhamad Mirzo ukasi Iskandar Mirzoga Yazd viloyatini beradi. 1409 yilda
Pir Muhamad Mirzo Xuziston mamlakatini zabt etadi.
Pir Muhamad Mirzo Sheroziyni Xoja Husayn Sharbatdor ismli amiri bor edi.
Ana shu ko’rnamak amir Xoja Xusayn bir necha yomon odamlar bilan til biriktirib,
qorong’u tunda odil podshohzodaning chodiriga kirib, uni qatl qildiradi. Pir
Muhamad Mirzo 31 yoshida halok bo’ladi. Undan 2 o’g’il qoladi: Kattasi Umar
Shayx Mirzo, kichigi Solih Mirzolardir.
Umar Shayx Mirzo 1398 yilda tug’ilgan edi.
1408 yilda Pir Muhamad Mirzo Isfaxon viloyatining hokimligini Umar Shayx
Mirzoga in'om qiladi. Umar Shayx Mirzo 1429 yilda 31 yoshida Xurosonda vafot
etgan.
Solih Mirzo 1406 yilda tug’ilgan. U otasi o’limidan so’ng Shoxruh Mirzo
saroyida xizmat qilgan. U Alouddavla Mirzo hamda Abdulatif Mirzo o’rtasida jangda
Chechektudagi harbiy qo’shinga bosh edi. Abdulatif Chechekni mag’lubiyatga
uchratgach u Xirotga qochadi va 1452 yilda 46 yoshida vafot etadi.
1 Файзиев Т. Темурийлар шажараси. Тошкент, 1995, 84-85 бб.

II bob. Temuriylar shajarasi.
1-§. Amir Temurning xarami
Saroy Mulk xonim Chig’atoy ulusiga mansub bo’lgan mo’g’ul xonlaridan
Qozonxonning qizi bo’lib, 1341 yilda tug’ilgan edi. Saroy Mulk xonim
balog’atga yetgach, 1355 yilda amir Husayn o’z nikohiga kiritadi. 1370 yilda amir
Husayn qatl qilingach, Amir Temur nikohiga kiradi. Zotan, sohibqiron Amir Temur
mazkur Saroy
Mulk xonim tufayli “Kuragon” unvoniga musharraf bo’ladi. Kuragon iborasi
mo’g’ulcha so’z bo’lib, “kuyov” degan ma'noni ifodalar edi. Saroy Mulk xonim xon
avlodiga mansub bo’lgani tufyli haramdagi barcha malikalardan ulug’ hisoblanib,
“katta xonim” (Bibixonim) degan unvonga ega bo’ldi 7
. Saroy Mulk xonim o’z
zamonasining yuksak idrokli, farosatli, tadbirkor va aql-zakovat sohibasi bo’lgan.
Shuningdek, husn-latofat bobida ham benazir bo’lgan. Amir Temur o’zining ulug’
bekasi Saroy Mulk xonimga atab 1399-1404 yillar mobaynida Samarqandda mashhur
Bibixonim masjidini qurdirgan edi. Sohibqiro Amir Temur Saroy Mulk xonimdan
farzand ko’rmagan.
Amir Temurning xaramlaridan yana biri Cho‘lpon Mulk Og‘o begim bo’lib,
Hojibek mo’g’illarining qizi edi. U nihoyat darajada go’zal edi. U
sohibqironning 1391 va 1394 yillardagi harbiy yurishlarida birga yurgan. Ibn
Arabshoxning ta'kidlashicha, go’yo vafosizlik qilgani uchun Temur uni o’zi bo’g’ib
o’ldirgan deydi.
Temur xaramlaridan ya'na biri Dilshod Og‘o begim bo’lib, Sulton Uvays Shayx
Hasan Jazoyiring qizi edi. U 776/1374 yilda Amir Temur nikohiga kiradi va
785/1383 yilda kasal bo’lib o’ladi. Undan farzand bor yo’qligi no'malum.
Sohibqironing suyukli xotinlaridan biri - Tuman Og‘o begimdir. Tuman Ogo
begim Saroy Mulk xonimning akasi amir Musoning qizidir. Xonimga jiyan
o’rnidadir. Tuman Og’o 1366 yilda tug’ilib, 1378 yilda 12 yoshida Amir Temurga
1 1 -

nikoh qilingan. U xusnda tengi yo’q bo’lgan. Uning sharifaga Samarqandda maxsus
Bog’i bihishitni barpo ettirgan. Temur vafotidan keyin Xalil Sulton 1406 yilda Shayx
Nuriddin bilan bo’lgan jangda yengilib, Tuman Og’o begimni xotinlikka
berishga majbur bo’ladi. Shayx Nuriddin vafot etgach uni Xirotga olib keladilar.

Файзиев Т . Темурийлар шажараси . Тошкент , 1995. 54 55 бб .
Amir Temurning yana bir xotini Tukal xonimdir, Hizr Xo’janing qizi edi.
800/1397 yilda sohibqiron Amir Temur Konigulda katta to’y o’tkazib, Tukal
xonimni o’z nikohiga kiritadi. Tukal xonim xaramda (xon qizi bo’lgani tufayli) Saroy
Mulk xonimdan keyingi o’rinda turgan, ya'ni "kichik xonim" deb atalgan. 1397 yilda
sohibqiron Tukal xonim sharafiga Samarqandda "Bog’i dilkusho"ni barpo ettiradi.
Ibn arabshohning yozishicha, 1408 yilda Xalil Sulton Mirzoning xotini
Shod Mulk begim Tukal xonimni zaharlab o’ldirgan.
Sohibqironing keyingi paytlarda olgan xotini Ruh Parvar Og‘o bo’lib, amir
Temurning xoz kanizlaridan edi. Rux, Parvar Og’o ham yosh va go’zal ayol
bo’lgan.
Uning sohibqirondan farzandi bo’lmagan.
Amir Temur vafotidan so’ng Ruh, Parvar Og’oni Amir Hamza Sulduz
xotinlikka olgan. Amir Hamza Sulduz vafotidan keyin Ruh Parvar Og’oni amir Ali
Tarxon o’z nikohiga oladi. Ali Tarxon vafotidan keyin Ruh, Parvar Og’oni amir
Hasan
So’fi o’z haramiga olgan. Ruh, Parvar Og’o 1423 vafot etgan 8
.

1 1 -

1
1
И.А.Каримов, Амир Темур ҳақида сўз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 1996, 34-б.

2-§. Amir Temur davlatining tashkil topishi.

Amir Temur O’rta Osiyoda markazlashgan davlat tashkil qilishda, ma'rifat
ishlarini rivojlantirishda katta rol o’ynadi 5
.
Temur o’z tasarrufida markazlashgan davlatni yuzaga keltirish maqsadida Kesh
shahridan Samarqandga ko’chib o’tib, uni Movarounnahrning poytaxtiga aylantiradi.
Sohibqiron aniq, muloxazalari bilan xalqni zulmdan ozod qilish va o’zoq yillik
boshboshdoqlik hukmron bo’lgan yerda markazlashgan davlat tuzish mushkulligini
sezganligi sababli dastlab mamlakatni tashqi xavfdan saqlash maqsadida asosini
barlos urug’lari tashkil etgan yengilmas va jangovor milliy qo’shin to’zadi, ularga
katta imtiyozlar beradi.
Temur davlat boshqaruvida, ichki va tashqi siyosatda asosan o’z qo’shinlariga
suyanganligi sababli harbiy islohotga, ya'ni qo’shin boshliqlarini tanlash, lashkar
qismlar, ularning joylashishi, askarlarning qurollanishi va harbiy intizom
masalalariga keng e'tibor bergan. U qo’shinlarini o’nlik, yuzlik, minglik kabi askariy
birikmalarga bo’lgan. Uning uchun har bir askar jang qilish uslublarini yaxshi bilishi
farz hisoblagan. Amir Temur lashkarlarga ham katta e'tibor berib, ular nizomni qat'iy
bajarishi, jangda ayovsiz va dovyurak bo’lishi, dushmanga yumshoq muomalali va
adolatli bo’lishi lozim deb hisoblardi. Ibn Arabshohning yozishicha, Temur askarlari
ichida taqvodor, saxovatli, xudojo’y kishilar ko’p bo’lgan. Ular bechoralarga xayru
ehson ko’rsatish, boshga og’ir kunlar tushganda yordam qo’lini cho’zish, asirlarga
yumshoq
1
1

o’rtasidagi kelishmovchilik tufayli mag’lubiyat bilan tugaydi. Ushbu voqyealardan
so’ng Amir Husayn va Amir Temur o’rtasida dastlabki ixtilof boshlanadi. «Loy
jangi»da g’alabaga erishgan Ilyosxo’ja uchun Movarounnahrga keng yo’l ochilgan
edi.
U katta qo’shinlar bilan Samarqandga yurish boshlaydi. Bu paytda
Samarqanddagi Mavlonzoda va Abu Bakr boshliq sarbadorlar Ilyosxo’jaga qarshi
chiqadilar. Mahalliy aholining vatanparvarlik namunalarini ko’rsatib qarshilik
qilganliklari tufayli Samarqandni bir oz qamal qilib turgan mo’g’ul qo’shinlari
Movarounnahrni butunlay tark etishga majbur bo’ladilar.
Movarounnahrda mo’g’ullar ustidan qozonilgan g’alaba haqida xabar eshitgach,
Amir Temur va Amir Husayn Movarounnahrga yo’l olib Samarqand yaqinidagi
Konigil degan joyda sarbadorlarning rahbarlari bilan uchrashadilar. Bu uchrashuvda
o’zaro kelishmovchilik kelib chiqib, sarbadorlarning rahbarlari hiyla yo’li bilan
o’ldiriladi. Movarounnahrda Samarqand taxtini Amir Husayn egallab, uning
hukmronligi tiklanadi. Shu vaqtdan boshlab Amir Husayn va Amir Temur o’rtasidagi
munosabatlar yanada keskinlashib ketadi.
Bu vaqtga kelib butun Movarounnahr yerlarida o’zaro urushlardan so’ng
ijtimoiyiqtisodiy ahvol og’irlashib ketgan edi. Mana shunday bir vaqtda, mamlakatda
o’zaro urushlarga barham beradigan markazlashgan davlat tizimini barpo etish
nihoyatda zarur edi. Buni birinchi bo’lib anglagan Amir Temur Amir Husaynga
qarshi zimdan kurash olib borib 1370 yilda Movarounnahr taxtini egallashga
muvaffaq bo’ladi. 4
Vatan haqida qayg’urish, Vatan mustaqilligini tiklash haqidagi fikrlar shu yillar
yuzaga chiqib, Amir Temur Balx shahrida chaqirilgan qurultoyda Movarounnahrning
amiri deb e'lon qilinadi.
Biroq mamlakatda ahvol og’ir edi. Movarounnahr hududi hali mo’g’ul
istilochilaridan batamom xalos bo’lmagan, qashshoqlikka mahkum etilgan
mehnatkash xalq og’ir kunlarni boshidan kechirmoqda edi. Amir Temur taxtga
1
1

AMIR TEMUR VA TEMURIYLAR SHAJARASI

Купить