Dokument ma'lumotlari

Narxi 150000UZS
Hajmi 4.7MB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 30 Iyun 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Metrologiya

Sotuvchi

Aslanbek

Ro'yxatga olish sanasi 23 May 2024

2 Sotish

Ampermetr yordamida o‘zgaruvchan tok kuchini o‘lchash.

Sotib olish
O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX «TASDIQLAYMAN» Kafedra mudiri: XXXXXXX ________________________ «___»_____________2024y. KURS ISHINING TOPSHIRIG‘I Kurs ishini bajarish uchun boshlang‘ich ma’lumotlar: 1. Ampermetr yordamida o‘zgaruvchan tok kuchini o‘lchash. 2. Dastlabki ma’lumotlar: I 1 (mA) I 2 (mA) I 3 (mA) I 4 (mA) I 5 (mA) I 6 (mA) I 7 (mA) I 8 (mA) I 9 (mA) I 10 (mA) 20,51 20,50 20,49 20,51 20,60 20,57 20,52 20,51 20,48 20,51 I 11 (mA) I 12 (mA) I 13 (mA) I 14 (mA) I 15 (mA) I 16 (mA) I 17 (mA) I 18 (mA) I 19 (mA) I 20 (mA) 20,44 20,51 20,53 20,46 20,48 20,53 20,44 20,44 20,46 20,43 Kurs ishining tarkibi: kirish, nazariy savollarga javob, hisobiy qism, ilovalar, xulosa, va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati. Ish topshirilgan vaqti : «___» ___. 2024 y. Tugallangan ishni topshirish muddati : «__» ___. 2024 y. Kurs ishi hisob-tushuntirish malumoti (bo‘limlarni ko‘rsatma bo‘yicha ko‘rib chiqish) Bosqich nomi Kirish Nazariy savollarga javoblar Hisobiy qism Xulosa Kurs ishini rasmiylashtirish va himoya qilish Bajarish muddati va bahosi Rahbar: ____ _______ ______________________ sana imzo Lavozimi F.I.O Topshiriqni qabul qildim: ____ _______ ______________________ sana imzo Talaba F.I.O Komissiya: ________________________________ (imzo, sana, F.I.SH.) ________________________________ (imzo, sana, F.I.SH.) ________________________________ (imzo, sana, F.I.SH.) O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX Mundarija KIRISH I. NAZARIY QISM 1.1. O‘zgaruvchan tokning a sosiy tushuncha va ta’riflari.............................. 1.2. O‘zgaruvchan tokni o‘ lchashda ampermetrning ishlash nazariyasi........ 1.3. Ampermetr o‘lchov vositalarining turlari va ularning xarakteristikasi... 1.4. Elektr o‘lchovlari sohasida elektromexanik asboblarning qo‘llanilishi.. II. AMPERMETRLARNING METROLOGIK TA’MINOTINI BAHOLASH 2.1. Ampermetr o‘lchov vositalarining metrologik ta’minoti........................ 2.2. Tekshirish usullari va vositalarini tanlanishini asoslash………………. 2.3. Ampermetr o‘lchov asboblarning asosiy xatoligini aniqlash usullari va vositalari.................................................................................................. 2.4. Ampermetr o‘lchov asboblarni kalibrlash............................................... III. HISOBIY QISM 3.1 Ampermetr o‘lchash vositasi yordamida olingan natijalar asosida o‘lchash xatoligini aniqlash..................................................................... XULOSA ....................................................................................................... FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ..................................................... O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX KIRISH O‘zgaruvchan tok kuchini (AC) o‘lchash elektrotexnika va elektronikada asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Ushbu jarayonni tushunish o‘zgaruvchan tokda ishlaydigan turli xil qurilmalar va tizimlarning samarali ishlashi uchun muhimdir. O‘zgaruvchan tokni o‘lchashning asosiy vositalaridan biri bu ampermetr bo‘lib, u zanjirdagi yoki qurilmadagi tokni aniqlashga imkon beradi. Ushbu kurs ishi davomida biz ampermetr yordamida (AC) tok kuchini o‘lchash usullari va tamoyillarini o‘rganishga e’tibor qaratamiz. Ushbu jarayonning nazariy jihatlari ham, ampermetrni turli jarayonlarda va o‘quv stendlarida qo‘llashning amaliy jihatlari ham ko‘rib chiqiladi. O‘zgaruvchan tok sanoat, energetika, telekommunikatsiya, maishiy texnika va boshqalar kabi ko‘plab sohalarda keng qo‘llaniladi. Uning kuchini o‘lchash elektr tizimlarini to‘g‘ri boshqarish va boshqarishni ta’minlash uchun zarur qadamdir. Elektr ta’minoti tizimlari va AC elektronikasi xavfsiz va samarali ishlashni ta’minlash uchun aniq va ishonchli oqim o‘lchovini talab qiladi. AC o‘lchovlari kontekstida o‘zgaruvchan tokning amplituda, chastota va faza kabi asosiy xususiyatlarini tushunish muhim ahamiyatga ega. Amplituda tebranish davridagi maksimal tok qiymatini ifodalaydi va chastota vaqt birligida sodir bo‘ladigan o‘zgaruvchan tok davrlari sonini aniqlaydi. Faza o‘zgaruvchan tokning vaqt o‘tishi bilan ma’lum bir nuqtaga nisbatan vaqtincha siljishini ko‘rsatadi. ACni o‘lchash uchun ishlatiladigan ampermetrlar ushbu AC xususiyatlarini hisobga olishi kerak. Ular vaqt o‘tishi bilan oqim kuchidagi o‘zgarishlarni aniqlash uchun etarlicha sezgir bo‘lishi va keng chastota diapazonida ishlash uchun etarli tarmoqli kengligiga ega bo‘lishi kerak. Ushbu ishda biz har xil turdagi ampermetrlarni, ularning ishlash tamoyillarini va qo‘llanilish xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz. Analog va raqamli ampermetrlar mavjud, ularning har biri o‘ziga xos dasturga qarab o‘zining afzalliklari va kamchiliklariga ega. Analog ampermetrlar odatda yuqori aniqlik va kamroq javob berish vaqtiga ega bo‘lib, ularni ba’zi ilovalar uchun afzal ko‘radi, raqamli ampermetrlar esa foydalanish qulayligini ta’minlaydi va grafikalar va o‘rtacha amper kabi qo‘shimcha ma’lumotlarni taqdim etishi mumkin. Bundan tashqari, biz ularning aniqligi va ishonchliligini ta’minlash uchun ampermetrlarni kalibrlash usullarini o‘rganamiz. Kalibrlash o‘lchash uskunasining to‘g‘ri ishlashini va o‘lchov natijalarining aniqligini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Biz tashqi va ichki kalibrlash usullarini, shuningdek, ampermetrlardan to‘g‘ri foydalanish va texnik xizmat ko‘rsatish bo‘yicha tavsiyalarni ko‘rib chiqamiz. O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX I. NAZARIY QISM 1.1. O‘zgaruvchan tokning asosiy tushuncha va ta’riflari. Elektr toki haqida tushuncha. Kundalik hayotdan elektr tokini barcha biladi. Elektr toki tramvay, trolleybus, elektropoezdlarni harakatga keltiradi, uy va kuchalarni yoritadi, telefon, telegraf, radioni ishlatiladi va hokazo. Elektr tokining hosil bo‘lishini osongina tushuntirish mumkin. Masalan, elektrometrga ulangan ikkita sharsimon o‘tkazgich miqdor jihatdan teng, qarama–qarshi ishorali zaryadlari bilan zaryadlangan bo‘lsin. Agar o‘tkazgichlar sim bilan o‘zaro ulansa, o‘tkazgichlarga ulangan elektrometr ular orasidagi potensiallar farqi nolgacha tushishini ko‘rsatadi. Binobarin, ortiqcha elektr zaryadlari (mettallardagi erkin elektronlar) sim bo‘ylab manfiy ishorali zaryadlangan o‘tkazgichdan musbat zaryadlangan o‘tkazgichga qarab harakatlanib, elektr tokini hosil qiladi, natijada qarama–qarshi ishorali zaryadlar o‘zaro kompensasiyalanadi. Elektr toki deb, elektr zaryadlarining tartibli harakatiga yoki zaryadlarning ko‘chishi bilan bog‘liq bo‘lgan elektr maydonning tarqalishiga aytiladi Elektr tokini metallarda erkin elektronlarning harakati, elektrolitlarda ionlarning, gazlarda esa ionlar bilan elektronlarning harakati hosil qiladi. Biroq qarma–qarshi ishorali zaryadga ega bo‘lgan juda ko‘p elektron va atom yadrolaridan tashkil topgan jismlar tartibli harakatlanganda hech vaqt elektr toki hosil bo‘lmaydi. Bunga sabab musbat va manfiy zaryadlar o‘zaro kompensasiyalanishi natijasida har qanday yuza orqali o‘tayotgan to‘liq zaryad nolga teng bo‘ladi. Shuning uchun ham, elektr tokini umumiy ko‘rinishda quyidagicha tariflash mumkin. Elektr toki deb, kompensasiyalashmagan ortiqcha musbat yoki manfii zaryadlarning tartibli harakatiga aytiladi. O‘tkazgichlar ichidagi elektr maydoni sababli hosil bo‘lgan elektr tokiga o‘tkazuvchanlik toki deb ataladi. Lekin elektr tokini bundai tor manoda tushunish kerak emas. Masalan, zaryadlangan jismlar (yomgir tomchisi, sun’iy yo‘ldosh va shu kabilar) ning fazodagi tartibli harakatidan ham elektr toki hosil bo‘ladi. Bunday tok boshqa turdagi toklardan farqli ravishda konveksion tok deb ataladi. Tokning yo‘nalishi uchun shartli ravishda musbat zaryadlarning harakat yo‘nalishi qabul qilingandir.Tokning bunday yo‘nalishiga tehnik yo‘nalish deyiladi. Shuning uchun ham, manfii zaryadlar yoki elektronlar hosil qilgan tokning yo‘nalishiga harakat yo‘nalishiga qarama–qarshi deb hisoblanadi.O‘tkazuvchanlik tokini hosil qilgan erkin elektronlarning harakatini bevosita kuzatib bo‘lmaydi. Lekin o‘tkazgichdagi tokning mavjudligini uning tasiri yoki u hosil qilgan hodisalariga qarab quyidagicha aniqlash mumkin: O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX  Tok o‘tayotganda o‘tkazgich qiziydi (isitkich asboblar, chuglanma lampalar, saqlagichlar).  Tokning magnit tasiri (tokli o‘tkazgich atrofida magnit strelkaning ogishi elektromagnitlar, telegraf–telefon).  Elektr toki o‘tganda kimyoviy tarkib o‘zgarishi (kislota, ishqor va tuzlar eritmasi – elektrolitlarda moddalarrning ajralishi). Vaqt o‘tishi bilan miqdori va yo‘nalishi o‘zgarmaydigan tokka o‘zgarmas tok deyiladi. Zanjirdagi tok o‘zgarmas bo‘lishi uchun zanjirning ihtiyoriy ikki nuqtasidagi potensiallar ayirmasi ham o‘zgarmas bo‘lishi shart. 1. Tok kuchi. Tokning tabiatidan kat`i nazar uni harakterlovchi asosiy kattaliklardan biri tok kuchidir: Tokning kuchi deb, o‘tkazgichning ko‘ndalang kesim yuzidan vaqt birligi ichida o‘tgan elektr zaryadiga miqdor jihatdan teng bo‘lgan fizik kattalikka aytiladi, yani:I= q t (1) Bunda I –tokning kuchi, q –elektr zaryadi, t – elektr zaryadi o‘tishi uchun ketgan vaqt. Tok kuchi elektr zaryadi kabi skalyar kattalikdir. SI da tok kuchi amper (A) hisobida o‘lchanadi. Tok kuchi ampermetr bilan o‘lchanadi. Ampermetr zanjirning ko‘ndalang kesimi yuzidan o‘tayotgan tokning kuchi yo‘gonroq joyidagiga qaraganda katta bo‘ladi. Shuning uchun ham, tok kuchidan tashqari tok kuchining zichligi deb ataluvchi fizik kattalik tushunchasi kiritiladi va i harfi bilan belgilanadi. Tok kuchining zichligi deb, o‘tkazhgichning bir birlik ko‘ndalang kesimi yuzidan o‘tgan tokning kuchiga miqdor jihatdan teng bo‘lgan fizik kattalikka aytiladi, yani: i= I S (2) Bundagi tok kuchining o‘rniga (92) dagi ifodasi qo‘yilsa: i= q St (3) Bu formulaga asosan tok kuchining zichligini, yana quyidagicha tariflash mumkin: O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX Tok kuchining zichligi deb, o‘tkazgichning bir birlik ko‘ndalang kesim yuzidan vaqt birligi ichida o‘tgan zaryadga miqdor jihatdan teng bo‘lgan fizik kattalikka aytiladi. 3. Zanjirning bir qismi uchun om qonuni. O‘tkazgich bo‘ylab zaryadlarning harakatlanishi uchun o‘tkazgich uchlarida potensiallar ayirmasining bo‘lishi, boshqacha qilib aytganda, o‘tkazgich ichida maydon bo‘lishi shart. O‘tkazgich uchlaridagi potensiallar ayirmasi elektrostatikadan farqli ravishda kuchlanish deyiladi va U (lotincha "u") harfi bilan belgilanadi. Zaryadlarning o‘tkazgich bo‘lib ko‘chishida o‘tkazgichdagi elektr maydon kuchlari ish bajaradi. O‘tkazgich uchlaridagi potensiallar ayirmasi yoki kuchlanish deb, bir birlik musbat zaryadni utkazgich bulib kuchirishda o‘tkazgichdagi elektr maydon kuchining bajargan ishiga miqdor jihatdan teng bo‘lgan fizik kattalikka aytiladi, yani:U = A q0 (4) Demak, berilgan o‘tkazgich uchlaridagi kuchlanish bilan o‘tkazgichdagi elektr toki kuchi orasida bog‘lanish mavjud bo‘lishi kerak. Elektr toki vositasida bu boglanishni aniqlash uchun turli tajribalar o‘tkazilgan. Qutblaridagi kuchlanishni asta– sekin o‘zgartirsa bo‘ladigan tok manbaiga o‘tkazgich ulansa, undan o‘tayiotgan elektr tokining kuchi o‘tkazgich uchlariga q`oyiilgan kuchlanishga to‘gri proporsional bular ekan I= CU (5) Bu bog‘lanishni tajriba asosida birinchi bo‘lib, 1826 yilda nemis fizigi G.Om (1784–1854) aniqlagan. Tok kuchining formulasidagi proporsionallik koeffisienti bo‘lib, unga o‘tkazgichning qancha katta bo‘lsa, berilgan kuchlanishda o‘tkazgichdan shuncha katta tok o‘tadi. SI da o‘tkazuvchanlik birligi qilib simens (Sm) qabul qilingan. 1 simens deb, uchlarida 1 V kuchldanish bo‘lganda 1 A tok o‘tadigan o‘tkazgichning o‘tkazuvchanligiga aytiladi. Odatda, amaliy hisoblashlarda o‘tkazuvchanlikning teskari ifodasi bo‘lgan kattalikdan foydalaniladi va unga o‘tkazgichning qarshiligi deyiladi: R= 1 G (6) Turli hil o‘tkazgichlar zanjirdan o‘tayotgan tokni turlicha cheklaydi yoki tokka turlicha qarshilik ko‘rsatadi. O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX O‘tkazgichning zanjiridagi tokni cheklash hossasiga o‘tkazgichning qarshiligi deyiladi .O‘tkazgichning qarshiligi R orqali tok kuchi I ning kuchlanish U ga bog‘liqligini quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin:I= U R (7) Tok kuchining kuchlanish va qarshilikka bunday ko‘rinishdagi bogliqligiga zanjirning bir qismi uchun Om qonuni deyiladi. Bu qonun elektr hodisalari to‘grisidagi talimotning asosiy qonunlaridan biri bo‘lib, u quyidagicha tariflanadi: Zanjirning bir qismidan o‘tayotgan tokning kuchi o‘tkazgich uchlaridagi kuchlanishga to‘gri proporsional va o‘tkazgichning qarshiligiga teskari proporsionaldir. SI da o‘tkazgichning qarshiligi Om ( Ω ) hisobida o‘lchanadi. Om deb, uchlaridagi kuchlanish 1 V bo‘lganda 1 A tok o‘tkazadigan o‘tkazgichning qarshiligiga aytiladi. O‘tkazgichning qarshiligi uning o‘lchamlariga va ichki tuzilishiga bogliq bo‘lgan kattalikdir. Agar o‘tkazgich silindrsimon shaklda bo‘lsa, uning qarshiligi R, uzunligi l ga to‘gri va ko‘ndalang kesim yuzi S ga teskari proporsional bo‘ladi: R= ρl s (8) bunda ρ –o‘tkazgichiing solishtirma qarshiligi bo‘lib, u o‘tkazgich materialining ichki hususiyatlariga va tashqi sharoitga bogliq, SI da solishtirma qarshilik Om, hisobida o‘lchanadi. 4.Yopiq zanjir uchun om qonuni. Tok manbaiga biror R qarshilikli rezistor ulab yopiq zanjir hosil qilinadi. Tok manbaining EYUK ξ va ichki qarshiligi r bo‘lsin. Generatorda r ichki qarshilik deb chulgamlar qarshiligi, galvanik elementda esa elektrolit eritmasi va elektronlarning qarshiligi tushuniladi. Yopiq zanjir uchun Om qonuni zanjirdagi tokning kuchi I ni EYUK ξ va zanjirning to‘la qarshiligi (R+r) ni bir–biriga boglaydi. Yopiq elektr zanjirning qismlariga Om qonuni tatbiq qilinsa, zanjirning tashqi va ichki qismlaridagi kuchlanishlarning yigindisi manbaning elektr yurituvchi kuchiga teng bo‘ladi, yani: ξ= IR +Ir (9) Bunda O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX I= ξ R+r (10) Bu tenglik yopiq zanjir uchun Om qonunining matematik ifodasi bo‘lib, u quyidagicha tariflanadi. Yopiq zanjirdan o‘tayotgan tokning kuchi manbaning elektr yurituvchi kuchiga to‘gri proporsional va zanjirning to‘la qarshiligiga teskari proporsionaldir. O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX Potensiometr orqali tok kuchini aniqlash Pоtеnsiоmеtrning qo‘llаnilishi. O‘zgаrmаs tоk pоtеnsiоmеtrlаri yordаmidа to‘g‘ridаn-to‘g‘ri kuchlаnish yoki e.yu.k. ni o‘lchаsh mumkin. Shu sаbаbli tоk vа qаrshiliklаrni o‘lchаsh uchun bu qiymаtlаr o‘zlаrigа prоpоrsiоnаl bo‘lgаn kuchlаnish yoki EYuK. gа аylаntirilаdi. Tоkni o‘lchаsh. Pоtеnsiоmеtrlаr bilаn tоk quyidаgi sxеmа yordаmidа o‘lchаnаdi (1-rаsm) Nоmа’lum tоk I x o‘tаyotgаn zаnjirgа mа’lum nаmunа qаrshilik ulаnаdi vа pоtеnsiоmеtr bilаn bu qаrshilikdаgi kuchlаnish pаsаyishi o‘lchаnаdi. Tоkning qiymаti quyidаgi ifоdаdаn hisоblаsh yo‘li bilаn tоpilаdi. (11) bu yеrdа U 0 – pоtеnsiоmеtr shkаlаsidаn оlingаn qiymаt; R 0 – nаmunа qаrshilikning qiymаti. 1-Rasm Pоtеnsiоmеtrlаr bilаn tоk kuchini o‘lchash sxemasi. O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX 1.2. O‘zgaruvchan tokni o‘ lchashda ampermetrning ishlash nazariyasi Elektr o‘lchash asboblari segmenti ma’lumotlarni qayta ishlashning raqamli printsipiga o‘tish va bir qurilmada bir nechta funktsiyalarni birlashtirish tendentsiyasi tufayli inqilobni boshdan kechirmoqda. Shu bilan birga, ushbu uskunani ishlab chiqishda an’anaviy yondashuvlar talab bo‘lib qolmoqda. Ushbu joy hali ham mexanik ampermetrni o‘z ichiga oladi. Bu turli holatlardagi tokni o‘lchaydigan qurilma (2- rasm). Bu ushbu qurilma elektron asosga o‘tish modasiga ta’sir qilmaydi, degani emas, lekin mexanik modellar hali ham ko‘plab sohalarda ajralmas hisoblanadi. Ampermetr (amper va metr) — o zgarmas va o zgaruvchan tok kuchiniʻ ʻ o lchaydigan asbob; elektr zanjiriga ketma-ket ulanadi. Ushbu asbobning ishlash ʻ printsipi shundaki, u juda past qarshilik va induktiv reaktivlikka ega bo lishi kerak. ʻ Shkalasi asbobning o lchash chegarasiga muvofiq mikroamperlarda, milliamperlarda, ʻ kiloamperlarda darajalarga bo linadi. O lchash chegarasini oshirish uchun shuntlab ʻ ʻ yoki transformator orqali ulanadi. Tok ta sirida asbob mili buriladi; milning burilish ʼ burchagi tok kuchiga mutanosib bo ladi. Ishlash tarziga qarab, ampermetrlar ʻ magnitoelektrik, elektro-magnit, elektrodinamik, ferrodinamik, induksion, issiqlik, termoelektrik, to g rilagichli tizimdagi ampermetrlarga bo linadi. Ampermetr — 100 ʻ ʻ ʻ mA dan 2000 A gacha bo lgan keng diapazondagi oqim o lchovlarini amalga oshirish ʻ ʻ uchun ishlatiladigan maxsus o lchash moslamasi. Bu elektrotexnika muhandislarining ʻ ajralmas qurilmalaridan biridir. U nafaqat oqim kuchini hisoblash uchun ishlatiladi, balki ko plab turdagi ampermetrlar ham multimetr kabi zamonaviy tipologiyalar bilan ʻ ta minlangan. Ular kuchlanish, qarshilik va chastota o lchovlarini baholash uchun ʼ ʻ ishlatilishi mumkin. Ampermetrning nomi amperning o lchov birligidan olingan. ʻ 2-rasm O‘zgarmas tok ampermetr qurilmasi O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX Ampermetr u yoki bu tarzda elektr toki bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘plab sohalarda qo‘llaniladi. Masalan, uning vazifasi avtomobil ta’mirlash ustaxonasida elektr simlarini ta’mirlashda, podstansiyalar ishini tashkil qilishda, elektr ishlarini bajarishda qurilishda va hokazolarda qo‘llanilishi mumkin.ishlab chiqarish, elektr energiyasi bilan qo‘llab-quvvatlanadigan texnologik jarayonlarni doimiy monitoring qilish zarurati mavjud. Bunday holda, ampermetrlar ham qo‘llaniladi. Oddiy foydalanuvchi nuqtai nazaridan bu nima? Ushbu qurilma oddiy iste’molchi uchun kerakmi? Albatta, ta’mirlash ishlarining bir qismi sifatida yoki an’anaviy chiroqni o‘lchash moslamasi nazorati ostida o‘rnatishda har qanday elektr operatsiyalarini bajarish tavsiya etiladi, ularning asosiy qismi bu bo‘shliqda ampermetr bo‘ladi. Yana bir narsa shundaki, kundalik hayotda mutaxassislar tomonidan qo‘llaniladigan ko‘plab funktsiyalardan mahrum bo‘lgan qurilmaning soddalashtirilgan versiyalari qo‘llaniladi.. 3-Rasm. Ko‘rsatkichlarni olishda parallaks ta’sirini kamaytirish uchun o‘rnatilgan oynaga ega indikatorli mikroampermetr O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX 1.3. Ampermetr o‘lchov vositalarining turlari va ularning xarakteristikasi Ampermetrning har bir turi o‘tkazgich orqali elektr tokining oqishi bilan bog‘liq turli xil fizik hodisalardan foydalanadi. Ulardan ba’zilari quyida keltirilgan. Magnetoelektrik ampermetr Magnit maydonga joylashtirilgan elektr tokiga ega bo‘lgan o‘tkazgichga elektrodinamik kuch ta’sir qiladi, uning qiymati elektr tokining mutlaq qiymatiga, o‘tkazgichning uzunligiga va magnit induksiya qiymatiga bog‘liq. Ushbu hodisaga asoslangan magnetoelektrik ampermetrning sxemasi 4-rasmda ko‘rsatilgan. O‘lchangan elektr toki o‘tadigan aylanadigan cho‘lg‘am qizil rang bilan belgilanadi. O‘zakning chizilgan tekisligiga perpendikulyar bo‘lgan qismlari o‘tkazgich sifatida ishlatiladi. Magnit maydon doimiy magnit tomonidan hosil bo‘ladi, shunda maydon radial bo‘ladi. Shunday qilib, o‘zaro ta’sir qiluvchi o‘tkazgichning har bir bo‘lagi, ko‘rsatgich cho‘lg‘am holatidan qat’iy nazar, har doim magnit maydon induksiya vektoriga perpendikulyar bo‘ladi. 4-Rasm. Magnetoelektrik ampermetrning ishlash sxemasi. ( Qizil rang-bu tok oqadigan cho‘lg‘am, yashil-prujina.) Magnit maydonga joylashtirilgan oqim bilan to‘g‘ri chiziqli o‘tkazgichga ta’sir qiluvchi magnit o‘zaro ta’sir kuchini tavsiflovchi formula quyidagicha: F = I * L * B bu yerda: L — o‘tkazgich bo‘ylab vektor, uning uzunligi va yo‘nalishiga teng- elektr tokining yo‘nalishi bilan bir xil; B-magnit maydon induksiyasi vektori. O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX Ushbu formulaga ko‘ra, tok o‘tkazgichlari tekislikka perpendikulyar (4- rasmga qarang) yo‘nalishi ushbu o‘tkazgichlarga ham, magnit maydon induksiyasi vektoriga ham perpendikulyar bo‘lgan kuchga ega. Bu kuch cho‘lg‘am aylanishiga olib keladi. (12) formulaga muvofiq kuchning qiymati f = I * l * B * sin(α) (12), bu yerda α-L vektorining yo‘nalishlari va magnit maydonning induksiya vektori orasidagi burchak B. yuqorida aytib o‘tilganidek, agar magnit maydon radial bo‘lsa, bu burchak har doim 90 0 ga teng. 4-rasmda yashil rang bilan ko‘rsatilgan cho‘lg‘am aylanishiga qarshi turadi, shunda tok kuchiga qarab muvozanat holati o‘rnatiladi, uning qiymatini ampermetr shkalasi ustida joylashgan o‘q bilan aniqlash mumkin. Shunday qilib, tasvirlangan ampermetr elektr tokining yo‘nalishini ko‘rsatadi. U faqat doimiy yoki bir tomonlama tok uchun ishlatilishi mumkin. Bu, xususan, galvanometrlarning dizayni. Elektrodinamik ampermetr Elektr tokini o‘tkazadigan ikkita cho‘lg‘am magnit o‘zaro ta’sir orqali bir-biri bilan ta’sir qiladi. Elektrodinamik ampermetr ikkita cho‘lg‘amdan iborat — harakatlanuvchi va harakatsiz (5-rasmga qarang). 5-Rasm. Elektrodinamik ampermetr qurilmasi. 1-statsionar cho‘lg‘am, 2- harakatlanuvchi cho‘lg‘am, 3-prujina Agar biz o‘lchashni istagan elektr toki ikkala g‘altakdan oqib chiqsa, magnit maydonlar o‘zaro ta’sirlanib, harakatlanuvchi g‘altakning va unga biriktirilgan ko‘rsatgichning (o‘qning) burilishiga olib keladi. Ushbu ta’sir elektr tokining oqim yo‘nalishiga bog‘liq emas. Elektrodinamik ampermetr doimiy va o‘zgaruvchan tokni, shu jumladan tez o‘zgaruvchan tokni o‘lchash uchun ishlatilishi mumkin. Bu aniq qurilmalar, ammo qimmat. Ular ko‘pincha laboratoriyalarda mos yozuvlar o‘lchash asboblari sifatida ishlatiladi. Induksion ampermetr O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX Metall aylanadigan diskda o‘zgaruvchan elektr toki oqadigan cho‘lg‘am tomonidan yaratilgan magnit maydonlar ta’sirida uyurma toklari paydo bo‘ladi. Elektromagnitlarning cho‘lg‘amda oqadigan I 1 va I 2 elektr toklari (6-rasmga qarang) pulsatsiyalanuvchi magnit oqimlarni hosil qiladi, bu esa elektromagnitlarning havo bo‘shlig‘iga joylashtirilgan diskda uyurma toklarini keltirib chiqaradi. Vorteks oqimlari, shuningdek, cho‘lg‘am maydoni bilan qaytaruvchi ta’sir o‘tkazadigan magnit maydon hosil qiladi, bu esa diskning aylanishiga olib keladi. 6-Rasm. Induksion ampermetr qurilmasi Induktiv ampermetr faqat o‘zgaruvchan tokni o‘lchash uchun ishlatilishi mumkin, chunki o‘zgarmas oqim diskda vorteks oqimlarini keltirib chiqarmaydi. Ushbu turdagi dizayn hozirda faqat elektr hisoblagichlari sifatida ishlatiladi. Ampermetrni zanjirga qanday ishlatish va ulash kerak? Eng oddiy elektr zanjiridagi tok kuchini o‘lchash uchun biz har qanday joyda zanjirga olib, qurilmani shu bo‘shliqqa ulashimiz kerak (7-rasmga qarang). Bunday ulanish ketma-ket deyiladi. Ya’ni, o‘tkazgichdagi tok kuchini o‘lchash uchun ampermetr ushbu o‘tkazgich bilan ketma — ket ulanadi-bu holda bir xil tok o‘tkazgich va ampermetr orqali o‘tadi. 7-Rasm. Ampermetrni elektr zanjiriga ulash usuli O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX Tok manbai va bir o‘tkazgichning oxiri boshqasining boshiga ulangan bir qator o‘tkazgichlardan iborat bo‘lgan zanjirda barcha bo‘limlarda tok kuchi bir xil bo‘ladi. Bundan kelib chiqadiki, zanjirda o‘tkazgichlarining har qanday kesmasidan 1 sekundda o‘tadigan zaryad bir xil bo‘ladi. Elektr zanjirida tok mavjud bo‘lganda, quvurdan o‘tganda suv quvurning alohida qismlarida hech qanday joyda to‘planmaganidek, zanjirda o‘tkazgichlarida zaryad to‘planmaydi. Shuning uchun, tokni o‘lchashda, ampermetrni bir qator ketma-ket ulangan o‘tkazgichlardan tashkil topgan zanjirning istalgan joyiga ulash mumkin, chunki zanjirning barcha nuqtalarida tok bir xil bo‘ladi. Agar siz bitta ampermetrni lampa oldidan elektr sxemasi, ikkinchisini esa undan keyin ulasangiz, ikkalasi ham bir xil tok kuchini ko‘rsatadi. Diqqat! Ampermetr bilan ketma-ket ulangan tok qabul qilgichsiz ampermetrni manba terminallariga ulab bo‘lmaydi. Siz ampermetrni buzishingiz mumkin! Har bir ampermetr uchun o‘lchashning yuqori chegarasi (maksimal tok) mavjud, ya’ni ampermetr shkalasi u qanday maksimal oqim uchun mo‘ljallanganligini ko‘rsatadi. Yuqori tok kuchiga ega bo‘lgan elektr pallasida ampermetrni kiritish qabul qilinishi mumkin emas, chunki u muvaffaqiyatsiz bo‘lishi mumkin. Qurilmani yoqishda polaritni kuzatish kerak, ya’ni "+" belgisi bilan belgilangan qurilmaning terminali faqat tok manbaining "+" belgisi bilan terminaldan keladigan simga ulanishi kerak. Qurilma to‘g‘ri yoqilganda, ampermetr orqali elektr toki "+" terminalidan "-" terminaliga o‘tishi kerak. Zanjirga ulanganda, ampermetr, har qanday o‘lchash moslamasi kabi, o‘lchangan qiymatga ta’sir qilmasligi kerak. Shuning uchun, u sxemaga ulanganda, undagi tok kuchi deyarli o‘zgarmaydigan tarzda ishlab chiqilgan. Biz allaqachon bilganimizdek, har qanday elektr o‘lchash asboblari ma’lum bir elektr qarshiligiga ega. Ampermetr elektr zanjiriga ketma-ket ulanganda, uning elektr qarshiligi elektr zanjirining umumiy elektr qarshiligiga qo‘shiladi. Bu oqimning istalmagan pasayishiga olib keladi. Buning oldini olish uchun ampermetrning qarshiligi past bo‘lishi kerak. Ideal qarshiliksiz (R = 0) ampermetr bo‘ladi, lekin amalda bunga erishish mumkin emas. Ampermetrning o‘lchov diapazonini qanday oshirish mumkin? Oqimni iloji boricha aniq o‘lchash uchun biz tegishli o‘lchov diapazonidan foydalanishimiz kerak. Agar shkala 100 A gacha bo‘lgan o‘lchovlarni qamrab olgan bo‘lsa, bir necha mA qiymatlarini o‘qishga urinish biz ampermetr ignasining og‘ishini sezmay ham tugaydi. O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX Ampermetrlarni ishlab chiquvchilar turli diapazonlarda tokni o‘lchash imkoniyatiga ega bo‘lish uchun turli xil texnik yechimlardan foydalanadilar. Ba’zi hollarda biz qurilmaning o‘lchov diapazonini o‘zimiz o‘zgartirishimiz mumkin. Agar rasmda ko‘rsatilganidek, unga qo‘shimcha qarshilik qo‘shsak (shunt deb ataladigan). 8-rasm, biz ampermetrning mo‘rt tuzilishini vayron qilmasdan yuqori toklarni o‘lchashimiz mumkin. 8-Rasm. Shunt rezistorini qo‘shish orqali magnetoelektrik ampermetr diapazonini kengaytirish. Faraz qilaylik, biz ampermetrning o‘lchash diapazonini n marta oshirmoqchimiz. Qurilmadan o‘tadigan umumiy oqim I (8-rasm) keyin n * I A ga teng. Keyin Kirxgofning birinchi va ikkinchi qoidalarining tenglamalari quyidagicha bo‘ladi: n ⋅ I A = I A + I B I B ⋅ R B = I A ⋅ R A Shuning uchun shunt rezistorining qarshiligini quyidagicha hisoblash mumkin: R B = R A / (n-1) Dizayn sabablariga ko‘ra, shunt qarshiligi faqat magnitoelektrik ampermetr uchun ishlatiladi. O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX Mexanik ampermetr Qurilmaning dizayni elektr pallasida ketma-ket ulanish uchun hisoblangan. Klassik ampermetrlarda ko‘rsatkichlarni aks ettirish uchun o‘qli shkala ishlatiladi. O‘lchov chegaralarini kengaytirish uchun ba’zi modellar transformator o‘rnatish yoki shunt orqali kontaktlarning zanglashiga olib kirish imkoniyatini beradi. O‘lchov jarayonlarida o‘qning tebranishlari ampermetrning qarshiligidan kelib chiqadi, bu oqim unga o‘rnatilgan elektromagnit bobin orqali o‘tganda sodir bo‘ladi. Ok pozitsiyasining burchagi o‘lchangan oqimning qiymatiga mutanosibdir. Shunday qilib, o‘lchash vaqtida qurilmaga ta’sir qiladigan oqim kuchi o‘rnatiladi. G‘ altakdan o‘tib, oqim unda o‘ziga xos moment hosil qiladi, uning faolligi strelka harakatida aks etadi. 9-rasm Mexanik milliampermetr Ko‘rsatkichli ampermetr Hozirda mavjud ampermetrning bir nechta versiyalari, ularning har biri o‘ziga xos dizayn xususiyatlariga va ishlash printsipidagi ba’zi farqlarga ega. Eng keng tarqalganini quyidagicha ifodalash mumkin:  Magnitoelektrik. Harakatlanuvchi lasan va magnit maydonning o‘zaro ta’sirining asosiy printsipini aks ettiruvchi qurilmaning an’anaviy modeli. Bunday qurilmalar energiya samaradorligi va yuqori sezuvchanligi bilan ajralib turadi, bu ularga nisbatan aniq o‘lchovlar bilan bir xil shkalani qo‘llash imkonini beradi. Ushbu ampermetrning kamchiliklari murakkab texnik qurilma va uning ishlashidagi cheklovlarga qisqartiriladi, chunki u faqat to‘g‘ridan-to‘g‘ri oqim sharoitida ishlatilishi mumkin. O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX  Elektromagnit. Qurilmaning dizayni, shuningdek, oqim o‘tishi kerak bo‘lgan lasanni ham o‘z ichiga oladi va u bilan ampermetr yadrolari ham ishlatiladi. Operatsion qiymati bo‘yicha bu nima? Bunday plomba bilan jihozlangan qurilma juda ko‘p qirrali, chunki u ham o‘zgaruvchan, ham to‘g‘ridan-to‘g‘ri tokda ishlashi mumkin. Bundan tashqari, uning afzalliklari ergonomik boshqaruv va ixchamlikni o‘z ichiga oladi. Biroq, boshqa tomondan, foydalanuvchilar uning past sezgirligi va qoniqarsiz o‘lchov aniqligini qayd etishadi.  Elektrodinamik. Ushbu qurilmaning ishlash printsipi ikkita sariqdan o‘tadigan magnit maydonlarning o‘zaro ta’siriga asoslangan - harakatlanuvchi va statsionar. Natijada, o‘lchovlar paytida siz ko‘rsatkichlarning ishonchliligiga ishonishingiz mumkin, ammo siz uchinchi tomon aralashuvidan ham ehtiyot bo‘lishingiz kerak, bu esa, qoida tariqasida, ushbu qurilmani ishlatishni imkonsiz qiladi. Raqamli ampermetr 10-rasm Raqamli ampermetr Bunday modellarda to ldirishda mexanik qismlar deyarli yo q. Shunga ko‘ra,ʻ ʻ ko‘rsatgichli ampermetrlarning kamchiliklari ham bundan mustasno, ular orasida kuchli tebranish sharoitida aniq o‘qishning mumkin emasligini nomlash mumkin. Raqamli qurilmalar vertikal va gorizontal holatda ham ishlatilishi mumkin. Elektron asos tufayli o‘qishlarning o‘zi qurilma xotirasida qisqa muddatli yoki uzoq muddatli statistika uchun qayta ishlanishi, o‘zgartirilishi va saqlanishi mumkin. Bundan tashqari, so‘nggi avlod raqamli ampermetr avtomatik ishlash O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX imkoniyatlarini ham ochdi, bunda qurilma operator ishtirokisiz belgilangan rejimlarda ko‘rsatkichlarni oladi. Raqamli multimetrlar Raqamli multimetr hozirda eng ko‘p ishlatiladigan raqamli asbob hisoblanadi. Uning asosiy xususiyatlari yuqori aniqlik, kuchli piksellar sonini, mukammal sinov funktsiyasi, tez o‘lchash tezligi, intuitiv displey, kuchli filtrlash qobiliyati, kam quvvat sarfi va tashish oson. 1990-yillarning boshidan beri mening mamlakatda raqamli multimetrlar tez ommalashtirildi va keng qo‘llanilmoqda. Ular zamonaviy elektron o‘lchash va texnik xizmat ko‘rsatish uchun muhim vositaga aylandi va an’anaviy analog (ya’ni analog) multimetrlarni asta-sekin almashtirmoqda. Raqamli multimetrlar raqamli multimetrlar (DMM) deb ham ataladi. Ko‘p turlari va turli xil modellari mavjud. Har bir elektron ishchi ideal raqamli multimetrga ega bo‘lishga umid qiladi. Raqamli multimetrni tanlashning ko‘plab printsiplari mavjud va ba’zida u odamdan odamga farq qiladi. Ammo qo‘l (cho‘ntak) raqamli multimetr uchun u odatda quyidagi xususiyatlarga ega bo‘lishi kerak Eng oddiy raqamli multimetrlar ko‘chma. Ularning bit chuqurligi - 2,5 raqamli (xato odatda taxminan 10%). 3,5 o‘lchamlari bilan eng keng tarqalgan qurilmalar (xato odatda taxminan 1,0%). 4,5 o‘lchamlari (odatda aniqligi taxminan 0,1%) va 5 bit va undan yuqori bo‘lgan (masalan, Keysight Technologies tomonidan ishlab chiqarilgan aniq o‘lchovli 3458A multimetr (Agilent Technologies 2014 yil 3 noyabrgacha) bilan biroz qimmatroq asboblar) 8,5 bitga ega). Bunday multimetrlar orasida galvanik tomonidan quvvatlanadigan ikkala portativ qurilmalar va AC kuchi bilan ishlaydigan statsionar qurilmalar mavjud. 5 dan ortiq piksellar soniga ega multimetrlarning aniqligi o‘lchash diapazoni va o‘lchanadigan qiymat turiga bog‘liq, shuning uchun har bir pastki qator uchun alohida kelishib olinadi. Umuman olganda, bunday qurilmalarning aniqligi 0,01% dan oshishi mumkin (hatto portativ modellarda ham). Ekran Qo‘shimcha knopkalar GnezdoBuragich O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX 11-Rasm Raqamli multimetrning umumiy ko‘rinishi Ko‘p funksiyali ampermetr Umumiy elektrotexnika nuqtai nazaridan amper elementar o lchov birligiʻ bo lib, turli qurilmalar va elektron qurilmalarning xususiyatlarini aks ettirish uchun ʻ ishlatiladi.qurilmalar. Ushbu qiymatni o‘lchash vositalaridagi farqlar, aksincha, ampermetrning ish sharoitlari bilan belgilanadi. Elektrchining xayolida nima bor? Hozirgi qisqichlar shaklida tayyorlanishi mumkin bo‘lgan standart vosita. Bu hatto joriy ko‘rsatkichlarni bilvosita tekshirish uchun o‘rnatish moslamasi kabi o‘lchov vositasi emas. Laboratoriya sharoitida qo‘llaniladigan ampermetrlar bilan vaziyat butunlay boshqacha. Bunday holda, biz kuchli elektronikaga ega statsionar uskunalar haqida gapirishimiz mumkin, uning kelib chiqish manbasidan qat’i nazar, yuqori aniqlik sharoitida joriy parametrlarni qayta ishlashga qodir. 12-rasm Ko‘p funksiyali ampermetr 1.4. Elektr o‘lchovlari sohasida elektromexanik asboblarning qo‘llanilishi Zamonaviy dunyoda elektr o‘lchovlari sanoatdan tortib ilmiy tadqiqotlargacha bo‘lgan ko‘plab sohalarda muhim rol o‘ynaydi. Elektromexanik asboblar bu sohadagi eng keng tarqalgan va muhim vositalardan biridir. Ularning qo‘llanilishi elektrodinamika va mexanikaning asosiy tamoyillariga asoslanadi, bu esa o‘lchovlarning yuqori aniqligi va ishonchliligini ta’minlaydi. Elektromexanik qurilmalarning asosiy turlaridan biri galvanometrdir. Galvanometrlar kichik elektr toklari va kuchlanishlarni o‘lchash uchun ishlatiladi. Ular elektr toki u orqali O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX o‘tganda o‘tkazgichda paydo bo‘ladigan magnit maydon ta’siriga asoslanadi. Magnit maydonning o‘tkazgichga ta’sir qiladigan kuchini o‘lchash orqali oqim yoki kuchlanish miqdorini aniqlash mumkin. Galvanometrlarning bir nechta turlari mavjud, shu jumladan o‘q, ramka va toroidal. O‘q galvanometrlari magnitlangan o‘qga ta’sir qiluvchi magnitga ega bo‘lib, uning aylanishiga olib keladi. Ramka galvanometrlari magnit maydon ta’sirida aylanadigan ip yoki buloqqa osilgan ramkadan foydalanadi. Toroidal galvanometrlar magnit maydon hosil bo‘ladigan toroidal lasan printsipiga asoslanadi. Elektromexanik asboblarning yana bir muhim turi elektrodinamik ampermetrdir. Ampermetrlar elektr tokining kuchini o‘lchash uchun ishlatiladi va odatda o‘lchangan kontaktlarning zanglashiga ketma-ket ulanadi. Elektrodinamik ampermetrlar magnit maydonning oqim o‘tkazgichiga ta’siriga asoslangan. Ushbu harakat keltirib chiqaradigan momentni o‘lchash orqali oqim kuchini aniqlash mumkin. Elektromexanik qurilmalarning asosiy afzalliklaridan biri ularning yuqori aniqligidir. Ehtiyotkorlik bilan kalibrlangan mexanizmlar va sezgir sensorlardan foydalangan holda, ushbu qurilmalar yuqori aniqlikdagi o‘lchovlarni amalga oshirishga qodir, bu ularni aniq o‘lchovlarni talab qiladigan ko‘plab dasturlarda ajralmas holga keltiradi. Bundan tashqari, elektromexanik qurilmalar o‘lchanadigan qiymatlarning keng doirasiga ega. Ular kichik va katta elektr toklari va kuchlanishlarini o‘lchash uchun ishlatilishi mumkin, bu ularni turli o‘lchov vazifalari uchun ko‘p qirrali vositaga aylantiradi. Elektromexanik asboblarni qo‘llashning yana bir muhim jihati ularning dizayni soddaligi va ishonchliligidir. Harakatlanuvchi qismlarning minimal miqdori va bardoshli materiallardan foydalanish tufayli ushbu qurilmalar yuqori darajadagi ishonchlilik va chidamlilikka ega bo‘lib, ularni yuqori yuk sharoitida yoki ekstremal atrof-muhit sharoitida foydalanish uchun ideal qiladi. Shuni ta’kidlash kerakki, texnologiyaning rivojlanishi bilan elektr o‘lchash sohasida raqamli asboblar kabi yanada rivojlangan usullar paydo bo‘ldi. Biroq, yangi texnologiyalar paydo bo‘lishi bilan ham, elektromexanik asboblar soddaligi, ishonchliligi va aniqligi tufayli talabga ega bo‘lishda davom etmoqda. O‘zgarmas tokda ishlaydigan asboblar - o‘lchash moslamasi bo‘lib, unda bir yo‘nalishda o‘lchov ma’lumotlari signalining bir yoki bir nechta konvertatsiyasi ta’minlanadi. X kirish signali P1, P2, ..., Pn konvertorlari orqali kuzatish, ro‘yxatga olish yoki yodlash uchun qulay bo‘lgan Y chiqish signaliga ketma-ket aylantiriladi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri ishlaydigan elektr o‘lchash asboblari o‘lchangan qiymat bilan bog‘liq bo‘lgan elektromagnit energiyani ishga o‘tkazgichlar bo‘lib, o‘lchangan qiymatning qiymatlarini o‘qishga imkon beradi. Energiyani aylantirish usuliga ko‘ra, barcha to‘g‘ridan-to‘g‘ri ishlaydigan elektr o‘lchash asboblarini uch guruhga bo‘lish mumkin: 1. elektromexanik; 2. elektrotermik; 3. elektron nur. O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX Elektr o‘lchovlari sohasida elektromexanik o‘lchash asboblari eng ko‘p qo‘llaniladi. Elektromexanik qurilmalarni quyidagi blok-sxema shaklida ko‘rsatish mumkin O‘lchov pallasida (MC) o‘lchangan qiymat X ga aylanadi. Oraliq elektr miqdori Y (oqim yoki kuchlanish), o‘lchash mexanizmiga bevosita ta’sir qiladi. O‘lchov sxemasi oddiy konvertor bo‘lishi mumkin, masalan, kuchlanish U ni oqimga aylantirish I. Ba’zan elektromexanik qurilmalarning IC tarkibiga rektifikatorlar, termoelektrik yoki elektronlar kabi murakkab konvertorlar kirishi mumkin. O‘lchash mexanizmida (MM) elektromagnit energiya uning harakatlanuvchi qismi harakatining mexanik energiyasiga aylanadi. Elektromexanik qurilmalarda uning harakatlanuvchi qismini harakatlantirish uchun elektromagnit yoki elektrostatik jarayonlar qo‘llaniladi. Asboblar shkalasidagi belgilarni dekodlash ±5 o vertikal holatga o‘rnatish Qurilmaning izolyatsiyasi 2kV kuchlanishda ishchi holatini saqlab qoladi. X- maksimal o’lchanadigan tok -/- kasrning mavjudligi asbobning transformatok qurilmasiga ulanishini ko‘rsatadi. xA -Transformatorning ikkilamchi cho‘lg‘amiga ulanadi. EKF logotipi Ushbu turdagi qurilmalar muvofiqlik deklaratsiyasiga ega. Seriya raqami Qurilmaning aniqlik sinfi O‘zgaruvchan kuchlanishni o‘lchash Elektromagnit asbob O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX II. MAHSULOT SIFATI VA ISHLAB CHIQARISHNING METROLOGIK TA’MINOTINI BAHOLASH 2.1. Ampermetr o‘lchov vositalarining metrologik ta’minoti. O‘lchov vositalarini, xususan, ampermetrni metrologik ta’minoti - o‘lchovlarning aniqligi, ishonchliligi va metrologik kuzatilishini ta’minlashga qaratilgan chora- tadbirlar majmui. Bunda nafaqat texnik jihatlar, balki xalqaro va milliy standartlar talablariga javob beradigan tashkiliy-uslubiy va me’yoriy-huquqiy jihatlar ham kiradi. Metrologik ta’minotning asosiy elementlari o‘lchov vositalarini kalibrlash va tekshirishdir. Kalibrlash - bu o‘lchangan qurilmaning ko‘rsatkichlarini mos yozuvlar qiymatlari bilan taqqoslash, uning xatosini aniqlash va tuzatishni ta’minlash jarayoni. Tekshirish, o‘z navbatida, o‘lchov moslamasining belgilangan metrologik talablarga muvofiqligini tasdiqlaydi va akkreditatsiya qilingan laboratoriyalarda yoki metrologik markazlarda amalga oshiriladi. Bir xil darajada muhim jihat - bu qurilmaga texnik xizmat ko‘rsatish, uning ishlashini muntazam tekshirish, shuningdek, o‘lchash qismining elementlarini parvarish qilish va tozalash. Bu nafaqat qurilmaning mumkin bo‘lgan shikastlanishi va noto‘g‘ri ishlashining oldini olish, balki uning chidamliligi va o‘lchovlarning barqarorligini ta’minlash imkonini beradi. Foydalanuvchilarni ampermetrdan to‘g‘ri foydalanishga o‘rgatish metrologik ta’minotda ham katta rol o‘ynaydi. O‘lchov usullarini to‘g‘ri qo‘llash, texnik shartlarga rioya qilish va xatolarning oldini olish o‘lchov natijalarining ishonchliligi va aniqligini ta’minlashga yordam beradi. Muhim jihat, shuningdek, metrologik standartlar talablariga muvofiq standartlashtirilgan va hujjatlashtirilgan bo‘lishi kerak bo‘lgan o‘lchash tartib- qoidalarini ishlab chiqish va ularga rioya qilishdir. Bunga to‘g‘ri o‘lchash te4xnikasini aniqlash, atrof-muhit va boshqa omillarning o‘lchov natijalariga ta’sirini hisobga olish va nazorat qilish, kerakli aniqlik va takroriylikni ta’minlash kiradi. Xizmat ko‘rsatish faoliyati ham o‘lchov vositalarini metrologik ta’minlashning ajralmas qismi hisoblanadi. Qurilmaning noto‘g‘ri ishlashi yoki ishlamay qolishi holatlarida komponentlarni ta’mirlash yoki almashtirish, keyin tekshirish va kalibrlash kerak. Bu sizga qurilmaning funksionalligini tiklash va uning belgilangan talablarga muvofiqligini ta’minlash imkonini beradi. Texnologiya va o‘lchash usullarini doimiy ravishda yangilash va takomillashtirish zarurligini ta’kidlash kerak, bu ampermetr o‘lchovlarining aniqligi va ishonchliligini oshirishga yordam beradi. Metrologiya sohasida yangi ilmiy yutuqlar va innovatsiyalarni joriy etish o‘lchov xatolarini kamaytirish va olingan natijalar sifatini oshirish imkonini beradi. O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX Shunday qilib, ampermetr o‘lchash vositalarini metrologik ta’minlash ko‘p qirrali va murakkab jarayon bo‘lib, o‘lchovlarning yuqori aniqligi, ishonchliligi va metrologik kuzatilishini ta’minlashga qaratilgan bir qator texnik, tashkiliy va uslubiy jihatlarni o‘z ichiga oladi. Standart tomonidan belgilangan o‘lchov vositalarining MXlari dastlabki ma’lumotlarning ajralmas qismidir:  o‘lchovlar natijalarini va xususiyatlarni hisoblangan baholashni aniqlash;  o‘lchov xatosining instrumental komponenti;  normallashtirilgan MXga ega o‘lchash asboblaridan iborat o‘lchov tizimlarining MX kanallarini hisoblash;  o‘lchov vositalarini optimal tanlash uchun, shuningdek, o‘lchov vositalarining belgilangan standartlarga muvofiqligini nazorat qilishda boshqariladigan xususiyatlar sifatida foydalanish uchun mo‘ljallangan. Kalibrlangan DA uchun MX - ruxsat etilgan asosiy qisqartirilgan xatoning chegarasi va ampermetrning kirishidagi kuchlanishning pasayishi. Muayyan turdagi yoki turdagi CA uchun me’yoriy-texnik hujjatlarda (NTD) MX komplekslari standartda belgilangan [1] va (yoki) zarur bo‘lganda, o‘lchov vositalarining aniq maqsadiga qarab qo‘shimcha ravishda kiritilishi kerak. va texnik-iqtisodiy asoslash. Muayyan turdagi yoki turdagi CA uchun NTDda o‘rnatilgan MX kompleksi o‘lchov natijalarini aniqlash uchun (tizimli o‘lchash xatosini tuzatishni hisobga olmagan holda) va asbob komponentlarining xususiyatlarini kerakli aniqlik bilan hisoblash uchun etarli bo‘lishi kerak. haqiqiy foydalanish sharoitida ushbu turdagi yoki turdagi CA yordamida amalga oshirilgan o‘lchash xatolari. Shu bilan birga, o‘rnatilgan kompleksga kiritilgan MXlar shunday bo‘lishi kerakki, ularni boshqarish maqbul narxda mumkin bo‘ladi. NMX kompleksining ratsionalligi o‘lchov vositalarini davlat qabul qilish sinovlarida tekshiriladi. Ushbu tekshirish o‘lchov vositalarini davlat sinovlari dasturlariga kiritilishi kerak. Tekshirish tartibini o‘z ichiga olgan o‘lchov vositalari uchun NTDda va tekshirish protseduralari uchun NTDda tekshirish natijasida ushbu RTDlarda qabul qilingan tan olishning eng yuqori ruxsat etilgan ehtimoli asosida o‘rnatilgan tekshirishning ruxsat etilgan maksimal xatosi ko‘rsatilishi kerak. , xizmat ko‘rsatish mumkin bo‘lgan o‘lchov vositasining noto‘g‘ri nusxasi va o‘lchov vositasining bunday nusxasining haqiqiy xato xarakteristikasining uning normalangan chegarasiga eng katta ruxsat etilgan nisbati. Ushbu turdagi o‘lchash asboblari uchun NTDga o‘rnatilgan NMX kompleksi, agar davlat sinoviga taqdim etilgan NTDdan, shuningdek, davlat sinovlari natijalaridan kompleks ushbu bo‘limda bayon etilgan mezon va talablarga javob beradigan bo‘lsa, oqilona hisoblanadi. O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX Davriy tekshirishni amalga oshirishda quyidagi operatsiyalar amalga oshiriladi: vizual tekshirish; sinov; qurilmaning metrologik xususiyatlarini aniqlash. Ushbu kurs ishida quyidagi texnik ma’lumotlarga ega bo‘lgan CAni tekshirish kerak: Ruxsat etilgan asosiy qisqartirilgan xato chegarasi o‘lchov diapazoni chegarasining ±0,1%; O‘lchangan tok kuchi diapazonlari: (0..5) mkA; (0..10) mkA; (0..20) mkA; (0..50) mkA; Tizimli xato tasodifiy bilan solishtirish mumkin; 2.2. Tekshirish usullari va vositalarini tanlanishni asoslash . 0,1 ... 0,5 aniqlik sinflarining Ampermetrlari kalibrator yordamida to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘lchovlar yoki potentsiometrik o‘rnatish yordamida bilvosita o‘lchovlar bilan tekshiriladi [3]. Aniqlik sinfi 0,1 bo‘lgan CA yuqori aniqlikdagi ampermetrlarni nazarda tutadi. CA ning texnik ma’lumotlarini tahlil qilgandan so‘ng, shuningdek, CA uchun tegishli texnik adabiyotlarni, ya’ni GOST 8.022-91 [4] ni o‘rganib chiqqandan so‘ng, biz ushbu raqamli ampermetrni tekshirishning eng oqilona varianti 13-rasmda ko‘rsatilgan sxema degan xulosaga kelishimiz mumkin. 13 - Raqamli ampermetrning mahalliy tekshirish sxemasi Ushbu sxema kerakli aniqlik shartlarini qondiradi va kalibrlangan DA ning O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX berilgan o‘lchov diapazoniga mos keladi. Ushbu DA uchun kirishda kuchlanishning pasayishi mumkin bo‘lganligi sababli, tekshirish vaqtida kuchlanishni o‘lchash kerak, buning uchun kontaktlarning zanglashiga olib keladigan voltmetrni kiritish kerak, bu kuchlanish pasayishini qayd etadi. Tekshirish usulining blok sxemasi 14-rasmda ko‘rsatilgan.ИТ КПТ А пов V 14 –rasm IT - joriy manba; KPT - DC kalibratori, V - voltmetr; A pov - tasdiqlangan Ampermetr. Ushbu tekshirish sxemasida ko‘rsatilgan voltmetr tekshirilayotgan ampermetrning kirish qismidagi kuchlanish pasayishiga javob berishi kerak. CPT va tasdiqlangan CAning mutlaq xatolarining nisbati 0,5 dan oshmasligi kerak [1]. 2.3. Ampermetr o‘lchov asboblarning asosiy xatoligini aniqlash usullari va vositalari Ampermetrlar, voltmetrlar, vattmetrlar va varmetrlarning asosiy xatosini aniqlashda davlat tekshirish sxemalariga muvofiq birliklarning o‘lchamlarini o‘tkazishning turli usullari amalga oshiriladi. Umumiy holatda tekshirish usulini tanlash quyidagilarga bog‘liq: Tekshirish metodologiyasi bilan tartibga solinadigan usullardan tanlangan tekshirish usulini amalga oshirishga imkon beruvchi ish standartlari (OSI) mavjudligi; tekshirish paytida o‘lchov xatosining tarkibiy qismlaridan birini ahamiyatsiz qiymatga kamaytirish orqali tekshirish xatosini kamaytirish zarurati - tekshirish usuli xatosi; ko‘rsatilgan tekshirish ishonchliligini ta’minlash imkoniyati (nisbati) ushbu usuldan foydalanganda. GOST 8.497-83 ampermetrlarni, voltmetrlarni, vattmetrlarni va varmetrlarni tekshirishning to‘rtta usulini tartibga soladi: 1. to‘g‘ridan-to‘g‘ri taqqoslash usuli; 2. taqqoslash vositasi yordamida taqqoslash usuli; O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX 3. to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘lchash usuli; 4. bilvosita o‘lchash usuli. Asbobning aniqlik sinfiga qarab GOST 8.497-83 tomonidan o‘rnatilgan tekshirish usullari ko‘rsatilgan. (AC asboblari uchun). Usullarni ajratish ularning o‘lchanadigan miqdorning haqiqiy qiymatini aniqlashga ta’sirini tavsiflaydi. Texnik amalga oshirishning aniqligi va soddaligi nuqtai nazaridan tekshirish usullarini qiyosiy tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, eng oddiy usul to‘g‘ridan-to‘g‘ri taqqoslash usuli bo‘lib, unda namunali va tekshirilgan asboblarning o‘qishlari taqqoslanadi. Biroq, bu usulning aniqligi ishlatiladigan standart o‘lchov vositalarining aniqligi bilan cheklangan. Shuning uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri taqqoslash to‘g‘ridan-to‘g‘ri va o‘zgaruvchan tokning aniqlik sinflari 0,5-5 uchun ampermetrlarni, voltmetrlarni va vattmetrlarni tekshirish uchun ishlatilishi mumkin. Tekshirish uchun U300, U1134M tekshirish birliklari va 0,1-0,5 aniqlik sinflarining namunaviy asboblari qo‘llaniladi (15-rasm). 15-rasm 0,5 aniqlik sinfidagi ampermetrlarni 0,2 (o‘zgartirishlar kiritish yo‘li bilan) yoki 0,1 aniqlik sinfidagi asboblar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri taqqoslash yo‘li bilan tekshirish mumkin va ish standartlari sifatida sertifikatlangan 0,5 aniqlik sinfidagi ampermetrlarni faqat 0,1 aniqlik sinfidagi asboblar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri taqqoslash orqali tekshirish mumkin. O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX 16-rasm Ushbu usuldan foydalanganda kalibrlangan asbobning mutlaq xatosi ∆ mos yozuvlar va kalibrlangan o‘lchov vositalarining o‘qishlari o‘rtasidagi farq sifatida aniqlanadi: ∆ = Xp - U, (13) bu yerda Xp - o‘lchangan qiymat birliklarida tekshirilayotgan qurilmaning ko‘rsatkichi; U - o‘lchangan qiymat birliklarida ishchi etalonni ko‘rsatish. Sinov qilinayotgan qurilmaning asosiy kamaytirilgan xatosini hisoblash uchun 13 formuladan foydalaniladi: g = ±(∆/XN) 100 (14) Tekshirish paytida aniqlangan g asbobning pasaytirilgan asosiy xatosining qiymatlari uning shkalasining har bir tasdiqlangan belgilarida ushbu asbobning asosiy xatosi gp ruxsat etilgan qiymatidan oshmasligi kerak, ya’ni. shartni qondirishi kerak g ≤ gp (15) Ampermetrlar, voltmetrlar, vattmetrlar va varmetrlarning aniqlik sinfini ko‘rsatadigan K soni ularning asosiy qisqartirilgan xatosi gp ruxsat etilgan qiymatining foizda ifodalangan chegarasiga teng ekanligini hisobga olib, Qurilmaning har bir tekshirilgan nuqtasi uchun uning asosiy xatolarining ruxsat etilgan qiymati chegarasi ∆p mutlaq shaklda quyidagicha topiladi. ∆p = ± (KXN) / 100 (16) Bunday holda, kalibrlangan asbobning uning shkalasining har qanday kalibrlangan belgisida keyingi ishlashi uchun yaroqliligi sharti tengsizlik bo‘ladi. ∆ ≤ ∆p. (17) Aniqligi past bo‘lgan asboblarni tekshirishda - 1.0 sinf va undan kam aniqlikdagi asboblarni tekshirishda, qoida tariqasida, ularning o‘qishlariga tuzatishlar O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX kiritish talab etilmasa, tekshirish jarayonini soddalashtirish uchun barcha hisob- kitoblar ish standarti shkalasi bo‘linmalarida amalga oshirilishi mumkin (OSI). Buning uchun qurilmani tekshirishdan oldin uning asosiy mutlaq xatoning ruxsat etilgan qiymatining chegarasi hisoblab chiqiladi, ishchi standart (OSI) shkalasi bo‘linmalarida ifodalanadi. Ushbu hisob-kitobni 17-rasm yordamida tushuntirish mumkin., bu to‘g‘ri chiziqlar shaklida sinovdan o‘tkazilayotgan asbobning o‘lchov diapazonlarini va ish standartini ko‘rsatadi. 17-rasm Xk.p - sinovdan o‘tkazilayotgan qurilmaning o‘lchov diapazonining yakuniy qiymati, uning normallashtiruvchi qiymati XN ga teng; Xk.e - ishchi standartning o‘lchov diapazonining oxirgi qiymati; Ne - ishchi etalon shkalasining uning o‘lchov diapazonining yakuniy qiymatiga mos keladigan bo‘linmalari soni; Ne.kp - sinovdan o‘tkazilayotgan asbobning o‘lchov diapazonining oxirgi qiymatiga mos keladigan ishchi standartning shkala bo‘linmalari soni. 17-rasmga ko‘ra quyidagi nisbatni ko`rishimiz mumkin: Xk.e → Ne Xk.p → Ne.kp (18) Bu nisbatdan kelib chiqib, masshtabning Ne.kp bo‘linish sonini aniqlaymiz. Sinov qilinayotgan qurilmaning o‘lchovlari: Xuddi shu formuladan (18) foydalanib, sinovdan o‘tkazilayotgan asbobning har qanday Xp ko‘rsatkichiga mos keladigan ishchi standart shkalasining bo‘linmalari sonini hisoblash mumkin: Ne.p= (neXp) / Xke. (19) Bundan tashqari, (19) formulada tekshirilgan XN asbobining Xkp ga teng bo‘lgan normallashtiruvchi qiymati o‘rniga ishchi standart shkalasining tegishli bo‘linmalari soni ne.kp ni almashtirib, nihoyat, ruxsat etilgan chegarani hisoblash uchun ifodani olamiz. Ishchi standart shkalasi bo‘linmalarida ifodalangan ushbu asbobning asosiy mutlaq xatosining qiymati (OSI): Shunday qilib, tekshirish vaqtida O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX tekshirilayotgan qurilmaning ko‘rsatkichi tekshiriladigan shkala belgisiga o‘rnatiladi va ishchi standart ko‘rsatkichning mos keladigan belgidan chetlanishi bo‘yicha hisoblangan ruxsat etilgan qiymatdan oshmasligi nazorat qilinadi. 18-rasm 0,1-0,5 aniqlik sinfidagi ampermetrlar va voltmetrlar o‘zgarmas tokda P321 tipidagi kalibratorlar yordamida o‘zgarmas tokni o‘lchash usuli bilan, P320 yoki U358 tekshirish bloki sxemasi. 0,1-0,5 aniqlik sinfidagi ampermetrlar va voltmetrlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri tokda P321 tipidagi kalibratorlar yordamida to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘lchash usuli bilan tekshiriladi, P320 yoki U358 tekshirish bloki yordamida (18-rasm, a va b). 0,1-0,5 aniqlik sinflarining mikroampermetrlari va millivoltmetrlari UZ58 o‘rnatishda bilvosita o‘lchovlar usuli bilan tekshiriladi (18-rasm, v va d). Bundan tashqari, kirish ma’lumotlari va tekshirish natijalari o‘rnatishning yorug‘lik panelida ko‘rsatiladi, tasdiqlangan asbobning xatosi va uning xatosining ruxsat etilgan qiymati o‘rtasidagi nomuvofiqlik haqida yorug‘lik signali beriladi va tasdiqlangan belgining raqami avtomatik ravishda almashtiriladi. 1-600 V kuchlanish qiymatlari oralig‘ida doimiy voltaj kalibratori P320 ruxsat etilgan asosiy xatosining chegarasi 0,004-0,005% ni tashkil qiladi. P321 DC kalibratori 1 dan 10 A gacha sozlangan oqim qiymatlari oralig‘ida 0,03% xatolikka ega. Bilvosita o‘lchovlar usuli bilan 0,1-10 mV o‘lchov diapazoni bo‘lgan millivoltmetrlarni kalibrlashda (18-rasm, d), oqim kalibratori P321 va qarshilikning nominal qiymati bilan o‘rnatishga o‘rnatilgan 0,01 aniqlik sinfining qarshilik bobini Rn = 0,001 Om ishlatiladi. 0,1-100 mkA o‘lchov diapazoni bo‘lgan mikroampermetrlarni bilvosita o‘lchovlar usuli bilan tekshirishda (18-rasm, c) qo‘shimcha qarshiliklarning ketma- ket ulangan zanjiri bo‘lgan P320 doimiy kuchlanish kalibratori qo‘llaniladi. Ushbu zanjirning qarshiligining umumiy qiymati R ∑ 1 M Ō ga teng bo‘lishi kerak: O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX R ∑ = Rd + Rk + RmA + Rl + R2. Ushbu qarshilikning ruxsat etilgan nisbiy xatosi chegarasi p = ± 0,01% ni tashkil qiladi. 0,1-0,5 aniqlik sinflarining vattmetrlari P321 kalibratoridan oqim davrlari uchun alohida quvvat manbai va P320 kalibratoridan kuchlanish bilan tekshiriladi (18-rasm, e). Sanoat tomonidan ishlab chiqarilgan sanab o‘tilgan tekshirish vositalariga qo‘shimcha ravishda, to‘g‘ridan-to‘g‘ri oqimda 0,1-0,5 aniqlik sinfidagi ampermetrlar, voltmetrlar va vattmetrlarni tekshirish uchun aylanmada mavjud bo‘lgan U355 potentsiometrik tekshirish moslamasi qo‘llaniladi. O‘zgaruvchan tok bo‘yicha 1,0-5,0 aniqlik sinflarining ampermetrlari, voltmetrlari va vattmetrlari U300, U1134M tekshirish moslamalarida 0,2-0,5 aniqlik sinflarining namunaviy asboblari bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri taqqoslash yo‘li bilan tekshiriladi (17- rasm). O‘zgaruvchan tok bo‘yicha 0,1-0,2 aniqlik sinflarining ampermetrlari termokomparator yordamida taqqoslash usuli bilan tekshiriladi. 2.4. Ampermetr o‘lchov asboblarni kalibrlash Ampermetrlar, voltmetrlar, vattmetrlar va varmetrlar GOST 8.497-83 ga muvofiq tekshiriladi. Ushbu qurilmalarni kalibrlash bo‘yicha me’yoriy hujjatlar hali ishlab chiqilmagan va shuning uchun PR 50.2.016-94 ga muvofiq. "Kalibrlash ishlarini bajarishga qo‘yiladigan talablar" ularni kalibrlashda tekshirish uchun tegishli me’yoriy hujjatlarni qo‘llash tavsiya etiladi, ya’ni. GOST 8.497-83. Tekshirish uchun ishlatiladigan ish standartlari (namunali o‘lchov vositalari - OSI) standartlarni tanlashning umumiy tamoyillari bilan belgilanadigan talablarga bo‘ysunadi. Ushbu tamoyillar belgilangan tekshirish ishonchliligini va metrologiya xizmatining real texnik-iqtisodiy imkoniyatlarini ta’minlash zarurati bilan belgilanadi, ya’ni. mavjud ish standartlari nomenklaturasi (OSI). Ampermetrlarni, voltmetrlarni, vattmetrlarni va varmetrlarni tekshirish uchun AXIS quyidagilar asosida tanlanadi: Namunaviy va tekshirilgan o‘lchov vositalarining ruxsat etilgan mutlaq xatosining ap nisbatini tekshirish usuli bilan tartibga solinadi; kalibrlangan va namunali o‘lchov vositalarining o‘lchov diapazoni; tekshirilgan asbob bilan o‘lchangan miqdorning turi. Ushbu uchta talabni batafsil ko‘rib chiqaylik. Yo‘naltiruvchining ruxsat etilgan mutlaq xatosining ap nisbati ∆e va o‘lchov vositalarining tekshirilgan ∆p, ya’ni. ap = | ∆e | / | ∆p | (20) barcha aniqlik sinfidagi asboblarni tekshirishda 1/5 dan oshmasligi kerak. Aniqlik sinflari 1,0-5,0 asboblarni tekshirishda ap nisbati 1/4 dan oshmasligi O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX kerak va 0,05-0,5 aniqlik sinfidagi asboblarni tekshirishda ap 1/3 dan oshmasligi kerak, bunda asboblarning o‘qishlari o‘zgarishi sertifikatlangan. ish standartlari sifatida 0,5∆p dan oshmasligi kerak. Ushbu ap nisbati yuqori aniqlikdagi asboblarni tekshirish natijalarining ishonchliligini tegishli tekshirish vositalarining yo‘qligi sababli ta’minlashning iloji yo‘qligi bilan izohlanadi. Tekshirish paytida ap = 1/2,5 nisbatini amalga oshirishga ruxsat beriladi, lekin ish standartlari (OSI) o‘qishlariga o‘zgartirishlar kiritilgan holda. Eng qulay holat OSI va sinovdan o‘tkazilayotgan asbobning o‘lchov diapazonlarining mos kelishidir. Tekshirish uchun o‘lchov diapazonlari tekshirilayotgan asboblarnikidan biroz kattaroq bo‘lgan ishchi standartlardan ham foydalanish mumkin. Biroq, shu bilan birga, ular 1-bandga muvofiq aniqlik darajasi yuqori bo‘lishi kerak: Ke ≤ (ap+Kp+Kh+kp) / Hke (21) bu yerda Kp, Ke mos ravishda kalibrlangan va etalon o‘lchov asboblarining aniqlik klassi; H cp , H ke mos ravishda kalibrlangan va etalon o‘lchov vositalarining o‘lchov diapazonlarining yakuniy qiymatlari. Tengsizlik ifodadan kalibrlangan va etalon o‘lchov vositalarining mutlaq xatolar chegaralari o‘rniga ularni hisoblash uchun mos formulalarni qo‘yish orqali olinadi, xususan: ∆p = ± KpHkp / 100; (22) ∆e = ± KeHke /100. (23) Formulalar (22) va (23) ampermetrlar, voltmetrlar, vattmetrlar va varmetrlarning K aniqlik sinfini bildiruvchi raqam ushbu qurilmalar uchun foiz sifatida ifodalangan maksimal ruxsat etilgan asosiy xatoning qiymatiga son jihatdan teng ekanligini hisobga oladi. Ko‘rinib turibdiki, ishchi standartni tanlash, shuningdek, tekshirilgan asbob bilan o‘lchanadigan miqdor turiga bog‘liq. Amaliy tekshirish faoliyatida birinchi talabni majburiy bajarish bilan oxirgi ikkita talabni qondirish qiyin bo‘lishi mumkin. Ushbu holat o‘lchash transduserlaridan foydalanish zaruriyatiga olib keladi: Ampermetrlarni, voltmetrlarni, vattmetrlarni va varmetrlarni tekshirish uchun ishlatiladigan barcha tekshirish moslamalari o‘lchash transduserlarini o‘z ichiga oladi. Ish standartlarini tanlash uchun sanab o‘tilgan talablarga qo‘shimcha ravishda, ampermetrlarni, voltmetrlarni, vattmetrlarni va varmetrlarni tekshirishda sinovdan o‘tkazilayotgan asboblarni o‘lchash uchun mo‘ljallangan oqim turi hisobga olinadi. Shuning uchun, GOST 8.497-83 da to‘g‘ridan-to‘g‘ri va o‘zgaruvchan tok uchun asboblarni tekshirish uchun mo‘ljallangan tekshirish vositalarini (kalibrlash moslamalari va ish standartlari) aniq ajratish amalga oshiriladi. Aniqlik sinflari 0,05-0,5 ampermetrlari U358 kalibrlash birliklari va P321 tipidagi alohida ishlatiladigan doimiy tok kalibratorlari yordamida tekshiriladi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri oqimdagi 0,05-0,5 toifadagi aniqlik sinflari O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX voltmetrlari U358 kalibrlash birliklari, ruxsat etilgan xato chegarasi 0,005-0,01% bo‘lgan V1-12 tipidagi doimiy kuchlanish kalibratorlari, ruxsat etilgan xato chegarasi 0,0015% bo‘lgan P320 tipidagi programlanadigan kalibratorlar yordamida tekshiriladi. , universal kalibrator V1-28, 0,01-0,06% xatolik chegarasi bilan Shch1516 tipidagi raqamli voltmetrlar. To‘g‘ridan-to‘g‘ri oqim bo‘yicha vattmetrlarni tekshirishda ampermetr va voltmetrlarni tekshirish uchun mo‘ljallangan yuqorida ko‘rsatilgan tekshirish sozlamalari qo‘llaniladi. Ampermetrlar, voltmetrlar va 1-5 aniqlik sinflari vattmetrlarini o‘zgaruvchan tok bo‘yicha tekshirishda quyidagilar qo‘llaniladi: 50-500 Gts chastotali 220V tashqi quvvat manbalaridan quvvatlanadigan U300 tekshirish bloki; 50 Gts chastotada 220 V kuchlanishli uch fazali o‘zgaruvchan tokning uch simli tarmog‘idan yoki 380 V kuchlanishli to‘rt simli tarmoqdan quvvatlanadigan U1134M o‘rnatish. O‘rnatish bilan to‘la, o‘lchov asboblari qo‘llaniladi, 0,1 aniqlik sinflarining ishchi standartlari (OSI) sifatida sertifikatlangan; 0,2; 0,5. O‘zgaruvchan tok bo‘yicha 0,05-0,5 aniqlik sinfidagi ampermetrlar, voltmetrlar va vattmetrlar quyidagilar yordamida tekshiriladi: UPPU- 1M universal avtomatlashtirilgan tekshirish bloki 0,03-0,1% xatolik bilan; B1-9 tipidagi kalibratorlar (diapason chastotalar 20 Hz - 100 kHz, xato chegarasi 0,02- 0,1%, V1-20 (20 Hz - 200 kHz, xato chegarasi 0,04-0,2%), V-21 (10 Hz - 100 MGts, xato chegarasi 0,07- 2%), V1-28 (0,1 Gts -120 kHz, chegara ruxsat etilgan xatolar 0,03-0,1%); raqamli F4830 tipidagi voltmetrlar (xatolik chegarasi 0,01-0,1%). Tekshirish ampermetrlar, voltmetrlar, vattmetrlar va armetrlar aniqligi bo‘yicha GOST 8.497-93 talablariga javob beradigan boshqa o‘lchov vositalaridan foydalanishga ruxsat beriladi. O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX HISOBIY QISM 3.1. Ampermetr o‘lchash vositasi yordamida olingan natijalar asosida o‘lchash xatoligini aniqlash. Ushbu o‘lchash vositasi yordamida o‘lchashlar amalga oshiriladi hamda qiymatlari olinadi. I 1 (mA) I 2 (mA) I 3 (mA) I 4 (mA) I 5 (mA) I 6 (mA) I 7 (mA) I 8 (mA) I 9 (mA) I 10 (mA) 20,51 20,50 20,49 20,51 20,60 20,57 20,52 20,51 20,48 20,51 I 11 (mA) I 12 (mA) I 13 (mA) I 14 (mA) I 15 (mA) I 16 (mA) I 17 (mA) I 18 (mA) I 19 (mA) I 20 (mA) 20,44 20,51 20,53 20,46 20,48 20,53 20,44 20,44 20,46 20,43 Ushbu o‘lchash vositasi yordamida amalga oshirilgan o‘lchashlar natijalari qayta ishlanadi. Dastlab olingan natijalarning o‘rta arifmetik (1) qiymatini X ni quyidagi formula orqali hisoblaymiz (2): X= ∑ i = 1n Xi n = ∑ i = 120 Xi 20 (1) X o‘rt =∑i=1 n Xi n = ∑i=1 20 Xi 20 = 0,28 + 0,275 + .. … … … . + 0,27 + 0,272 + 0,273 20 = 20,496 (2) Endi har bir o‘lchash natijasi uchun absolyut xatolik ∆ X i ni topamiz: Absolyut xatolik ∆ X i ∆ X 1 =X 1 -X=20,51-20,496= 0.0041 ∆ X 11 =X 11 -X= 20,44 -20,496= -0,056 ∆ X 2 =X 2 -X= 20,5 -20,496= -0.004 ∆ X 12 =X 12 -X= 20,51 -20,496= 0,014 ∆ X 3 =X 3 -X= 20,49 -20,496= -0.006 ∆ X 13 =X 13 -X= 20,53 -20,496= 0,034 ∆ X 4 =X 4 -X= 20,51 -20,496= 0.014 ∆ X 14 =X 14 -X= 20,46 -20,496= -0,036 ∆ X 5 =X 5 -X= 20,6 -20,496= 0.104 ∆ X 15 =X 15 -X= 20,48 -20,496= -0,016 ∆ X 6 =X 6 -X= 20,57 -20,496= 0,074 ∆ X 16 =X 16 -X= 20,53 -20,496= 0,034 ∆ X 7 =X 7 -X= 20,52 -20,496= 0,024 ∆ X 17 =X 17 -X= 20,44 -20,496= -0,056 ∆ X 8 =X 8 -X= 20,51 -20,496= 0,014 ∆ X 18 =X 18 -X= 20,44 -20,496= -0,056 ∆ X 9 =X 9 -X= 20,48 -20,496= -0,016 ∆ X 19 =X 19 -X= 20,46 -20,496= -0,036 ∆ X 10 =X 10 -X = 20,51 -20,496= 0,014 ∆ X 20 =X 20 -X= 20,43 -20,496= -0,066 O‘lchash natijalari o‘rtacha kvadratik xatoligi va o‘rtacha arifmetik qiymati o‘rtacha kvadratik xatoligi σ (3) va σ n (4) formulalar yordamida topiladi. σ= √ ∑ i = 1n ( ∆ xi ) 2 n − 1 (3) O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX σ n = σ√ n = √ ∑i=1 n (∆xi)2 n(n−1) (4) O‘lchash natijalari o‘rtacha kvadratik xatoligini topamiz. σ= √ ∑i=1 19 (∆ Xi)2 19 = √ ∆ X 1 2 + ∆ X 22 + ∆ X 32 + ⋯ + ∆ X 182 + ∆ X 192 + ∆ X 202 19 = √ ( 0,03708 ) 19 ≈ 0,0441 O‘lchash natijalari o‘rtacha arifmetik qiymatini quyidagicha topamiz. σ n = √ ∑ i = 1n ( ∆ xi ) 2 n ( n − 1 ) = √ ∆ X 1 2 + ∆ X 22 + ∆ X 32 + ⋯ + ∆ X 18 2 + ∆ X 192 + ∆ X 202 20 ( 20 − 1 ) = √ ( 0,03708 ) 20 ∙ 19 ≈ 0,0098 20 ta natijadagi qo‘pol xatoliklarni topish uchun biz “uch sigma”mezonidan foydalanamiz. Agar o‘chashlarning absolyut xatoligining absolyut qiymati (moduli) 3*σ qiymatdan oshib ketgan bo‘lsa, ushbu natija qo‘pol xatolik hisoblanadi. 3 σ=3*0,0441 = 0,1323 X i ning qolgan qiymatlarining hech biri endi o‘rtacha arifmetik 0,1323 dan ko‘proq farq qilmaydi. Shuning uchun biz qo‘pol xatolik yo‘q deb taxmin qilishimiz mumkin. Ehtimoliy xatolik Styudent koeffitsienti yordamida aniqlanadi: ∆ X = t n ∙ σ n bu yerda t n = Styudent koeffitsienti bo‘lib uni quyidagi maxsus jadvaldan o‘lchash soni (n=20) va qabul qilingan ishonchli ehtimollik (texnik o‘lchashlarda P=0,95 ehtimollik olinadi) qiymatlariga olinadi. ∆X= tn∙σn=2,1 ∙0,0098 =0,0207 Bu holda o‘lchanadigan kattalikning haqiqiy qiymati (ishonchlilik intervali) quyidagi formula bo‘yicha hisoblab topiladi: X = X o ’ rt ∓ ∆ X = X o ’ rt ∓ t n ∙ σ n X= Xo’rt∓ ∆X=∈[20,4572 ;20,5167 ] P ning qiymati N 0,6 0,7 0,8 0,9 0,95 0,98 0,99 5 0,94 2,0 3,1 8,3 17.7 31,8 63,7 10 0,88 1,2 1,5 2,1 2,8 3,7 4,8 20 0,86 1,2 1,4 1,8 2,1 2,8 3,3 40 0,85 1,1 1,3 1,7 2,1 2,5 2,9 60 0,85 1,2 1,3 1,7 2,0 2,4 2,7 O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX 120 0,85 1,0 1,3 1,7 2,0 2,4 2,7 120 0,85 1,0 1,3 1,7 2,0 2,4 2,6 Normal taqsimot bo‘yicha taqsimlanish qonuniyatini quyidagi (5) formula asosida tuzamiz: Y i =1 σ√2π∗e −(∆xi)2 2σ2 (5)   X i X o‘rt ∆ X ( ∆ X i ) 2 ∑ i = 1n ( ∆ xi ) 2 σ σn ∆X X Yi 1 20,51 20,496 0,014 0,000196 0,03708 0,0441 0,0098 0,0207 20,4752 8,58832 2 20,5 0,004 1,6E-05 8,99366 3 20,49 -0,006 3,6E-05 8,94769 4 20,51 0,014 0,000196 8,58832 5 20,6 0,104 0,010816 0,56525 6 20,57 0,074 0,005476 2,22032 7 20,52 0,024 0,000576 7,79160 8 20,51 0,014 0,000196 8,58832 9 20,48 -0,016 0,000256 8,45731 10 20,51 0,014 0,000196 8,58832 11 20,44 -0,056 0,003136 20,5167 4,04373 12 20,51 0,014 0,000196 8,58832 13 20,53 0,034 0,001156 6,71570 14 20,46 -0,036 0,001296 6,47909 15 20,48 -0,016 0,000256 8,45731 16 20,53 0,034 0,001156 6,71570 17 20,44 -0,056 0,003136 4,04373 18 20,44 -0,056 0,003136 4,04373 19 20,46 -0,036 0,001296 6,47909 20 20,43 -0,066 0,004356 2,95825 Yuqoridagi natijalar asosida Y i ni ∆X i ga bogliqlik grafikni hosil qilamiz. O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX -0.08 -0.06 -0.04 -0.02 0 0.02 0.04 0.06 0.08 0.1 0.12012345678910Yi ni ΔXi ga bog'liqlik grafigi O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX XULOSA Xulosa qilib shuni ma`lum qilamanki hozirgi kurs ishimda tok kuchi o`lchash usullari va vositalari bundan tashqari qanaqa turlari bor ular qanday qilib qanaqa joylarda tekshirilishlari haqida ma`lumotlarga ega bo`ldim. Hozirgi kunda tok kuchi energiyasisiz inson yo`rug`liksiz hayotini tasavvur qilolmasa kerak. Buning uchun biz uchun energiya ta`minoti juda ham muhim rol o`ynaydi. Bularni esa o`z vaqtida tekshirib turish va xavfsizlik qoidalariga rioya qilish zarur. Sanoat, transport, qishloq va suv xo‘jaligi, kimyoviy texnologiya va boshqa sohalardagi ishlab chiqarishning barcha bosqichlarida texnologik, agrokimyoviy va biologik nazorat bilan birga turli o‘lchash ishlari ham olib boriladi. Shuning uchun ishlab chiqarilayotgan mahsulotning sifati boshqarishda qo‘llanilayotgan nazorat va o‘lchash vositalariga bevosita bog‘liq. Har bir yetuk mutaxassis o‘z ish joyida texnologik jarayon parametrlarini, ularning o‘lchash usullarini, o‘lchash asbobiari va qurilmalarining texnik xarakteristikalarini bilishi kerak. Metrologiya va elektr o‘lchashlardan olingan bilim va ko‘nikmalar kasbhunar kollejlarining elektrotexnik yo‘nalishdagi talabalariga «Sanoat korxonalarining elektr jihozlari va qurilmalari», «Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish», «Elektrotexnologiya» va boshqa fanlami o‘zlashtirishlarida yordam beradi. «Elektr o‘lchashlar» sanoat, qishloq va suv xo‘jaligi hamda boshqa sohalar yo‘nalishida bakalavr va mutaxassislar tayyorlashda o‘qitilishi lozim bo‘lgan fandir. Murakkab ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish ko‘p jihatdan elektr o‘lchashlarga tayanadi, chunki ular o‘lchash qurilmasi bilan bevosita ishlab chiqarish obyektlariga avtomatik ravishda ta’sir etish, o‘lchangan kattaliklar ustida bajariladigan har bir amallami avtomatik bajarish imkonini beradi. Ishlab chiqarishning barcha sohalarida mexanizatsiyalashtirish, elektrlashtirish va avtomatlashtirishni yuqori darajaga ko‘tarish uchun hozirgi zamon talablariga javob beradigan sodda, puxta, mukammal, arzon, yuqori aniqlik va sezgirlikka ega, har qanday sharoitda o‘z ish qobiliyatini saqlab turadigan o‘lchov asboblarini loyihalashtirish, ishlab chiqarish va ulardan to‘g‘ri foydalanish zarur. Shu bilan birga, ishlab chiqarishni jadallashtirish, mahsulotlami ko‘paytirish va sifatini oshirish uchun davlat tizimi ga tegishli metrologik birlik va metrologik ta’minot tizimini qonun talablari darajasida ishlab chiqish zarur. O‘zq Varaq Hujjat № NNNN_ Imzo _ Sana _ Varaq _ KURS ISHI XXX.XXX.XXX FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Войнаровский П. Д.,. Электрические измерительные аппараты // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907. 2. Л.И. Байда, Н.С. Добротворский, Е.М. Душин и др. «Электрические измерения», М, «Энергия», 1980г. 3. Источник: https://www.asutpp.ru/ampermetr.html 4. Gray, Alexander. Electrical Machine Design: The Design and Specification of Direct and Alternating Current Machinery. 1913. Reprint. – London: Forgotten Books, 2013. Print. 5. Qodirov T.M., Karimov R.CH. Yo‘nalishga kirish fanidan ma ruzalar matni.‟ Toshkent, TDTU, 2012. – 47 b. 6. Yusufbekov N. “Texnologik jаrаyonlаrni nаzorаt qilish vа аvtomаtlаshtirish” Toshkent-2011 7. MP 0607-13-2017 metod poverka. GOST 8.395-80 O‘lchovlarning bir xilligini ta’minlashning davlat tizimi. Tekshirish paytida normal o‘lchash shartlari. Umumiy talablar; 7.-GOST R 8.736-2011 O‘lchovlarning bir xilligini ta’minlash davlat tizimi. Bir nechta to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘lchovlar. O‘lchov natijalarini qayta ishlash usullari. Asosiy qoidalar; 8.Моделирование и визуализация движений механиchеских систем в MATLAB: уchеб.пособие / В.С.Щербаков, М. С. Корытов, А.А. Руппел, В.А. Глушец, С.А. Милюшенко.– Омск: Изд-во СибАДИ, 2007. – 84с. 9. Avtomatizirovannie sistemi upravleniya texnologicheskimi protses sami v metallurgii: Uchebnoe posobie./Medvedev R.B., Bondar YU. D. ,Romanenko V.D.-M.: Metallurgiya, 2007.-156s. 10. Ivanova G.V. Avtomatizatsiya texnologicheskix protsessov osnovnix ximicheskix proizvodstv. Metodicheskie materiali po kuru leksiy. S.Peterburgskiy GTU. 2003.
KIRISH 
  1. NAZARIY QISM
1.1.O‘zgaruvchan tokning asosiy tushuncha va ta’riflari..............................  
1.2.O‘zgaruvchan tokni o‘lchashda ampermetrning ishlash nazariyasi........  
1.3.Ampermetr o‘lchov vositalarining turlari va ularning xarakteristikasi...  
1.4.Elektr o‘lchovlari sohasida elektromexanik asboblarning qo‘llanilishi..  
  1. AMPERMETRLARNING METROLOGIK TA’MINOTINI BAHOLASH
 
2.1.Ampermetr o‘lchov vositalarining metrologik ta’minoti........................  
2.2.Tekshirish usullari va vositalarini tanlanishini asoslash……………….  
2.3.Ampermetr o‘lchov asboblarning asosiy xatoligini aniqlash usullari va vositalari..................................................................................................  
2.4.Ampermetr o‘lchov asboblarni kalibrlash...............................................  
  1. HISOBIY QISM
 
3.1Ampermetr o‘lchash vositasi yordamida olingan natijalar asosida o‘lchash xatoligini aniqlash.....................................................................  
XULOSA.......................................................................................................
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR..................................................... 
Sotib olish