Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025
19 SotishAnalitik kimyoda organik reagentlar
![nazorat etiladi. Farmakopeya maqolasi ishlab chiqilmagan biror dori ishlab
chiqorishga tavsiya etilmaydi.
II. Tahlil uchun olingan namuna massasi (eritma xajmi)ga ko‘ra tahlilni
quyidagi turlari mavjud
№ Tahlil usuli Massa, g Xajmi ml
1. Gramm (makro-usul) 1 – 10 10 – 100
2. Detsi-santi gramm (yarim-mikro) 0,05 – 0,5 1 – 10
3. Milli mikrogramm (mikro usul) 10 -3
– 10 -6
10 -1
– 10 -4
4. Mikro-nonogramm tahlil (ultramikro usul) 10 -6
– 10 -9
10 -4
– 10 -6
III. Analitik reaksiyani bajarish uslubiga ko‘ra:
1.Quruq usul: – quruq tuzlarda bajariladi
a) Alangani bo‘yalish reaksiyasi: Na +
– cariq, Sr 2+
– qizil, K +
– binafsha
ranglarga alangani bo‘yaydi.
b) Quruq tuzlarni tuyish (ezish)
FeCl
3 + 3NH
4 NCS → 3NH
4 Cl + Fe(NCS)
3 qizil v) Tuzlarni cho‘g‘latib dur
xosil qilish
3NaNH
4 HPO
4 + 2Cr(OH)
3 t˚ → Na
3 PO
4 · CrPO
4 yashil yoqut 2.Xo‘l usulda
tuzlarni suvdagi eritmalari o‘zaro ta’sir etiladi:
BaCl
2 + Na
2 CO
3 → 2NaCl + BaCO
3 ↓ oq
↓BaCO
3 + 2CH
3 COOH → Ba(CH
3 COO)
2 + H
2 CO
3
NaHCO
3 + CH
3 COOH → CH
3 COONa + H
2 O + CO
2 ↑
och xavorang CuSO
4 + 4NH
4 ON → 4H
2 O + [Cu(NH
3 )
4 ] SO
4 yorqin ko‘k
Tahlilni tomchi, mikrokristalloskopik va boshqa usullari ham mavjud.
Barcha kimyoviy reaktsiyalar muayyan sharoitlarda o’tkazilishi kerak. Undan
chetga chiqish noto’g’ri natijalarga olib keladi. Reaktsiya amalga oshadigan muhit
reaktsiyaning natijasiga ta‘sir etadigan muhim omillardan biridir.
6](https://docx.uz/documents/6f8dbc95-1669-4248-a900-263d934a9d5b/page_6.png?v=1)
![Masalan: NH
4 li muhitda Ag +
ni AgCI holida cho’kmaga tushirib bo’lmaydi.
SHuning uchun analitik reaktsiyalarni o’tkazishdan avval muhitning рН ni aniqlash
kerak.
Ma‘lum рН qiymatiga ega bo’lgan muhit yaratish maqsadida ishqor yoki
qislotalardan foydalanish mumkin.
Analitik reaktsiyalarni amalga oshirishda temperatura ham sezilarli ta‘sir
ko’rsatadi. Ba‘zi bir reaktsiyalarni sovuqda ayrimlarini xona temperaturasida, yana
boshqalarini yuqori temperatura sharoitda o’tkazishga to’g’ri keladi. Masalan , Na +
va К +
ionlarini cho’ktirish reaktsiyasi sovuqda olib boriladi.
Kontsentratsiya ham reaktsiya tezligiga ta‘sir qiluvchi muhim omillardan
biridir. Agar aniqlanayotgan ionning kontsentratsiyasi ushbu reaktiv ta‘sirida
topilishi mumkin bo’lgan minimal kontsentratsiyadan kam bo’lsa, u holda
reaktsiya ijobiy natija bermaydi.
Qo’shilayotgan reaktiv ta‘sirida hosil bo’ladigan birikma o’ta to’yingan
birikma hosil qiladigan miqdorda bo’lishi kerak, ana shundagina cho’kma hosil
bo’ladi.
Analitik reaktsiyalar sezgir bo’lishi kerak. Reaktsiyaning sezgirligi qancha
yuqori bo’lsa, u shuncha kam miqdordagi moddani aniqlashga imkon beradi.
Reaktsiyaning sezgirligi topilish minimumi va minimal (yoki chegara)
kontsentratsiya (va chegara suyultirish) bilan harakterlanadi.
Topilish minimumi. Modda yoki ionning ayni reaktsiya yordamida ma‘lum
sharoitda topilishi mumkin bo’lgan eng kichik miqdori uning topilish minimumi
deb ataladi. Topilish minimumi grammning milliondan bir o’lushlari, ya‘ni
mikrogrammlar (mgr) bilan ifodalanadi. U grekcha γ (gamma) xarfi bilan
belgilanadi. 1
γ = 10 -3
mg= 0,000001 г = 1 ¿ 10 -6
. Masalan, К +
ionini К
2 [PtCI
6 ]
kompleks tuzi ko’rinishida aniqlash reaktsiyasining topilish minimumi 0,1
γ .
CHegara suyultirish. V eritma necha marta suyultirilganda analitik
reaktsiyaning ijobiy natija berishi saqlanib qolinishini ko’rsatadi.
С =1/ V –moddanig minimal kontsentratsiyasi deb ataladi. К +
ionini К
2 [PtCI
6 ]
holida aniqlashda minimal kontsentratsiya 1:100000 nisbat bilan ifodalanadi.
7](https://docx.uz/documents/6f8dbc95-1669-4248-a900-263d934a9d5b/page_7.png?v=1)
![eritilayotgan moddaning kimyoviy bog‘ini kovalentlik darajasiga bog‘liq.
Eritilayotgan modda-molekulasining kimyoviy bog‘i qutbli bo‘lsa erish jarayonida
u ion bog‘lanishgacha yanada qutblanadi.
Bunday birikmalar suvda eritilganda elektrolitga aylanadi va elektr tokini
o‘tkazadi. Eritilayotgan modda molekulasidagi kimyoviy bog‘ kovalent tabiatli
bo‘lsa u suvda eritilganda molekulalarga ajraladi ammo elektr tokini o‘tkazmaydi
(masalan shakarning eritmasi).
Erish natijasida xosil bo‘lgan ionlar, erituvchi molekulalari bilan qurshalgan
solvat qobig‘ bilan qoplanadi va bu jarayon solvatlanish deb ataladi (2-rasm).
Erituvchi sifatida suv ishlatilganda bu jarayon – gidratlanish deb ataladi. Bunday
assotsirlanish, (yiriqlanishda) – kompleks birikmalardagi kabi donor – akseptor
bog‘lanish xosil bo‘lgani sababli ularni solvatokomplekslar deb atash mumkin
[Co(H
2 O)
6 ]Cl
2 t˚
→ [Co(H
2 O)
4 ]Cl
2
pushti ko‘k
α = ndis / num
Dissotsiatsiya (ionlanish) darajasi α birning ulushlarida yoki foizlarda
ifodalanadi. Agar α = 1 (ya’ni 100%) bo‘lsa eritmadagi barcha zarralar ionlarga
ajralgan holda bo‘ladi (n
дис = n
ум ); agar α birdan kichik (ya’ni 100% dan kam)
bo‘lsa demak barcha zarralar emas, balki ularni bir qismi ionlarga ajralgan (n
дис <
n
ум ) bo‘ladi.
Erituvchilar tasnifi
Erituvchilar uchta belgisiga ko‘ra tasniflanadi:
1) Molekulasining qutbligi
2) Ionlashtiruvchi xususiyati
3) Kislota-asos xossalari
15](https://docx.uz/documents/6f8dbc95-1669-4248-a900-263d934a9d5b/page_15.png?v=1)
![2.2. Moddalarni ajratish va konsentrlashni asosiy
tushunchalari va tasnifi.
Analitik kimyoda u yoki bu elementga xos (xususiy) reaktsiyalar alohida
ahamiyatga ega. Xususiy reaktsiya ushbu ionni boshqa ionlar ishtirokida ham
aniqlash imkonini beradi Masalan: kraxmalning yod ta‘sirida ko’qarishi, ammoniy
tuzlariga ishqorlar ta‘sir ettirilganda ammiak gazining ajralib chiqishi reaktsiyalar
bunga misol bo’ladi.
Agar ionlar aralashmasiga qo’shilgan reaktiv faqat ba‘zi ionlar bilan
reaktsiyaga kirishsa bunday reaktsiyalar selektiv reaktsiyalar deb ataladi.
9. Masalan: (NH
4 )
2 C
2 O
4 tuzi kationlar aralashmasiga qo’shilganida faqat С a 2+
,
Ba 2+
,Sr 2+
,ℑ n 2+
kationlar bilan reaktsiyaga kirishadi.
Qarama–qarshiliklar birligi va kurashi dialektika qonunini tasdiqlovchi,
kimyo fanining asosiy qonunlaridan biri, MTQ reaksiya muvozanat xolatini
moddalar konsentratsiyalariga bog‘likgini ifodalaydi
V
1 [C] x
[D] y
m A +
n B
x C +
y D K
m =
V
2 [A] m
[B] n
Reaksiyani to‘g‘ri va teskari yo‘nalish tezliklari tenglashganda dinamik
(xarakatchan) muvozanat qaror topadi. Le Shatele qoidasiga muofiq bu
muvozanatni chap yoki o‘ngga siljitish mumkin. K>1 bo‘lishi, reaksiya maxsuloti
ko‘pligi, binobarin muvozanat o‘ngga siljiganligini anglatadi. K<1 bo‘lsa reaksiya
teskari tomon ya’ni chapga siljigan bo‘ladi. K-qiymatlari analitik
ma’lumotnomalarda keltiriladi. K= 1 bo‘lgan kimyoviy reaksiyalar oxirigacha
bormaydi.
Analitik reaksiyalar oxirigacha, to‘liq, borishi zarur, buning uchun tengishli
analitik reaksiyaning muvozanat doimiysi 10 8
va undan katta bo‘lishi lozim. Ayrim
xollarda reaksiya oxirigacha borishi uchun, Le Shatele qoydasiga muvofiq,
tegishli ta’sir vositalari qo‘llanadi.
MTQ, analitik kimyoda, turli analitik reaksiyalarda keng qo‘llanadi:
1. Cho‘ktirish reaksiyalarida – cho‘qma xosil bo‘lishini oldindan aytib berish
uchun.
19](https://docx.uz/documents/6f8dbc95-1669-4248-a900-263d934a9d5b/page_19.png?v=1)
![2. Kislota-asos muvozanatida eritmalar pH qiymatini va tuzlarni gidroliz
darajasini xisoblash uchun.
3. Oksidlanish qaytarilish reaksiyalarida muvozanat doimiysi, va reaksiya
unumini xisoblash uchun.
4. Kompleks xosil bo‘lish reaksiyalarida kompleks ion barqarorlik doimiysini
xisoblash va boshqa ko‘p maqsadlarda ishlatiladi.
Ammo yuqorida keltirilgan ko‘rinishdagi 1-tenglik faqatgina, ideal ya’ni
kuchsiz elektrolit eritmasi yoki kuchli elektrolitning o‘ta suyultirilgan eritmasiga
oid bo‘lib, muvozanat doimiysi Ostvaldning suyultirish qonuniga ko‘ra
dissotsiatsiya darajasi orqali xisoblanadi
K
M
= 2
S/1 –
Kuchli elektrolit eritma lari bu qonunga , quyidagi sabobga ko‘ra , itoat
e tmaydi.
Kuchli elektrolitlarni konsentrik eritmalarida ionlar, ko‘pligi sababli, bir
birini xarakatchanligini kamaytiradi. Shuning uchun eritmadagi xarakatchan (fa’ol)
ionlar konsentratsiyasi kuchli elektrolitning umumiy konsentratsiyasidan doimo
kam bo‘ladi.
Kuchli elektrolit eritmasidagi ionlarni, fa’ol ya’ni, samarali konsentratsiyasi
fa’ollik deb ataladi va (a) harfi bilan belgilanadi. Demak a < c
Fa’ollikni (a) umumiy konsentratsiya (s)ga nisbati – fa’ollik koeffitsienti deb
ataladi f = a/c < 1 .
Ion fa’olligini, o‘z elektrolitidan tashqari, begona kuchli elektrolit ionlari xam
pasaytiradi. Eritmadagi barcha ionlarni fa’ollikga ta’sirini xisobga olish uchun ion
kuchi tushunchasi kiritilgan. Eritmaning ion kuchi qancha yuqori bo‘lsa undagi
ionlar fa’olligi shunchali past bo‘ladi.
Suvning ion ko‘paytmasi, suvli eritmalarning pH qiymati
Suv o‘ta kuchsiz elektrolit H
2 O = H +
+ OH –
MTQ ni qo‘llassak:
Kдис =[H+][OH −]
[H2O] =1,810 −16 (I)
20](https://docx.uz/documents/6f8dbc95-1669-4248-a900-263d934a9d5b/page_20.png?v=1)
![(I) tenglama suvning dissotsiatsiyalanish darajasi. [H
2 O] - suv molekulasining
dissotsiatsiyalanmagan molyar konsentratsiyasi bo‘lib, 1 litr suvdagi mollar
sonidir.
n= m
M =1000 г
18 а.б=55 ,56 =[H 2O]
Distilangan suvdagi [H +
] va [OH –
] ionlari konsentratsiyalarini ko‘paytmasi
IK
H2O = [H +
] * [OH –
] suvning ion ko‘paytmasi deb ataladi, uning qiytmati K
dis
(H
2 O) dan albatta farq etadi
[H +
] * [OH –
] = K
H2O * [H
2 O] =1,810 -16
* 55,56 = 1*10 -14
Demak suvning ion ko‘paytmasi doimiy son bo‘lib 1*10 -14
ga teng. Bu
tenglikdan analitik reaksiyalar uchun o‘ta muxim bo‘lgan eritmaning pH qiymatini
xisoblashda foydalaniladi.
Distillangan suvda [H +
] = [OH –
] bo‘lgani uchun [H +
] 2
= 1*10 -14
[H +
] = √1*10 -14
= 1*10 -7
muxit neytral
S uvning ion ko‘paytmasi ni logariflab , barcha xadlarni (–1) ga ko‘paytirib:
(–1) · lg[H +
] + lg[OH –
] = –14 · (–1); –lg[H +
] + (–lg[OH –
]) = 14
Vodorod ioni konsentratsiyasini manfiy logarifmi rN deb ataladi
Demak suvning ion ko‘paytmasining logarifmik ko‘rinishi
pOH + pOH = 14
21 –lg[Н +
] =
рН](https://docx.uz/documents/6f8dbc95-1669-4248-a900-263d934a9d5b/page_21.png?v=1)
![Suvli eritmalar pH qiymatlari quyidagi shkalada tavsiflanadi (3-rasm).
[H +
]= 10 -1
10 -3
10 -5
10 -7
10 -8
10 -10
10 -12
10 -14
| | | | | | | | | | | | | | |
pH= | 3 | | 5 | 7 | 8 10 | 12 14
kuchli kislotali kuchsiz kuchsiz ishqor
kislotali| |
kuchli ishqor
22](https://docx.uz/documents/6f8dbc95-1669-4248-a900-263d934a9d5b/page_22.png?v=1)
![Ikkita bir xil metalotsikllar kobalt (III) kompleksida ikkita monodentat
tiosiyanato guruhi bilan birga mavjud:
Ushbu kompleks kumush (I), vismut (III) ni birikmalar shaklida aniqlash
uchun ishlatiladi [CoEn
2 (NCS)
2 ] [Ag (NCS)
2 ] va [CoEn
2 (NCS)
2 ] [BiI
4 ].
CS tarkibiga Shif asoslari bilan metal birikmalari, kompleksonatlar, metall
ftalosiyaninlar, porfirinlar, xlorofill, gemoglobin, siyanokobalamin, insulin, ferritin
va boshqa ko'plab muhim moddalar kiradi.
Funktsional-analitik va analitik-faol guruhlar tushunchasi
VKS - odatda suvda ozgina eriydi, ko'pincha rangli moddalar, ularni suv bilan
aralashtirib bo'lmaydigan organik erituvchilar bilan olish mumkin (ba'zan
tanlab). CCS ham murakkab metalning, ham tashqi sfera ligandlarining tabiatiga
qarab har xil eruvchanligi va rangiga ega.
Masalan, mis (II) ionlari
Cu 2+
organik birikmalar bilan o'zaro ta'sirlashganda - a-
asilinoksimlar - beshta a'zoli metalotsikllarni o'z ichiga olgan yashil komplekslarni
hosil qiladi:
26](https://docx.uz/documents/6f8dbc95-1669-4248-a900-263d934a9d5b/page_26.png?v=1)
![Bu L.A tomonidan ilgari ta'kidlanganidek, birinchi marta taklif qilingan
klassik organik reaktiv. Chugaev 1905 yilda nikel uchun o'ziga xos selektiv reaktiv
sifatida.
Suvli muhitda dimetilglyoksim bo'lgan Ni 2+ ionlari
katta miqdordagi qizil
cho'kma hosil qiladi, suvda va suvda ammiakda ozgina eriydi, ammo mineral
kislotalarda eriydi. Reaksiya sxema bo'yicha davom etadi:
Ni 2+
+ HDMG → [Ni (DMG)
2 ] + 2H +
bu erda HDMG - dimetilglyoksim molekulasining qisqartmasi. Formalash
kompleksining strukturaviy formulasi quyidagicha bo'ladi:
bu erda nuqtalar molekula ichidagi vodorod aloqalarini bildiradi. Ushbu
neytral nikel dimetilglyoksim kompleksi eritmada nikel ionlari mavjudligini
ko'rsatuvchi ko'rsatkichdir. Yog'ingarchilik odatda ammiakning suyultirilgan
eritmalaridan pH = 8-9 da amalga oshiriladi. Kompleks juda barqaror; barqarorlik
logarifmi lg β = 17, 32. Reaksiya juda sezgir: aniqlash chegarasi m = 0,16 mkg,
suyultirishni cheklovchi V
lim = 3 · 10 5
ml / g. Dimetilglyoksim suvda kam eriydi,
shuning uchun dimetilglyoksimning o'zi emas, balki uning suvda eriydigan natriy
tuzidan foydalanish taklif qilindi. Dimetilglyoksimdan paladyum (II), temir (II),
vismut (III), kobalt (III) ni aniqlashda ham foydalanish mumkin. Nikelni
aniqlashda vismut, temir va kobaltning aralashuv ta'sirini bartaraf etish uchun
ikkinchisining ionlari tioglikolik kislota kiritilishi bilan maskalanadi. Kichik
miqdordagi kobalt va temir ionlari ham tartarik kislota qo'shilishi bilan
maskalanishi mumkin. Ushbu ionlarning ko'p miqdorini maskalash uchun eritmaga
30](https://docx.uz/documents/6f8dbc95-1669-4248-a900-263d934a9d5b/page_30.png?v=1)
![Kislotalar protonni beradigan birikmalardir.
Baza protonni biriktira oladigan birikmalardir.
Kislotalar va bazalar nafaqat molekulyar zarralar, balki zaryadlangan bo’lishi
mumkin.
Molekulyar kislotalar: HCl = H +
+ Cl -
CH
3 COOH ↔CH
3 COO -
+ H +
H
2 O ↔ H +
+ OH -
Zaryadlangan kislotalar: NH
4 +
↔ NH
3 +H +
H
2 PO
4 -
↔ H +
+ HPO
4 2-
Molekulyar asoslari: NaOH Na Na +
+ OH -
OH -
+ H +
↔H
2 O
Zaryadlangan asoslari: CH
3 COO -
+ H +
CH CH
3 COOH
HPO
4 2-
+ H +
↔ H
2 PO
4 -
[Al(H
2 O)
5 OH] 2+
+ H +
↔ [Al(H
2 O)
6 ] 3+
Amfolitlar protonni biriktiradigan va beradigan moddalardir.
H
2 O ↔ H +
+ OH -
H
2 O + H +
↔ H
3 O +
NH
3 ↔ H +
+ NH
2 -
NH
3 + H +
↔ NH
4 +
Kislotalar, bazalar, amfolitlar protolitlar deb ataladi.
Arrhenius nazariyasiga ko’ra, kislotalar va asoslar bir-biri bilan bog’liq emas,
Brensted Lowry nazariyasiga ko’ra, ular bir-biri bilan bog’liq.
Kislota про proton основание bazasi
Haqiqiy sharoitda bu yarim reaktsiyalar oqishi mumkin emas:
HA ↔ H +
+ A -
B+ H +
↔ BH +
Eritmadagi proton erkin shaklda mavjud bo’lmasligi mumkin, proton tizimda
bu protonni biriktiradigan bazaga ega bo’lsa, proton ajratiladi.
Proton bir kislota-asosiy juftlikdan ikkinchisiga o’tadi.
HA + B ↔ A -
+ BH +
kis.Buning sababi. II asosiy. I kis. II
44](https://docx.uz/documents/6f8dbc95-1669-4248-a900-263d934a9d5b/page_44.png?v=1)
![,
K
SH pH miqdori uzunligini aniqlaydi.
pH ioni Lioni faoliyatining salbiy logaritmasidir:
pH-gidroksoniy ionining salbiy logaritmi:
Suyultirilgan eritmalar uchun faoliyat konsentratsiya bilan almashtirilishi
mumkin, keyin
pH = -lg[H +
].
Kislota va bazaning kuchi asosan solventning kislota-asosiy xususiyatlariga
bog’liq. Protolitlarning kuchi va ularning xususiyatlari bir xil hal qiluvchi bilan
taqqoslanadi (masalan, H
2 o). Suvda HClO
4 , HCl , HNO
3 , H
2 so 4 kabi
kislotalar kichik va h
3 o +ion darajasida bir xil kuchga ega
HClO
4 + H
2 O ↔ H
3 O +
+ ClO
4 -
HCl + H
2 O ↔ H
3 O +
+ Cl -
HNO
3 + H
2 O ↔ H
3 O +
+ NO
3 -
H
2 SO
4 + H
2 O ↔ H
3 O +
+ HSO
4 -
HCOOHDA qabul qiluvchi xususiyatlar deyarli suv bilan bir xil. Shuning
uchun proton toqat qilinmaydi. Suvli eritmadagi HCOOH zaif kislota bo’lib,
molekulyar shaklda va ion shaklida mavjud bo’lishi mumkin.
H
2 O o’rniga, NH 3 kabi boshqa hal qiluvchi oling. Uning qabul qilish
xususiyatlari H
2 o dan ko’ra ko’proq aniqlanadi.
NH
3 protonni va HCOOHNI olishi mumkin. Suyuq NH
3da kislotalarning kuchi
NH
4 +
kuchiga , H
3 O-dan zaifroq bo’ladi .
HClO
4 + NH
3 ↔ NH
4 +
+ ClO
4 -
HCl + NH
3 ↔ NH
4 +
+ Cl -
HCOOH + NH
3 ↔ NH
4 +
+ HCOO -
46](https://docx.uz/documents/6f8dbc95-1669-4248-a900-263d934a9d5b/page_46.png?v=1)
![- kuchli kislotalar va asoslarning konsentrlangan eritmalari. Bog’langan
tizimlar H
3 O +
/ H
2 o - kuchli kislotalar uchun; OH -
/H
2 o – kuchli bazalar uchun.
2. Bufer ta’sirining mexanizmi shundaki, AOK qilingan kuchli kislota yoki
kuchli tayanch bufer aralashmasining tarkibiy qismlarini kam
dissotsiatsiyalanadigan birikmalarga bog’laydi.
CH
3 COOH + NaOH ↔ CH
3 COONa + H
2 O
CH
3 COOH + OH -
↔ CH
3 COO -
+ H
2 O
CH
3 COONa + HCl ↔ CH
3 COOH + NaCl
CH
3 COO -
+ H +
↔ CH
3 COOH
CH
3 COONa va CH
3 COOHNING umumiy kontsentratsiyasi saqlanib qoladi
va faqat pHga ta’sir qilmaydigan nisbati o’zgaradi.
Suyultirilganda, bir-birining o’zaro kompensatsiya qiluvchi ta’siri bir
vaqtning o’zida ishlaydi. Seyreltme tufayli kislota kontsentratsiyasi kamayadi va
dissotsiatsiya ch
3 COOH darajasini oshiradi.
3. Formuladan chiqish
Brensted Lowry Tomonidan Arrhenius Tomonidan
CH
3 COOH + H
2 O ↔ CH
3 COO -
+
H3O + CH
3 COOH ↔
CH
3 COO -
+ H +
[CH
3 COOH] ≈ C
uchun [CH
3 COOH] ≈ C
uchun
[CH
3 COO -
] ≈ C
asosiy [CH
3 COO -
] ≈ C
tuz
48](https://docx.uz/documents/6f8dbc95-1669-4248-a900-263d934a9d5b/page_48.png?v=1)
-
O'xshash dokumentlar
- Qora smorodinani kimyoviy tarkibi, foydaliy va zararliy xususiyatlari. Қора смородинани кимёвий таркиби, фойдалий ва зарарлий хусусиятлари
- Analog va raqamli mikrosxemalar to'g'rilangani
- Analitik funksyaning bir qavariqli sohasi
- Ajratish va aniqlash metodlari
- Shisha pishirish jarayonining nazariy qismlari