• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 51.2KB
Покупки 0
Дата загрузки 08 Июнь 2024
Расширение docx
Категория История

Продавец

Mirzobek Bozorov

Дата регистрации 07 Июнь 2024

13 Продаж

Angliyada parlamentning tashkil topishi

barshchinani pul obrogi bilan ayirboshlashni foydaliroq deb bilardi. Bunday paytda ular o zlariga qarashli yerlarni (domenlarni) kam yerli dehqonlar orasidanʻ chiqqan yollanma ishchilar mehnati bilan ishlaydigan bo ldilar. Ba'zi bir lordlar ʻ hech kanday xo jalik yurgizmay, yillik pul rentasi olishni afzal ko rib, o z ʻ ʻ ʻ domenlarini ijaraga berardilar. Kommutatsiya XIII asrdayo q katta yutuqlarga erishdi. XIV asrning birinchi yarmida bir qancha tumanlarda kommutatsiya barshchinani batamom siqib chiqardi. Kommutatsiya birinchi galda eng badavlat dehqonlar uchun foydali edi. XIII asr boshida o rta hol dehqonlar kommutatsiyadan ko pincha voz kechar ʻ ʻ edilar. Chunki ularning pul topishlari qiyin edi 5 . Vaqt o tishi bilan, qishloqda pul ʻ miqdori ko payishi bilan o rta hol dehqonlar ham kommutatsiya o z ahvollarini ʻ ʻ ʻ yaxshilashishi bilib, unga boshqacha nazar bilan qaraydigan bo lishdi. Ammo lord ʻ belgilangan pul rentasining g oyat yuqori ekanligidan dehqonlar norozi edilar. ʻ Ba'zi bir grafliklarda, chunonchi, Kent grafligida dehqonlar kam yerlikdan qattiq jafo chekar edilar. Lordlar bekor yotgan yerlarni bosib olib va dehqonlarni foydalanib turgan yaylovlaridan siqib chiqarib, jamoa o tloqlarini qisqartirmoqda ʻ edi. Bularning hammasi dehqonlar orasidagi norozilikning tobora kengroq o sib ʻ borishiga sababchi bo ldi. ʻ 1348 yilda Angliyada dahshatli vabo epidemiyasi (yuqumli kasallik) avj oldi, zamondoshlar uni «qora o lat» deb atashdi. Shu yuqumli kasallik natijasida ʻ mamlakat aholisining qariyb to rtdan uch qismi halok bo ldi. Ishchi qo llarning ʻ ʻ ʻ kamayishi shaharning ham, qishloqning ham ahvoliga yomon ta'sir ko rsatdi. ʻ Ishchi qo llar ancha qimmatlashdi. Yuz yillik urushdagi muvaffaqiyatsizlik ʻ munosabati bilan XIV asrning 60 – 70 yillaridagi Angliyaning ahvoli mushkullashdi. Eduard III (1327-1377 yy.) hukumati 1349 yil chiqargan «Ishchi qonunlari to`g`risida ordonans»ga ko ra, har bir 12 yoshdan 60 yoshgacha bo lgan erkak va ʻ ʻ ayol o z yeri va yashahs uchun boshqavositasi bo lmasa, epidemiya tarqalishidan ʻ ʻ avvalgi maosh bilan ish taklif qilgan kishiga yollanishga majbur edi. 5 Crouch, D. O'rta asr Britaniyasi, taxminan 1000-1500. Kembrij universiteti nashriyoti, 2017. 77-b. 11 XULOSA Angliya parlamentining tashkil etilishi zamonaviy demokratik boshqaruv evolyutsiyasida muhim voqea bo ldi. Ushbu kurs ishida Angliyada parlamentʻ institutlarining tashkil topishi va kamolotiga olib kelgan murakkab jarayonlar va hodisalar ko rib chiqilib, erta o rta asrlardan to o rta asrlarning oxirigacha bo lgan ʻ ʻ ʻ ʻ asosiy bosqichlarni yoritib berdi. Angliya parlamentining kelib chiqishi anglo-sakson davriga borib taqaladi, masalan, Vitan kabi majlislar qirolga muhim masalalarda maslahat bergan. Biroq, 1066 yilda Norman istilosi va keyinchalik Norman va Plantagenet qirollari tomonidan qirol hokimiyatining mustahkamlanishi maslahatlashuv va boshqaruvning yanada rasmiylashtirilgan tuzilmalari uchun asos yaratdi. Konstitutsiyaviy huquqning rivojlanishida asos bo lgan 1215 yilgi Magna Carta ʻ qirol hokimiyatini sezilarli darajada cheklab qo ydi va qirolning qonunga ʻ bo ysunishi tamoyilini o rnatdi. Ushbu hujjat ko pincha parlament demokratiyasi ʻ ʻ ʻ evolyutsiyasining poydevori sifatida baholanadi. Genrix III hukmronligi va undan keyingi baron qo zg olonlari bilan yanada ʻ ʻ jiddiy o zgarishlarga guvoh bo ldi, bu vakillik organining soliq va boshqaruv ʻ ʻ masalalari bo yicha maslahat va rozilik berish zarurligini ta kidladi. Oksford ʻ ʼ qoidalari (1258) va 1295 yilda Edvard I tomonidan namunaviy parlamentning tashkil etilishi parlamentni rasmiylashtirishda muhim qadamlar bo ldi. Bu ʻ assambleyalarga nafaqat zodagonlar va ruhoniylar, balki shaharlar va syrlar vakili bo lgan oddiy aholi ham kirdi va shu bilan siyosiy ishtirok etish asoslarini ʻ kengaytirdi va yanada qamrab oluvchi parlament tizimi uchun zamin yaratdi. Parlament moliyaviy masalalarda, qonunchilikda va qirol hokimiyatini nazorat qilishda o z vakolatlarini tasdiqlab, rivojlanishda davom etdi. Jamoalar palatasi va ʻ Lordlar palatasining bo linishi bilan ikki palatalilikning rivojlanishi turli jamiyat ʻ manfaatlarining mutanosib ifodalanishini ta’minlovchi muhim tarkibiy yangilik bo ldi. Bu davrda, shuningdek, parlament tartib-qoidalari va imtiyozlari ʻ bosqichma-bosqich kodifikatsiya qilindi, bu ham boshqariladigan, ham 30 tepaliklardan birida lager qurib oldilar. Qо‘zg olonchilar Londonga qirolʻ nomiga yuborilgan talablar dasturini tayyorladilar. 29 moddadan iborat bu dasturning bir qancha moddadalarida g ov tutishlarni tо‘xtatish va dehqonlarga ʻ lordlar jamoalardan tor¬tib olgan yaylovlardan foydalanish uchun tо‘la huquq berish talab qilingan edi. Hukumat qо‘zg olonni bostirish uchun kо‘pchiligi yollangan nemis va ʻ italyanlardan iborat 15 ming kishilik butun bir armiyani yubordi. Muntazam qо‘shinlarga qarshi urush olib borishni bilmagan qо‘zg olonchilarni graf Uorvik ʻ qо‘mondonligi ostidagi hukumat qо‘shinlari tor-mor qildi. Uot Tayler qo zg oloni 1381 yil may oyining oxirida janubiy-sharqiy Esseks ʻ ʻ grafligida boshlandi. Dehqonlar bu yerda jon solig i yig uvchilarni haydab ʻ ʻ yubordilar va ulardan ba'zilarini o ldirdilar. Shundan keyin villanlar manor ʻ egalariga qarshi ko tarildilar. Qo zg olon Esseksdan qo shni grafliklarga-Kent, ʻ ʻ ʻ ʻ Sefolk, Norfolk va boshqa graliklarga ko chdi. Qisqa bir fursat ichida qo zg olon ʻ ʻ ʻ Angliya grafliklarining katta bir qismiga yoyildi. Dehqonlar dunyoviy va ruhoniy lordlarga qarashli manorlarni yakson qildilar, ulardagi g alla, chorva mollari va ʻ boshqa mol-mulklarni bosib oldilar, manor arxivlarida saqlangan barshchinaga va obrok majburiyatlariga doir ro yxatlarni yondirib tashladilar. Qo`zg`olonga K ʻ е ntlik tunukasoz Uot Tayl е r boshchilik qildi. Ko`zg`olonchilar soni t е zda 110 ming kishiga е tdi. Shundan 50 ming kishi k е ntliklar, 60 ming kishi ess е ksliklar edi. Uot Tayler g ayratli boshliq bo lib chiqdi. U qiroldan dehqonlar talabini ʻ ʻ qondirishga erishmoq uchun qo zg olonchilarni qirollik poytaxti Londonga olib ʻ ʻ borishga qaror qildi. Londonga borishning o zini u to g ri o yladi va bu chora tez ʻ ʻ ʻ ʻ amalga oshirildi. London shahri ma'murlari dehqonlarning London ko prigidan ʻ o tib, shahar darvozasi orqali London Sitisiga kirishlariga monelik qilmadilar. ʻ Uch kun mobaynida, ya'ni 1381 yilning 13,14 va 15 iyun kunlari qo zg olonchi dehqonlar Angliya poytaxtining xo jayinlari bo lib qoldilar. Qirollik ʻ ʻ ʻ ʻ ministrlarining ba'zilari-ular orasida qirollik kantsleri Simon Sedberi va lord- xazinachi Xeyls-qatl qilindilar. Londondagi turmalarning hammasi ag dar-to ntar ʻ ʻ 27 xonadon hayotidan ham, jamiyat hayotidan ham asta-sekin siqib chiqardi. 1258 yildayoq qirol Genrix III Angliya aholisiga ingliz tilida bayonnoma bilan murojaat qilishi lozim bo ldi. 1362 yilda Eduard III London shahrining petitsiyasigaʻ javoban, «fransuz tili uncha ma'lum bo lmaganligi» tufayli sudlardagi ishlar ingliz ʻ tilida olib borilsin, deb qaror chiqardi. XIV asrning ikkinchi yarmida Angliyada eng yirik asarlar paydo bo lib, ularda London shevasi asosida rivojlangan ingliz tili ʻ o ziga xos barcha lug aviy-grammatik xususiyatlari bilan milliy adabiy til sifatida ʻ ʻ maydonga chiqdi. XVI asrda Angliya hudud jihatidan kichik bir mamlakat edi. Shot¬landiya hali Britaniya qirolligi tarkibiga qо‘shilmagan edi 9 . Angliya va Irlandiyaning yerlari XVII asrning sо‘nggi о‘n yillariga qadar uncha kо‘p emas edi. Irlandiyadagi jamoa yо‘lboshchilarining kо‘pchiligi ingliz qirolining hokimiyatini nomigagina tan olar edi. Angliya aholisining soni Fransiya, Germaniya yoki Ispaniya aholisining sonidan bir necha marta kam edi. Fransiyaning 15 million, Germaniyaning 20 million, Ispaniyaning esa 10 million aholisi bо‘lgani holda, Angliyaning aholisi salkam 3 million edi. XVII asrning boshlarida Angliya aholisi 1603 yilda Angliya bilan birlashgan Shotlandiyani hisobga olmaganda, 4 million kishiga yetdi. XVI asrda Angliyani shaharlar mamlakati deb bо‘lmas edi, undagi aholining kо‘pchiligi qishloqlarda yashardi, hatto XVI asrning oxirida shaharlarda aholining kо‘pi bilan 5/1 qismi yashardi. XVII asr boshlariga kelib mamlakat aholisining 5/4 qismi qishloqlarda yashaganligi sababli, agrar sohadagi о‘zgarishlar Angliyada islohotlar rivoji uchun asos bо‘ldi. Ammo Yevropaning bir chekkasidagi orolda joylashgan bu mamlakatda XVI asrda xо‘jalikning kapitalistik formalari jadal rivojlanib bormoqda edi. XVI asr Angliyasida kapitalizm ayni bir vaqtda xalq xо‘jaligining hamma tarmoqlarida sanoat, qishloq xо‘jaligi, savdo, dengiz kemachiligida ham katta muvaffaqiyatlar qozonmoqda edi. XVI asr Angliya uchun kapitalistik manufaktura (lot.”qо‘lda yasalgan buyum” degani) ning gullab- yashnagan, agrar о‘zgarish boshlangan, ingliz savdogarlari okeanlarni keza 9 Phillips, C. Britaniya qirollari va qirolichalari uchun to'liq tasvirlangan qo'llanma. Southwater, 2016- yil. 12-b. 19 qilindi. Qo zg olonchilar London sudining asosiy arxivini bosib olib, uni o tdaʻ ʻ ʻ yoqib yubordilar. Yirik binolardan qirolning amakisi, Lankasterskiy gersogining saroyi vayron qilib tashlandi. Uot Tayl е r boshchigidagi d е hqonlar qo`zg`oloni davomida d е hqonlar talabi ifoda etilgan ikkita programma mavjud edi va ular qo`zg`olonchilarning Mayl-End va Smitfildda qirol bilan uchrashuvlarida oldinga surildi. Bu talablar tarixda «Mayl-End» va «Smitfild programmalari» d е gan nom olgan. 1381 yilning 14 iyunida Mayl-End d е gan London ch е kkasidagi kichkina bir joyda qo`zg`olonchilar talablarini qirol Richard II ga tutqazib, bu talablar yozilgan qog`ozni imzolashni talab qildilar. Bu talablar quyidagilardan iborat edi: 1)Angliada birorta villan bo`lmasligi, ya'ni kr е postnoylik b е kor qilinishi; 2)Qirol tomonidan qo`zg`olonda ishtirok etganlarga umumiy avf b е rilishi; 3)Barchaga savdo yuritish erkinligi b е rilishi; 4)7 akrgacha bo`lgan y е rni sotib olishda uning b е lgilangan narxdan (4 p е nsdan) qimmat sotilishiga yo`l qo`yilmasligi k е rak. Bu talablarda siyosiy xususiyatga ega talablar yo`q edi. Qirol bu talablarni qondirishni bildirdi va qo`zg`olonchilarni har qaysi qishloqdan 2-4 kiitadan vakil qoldirib, tarqalishlarini so`radi. Qolgan vakillarga yuqoridagi talablarning qondirilganligi to`g`risidagi yorliqni topshirishni bildirdi. Ess е ks aholisi villanliqtsan ozod qiluvchi yorliq bilan ch е garalanib, uylariga tarqab k е tdilar. Londonda faqat Uot Tayl е r, Jon Boll rahbarligi ostidagi k е ntliklar qolishdi. K е ntliklar ess е ksliklarning radikal xarakt е rda bo`lmagan bir taraflama talablaridan qanoatlanmagan edilar. K е ntliklar o`zlarining talablarini qirol oldiga Smitfild d е gan joyda tutqazdilar. Unda quyidagi radikal talablar oldinga surilgan edi: 1) Ch е rkov y е rlari s е kulyarizatsiya qilinsin; 2) Qirollikda bitta y е piskopliqdan boshqa umuman y е piskoplik bo`lmasin; 3) Angliyada villanlik bo`lmasin; 4) Qiroldan boshqa barcha kishilarning huquqi t е ng va o`zlari ozod bo`lsinlar, ya'ni toifaviy tafovutlar yo`qotilsin; 5) O`rmon va daryolardan hamma t е ng foydalansin. O`rmonlarda boy s е norlar 14 fransuz qirollari ta'sirida bo lgan Avinon papalari Angliyaga qarshi fransuzʻ hukumatiga har qanaqa qilib bo lsa ham yordam berardilar. Viklef reformasi ʻ London shahri aholisi orasida ham zo r shuhrat qozondi. Cherkov diniy ʻ marosimlari soddalashtirilishi va arzonlashtirilishi kerak hamda cherkov biror-bir ajnabiy kuchga qaram bo lmagan mustahkam milliy tashkilotga aylanishi lozim, ʻ degan Viklefning chaqiriqlari Londonda, shuningdek, boshqa joylarda xususan Angliyaning eng rivojlangan janubida va janubi-sharqida unga ergashgan bir guruh muxlislarni keltirib chiqardi. Viklefning Angliyadagi muxlislari lollardlar deb atalardi. Uot Tayler qo zg oloni 1381 yil may oyining oxirida janubiy-sharqiy Esseks ʻ ʻ grafligida boshlandi. Dehqonlar bu yerda jon solig i yig uvchilarni haydab ʻ ʻ yubordilar va ulardan ba'zilarini o ldirdilar. Shundan keyin villanlar manor ʻ egalariga qarshi ko tarildilar ʻ 6 . Qo zg olon Esseksdan qo shni grafliklarga-Kent, ʻ ʻ ʻ Sefolk, Norfolk va boshqa graliklarga ko chdi. Qisqa bir fursat ichida qo zg olon ʻ ʻ ʻ Angliya grafliklarining katta bir qismiga yoyildi. Dehqonlar dunyoviy va ruhoniy lordlarga qarashli manorlarni yakson qildilar, ulardagi g alla, chorva mollari va ʻ boshqa mol-mulklarni bosib oldilar, manor arxivlarida saqlangan barshchinaga va obrok majburiyatlariga doir ro yxatlarni yondirib tashladilar. Qo`zg`olonga K ʻ е ntlik tunukasoz Uot Tayl е r boshchilik qildi. Ko`zg`olonchilar soni t е zda 110 ming kishiga е tdi. Shundan 50 ming kishi k е ntliklar, 60 ming kishi ess е ksliklar edi. Uot Tayler g ayratli boshliq bo lib chiqdi. U qiroldan dehqonlar talabini ʻ ʻ qondirishga erishmoq uchun qo zg olonchilarni qirollik poytaxti Londonga olib ʻ ʻ borishga qaror qildi. Londonga borishning o zini u to g ri o yladi va bu chora tez ʻ ʻ ʻ ʻ amalga oshirildi. London shahri ma'murlari dehqonlarning London ko prigidan ʻ o tib, shahar darvozasi orqali London Sitisiga kirishlariga monelik qilmadilar. ʻ Uch kun mobaynida, ya'ni 1381 yilning 13,14 va 15 iyun kunlari qo zg olonchi dehqonlar Angliya poytaxtining xo jayinlari bo lib qoldilar. Qirollik ʻ ʻ ʻ ʻ ministrlarining ba'zilari-ular orasida qirollik kantsleri Simon Sedberi va lord- xazinachi Xeyls-qatl qilindilar. Londondagi turmalarning hammasi ag dar-to ntar ʻ ʻ 6 Xiks, M. Atirgullar urushi. Osprey nashriyoti, 2003-yil. 63-b. 13 Bo ysunmaslik yoki muddatidan avval ketib qolish uchun qamoq jazosiʻ qo llanilgan. Ishga yollovchilar ham yuqori maosh tayinlashsa, jarima to laganlar. ʻ ʻ «Ishchi qonunlari to`g`risida ordonans»da ishlamasdan tilamchilik va o`g`irlik qilib yurish taqiqlanadi. Hatto, tilamchilarga sadaqa qilganlarga ham qamoq jazosi bеriladi. Ammo bu ordonans joylarda bajarilmadi, dеhqonlar va hunarmandlar bir grafliklardan ikkinchi grafliklarga qochib o`tishni davom ettirdi. Yirik feodallar barshchinani tiklash evaziga ishchi kuchini saqlab qolishga harakat qilganlar. «Ishchi qonunlar» va feodal zulm aholining noroziligiga, sinfiy kurashning keskinlashuviga sabab bo ladi. ʻ 1377 yil parlament 14 yoshdan oshgan har bir kishi jon solig I to lashi haqida qaror qabul qiladi. Bu aholining qattiq noroziligiga olib ʻ ʻ keladi va 1381 yilgi qo zg olonga bahona bo ladi. Bu qo`zg`olon tarixda Uot ʻ ʻ ʻ Tayl е r qo`zg`oloni nomi bilan ma'lum. Uot Tayler qo zg oloni. ʻ ʻ 1380 yilning noyabr oyida parlam е nt qirol Richard II ga armiyani ta'minlash uchun va qirollikni himoya qilish uchun har bir 15 yoshdan yuqori bo`lgan erkak va ayoldan jon boshiga (gadoylardan tashqari - P.Sh.) uch grotdan soliq undirishga ruxsat b е rdi (3 grot funtning 1/20 qismiga t е ng bo`lgan). Shu yo`l bilan parlam е nt 100 ming funt st е rling pul yig`moqchi edi. Richard II tomonidan e'lon qshshngan jon solig`i xalqning sabr kosasini to`ldi-rib yubordi. Bu soliq qishloqlarda d е hqonlarning qahr g`azabini kuchaytirdi va 1381 yilgi qo`zg`olonga y е taklagan so`nggi bahona bo`ldi. 1381 yilgi qo zg olondan avvalgi yillarda ingliz qishlog ida va'zxonlar ʻ ʻ ʻ paydo bo lib, ular o zlarini «faqir poplar» deb atardilar. Bular ingliz cherkovining ʻ ʻ mashhur reformatori Jon Viklefning shogirdlari edilar. Pop va Oksford universitetining professori Jon Viklef (1320-1384) XIV asrning 60-70 yillarida cherkovni reforma qilish kerak, degan talab bilan chiqdi. Cherkov papasiz yashay olmaydi va papa hokimiyati qirollik hokimiyatidan yuqori turishi lozim degan o rta asr katolitizmi ta'limotini J.Viklef rad qildi. Viklefning chiqishi ʻ ideologiya jixatdan katta ahamiyatga ega bo ldi. Viklef XVI asrda Yevropada yuz ʻ bergan Yevropa reformatsiyasi muxlisilaridan biri edi. Yuz yillik urush mahalida Angliya papalikka nisbatan g oyat dushmanlik munosabatlarida bo ldi, bu vaqtda ʻ ʻ 12 2.2. Angliya parlamentining tashkiliy tuzilish Hukumat yuz ellik yildan ortiqroq davr ichida (XV asr oxiridan XVII asr о‘rtalarigacha) g ov tutishlarga qarshi juda kо‘p statut va ordonanslarʻ (fran.buyurmoq-о‘rta asrlarda Fransiya va Angliyada qirolning qonun kuchiga ega farmonlari) chiqardi. Genrix VII tomonidan 1489 yilda chiqarilgan statutda 20 akrdan (3 gektarga teng yer maydoni) ortiq yeri bо‘lgan dehqon xо‘jaliklarida g ov tutish va ʻ xо‘jaliklarni buzish ta’qiqlangan edi. Genrix VII oldida muhim ikkita muammo turar edi: birinchisi eski dvoryanlarning harbiy kudratini sindirish, ikkinchisi esa juda katta boylikka ega bо‘lib, qirollikni moliyaviy tomondan mustaqil, hech kimga murojaat etmaydigan qilish edi. Uning keyingi muammoni ancha ijobiy hal qilganligidan keyingi 24 yil ichida parlamentning 7 marotaba chaqirilgani ham guvoxdik beradi, ya’ni u soliq tо‘plash uchun rozilik olish maqsadida parlamentni kamroq chaqiradigan bо‘ldi. Genrix VII ning pul tо‘plash yо‘llari turlicha bо‘lgan, shundan eng kо‘p qо‘llaniladigani quyidagilar edi: 1)Parlament qirol xayoliga ham keltirmagan urush xarajatlari uchun soliqlar undirishni tasdiqlar edilar va bu soliqlar yig ilib qirollik ʻ xazinasiga tushar, ammo urush bо‘lmagani uchun hech narsaga sarflanmay qirol boyligiga aylanar edi; 2)Qonunga xilof ish tutgan mulkdor kishilarga juda katta jarimalar solindi; 3)Qirol homiyligidan foydalangan savdogarlar uchun homiylik evaziga xazinaga pul tо‘lash zarurligi tо‘g risidagi eski qonunlar qaytadan tiklandi. ʻ Qirol savdogarlardan majburiy tarzda mablag qarz berish va hadya etishini talab ʻ qila boshladi. Natijada, yuqoridagi barcha «tadbir»lardan sо‘ng Genrix VII о‘zidan 2 mln.funt sterling boylik qoldirdi, bu о‘sha davr uchun juda katta boylik edi. Ma’lumotlarga kо‘ra, XVI asrning 60-yillariga kelib (1568 yili), Angliyaning boyligi uch marotaba kо‘paygan. Boylikning bunday tez kо‘payishining asosiy sabablari: 1)g ov tutishning oqibatlari; 2) dehqonlarning ʻ yersizlantirilishi; 3)dastlabki jamg arma jarayonining g ayrat bilan amalga ʻ ʻ 25 II BOB. Angliyada parlamentning vujudga kelishi 2.1. Angliya parlamentining shakllanish jarayoni Eduard IV vafot etgach, uning ukasi Richard Eduardning ikki yosh o g liniʻ ʻ Tauerda qatl etib taxtni egallaydi. Richard III ning siyosati Lankasterlar va Yorklarning noroziligiga sabab bo ladi. Ular birlashib Lankasterlardan bo lgan ʻ ʻ Genrix Tyudorni taxtga surishadi. 1485 yil Bosvort jangida Richard halok bo ladi. ʻ Shu urush bilan Oq va Qizil Atirgul urushiga ch е k qo`yiladi. 1485 yilga k е lib tugagan bu urushda Angliya o`z aholisining 1/4 qismini yo`qotgan edi. Genrix VII Tyudor Eduard IV ning qizi Yelizavetaga uylanib, gerbida oq va qizil gul tasvirini birlashtiradi. Urushning og`irligi ingliz quyi va o`rta tabaqasiga tushib qolmasdan, ingliz aristokratlariga ham jiddiy talofat y е tkazdi. Urushning oxiriga k е lganda qirol xonadoniga qarindoshligi bo`lgan 80 ta baronlar o`ldirilgan edi. Juda ko`p yirik f е odallarning nomlari mutlaqo o chib k ʻ е tdi. Oldingi normandiyalik aristokratlar yo`q qilindi, uning o`rnini anglo-saks xonadonidan bo`lganlar to`ldira boshladilar. Genrix VII (1485 – 1603yy.) yangi dvoryanlarga tayanib qirol hokimiyatini mustahkamlash uchun baronlarga qarshi kurash olib boradi. Bu vazifani bajarish Genrix VII ga shu bilan osonlashganki, o`ttiz yil davom etgan «Oq va Qizil atirgul urushi» davrida feodal aristokratlarning katta qismi bir - birlarini qirib yuborib, ularning o rnini yangi dvoryanlar va qirol hokimiyatini kuchayishidan manfaatdor ʻ burjua elementlari egallashgan edi. XV asrning ikkinchi yarmida feodallar to s-to poloni Angliyaning ʻ ʻ siyosiy taraqqiyotida katta ahamiyatga ega bo ldi. XIV-XV asrlarda Angliyada ʻ ingliz millatining tarkib topa boshlashi uchun shart-sharoit vujudga kelmoqda edi. 1066 yilgi normandlar istilosidan boshlab, avvalgi paytda ingliz jamiyatining turli milliy tarkibini aks etirgan ikki tildan foydalanib kelindi. Qirol saroy zodagonlarining katta qismi fransuz tilida so zlashardi. Aholining asosiy ommasi – ʻ dehqonlar va shaharliklar, o rta va mayda feodallar ingliz tilida gaplashardilar. ʻ Ingliz tili yana bir qancha shevalarga bo linib, ular orasida London shevasi ʻ yetakchi shevalardan edi. Aholi ko pchiligining tili bo lgan ingliz tili fransuz tilini ʻ ʻ 18 32 qо‘y, 13 ot, 14 chо‘chqa, 30 baliq, 21 parranda, 12ta sariyog va pishloq, 27taʻ movut bilan savdo qiladigan bozorlar bо‘lgan. XVI asrdagi Angliyada sanoatning boshqa tarmoqlaridan konchilik- temir, qalay, qо‘rg oshin, mis qazib chiqarish rivojlangan edi. ʻ XVI asrdagi Angliyada ishlab chiqarishning о‘rta asrlarda bо‘lmagan, asosan, manufaktura tipidagi yangi turlari; shisha sanoati, sovun pishirish, porox yasash, qog oz ishlab chiqarish, bosmaxona ishi tez rivojlanib bormoqda edi. ʻ XVI asrda Angliyada kо‘plab toshkо‘mir qazib chiqarila boshlandi, biroq bu kо‘mirdan uy-joy binolarini isitish uchun foydalanilardi. Angliya kо‘mir qazib chiqarishning markazi bо‘lib qoldi. U yerda yuz yil davomida, 1540 yildan 1640 yilgacha uni qazib chiqarish 250 ming tonnadan 1,5 mln.tonnaga oshdi. Angliya о‘z sanoatining taraqqiyoti natijasida juda kо‘p tovarga ega bо‘lib, XVI asr davomida tashqi savdo-sotiq ishlarini keng kо‘lamda rivojlantirib yubordi. Yevropaning turli bozorlarini, shuningdek, mustamlakalarni ham movut bilan ta’minlashni ingliz savdogarlari о‘z qо‘llariga oldilar. XVI asr Angliya uchun muvaffaqiyatli bо‘ldi. Sanoat tez rivojlana boshladi. 1540-1640 yillar mobaynida kо‘mir qazib chiqarish 8 marta, ishqor, qо‘rg oshin va ʻ tuz ishlab chiqarish 6-8 marta, temir rudasi qazib olish 3 marta ortdi. “Yengilmas armada” ning mag lubiyatidan keyin mamlakat dengizda hukmronlikni qо‘lga ʻ kiritdi. Dengiz savdosi rivojlandi: Moskva, Marokash, Ost-Indiya va boshqa bir qator savdo kompaniyalari Erondan Shimoliy Amerikagacha, Shveysariyadan Hindiston va Seylongacha bо‘lgan katta hududda faol harakat qildilar. «Dengizning narigi yog ida» inglizlar olib borgan savdo-sotiq ishlarining ʻ kengayishini va asosan qaysi tomonlarda rivojlanganligini XVI asr davomida birin-ketin paydo bо‘lgan ingliz savdo kompaniyalarining tarixi yaqqol kо‘rsatib turibdi. Bular orasida Moskva kompaniyasi katta rol о‘ynadi, bu kompaniya 1553 yilda Richard Chenslerning Moskvaga qilgan sayohati natijasida tashkil etilgan edi. 21 1215 yilgi Hartiya 63 moddadan iborat katta siyosiy hujjat edi. U lotin tilida tuzilgan edi. Hartiya asosan feodallar sinfining manfaatlarini ko zda tutuvchiʻ ko pdan-ko p yon berishlar va imtiyozlarni o z ichiga olgan edi. U baronlarga va ʻ ʻ ʻ feodallarga o z feodlarini meros qilib qoldirishni va «odatga ko ra» mo 'tadil ʻ ʻ ʻ vassalik to lovlari to lashni ta'minlar edi. Ular uchun imtiyozli bo lgan «Tenglar ʻ ʻ ʻ sudi»ni topshirib ko yildi. Tenglar sudining qonuniy hukmidan va mamlakat ʻ qonunlaridan tashqari, Angliyada birorta erkin kishi qamoqqa olinmaydi, avaxtaga qamalmaydi. Feodallar hujjati bo lgan va avvalo yirik baronlarning manfaatlarini ʻ ta'minlagan Buyuk erkinlik hartiyasi, har holda, progressiv ahamiyatga ega edi. Hartiya baronlar ayrim gruppasining talabi bo lmasdan, balki siyosiy ʻ markazlashish printsipini endi rad etmagan, bu prinsip bilan hisoblashgan va davlatni idora qilishni ma'lum darajada tartibga tushirishiga intilgan, umuman, feodal dvoryanlar barcha toifasining ham talabi edi. Buyuk erkinlik hartiyasining shaharliklar talabini hisobga olishi juda muhim bo ldi. Angliyadagi uchinchi toifa birinchi marta shu yerda siyosiy kuch sifatida ʻ maydonga chiqdiki, feodallar u bilan hisoblashishga majbur bo ldilar. Buyuk ʻ qirollik kengashi yoki hartiyada eslatib o tilgan baronlar va ritsarlar parlamenti tez ʻ orada (shu XIII asrda) ingliz parlamentiga aylandi 3 . Bu parlamentda fransuzlarning General shtatlaridagiga o xshash qirollikda uchta toifaning vakillari bor edi. ʻ XIII asr mobaynida Angliyada qishloq xo jaligi ham, sanoat ham zo r berib ʻ ʻ taraqqiy etdi. Yerni ishlash takomillashdi, bu vaqtda agronomiyaga doir turli traktat (ilmiy asar)larning bosilib chiqishi shuni ko rsatadi. Ikki dalali tizim o z ʻ ʻ o rnini ko proq uch dalali tizimga bo shatib beradi. Qoramol ko proq urchitila ʻ ʻ ʻ ʻ boshlashi munosabati bilan dalalarni go nglash keng ko llaniladigan bo ldi. ʻ ʻ ʻ Angliyada ko ychilik ayniqsa ko p rivojlana bordi. XII asrda Angliyada ʻ ʻ dehqonchilik sohasida erishilgan yutuqlarni ana shu fakt ko rsatib beradiki, bu ʻ asrda Angliyada Yevropa qit'asiga ko p g alla olib ketilar edi. ʻ ʻ Mamlakatdagi ishlab chiqarish kuchlarining umumiy o sishi va uning ʻ iqtisodining mustahkamlanishi sharoitida XIII asrda rivojlanib borayotgan feodal 3 Crouch, D. O'rta asr Britaniyasi, taxminan 1000-1500. Kembrij universiteti nashriyoti, 2017. 45-b. 7 kategoriyasi (feodal yer-mulki territoriyasida barshchina o taydigan va shu yergaʻ biriktirib qo yilgan) ingliz qishlog ining feodal-krepostnoylik qiyofasini ʻ ʻ hammadan ko ra ochiqroq harakterlab beradi. Ammo Angliyaning shimoli-sharqiy ʻ qismida, hatto 1086 yilgi ro yxatda ham, dehqonlarning salkam yarim «erkin ʻ kishilar», qisman sokmenlar holatida qolaveradi. XI asrda Angliya dehqonlarining asosiy qismini «Dahshatli sud kitobi»ga ko ra 30 akr yerga ega villanlar tashkil qilgan. Ular jamoa mulkidan ham ʻ foydalangan ( yaylov, o rmon, hovuz, daryo va h.). Villanlar barshchina o tashgan, ʻ ʻ lordga natural soliq to lashgan. Villanlar manorlar hayotining asosini tashkil etardi. ʻ Normandlar istilosidan oldin ham, ular o`zlarining mahsulotlarining bir qismini xo`jayinlariga b е rar edi. Normandlar istilosidan k е yin, ularning majburiyatlari aniq b е lgilandi. Bu majburiyatlar ikki ko`rinishda edi: barshchina va hashar. Barhchina sifatida villan haftada uch yoki undan ortiq kun manor xo`jaligida ishlab b е rish majburiyati edi 2 . Mahsulot obrogi ham to lagan. Hashar esa qo`shimcha majburiyat ʻ turi bo`lib, uni xohlagan vaqtida talab qilishar edi. Yuqoridagi soliqlardan ikkinchisi, ayniqsa malol k е ladigan bo`lib, uni villanlar oila a'zolari bilan birgalikda (qo`y qirqish, g`allani o`rish pallalarida) bajarar edilar. Shuningd е k, villanlar qizlarini erga b е rsalar «nikoh boji» d е b atalgan to`lov to`lardilar. D е hqonlar bundan tashqari ch е rkovlarga ham «o`limdan k е yingi yig`im» d е b atalgan soliq to`lar edilar. Genrix II davrida (1154-1189) ingliz qirolligining chegaralari g oyatda ʻ kengaydi. O zining ko p sonli mulklaridagi moddiy resurslariga tayanib, ʻ ʻ shuningdek, feodallar o rtasida bundan oldin yuz bergan o zaro urushlaridan aholi ʻ ʻ ichidagi o rta sinflarning norozi bo lganligidan foydalanib, Genrix II qirol ʻ ʻ hokimiyatining obro -e'tiborini yanada ko tara oldi. O z qirolligining boshidanoq u ʻ ʻ ʻ grafliklarga barcha sheriflarini (Angliya grafligida oliy ma'muriy va sud lavozimidagi shaxs) o zgartirib, ularning o rniga o ziga ishonchliroq bo lgan yangi ʻ ʻ ʻ ʻ odamlarni tayin etdi. G alayonlar mahalida feodallar tomonidan o zboshimchalik ʻ ʻ bilan qurilgan «qonunsiz» qasrlarning ko pchiligi yo q qilib tashlandi. Ayni ʻ ʻ 2 Kannon, J. Britaniya qirollari va qirolichalari. Oksford universiteti nashriyoti, 2009. 99-b. 5 boshlagan, dastlabki ingliz mustamlakalariga (kuchli davlatlar tomonidan zо‘rlik bilan egallangan mamlakat yoki hududni siyosiy va iqtisodiy mustaqillikdan mahrum etib, о‘ziga boysundirish, qaram qilish, talash siyosati) asos solingan davr edi. Movut sanoati XVI asrga kelib Angliyaning «milliy sanoatiga» aylandi. Aholining yarmidan kо‘prog i shu sanoatda band edi. Movut tо‘qish bilanʻ shaharlardagina emas, qishloqlarda ham kо‘p shug ullanardilar. Angliya ʻ qirolligining hamma burchaklarida har xil, jumladan, a’lo sifatli mayin movut ishlab chiqaradigan mahalliy sanoat markazlari paydo bо‘ldi. Chunonchi, Sharqiy Angliyada Norich shahri, Yorkshirda Boston shahri, g arbda Preston va ʻ Lankashirdagi Vigan, О‘rta Angliyada Nyu-Beri, g arbiy-janubda Ekzetar shahri ʻ shunday markazlar edi. Angliya qishloqlarida tо‘qilgan movut dag al, oxorlanmagan va ʻ bо‘yalmagan bо‘lardi. Keyin ularning bir qismi Angliya shaharlariga olib kelinib ishlov berilar, bir qismi esa yarim tayyor mahsulot holida Niderlandiyaga jо‘natilib, Flandriya va Brabantda tayyor holga keltirilar edi. Chet ellarga chiqariladigan oliy nav va dag al movut XVI asrning 60- yillarida butun ingliz ʻ eksportining 80% dan kо‘prog ini tashkil qilardi. ʻ XVI asrda Yevropadagi eng yirik shahar London edi. Angliyaning poytaxti bir necha qismdan iborat edi: Siti shaharning ishbilarmonlik markazi, Vestminsterda qirol, parlament va boylar istiqomat qilardi, Temza sohili bо‘ylab oddiy xalq yashardi, daryoning chap qirg og ida teatrlar ham bor edi, 1630 yilda ʻ ʻ Londonda 16 ta teatr bor edi, Parijda esa bu davrda bitta teatr bor edi. London qurilishida XV asr boshlaridan g isht ishlatilgan. London yirik savdo markazi va ʻ bozorlari bilan mashhur edi, Londondagi birinchi usti yopiq bozor Blekuelxoll bozori 1397 yilda qurilgan edi. 1666 yilgi yong indan sо‘ng, qayta qurilgan ʻ Londonda usti yopiq bozor о‘zining kattaligi bilan mashhur edi. Bozorlar turli xil mollarga ixtisoslashgandi. Angliya va Uelsda XVII asrda 800 ta bir yoki bir nechta bozori bо‘lgan shaharlar mavjud edi. Ulardan 300 tasi ixtisoslashgan bо‘lib: 133ta don, 6ta meva, 20 Bu kompaniyaga a’zo bо‘lgan ingliz savdogarlari Rossiya bilangina emas, О‘rta Osiyo mamlakatlari, Eron hamda Kavkaz orti mamlakatlari Armaniston, Ozarbayjon bilan ham savdo-sotiq ishlari olib borardi. XVI asrning 70-80 yilla¬rida Boltiq dengizida savdo sotiq ishlarini olib borish uchun Istlandiya (yoki Ostzey) kompaniyasi, О‘rta dengizda savdo-sotiq ishlari olib borish uchun Turk (yoki Levant) kompaniyasi tashkil topdi. Taxminan shu vaqtlarda Gvineya kompaniyasi tuzilib, keyinchalik uning savdo maqsadida qilgan sayohatlari natijasida mashhur Ost-Indiya (Ost-Indiya ing.East Indeis-Sharqiy Hindiston; Hindiston hamda janubiy va janubi-sharqiy Osiyodagi ba’zi mamlakatlar hududlarining yevropaliklar о‘rtasidagi eski nomi) kompaniyasi vujudga keldi, bu kompaniya 1599-1601 yillarda tashkil topdi. Markaziy (Vest-Indiya) va Shimoliy Amerika bilan savdo-sotiq ishlari olib borish uchun bir necha savdo kompaniyasi bor edi 10 . Dastlabki ingliz koloniyalari (lot.mustamlaka) XVI asr oxirlarida barpo qilingan edi. Shimoliy Amerikada Virginiya koloniyasi barpo qilindi. Vest-Indiyadagi Barbados orolini va Ost-Indiyadagi Surat shahrini Angliya XVII asrning boshlarida bosib olgan edi. XVI asrga kelib Angliyada krepostnoy (feodal davlatlarda qaramlikning tо‘liq kо‘rinishini mustahkamlagan huquqiy hujjat) huquq batamom yо‘qoldi. Oldin krepostnoy bо‘lgan dehqonlar yerga egalik qiluvchi dehqonlarga aylanlandilar. Dehqonlar oddiy yer egalari yoki kopigolderlar (kopigold, ing.copuhold, copu-nusxa,hold-mulk; Angliyada XV-XVII asrlarda qaram dehqonlar yer egaligining asosiy shakli) deb atalardilar, chunki ularga berilgan yer uchun bitim kopiyasini (qarordan nusxa)ni о‘z qо‘llarida saqlardilar. Ularning yerga egaligi ma’lum muddatga (odatda 21 yilga), ushbu muddat tugashi bilan lordlar (lord,ing. xо‘jayin, hukmdor-о‘rta asrlarda Angliyada dastlab yer egalari, keyinchalik ingliz oliy dvoryanlarining umumlashma nomi) yer renta (nem.qaytarib berilgan-mulk 10 Phillips, C. Britaniya qirollari va qirolichalari uchun to'liq tasvirlangan qo'llanma. Southwater, 2016- yil. 77-b. 22 va amaldorlar singari odtsiy xalq ham ov qilish huquqiga ega bo`lishi k е rak va h.k. Qirol bu talablarni ham bajarishga rozi bo`ldi, ammo qirol bilan ikkinchi uchrashuv chog`ida Uot Tayl е r London shahrining meri tomonidan o`ldirildi. Uot Tayl е r o`ldirilgach, rahbarsiz qo`zg`olonchilarni tor-mor qilish uncha qiyin bo`lmadi. Qirollik tomonidan tashkil qilingan jazo guruhlari qo`zg`olon qatnashchilarini shafqatsizlarcha qirg`in qildilar. Shu tariqa Angliyadagi eng yirik d е hqon qo`zg`olonlaridan biri qonga botirildi. Bunga sabab, odatdagi uyushqoqsizlik, kuchlarning bo linib ketganligi, dasturning yetarli darajada aniqʻ bo lmaganligi va qo pol taktik xatolarga yo l qo yilishi bo ldi ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ 7 . Ingliz dehqonlari qirol bizning tarafamizni oladi, deb soddadillik bilan ishonardilar. Dehqonlar o zlari eng yomon ko rgan amaldorlarning adabini berib, hatto o z hukumatlarini ʻ ʻ ʻ tuzishga intilib ham ko rmadilar. ʻ 1381 yilgi qo zg olon mag lubiyatga uchragan bo lishiga qaramay, u ingliz ʻ ʻ ʻ ʻ dehqonining bunday keyingi taqdiriga har holda katta ta'sir ko rsatdi. Qo zg olon ʻ ʻ ʻ ancha katta va qudratli bo ldi, bu qo zg olondan keyin esa pomeshchiklarga ʻ ʻ ʻ barshchinani jiddiy suratda qaytadan tiklash haqida o ylashga endi to g ri kelmadi. ʻ ʻ ʻ 1382 yilda va undan keyingi yillarda ayrim grafliklardagi dehqonlar feodallarga qarshi qaytadan qo zg olon ko tarishga urindilar. Lordlar yon berishga majbur ʻ ʻ ʻ bo ldilar. Shu sababli, 1381 yildan keyin kommutatsiya jarayoni yanada kuchaydi. ʻ Qo ychilik tobora kuchayib, unda barshchina keraksiz bo lib qoldi. XV asrda ʻ ʻ yanada ko proq mustaqil xo jalik yurgizuvchi erkin dehqonlardan iborat edi. ʻ ʻ XV asr mobaynida Angliyada feodalizmning yemirilishi yanada zo raydi. ʻ Mamlakatning umumiy xo jaligida sanoatning ahamiyati kuchaydi. Angliyada ʻ movut sanoati ayniqsa katta yutuqlarga erishdi. Angliyada yuqori sifatli movut navi yetishtirilib, uning bir qismi chet ellarga ko plab chiqariladigan bo ldi. Jun ʻ ʻ yigirish va to qish, shaharlardan tashqari, kustarchilik kasbi formasida qishloqlarga ʻ ham keng tarqaldi. XV asrda ingliz savdogarlari turli dengizlarda o z savdo-sotiq ʻ ishlarini keng yoya boshladilar. Shu munosabat bilan ingliz kemasozligi zo r berib ʻ 7 Xiks, M. Atirgullar urushi. Osprey nashriyoti, 2003-yil. 47-b. 15 va amaldorlar singari odtsiy xalq ham ov qilish huquqiga ega bo`lishi k е rak va h.k.Qirol bu talablarni ham bajarishga rozi bo`ldi, ammo qirol bilan ikkinchi uchrashuv chog`ida Uot Tayl е r London shahrining meri tomonidan o`ldirildi. Uot Tayl е r o`ldirilgach, rahbarsiz qo`zg`olonchilarni tor-mor qilish uncha qiyin bo`lmadi. Qirollik tomonidan tashkil qilingan jazo guruhlari qo`zg`olon qatnashchilarini shafqatsizlarcha qirg`in qildilar. Shu tariqa Angliyadagi eng yirik d е hqon qo`zg`olonlaridan biri qonga botirildi. Bunga sabab, odatdagi uyushqoqsizlik, kuchlarning bo linib ketganligi, dasturning yetarli darajada aniqʻ bo lmaganligi va qo pol taktik xatolarga yo l qo yilishi bo ldi. Ingliz dehqonlari ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ qirol bizning tarafamizni oladi, deb soddadillik bilan ishonardilar. Dehqonlar o zlari eng yomon ko rgan amaldorlarning adabini berib, hatto o z hukumatlarini ʻ ʻ ʻ tuzishga intilib ham ko rmadilar. ʻ 29 O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIYʻ TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI IJTIMOIY-IQTISODIY FANLAR FAKULTETI JAHON TARIXI FANIDAN KURS ISHI Mavzu: Angliyada parlamentning vujudga kelishi Bajardi: Ro ziboyev Maqsadbek ʻ Ilmiy rahbar: Karimov Yashin 2024-yil 1 I BOB. Angliyada bu davrdagi siyosiy ahvol 1.1. Angliyada siyosiy boshboshdoqliklarning boshlanishi XI asrdagi o rta asrlar Angliyasi tarixidagi eng yirik voqea Normandiyaʻ gersogi Vilgelm boshlik fransuz-normand feodallari tomonidan Angliya istilosi qilinishi bo ldi. Bu istilo uchun Vilgelm Istilochi degan laqab oldi. 1066 yil 14 ʻ oktyabr Vilgelm La-Mansh bugozidan so zib o tib, qariyb 15 ming kishilik katta ʻ ʻ ritsarlar qo shini bilan Angliyaga bostirib kirdi. Vilgelm qo shinida faqat ʻ ʻ normandlargina emas, balki Fransiyaga qarashli boshqa viloyatlarning yer-mulk va krepostnoylar izlovchi ritsarlari ham bor edi. Vilgelm ga r o ʻ baro chiqqan ingliz qiroli Garold normandlarning h ujumini t o ʻ xtata olmadi. Bir qismi ritsarlardan, boshqa bir qismi dehqonlarning piyoda lashkarlaridan iborat bo lgan ingliz-saks ʻ qo shinlari Gastings shahri yonida jangda batamom mag lubiyatga uchradi. ʻ ʻ 1 Garold o ldirildi. Shundan keyin Vilgelm aylanma yo l bilan Londonga qarab ʻ ʻ bordi, so ng Duvr, Kenterberi va Sautvork shaharlarini bosib oldi. Uning ʻ qo shinlari Londondan yuqoriroqda Temza daryosini kechib o tdi. London ʻ ʻ shimoldan kesilib qoldi va u taslim bo lishi lozim edi. ʻ Vilgelm Istilochi tomonidan Angliya aholisining ro yxatga olinishi (1086) ʻ XI asrdagi g oyat katta tadbir edi. Angliyada hech qachon ko rilmagan bu tadbirga ʻ ʻ aholi qo rqinch bilan qaradi. Ro yxatga olish natijasida to zilgan varaqalar xalq ʻ ʻ ʻ orasida «Dahshatli sud kitobi» deb ataldi. Qirol xazinasi yer egaligining hajmi to g risida endi aniq ma'lumotlarga ega ekan, aholi ro yxati hukumatga «Daniya ʻ ʻ ʻ puli» deb atalgan eski yer solig ini ko paytirilgan miqyosda undirish imkonini ʻ ʻ berdi. Yangi normand-fransuz lordlarining ingliz qishlog idagi krepostnoy ahvoli ʻ rasmiylashtirishga intilishi ana shu ro yxatda ravshan aks etdi. 1086 yilgi ro yxatda ʻ ʻ dehqonlar turli nomlar ostida gavdalandilar: ozod kishilar (kelajakda ular frigolderlar yoki yerni erkin tasarruf qiluvchilar deb ataldilar), sokmenlar, villianlar, bordarilar, kottarilar, shuningdek, ko pgina mikdorida qullar ham ʻ uchraydi. Ammo villanlar ro yxatda tez-tez uchrab turadilar. XI-XII asrlar ʻ sharoitida krepostnoy tabaqa xususiyatlariga ega bo lgan dehqonlarning bu ʻ 1 Kannon, J. Britaniya qirollari va qirolichalari. Oksford universiteti nashriyoti, 2009 yil. 4 rivojlana bordi. Dengizlarning narigi tomonlariga borib savdo qiluvchi yirik savdogarlarning bir qismi XV asrning 70-yillarida savdogar avantyuristlarning birinchi dengiz savdo kompaniyasini tuzdi. Bu savdo kompaniyasi, avvalo La- Mansh va shimoliy dengizdagi movut savdosini o z qo liga monopoliya qilib oldi.ʻ ʻ Eski feodal aristokratiyasi XV asr mobaynida hukmron sinf hisoblanar edi. Uning ko pincha an'anaviy to lovlar tarzida yerlardan oladigan daromadlari ʻ ʻ o smay, balki pulning asta-sekin qadri ketishi bilan ular amalda kamayib ʻ borganligidan, aristokratiya davlat mansablarini bosib olish yo li bilan o z ʻ ʻ zararlarining o rnini qoplashga harakat qildi. Bu aristokratiya Fransiya bilan olib ʻ borilgan Yuz yillik urushdan ham katta umidvor edi. Aristokratiya Fransiyadagi yangi yerlar va har qanaqangi harbiy o ljalar olishga ishongan edi. 1399 yilda ʻ Plantagenetlar o rniga kelgan yangi Lankasterlar dinastiyasi, aristokratik ʻ siyosatning kuroliga aylandi. Lankasterlar siyosatidan, jumladan soliqlarning o sib borishidan, ular ʻ ma'muriyatining suiiste'mollaridan, Yuz yillik urushdagi muvaffaqiyatsizliklardan va Angliya savdosining izdan chiqishidan bo lgan norozilik Angliyaning eng ʻ taraqqiy etgan dengiz sohili grafliklaridan biri bo lgan Kent grafligida xalq ʻ harakatining ancha avj olishida ifodalanadi. Gersog York vassalaridan biri bo lgan ʻ Jek Ked boshchiligida 1450 yilda Kentda qo zg olon bo ldi. Kentning ko pgina ʻ ʻ ʻ ʻ mayda dehqonlari, shuningdek, shaharliklarning bir qismi qo zg olonda ishtirok ʻ ʻ etdi. Ammo harakatga asosan ritsar elementlari rahbarlik qildi. Qo zg olonchilar ʻ ʻ (1550 yil 2 iyun) Londonga kelib, unda hukumat oldiga bir qancha talablar qo yishdi. Bu talablar, asosan, qirolning telba maslahatchilarini tartibga solish, ʻ lordlarning joylarda o zboshimchalik qilishiga, zulm o tkazishga chek qo yish ʻ ʻ ʻ talablaridan iborat edi. Xalq ommasining Lankasterlar dinastiyasiga bo lgan nafratidan foydalangan ʻ gersog Yorkskiy tarafdorlari mumkin qadar tezroq hokimiyatni o z qo llariga ʻ ʻ olishga intildilar. Genrix VI betobligi sababli 1455 yilda Richard Yorkskiy qirollik regenti deb e'lon qilindi. Biroq Lankasterlarning muxlislari (qoloq g arb va janubi- ʻ g arb ularning asosiy tayanch joylari edi) tez orada Richard Yorkskiyni regentlik ʻ 16 egalarining yer, mol-mulkdan oladigan daromadi) haqini oshirishi mumkin edi. XVII asr о‘rtalariga kelib kopigolderlar tо‘laydigan renta haqi XVI asrdagiga nisbatan Seffolk va Essaksda- 4 marta, Uorkvirshirda- 3 marta, Nottengemda- 6 marta, Uoltshirda- 8 marta oshirildi. Yer egalari о‘zlari bosib olgan bu yerlarni qoziqlar qoqib, xandaqlar kovlab, daraxtlar о‘tqazib va boshqa har xil g ovlar tutib tо‘sib olardilar. Shuning uchunʻ lordlarning ingliz dehqonlarini yerdan mahrum etish jarayoni «g ov tutish» deb ʻ ataldi. G ov tutishlar natijasida butun butun qishloqlar tamomila yо‘q bо‘lib ʻ ketardi. Bir necha о‘n minglab dehqon oilalari tirikchilik vositalaridan mahrum bо‘lib, о‘z joylarini tashlab, daydi va gadoy bо‘lib ketishga majbur bо‘lardilar. XVI asr Tyudorlar asri bо‘ldi. Shu davrda ingliz monarxiyasi boshqa Yevropa monarxiyalaridan 3 ta jihat bilan farq qilardi: 1) Joylarda byurokratik apparat kuchsiz edi. Mahalliy boshqaruv, tabaqali monarxiya davridagi singari, о‘z ahamiyatini saqlab qoldi, u qirol siyosatini amalga oshirdi. Grafliklar va shaharlarda muhim lavozimlarni jentrilar (XVI-XVII asrlarda Angliyada kapitalistik munosabatlarga moslasholgan о‘rta va mayda dvoryanlar) bilan shahar burjuaziya (G arbiy Yevropada о‘rta asrlarda shahar ʻ aholisi) sining imtiyozli yuqori qatlami vakillari egallagandilar. 2) О‘z hokimiyatini mustahkamlash uchun Tyudorlar parlamentdan ham foydalandilar, chunki, asosan mayda va о‘rta zodagonlardan hamda shahar boshliqlaridan tashkil topgan quyi palata qirol hokimiyatini qо‘llab-quvvatlar, asosan aristokrat (iqtisodiy hukmron sinf, zodagonlarning siyosiy hokimiyati, hukmronligi) lardan tashkil topgan yuqori palata ham Tyudorlardan katta-katta yerlar olganligi uchun qirolga tobe edilar. 3) Bu yerda muntazam armiya yо‘q edi. Davlatni geografik joylashuvi sababli Tyudorlar asosiy e’tiborni flotni mustahkamlashga qaratdi, armiya esa eski xalq lashkari xarakterini saqlab qoldi. Angliya XVI asrda 3 ta g oya uchun ʻ kurashdi; bular, reformatsiya, absolyutizmning kuchayishi, dengizda hukmronlik 23 oshirilishi; 4)Angliyaning koloniyalarni talashdagi ishtirokining boshlanishi oqibatlari bо‘ldi. 1516-yilda Genrix VIII chiqargan statutda konversiya, ya’ni ekinzorlarni yaylovga aylantirish man qilingan edi. Genrix VIII ning 1533-yilgi qonuni esa, bir mulkdorning asraydigan qо‘yi 2 ming boshdan oshmasin deb chegaralab qо‘ygan edi. 1597-yilda qirolicha Yelizaveta hukumati dehqonlarning buzib yuborilgan xо‘jaliklarini tiklash va barcha g ov tutishlarni tо‘xtatish haqidagi talablarniʻ takrorlagan edi. Hukumat g ov tutishlarni tekshirish uchun bir necha marta; 1517, 1548 va ʻ 1607 yillarda reviziya tayinlagan edi. Statutlarni buzgan aybdorlarga jarimalar solindi 11 . Lekin chiqarilgan shu qonunlarning hammasi natijasiz qoldi. Tyudorlar hukumati dvoryanlarni dehqonlarni yerdan mah-rum etishlarga qarshi izchillik bilan kurasha olmas edi. G ov tutishlar munosabati bilan deh¬qonlar kо‘targan qо‘zg olonlardan eng ʻ ʻ kattasi Norfolkdagi Robert Ket qо‘zg oloni edi. Bu qо‘zg olon Eduard VI ʻ ʻ podsholik qilgan davrda, ya’ni 1549 yil yozida, Angliyaning sharqidagi sanoati taraqqiy qilgan grafliklardan biri bо‘lgan Norfolkda kо‘tarilgan edi. Bu qо‘zg olonda Norfolk dehqonlari bilan birga sharqiy grafliklardagi, ayniqsa ʻ qо‘shni Seffolk grafligidagi aholi ham qatnashgan edi. Robert Ket о‘z ukasi Vilyam bilan birgalikda bu qо‘zg olonga boshchilik ʻ qildi. Qо‘zg olon iyun oyining oxirida Norfolk janubida aka-uka Ketlar ʻ yashaydigan Uindem degan joyda boshlanib, bu yerdan shimolga, to Norich shahrigacha yoyilib ketgan edi. Ket qо‘zg oloni dehqonlarni Norichga qarab ʻ olib bordi, ular 10 iyulda bu yerga etib keldilar. Norich shahrining kambag allari ʻ dehqonlarga qо‘shildilar. Hammasi bо‘lib 20 mingta qurolli dehqonlardan iborat bо‘lgan qо‘zg olonchilar shahar atrofidagi о‘rmon bilan qoplangan ʻ 11 Phillips, C. Britaniya qirollari va qirolichalari uchun to'liq tasvirlangan qo'llanma. Southwater, 2016- yil. 78-b. 26 yanada kuchaytirish uchun bir qancha istilochilik urushlari qildi. Eduard I Uelsni istilo qildi (1282) va Shotlandiya bilan uzoq urush olib bordi. Shotlandiya bilan olib borilgan urush og ir bo ldi. Urushni davom qildirish uchun yetarlichaʻ ʻ mablag i bo lmagan qirol juda mushkul bir ahvolga tushdi. 1295 yili qirolning o zi ʻ ʻ ʻ umum toifaviy parlament chaqirdi. Bu parlamentning tarkibi kelajakda ana shunday yig ilishlar uchun namuna bo lganligidan, uni keyinchalik «namunali ʻ ʻ parlament» deb atadilar. Fransiya bilan boshlanib ketgan Yuz yillik urush hukumatdan katta pullar talab qildi. Pulga muhtoj bo lgan qirol har safar parlamentga murojaat etib, undan ʻ «subsidiya» yoki «ko mak» so rashga majbur bo ldi. XIV asr ingliz ʻ ʻ ʻ parlamentining huquqi ham asosan rasmiylashdi. 1343 yildan e'tiboran parlament ikki palataga bo lindi. Yuqori palata l o r d l a r palatasi deb atalib, u ruhoniy ʻ lordlar, arxiyepiskoplar, eng yirik monastirlarning abbatlari va dunyoviy lordlar (baronlar)dan iborat bo lardi. U m u m p a l a t a s i deb atalmish quyi palata ʻ grafliklarning vakillari bo lgan ritsarlar va shaharliklardan iborat bo lardi. ʻ ʻ XIV-XV asrlarda Angliyadagi shahar idorasi tobora ko proq yopiq sex- ʻ oligarxiya harakteriga ega bo ldi. XIV asrdan boshlab ritsarlar grafliklardagi ʻ hokimiyatni o z qo llariga kiritib olib, bu vaqtga kelganda endi bozor, savdo-sotiq ʻ ʻ bilan, ba'zan esa sanoat bilan ham yaqindan bog langan qishloq xo jayinlariga ʻ ʻ aylangan edilar. XIV asrning ikkinchi yarmidan boshlab tuzilgan murosaga keltiruvchi sudyalar degan yangi mansab, ritsarlarning joylardagi siyosiy hokimiyatning ifodasi edi. Ritsarlar bu mansabni bepul bajarar edi. XIII asrning ikkinchi yarmida va xususan XIV asrda Angliya o z iqtisodida ʻ yana ancha katta siljishlarni boshidan kechirdi. Flandriya bilan va quruqlikdagi boshqa mamlakatlar bilan olib borilgan qizg in savdo-sotiq munosabatlari ingliz ʻ qishlog ini keng bozor aloqalariga tortdi. Angliya shaharlarning, avvalo ʻ Londonning o zining o sishi, Fransiya shaharlaridagi singari qishloq xo jaligining ʻ ʻ ʻ boshqa mahsulotlariga – g alla, go sht, sut mahsulotlari, teri va hokazolarga ʻ ʻ bo lgan talabni tobora oshirdi. Pul xo jaligining rivojlanishi Angliyadagi ʻ ʻ krepostnoy yer –mulkining – manorning yemirilishiga sabab bo ldi. Lordlar ʻ 10 jamiyatning ijtimoiy ziddiyatlari g oyat keskinlashdi. Ziddiyatlarning bir yo liʻ ʻ feodallar bilan dehqonlar o rtasida bordi. Ingliz dehqonlari XIII asrdan boshlab ʻ og ir davrni boshidan kechirar edi. XIII asrda ingliz qishlog ida asosiy siymo ʻ ʻ hisoblangan villanlar turar joyiga biriktirilgan bo lib, xaftalik barshchinani utashga ʻ majbur bo lgan, Lordga nikox solig i va boshqa boshqa nohaq soliklar tulagan, ʻ ʻ uning sudiga buysundirilgan tamomila krepostnoy kishi edi. XIII asrdagi ingliz dehqoni aslida villangan emas, balki servga o xshab ketardi. Ingliz yuristlari «rim ʻ huquqi»ni dalil keltirib, villanlar Rim qulining bir turi deb ochiq-oydin fikr bildirgan edilar. Dehqonlarning tez-tez qochishlari, butun jamoa dehqonlarining lord uchun majburiyatlarni bajarishdan bosh tortishlari bejiz emas edi. XIII asrda Angliyadagi ijtimoiy ziddiyatlarning boshqa bir yo li bir tomondan, yirik feodallar, ʻ ya'ni lordlar, yepiskoplar, yirik monastirlarning abbatlari o rtasida yuz bergan ʻ bo lsa, ikkinchisi-mayda ritsarlar o rtasida kelib chiqdi. Yuqorida aytib o tilgan ʻ ʻ ʻ yirik feodallar mamlakatdagi yerlarning ko pchilik qismini eg allab olgan edilar. ʻ ʻ 8 qilindi. Qo zg olonchilar London sudining asosiy arxivini bosib olib, uni o tdaʻ ʻ ʻ yoqib yubordilar. Yirik binolardan qirolning amakisi, Lankasterskiy gersogining saroyi vayron qilib tashlandi. Uot Tayl е r boshchigidagi d е hqonlar qo`zg`oloni davomida d е hqonlar talabi ifoda etilgan ikkita programma mavjud edi va ular qo`zg`olonchilarning Mayl-End va Smitfildda qirol bilan uchrashuvlarida oldinga surildi. Bu talablar tarixda «Mayl-End» va «Smitfild programmalari» d е gan nom olgan. 1381 yilning 14 iyunida Mayl-End d е gan London ch е kkasidagi kichkina bir joyda qo`zg`olonchilar talablarini qirol Richard II ga tutqazib, bu talablar yozilgan qog`ozni imzolashni talab qildilar. Bu talablar quyidagilardan iborat edi: 1)Angliada birorta villan bo`lmasligi, ya'ni kr е postnoylik b е kor qilinishi; 2)Qirol tomonidan qo`zg`olonda ishtirok etganlarga umumiy avf b е rilishi; 3)Barchaga savdo yuritish erkinligi b е rilishi; 4)7 akrgacha bo`lgan y е rni sotib olishda uning b е lgilangan narxdan (4 p е nsdan) qimmat sotilishiga yo`l qo`yilmasligi k е rak. Bu talablarda siyosiy xususiyatga ega talablar yo`q edi. Qirol bu talablarni qondirishni bildirdi va qo`zg`olonchilarni har qaysi qishloqdan 2-4 kiitadan vakil qoldirib, tarqalishlarini so`radi. Qolgan vakillarga yuqoridagi talablarning qondirilganligi to`g`risidagi yorliqni topshirishni bildirdi. Ess е ks aholisi villanliqtsan ozod qiluvchi yorliq bilan ch е garalanib, uylariga tarqab k е tdilar. Londonda faqat Uot Tayl е r, Jon Boll rahbarligi ostidagi k е ntliklar qolishdi. K е ntliklar ess е ksliklarning radikal xarakt е rda bo`lmagan bir taraflama talablaridan qanoatlanmagan edilar. K е ntliklar o`zlarining talablarini qirol oldiga Smitfild d е gan joyda tutqazdilar. Unda quyidagi radikal talablar oldinga surilgan edi: 1) Ch е rkov y е rlari s е kulyarizatsiya qilinsin; 2) Qirollikda bitta y е piskopliqdan boshqa umuman y е piskoplik bo`lmasin; 3) Angliyada villanlik bo`lmasin; 4) Qiroldan boshqa barcha kishilarning huquqi t е ng va o`zlari ozod bo`lsinlar, ya'ni toifaviy tafovutlar yo`qotilsin; 5) O`rmon va daryolardan hamma t е ng foydalansin. O`rmonlarda boy s е norlar 28 vazifasidan olib tashlashdi. Lankasterlar sulolasidan mamlakatda norozilik kuchayganligidan foydalanib, Yorklar hokimiyatni o z qo llariga olishga harakatʻ ʻ qiladilar. Angliyani Shimolidagi yirik feodallar Lankasterlarni qo llaydi. Yorklarni ʻ esa mamlakatning iqtisodiy rivojlangan janubi - sharqidagi yirik feodallar, ularning qarindoshlari va kuchli qirol hokimiyatidan manfaatdor yangi dvoryanlar va shaharlklar qo llaganlar. Xuddi shu yili Lankasterlarning Yorklarga qarshi ʻ boshlagan urushida dastlab Lankasterlar tarafdorining qo li baland keldi. Boy ʻ berilgan janglardan birida, 1460 yilda Richard Yorkskiy o ldirildi. Ammo ʻ o ldirilgan Richard Yorkskiyning o g li Eduard Yorklar to dasiga boshchilik qildi, ʻ ʻ ʻ ʻ u lankasterlarni 1461 yilda ikki marta mag lubiyatga uchratib, Londonni egallaydi ʻ va qirol deb e`lon qilinadi (1461 –1483 yy.). Genrix VI esa Tauer zindoniga qamab qo yildi. York to dasi hokimiyatni uzoq muddatga o z qo lida ushlab turdi ʻ ʻ ʻ ʻ 8 . 1470- 1471 yillarda Lankasterlar o z tomonlariga o tgan yirik feodal Uorvik ko magida ʻ ʻ ʻ hokimiyat tepasiga Genrix VI ni qaytadan tiklamoqchi bo ldilar. Lekin buning ʻ uddasidan chiqa olmadilar. Eduard IV o rta va mayda dvoryanlarga Lankasterlarning musodara qilingan ʻ yerlari hisobiga mulklar va unvonlar berib o ziga yaqinlashtiradi, ularga tayanib ʻ o zboshimcha baronlarni ayovsiz jazolaydi. Eduard IV mamlakat savdo va ʻ sanoatini rivojlantirishga harakat qiladi. Movutsozlikni rivojlantirish uchun xom- ashyoni eksport qilishni ta`qiqlaydi. Yevropa davlatlariga Angliya movutini eksport qilishda Ganza va Venetsiya savdogarlari vositachiligiga chek qo yish ʻ uchun choralar ko radi. ʻ 8 Phillips, C. Britaniya qirollari va qirolichalari uchun to'liq tasvirlangan qo'llanma. Southwater, 2016- yil. 89-b. 17 KIRISH Mavzuning dolzarbligi. XI asrdagi o rta asrlar Angliyasi tarixidagi engʻ yirik voqea Normandiya gersogi Vilgelm boshlik fransuz-normand feodallari tomonidan Angliya istilosi qilinishi bo ldi. Bu istilo uchun Vilgelm Istilochi degan ʻ laqab oldi. 1066 yil 14 oktyabr Vilgelm La-Mansh bug ozidan so zib o tib, qariyb ʻ ʻ ʻ 15 ming kishilik katta ritsarlar qo shini bilan Angliyaga bostirib kirdi. Vilgelm ʻ qo shinida faqat normandlargina emas, balki Fransiyaga qarashli boshqa ʻ viloyatlarning yer-mulk va krepostnoylar izlovchi ritsarlari ham bor edi. Vilgelm ga r o ʻ baro chiqqan ingliz qiroli Garold normandlarning h ujumini t o ʻ xtata olmadi. Bir qismi ritsarlardan, boshqa bir qismi dehqonlarning piyoda lashkarlaridan iborat bo lgan ingliz-saks qo shinlari Gastings shahri yonida jangda batamom ʻ ʻ mag lubiyatga uchradi. Garold o ldirildi. Shundan keyin Vilgelm aylanma yo l ʻ ʻ ʻ bilan Londonga qarab bordi, so ng Duvr, Kenterberi va Sautvork shaharlarini bosib ʻ oldi. Uning qo shinlari Londondan yuqoriroqda Temza daryosini kechib o tdi. ʻ ʻ London shimoldan kesilib qoldi va u taslim bo lishi lozim edi. ʻ Mavzuning o rganilish darajasi. ʻ Ushbu mavzuda o zbek olimlardan ʻ Shamsutdinov, Karimov, rus olimlaridan Tignatolstov, ingliz olimlaridan esa Kepler, Veya, Sanders kabi tadqiqotchilar izlanish olib borishgan. Undan tashqari www.history.com , www.worldhistory.org kabi internet nashrlari ham izlanishlar olib borishgan. Kurs ishining amaliy ahamiyati. Kurs ishi davomida ilgari surilgan g oyalardan, uning samaradorligini ta’minlovchi yondashuv va kurs ishining ʻ natijalaridan pedagogik fanlardan ma’ruzalarni tayyorlash, o quv qo llanmalar ʻ ʻ yaratish, shuningdek, uslubiy tavsiyalar yaratish, ish tajribalarini ommalashtirishda samarali foydalanishga xizmat qiladi. Kurs ishining hajmi. Mazkur kurs ishi kirish, 2 ta bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar bilan birga 32 sahifadan iborat. 3 1.2. Bu davrdagi ijtimoiy-iqtisodiy holat Bularning hammasi ritsarlar bilan shaharliklarning birgalikda siyosiy chiqishlar qilish uchun sharoit yaratib berdi. XIII asrning ikkinchi yarmidagi siyosiy voqealar xuddi shuni ko rsatadi. Ioann Yersiz Buyuk erkinlik hartiyasiniʻ imzolar ekan, haqiqatda uni bajarmoqchi emas edi. Ioann Yersizni o zi ichgan ʻ qasamiga rioya qilish majburiyatidan xalos etgan papa Innokentiy III ham qirol tomoniga o tdi. Ioann baronlar bilan yangi urushga tayyorlana boshladi ham, ʻ ammo urush harakatlari ayni qizib turgan paytda qirol o ldi. Uning vorisi kichik ʻ yoshli o g li Genrix III (1216-1272) baronlar oligarxiyasi qo lida uzoq vaqtgacha ʻ ʻ ʻ qirol bo lib qoldi. Fransiyadan Angliyaga kelgan qarindosh urug lari va ularning ʻ ʻ do stlarini ingliz baronlariga qarshi qilib qo ymoqchi bo ldi. Bu esa ingliz ʻ ʻ ʻ baronlari o rtasida qahr-g azab uyg otdi ʻ ʻ ʻ 4 . Dastlabki paytda baronlar ritsarlar bilan kelishib harakat qildilar. Ammo baronlar hokimiyatni faqat o zlari uchun bosib ʻ olishga intilayotganliklari, ritsarlar masalasida noaniq va'dalar berish bilan cheklanayotganliklarini ritsarlar tezda payqadilar. Ular norozilik bildirdilar. Harakat keyinchalik shaharliklar va bir qancha joylarda dehqonlar, qisman frigolderlar, qisman villanlar kelib qo shildilar. Baronlar to dasi bo linib ketdi. ʻ ʻ ʻ Demokratik elementlarning aktivligidan, xususan, boshlanib ketgan dehqonlar harakatidan qo rqib ketgan baronlarning ko pchiligi tezda qirol tomoniga o tdi. ʻ ʻ ʻ 1264 yil bahorida Simon qirolning tarafdorlari bo lgan baronlarni yakson qilib, ʻ Genrix III ni va uning katta o g li shahzoda Eduardni asir qilib oldi. 1265 yili ʻ ʻ boshida u keng tarkibda parlament chaqirdi: parlamentga baron va yepiskoplardan tashqari, ritsarlarning va shaharlarning vakillari taklif qilindi. Shunday qilib, fransuz General shtatlariga o xshash, Angliyada birinchi marta uch toifa ʻ vakillaridan iborat parlament chaqirildi. Eduard I (1272-1307) 50-60 yillardagi «g alayondan» katta saboq olgan ʻ hiyla g ayratli qirol edi. Ayni zamonda 1258-1265 yillardagi baronlar urushi ʻ mahalida o rta va quyi sinflarning harakatidan qo rqib qolgan feodallar endi ʻ ʻ qirollik toj-taxt tevaragida mustahkamrok zichlashdilar. Eduard I o z mavkeini ʻ 4 Crouch, D. O'rta asr Britaniyasi, taxminan 1000-1500. Kembrij universiteti nashriyoti, 2017. 78-b. 9 boshqaruvchi shaxslarning huquq va manfaatlarini himoya qilishda hal qiluvchi ahamiyatga ega bo ldi.ʻ O rta asrning kech davri parlament institutlarining chidamliligi va ʻ moslashuvchanligini sinovdan o tkazgan "Atirgullar urushi" kabi davriy ʻ to qnashuvlar va hokimiyat uchun kurashlar bilan ajralib turdi. Bunday ʻ qiyinchiliklarga qaramay, bu davrda o rnatilgan asosiy tamoyillar – vakillik ʻ hokimiyati, qonun ustuvorligi, monarxning vakillik organi oldidagi hisobdorligi bardavom bo lib, yangi zamonaviy davrda parlament demokratiyasining yanada ʻ rivojlanishi uchun zamin yaratdi. Xulosa qilib aytish mumkinki, Angliyada parlamentning tashkil etilishi turli ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy omillar ta’sirida bo lgan murakkab va bosqichma- ʻ bosqich jarayon edi. Parlament institutlarining tashkil etilishi bir voqea emas, balki Angliya boshqaruvini birgalikda shakllantirgan bir qator voqealar edi. Parlamentning shakllanishiga olib kelgan tarixiy kontekst va bosqichma-bosqich yutuqlarni tushunish zamonaviy demokratik tizimlarning kelib chiqishi va ingliz konstitutsiyaviyligining doimiy merosi haqida bebaho tushunchalarni beradi. 31 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Kannon, J. Britaniya qirollari va qirolichalari. Oksford universiteti nashriyoti, 2009 yil. 2. Crouch, D. O rta asr Britaniyasi, taxminan 1000-1500. Kembrij universitetiʻ nashriyoti, 2017. 3. Xiks, M. Atirgullar urushi. Osprey nashriyoti, 2003-yil. 4. Jons, N. Tower. Griffin, 2013-yil. 5. Phillips, C. Britaniya qirollari va qirolichalari uchun to liq tasvirlangan ʻ qo llanma. Southwater, 2016- yil. ʻ 6. Saul, N. O rta asr Angliyasining Oksford tasvirlangan tarixi. Oksford ʻ universiteti nashriyoti, 2001-yil. 7. Seward, S. Atirgullar urushlarining qisqacha tarixi. Robinson nashriyoti, 2007 yil. 8. Turvey, R. Lancastrians, Yorkistlar va atirgullar urushi, 1399-1509. Hodder Education Publishers, 2015-yil. INTERNET SAYTLARI 1. www.britannica.com 2. www . worldhistory . com 3. www . history . org 4. www . ukarchive . com 5. www . wikipedia . com 32 MUNDARIJA KIRISH…………………………………………..……………………………….3 ASOSIY QISM I BOB. Angliyada bu davrdagi siyosiy ahvol……………………………………..5 1.1. Angliyada siyosiy boshboshdoqliklarning boshlanishi…….. ………………….5 1.2. Bu davrdagi ijtimoiy-iqtisodiy holat…………………………………………10 II BOB. Angliyada parlamentning vujudga kelishi……………………………19 2.1. Angliya parlamentining shakllanish jarayoni………………………………...19 2.2. Angliya parlamentining tashkiliy tuzilish……………………………………25 XULOSA……………………………………………………………………….31 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………33 2 zamonda mamlakatda qirollik sudining ahamiyati ortdi. Genrix II ning sud sohasidagi asosiy islohoti sud maslahatchilarining o rnatilishi edi. Qirol har birʻ ritsarga, har bir shaharlik va erkin dehqonga feodal va baronlarning sudlariga emas, balki qirollik sudiga murojaat etish huquqini berdi. Genrix II doimiy qo shin ʻ tuzmoqchi bo ldi. Chunki vassallarning ritsarlik xizmati bir yilda ma'lum kunlar ʻ bilan cheklangan bo lardi, bu esa quruqlikda uzoq urushlar olib borishda ʻ o ng aysizlik tug diradi. Shu sababli Genrix II ritsarlarning bir qismini harbiy ʻ ʻ ʻ xizmatdan bo shata boshladi. Bunday ritsarlar shaxsiy xizmat qilish o rniga harbiy ʻ ʻ yoki qalqon solig i to lashlari rozi bo lgan ritsarlarni yoniga yollashi mumkin edi. ʻ ʻ ʻ Qalqon pulining joriy qilinishi muhim ijtimoiy oqibatlarga ega bo ldi. Bu tadbir ʻ tufayli ingliz ritsarlari harbiy-feodal xizmatdan ertaroq ozod bo lib, tinch qishloq ʻ xo jayinlariga aylana boshladilar. Kelgusida bu holat quyi ingliz dvoryanlarini ʻ shahar burjuaziyasi bilan yaqinlashtirishda katta rol o ynadi. ʻ Genrix II ning o g illari Richard I Sheryurak (1189-1199) va Ioann Yersiz ʻ ʻ (1199-1216) davrlarida qirol hokimiyati zaiflashib qoldi. Richard deyarli Angliyada yashamadi ham, chunki hamisha yoki Sharqda salib yurishi bilan, yo Fransiyadagi urushlar bilan band bo ldi. Ioann Yersiz Filipp II Avgust bilan ʻ ko rashda doimo muvaffaqiyatsizlikka uchradi va pirovardida, Normandiyani, ʻ Anjuni va Fransiyadagi boshqa bir qancha mulklarni qo ldan boy berdi. Bundan ʻ tashqari, yangi Kenterberi arxiyepiskopini saylash masalasiga aralashib, papa Innokentiy III bilan to qnashib qoldi. Papa Ioanni cherkovdan quvib, butun ʻ Angliyada ibodat qilishni man etdi (1208). Taxtdan ajralish xavfi ostida qolgan va jamiyatning yetarlicha qo llab-quvvatlashga ko zi yetmagan qirol taslim bo lishga ʻ ʻ ʻ majbur bo ldi. U o zini papaning vassali deb tan oldi va har yili papaning ʻ ʻ xazinasiga bir ming funt sterling xiroj to lash majburiyatini oldi. ʻ Angliyada parlamentning vujudga kelishi. Papa bilan to qnashuvdagi ʻ muvaffaqiyatsizlik mamlakatda qirolning obro -e'tiborini juda tushirib yubordi. ʻ Ioann va uning amaldorlari qo llab kelgan har xil ta'magirliklar, nohaq yig imlar ʻ ʻ yig ilishi va zo ravonliklar qilinishi faqat baronlar va yepiskoplar orasidagina ʻ ʻ emas, balki ritsarlar va shaharliklar orasida ham qirolga qarshi norozilik tug diradi. ʻ 6 uchun kurash. Tyudorlar hukumatiga 1485 yilda lankasterlar sulolasining sо‘nggi vakili Genrix Tyudor Bosvort jangida g olib chiqib, Genrix VII nomi bilan taxtgaʻ о‘tirdi va Tyudorlar sulolasiga asos soldi. Tyudorlar Qizil va Oq gullar urushidan sо‘ng hokimiyat tepasiga kelib, yorklar sulolasiga barham berdi. Bu sulola (1485— 1603)yillarda boshqardi. Tyudorlar sulolasini boshqargan qirollar; Genrix VII (1485-1509), Genrix VIII (1509-1547), Eduard VI (1547-1553), Mariya I (1553- 1558), Yelizaveta I (1558-1603) lar boshqarishgan. Bu sulola vakillari g ov tutishlar oqibatidan qо‘rqib qoldi. Ommaviy faqirlik ʻ (pauperizm), qashshoqlik, daydilik mulkdor sinflarning xotirjamligini xavf ostida qoldirdi. Mamlakatda xususiy mulkka qarshi jinoyatlar kо‘paydi. Dehqonlar¬ning lendlordlarga (ing.Angliyada imtiyozli aslzodalar ichidan chiqqan katta yer egasi) qarshi g azab va nafrati oshmoqda edi. G ov tutuvchilarga qarshi turli grafliklarda ʻ ʻ tez-tez mahalliy qо‘zg olonlar bо‘ldi. Hukumat g ov tutishlarning keng yoyilib ʻ ʻ ketishi davlat xazinasiga va harbiy ishlarga ham katta zarar keltirishidan xavotirga tushib qoldi. Xonavayron bо‘lgan dehqonlar soliq tо‘lay olmas edilar. Dehqonlar sonining kamayishi mamlakatning lashkar tо‘plash ishiga ham putur yetkazardi. 24

Angliyada parlamentning tashkil topishi mavzusida tayyor kurs ishi 

Купить