Dokument ma'lumotlari

Narxi 10000UZS
Hajmi 438.5KB
Xaridlar 5
Yuklab olingan sana 14 Dekabr 2023
Kengaytma docx
Bo'lim Referatlar
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Go'zal Ziyatova

Ro'yxatga olish sanasi 14 Dekabr 2023

5 Sotish

Asosiy vositalarni qayta baholash va eskirish hisoblashni nazoratdan o'tkazish

Sotib olish
O’ZB E KISTON R E SPUBLIKASI OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI BYUDJET HISOBI FANIDAN MUSTAQIL ISHI Mavzu: Asosiy vositalarni qayta baholash va eskirish hisoblashni nazoratdan o'tkazish TOSHKENT-202 3 Asosiy vositalarni qayta baholash va eskirish hisoblashni nazoratdan o'tkazish Reja: 1. Asosiy vositalar kirimini hisobga olish 2. Asosiy vositalarga eskirish hisoblashning hisobi 3. Asosiy vositalarni hisobdan chiqarish va ularni hisobda aks ettirish va eskirish hisoblashni nazoratdan o'tkazish. Byudjet tashkilotlarda asosiy vositalarining eskirishi hisobi asosiy vositalarining yillik eskirish me’yorlaridan kelib chiqqan holda, har yili aniqlanadi va har oyda shu tashkilotlarning buxgalteriya hisobi va hisobotida aks ettiriladi. Eskirish imoratlar, inshootlar, uzatkich moslamalar, mashina va jihozlar, ish hayvonlari va transport vositalari, ishlab chiqarish (ashyolarni ham qo’shib) va xo’jalik inventarlari hamda foydalanish mumkin bo’lgan yoshga etgan ko’p yillik daraxtlar, butalar va boshqa asosiy vositalar bo’yicha aniqlanadi va hisobga olinadi. Vazirliklar, davlat qo’mitalari va idoralari, zarur hollarda, o’zlarining tizimidagi tashkilotlarda asosiy vositalarning eskirishi me’yorlarini asosiy vositalarning texnik shartlari yoki tayyorlovchi-tashkilotlar tavsiyalariga muvofiq asosiy vositalar obyektlarining samarali foydalanish muddatini hisobga olgan holda, tegishli qonunchilik bilan belgilangan me’yorlardan oshmagan holda o’rnatilgan tartibda belgilashlari mumkin. Asosiy vosita obyektlarida amalga oshirilgan qo’shimcha qurish, qo’shimcha asbob-uskunalar bilan jihozlash, rekonstruktsiya yoki modernizatsiya natijasida dastlabki qabul qilingan me’yoriy ko’rsatkichlari yaxshilanishi (oshirilishi) hollarda tashkilotlar shu obyektning amalga oshirilgan qo’shimcha qurish, qo’shimcha asbob-uskunalar bilan jihozlash, rekonstruktsiya yoki modernizatsiya ishlari tugatilgan oydan keyingi hisobot oyining birinchi sanasidan boshlab shu obyektning samarali foydalanish muddatini qayta ko’rib chiqadilar. Beg’araz olingan asosiy vositalar obyektlarining samarali foydalanish muddati quyidagicha aniqlanadi: - tashkilotlardan olinganlar uchun – amalda foydalanilgan muddatlarini va avval hisoblangan eskirish summasini hisobga olgan holda; - boshqa yuridik va jismoniy shaxslardan olinganlar uchun –tashkilotlarda doimiy ishlaydigan inventarlash komissiyasi tomonidan belgilangan obyektning bozor bahosi va foydalanish muddatidan kelib chiqqan holda. Eskirish quyidagi asosiy vositalar bo’yicha aniqlanmaydi: arxitektura va san’atning noyob yodgorliklari bo’lgan imoratlar va inshootlar, kabinet va laboratoriyalarda joylashgan o’quv ishlari va ilmiy maqsadlarda foydalaniladigan jihozlar, eksponatlar, nusxalar, amaldagi va amal qilmayotgan modellar, maketlar va boshqa ko’rgazmali qo’llanmalar, mahsuldor qora mollar, hayvonot olami eksponatlari (hayvonot bog’i va shunga o’xshash tashkilotlarda), foydalanish mumkin bo’lgan yoshga etmagan ko’p yillik ko’chatlar, kutubxona fondlari, filmlar fondi, sahnaga qo’yish uskunalari, badiiy va muzey buyumlari. Asosiy vositalar obyekti bo’yicha eskirish hisoblash mazkur obyekt asosiy vositalar tarkibiga qabul qilingan oydan keyingi oyning birinchi sanasidan boshlanadi hamda mazkur obyektning dastlabki (tiklanish) qiymati doirasida yoxud bu obyektni balansdan hisobdan chiqarilguncha amalga oshiriladi. Hisobot yili mobaynida asosiy vosita obyektlari bo’yicha eskirish har oyda yillik eskirish summasining 1/12 miqdorida hisoblanadi. Asosiy vosita obyektlari bo’yicha eskirish hisoblash asosiy vositalarning dastlabki (tiklanish) qiymati to’liq qoplangan yoxud bu obyekt balansdan hisobdan chiqarilgan oydan keyingi oyning birinchi sanasidan boshlab to’xtatiladi. Asosiy vositalar obyektining samarali foydalanish muddati mobaynida eskirish hisoblanishi to’xtatilmaydi, obyektlarda amalga oshirilgan qo’shimcha qurish, qo’shimcha asbob-uskunalar bilan jihozlash, rekonstruktsiya, modernizatsiya, texnik qayta jihozlash ishlari olib borilishi tufayli to’liq to’xtatilgan hollar bundan mustasno. Asosiy vosita obyektlari bo’yicha eskirish hisoblash hisobot davrida amalga oshiriladi va buxgalteriya hisobida tegishli hisobot davrida aks ettiriladi. Eskirish hisoblash asosiy vositalar obyektlari qiymatining 100 foizidan oshib ketishi mumkin emas. Hisobot yili mobaynida buxgalteriya hisobi va hisobotlarda asosiy vositalarning qayta baholanishi, kirim qilinishi va hisobdan chiqarilishi (eskirganligi tufayli tugatilishi munosabati bilan ularni hisobdan chiqarilishi natijasida ham) hisobiga eskirishning umumiy summasi o’zgarishi mumkin. Har oyda hisoblangan eskirish summasi tegishli inventar kartochkalar (kitoblar)da asosiy vositalar obyektlari bo’yicha hisobi yozib borilmaydi. Agar asosiy vositalar tugatilayotganda yoki boshqa tashkilotga berilayotganda, shuningdek obyektlarni eskirishining yillik me’yori belgilangan tartibda o’zgartirilayotgan bo’lsa, asosiy vosita obyektlarining butun foydalanish muddati mobaynida hisoblangan to’liq eskirish summasi alohida inventar obyektlari bo’yicha aniqlanadi. Avval foydalanishda bo’lgan asosiy vositalar bir tashkilotdan boshqasiga berilayotganda, shuningdek tugatilishi sababli hisobdan АV-6, АV-8, АV-9 – son shakldagi inventar kartochkalar 274 – son shakldagi memorial order 308 – son shakldagi bosh jurnal kitobi Hisobot shakllari (balans va boshqalar) Buxgalteriya hisob-kitoblari, ma’lumotnomalari chiqarilayotganda obyektlarning dastlabki (tiklanish) qiymati o’rnatilgan artibda hisoblangan eskirish summasi ko’rsatilgan holda tegishli hujjatlar bilan rasmiylashtiriladi. Asosiy vositalarga belgilangan me’yorlar bo’yicha eskirish hisoblanganda buxgalteriya tomonidan buxgalteriya raschyotlari, ma’lumotnomalari tuzilib ushbu hujjatlarga asosan buxgalteriya yozuvlari berilib, 274 -son shakldagi memorial orderda aks ettiriladi. Memorial orderdan 308-son shakldagi bosh jurnal kitobi va hisobot shakllariga tushiriladi (1-chizma). Asosiy vositalarning eskirishi bo’yicha sintetik hisobi 02 ―Asosiy vositalarning eskirishi schyotida quyidagi subschyotlarga bo’lingan holda aks‖ ettiriladi: 020 ―Turar-joy imoratlarning eskirishi ;‖ 021 ―Noturar joy imoratlarning eskirishi ; ‖ 022 ―Inshootlarning eskirishi ; ‖ 023 ―Mashina va jihozlarning eskirishi ; ‖ 025 ―Transport vositalarining eskirishi ; ‖ 029 ―Boshqa asosiy vositalarning eskirishi . ‖ Mazkur subschyotlarning kredit tomonida asosiy vositalarga eskirish hisoblanishi, debet tomonida esa, hisoblangan eskirish summasini hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. Byudjet tashkiloti ishchi schyotlar rejasini tasdiqlayotganda ―Asosiy vositalarning eskirishi schyotining tegishli subschyotlarini tashkilotga kirim ‖ qilingan asosiy vositalar manbaalari bo’yicha eskirish hisoblanishini alohida shakllantirib olishi mumkin. Masalan 023/1―Mashina va jihozlarning eskirishi (byudjet mablag’i hisobidan) , ‖ 023/2―Mashina va jihozlarning eskirishi (rivojlantirish jamg’armasi mablag’i hisobidan)” va xokazo. Asosiy vositalarni hisobdan chiqarish va ularni hisobda aks ettirish Byudjet tashkilotlarida asosiy vositalarni hisobdan chiqarilishi ―Asosiy vositalarni balansdan chiqarish tartibi to’g’risida Nizom (O’zR Moliya vazirining ‖ 2004 yil 16 avgustdagi 101-son Buyrug’i bilan tasdiqlangan) ga va boshqa qonuniy hujjatlarga tartibga solinadi. Asosiy vositalar qisman tugatilgan holda uning dastlabki (tiklash) qiymati va jamlangan eskirish summasi tegishligicha obyektning tugatilgan qismining dastlabki (tiklash) qiymati va jamlangan eskirish summasiga kamaytiriladi. Asosiy vositalar quyidagilar natijasida tashkilot balansidan chiqariladi: - tugatish; - sotish; - beg’araz berish; - kamomad yoki yo’qotishning aniqlanishi; - qonunchilikda nazarda tutilgan boshqa hollar (26 – chizma). Asosiy vositalar quyidagi hollarda ularni tugatish munosabati bilan balansdan hisobdan chiqarilishi mumkin: a) belgilangan xizmat muddati tugaganidan (to’liq eskirish hisoblab yozilganidan) keyin; b) jismoniy eskirish, halokatlar, tabiiy ofatlar, foydalanishning risoladagi shart-sharoitlarini buzish oqibatida yaroqsiz holga kelganlari; v) ma’nan eskirganlari; g) tegishli davlat organlarining qarorlari bo’yicha chiqib ketadiganlari; d) korxona va tashkilotlarning qurilishi, kengaytirilishi, rekonstruktsiya qilinishi, zamonaviylashtirilishi va texnik qayta jihozlanishi munosabati bilan chiqib ketadiganlari. 2-chizma. Asosiy vositalarni tashkilot balansidan chiqarilishi Tiklanishi mumkin bo’lmagan yoki iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq bo’lmagan asosiy vositalar tugatilishi kerak. Asosiy vositalarni tugatilishi munosabati bilan hisobdan chiqarilishida belgilangan tartibda mutaxassislar tomonidan nuqsonlar kamomad yoki yo’qotishning aniqlanishibeg’araz berishqonunchilikda nazarda tutilgan boshqa holler tugatish sotish Asosiy vositalarni tashkilot balansidan chiqarilishi dalolatnomasi tuziladi. Ushbu dalolatnomada asosiy vositani xolati aks ettiriladi. Qonunchilikda belgilangan tartibda byudjet tashkiloti yuqori tashkilotga asosiy vositani tugatilishi munosabati bilan hisobdan chiqarilishi bo’yicha yozma murojat qiladi va ijobiy javob olingandan so’ng tashkilot raxbari tomonidan tasdiqlangan doimiy faoliyat qiluvchi komissiya tomonida tegishli dalolatnomalar tuzilib hisobdan chiqariladi. Byudjet tashkilotlarida asosiy vositalarni sotish ―Byudjet tashkilotlari va davlat unitar korxonalarining asosiy vositalarini hamda qurilishi tugallanmagan b’ektlarini sotish, shuningdek ularni sotishdan tushgan pul mablag’larini taqsimlash tartibi to’g’risida Nizom (Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 31‖ dekabrdagi 343-son qarori bilan tasdiqlangan)ga asosan tartibga solinadi. Byudjet tashkilotlarining asosiy vositalarini hamda qurilishi tugallanmagan obyektlarini sotish quyidagi shartlardan biri qoniqtirilgan taqdirda amalga oshiriladi: - belgilangan xizmat qilish muddatining tamom bo’lishi (to’liq eskirish hisobga o’tkazilishi); - ularning jismoniy eskirishi, avariyalar, tabiiy ofatlar, foydalanishning normal sharoitlari buzilishi oqibatida yaroqsiz holga kelishi; - ma’naviy eskirishi; - byudjet tashkilotlarining qurilishi, kengaytirilishi, rekonstruktsiya qilinishi, modernizatsiya qilinishi va qayta tashkil etilishi munosabati bilan bo’shab qolishi. Byudjet tashkilotlarining binolari va inshootlari (shu jumladan, qurilishi tugallanmagan binolari va inshootlari) O’zbekiston Respublikasi Davlat mulki qo’mitasi yoki uning xududiy boshqarmalari tomonidan xususiylashtirish tartibida sotiladi. Byudjet tashkilotlarining qolgan asosiy vositalari byudjet tashkilotlari tomonidan yuqori tashkilot bilan kelishgan holda, yuqori tashkilot bo’lmagan taqdirda - qonun hujjatlariga muvofiq mustaqil ravishda sotiladi. Bunda: - bir inventar obyektning qoldiq qiymati O’zbekiston Respublikasida belgilangan eng kam oylik ish haqining (byudjet tashkiloti tomonidan sotish to’g’risida qaror qabul qilingan paytda) yuz baravari miqdoridan ortiqni tashkil etadigan avtomototransport vositalari, shuningdek boshqa asosiy vositalar asosiy vositalar qiymatini baholash tashkilotlari tomonidan baholangandan keyin ommaviy savdolarda sotilishi kerak; - bir inventar obyektning qoldiq qiymati O’zbekiston Respublikasida belgilangan eng kam oylik ish haqining (byudjet tashkiloti tomonidan sotish to’g’risida qaror qabul qilingan paytda) yuz baravari miqdoridan ortiq bo’lmagan asosiy vositalar byudjet tashkilotlari tomonidan qonun hujjatlariga muvofiq to’g’ridan-to’g’ri shartnomalar tuzish orqali sotiladi. Yuqori tashkilotning (mavjud bo’lganda) talabiga ko’ra yoki byudjet tashkilotlarining o’z tashabbusi bilan ushbu asosiy vositalar asosiy vositalar qiymati baholash tashkilotlari tomonidan baholangandan keyin ommaviy savdolarda sotilishi mumkin. O’zbekiston Respublikasining chet eldagi byudjet tashkilotlari hisoblanadigan vakolatxonalarining asosiy vositalari va qurilishi tugallanmagan obyektlari quyidagi tartibda sotiladi: - binolar va inshootlar (qurilishi tugallanmagan binolar va inshootlar ham shu jumlaga kiradi); - O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari asosida; - qolgan asosiy vositalar - O’zbekiston Respublikasining chet eldagi vakolatxonalari tomonidan yuqori tashkilot bilan (mavjud bo’lganda) kelishgan holda vakolatxona joylashgan mamlakatning qonun hujjatlariga muvofiq to’g’ridan-to’g’ri shartnomalar tuzish orqali mustaqil ravishda sotiladi. Binolar va inshootlarni (shu jumladan, qurilishi tugallanmagan binolar va inshootlarni) sotishdan tushgan mablag’lar Davlat mulki qo’mitasining maxsus g’aznachilik hisob raqamida jamlanadi va ular, sotib olish manbalaridan qat’i nazar, Davlat mulki qo’mitasi tomonidan xususiylashtirishdan tushgan mablag’lar sifatida taqsimlanadi. Byudjet tashkilotlarining asosiy vositalarini sotishdan tushgan mablag’lar O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G’aznachiligining tegishli bo’linmalarida ochilgan shaxsiy hisob raqamlarida jamlanadi. Ko’rsatib o’tilgan mablag’lar byudjet tashkilotlari tomonidan quyidagi tartibda taqsimlanadi: 50 foizi - tegishli byudjet daromadiga o’tkaziladi; 50 foizi - byudjetdan tashqari mablag’lar bo’yicha byudjet tashkilotlarining O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G’aznachiligining tegishli bo’linmalarida ochilgan shaxsiy hisob raqamlarida qoladi. Byudjet tashkilotlari tomonidan asosiy vositalar ommaviy savdolarda sotilgan taqdirda mablag’larni taqsimlash ularni baholash va sotish xarajatlari chiqarib tashlangandan keyin amalga oshiriladi. Byudjet tashkilotlari tasarrufida qoldiriladigan byudjet tashkilotlari tomonidan faoliyat ixtisosligiga muvofiq moddiy-texnik bazani mustahkamlashga (shu jumladan, avtomototransport vositalarini sotib olishga), shuningdek kreditorlik qarzni (mavjud bo’lganda) to’lashga yo’naltiriladi. O’zbekiston Respublikasining chet eldagi byudjet tashkilotlari hisoblanadigan vakolatxonalarining asosiy vositalari va qurilishi tugallanmagan obyektlarini sotishdan tushgan mablag’lar: - binolar va inshootlar bo’yicha (qurilishi tugallanmagan binolar va inshootlar ham shu jumlaga kiradi) - ularni sotish bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining alohida qarorlarida belgilangan tartibda; - qolgan asosiy vositalar bo’yicha - xarajatlar smetasida nazarda tutilgan asosiy vositalarni sotib olishga, faoliyat ixtisosligiga muvofiq moddiy -texnik bazani mustahkamlashga, shuningdek kreditorlik qarzni (mavjud bo’lganda) to’lashga taqsimlanadi. Asosiy vositalarni beg’araz berish yuqori tashkilot bilan kelishilgan xolda qonunchilikda belgilangan tartibda amalga oshiriladi.Inventarizatsiya natijasida asosiy vositalar bo’yicha kamomad yoki yo’qotishning aniqlanishi ulan undirilishi ―Inventarizatsiya jarayonida aniqlangan mol-mulk kamomadi va ortiqchasining buxgalteriya hisobi va soliqqa tortish tartibi to’g’risidagi Nizom (Moliya vazirligi,‖ Davlat Soliq qo’mitasi, Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligining 2004 yil 10 martdagi 37, 2004-26, 20/1-sonli qarori bilan tasdiqlangan) ga asosan tartibga solinadi. Ushbu nizomga asosan ish beruvchining mulkiga yetkazilgan zarar hajmi, zarar uchun xodimning moddiy javobgarlik chegaralari va tartibini aniqlash O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi bilan tartibga solinishi ko’rsatilgan. Bir oylik o’rtacha ish haqidan oshmaydigan etkazilgan zarar summasini aybdor xodimdan undirish ish beruvchining farmoyishiga muvofiq amalga oshiriladi. Farmoyish yetkazilgan zarar aniqlangan kundan boshlab bir oydan kechikmasdan chiqarilishi mumkin. Bunda zarar hajmi inventarizatsiya o’tkazish davrida mazkur joyda amal qilayotgan bozor baholari bo’yicha hisoblanadi. Agar xodimdan undirilishi lozim bo’lgan etkazilgan zarar summasi uning o’rtacha oylik ish haqidan yuqori yoki zarar aniqlangan kundan boshlab bir oylik muddat o’tgan bo’lsa, undirish sud orqali amalga oshiriladi. Ish beruvchining mulki o’g’irlanganda, kam chiqqanda, qasddan yo’qotish yoki qasddan buzish natijasida hamda boshqa hollarda etkazilgan zarar hajmi bozor qiymati bo’yicha hisoblanadi. Inventarizatsiya jarayonida aniqlangan mol-mulkning bozor qiymatini aniqlash uchun quyidagilardan foydalanish mumkin: a) ishlab chiqaruvchi tashkilotlardan va ularning rasmiy dilerlaridan, tovar xom ashyo birjalaridan, ko’chmas mulk birjalaridan yozma shaklda olingan xuddi shunday mahsulotga doir narxlar to’ѓrisidagi ma’lumotlar; b) Markaziy bankning kamomad (ortiqcha) aniqlangan sanadagi va tegishli mulkni sotib olish sanasidagi kurslarning nisbati shaklida aniqlangan hisob-kitob koeffitsientini qo’llagan holda sotib olish sanasidagi (tasdiqlovchi hujjatlar mavjud bo’lganda) mol-mulklarning erkin konvertatsiyalanadigan valyuta (EKV) dagi qiymati to’g’risidagi ma’lumotlar; v) tegishli davlat idoralarida mavjud bo’lgan narxlar darajasi to’g’risidagi ma’lumotlar; g) inventarizatsiya o’tkazilayotgan davrda ommaviy axborot vositalari va maxsus adabiyotlarda e’lon qilingan narx darajalari to’g’risidagi ma’lumotlar; d) tegishli mol-mulkning qiymati to’g’risida baholovchining ekspert xulosasi. Asosiy vositalarni ularning tugatilishi sababli hisobdan chiqarish to’g’risida komissiya tomonidan qabul qilingan qaror natijalari byudjet tashkilotlarida asosiy vositalarni hisobdan chiqarish to’g’risidagi dalolatnoma bilan (AV-4-son shakl, byudj.), shu jumladan, transport vositalari bo’yicha byudjet tashkilotlarida transport vositalarini hisobdan chiqarish to’g’risidagi dalolatnoma (AV-4a-son shakl, byudj.) bilan, kutubxonadagi mavjud adabiyotlarni hisobdan chiqarish byudjet tashkilotlari kutubxonasida mavjud bo’lgan adabiyotlarni hisobdan chiqarish bo’yicha dalolatnoma (444-son shakl) bilan rasmiylashtiriladi. Ushbu dalolatnomalar komissiya tomonidan ikki nusxada tuziladi va barcha komissiya a’zolari tomonidan imzolanadi. Birinchi nusxasi buxgalteriyaga beriladi, ikkinchi nusxasi asosiy vositalar obyektlarining saqlanishi uchun javobgar bo’lgan shaxsda qolib, hisobdan chiqarish natijasida qolgan moddiy qimmatliklar yoki temir-tersakni omborga topshirish yoki sotish uchun asos bo’ladi. Transport vositasini hisobdan chiqarishda buxgalteriyaga dalolatnoma bilan birgalikda O’zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligining Yo’l harakati xavfsizligi davlat xizmati organlarida hisobdan chiqarilganligini tasdiqlaydigan hujjat ham taqdim qilinadi. Ushbu dalolatnomalar tashkilot rahbari (yoki uning o’rinbosari) tomonidan tasdiqlangunigaqadar asosiy vositalarni qismlarga bo’lish va demontaj qilishga yo’l qo’yilmaydi. Asosiy vositalarni hisobdan chiqarish va joydan-joyga ko’chirish operatsiyalarining hisobi 438-son shakldagi jamlanma qaydnomada (9-memorial orderda) olib boriladi. Jamlanma qaydnomaga yozuvlar har bir hujjat bo’yicha yoziladi. Bunda, ―Jami ustunida (tik qatorida) yoziladigan‖ hisobdan chiqarilgan va joydan -joyga ko’chirilgan moddiy ashyolar summasi subschyotning debet bo’yicha summasiga teng bo’lishi kerak. Oyning oxirida subschyot bo’yicha natijalar 308-son shakldagi ―Bosh-jurnal kitobiga yoziladi (2 –chizma). 2-chizma. Asosiy vositalarni tashkilot balansidan chiqarilishini hujjatlashtirishning sxematik ko’rinishi.

Asosiy vositalarni qayta baholash va eskirish hisoblashni nazoratdan o'tkazish

Sotib olish