Avstraliya va Okeaniya geografiyasi - Geografiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	62.0KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	04 Yanvar 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Geografiya

Sotuvchi

Husenov Jahongir

Ro'yxatga olish sanasi 03 May 2024

11 Sotish

Avstraliya va Okeaniya geografiyasi

Sotib olish

MUNDARIJA
KIRISH ..................................................................................................................... 3
I BOB. AVSTRALIYA VA OKEANIYA HAQIDA UMUMIY MA’LUMOT .. 4
1.1. Avstraliya va Okeaniyaga umumgeografik tavsif ......................................... 4
1.2. Tabiiy resurslari va sharoitlari ....................................................................... 8
1.3. Aholisi. Demografik holat .............................................................................. 17
II BOB AVSTRALIYA SANOATI VA UNIN TARMOQLARI ...................... 19
2.1. Avstraliya sanoati ........................................................................................... 19
2.2. Avstraliya qishloq xo’jaligi va transporti ..................................................... 24
2.3. Iqtisodiy rayonlari .......................................................................................... 28
XULOSA ................................................................................................................ 31
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR .............................................................. 32
2

KIRISH
Ishning dolzarbligi: Avstraliya quyoshli, ochiq joylar va jonli zamonaviy
shaharlar mamlakatidir. Bu dunyodagi oltinchi yirik davlat va butun bir qit’ani
egallagan yagona davlat. Avstraliya oltita shtat va ikkita hududdan iborat.
Shuningdek, u Tasmaniya orolini ham o’z ichiga oladi. Har bir shtatning o’z
hukumati mavjud bo’lib, u maktablar, kasalxonalar va transport kabi kundalik
hayot sohalarini nazorat qiladi. Katta o’lchamiga qaramay, Avstraliya juda kam
aholi yashaydigan mamlakatdir. Ko’pchilik avstraliyaliklar Sharqiy va Janubi-
Sharqiy Avstraliyaning tor qirg’oq tekisliklarida yashaydi.
Materikning ichki qismini quruq, taqir tekisliklar, dasht va cho llarʻ
egallagan bo lib, u yerda yillar davomida yomg ir yog maydi. Biroq, bu erda boy
ʻ ʻ ʻ
foydali qazilmalar va o’tloqlar mavjud bo’lib, ularda avstraliyalik chorvadorlar
katta qo’y va sut mollarini saqlaydilar.
Kurs ishining maqsadi: Ushbu kurs ishining maqsadi Avstraliya va Okeaniya
haqida umumiy, hamda iqtisodiy ma’lumot olish edi.
Kurs ishining vazifalari:

Avstraliya va Okeaniyaga umumgeografik tavsif berish

Tabiiy resurslar va sharoitlarini o’rganish

Avstraliya sanoati va qishloq xo’jaligi tahlil qilish
Kurs ishining tuzilishi va hajmi. Kurs ishi kirish, ikkita bob, xulosa,
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
3

I BOB. AVSTRALIYA VA OKEANIYA HAQIDA UMUMIY MA’LUMOT
1.1. Avstraliya va Okeaniyaga umumgeografik tavsif
Avstaraliya va Okeaniyada mustaqil davlatlar soni ancha kam bo’lib,
ularning barchasi faqat XX asrning ikkinchi yarmida tashkil topgan. Ushbu
geografik obyektlarning umumiy maydoni taxminan 8,6 mln kv.km. Aholisi atigi
32 mln. kishi. Eng katta davlat Avstraliya hisoblanadi. U dastavval, Avstraliya
Ittifoqi nomini olgan, so’ngra 1951 yilda to’la mustaqillikka erishgan. Ammo hozir
ham u rasmin Buyuk Britaniya Hamdo’stligiga qaraydi. Avstraliya federativ
davlat, u 6 ta shtatdan iborat. Yangi Zelandiya ham 1951 yilda mustaqillikni qo’lga
kiritgan. Uning maydoni 271 ming kv.km, aholisi 4 mln ga yaqin.
Shunday qilib, Avstraliya va Yangi Zelandiya ushbu regeonning eng yirik
davlatlaridir (Avstraliya bir materikni to’liq egallagan dunyodagi yagona
mamlakatdir). Papua-Yangi Gviniya ham Tinch okeanining janubidagi katta
davlatlar qatoriga kiradi. U Yangi Gviniya orollarining sharqiy qismi bilan yana
600 dan ko’proq orollarni o’z ichiga oladi (uning maydoni 462 ming kv.km, aholisi
4,5 mln. kishi). Papua-Yangi Gviniya 1975 yilda mustaqillikka erishgan
Hamdo’stlik tarkibidagi davlatdir.
Solomonov orollari alohida davlat maqomida 1978 yilda, Vanuatu
Respublikasi 1980 yil, Fidji Respublikasi 1987 yilda, Palau Respublikasi 1994
yilda tashkil topgan. Shu bilan birga, AQSH va Fransiya qaramog’idagi kichik
hududlar saqlanib qolgan.
Avstraliya (lotincha australis - janubiy) – Janubiy yarim sharda joylashgan
materik.
Avstraliya shimoldan janubga 10 0
41' (York burni) bilan, 39 0
11' (Janubi-
sharqiy burni) janubiy kengliklar oralig’ida 3200 kmga, g’arbdan sharqqa 4100
kmga 113 0
05' sharqiy uzoqlik (Stip-Poynt burni) bilan 153 0
34' (Bayron burni)
sharqiy uzoqliklar oralig’ida cho’zilgan. Maydoni: 7682 ming kv.km (Tasmaniya,
Kenguru. Melvill va boshqa orollar bilan 7704, 5 ming kv.kmga yaqin) Avstraliya
materiklari ichida eng kichigi. Janubiy tropic chizig’i Avstraliyaning deyarli
4

o’rtasidan kesub o’tadi. Materikni g’arb, shimol va janubdan Hind okeani,
sharqdan Tinch okeani dengizlari o’rab turadi. Qirg’oqlari unchalik
parchalanmagan, shimolda Karpentariya, janubda Katta Avstraliya qo’ltiqlari bor.
Katta yarim orollari – shimolda Arnamlend va Keyp-York. Tasmaniya oroli
Avstraliyadan kengligi 224 km li Bass bo’g’ozi orqali ajralib turadi. Avstraliya
shimolda yirik orollardan Yangi Gvineya joylashgan. Avstraliyaning sharqiy sohili
bo’ylab behisob marjon orollaridan tashil topgan Katta To’siq Rifi 2300 km
masofaga cho’zilib yotadi. Dunyoning quruqlik o’tgan chegarasiga ega bo’lmagan
mamlakatlardan biri.
Iqtisodiy geografik o’rni uning janubiy yarim sharda yirik materiklar,
regionlar va mamlakatalardan ancha olisda joylashganligi bilan belgilanadi. Shu
bilan birga, zamonaviy dengizlar havo transportining yuqori darajada
rivojlanganligi mamlakatning jahonning barcga regionlari, davlatlari doimiy
aloqada bo’lib turishligini ta’minlaydi.
Okeaniya Tinch okeanining markaziy va janubi-g’arbidan iborta katta
hududini egallab, 29 0
shimoliy kenglik va 130 0
sharqiy uzunlik va 109 0
g’arbiy
uzunlikda joylashgan. Uning quruqlik qismi 1,3 mln. kv.km dan iborat.
Yangi Gviniya (829 ming kv.km) va Yangi Zelandiya (265 ming kv.km)
Okeaniyaning taxminan 90 % egallasa, qolgan 10 ming dan ortiq orollar 200 ming
kv.km yoki 10 % hududni egallaydi xolos.
Okeaniya Tinch okeani joylashgan orollar to’plamidir. Okeaniya uch qism :
Polineziya, Melaneziya va Mikroneziyadan iboratdir. Melaniziya (Solomon, Yangi
Gebrid, Yangi Kaledoniya va boshqa orollar) Avstraliyaga juda yaqin joylashgan,
Polineziya (Gavayi, Samoa, Tokelau va boshqa orollar) esa Avstraliyadan ancha
olisda, Tinch okeanining janubiy va markaziy qismalarida joylashgan.
Mikroneziya (Korolina, Marshall, Mariana, Gilbert va boshqa orollar) Yangi
Gviniya orolidan shimolda, Filippin orollaridan sharq tomondagi akvatoriyada
tarqalgan.
Okeanda uchta mustaqil respublika va bitta unitary monarxiya mavjud,
qolgan mamlakatlar va orollar mustamlaka va yarim mustamlakalardan iborat.
5

Asosiy daryosi Murrey va uning irmog’I Darlingning suvi mavsumlari
bo’yicha o’zgarib turadi.
Davlat tuzimi. Avstraliya – Buyuk Britaniya boshchiligidagi Hamdo’stlik
tarkibiga kirubchi federal davlat. Avstraliyaning amaldagi konstitutsiyasi 1901
yilda qabul qilingan. Davlat tuzilishi shakli jihatidan – federatsiya. Davlat
boshlig’I – Buyuk Britaniya qiroli (qirolichasi), general-gubernator uning vakili
hisoblanadi. Qonun chiqaruvchi hokimiyat ikki palatali (vakillar palatasi va senat)
federal parlament. Vakillar palatasi (quyi palata) 3 yil muddatga, senat (yuqori
palata) deputatlari har bir shtatdan 6 yil muddatga saylanadi. Senat tarkibining
yarmi har 3 yilda yangilanadi. General-gubernator va bosh vazir boshchilik
qiladigan hukumat ijroiya hokimiyatini amalgam oshiradi. Avstraliyaninghar bir
shtati o’z konstitutsiyasi, parlamenti va hukumatiga ega; shtatlarning huquqlari
cheklangan.
Hududiy bo’linishi
N Shtatlar va hududlar Maydoni,
ming kv.km Ma’muriy markazi
1
2
3
4
5
6
7
8 Yangi Janubiy Uels
Viktoriya
Kvinslend
Janubiy Avstraliya
G’arbiy Avstraliya
Tasmaniya
Shimoliy hudud
Federal poytaxt hududi 801,4
227,6
1727,5
984,4
2527,6
68,3
1347,6
2,4 Sidney
Melbrun
Brisben
Adelaida
Pert
Xobart
Darvin
Kanberra
Okeniyaning siyosiy bo’linishi
T/r Mustaqil davlatlar va qaram
orollar nomi Maydoni
(ming kv.km) Aholisi,
ming kishi
(1999) Poytaxti yoki
ma’muriy markazi
1 Amerika Samoasi 0,195 67,7 Pago-Pago
2 Vanuatu Respublikasi 12,22 189,6 Port-Vila
6

3 Guam(AQSH mulki) 0,549 151,7 Xagatna
4 Irian–Jaya (Indoneziya
provinsiyasi) 422 3506 Jayapura
5 Kiribati Respublikasi 0,81 91,9 Bairiki
6 Kuk orollari (Yangi Zelandiya
mulki) 0,237 20,0 Avarua
7 Marshall orollari Respublikasi
(AQSH bilan erkin uyushgan) 0,181 50,8
-
8 Mikroneziya Federativ
shtatlari (AQSH bilan erkin
uyushgan) 0,7 133,1 Pamshir
9 Nauru Respublikasi 0,021 11,8 -
10 Niue (Yangi Zelandiya mulki) 0,262 2,08 Alofi
11 Norfolk (Avstraliya mulki) 0,34 2,21 Kingston
12 Palau Respublikasi (AQSH
bilan erkin uyushgan) 0,508 18,7 Koror
13 Papua-Yangi Gvineya 462,8 4900 Port-Morsbi
14 Pitkern (Buyuk Britaniya
mulki) 0,035 0,058 Alamstaun
15 Samoa 2,8 179,4 Apia
16 Solomon orollari 27,6 466,1 Xoniara
17 Tokelau (Yangi Zelandiya) 10,12 1,5 Tokelau
18 Tonga Qirolligi 0,748 102,3 Nukualofa
19 Tuvalu O,026 10,8 -
20 Uollis va Futuna orollari
(Fransiya mulki) 0,274 15,2 Mata-Utu
21 Fiji Orollari Respublikasi 18,4 832,4 Suva
22 Fransiya Pleneziyasi 4,2 249,1 Papaete
23 Shimoliy Mariana orollari
(AQSH bilan erkin
birlashgan) 0,457 69,3
_
24 Yangi Zelandiya 270,5 3700 Vellington
25 Yangi Kaledoniya 19,01 201,8 Numea
7

1.2. Tabiiy resurslari va sharoitlari
Avstraliya turli xil mineral resurslarga boy. Oxirgi 10-15 yil ichida qit’ada
mineral rudalarning yangi kashfiyoti mamlakatimizni temir rudasi, boksit,
qo’rg’oshin-rux kabi foydali qazilmalarni zahiralari va qazib olish bo’yicha
dunyoda birinchi o’rinlardan biriga olib chiqdi.
Avstraliyada bizning asrimizning 60-yillarida o zlashtirila boshlagan engʻ
yirik temir ruda konlari mamlakat shimoli-g arbidagi Hamersli tog tizmalarida
ʻ ʻ
joylashgan (Nyuman tog i, Goldsvort tog i va boshqalar konlari). Temir rudasi,
ʻ ʻ
shuningdek, Qirol ko rfazidagi Kulan va Kokatu orollarida (shimoli-g arbda),
ʻ ʻ
Janubiy Avstraliya shtatida O rta tizmada (Temir Tugma va boshqalar) va
ʻ
Tasmaniyada — Savaj daryosi konida (yilda) topilgan. Savage daryosi vodiysi).
Yirik yarimmetall konlari (qo’rg’oshin, kumush va mis qo’shilgan rux)
Yangi Janubiy Uels shtatining g’arbiy cho’l qismida - Broken Hill konida
joylashgan. Rangli metallar (mis, qo rg oshin, rux) qazib olish bo yicha muhim
ʻ ʻ ʻ
markaz Isa tog i koni yaqinida (Kvinslendda) rivojlangan. Yarim metallar va mis
ʻ
konlari Tasmaniyada (Rid Rozberi va Layell tog’ida), mis Tennant-Krikda
(Shimoliy hudud) va boshqa joylarda ham uchraydi.
Oltinning asosiy zahiralari Kembriygacha bo’lgan yerto’laning etaklarida
va materikning janubi-g’arbiy qismida (G’arbiy Avstraliya), Kalgurli va Kulgardi,
Nortman va Viluna shaharlari hududida, shuningdek, Kvinslendda to’plangan.
Kichikroq konlar deyarli barcha shtatlarda uchraydi.
Boksit Keyp-York yarim orolida (Vaypa koni) va Arnhem erida (Gov
koni), shuningdek janubi-g’arbiy qismida Darling tog’larida (Jarrahdeyl koni)
uchraydi.
Marganetsli rudalar Groot orolida - Karpentariya ko’rfazida va
mamlakatning shimoli-g’arbiy qismida - Pilbara mintaqasida joylashgan.
Uran konlari materikning turli qismlarida topilgan: shimolda (Arnhem
quruqlik yarim oroli) - Janubiy va Sharqiy Alligator daryolari yaqinida, Janubiy
8

Avstraliya shtatida - Ko’l yaqinida. Frome, Kvinslendda - Meri Katlin koni va
mamlakatning g’arbiy qismida - Yillirri maydoni.
Ko’mirning asosiy konlari materikning sharqiy qismida joylashgan.
Kokslanadigan va kokslanmaydigan ko’mirning eng yirik konlari Nyukasl va
Litgou (Yangi Janubiy Uels) shaharlari va Kvinslenddagi Kollinsvil, Bler Athol,
Bluff, Baralaba va Moura Keanga shaharlari yaqinida o’zlashtiriladi.
Geologik tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, Avstraliya qit’asining tubida va
uning qirg’oqlaridagi shelfda yirik neft va tabiiy gaz konlari mavjud. Neft
Kvinslendda (Muni, Alton va Bennet konlari), materikning shimoli-g’arbiy
sohilidagi Barrou orolida, shuningdek Viktoriya janubiy qirg’og’idagi kontinental
shelfda (Kingfish koni) topiladi va ishlab chiqariladi. Gaz konlari (eng katta
Ranken koni) va neft ham materikning shimoli-g’arbiy sohilidagi shelfda topilgan.
Avstraliyada yirik xrom konlari (Kvinslend), Gingin, Dongara, Mandarra
(G arbiy Avstraliya) va Marlin (Viktoriya) mavjud.ʻ
Metall bo’lmagan minerallarga gil, qum, ohaktosh, asbest va slyuda kiradi,
ular sifati va sanoatda ishlatilishi.
Materikning suv resurslari kichik, ammo eng rivojlangan daryo tarmog’i
Tasmaniya orolida joylashgan. U yerdagi daryolar yomg ir va qor aralashmasidan
ʻ
to yingan va yil davomida suvga to la. Ular tog’lardan oqib tushadi va shuning
ʻ ʻ
uchun bo’ronli, tezkor va gidroenergetikaning katta zaxiralariga ega. Ikkinchisi
gidroelektrostantsiyalarni qurishda keng qo’llaniladi. Arzon elektr energiyasining
mavjudligi Tasmaniyada sof elektrolitli metallarni eritish, tsellyuloza ishlab
chiqarish va boshqalar kabi energiyani ko’p talab qiladigan sanoatning
rivojlanishiga yordam beradi.
Katta bo linish tizmasining sharqiy yon bag irlaridan oqib o tuvchi
ʻ ʻ ʻ
daryolar qisqa, yuqori oqimida esa tor daralarda oqadi. Bu erda ular yaxshi
ishlatilishi mumkin va qisman ular gidroelektrostantsiyalarni qurish uchun
ishlatilgan. Sohil tekisligiga kirganda daryolar oqimini sekinlashtiradi va
chuqurligi ortadi. Ularning ko’pchiligi estuariy hududlarda hatto katta okean
kemalari uchun ham mavjud. Klarens daryosi og’zidan 100 km, Xoksberi esa 300
9

km masofada kemada o’tadi. Ushbu daryolarning oqim hajmi va rejimi har xil
bo’lib, yog’ingarchilik miqdori va uning paydo bo’lish vaqtiga bog’liq.
Katta bo linish tizmasining g arbiy yon bag irlarida daryolar boshlanib,ʻ ʻ ʻ
ichki tekisliklardan o tadi. Avstraliyadagi eng katta daryo - Myurrey, Kosciushko
ʻ
tog’i hududidan boshlanadi. Uning eng yirik irmoqlari - Darling, Murrumbidji,
Goulberi va boshqalar ham tog’lardan boshlanadi.
Oziq-ovqat p. Myurrey va uning kanallari asosan yomg’irli va kamroq
darajada qor bilan qoplangan. Bu daryolar yozning boshida, tog’larda qor erishi
bilan to’la bo’ladi. Quruq mavsumda ular juda sayoz bo’lib qoladi va Myurreyning
ba’zi irmoqlari alohida tik turgan suv omborlariga bo’linadi. Faqat Myurrey va
Murrumbidgee doimiy oqimni saqlab turadi (alohida quruq yillar bundan
mustasno). Hatto Avstraliyaning eng uzun daryosi bo’lgan Darling ham (2450 km)
yozda qurg’oqchilik paytida qumlarda yo’qoladi va har doim ham Myurreyga etib
boravermaydi.
Murrey tizimining deyarli barcha daryolarida to’g’on va to’g’onlar
qurilgan, ular atrofida suv omborlari yaratilgan, sel suvlari to’planib, dalalar,
bog’lar va yaylovlarni sug’orish uchun ishlatiladi.
Avstraliyaning shimoliy va g arbiy qirg oqlaridagi daryolar sayoz va
ʻ ʻ
nisbatan kichik. Ularning eng uzuni Flinders Karpentariya ko’rfaziga oqib o’tadi.
Bu daryolar yomg’ir bilan oziqlanadi va ularning suv miqdori yilning turli
vaqtlarida katta farq qiladi.
Oqimi materikning ichki qismiga yo nalgan daryolarda, masalan, Kuper
ʻ
soqi (Barku), Diamant-ina va boshqalarda nafaqat doimiy oqim, balki doimiy, aniq
belgilangan kanal ham yo q. Avstraliyada bunday vaqtinchalik daryolar daryolar
ʻ
deb ataladi. Ular faqat qisqa dush paytida suv bilan to’ldiriladi. Yomg’irdan ko’p
o’tmay, daryo tubi yana quruq qumli bo’shliqqa aylanadi, ko’pincha hatto aniq
kontur ham yo’q.
Avstraliyadagi ko’llarning aksariyati, daryolar kabi, yomg’ir suvi bilan
oziqlanadi. Ularning doimiy darajasi ham, drenaji ham yo’q. Yozda ko’llar quriydi
10

va sayoz sho’rlangan chuqurliklarga aylanadi. Pastki qismida tuz qatlami ba’zan
1,5 m ga etadi.
Avstraliyani o’rab turgan dengizlarda dengiz hayvonlari ovlanadi va baliq
ovlanadi. Ovqatlanadigan ustritsalar dengiz suvlarida yetishtiriladi. Shimol va
shimoli-sharqdagi iliq qirg’oq suvlarida dengiz bodringlari, timsohlar va marvarid
midiyalari ovlanadi. Ikkinchisini sun’iy ravishda ko’paytirishning asosiy markazi
Koberg yarim orolida (Arnhem erlari) joylashgan. Aynan shu erda, Arafura dengizi
va Van Diemen ko’rfazining iliq suvlarida maxsus cho’kindilarni yaratish bo’yicha
birinchi tajribalar o’tkazildi. Ushbu tajribalar yapon mutaxassislari ishtirokida
Avstraliya kompaniyalaridan biri tomonidan amalga oshirildi. Avstraliyaning
shimoliy qirg’og’idagi iliq suvlarda o’stirilgan marvarid midiyasi Yaponiya
qirg’oqlaridan ko’ra ko’proq va juda qisqa vaqt ichida katta marvarid hosil qilishi
aniqlandi. Hozirgi vaqtda marvarid midiya etishtirish shimoliy va qisman shimoli-
sharqiy qirg’oqlarda keng tarqalgan.
Avstraliya qit’asi uzoq vaqt davomida, bo’r davrining o’rtalaridan boshlab,
yer sharining boshqa qismlaridan ajratilganligi sababli, uning florasi juda o’ziga
xosdir. Yuqori o’simliklarning 12 ming turidan 9 mingdan ortig’i endemik, ya’ni.
faqat Avstraliya qit’asida o’sadi. Endemiklarga Avstraliyaning eng tipik o’simlik
oilalari bo’lgan evkalipt va akatsiyaning ko’plab turlari kiradi. Shu bilan birga, bu
erda vatani Janubiy Amerika (masalan, janubiy olxa), Janubiy Afrika (Proteaceae
oilasining vakillari) va Malay arxipelagining orollari (ficus, pandanus va
boshqalar) o’simliklari ham mavjud. Bu ko’p million yillar avval qit’alar o’rtasida
quruqlik aloqalari mavjud bo’lganligini ko’rsatadi.
Avstraliyaning aksariyat iqlimi haddan tashqari qurg’oqchilik bilan
tavsiflanganligi sababli, uning florasida quruqni yaxshi ko’radigan o’simliklar
ustunlik qiladi: maxsus donlar, evkalipt daraxtlari, soyabon akatsiyalari, suvli
daraxtlar (shisha daraxti va boshqalar). Ushbu jamoalarga mansub daraxtlar kuchli
ildiz tizimiga ega bo’lib, ular 10-20, ba’zan esa 30 m erga tushadi, buning
natijasida ular nasos kabi katta chuqurlikdan namlikni so’rib oladi. Bu
daraxtlarning tor va quruq barglari asosan zerikarli kulrang-yashil rangga
11

bo’yalgan. Ulardan ba’zilarining barglari qirralari bilan quyoshga qaragan bo’lib,
bu ularning yuzasidan suvning bug’lanishini kamaytirishga yordam beradi.
Tropik yomg’ir o’rmonlari mamlakatning uzoq shimolida va shimoli-
g’arbiy qismida o’sadi, u erda issiq va issiq shimoli-g’arbiy mussonlar namlik
keltiradi. Ularning daraxt tarkibida gigant evkalipt, ficus, palma daraxtlari, tor
uzun barglari bo’lgan pandanus va boshqalar hukmronlik qiladi. Daraxtlarning zich
barglari deyarli uzluksiz qopqoqni hosil qiladi, yerni soya qiladi. Sohilning o’zida
ba’zi joylarda bambuk chakalakzorlari bor. Sohillari tekis va loyqa bo’lgan
joylarda mangrov o’simliklari rivojlanadi.
Daryo vodiylari bo’ylab tor galereyalar ko’rinishidagi yomg’ir o’rmonlari
nisbatan qisqa masofalarga cho’zilgan.
Qanchalik janubga borsangiz, iqlim quriydi va cho’llarning issiq nafasini
his qilasiz. O’rmon qoplami asta-sekin kamayib bormoqda. Evkalipt va soyabon
akatsiyalari guruhlarda joylashgan. Bu tropik o’rmon zonasidan janubga kenglik
yo’nalishida cho’zilgan nam savannalar zonasi. Tashqi ko’rinishida siyrak
daraxtlar guruhlari bo’lgan savannalar parklarga o’xshaydi. Ularda buta o’sishi
yo’q. Quyosh nurlari daraxtlarning mayda barglari elakidan erkin o’tib, baland,
zich o’tlar bilan qoplangan erga tushadi. O’rmonli savannalar qo’y va qoramollar
uchun ajoyib yaylovdir.
Materikning o ta issiq va quruq bo lgan markaziy cho llari asosan evkaliptʻ ʻ ʻ
va akatsiya daraxtlaridan iborat bo lgan tikanli past bo yli butalarning zich, deyarli
ʻ ʻ
o tib bo lmaydigan chakalakzorlari bilan ajralib turadi. Avstraliyada bu
ʻ ʻ
chakalakzorlar skrab deb ataladi. Joylarda u qirib tashlangan, keng, o’simliksiz,
qumli, toshloq yoki gilli cho’l hududlari, baland bo’yli o’tlar (spinifex) bilan
qoplangan.
Yog ingarchilik ko p bo lgan Katta bo linish tizmasining sharqiy va
ʻ ʻ ʻ ʻ
janubi-sharqiy yon bag irlari zich tropik va subtropik doim yashil o rmonlar bilan
ʻ ʻ
qoplangan. Ushbu o’rmonlarning aksariyati, Avstraliyaning boshqa joylarida
bo’lgani kabi, evkalipt daraxtlari. Evkalipt daraxtlari sanoat jihatidan qimmatlidir.
Bu daraxtlar qattiq yog’och turlari orasida balandligi bo’yicha tengsizdir; ularning
12

ba’zi turlari balandligi 150 m va diametri 10 m ga etadi. Evkalipt o’rmonlarida
yog’och o’sishi yuqori va shuning uchun ular juda samarali. O rmonlardaʻ
balandligi 10—20 m ga yetadigan daraxtga o xshash otquloq va paporotniklar ham
ʻ
ko p. Ularning tepasida daraxt paporotniklari katta (uzunligi 2 m gacha) tukli
ʻ
barglarning tojiga ega. O’zlarining yorqin va yangi ko’katlari bilan ular evkalipt
o’rmonlarining xira mavimsi-yashil landshaftini biroz jonlantiradi. Yuqori
tog’larda damarra qarag’aylari va olxa daraxtlarining sezilarli qo’shilishi bor.
Bu o’rmonlardagi buta va o’t qoplami xilma-xil va zich. Bu o’rmonlarning
kamroq nam variantlarida ikkinchi qatlam o’t daraxtlari tomonidan hosil bo’ladi.
Tasmaniya orolida, evkalipt daraxtlaridan tashqari, Janubiy Amerika
turlariga tegishli ko’plab doimiy yashil olxa daraxtlari mavjud.
Materikning janubi-g’arbiy qismida o’rmonlar dengizga qaragan Darling
tizmasining g’arbiy yon bag’irlarini qoplaydi. Bu o’rmonlar deyarli butunlay
evkalipt daraxtlaridan iborat bo’lib, sezilarli balandlikka etadi. Bu yerda endemik
turlar soni ayniqsa ko’p. Evkalipt daraxtlaridan tashqari, shisha daraxtlari keng
tarqalgan. Ular asl shisha shaklidagi magistralga ega, tagida qalin va yuqori
qismida keskin torayib ketgan. Yomg’irli mavsumda daraxtlarning tanasida
namlikning katta zaxiralari to’planadi, ular quruq davrda iste’mol qilinadi. Bu
o’rmonlarning tagida yorqin ranglarga to’la ko’plab butalar va o’tlar mavjud.
Umuman olganda, Avstraliyaning o’rmon resurslari kichik. O’rmonlarning
umumiy maydoni, jumladan, asosan yumshoq daraxt turlaridan (asosan radiata
qarag’ay) iborat maxsus plantatsiyalar 1970-yillarning oxirida mamlakat
hududining atigi 5,6% ni tashkil etdi.
Birinchi mustamlakachilar materikda Evropaga xos bo’lgan o’simlik
turlarini topa olmadilar. Keyinchalik, Evropa va boshqa turdagi daraxtlar, butalar
va o’tlar Avstraliyaga kiritildi. Bu yerda uzum, paxta, don (bug doy, arpa, suli,
ʻ
sholi, makkajo xori va boshqalar), sabzavot, ko plab mevali daraxtlar va boshqalar
ʻ ʻ
yaxshi rivojlangan.
Avstraliyada tropik, subekvatorial va subtropik tabiiy zonalarga xos
bo’lgan barcha turdagi tuproqlar tabiiy ketma-ketlikda ifodalanadi.
13

Shimoldagi tropik tropik o’rmonlar hududida qizil tuproqlar keng tarqalgan
bo’lib, janubga qarab nam savannalarda qizil-qo’ng’ir va jigarrang tuproqlarga va
quruq savannalarda kulrang-jigarrang tuproqlarga o’tadi. Tarkibida chirindi, bir oz
fosfor va kaliy bo lgan qizil-qo ng ir va jigarrang tuproqlar qishloq xo jaligidaʻ ʻ ʻ ʻ
foydalanish uchun qimmatlidir.
Avstraliyadagi asosiy bug’doy ekinlari qizil-jigarrang tuproq zonasida
joylashgan.
Sun’iy sug’orish rivojlangan va ko’plab o’g’itlar qo’llaniladigan Markaziy
tekisliklarning chekka hududlarida (masalan, Murrey havzasida) sieroz tuproqlarda
uzum, mevali daraxtlar, em-xashak o’tlari o’stiriladi.
Cho lning ichki qismini o rab turgan yarim cho l va ayniqsa dasht
ʻ ʻ ʻ
hududlarida o t-o lan va ba zi joylarda buta-yog och qoplami, bo z-qo ng ir dasht
ʻ ʻ ʼ ʻ ʻ ʻ ʻ
tuproqlari keng tarqalgan. Ularning kuchi ahamiyatsiz. Ularda gumus va fosfor
kam, shuning uchun ularni qo’y va qoramollar uchun yaylov sifatida ishlatganda,
fosforli o’g’itlar talab qilinadi.
Avstraliya qit’asi janubiy yarim sharning uchta issiq asosiy iqlim zonasida
joylashgan: subekvatorial (shimolda), tropik (markaziy qismida), subtropik
(janubda). Faqat kichik bir qismi. Tasmaniya mo’’tadil zonada joylashgan.
Materikning shimoliy va shimoli-sharqiy qismlariga xos bo’lgan
subekvatorial iqlim bir tekis harorat oralig’i (yil davomida o’rtacha havo harorati
23 - 24 daraja) va ko’p miqdorda yog’ingarchilik (1000 dan 1500 mm gacha, va
ba’zi joylarda 2000 mm dan ortiq). Yog’ingarchilikni bu erga nam shimoli-g’arbiy
musson olib keladi va asosan yozda tushadi. Qishda, yilning quruq davrida
yomg’ir faqat vaqti-vaqti bilan yog’adi. Bu vaqtda materikning ichki qismidan
quruq, issiq shamollar esadi, bu esa ba’zan qurg’oqchilikni keltirib chiqaradi.
Avstraliya qit’asidagi tropik zonada iqlimning ikkita asosiy turi
shakllanadi: tropik nam va quruq tropik.
shamollari zonasida joylashgan ekstremal sharqiy qismiga xosdir. Bu
shamollar Tinch okeanidan materikga namlikka boy havo massalarini olib keladi.
Shuning uchun qirg’oq tekisliklarining butun maydoni va Buyuk bo’linish
14

tizmasining sharqiy yon bag’irlari yaxshi namlangan (o’rtacha 1000 dan 1500 mm
gacha yog’ingarchilik tushadi) va yumshoq, iliq iqlimga ega (eng issiq oyning
harorati). Sidneyda 22 - 25 daraja, eng sovuq esa 11,5 - 13 daraja).
Tinch okeanidan namlik olib keluvchi havo massalari ham Katta bo linishʻ
tizmasidan tashqariga kirib, yo lda sezilarli darajada namlikni yo qotadi, shuning
ʻ ʻ
uchun yog ingarchilik faqat tizmaning g arbiy yon bag irlari va tog etaklari
ʻ ʻ ʻ ʻ
hududiga tushadi.
Asosan quyosh radiatsiyasi yuqori bo’lgan tropik va subtropik kengliklarda
joylashgan Avstraliya materiki juda isinmoqda. Sohil chizig’ining zaif qo’polligi
va chekka qismlarining balandligi tufayli materikni o’rab turgan dengizlarning
ta’siri ichki qismlarga kam ta’sir qiladi.
Avstraliya Yer yuzidagi eng qurg’oqchil qit’a bo’lib, uning tabiatining eng
o’ziga xos xususiyatlaridan biri keng maydonlarni egallagan va Hind okeani
qirg’oqlaridan Buyuk bo’linish etaklarigacha deyarli 2,5 ming km ga cho’zilgan
cho’llarning keng tarqalganligidir. Diapazon.
Materikning markaziy va g arbiy qismlari cho l tropik iqlimi bilan ajralib
ʻ ʻ
turadi. Yozda (dekabr-fevral) bu erda o’rtacha harorat 30 darajaga ko’tariladi,
ba’zan esa undan yuqori, qishda esa (iyun-avgust) ular o’rtacha 10-15 darajaga
tushadi. Avstraliyaning eng issiq mintaqasi shimoli-g’arbiy bo’lib, u erda Buyuk
Qumli cho’lda harorat deyarli butun yozda 35 daraja va undan ham yuqori bo’lib
qoladi. Qishda u biroz pasayadi (taxminan 25-20 darajagacha). Materikning
markazida, Elis Springs shahri yaqinida, yozda harorat kunduzi 45 darajagacha
ko’tariladi, kechasi esa nolga yoki undan pastga tushadi (-4-6 daraja).
Avstraliyaning markaziy va g’arbiy qismlari, ya’ni. uning hududining
taxminan yarmi yiliga o’rtacha 250-300 mm yog’ingarchilikni va ko’lning atrofini
oladi. Havo - 200 mm dan kam; lekin bu kichik yog’ingarchiliklar ham notekis
tushadi. Ba’zan bir necha yil ketma-ket yomg’ir umuman bo’lmaydi, ba’zan esa
butun yillik yog’ingarchilik miqdori ikki yoki uch kun yoki hatto bir necha soat
ichida tushadi. Suvning bir qismi suv o’tkazuvchan tuproqdan tez va chuqur o’tib,
15

o’simliklarga etib bo’lmaydigan holga keladi, ba’zilari esa quyoshning issiq nurlari
ostida bug’lanadi va tuproqning sirt qatlamlari deyarli quruq bo’lib qoladi.
Subtropik zonada iqlimning uch turi mavjud: O’rta er dengizi, subtropik
kontinental va subtropik nam.
O’rta yer dengizi iqlimi Avstraliyaning janubi-g’arbiy qismiga xosdir.
Nomidan ko’rinib turibdiki, mamlakatning bu qismining iqlimi Evropaning O’rta
er dengizi mamlakatlari - Ispaniya va Janubiy Frantsiya iqlimiga o’xshaydi. Yoz
issiq va odatda quruq, qishi esa issiq va nam. Mavsum bo’yicha nisbatan kichik
harorat o’zgarishi (yanvar - 23-27 daraja, iyun - 12 - 14 daraja), etarli
yog’ingarchilik (600 dan 1000 mm gacha).
Kontinental subtropik iqlim zonasi materikning Buyuk Avstraliya
ko’rfaziga tutash janubiy qismini qamrab oladi, Adelaida shahrining atrofini o’z
ichiga oladi va bir oz uzoqroq sharqqa, Yangi Janubiy Uels shtatining g’arbiy
hududlariga cho’ziladi. Bu iqlimning asosiy xususiyatlari - kam yog’ingarchilik va
nisbatan katta yillik harorat o’zgarishi.
Nam subtropik iqlim zonasi butun Viktoriya shtatini va Yangi Janubiy
Uelsning janubi-g’arbiy tog’ etaklarini o’z ichiga oladi. Umuman olganda, bu
butun zona yumshoq iqlim va yog’ingarchilikning sezilarli miqdori (500 dan 600
mm gacha), asosan qirg’oq qismlarida (yog’inning materikning ichki qismiga kirib
borishi kamayadi) bilan ajralib turadi. Yozda harorat o’rtacha 20-24 darajaga
ko’tariladi, qishda esa ular sezilarli darajada pasayadi - 8-10 daraja. Bu hududning
iqlimi mevali daraxtlar, turli sabzavot va em-xashak o tlari yetishtirish uchunʻ
qulay. To’g’ri, yuqori hosil olish uchun sun’iy sug’orish qo’llaniladi, chunki yozda
tuproqda namlik etarli emas. Bu hududlarda sut mollari (yem-xashak o tlarida
ʻ
boqiladi) va qo ylar boqiladi.
ʻ
16

1.3. Aholisi. Demografik holat
1996 yilda Avstraliya aholisi 18 322 231 kishi edi, shuning uchun
Avstraliyaning aholi soni bo’yicha dunyodagi o’rni 40-yillarda. 2000 yilda aholi
soni 19,2 million kishi edi.
Mamlakatda asosan yevropaliklar istiqomat qiladi, Avstraliya aholisining
77 foizi Britaniya orollaridan kelgan ko’chmanchilar avlodlari - Angliya-
Avstraliya millatini tashkil etgan inglizlar, irlandlar, shotlandlar, qolganlari asosan
boshqa Evropa davlatlaridan kelgan muhojirlar, aborigenlar va mestizolardir. - 250
ming. odamlar (1991). Mamlakat aholisining asosiy qismini immigrantlar tashkil
qiladi. Har to’rt avstraliyalikdan biri xorijda tug’ilgan. Keyin. Ikkinchi Jahon
urushi immigratsiya dasturini boshladi, uning davomida mamlakat aholisi 7,6
milliondan oshdi. 1947 yildagi odamlar 1984 yilda 15,5 million kishigacha Ushbu
o’sishning 60% ga yaqini immigrantlar va ularning Avstraliyada tug’ilgan bolalari
hisobiga to’g’ri keldi. Avstraliya aholisining asosiy yadrosini anglo-avstraliyaliklar
tashkil etadi.
I turdagi ko’payish mamlakatlariga tegishli.
18 322 231 kishidan. 1 yoshdan 14 yoshgacha bo’lgan erkaklar - 2,032,238,
15 yoshdan 64-6,181,887, 65 va undan katta - 934,374, 1 yoshdan 14 yoshgacha
bo’lgan ayollar - 1,929,366, 15 yoshdan 64 yoshgacha - 6,017,35 va kattaroq -
1,227,004 kishi.
O’rtacha aholi zichligi km 2
ga taxminan 2 kishi. Ammo aholi zichligi butun
mamlakat bo’ylab farq qiladi. Bu Avstraliya hududining qariyb yarmini yashash
uchun yaroqsiz cho’llar va yarim cho’llar egallaganligi bilan izohlanadi. Shuning
uchun cho’l hududlarida aholi zichligi har kvadrat kilometrga bir kishidan kam,
sharqiy qirg’oqda esa iqlim ancha qulay, shuning uchun bu erda Avstraliyaning
yirik shaharlari - Sidney (3,6 million kishi), Melburn (3 million) joylashgan. kishi),
Brisben (1,2 million kishi) ) va bu erda aholi zichligi 1 dan 10 kishigacha. kvadrat
kilometrga , shuningdek, g’arbiy sohilda Pert hududida (1,2 million kishi) aholi
zichligi kvadrat kilometrga 10 kishigacha. km.
17

Avstraliya poytaxtida 1999 yilda 311 ming kishi istiqomat qilgan.
Avstraliyaliklar asosan shahar aholisidir. Yigirmanchi asrning boshlarida
mamlakat aholisining 50% keyin shaharlarda yashagan. Urbanizatsiya jarayoni
doimo davom etdi va uning sur’ati XX asr oxirida bashorat qilinganidek, barqaror
ravishda oshib bordi. qishloq aholisi 8% ni tashkil qiladi.
Avstraliyaliklarning 70% dan ortig’i mamlakatning 12 ta yirik shahrida:
federal poytaxt, shtat poytaxtlari va Shimoliy hudud va 100 mingdan ortiq aholiga
ega shaharlarda yashaydi. odamlar Melburn va Sidneyda mamlakat aholisining
qariyb 40% istiqomat qiladi.
Tug’ilish darajasi - 1000 kishiga 14 yangi tug’ilgan chaqaloq. (1995) O’lim
darajasi - 1000 kishiga 7 o’lim (chaqaloqlar o’limi koeffitsienti - 1000 tug’ilganga
7,1 o’lim). Erkaklarning o rtacha umr ko rishi 74 yosh, ayollar 81 yosh (1995).ʻ ʻ
Aholining mehnatga layoqatliligi 8 million 630 ming kishini tashkil etadi, shundan
34 foizi moliya va xizmat ko’rsatish sohalarida, 22 foizi iqtisodiyotning davlat va
kommunal sohalarida, 20 foizi savdoda, 16 foizi sanoatda, 6 foizi qishloq
xo’jaligida band. 1991).
18

II BOB AVSTRALIYA SANOATI VA UNIN TARMOQLARI
2.1. Avstraliya sanoati
Avstraliyaning eng qadimgi tarmoqlaridan biri tog’-kon sanoatidir.
Avstraliya materiki turli xil mineral resurslarga boy. Tog -kon sanoatiʻ
mahsulotlarining 50% dan 90% gacha va hatto 99%i boshqa mamlakatlarga
eksport qilinadi.
Avstraliyaning tog’-kon sanoati mamlakat iqtisodiyotida muhim rol
o’ynaydi, chunki, tog’-kon xomashyosi Avstraliya eksportining asosiy
yo’nalishlaridan biri bo’lgan va hozir ham shundaydir.
Avstraliya aholisiga yiliga o’rtacha 50 tonna temir rudasi, 55 tonna
ohaktosh, 4 tonna rux, 200 tonna ko’mir, 175 kubometr qazib olinadi. xom neft.
Avstraliya butun Avstraliya hududining atigi 0,02 foizini o’zlashtirgan bo’lsa-da,
dunyodagi asosiy foydali qazilmalarni eksport qiluvchilardan biri hisoblanadi,
chunki, ba’zi hududlarda konlarga kirishda yoki ulardan uzoqda yoki
o’zlashtirishning rentabelsizligida qiyinchiliklar mavjud.
1980-yillar davomida tog’-kon va ishlab chiqarish sanoatiga katta
miqdorda sarmoya oqimi ishlab chiqarish sur’atlarining oshishiga olib keldi.
Avstraliyalik ishchilar eng malakali hisoblanadi. Bugungi kunda mehnat sharoitlari
10 yoki undan ortiq yil oldingi ish sharoitlaridan keskin farq qiladi. Yangi
texnologiyalardan foydalanishga bo’lgan ehtiyoj doimiy ravishda ortib bormoqda
va shuning uchun hozirgi sanoat fan va texnikaning yangi tarmoqlarini, biznes
boshqaruvi va marketingni, atrof-muhitni nazorat qilish va boshqalarni o’z ichiga
oladi.
Tog’-kon sanoatining rivojlanishi uning paydo bo’lishidanoq ingliz
kapitalining keng yoyilishi bilan belgilandi.
1994 yilda temir rudasi qazib olish 123,9 million tonnani (og’irlik
bo’yicha) tashkil etdi. Ayrim metallarning eritilishi ortib, 7,2 million tonnani
(cho’yan), po’latniki esa 7,6 million tonnani tashkil etdi.
19

Avstraliyada qora metall ishlab chiqarishning barcha bosqichlari - yuqori
o’choq, po’lat quyish, prokat, shuningdek, maxsus po’lat va qotishmalar ishlab
chiqarish va turli xil metallga ishlov berish rivojlangan. Rangli metallar: mis,
qalay, rux va boshqalarni eritish katta rivojlandi. Qora va rangli metallurgiya
mashinasozlik va boshqa tarmoqlarning ortib borayotgan ehtiyojlarini qondiradi.
Asosiy temir rudasi konlari: Pilbara (G arbiy Avstraliya), Nyuman tog i,ʻ ʻ
Goldsvort tog i konlari, Qirol ko rfazidagi Kulan va Kokatu orollarida (shimoli-
ʻ ʻ
g arbda), Janubiy Avstraliya shtatida O rta tizmada (Temir dastasi, va boshqalar)
ʻ ʻ
va Tasmaniyada - Savage daryosi maydoni (Yovvoyi daryosi vodiysida).
Xom metallar, shuningdek, Iso tog’i mis koni va boshqalarda eritiladi.
Avstraliyadagi temir-po lat sanoatining asosiy markazlari sharqiy sohilda
ʻ
joylashgan (Port Kembla, Nyukasl, Melburn shaharlari).
1994 yil uchun Mis ishlab chiqarish 381 ming. tonna. Rudalar va
ikkilamchi xom ashyolardan tozalangan mis ishlab chiqarish, ming tonna 331. Rux
ishlab chiqarish, ming tonna 985,1. Cho’chqa ruxini ishlab chiqarish, ming tonna
315. Qo’rg’oshin qazib olish, ming tonna 519. Birlamchi va ikkilamchi xom
ashyodan tozalangan qo’rg’oshin ishlab chiqarish, ming tonna 211. Qalay qazib
olish, ming tonna8. Birlamchi qalay ishlab chiqarish, ming tonna 0,2. Alyuminiy
qazib olish, ming tonna 1382. Birlamchi alyuminiy ishlab chiqarish, ming tonna
1382. Boksit, ming tonna 41733.
Rangli metallurgiyaning asosiy markazlari: Sidney, Bell Bay, Risdon, Port
Kembla, Kalgurli-Boulder.
1992 yil uchun neft, million tonna 26,9. Gaz, milliard kub metr m 23.2.
Ko’mir, million tonna 175,1. Qo ng ir ko mir, million tonna 50,7. Elektr
ʻ ʻ ʻ
energiyasi ishlab chiqarish, mlrd.kVt/soat 162.
Avstraliyaning asosiy yoqilg’i-energetika bazasi qattiq va qo’ng’ir ko’mir
bo’lib, uning yirik konlari bevosita mamlakatning janubi-sharqiy qismlarida
joylashgan. Ko’mirda ishlaydigan issiqlik elektr stansiyalari iste’molchilarga
yetkazib beriladigan barcha elektr energiyasining salmoqli qismini ta’minlaydi. Bu
issiqlik elektr stansiyalari ko mir konlari bor joyda joylashgan. 70-yillarning
ʻ
20

boshlarida tabiiy gazda ishlaydigan bir qancha issiqlik elektr stansiyalari qurildi.
Avstraliya gidroelektr resurslariga boy emas; gidroenergetika resurslarining asosiy
qismi Sharqiy Avstraliya tog’larining janubiy tog’larida va Tasmaniya orolida
to’plangan. Yangi Janubiy Uels va Kvinslendning qirg’oq qismlarining daryolari
ahamiyatsiz energiya zaxiralariga ega.
1975 yilda qurib bitkazilgan Snowy Mountains gidroelektr tizimi eng katta
(3740 MVt) hisoblanadi.
Kimyo sanoati ayniqsa urushdan keyingi yillarda tez rivojlana boshladi.
Ko’pgina yirik port shaharlarida kuchli neftni qayta ishlash zavodlari qurildi, ular
mamlakatimizda ishlab chiqarilgan va import qilinadigan neft bilan ishlaydi. Xom
neftni qayta ishlash neft kimyosining rivojlanishiga hissa qo’shdi.
Iqtisodiyotning muhim tarmoqlaridan biri bo lgan qishloq xo jaligi mineralʻ ʻ
o g itlarga katta ehtiyoj sezganligi sababli, superfosfat Avstraliyada import
ʻ ʻ
xomashyodan ko p miqdorda ishlab chiqariladi. O g it ishlab chiqarish korxonalari
ʻ ʻ ʻ
ko mir konlari bo lgan, koks ishlab chiqariladigan, temir va po lat, rangli metallar
ʻ ʻ ʻ
va boshqalar eritiladigan joylarda joylashganki, bu turdagi xom ashyo va yarim
tayyor mahsulotlarni qayta ishlash natijasida olingan sulfat kislota 90% ni tashkil
qiladi. superfosfat zavodlarida ishlatiladi. Fosforitlar dengiz orqali olib kelinganligi
sababli, fosforli o’g’itlar ishlab chiqaradigan korxonalarni joylashtirishda ularning
port shaharlariga yaqinligi muhim omil hisoblanadi.
Kimyo va neftni qayta ishlash sanoatining asosiy markazlari: Sidney,
Klayd, Melburn, Gladston, Pert.
O’rmon xo’jaligi o’zining murakkabligi, ko’p qirraliligi, butun dunyoda
tarqalishi va har qanday mamlakat iqtisodiyoti uchun uning mahsulotlariga bo’lgan
ehtiyoji tufayli o’rganish uchun eng qiziqarli sohalardan biridir.
Tarkibida metall bo lmagan qurilish materiallari va foydali qazilmalarni
ʻ
qazib olish kichik konlarda amalga oshiriladi. Konsentratlar va granulalar maxsus
korxonalarda ishlab chiqariladi.
Yog’och eksporti, million kub metr m 21.3. Yog’och ishlab chiqarish,
million kub metr m 3.3. Tolali plitalar ishlab chiqarish, million kv.m. 31.6.
21

zarracha plitalar ishlab chiqarish, ming kub metr. m 780. Qog’oz ishlab chiqarish,
ming tonna 1580. Sement ishlab chiqarish, million tonna 5,9.
Yengil va oziq-ovqat sanoatining asosiy markazlari: Melburn, Sidney,
Brisben, Pert, Xobart.
Avstraliya yengil sanoati, asosan, mahalliy ishlab chiqarilgan xomashyo va
o z tovarlari (poyabzal, trikotaj, gazlama va boshqalar) bilan ta minlangan bo lib,ʻ ʼ ʻ
aholi ehtiyojini asosan qondiradi, lekin chetdan yuqori sifatli mahsulotlar va ba zi
ʼ
yarim tayyor mahsulotlar hamda xomashyo keltiriladi.. Yengil sanoat korxonalari
asosan mamlakat janubi-sharqidagi yirik sanoat shaharlarida to plangan. Kichik
ʻ
fabrikalar ko’plab o’rta va kichik shaharlarda joylashgan.
Ishlab chiqarish sanoatining barcha tarmoqlaridagi korxonalarning asosiy
qismi Avstraliyaning janubi-sharqiy, iqtisodiy jihatdan eng rivojlangan qismida -
Yangi Janubiy Uels, Viktoriya va qisman Janubiy Avstraliyada joylashgan. Ikkinchi
jahon urushi tugaganidan keyin shtatlarning ichki, chekka hududlaridagi
shaharlarda yoki hatto kichik shaharchalarda yangi sanoat korxonalari yaratila
boshlandi. Avstraliyaga kelgan ko’plab muhojirlar bu erga uyushtirilgan tarzda
yuboriladi. Ko’pgina yangi korxonalar, qoida tariqasida, allaqachon rivojlangan va
aholi punktlarida, asosan yog’ingarchilik etarli bo’lgan joylarda quriladi. Cho’l
yoki yarim cho’l zonalarida sanoat korxonalarini yaratish qimmatga tushadi. Bu
faqat ma’lum hollarda amalga oshiriladi: harbiy ob’ektlar yoki korxonalar qurilishi
paytida, hatto yuqori xarajatlar bo’lsa ham, tez foyda va ichki yoki tashqi bozorda
talab qilinadigan mahsulotlarni kafolatlaydi.
Eng qadimgi tarmoqlardan biri bo’lgan oziq-ovqat sanoati katta ahamiyatga
ega bo’ldi. Sariyog ishlab chiqarish, pishloq tayyorlash, sut konserva sanoati, pivo
ʻ
tayyorlash, go sht konservalash, go sht va muzlatgichda saqlash, un tegirmoni,
ʻ ʻ
bekon ishlab chiqarish, tamaki barglarini qayta ishlash va boshqalar bilan
ifodalanadi. Sabzavot va mevalarni konservalash bo’yicha ko’plab korxonalar.
Oziq-ovqat sanoati o’tmishda ham, bugungi kunda ham eksportga
yo’naltirilganligi bilan ajralib turadi. To liq yoki qisman qayta ishlangan qishloq
ʻ
xo jaligi mahsulotlarining salmoqli qismi boshqa mamlakatlarga jo natiladi.
ʻ ʻ
22

Masalan, barcha turdagi go’sht eksporti uning ishlab chiqarish hajmining 45%
gacha, sariyog’ 50 tagacha, pishloq 45 ta, bug’doy va un 80 tagacha, shakar 60-
65% ni tashkil qiladi.
Oziq-ovqat mahsulotlarining katta qismi eksport qilinayotganligi sababli,
eng yirik va eng yaxshi jihozlangan oziq-ovqat zavodlari va fabrikalari
mamlakatning port shaharlarida joylashgan. Ba’zi kichik va o’rta korxonalar u
yoki bu qishloq xo’jaligi mahsulotlarini ishlab chiqaradigan hududlarda
joylashgan. Yog ‘zavodlari va pishloq zavodlari sut mollari boqiladigan joylarda
joylashgan va temir yo’l stantsiyalari mavjud bo’lib, bu yog’ va pishloqni iste’mol
markazlariga yoki portlarga tezda jo’natish imkonini beradi. Non, qandolat, pivo
zavodlari va boshqa korxonalar aholi zich joylashgan joyda joylashgan.
Go’shtli chorvachilik asosan materikning shimoliy, shimoli-sharqiy va
sharqiy qismlarida rivojlanganligi sababli, eng yirik go’shtni qayta ishlash
korxonalari asosan Kvinslend, Yangi Janubiy Uels va Viktoriya shtatlarining port
shaharlarida joylashgan. Chorvachilik g’allachilik bilan uyg’unlashgan ichki
rayonlarda ham bir qator fabrikalar to’plangan.
Sabzavotchilik va bog dorchilik rivojlangan joylarda sabzavot va mevalarniʻ
konservalash korxonalari joylashgan. Ularning ko’pchiligi, hatto juda katta
bo’lganlar ham, zarur xom ashyo ishlab chiqariladigan qishloq joylarida, ba’zilari
qirg’oqdagi yirik shaharlarda joylashgan. Sabzavotlar va mevalar sovutilgan holda
temir yo’l yoki maxsus furgonlarda etkazib beriladi.
1967 yildan beri sanoat rivojlanganidan beri. Avstraliyada aholisi 40
mingdan ortiq bo’lgan 25 ta shahar qurilgan. odamlar , 12 port va 1900 km
yotqizilgan. Temir yo’l izlari.
Hozirgi vaqtda Avstraliyada mashinasozlikning samolyot va avtomobil
dvigatellari, lokomotivlar, traktorlar, yuk va yengil avtomobillar, elektr jihozlari,
elektron jihozlar va turli asboblar ishlab chiqarish kabi yangi tarmoqlari ayniqsa
jadal rivojlanmoqda. Mashinasozlik mahsulotlari asosan mamlakat ehtiyojlarini
qondiradi.
23

2.2. Avstraliya qishloq xo’jaligi va transporti
Avstraliya qishloq xo’jaligi yuqori sotiladigan va aniq kapitalistik
xususiyatga ega. U mashinalar va yollanma ishchi kuchidan keng foydalanadi.
Avstraliya tarixan katta yerga ega davlatdir.
19-asrning 20-yillarida Avstraliya juni metropolning to’qimachilik
sanoatida kuchli mavqega ega bo’ldi. Shunday qilib, avstraliyalik yerga egalik
qiluvchi kompaniyalarga daryo vodiysidan yer berildi. Yangi Janubiy Uels
koloniyasidagi Gloster; Van Diemenning yashil kompaniyasi Tasmaniya orolining
shimoliy qismida joylashdi. Tez orada u boshqa eng qulay erlarni o’z mulkiga
qo’shib oldi.
Asrimizning 70-yillarida yer maydonlari 4 ming gektardan ortiq bo’lgan va
fermer xo’jaliklari umumiy sonining atigi 3,6 foizini tashkil etuvchi fermer
xo’jaliklarining ulushi yer fondining 82,3 foizini, shu jumladan eng yiriklari 40
ming gektarni (0,6 foiz) tashkil etgan. fermer xo’jaliklari), - 62,7% yer. Yer
uchastkalari 0,4% dan 200 gektargacha bo lgan fermer xo jaliklari qishloqʻ ʻ
xo jaligida foydalaniladigan barcha yerlarning bor-yo g i 1,8%iga egalik qiladi.
ʻ ʻ ʻ
Katta yer maydonlariga ega fermer xo jaliklari asosan mamlakatning
ʻ
qurg oqchil ichki va shimolida joylashgan bo lib, bu yerda ekstensiv dehqonchilik
ʻ ʻ
usullari keng maydonlardan foydalanishni talab qiladi.
Intensiv fermer xo jaliklari asosan janubi-sharqiy va janubi-g arbiy
ʻ ʻ
qirg oqbo yi hududlarida, shuningdek, sug oriladigan yer uchastkalari mavjud
ʻ ʻ ʻ
bo lgan Murrey-Murrabidji hududida to plangan. Shahar atrofidagi xo’jalik turiga
ʻ ʻ
ega bo’lgan fermer xo’jaliklari yirik sanoat shaharlari yaqinida joylashgan.
Avstraliya boshqa rivojlangan kapitalistik mamlakatlardan kechroq qishloq
xo’jaligida texnik inqilob yo’liga tushdi. Bu loyiha notekis edi. U asosan sut va
bo’rdoqichilik, sabzavot, meva, uzum, paxta, sholi va boshqa oziq-ovqat va texnik
ekinlar yetishtirish kabi tarmoqlarni qamrab oldi. G allachilik va chorvachilik
ʻ
asosan keng tarqalganligicha qolmoqda.
24

O’ta qurg’oqchil iqlim va notekis yog’ingarchilik sharoitida sun’iy
sug’orish nafaqat qit’aning ichki qismlarida, balki qirg’oqbo’yi aholi punktlari va
rivojlangan hududlarda ham qishloq xo’jaligi uchun katta ahamiyatga ega bo’lib,
bu hosildorlikni oshirish va iqtisodiyotni intensivlashtirishga yordam beradi..
Masalan, sug’orilmaydigan yerlarda bug’doyning o’rtacha hosildorligi gektariga
11-15 sentnerni tashkil etadi, ammo sug’orish usulidan foydalanilganda hosildorlik
5-6 barobar ortadi.
Qishloq xo jaligida yetakchi o rinni eng qadimgi tarmoq — yaylovʻ ʻ
chorvachiligi egallaydi. 2020-yillarda qishloq xo jaligi mahsulotlari umumiy
ʻ
qiymatining 68% ni, dehqonchilik esa 32% dan sal ko proqni tashkil etdi.
ʻ
Chorvachilikda qo ychilik birinchi o rinni egallaydi. Umumiy qo ylar
ʻ ʻ ʻ
populyatsiyasining asosiy guruhini junlari eng sifatli va qimmat bo lgan merinos
ʻ
qo ylari tashkil etadi. Ikkinchi guruhga yarim mayin junli go sht-junli qo ylar
ʻ ʻ ʻ
kiradi. Ular yaxshi jun va go’sht beradi.
Jundan tashqari, avstraliyalik qo ychilik ham katta miqdorda go sht ishlab
ʻ ʻ
chiqaradi. Kapitalistik mamlakatlar orasida qo y va qo zi go shti yetishtirish
ʻ ʻ ʻ
bo yicha Avstraliya birinchi, eksport bo yicha ikkinchi o rinda turadi. Avstraliyada
ʻ ʻ ʻ
go sht va sut yo nalishidagi qoramollar ham boqiladi. Uning aholisi 19-asrning
ʻ ʻ
so nggi choragida tez ko paya boshladi. Go’sht uchun chorva mollarini boqish
ʻ ʻ
alohida chorvadorlar yoki chorvachilik kompaniyalari qo’lida jamlangan. Ularning
podalari va yaylovlari, port shaharlarida yirik so’yish va go’sht kombinatlari,
qisman go’sht mahsulotlarini jahon bozoriga olib chiqishlari ham bor. Go shtli
ʻ
chorvachilik asosan mamlakat shimolidagi tropik va subtropik hududlarda
rivojlangan. Bu yerda chorva asosan tabiiy yaylovlarda boqiladi (ekstensiv
dehqonchilik usuli).
Sut chorvachiligi ayniqsa intensiv. Mamlakatning issiq iqlimi sog’in
mollarni yil davomida yaylovlarda boqish imkonini beradi. Kuchli shamollar
bo’lgan joylarda hayvonlarni ulardan himoya qilish uchun maydonchalar
chegaralari bo’ylab daraxtlar va zich butalar ekiladi. Ko’pgina fermer
xo’jaliklarida mahalliy ishlab chiqarilgan kontsentrlangan ozuqa va vitaminlar va
25

o’sish simulyatorlari qo’shilgan import ozuqalaridan ham foydalaniladi. Sut
chorvalarining eng keng tarqalgan zotlari Jersi, Gernsi, Golshteyn va avstraliyalik
Illovar Shortgon zotlaridir. Sut fermalari asosan yog’ingarchilik nisbatan yuqori
bo’lgan qirg’oqbo’yi hududlarida joylashgan. Cho’chqachilik sut chorvachiligi
bilan bog’liq.
Parrandachilik Avstraliyada ham rivojlangan. Parrandachilik fermalari
hajmi jihatidan kichik va yuqori ixtisoslashgan: ba’zilari tovuq boqadi, boshqalari
broyler tovuqlarini boqadi, boshqalari tuxum va qisman tovuq tana go’shti bilan
ta’minlaydi. Ular tirik tovuqlar, sovutilgan tana go’shti va tuxumlarini eksport
qilishadi. Chorvachilikning boshqa turlariga otlar, asosan, poyga otlari va tuyalar
yetishtirish kiradi.
Bug’doy, sholidan tashqari, boshqa don ekinlari (jo’xori, arpa,
makkajo’xori) kabi, asosan, sun’iy sug’orishdan foydalanmasdan, lalmikor
yerlarda ekiladi, lekin fosforli o’g’itlar qo’llaniladi. G allachilik asosan ekstensivʻ
xarakterga ega. O simlikchilikda bug doydan tashqari yem-xashak ekinlari, ya ni
ʻ ʻ ʼ
beda, lyupin va boshqa dukkaklilar, javdar va boshqa o tlarni yetishtirish katta
ʻ
ahamiyatga ega. Tropik Kvinslenddagi qirg’oq tekisliklarida ananas, banan, mango
va papayya yetishtiriladi. Avstraliyada paxta, tamaki va boshqa texnik ekinlar
yetishtiriladi.
Avstraliya uchun tashqi va ichki aloqalar katta ahamiyatga ega. Davlat
tomonidan ichki aloqa yo’nalishlarini qurish, portlarni rekonstruksiya qilish, keng
radio va telekommunikatsiya tarmog’ini yaratishga katta e’tibor qaratilmoqda.
Temir yo’l transporti deyarli to’liq federal va shtat hukumatlari zimmasida. Temir
yo l tarmog i qirg oqbo yi sanoatlashgan hududlarda, ayniqsa materikning janubi-
ʻ ʻ ʻ ʻ
sharqiy, sharqiy va qisman janubi-g arbiy chekkalarida eng zich joylashgan;
ʻ
shimoliy, shimoli-g’arbiy va ichki hududlar temir yo’llardan deyarli mahrum.
Avstraliya sohillarini yuvib turadigan dengiz va okeanlar mamlakatning
iqtisodiy hayoti uchun muhim ahamiyatga ega. Avstraliyaning boshqa mamlakatlar
va qit’alar bilan asosiy savdo aloqalari suv yo’llari orqali amalga oshiriladi. Ulkan
okean laynerlari Avstraliya tovarlari - bug’doy, go’sht, sariyog ‘, pishloq,
26

qimmatbaho minerallar (temir rudalari, rangli metallar va ularning qotishmalari,
ko’mir, boksit va boshqalar), shuningdek sanoat mahsulotlarini eksport qiladi.
Avstraliyaga xorijdan Avstraliyaga sanoat, qishloq xo’jaligi, transport va boshqa
iqtisodiyot tarmoqlari uchun zarur bo’lgan tayyor mahsulotlar, yarim tayyor
mahsulotlar va xom ashyolar keladi.
Avstraliya uchun havo transporti ham muhim ahamiyatga ega.
Avstraliyaning ko’plab yirik shaharlarida muntazam aviakompaniyalar tarmog’i
mavjud va kichik aviatsiya ham keng tarqaldi. Avstraliya aeroportlari har yili
millionlab yo’lovchilarga xizmat ko’rsatadi.
Eng rivojlangan avtomobil va temir yo l transporti tarmoqlari materikningʻ
sharqiy qirg og ida joylashgan. Transport yo llari Sharqiy va G arbiy
ʻ ʻ ʻ ʻ
Avstraliyaning yirik portlaridan (Sidney, Pert, Brisben, Melburn) materikning
ichki qismiga cho zilgan. Quvur transportidan Avstraliyada ham foydalanilgan.
ʻ
Neft va gaz qazib olish maydonlaridan (Mumba, Jekson, Roma, Muni) quvurlar
Sharqdagi portlarga boradi.
Transportning uzunligi va zichligi Avstraliya yo’llari.
Transport yo nalishlarining uzunligi, ming km:
ʻ
Temir yo’llar 35.8
Avtomobil yo’llari 810.3
Transport yo llari tarmog ining zichligi (1000 kv.km. hududga transport
ʻ ʻ
yo nalishlarining km)
ʻ
Temir yo’llar 4.7
Avtomobil yo’llari 105.4
27

2.3. Iqtisodiy rayonlari
Avstraliya 4 ta iqtisodiy rayonga bo’linadi:
1. Janubi-sharqiy iqtisodiy taroni (Yangi Janubiy Uels, Viktoriya, Janubiy
Avstraliyaning janubi-sharqi va poytaxt federativ hududi). Mintaqaning bosh
iqtisodiy rayoni mamlakat hududining 20 % ini egallaydi, uning hissasiga 70 %
aholi, 80 % ishlov beruvchi sanoat tarmoqlari mahsulotlari, 50 % tog’-kon sanoati,
50 % qishloq xo’jalik mahsulotlari to’g’ri keladi. Yirik sanoat markazlari : Sidney,
Melbrun, Adelaida, Jilong, shuningdek, Nyukasl, Port-Kembla, Broken-Xill, Port-
Ogasta va boshqalar.
2. Shimoli-sharqiy iqtosodiy rayoni sharqdagi Brisben shahridan
shimoldagi Darvin, markaziy qismidagi Alis-Springs shaharlari oralig’idagi
hududni egallaydi.
Hudud jihatidan eng katta rayon, ayni paytda sanoat bir muncha sust
rivojlangan (ayniqsa iqtisodiy rayonning shimoliy va janubiy qismida). Rayon
tabiatida hukmron bo’lgan tropik va subtropik iqlim sharoiti qishloq xo’jaligini
rivojlantirish uchun qulay. Dehqonchilikda shakarqamish, tropic mevalar (banan,
papaya, ananas va boshqalar.) yetishtirishga, chorvachilikda qoramolchilikka
(mamlakatdagi 50 % qoramollar shu rayon hissasiga to’g’ri keladi) ixtisoslashgan.
Mamlakatda yetishtirilayotgan go’shtning 1/3 qismini, qandning 95 %ini ishlab
chiqaradi. Boksit, glinezim, neft qazib chiqariladi va bu o’z navbatida rayonda
yirik neft-kimyo, mashinasozlik (Brisben), qora va rangli metallurgiya (Meriboro,
Maunt-Morgan, Rokgempton, Klonkarri, Maunt-Ayza), oziq-ovqat va yengil
sanoat (Kerns, Darvin, Taunszill) tarmoqlarining rivojlanishiga ijobiy ta’sir
ko’rsatgan.
3. G’arbiy iqtisodiy rayon Katta Avstraliya qo’ltig’i sohili bo’yida
(Esperans shahri) Shimoldagi Uindem shahrigacha bo’lgan hududni egallaydi.
Ma’muriy birlik bo’yicha G’arbiy Avstraliya shtatini o’z ichiga oladi. Yirik
shaharlari : Pert (mashinasozlik, oziq-ovqat), Uandovi, Kuinana (qora metallurgiya
va kimyo), Jeraldton, Uindem (oziq-ovqat) va boshqalar. Yuqori sanoatlashgan
28

janubi-g’arbiy, sust sanoatlashgan shimoli-g’arbiy, foydali qazilmalarga boy (neft,
temir, marganes, oltin) markaziy-g’arbiy mintaqalarga ajratiladi.
4. Tasmaniya rayoni – mamlakat janubidagi Tasmaniya orollaridan iborat
bo’lib, qulay va mo’tadil iqlim (issiq namli va doimiy bir xil) mintaqasida
joylashgan, gidroresurslarga, foydali qazilmalarga (mis, qalay, rux, temir rudasi,
toshko’mir va boshqalar.) boy. Turizm, qishloq xo’jaligi (bog’dorchilik, keyingi
yillarda ko’knori-mak yetishtirish), gidroenergetika, rangli metallurgiya (temir,
mis, polimetall rudalari hisobiga), yog’ochga ishlov berish tarmoqlari rivojlangan.
Oziq-ovqat sanoatida baliqchilik katta o’rin tutadi. Xobart (rangli metallurgiya va
oziq-ovqat), Bell-bey (rangli metallurgiya), Snoup (elektroenergiya), Kajeva (oziq-
ovqat va yog’ochga ishlov beruvchi sanoat) rayonning asosiy va savdo shaharlari
hisoblanadi.
Okeaniyadagi ko’p sonli orollar tabiiy shart-sharoitlari, ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanish xususiyatlariga ko’ra bir biridan farq qiladi. Shu nuqtai nazardan
Okeaniyani uchga bo’lish mumkin.
1. Melaneziya (“Qora orollar”). Tinch okeanining janubi-g’arbiy qismidag
yirik orol-davlatlar kiradi va Okeaniya hududining 90 % (1170 ming kv.km),
aholisining 80 % I to’g’ri keladi. Nafaqat Melaneziyada, balki butun Okeaniyadagi
eng yirik davlat – Papau-Yangi Gvineya (maydoni 463,0 ming kv.km, aholisi 6,5
mln. kishi 2008 yil, iyul), poytaxti – Port-Morsbe shahri. Foydali qazilmalarga boy
(mis, marganes, toshko’mir, oltin va boshqalar). Asosan tropic o’rmonlar bilan
qoplangan va hududining 70 %ini egallaydi. Mahalliy xalq-papuaslar (1000 dan
ortiq qabila va til), bundan tashqari yevropaliklar, avstraliyaliklar, Sharqiy Osiyo
xalqlari (xitoylar va boshqalar.) yashaydi. Iqtisodiyotining asosi qishloq xo’jaligi
bo’lib, 85 % aholi band. Kofe (25 % eksport tushumi to’g’ri keladi), kako, kopra,
tabiiy kauchik va tropic daraxtlar yetishtiriladi va eksport qilinadi. Turizm va
baliqchilik rivojlangan.
2. Polenizeya (“Ko’p sonli orollar”) Tinch okeani markazidagi g’oyat ko’p
sonli orollarni o’z tarkibiga oladi. Maydoni 26 ming kv.km, aholisi 1,5 mln kishi,
bir tilda (bir necha dialektda) so’zlashadi. Tropik dehqonchilik, baliqchilik,
29

chorvachilik, hunarmandchilik rivojlangan. Dengiz toshbaqalari ovlanadi,
marvarid olinadi.
3. Mikroneziya (“Kichik orollar”) Tinch okeanining shimoli-g’arbiy
qismidagi kichik orollar guruhidan tashkil topgan. Quruqlik maydoni 2,6 ming
kv.km, aholisi 1,2 mln. kishi. Mariana va Karolin, Marshall orollari guruhidan
iborat (200 ga yaqin orollarda yashaydi). Nauru, Tuvalu, Kiribati, Vanuatu, Papua,
Fidji va boshqa mustaqil davlatlar mavjud. Keyingi yillarda fosforit, boksit, temir
va marganis rudalari qazib chiqarilmoqda. Eksport va istemol yunalishidagi
qishloq xo’jaligi ekinlari, baliqchilik, (dengiz mahsulotlari) rivojlangan. Hududda
AQSHning tasiri juda katta.
30

XULOSA
Avstraliya jahon iqtisodiyotining ko’plab sohalarida yetakchi hisoblanadi.
Aytaylik, jahon tsivilizatsiyasidan yiroq bo’lib, u nafaqat jahon iqtisodiyotining tan
olingan yetakchilaridan qolishmaydi, balki qaysidir jihatlari bilan ulardan ham
oshib ketadi.
Ammo har qanday davlat kabi Avstraliyada ham muammolar bor.
Shulardan biri aborigenlarga yer ajratish muammosi. Zamonaviy Avstraliya davlati
hali ham bu muammoning yechimini topmagan; Ammo bu mahalliy aholining
yashashiga to’sqinlik qilmaydi. Ulardan ba’zilari Avstraliya fuqarolariga
uylanishadi. O’zining ichki muammolaridan birini hal qilmasdan, Avstraliya har
yili ko’plab sayyohlarni qabul qiladi, ular keyinchalik mamlakatni tark etishni
xohlamaydilar. Avstraliya sayyohlarga ularning notinch ruhi orzu qilgan hamma
narsani taklif etadi: oq qumli plyajlar, zamonaviy shaharlar, g’aroyib cho’llar,
yam-yashil o’rmonlar va noyob yovvoyi tabiat. Evropadan ko’plab muhojirlar bor
va mamlakat ko’chalarida siz ko’plab tillarni, hatto rus tilini ham eshitishingiz
mumkin.
Yuqoridagilarni umumlashtirish uchun shuni ta’kidlash kerakki, Avstraliya
oddiy mamlakat bo’lib, uning dunyo xaritasida etarli. Mamlakat o’z hayotini,
an’anaviy ravishda Yevropa va AQShga nazar tashlab, o’zining kamchiliklariga
ega, ammo dunyoning bir qator yetakchi mamlakatlariga nisbatan o’zining
afzalliklariga ega. Yaqin kelajakda Avstraliya hech qanday sohada kuchli
sakrashlarga erishmaydi, lekin orqaga ham qadam tashlamaydi. Uning uchun doim
soyada qolishi foydalidir. Mamlakat o’zi uchun daromad keltira oladigan va qila
oladigan tarmoqlarni rivojlantiradi, qolganlari esa hozirgacha bo’lgani kabi tijorat
asosida rivojlanadi, chunki Avstraliya o’zining tasdiqlangan tizimiga sodiq qoladi.
31

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Lucian Volyanovskiy Afsonaviy bo’lishni to’xtatgan qit’a, 1991 yil.
2. Entsiklopedik ma’lumotnoma Dunyo mamlakatlari Smolensk Rusich 2000
3. Avstraliya va Okeaniya. Antarktida Mamlakatlar va xalqlar Moskva o’ylagan
1981 yil
4. Iqtisodiy geografiya I. A. Rodionov va T. M. Bunaskova Moskva litseyi 1999
yil
5. Mamlakatlar va xalqlar yoshlar uchun universal ensiklopediya Moskva
Pedagogika-Press nashriyoti.
6. Darslik 10-sinf Jahon iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi Y.N.GLADKY
S.B.LAVROV.
7. Maskakovskiy V.P. Dunyoning iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi. M., Ta’lim
2000.
8. Xorijiy dunyoning ijtimoiy-iqtisodiy geografiyasi / Ed. V. Volskiy/-M.: KRON-
PRESS, 1998 yil.
9. Antonova I.F. Avstraliyaning iqtisodiy geografiyasi. M.: MDU, 1996 yil.
10. Lucian Volyanovskiy Afsonaviy bo’lishni to’xtatgan qit’a, 1991 yil.
11. Anichkin O.N., Kurakova L.I., Frolova L.G., Avstraliya, M., 1983 yil.
12. Korinskaya V.A., Dushina I.V., Shchenev V.A., Geografiya 7-sinf, M., 1993 y.
32

Sotib olish