Информация о документе

Цена 20000UZS
Размер 32.6KB
Покупки 0
Дата загрузки 29 Апрель 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Механика

Продавец

Muslimbek Mirzo

Дата регистрации 11 Март 2025

8 Продаж

Avtomobillar yoqilg‘i sarfi

Купить
Kurs ishi: Avtomobillar yoqilg‘i sarfi Umumiy reja 1. Yoqilg‘i sarfining asosiy omillari : o Avtomobil konstruktsiyasining ta’siri. o Dvigatel texnologiyalari va ularning samaradorligi. o Yo‘l sharoitlari va haydash uslubi. o Tashqi muhit omillari (harorat, shamol, namlik). 2. Yoqilg‘i turlari va ularning samaradorligi : o Benzin va dizel yoqilg‘ilarining xususiyatlari. o Alternativ yoqilg‘i turlari (LPG, CNG, bioyoqilg‘i). o Elektr va gibrid avtomobillarning yoqilg‘i samaradorligi. o Yoqilg‘i sifati va uning sarfga ta’siri. 3. Aerodinamika va yoqilg‘i tejamkorligi : o Aerodinamik qarshilikning asoslari. o Avtomobil dizaynidagi aerodinamik yaxshilanishlar. o Shamol tunnel sinovlarining ahamiyati. o Aerodinamik qismlarning samaradorligi (spoyler, diffuzer). 4. Dvigatel texnologiyalari va yoqilg‘i sarfi : o Ichki yonuv dvigatellarining turlari. o Turbo va supercharger tizimlari. o Start-stop texnologiyasi. o Dvigatel boshqaruv tizimlari (ECU). 5. Haydash uslubi va yoqilg‘i sarfi : o Silliq haydashning afzalliklari. o Tezlanish va tormozlashning ta’siri. o Kruiz-kontrol tizimining foydalari. o Haydovchi ta’limi va tajribasi. 6. Yoqilg‘i sarfini monitoring qilish texnologiyalari : o Bort kompyuterlari va OBD-II tizimlari. o Yoqilg‘i sarfini hisoblash dasturlari. o Real vaqt rejimida monitoring. o Ma’lumotlarni tahlil qilish va optimallashtirish. 7. Ekologik omillar va yoqilg‘i sarfi : o Yoqilg‘i sarfi va emissiya o‘rtasidagi bog‘liqlik. o Ekologik toza texnologiyalar. o Qonunchilik va standartlar (Euro 6, EPA). o Davlat siyosati va subsidiyalar. 8. Yoqilg‘i sarfini kamaytirish bo‘yicha amaliy takliflar : o Avtomobilni muntazam texnik ko‘rikdan o‘tkazish. o To‘g‘ri shina bosimi va yoqilg‘i sifati. o Haydash uslubini optimallashtirish. o Kruiz-kontrol va boshqa zamonaviy tizimlardan foydalanish. Kirish Avtomobillar yoqilg‘i sarfi transport sohasida iqtisodiy, ekologik va ijtimoiy jihatdan muhim ahamiyatga ega. Yoqilg‘i tejamkorligi nafaqat xarajatlarni kamaytiradi, balki atrof-muhitga salbiy ta’sirni ham pasaytiradi. Ushbu kurs ishi yoqilg‘i sarfini optimallashtirishning ilmiy va amaliy usullarini tahlil qilishga bag‘ishlangan. Ishning maqsadi – yoqilg‘i sarfini kamaytirish bo‘yicha kompleks yondashuvlarni o‘rganish va amaliy takliflar ishlab chiqish. 1-bob: Yoqilg‘i sarfining asosiy omillari Reja: 1. Avtomobil konstruktsiyasining ta’siri. 2. Dvigatel texnologiyalari va ularning samaradorligi. 3. Yo‘l sharoitlari va haydash uslubi. 4. Tashqi muhit omillari (harorat, shamol, namlik). Tarkib: 1. Avtomobil konstruktsiyasining ta’siri : Avtomobilning aerodinamik shakli, og‘irligi va shinalar turi yoqilg‘i sarfiga bevosita ta’sir qiladi. Masalan, aerodinamik qarshilik koeffitsienti (Cd) 0.3 dan 0.25 gacha pasaytirilganda, yoqilg‘i sarfi 10-15% ga kamayadi. Engil materiallar (alyuminiy, uglerod tolasi) ishlatilishi avtomobil og‘irligini 20% ga kamaytirib, samaradorlikni oshiradi. Shinalarning aylanish qarshiligi ham muhim: past qarshilikli shinalar yoqilg‘i sarfini 5% ga tejaydi. 2. Dvigatel texnologiyalari va ularning samaradorligi : Zamonaviy dvigatellar, masalan, Common Rail injeksion tizimiga ega dizel dvigatellar yoki turbo benzin dvigatellar, yoqilg‘i sarfini 15-20% ga optimallashtiradi. Gibrid tizimlar shahar sharoitida yoqilg‘i sarfini 30-50% ga kamaytiradi. Dvigatelning issiqlik samaradorligi (thermal efficiency) 40% gacha yetishi mumkin, bu esa yoqilg‘i sarfini sezilarli darajada pasaytiradi. 3. Yo‘l sharoitlari va haydash uslubi : Tekis va silliq yo‘llarda yoqilg‘i sarfi minimal bo‘ladi, lekin balandliklar, notekis yo‘llar yoki tirbandlik sarfni 20- 30% ga oshiradi. Haydash uslubida silliq tezlanish va tormozlash yoqilg‘i sarfini 10-15% ga kamaytiradi. Masalan, 0-100 km/soat tezlikka 10 soniyada erishish 7 soniyaga nisbatan 12% kam yoqilg‘i talab qiladi. 4. Tashqi muhit ом illari : Sovuq haroratda dvigatelning isish vaqti uzayadi, bu yoqilg‘i sarfini 10-15% ga oshiradi. Yuqori namlik va shamol qarshiligi ham sarfga ta’sir qiladi. Masalan, 10 m/s tezlikdagi qarshi shamol aerodinamik qarshilikni 20% ga oshiradi. Yozgi va qishki sharoitlarda yoqilg‘i sarfi o‘rtasida 5-10% farq bo‘lishi mumkin. Xulosalar: 1. Aerodinamik dizayn va engil materiallar yoqilg‘i tejamkorligini oshiradi. 2. Zamonaviy dvigatellar yuqori samaradorlikka ega. 3. Yo‘l sharoitlari va haydash uslubi sarfni optimallashtirishda muhim. 4. Tashqi muhit omillarini hisobga olish tejamkorlikni yaxshilaydi. 2-bob: Yoqilg‘i turlari va ularning samaradorligi Reja: 1. Benzin va dizel yoqilg‘ilarining xususiyatlari. 2. Alternativ yoqilg‘i turlari (LPG, CNG, bioyoqilg‘i). 3. Elektr va gibrid avtomobillarning yoqilg‘i samaradorligi. 4. Yoqilg‘i sifati va uning sarfga ta’siri. Tarkib: 1. Benzin va dizel yoqilg‘ilarining xususiyatlari : Benzin dvigatellari keng tarqalgan, lekin dizel dvigatellari 15-20% samaraliroq. Dizel yoqilg‘isining energiya zichligi (35.8 MJ/l) benzinga (34.2 MJ/l) nisbatan yuqori. Biroq, dizel dvigatellar NOx va zarracha emissiyasini ko‘proq chiqaradi, bu ekologik muammolarni keltirib chiqaradi. Benzin dvigatellari shahar sharoitida qulayroq, ammo magistral yo‘llarda dizel tejamkorroq. 2. Alternativ yoqilg‘i turlari : LPG (suyuq propan-butan) va CNG (siqilgan tabiiy gaz) yoqilg‘i narxini 30-40% ga tejaydi. LPG dvigatellarning umrini uzaytiradi, lekin quvvat 10% ga kamayadi. Bioyoqilg‘i (etanol, biodizel) ekologik toza, lekin ishlab chiqarish xarajatlari yuqori. Alternativ yoqilg‘ilar infratuzilmasi cheklangan, bu ularning keng tarqalishiga to‘sqinlik qiladi. 3. Elektr va gibrid avtomobillar : Gibrid avtomobillar shahar sharoitida yoqilg‘i sarfini 50% gacha kamaytiradi, chunki ular past tezlikda elektr rejimida ishlaydi. Elektr avtomobillar nol emissiyaga ega va 1 kVt/soat energiya bilan 5-7 km masofani bosib o‘tadi. Biroq, elektr avtomobillarning narxi va zaryadlash infratuzilmasi muammolari mavjud. 4. Yoqilg‘i sifati : Past sifatli yoqilg‘i dvigatelning samaradorligini 5-10% ga pasaytiradi va uglerod qoldiqlari hosil qiladi. Yuqori oktanli benzin (95 yoki 98) dvigatelning yonish samaradorligini oshiradi. Dizel yoqilg‘isida setan raqami (cetane number) 50 dan yuqori bo‘lishi kerak, aks holda yonish sifati pasayadi. Xulosalar: 1. Dizel yoqilg‘isi samarali, lekin ekologik muammolar mavjud. 2. Alternativ yoqilg‘ilar iqtisodiy, ammo infratuzilma cheklangan. 3. Elektr va gibrid texnologiyalar kelajakda yetakchi bo‘ladi. 4. Yoqilg‘i sifatini nazorat qilish dvigatel samaradorligini oshiradi. 3-bob: Aerodinamika va yoqilg‘i tejamkorligi Reja: 1. Aerodinamik qarshilikning asoslari. 2. Avtomobil dizaynidagi aerodinamik yaxshilanishlar. 3. Shamol tunnel sinovlarining ahamiyati. 4. Aerodinamik qismlarning samaradorligi (spoyler, diffuzer). Tarkib: 1. Aerodinamik qarshilikning asoslari : Aerodinamik qarshilik avtomobilning havo oqimiga qarshi harakatlanishida hosil bo‘ladi. Qarshilik koeffitsienti (Cd) 0.3 bo‘lgan avtomobil 100 km/soat tezlikda Cd 0.25 bo‘lgan avtomobilga nisbatan 10% ko‘proq yoqilg‘i sarflaydi. Qarshilik formulasi: ( F_d = \frac{1}{2} \rho C_d A v^2 ), bu yerda ( A ) – avtomobilning old yuzasi, ( v ) – tezlik. Tezlik ikki baravar oshsa, qarshilik to‘rt baravar ortadi. 2. Avtomobil dizaynidagi aerodinamik yaxshilanishlar : Silliq korpus, pastki qismlarni tekislash va yon oynalarni optimallashtirish qarshilikni kamaytiradi. Masalan, Tesla Model S ning Cd koeffitsienti 0.24 bo‘lib, bu yoqilg‘i sarfini 15% ga tejaydi. Zamonaviy avtomobillarda faol aerodinamik elementlar (masalan, sozlanuvchi panjurlar) ishlatiladi, bu samaradorlikni 5% ga oshiradi. 3. Shamol tunnel sinovlari : Shamol tunnellari avtomobil dizaynidagi aerodinamik xatolarni aniqlaydi. Sinovlar yordamida Cd koeffitsienti 0.02- 0.03 ga kamaytirilishi mumkin, bu yoqilg‘i sarfini 3-5% ga pasaytiradi. Zamonaviy kompyuter simulyatsiyalari (CFD – Computational Fluid Dynamics) shamol tunnellariga alternativa sifatida qo‘llaniladi. 4. Aerodinamik qismlarning samaradorligi : Spoilerlar va diffuzerlar havo oqimini boshqarib, turbulentlikni kamaytiradi. Masalan, orqa spoyler qarshilikni 5% ga kamaytiradi va barqarorlikni oshiradi. Pastki diffuzerlar avtomobil ostidagi havo oqimini tezlashtirib, yoqilg‘i sarfini 3-5% ga tejaydi. Xulosalar: 1. Aerodinamik qarshilikni kamaytirish yoqilg‘i tejashning asosiy yo‘li. 2. Zamonaviy dizaynlar aerodinamik samaradorlikni oshiradi. 3. Shamol tunnel sinovlari va CFD muhim ahamiyatga ega. 4. Aerodinamik qismlar yoqilg‘i sarfini optimallashtiradi. 4-bob: Dvigatel texnologiyalari va yoqilg‘i sarfi Reja: 1. Ichki yonuv dvigatellarining turlari. 2. Turbo va supercharger tizimlari. 3. Start-stop texnologiyasi. 4. Dvigatel boshqaruv tizimlari (ECU). Tarkib: 1. Ichki yonuv dvigatellarining turlari : Benzin va dizel dvigatellari eng keng tarqalgan. Dizel dvigatellari yuqori issiqlik samaradorligiga ega (40% gacha), benzin dvigatellari esa 30-35% samaradorlikka ega. Zamonaviy Atkinson sikli dvigatellar (gibrid avtomobillarda qo‘llaniladi) samaradorlikni 38% gacha oshiradi. Yoqilg‘i sarfi dvigatel hajmiga bog‘liq: 1.5 litrli dvigatel 2.0 litrli dvigatelga nisbatan 10-15% tejamkorroq. 2. Turbo va supercharger tizimlari : Turbochargerlar egzoz gazlari energiyasidan foydalanib, dvigatel quvvatini oshiradi va yoqilg‘i sarfini 10- 15% ga kamaytiradi. Superchargerlar mexanik ravishda ishlaydi va kichik hajmli dvigatellarda samarali. Masalan, 1.4 litrli turbo dvigatel 2.0 litrli oddiy dvigatel bilan teng quvvat beradi, lekin 20% kam yoqilg‘i sarflaydi. 3. Start-stop texnologiyasi : Bu tizim avtomobil to‘xtaganida dvigatelni o‘chiradi va qayta ishga tushiradi, shahar sharoitida yoqilg‘i sarfini 5-8% ga tejaydi. Tizim akkumulyator va starter motorining sifatiga bog‘liq. Zamonaviy start-stop tizimlari dvigatelni 0.2 soniyada ishga tushiradi, bu haydovchi uchun deyarli sezilmaydi. 4. Dvigatel boshqaruv tizimlari (ECU) : Elektron boshqaruv tizimlari yoqilg‘i purkash, yonish vaqti va havo-yoqilg‘i aralashmasini optimallashtiradi. ECU real vaqtda sensorlardan ma’lumot olib, yoqilg‘i sarfini 10% ga kamaytiradi. Masalan, ko‘p nuqtali injeksion tizimlari (MPI) yonish samaradorligini 5% ga oshiradi. Xulosalar: 1. Dvigatel turlari yoqilg‘i sarfini belgilaydi. 2. Turbo va supercharger tizimlari samarali va iqtisodiy. 3. Start-stop tizimi shahar sharoitida foydali. 4. ECU yonish jarayonini optimallashtiradi. 5-bob: Haydash uslubi va yoqilg‘i sarfi Reja: 1. Silliq haydashning afzalliklari. 2. Tezlanish va tormozlashning ta’siri. 3. Kruiz-kontrol tizimining foydalari. 4. Haydovchi ta’limi va tajribasi. Tarkib: 1. Silliq haydashning afzalliklari : Yumshoq tezlanish va tormozlash dvigatelning ortiqcha yuklanishini oldini oladi va yoqilg‘i sarfini 10-15% ga kamaytiradi. Masalan, 0-60 km/soat tezlikka 8 soniyada erishish 5 soniyaga nisbatan 10% kam yoqilg‘i talab qiladi. Silliq haydash dvigatel va tormoz tizimlarining umrini ham uzaytiradi. 2. Tezlanish va tormozlashning ta’siri : Agressiv haydash (tez-tez tezlanish va keskin tormozlash) yoqilg‘i sarfini 20-30% ga oshiradi. Shahar sharoitida tez-tez to‘xtash va harakatlanish sarfni 15% ga oshiradi. Regenerativ tormozlash tizimiga ega gibrid avtomobillar bu muammoni qisman hal qiladi. 3. Kruiz-kontrol tizimining foydalari : Kruiz-kontrol magistral yo‘llarda doimiy tezlikni ta’minlaydi, bu yoqilg‘i sarfini 7-10% ga tejaydi. Tizim dvigatelning optimal aylanish tezligini saqlaydi (masalan, 2000-2500 rpm). Zamonaviy adaptiv kruiz-kontrol tizimlari oldingi avtomobil bilan masofani saqlab, samaradorlikni yanada oshiradi. 4. Haydovchi ta’limi va tajribasi : Tajribali haydovchilar yoqilg‘i sarfini 10- 15% ga optimallashtiradi. Ekologik haydash (eco-driving) kurslari haydovchilarga yoqilg‘i tejash usullarini o‘rgatadi: masalan, dvigatelni oldindan isitmaslik, ortiqcha yuk tashimaslik va optimal vites tanlash. Haydovchi tajribasi yoqilg‘i sarfini monitoring qilish odatini shakllantiradi. Xulosalar: 1. Silliq haydash yoqilg‘i tejashning eng oson usuli. 2. Agressiv haydashdan qochish sarfni kamaytiradi. 3. Kruiz-kontrol magistral yo‘llarda samarali. 4. Haydovchi tajribasi va ta’limi muhim ahamiyatga ega. 6-bob: Yoqilg‘i sarfini monitoring qilish texnologiyalari Reja: 1. Bort kompyuterlari va OBD-II tizimlari. 2. Yoqilg‘i sarfini hisoblash dasturlari. 3. Real vaqt rejimida monitoring. 4. Ma’lumotlarni tahlil qilish va optimallashtirish. Tarkib: 1. Bort kompyuterlari va OBD-II tizimlari : Zamonaviy avtomobillarning bort kompyuterlari yoqilg‘i sarfini real vaqtda ko‘rsatadi. OBD-II (On-Board Diagnostics) tizimlari dvigatelning ish holatini tahlil qilib, yoqilg‘i sarfini 5% ga optimallashtirishga yordam beradi. OBD-II skanerlari orqali haydovchilar nosozliklarni aniqlab, samaradorlikni oshiradi. 2. Yoqilg‘i sarfini hisoblash dasturlari : Fuelly, Spritmonitor va MyCarTracks kabi ilovalar yoqilg‘i sarfini kuzatadi va tahlil qiladi. Bu dasturlar haydash odatlari, yo‘l sharoitlari va yoqilg‘i narxlarini hisobga olib, tejamkorlik bo‘yicha tavsiyalar beradi. Masalan, Fuelly yordamida haydovchilar oylik sarfni 3-5% ga kamaytirishi mumkin. 3. Real vaqt rejimida monitoring : Zamonaviy avtomobillarda displeylar yoqilg‘i sarfini litr/100 km yoki km/litr sifatida ko‘rsatadi. Real vaqt monitoringi haydovchilarga haydash uslubini o‘zgartirishga yordam beradi. Masalan, bort kompyuteri “Eco” rejimini ko‘rsatsa, haydovchi silliqroq harakatlanadi. 4. Ma’lumotlarni tahlil qilish va optimallashtirish : Monitoring ma’lumotlari yordamida haydash odatlari tahlil qilinadi va optimallashtiriladi. Masalan, ma’lumotlarga ko‘ra, shahar sharoitida tez-tez to‘xtash sarfni oshirsa, haydovchi alternative yo‘llarni tanlashi mumkin. Tahlil yoqilg‘i sarfini 5- 10% ga kamaytiradi. Xulosalar: 1. OBD-II tizimlari monitoringda muhim vosita. 2. Yoqilg‘i hisoblash dasturlari tejamkorlikni oshiradi. 3. Real vaqt monitoringi haydash uslubini yaxshilaydi. 4. Ma’lumot tahlili yoqilg‘i sarfini optimallashtiradi. 7-bob: Ekologik omillar va yoqilg‘i sarfi Reja: 1. Yoqilg‘i sarfi va emissiya o‘rtasidagi bog‘liqlik. 2. Ekologik toza texnologiyalar. 3. Qonunchilik va standartlar (Euro 6, EPA). 4. Davlat siyosati va subsidiyalar. Tarkib: 1. Yoqilg‘i sarfi va emissiya o‘rtasidagi bog‘liqlik : Yoqilg‘i sarfini kamaytirish CO2 emissiyasini 10-20% ga pasaytiradi. Har bir litr benzin yonganda taxminan 2.3 kg CO2 chiqariladi, dizel uchun bu ko‘rsatkich 2.7 kg. Yoqilg‘i sarfini 1 litrga kamaytirish yillik emissiyani 500-700 kg ga kamaytiradi. NOx va PM emissiyalari esa dizel dvigatellarda muammo bo‘lib qolmoqda. 2. Ekologik toza texnologiyalar : Gibrid avtomobillar shahar sharoitida emissiyani 50% ga, elektr avtomobillar esa 100% ga kamaytiradi (zaryad manbai qayta tiklanadigan energiya bo‘lsa). Vodorod yoqilg‘i xujayralari (FCEV) faqat suv bug‘ini chiqaradi, lekin ishlab chiqarish xarajatlari yuqori. Bioyoqilg‘i va sintetik yoqilg‘ilar ham emissiyani kamaytiradi. 3. Qonunchilik va standartlar : Euro 6 standartlari CO2 emissiyasini 95 g/km gacha cheklaydi, bu avtomobil ishlab chiqaruvchilarni tejamkor dvigatellar ishlab chiqarishga majbur qiladi. AQShning EPA standartlari ham shunga o‘xshash talablarga ega. Ushbu standartlar yoqilg‘i sarfini 10-15% ga kamaytirishga yordam berdi. O‘zbekistonda ham ekologik standartlar joriy etilmoqda. 4. Davlat siyosati va subsidiyalar : Ko‘pgina davlatlar elektr va gibrid avtomobillar uchun soliq imtiyozlari va subsidiyalar taqdim etadi. Masalan, Yevropada elektr avtomobil sotib oluvchilar 5000-7000 evrogacha subsidiya oladi. O‘zbekistonda ham elektr transportni rivojlantirish bo‘yicha dasturlar boshlangan, ammo infratuzilma hali yetarli emas. Xulosalar: 1. Yoqilg‘i tejash emissiyani sezilarli darajada kamaytiradi. 2. Ekologik texnologiyalar atrof-muhitni muhofaza qiladi. 3. Qonunchilik standartlari samaradorlikni oshiradi. 4. Davlat siyosati ekologik transportni rivojlantiradi. 8-bob: Yoqilg‘i sarfini kamaytirish bo‘yicha amaliy takliflar Reja: 1. Avtomobilni muntazam texnik ko‘rikdan o‘tkazish. 2. To‘g‘ri shina bosimi va yoqilg‘i sifati. 3. Haydash uslubini optimallashtirish. 4. Kruiz-kontrol va boshqa zamonaviy tizimlardan foydalanish. Tarkib: 1. Avtomobilni muntazam texnik ko‘rikdan o‘tkazish : Muntazam xizmat ko‘rsatish (yog‘ almashtirish, havo filtri tozalash, dvigatel sozlash) yoqilg‘i sarfini 5-10% ga kamaytiradi. Masalan, tiqilib qolgan havo filtri yoqilg‘i sarfini 10% ga oshiradi. Dvigatel nosozliklari (masalan, noto‘g‘ri yonish) sarfni 20% ga oshirishi mumkin. 2. To‘g‘ri shina bosimi va yoqilg‘i sifati : Shina bosimi tavsiya etilgan darajadan 0.5 bar past bo‘lsa, yoqilg‘i sarfi 3-5% ga oshadi. Yuqori sifatli yoqilg‘i (masalan, 95 yoki 98 oktanli benzin) yonish samaradorligini oshiradi. Past sifatli yoqilg‘i dvigatelda qoldiqlar hosil qilib, sarfni 5-10% ga oshiradi. 3. Haydash uslubini optimallashtirish : Silliq haydash, optimal vites tanlash va agressiv tezlanishdan qochish yoqilg‘i sarfini 10-15% ga kamaytiradi. Masalan, dvigatelni 2000-2500 rpm oralig‘ida ushlab turish samaradorlikni oshiradi. Yo‘l harakatini oldindan rejalashtirish tirbandlikdan qochishga yordam beradi. 4. Kruiz-kontrol va boshqa zamonaviy tizimlardan foydalanish : Kruiz- kontrol magistral yo‘llarda yoqilg‘i sarfini 7-10% ga tejaydi. Start-stop tizimi shahar sharoitida 5-8% tejamkorlik beradi. Zamonaviy avtomobillarda “Eco” rejimi dvigatel ishini optimallashtirib, yoqilg‘i sarfini 3-5% ga kamaytiradi. Xulosalar: 1. Texnik ko‘rik yoqilg‘i sarfini optimallashtiradi. 2. To‘g‘ri shina bosimi va yoqilg‘i sifati muhim. 3. Optimallashtirilgan haydash uslubi tejamkorlikni oshiradi. 4. Zamonaviy tizimlar yoqilg‘i sarfini kamaytiradi. Hisob-kitoblar Misol 1: Aerodinamik qarshilikning yoqilg‘i sarfiga ta’siri Formula : [ F_d = \frac{1}{2} \rho C_d A v^2 ] Bu yerda:  ( F_d ): aerodinamik qarshilik kuchi (N),  ( \rho ): havo zichligi (1.225 kg/m³),  ( C_d ): qarshilik koeffitsienti,  ( A ): avtomobilning old yuzasi (m²),  ( v ): tezlik (m/s). Hisob : Agar ( C_d = 0.3 ), ( A = 2.5 m^2 ), ( v = 27.78 m/s ) (100 km/soat), unda: [ F_d = \frac{1}{2} \cdot 1.225 \cdot 0.3 \cdot 2.5 \cdot 27.78^2 = 354.87 N ] Agar ( C_d = 0.25 ) bo‘lsa: [ F_d = \frac{1}{2} \cdot 1.225 \cdot 0.25 \cdot 2.5 \cdot 27.78^2 = 295.72 N ] Bu 16.67% kamayishni anglatadi, yoqilg‘i sarfi esa taxminan 10% ga kamayadi. Misol 2: Haydash uslubi va yoqilg‘i sarfi Silliq haydashda avtomobil 100 km ga 6 litr yoqilg‘i sarflasa, agressiv haydashda bu ko‘rsatkich 7.5 litrga oshadi. 10,000 km masofada:  Silliq haydash: ( 10,000 \cdot 6 / 100 = 600 ) litr.  Agressiv haydash: ( 10,000 \cdot 7.5 / 100 = 750 ) litr. Tejamkorlik : ( 750 - 600 = 150 ) litr. Agar 1 litr yoqilg‘i narxi 10,000 so‘m bo‘lsa, tejamkorlik 1,500,000 so‘mni tashkil qiladi. Misol 3: Elektr va benzin avtomobillari taqqoslash Benzin avtomobili 100 km ga 7 litr sarflasa, 10,000 km da 700 litr yoqilg‘i talab qiladi (7,000,000 so‘m, agar 1 litr = 10,000 so‘m). Elektr avtomobil 100 km ga 15 kVt/soat sarflasa, 10,000 km da 1500 kVt/soat talab qiladi. Agar 1 kVt/soat = 1000 so‘m bo‘lsa, xarajat 1,500,000 so‘m bo‘ladi. Tejamkorlik : 7,000,000 - 1,500,000 = 5,500,000 so‘m. Umumiy xulosa Avtomobillar yoqilg‘i sarfi aerodinamika, dvigatel texnologiyalari, haydash uslubi, yoqilg‘i turi va tashqi muhit omillariga bog‘liq. Zamonaviy texnologiyalar (gibrid, elektr avtomobillar, start-stop tizimlari) yoqilg‘i sarfini 20-50% ga kamaytiradi. Ekologik toza yondashuvlar va qonunchilik talablari atrof-muhitga salbiy ta’sirni pasaytiradi. Haydovchilar muntazam texnik ko‘rik, silliq haydash va zamonaviy tizimlardan foydalanish orqali yoqilg‘i tejamkorligini oshirishi mumkin. Hisob- kitoblar shuni ko‘rsatadiki, to‘g‘ri yondashuv yillik xarajatlarni millionlab so‘mga kamaytiradi. Foydalanilgan adabiyotlar 1. Heywood, J. B. (2018). Internal Combustion Engine Fundamentals . McGraw-Hill Education. 2. Stone, R. (2012). Introduction to Internal Combustion Engines . Palgrave Macmillan. 3. Pulkrabek, W. W. (2004). Engineering Fundamentals of the Internal Combustion Engine . Pearson. 4. Bosch Automotive Handbook (2018). Robert Bosch GmbH. 5. Internet manbalar: www.fueleconomy.gov, www.epa.gov, www.tesla.com. 6. O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligi: Ekologik standartlar va transport qoidalari. 7. SAE International jurnallari: Automotive Engineering (2020-2023). 8. Fuelly va Spritmonitor ilovalarining rasmiy saytlari.

Kurs ishi: Avtomobillar yoqilg‘i sarfi

Umumiy reja

  1. Yoqilg‘i sarfining asosiy omillari:
    •  
  2. Yoqilg‘i turlari va ularning samaradorligi:
    •  
  3. Aerodinamika va yoqilg‘i tejamkorligi:
    •  
  4. Dvigatel texnologiyalari va yoqilg‘i sarfi:
    •  
  5.  
Купить