Ayiqtovondoshlarning dorivor turlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	7.3MB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	25 Avgust 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Botanika

Ayiqtovondoshlarning dorivor turlari

Sotib olish

O’ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI SOG’LIQNI SAQLASH VAZIRLIGI
TOSHK Е NT FARMATS Е VTIKA INSTITUTI
FARMATSIYA FAKULT Е TI
FARMAKOGNOZIYA
kaf е drasi
“FARMAKOGNOZIYA”
fanidan
Ayiqtovondoshlarning dorivor turlari

$Reja : Kirish I. Adabiyotlar sharxi I.1 Ayiqtovondoshlar oilasi va o’simliklari haqida I.2 Ayiqtovondoshlar oilasi ga mansub bahorgi adonis I.3 Sallagul dorivor o’simligi haqida II. Tajriba qism 2.1 Bahorgi adonis mahsulotining anatomik tuzilishi va undagi yurak glikozidlariga rangli mikrokimyoviy reaksiyalar 2.2 Bahorgi adonis va sallagul o’simliklari dori turlari III. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati Mundarija PAGE \* MERGEFORMAT 2$ $KIRISH Insoniyat o‘simliklar olami bilan uzviy bog‘langan. Usimliklar olami insonni yediribichiradi, kiyintiradi, havoni poklab beradi, go‘zal manzaralar yaratadi. Usimliklarning serxosiyat tomonlarini sanab intihosiga yetish qiyin. Usimliklarning eng ajoyib xossalarndan biri — shifobaxshligidir. Insoniyat qadim q adim zamonlardan buyon o‘simliklarning shifobaxsh xususiyatlaridan bahramand bo‘lib kelgan. Ibtidoiy jamoa davrlarida odamlar o‘z dardlariga davo izlab, avvalo o‘simliklar olamiga hamda hayvonot mahsulotlariga intilar edilar. Dastlab inson uchun o‘simlik mevalari, ildiz, ildiz mevalari, shuningdek hayvon mahsulotlari oziqovqat vazifasini o‘tagan. Ilgari o‘simliklarning shifobaxshligi tasodifan topilgan bo‘lsa, keyinchalik ular hayotiy sinov va kuzatishlardan o‘tgach, xalq tabobatida qo‘llanila boshlagan.[1] Eramizdan II asr oldin «Tananing hamma bo‘limlariga ta’sir etuvchi moddalarni tayyorlash» degan asar yozilgan, unda qadimgi Ebers papirusida o‘sha davr o‘simliklarining shifobaxshligi to‘g‘risida ma’lumot berilgan. Qadimgi Misrda har xil o‘simliklardan tayyorlangan xushbo‘y moylar, balzamlar, aloy, bargizubning shifobaxsh ta’siri ma’lum bo‘lgan. Xitoyda jenshen hamda bug‘u shoxidan olinadigan pantlarga katta ahamiyat berilgan. Qadimgi budda tibbiyotining ajoyib rivoyatlarida shunday deyilgan: «Darmon izlagan tabib nigohi bilan olamga nazar solinsa, doridarmonlar olamida hayot kechirayotganimizni bilish mumkin». Olamda dori sifatida ishlatib bo‘lmaydigan bironta moddaning o‘zi yo‘q desa bo‘ladi. Mashhur yunon tabibi Buqrot (eramizdan oldingi 460—377 yillar) o‘zining «Qorpus Xippokratikum» asarida tib ilmiga, jumladan doridarmonlarga oid ko‘p ma’lumotlar keltirgan, uning asarlarida dorivor o‘simliklarning 236 tasi tasvirlanib, ularning xususiyatlari bayon etilgan.[1,3] Abu Rayhon Beruniyning «Saydana» nomli qomusiy kitobida o‘sha davrda (XI asr) qo‘llaniladigan hamma shifobaxsh o‘simliklar fani — farmakognoziya tabobat ilmini egallashda eng birinchi bosqich hisoblangan. Keyingi yillarda Markaziy Osiyodagi o‘simliklarni o‘rganishga olimlardan S. YU. Yunusov, S. S. Sahobiddinov, PAGE \* MERGEFORMAT 2$ $H. X. Xolmatov, I. E. Akopov, I. Ibragimov, T. A. Abdurahmonov, YU. M. Mamadov va boshqalar dorilarni amaliyotga tatbiq qilish ishiga katta hissa qo‘shdilar. [7] PAGE \* MERGEFORMAT 2$ $I. ADABIYOTLAR SHARXI 1.1 Ayiqtovondoshlar oilasi va o’simliklari haqida Oilaning 45 turkumga mansub 2.000 dan ortiq turi yer yuzining o‘rta, sovuq va mo‘’tadil iqlimli kengliklarida tarqalgan bo‘lib, faqat Sharqiy Osiyo hududlarida, jumladan, O‘rta Osiyoda ayiqtovondoshlarning 25 turkumga mansub 202 turi turli- tuman iqlim va ob-havo sharoitlarida o‘simlik qatlamlarining asosiy komponentlaridan hisoblanadi. Ularning aksariyat qismi butasimon, ko‘p yillik o‘tsimon, ildiz poyali o‘simliklar; barglari navbatlashib joylashgan; ayrim turlarida qarama-qarshi, oddiy yoki bo‘lmalardan iborat, panajsimon qirqilganlari ham uchraydi. Ko‘p yillik hamda bir yillik o‘t, o‘tsimon, daraxtsimon lianalar yoki, ayrim hollarda, tik o‘suvchi butalar va past bo‘yli daraxtlar shaklidagi o‘simlik. Barglari navbatlashib, qarama-qarshi joylashgan, oddiy yoki murakkab, odatda, yon bargi bo‘lmaydiganlari ham uchrab turadi. Guli juda xilma-xil. Uchki yoki qo‘ltiq gul to‘plamlarida yakkama-yakka holda joylashgan, qo‘sh yoki alohida jinsli, aktinomorf yoki zigomorf tuzilishli. Changchisi cheksiz, ayrim hollarda 3 ta yoki 6 ta bo‘ladi. Urug‘chisi apokarp. Mevalari har xil — yong‘oqcha, barg, rezavor meva, danak shakllarda. Urug‘i endospermli, ayrim hollarda endospermsiz. Bu qabilaga 8-10 oila mansub. [7] Ayiqtovondoshlarning guli shingil va boshoqsimon gul to‘plamlaridan iborat, ikki jinsli, ayrim hollarda bir jinsli gul a’zolari spiral joylashgan, aktinomorf, ayrim hollarda zigomorf. Gul o‘rni yaxshi rivojlangan. Gulining rangi nihoyatda turli- tuman. Ular orasida oq, sariq, havorang, och qizil, gunafsha va boshqa ranglilarini uchratish mumkin. Qo‘sh gul qo‘rg‘onli, ayrim hollarda gul qo‘rg‘oni oddiy. Changchisi ko‘p sonli, gul o‘rniga ost qismi bilan tutashgan. Urug‘chisi 1-5 ta, ayrim hollarda ko‘p sonli, tugunchasi ustki. Ayiqtovondoshlarning gul formulasi bir xil emas. Masalan, ayiqtovonning gul formulasi: Ca 5 Co 5 A ∞ G ∞ , boshqa turlarning gul formulasi bundan farq qiladi. Mevasi to‘p urug‘, to‘pbarg yoki ko‘sakcha va faqat ayrim hollarda shirali meva shaklida. Urug‘i endospermli. [9] PAGE \* MERGEFORMAT 2$ $Ayiqtovondoshlarning deyarli hammasi alkaloid, glikozidga boy bo‘lganligi tufayli dorivor o‘simliklar sifatida ishlatiladi. Ayiqtovondoshlarning quyidagi turkumlari e’tiborga molik: Sedana (Nigella). Bu bir yillik va, ayrim hollarda, ko‘p yillik o‘tsimon o‘simlik. Uning O‘rta Osiyoda 5 turi tarqalgan. Biz uchun sedanananing ikki turi diqqatga sazovor. Yovvoyi sedana (Nigella integrifolia) bir yillik o‘t, bo‘yi 15-25 sm. Kosacha barglari 5-8 ta, ikki labli. Mevasi kalta, tukli. Aprel-may oylarida gullab urug‘ beradi. Adir va tog‘ zonalarida ekinlar orasida va bo‘sh yotgan dalalarda uchraydi. Ekma sedananing (N. sativa) balandligi 20-75 sm, may, iyun oylarida gullab urug‘laydi. O‘zbekistonning deyarli hamma viloyatlarida ziravor o‘simlik sifatida o‘stiriladi. Uning xushbo‘y urug‘lari efir moyli bo‘lib, non pishirishda, karam va bodring tuzlashda ishlatiladi. Yovvoyi sedana (Nigella integrifolia) Ekma sedananing (N. sativa) [1] Isfarak (Delphinium). Bu turkumga mansub o‘simliklarning aksariyat qismi yer sharining o‘rta iqlimli mintaqalarida tarqalgan. Hozirgi paytda uning yer yuzining turli qit’alarida 200 turi, hamdo‘stlik mamlakatlari florasida 80 turi, shu jumladan O‘rta Osiyo florasida 45 turi borligi aniqlangan. Bular bir yillik va ko‘p yillik o‘tsimon o‘simliklar. Gullari zigomorf monosimmetrik tuzilishli. Gul qo‘rg‘oni oddiy, gul kosachasimon, changchilari ko‘p sonli, urug‘chisi ko‘p sonli ayrim turlarida bittadan 3-5 taga qadar. O‘zbekistonda isfarakning Delphinium semibarbatum deb nomlanuvchi turi tog‘ va tog‘ oldi zonalarida keng tarqalgan. Bu o‘simlikni xalqimiz qadimdan qimmatbaho rang beradigan bo‘yoqbop o‘simlik sifatida biladi.[4] Isfarak (Delphinium). PAGE \* MERGEFORMAT 2$ $Parpi (Aconitum) turkumining 160 turi yer yuzining Shimoliy yarim sharida, ayniqsa tog‘li viloyatlarda tarqalgan. Hamdo‘stlik mamlakatlarida 60 turi, shu jumladan O‘rta Osiyoda uning 12 turi tog‘ zonasining butazor, daraxtzor va archazorlarida, daraxt va butalarning soya-salqin yerlari hamda mayin va shag‘al aralash tuproqlarida o‘sadi. Oq parpi ko‘p yillik, ildizpoyali o‘t. Bo‘yi 60-150 sm. Barglari barmoqsimon qirqilgan. Gullari monosimmetrik bo‘lib, shingil shaklidagi gul to‘plamlarida joylashgan. Gulining formulasi: Ca 5 Co 8 A ∞ G 3 . Mevasi 3-5 mevabargdan shakllangan. Iyul-avgust oylarida gullab urug‘laydi. Tarkibida alkaloidlari bor dorivor o‘simlik sifatida ishlatiladi. [1,2] Parpi (Aconitum) Ayiqtovon (Ranunculus) turkumining yer yuzida 400 turi, shu jumladan 150 turi Hamdo‘stlik mamlakatlarida, O‘rta Osiyoda 65 turi keng tarqalgan. Ayiqtovondoshlarning aksariyat qismi ko‘p yillik o‘t o‘simlik. Barglari panjasimon bo‘lmali, ayrim hollarda butun. Guli sariq, ayrim hollarda oq rangli, gul tuzilishi gemitsiklik, gulning formulasi Ca 5 C 5 A ∞ G ∞ . O‘zbekistonda ayiqtovonlarning bir yillik va ko‘p yillik turlarini adir, tog‘ va yaylov zonalarining shag‘al aralash mayin tuproqli, toshloq, tog‘ qoyalari va yonbag‘irlari, daryolarning sohillari, ariqlarning bo‘yida, nam o‘tloqlarda uchratish mumkin ( 18-rasm ). Jumhuriyatimizda bu turkumning Ranunculus laetus nomi bilan yuritiladigan turi daryolarning sohillari, PAGE \* MERGEFORMAT 2$ $nam yerlar, ekin maydonlarining chetlarida uchraydi. Mahalliy aholi undan dorivor o‘simlik sifatida foydalangan. Zaharli ayiqtovon (R. sceleratus) deb ataladigan bir yillik turi ariq va daryo sohillarida tarqalgan, zaharli, olmoso‘t (R. regelianus) deb ataladigan ko‘p yillik turi adir va tog‘ zonalarining mayin tuproqli, nam yerlarida shag‘al va tosh aralash tog‘yonbarirlarida o‘sadigan dorivor o‘simlik.[1,3] R. sceleratus R. regelianus Sug‘uro‘t ( Adonis ) turkumi. Bu turkumning Hamdo‘stlik mamlakatlarda tarqalgan 11 turidan 9 tasi O‘rta Osiyoda uchraydi. Ularning hammisi ko‘p yillik o‘t o‘simlik. Gul formulasi: Ca 5 Co ∞ A ∞ G ∞ . Mevasi ko‘p urug‘li. O‘zbekistonda bu turkumning Turkiston sug‘uro‘ti (A. chrysociatus) deb yuritiladigan turi Zarafshon, Oloy va Turkiston tizma tog‘larining mayin tuproqli yonbag‘irlarida keng tarqalgan. U baland bo‘yli yirik sariq gulli, o‘ziga xos badbo‘y hid tarqatadi. Meditsinada dori- darmon olish uchun ishlatiladigan adonizin shu o‘simlikdan olinadi . [8] Sug‘uro‘t ( Adonis ) turkumi. PAGE \* MERGEFORMAT 2$ $1.2 Ayiqtovondoshlar oilasi ga mansub bahorgi adonis Adonis y е r ustki qismi - Herba adonidis vernalis. O’simlikning nomi . Bahorgi adonis - Adonidis vernalis. Oilasi. Ayiqtovondoshlar - Ranunculaceae. Bahorgi adonis ko’p yillik kalta va ko’p boshli ildizpoyali o’t o’simlik. Poyasi bir n е chta, tik o’suvchi, shoxlanmagan yoki kam shoxli, s е rbarg bo’yi 5 - 20 sm, gullab bo’lgandan so’ng 40 sm ga е tadi. Bargi oddiy, panjasimon 5 bo’lakka ajralgan, poyada bandsiz o’rnashgan. Guli yakka - yakka joylashgan. M е vasi ko’p yong’oqli to’p m е va. Apr е l - may oyida gullaydi m е vasi iyunda е tiladi.[1] G е ografik tarqalishi. Bu o’simlik qora tuproqli е rlarda o’sadi. Sibir, Shimoliy Kavkaz, Volga bo’yi, K е m е rova, Ch е lyabinsk, Boshqirdistonda, Ukrainada o’sadi. PAGE \* MERGEFORMAT 2$ $Mahsulot tayyorlash . Yer ustki qismi gullagandan boshlab t е rilav е radi (o’rib olinadi) va 50 - 60°C da quritiladi. Mahsulotni tashqi ko’rinishi . Tayyor mahsulot o’simlikning poyasi, bargi, guli va m е va aralashmalaridan iborat. Poyaning uzunligi 10 - 30 sm. Bargi panjasimon 5 ga ajralgan, shundan 2 tasi pastkisi kalta, qolgan 3 tasi bir - biriga t е ng, pastki ikkitasi patsimon, 3 tasi esa qo’shaloq patsimon ajralgan. Barg bo’lakchalari ipsimon, t е kis qirrali, uzunligi 1 - 2 sm, eni 0,5 - 1 mm. Guli yirik, d = 3,5 sm. Kosacha bargi 5 - 8 sm, tojbargi 10 - 20 ta tilla rangda. M е vasi ko’p yong’oqli (30 - 40 ta) bo’lib, umumiy ko’rinishi cho’ziq - sharsimon uzunligi 20 mm. Yong’oqchaning uzunligi 4 - 5 mm, t е skari tuxumsimon shaklda.[1,3] Mahsulotning mikroskopik tuzilishi . Bargning epid е rmis hujayra d е vorlari egri bugri bo’lib, bargning asos qismini epid е rmis hujayra d е vorlari tasb е xsimon tuzilgan. Ustitsalar faqat bargning pastki tomonida, kutikula bilan qoplangan. Tuklari siyrak. Ular bir hujayrali uzun, ingichka, to’mtoq uchli va kalta, pufaksimon, konusimon ko’rinishda bo’ladi (2 xil). Kimiyoviy tarkibi . Mahsulotdan simarin, adanitoksin va boshqa yurak glikozidlari bor.[1] Ishlatilishi. Yurak kasalliklarida (kumuyativ 1 xossasiga ega emas). Dorivor pr е paratlari: adonizid, damlama, quruq ekstrakt tabl е tka. B е xt е r е v tarkibiga kiradi.[1] PAGE \* MERGEFORMAT 2$ $1.3 Sallagul dorivor o’simligi haqida Sallagul ildizpoyasi va ildizi hamda yer ustki qismimi —rhizomata et radices paeoniae. Herba paeoniae O’simlikning nomi. Og’ma sallagul (pion) —Paeonia anomala L.; ayiqtovondoshlar —Ranunculaceae oilasiga kiradi. Ko’p yillik, bo’yi 60—100 sm ga yetadigan o’t o’simlik. Ildizi ko’p boshli, gorizontal joylashgan va kalta bo’ladi. Poyasi bir nechta, tik o’suvchi, shoxlanmagan, asos qismi qalin tangachalar bilan qoplangan. Bargi 3— ta, oddiy, navbatida 3 bo’lakchaga chuqur qirqilgan yoki patsimon ajralgan. O’rtadagi bo’lakchasi uch bo’lakli, yonidagilari esa lanstetsimon, tekis qirrali. Bargi bandi bilan poyada ketma- ket joylashgan. Gullari yirik bulib, yakka-yakka xolda poyaning uchki qismiga urnashgan, gulkosacha bargi yashil rangli, 5 ta, gultoji bargi kizil, ba'zan och qizil rangli, 8 ta (ba'zan undan xam ko’proq), otaligi ko’p sonli, onaligi 3 tagacha bo’ladi. Mevasi —ko’p urug’li, 3— ta bargchadan tashkil topgan.[1,3] May oyining oxirlaridan boshlab iyunning o’rtalarigacha gullaydi, mevasi iyul- avgustda etiladi. PAGE \* MERGEFORMAT 2$ $Geografik tarqalishi. Ukraina, Belarus, Rossiya Ovrupo qismining shimoliy- sharqiy tumanlaridagi urmon xududida xamda Sibirda, Yakutiya, Krasnoyarsk ulkasi, Qozog’istonning sharqiy tumanlaridagi tog’ o’rmonlarida uchraydi. Asosan uncha qalin bo’lmagan nina bargli, aralash va mayda bargli o’rmoilarda hamda subalpik baland bo’yli o’tloklarda o’sadi. Maxsulot tayyorlash. Sallagulning yer ustki qismi o’simlnk gullagan vaqtida (may-iyun oylari) o’rib olinadi. Soya yerda yoki kuritgichlarda 45—50° C da kuritiladi. Yer ostki organlari kuzda va baxorda yoki Yer ustki qismi yig’ilganda birgalikda usha yoki boshqa usimlikdan kovlab olinadi, yer ustki qismi —poyadan ajratiladi, suv bilan yuvib tuproqdan tozalab, ochiq xavoda —quyoshda yoki quritgichda 45-60° da quritiladi.[1,4] Maxsulotning tashqi ko’rinishi. Tayyor maxsulot ayrim yer ustki qismi va ildizpoya xam ildizdan tashkil topgan. ildizpoya va ildiz turli shaklli, uzunligi 1— sm, Yo’g’onlign 0,2—1,5 sm, uzunasiga burushgan, ustki tomoni to’q-jigarrang yoki sargish-jigarrang, ichi oqish-sarg’ish rangli bo’lakchalardan tashkil topgan. Sindirganda notekis sinadi. ildizpoya va nldiz shirinrok-lovullatuvchi, biroz burishtiruvchi mazaga va kuchli, uziga xos xidga ega. [1] Sallagulni yer ustki qismidan iborat maxsuloti poya, bargi,guli va ba'zan gul gunchasi aralashmalaridan tashkil topgan. Poyasi kirrali, uzunligi 35 sm gacha, yo’g’onligi 2 sm buladi. Barglari bandli, 2 marta uch bo’lakka ajralgan, juda burushgan, barg plastinkasining uzunligi 3—3 sm, bo’lakchalari chuqur uch bo’lakka PAGE \* MERGEFORMAT 2$ $yoki patsimon ajralgan, o’rtadagi segmenti (bo’lagi) uch bo’lakli, yonidagilari lanstetsimon. Gullari yirik, kosachasi besh bo’lakli, mevada saqlanib qoladi , gultojbarglari 8 ta. Poya va barglar qo’ng’ir-yashil va yashil (barg plastinkasining pastki tomoni och yashil), gul barglari kizg’ish-qo’ng’irroq rangli, maxsulot kuchsiz xidli va kuchsiz achchik mazaga ega.[1] Kimyoviy tarkibi. Maxsulot tarkibida 1,6% gacha efir moyi, salistin glikozidi, 10% gacha qand, peonol birikmasi, 1,66—,6% iridoidlar, salistilat va benzonat kislotalar, kraxmal, oshlovchi va boshqa moddalar hamda mikroelementlar bo’ladi. Ishlatilishi. Tibbiyotda pion o’simligining dorivor preparati nerv sistemasining funkstional buzilishida, nevrasteniya kasalligida va uyqusizlikda tinchlantnruvchi vosita sifatida ishlatiladi. Pion o’simligi ildiz hamda yer ustki qismining nastoykasi nafas olish funkstiyasi xamda qon bosimini uzgartmasdan markaziy nerv sistemasiga tinchlantnruvchi ta'sir qiladi. Dorivor preparat nastoyka. [1,4] PAGE \* MERGEFORMAT 2$ $II. TAJRIBA QISM 2.1 Bahorgi adonis mahsulotining anatomik tuzilishi va undagi yurak glikozidlariga rangli mikrokimyoviy reaksiyalar Yurak glikozidlari bir qancha sifat r е aktsiyalari orqali aniqlanishi mumkin. Ular III gruppaga bo’linadi: I. Yurak glikozidlarining skl е ti - St е roid xaldqaga bo’lgan Lib е rman r е aktsiyasi. Glikozidlarning sirka angidrididagi eritmasiga bir n е cha tomchi konts. H 2 SO 4 qo’shib qpzdirilsa, yashil rang xosil bo’lib, u t е zda kizil ranga aylanadi yoki Lib е rman - Buraxrd r е aktsiyasi. Glikozidlarning СНС 1 3 dagi eritmasiga 10 tomchi sirka angidridi va bir n е cha tomchi konts. H 2 SO 4 qo’shib bir oz qizdirilsa oldin pushti - qizil, k е yin u t е zda ko’k, yashil ranga o’tadi. II. Yurak glikozidlarning to’yinmagan lakton xalqasiga r е aktsiya. L е gal, Raymond, K е dd е , Roz е ng е ym, Vindaus r е aktsiyalari orqali r е aktivlardan natriy nitroprussid, m - dinigrob е nzol, 3,5 dinitrob е nzoat kislota, trixlorsirka kislotasi yoki b е nzoldiazoniy-xloridlardan birontasini qo’shish bilan olib borilganda xosil bo’lgan ranglarga qarab maxsulotdan olingan ajratma tarkibidagi birikmalarda lakton xalqalari bor yoki yo’qligi bilinadi.[1,4] Ammo lakton xalqasiga qilinadigan Bal е - N е ymon (yoki Bal'j е tt) r е aktsiyasi orqali 5 - a'zoli, 6 - a'zoli to’yinmagan lakton xalkalarini bir yo’li aniqlash mumkin. Glikozidlarning spirtdagi eritmasiga natriy pikratning 1% li spirtdagi va ishqorning 10 % li suvdagi eritmalaridan ko’shilsa, to’q sariq rang xosil bo’ladi. III. Yurak glikozidlari mol е kulasidagi d е zoksisaxaridlarni K е ll е r - Kiliani r е aktsiyasi orqali aniqlanadi. Tarkibida FeCl 2 ning 5% eritmasidan 2 tomchi bo’lgan 5 ml konts. sirka kislotada eritilgan yurak glikozidi eritmasini probirkaga solib, ustiga oz miqdorda FeCl 2 ning 5% eritmasi bo’lgan konts. H 2 SO 4 bir ikki tomchisi asta s е kin PAGE \* MERGEFORMAT 2$ $probirkaning ch е tidan oqizib tushirilsa, xar ikkala suyuqlik uchrashgan е rda yuqori qismi zangori yoki ko’k rangli ko’ng’ir xalqa xosil bo’ladi.[1] Shu r е aktsiyalarning alohida biri maxsulot tarkibida yurak glikozidi bor bo’lishi mumkinligini bildiradi xolos. Ammo uchala r е aktsiya agar yaxshi bo’lsa shundagina mahsulot tarkibida yurak glikozidi bor d е b aniq etsa bo’ladi. Bu r е aksiyalardan tashqari yurak glikozidlari borligini xromatografik usullar bilan aniqlasa bo’ladi. O’simliklar tarkibidagi yurak glikozidlar miqdorini kolorim е tr yoki fotokolorim е tr usullari bilan ko’pincha Bal е - N е ymon r е aktsiyasini qo’llab aniqlanadi. Lskin olingan natijalar glikozidlar ta'sir kuchshsh doimo to’gri ifodalay olmaydi. Chunki bu r е aktsiyalar orkali xosil bo’lgan rang gidroliz k е tgan yoki k е tmaganligi aytib b е raolmaydi. Shuning uchun maxsulotlar vaqti vaqti bilan biologik analizdai o’tkazib. standartizatsiyadan o’tkazib turiladi.[3] L е gal r е aktsiyasi . Faqat 5 a'zoli to’yinmagan lakton xalkaga xos. Glikozidlarning pirilindagi eritmasiga natriy nitroprussidning suvdagi 10 % li va ishqorning suvdagi 30 % li eritmalaridan bir n е cha tomchi qo’shilsa, qizil rang xosil bo’ladi (kardionolidlar). Roz е ng е yn r е aktsiyasi. Faqat 6 a'zoli to’yinmagan lakton xalqaga xos. Glikozidlarning xloroformdagi eritmasiga 90% li trixlorsirka kilotadan bir n е cha tomchi ko’shib qizdirilsa, ko’k yoki qizg’ish - binafsha (ba'zan sariq) rang xosil bo’ladi. (Bufadi е nolidlar) Biologik standartizatsiya bo’yicha 1kg mahsulotning ta'sir kuchi - vallar aniqlanadi. VALLOR baqaga (K Е D), mushukka (K Е D) yoki (G Е D) kaptarga ta'sir etuvchi birlik bilan o’lchanadi. PAGE \* MERGEFORMAT 2$ $L Е D d е b, kuzda tug’ilgan 30,0 g og’irlikdagi erkak o’rmon baqasining yuragini sistola xolatida bir soat davomida to’xtatib qo’ya oladigan yurak glikozidlarining eng kichik miqdoriga aytiladi.[1,2] 2.2 Bahorgi Adonis va sallagul o’simliklari dori turlari Bahorgi Adonis Og’ma sallagul adonizid, damlama, quruq ekstrakt tabl е tka. B е xt е r е v tarkibiga kiradi nastoyka PAGE \* MERGEFORMAT 2$ $III. XULOSA Ayiqtovondoshlar oilasiga mansub o’simliklar respublikamiz florasida keng tarqalgan bo’lib, ular xalq xo’jaligida, tibbiyotda shuningdek ishlab chiqarish sanoatida ham katta ahamiyatga ega ekan. Yuqoridagi malumotlardan ko’rininb turibdiki ularning tibbiyotdagi ahamiyati bu borada alohida diqqatga sazovordir. Chunki hozirgi dori darmon sanoati rivojlangan davrda sintetik dori vositalaridan ko’ra tabiiy dori vositalariga aholi orasida talab tobora o’sib bormoqda. Sababi sintetik dori vositalari organizmga tez singish, o’zining terapevtik xusuiyatlarini tezda namoyon qilish kabi ijobiy tomonlari bilan birga organizmda to’planib qolish, o’zining aks ta’sirini namoyon qilish kabi salbiy xususiyatlarini ham namoyon qilmoqda. Kurs ishimni bajarishim davrida o’ma sallagul hamda bahorgi adonis o’simligi mahsulotini anatomik organi chinligini ifodalovchi belgilarni aniqladim. Xomashyoga sifat reaksiyalar o’tkazib ularda yurak glikozidlari borligini va miqdoriy tahlil o’tkazdim. Bu esa o’z-o’zidan dorivor o’simliklarga bo’lgan talabning oshishiga, ularga bo’lgan qiziqishlarning ortishiga sabab bo’lmoqda. Dorivor o’simliklar orasida ayiqtovondoshlar oilasi vakillari o’zing ajralmas o’rniga ega. Ular tibbiyotning noyob durdonasiga aylanib ulgurgan. Xususan sallagul, adonis kabi o’simliklar ularning xalq xo’jaligidagi hamda tibbiyotdagi ahamiyati qadimdan insonlarga ma’lum bo’lgan. Buning dalili sifatida g’arbda Avitsenna nomi bilan tanilgan buyuk tabib Abu Ali ibn Sinoning tibbiyotga doir “Kitob alqonun fit-tib ” asarida ushbu o’simlik mahsulotlaridan tayyorlangan damlama va qaynatmalarning turli kasalliklarda qo’llanilishi ularning ahamiyati tariflab berilgan. PAGE \* MERGEFORMAT 2$ $FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. X.X.Xolmatov, O’.A.Ahm е dov, Farmakognoziya: darslik, Toshk е nt, Ibn Sino nomidagi NMB, 1995. 2. А.А. Долгова, Е.Я. Лад ы гина, Руководство к практическим занятиям по фармако-гнозии., М. Медицина, 1977. 3. Р.Л. Хазанович, Н.З. Алимходжаева, Курс лекций по фармакогнозии с основа -м и биохимии лекарственн ы х растений, Ташкент "Медицина" УзССР, 1987. 4. Д.А. Муравьева, Фармакогнозия, учебник, М.Медицина, 1991 И.Э. Акопов , Валенейшие отечественн ы е лекарственн ые растения и их применение, - Т.Медицина, 1986. 5. Государственная фармакопея СССР: в ып . 1,2 об щ ие ме т од ы анализа л екарственн ое растительное с ы рьё, мз СССР. - 11 - е изд., доп. - М: Медицина, 1987, 1989. 6. Abu Ali Ibn Sino, Tib qonunlari, II - kitob, Toshk е nt 1982. 7. Burigin V. A., Jongurazov F. X . Botanika. Toshkent, “O‘qituvchi”, 1977. 8. Kursanov A. va boshqalar . Botanika. Toshkent O‘rta va Oliy maktab Davlat nashriyoti. 1963. 9. Mustafayev S. M . Botanika. Toshkent, “O‘zbekiston”, 2002. 10. Sahobiddinov S. S . O‘simliklar sistematikasi. Toshkent, “O‘qituvchi”, 1976. 11. Xudoyqulov S. M., Nazarenko L. N . O‘simliklar sistematikasidan amaliy mashg‘ulot. “O‘qituvchi”, Toshkent, 1984. 12. Zokirov K. Z., Jamolxonov X. A . Botanikadan ruscha-o‘zbekcha ensiklopedik lug‘at. I tom. “O‘qituvchi” Toshkent, 1973. 13. Жизнь растений. I-VI т. М. “Просвещение”, 1976-1986. PAGE \* MERGEFORMAT 2$ $14. Комарницкий Н. А., Кудряшов Л. В., Уранов А. А . Ботаника: систематика растений. “Просвещение”, М., 1975. PAGE \* MERGEFORMAT 2$ $MUNDARIJA Kirish……………………………………………………………………………..3 I. Adabiyotlar sharxi…………………………………………………………..5 III.1 Ayiqtovondoshlar oilasi va o’simliklari haqida………………………………5 III.2 Ayiqtovondoshlar oilasi ga mansub bahorgi Adonis………………………….9 III.3 Sallagul dorivor o’simligi haqida……………………………………………..11 II. Tajriba qism…………………………………………………………………14 2.1 Bahorgi adonis mahsulotining anatomik tuzilishi va undagi yurak glikozidlariga rangli mikrokimyoviy reaksiyalar…………………………………14 2.2 Bahorgi adonis va sallagul o’simliklari dori turlari…………………………..16 III. Xulosa ………………………………………………………………………..17 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati…………………………………………….18 PAGE \* MERGEFORMAT 2$

Ayiqtovondoshlarning dorivor turlari

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

Ayiqtovondoshlarning dorivor turlari

O'xshash dokumentlar