• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 2.9MB
Покупки 0
Дата загрузки 09 Декабрь 2024
Расширение doc
Категория История

Продавец

Alisher

Дата регистрации 03 Декабрь 2024

79 Продаж

Aylanani muntazam bo'laklarga bo'lish mavzusini o'qitish metodikasi

75° lik burchak yasash (12-shakl). 9-shakldagi yasashlarni 60° lik burchak yasashdagi tartibda bajariladi va 12-shakldagi kabi AOM burchakuing bissektrisasi topiladi. Hosil bo'lgan COB burchak 75° ga teng. To'g'ri chiziqqa unda yotmagan nuqtadan parallel o'tkazish. MN kesma va unda yotmagan С nuqta berilgan bo'lsin (33-shakl), С nuqtadan MV kesmaga parallel bo'lgan to'g'ri qiziq o'tkazilsin. MN kesmadan ixtiyoriy kattalikdagi AB kesma belgilab olinadi. С nuqtani aylana markazi deb qabul qilib, undan AB kesmaga teng bo'lgan R 1 radiusli aylana yoyi o'tkaziladi. В nuqtadan esa AC kesmaga teng bo'lgan R 2 radiusli aylana yoyi o'tkazilib, uning R 1 bilan kesishuv nuqtasi D - topiladi. D va С nuqtalardan o'tgan to'g'ri chiziq berilgan MN kesmaga parallel bo'ladi. Chizmachilik asboblaridan foydalanib o'zaro parallel chiziqlar o'tkazish. Amalda parallel chiziqlar odatda chizmachilik asboblari: ikkita uchburchaklik yoki chizg'ich va uchburchaklik yordamida o'tkaziladi. Masalan, chizg'ich va uchburchaklik yordamida yasash quyidagi tartibda bajariladi. Uchburchaklikning bir tomoni 1 MN kesma bo'ylab joylashtiriladi va uning ikkinchi tomoniga chizg'ich 2 jipslab joylashtiriladi (14-shakl). Chizg'ich vaziyati o'zgarmasdan saqlanib, uchburchakning tomoni С nuqta bilan ustma-ust tushguncha chizg'ich bo'ylab suriladi va CD kesma chiziladi. 12 yig'indisi topi lib, t nurda ixtiyoriy kattalikdagi kesma shuncha marta qo'yib chiqiladi. Masalan, A3` , :3 , B=3:4 (3+4=7), yoki AS % 5 'B = 5:2 (5+2=7) (2-shakl). To'g'ri chiziq kesmasini o'rta va chekka nisbatlarda bo'lish (oltin kesim qoidasi). 3-shaklda AB kesma AB:AK=AK:KB nisbatda bo'lingan. Buning uchun avval AB kesma С nuqtada teng ikkiga bo'linadi; keyin В nuqtadan AB ga perpendikulyar chiqarilib, unga BM=AC(BC) kesma qo'yiladi. 3-shakl. Kesmani o'rta va chekka nisbatda bo'lish To'g'ri chiziq kesmasini o'rta va chekka nisbatlarda bo'lish (oltin kesim qoidasi). 3-shaklda AB kesma AB:AK=AK:KB nisbatda bo'lingan. Buning uchun avval AB kesma С nuqtada teng ikkiga bo'linadi; keyin В nuqtadan AB ga perpendikulyar chiqarilib, unga BM=AC(BC) kesma qo'yiladi. AM nurda M nuqtadan boshlab MN= BN^AB/2 kesma qo'yiladi. Shundan keyin A nuqtadan AN ga teng radiusli yoy AB kesma bilan К nuqtada kesishguncha davom qildiriladi. Topilgan К nuqta AB kesmani berilgan nisbatda bo'ladi. 7 9-shakl. 30° lik burchak yasash О nuqtadan R radiusli yoy o'tkaziladi; A nuqtadan shu radiusli yoyni AB yoyning M nuqtasi bilan kesishguncha davom qildiramiz. Hosil bo'lgan MOB burchak 30° ga teng bo'ladi. 60° lik burchak yasash (10-shakl). M to'g'ri chiziqdagi О nuqtadan ixtiyoriy radiusli aylana yoyi - 1 ni o'tkazamiz va A nuqtani topamiz. Topilgan A nuqtadan shu kattalikdagi radiusli yoyni 1 yoy bilan В nuqtada kesishguncha davom qildiramiz. Hosil bo'lgan AOB burchak 60° ga teng bo'ladi. Burchakni teng ikkiga bo'lish (11-shakl). Berilgan burchak uchidan ixtiyoriy R radiusli yoyni burchak tomonlari bilan A va В nuqtalarda kesishguncha davom qildiramiz. Hosil bo'lgan nuqtalarni aylana markazi sifatida qabul qilib, ulardan teng radiusli yoylarni o'zaro M nuqtada kesishguncha davom qildiramiz. OM bissektrisa berilgan burchakni teng ikkiga bo'ladi. 11-shakl. Burchakni teng ikkiga bo'lish 12-shakl. 75° lik burchak yasash 11 23-shakl. Aylana yoyilmasinl yasash Aylana yoyini tekislash. Aylana yoyining uzunligi l=7rRa/180° formuladan aniqlanadi. Bu yerda R — yoy radiusi, a - yoy sektori burchagi, grad. Hisoblab topilganuzunlik - / to'g'ri chiziq kesmasi ko'rinishida qo'yiladi. Aylana yoyini tekislashning grafik usuli, tortuvchi burchak sektori 60° gacha (24-shakl). Berilgan yoyning xordasi o'tkazilib, u S nuqtada teng ikkiga bo'linadi. 24-shakl. Tortuvchi burchak 60° gacha bo'lgan aylana yoyini tekislash 25-shakl. Aylana yoyi va tekis egri chiziqni tekislash AK=3AC kesma o'lchab qo'yiladi. В nuqtadan yoyga urinma OB radiusga perpendikulyar qilib o'tkaziladi. К nuqtadan R=AK radiusli yoy urinma bilan kesishguncha davom qildiriladi. BM kesmaning uzunligi berilgan aylana yoyining uzunligiga teng. Aylana yoyi yoki tekis egri chiziqni sirkul yordamida tekislashning grafik usiili (25-shakl). Berilgan yoy ixtiyoriy sonli kichik yoylarga bo'lib chiqiladi. Bo'lish kattaligi ixtiyoriy bo'lib, yoy radiusi qanchalik kichkina bo'lsa, u ham shunchalik kichik bo'lishi kerak. To'g'ri chiziqning О nuqtasidan boshlab kichkina yoyning xordalarida teng bo`lgan kesmalar ketma-ket qo`yib chiqiladi. Xordalar uzunliklarning yig`indisi berilgan aylana yoyilmasini yetarlicha aniqlikda tasvirlaydi. 18 ishlatilishi mumkin (prоеktsiyalar tеkisligi, simmеtriya tеkisligi, kеsuvchi tеkislik, prоеktsiyalоvchi tеkislik va h.). Gеоmеtrik tushuunchalarni sifat хaraktеristikalari bo`yicha taхminan quyidagicha guruhlash mumkin:  asоsiy gеоmеtrik figuralar, jismlar va ularning elеmеntlari haqidagi tushunchalar: parallеlоgramm, silindr, qirra, asоs, uch va h. Ularni o`quvchilar chuqur tushuntirishlarsiz, tasvirlari bo`yicha ham оsоn o`zlashtirib va esda saqlab qоladilar.  chizma bajarish vоsitalariga taalluqli bo`lgan grafik tushunchalar: o`q chiziq, shtriх chiziq, diamеtr va radiusning shartli bеlgilanishi va h.  mеtrik tushunchalar: masshtab, uzunlik, balandlik, gradus, kеsma va yoyni qismlarga bo`lish va h.  o`zarо fazоviy jоylashish haqidagi tushunchalar: parallеllik, perpendikularlik, kеsmalarning kеsishishi va ayqash vaziyati va h.  harakatlanish tushunchalari: jipslashtirish, yoyish, kеsishish va h.  yasash tushunchalari: perpendikular tushurish va chiqarish, burchak yasash, o`lcham qo`yish, shtriхlash va h. Yuqоrida chizmachilikda qo`llaniladigan gеоmеtrik tushunchalar haqida to`хtalib o`tildi. Prоеksiоn tushunchalarni ham shu shaklda guruhlarga ajratib, tahlil qilib chiqish mumkin. Chizmachilik tushunchalarining ushbu ko`rinishdagi tahlil qilinishi o`quvchilarning ularni dars jarayonida оngli ravishda o`zlashtirishlariga ko`maklashadi. Uning asosiy nazariyotchilari ta'lim berish aniqlik va mukammallik bilan talabalarga modellarni tanlash va taklif qilishdir, deb ta'kidladilar. Shuning uchun o'qituvchi ushbu ko'rsatmalarga taqlid qilishi va unga moslashishi kerak bo'lgan modellar va bola o'rtasida qo'llanma va vositachi sifatida qaraladi. An'anaviy kontseptsiya eksternistik va passiv taqlid deb hisoblanadi, chunki o'quvchining vazifasi o'qituvchidan, oiladan, ijtimoiy muhitdan yoki guruhdan olgan ta'sirlarni o'zlashtirish va ko'paytirishdir. 23 19-shakl. Aylanani 12 ta teng qismga bo'lish 20-shakl. Aylanani 5 ta teng qismga bo'lish 21-shakl. Aylanani 7 ta teng qismga boiish 22-shakl. Aylana ichiga chizilgan mun- tazam yettiburchak yasash Aylanani ixtiyoriy sonli teng qismga bo'lish. Agar oldingi ko'rib chiqilgan usullardan hech biri qo'yilgan topshiriq shartlarini bajarishga imkon bermasa, u holda aylanani ixtiyoriy sonli teng qismga bo'lish va uning ichiga mos sonli teng tomonli. Bunda markaz sifatida o`zaro perpendikulyar bo'lgan diametrlarning uchlari: A va G, D va J lardan foydalaniladi. O'tkazilgan yoyning berilgan aylana bilan kesishish nuqtalari uni 12 ta teng qismga bo'ladi. Topilgan nuqtalarni ketma-ket tutashtirib muntazam o'nikkiburchak hosil qilish mumkin. 16 Fikrlashning boshqa oqimlari an'anaviy maktabdan uzoqlashishga intiladi va ularni o'qituvchilarni o'quvchilaridan uzoqlashtiradigan qattiq, juda dinamik bo'lmagan tizim deb biladi. Bundan tashqari, ular buni o'z-o'zidan paydo bo'lishiga yo'l qo'ymaydigan va yangilikni targ'ib qilmaydigan ta'lim amaliyoti deb bilishadi. An'anaviy pedagogika XVII-XVIII asrlarda Frantsiyada boshlangan. Bu vaqtda maktabni San Ignacio de Loyola boshchiligida Iezuitlar birlashtirdilar. Ular bilan uning ikkita asosiy asoslari bayon qilindi: xususiy xonada darslar o'tkazish va bilimlarni uzatish uchun talabani doimiy nazorat qilish orqali dunyodan ajralib chiqish. Ma'rifat bosqichida an'anaviy tendentsiyaning boshqa xususiyatlari, ayniqsa Jon Amos Komenskiy (1592-1670) hissalari bilan birlashtirildi. Ular orasida har bir mavzuga ahamiyatiga qarab har xil vaqt ajratish, o'qitish jarayonida o'qituvchiga asosiy rolni berish va haftalik baholarni olish. Sanoat inqilobi kelishi bilan ta'lim ham yaratildi. Hukumatlar an'anaviy pedagogik usulda ta'limni ommaviy qilish usulini ko'rdilar, ya'ni ko'plarga bir vaqtning o'zida va ozgina mablag 'sarflaydilar. Ta'lim keyinchalik ayollar va proletarlarga, shuningdek bolalarga nisbatan kengayadi. Ushbu yillar davomida ta'limning tugatilishi tartibga solinadi, fanni o'rganish til va matematikadan tashqari qo'shiladi. Texnik maktab yangi avlodlarni soha ehtiyojlari uchun yaxshiroq tayyorlash uchun o'rta va universitet darajalarida ham paydo bo'ladi. Keyinchalik universallik, statizm, xursandchilik va dunyoviylikning ta'limiy ideallari birlashtiriladi. An'anaviy ta'lim standartlashtirish va aksariyat maktablarda qo'llaniladigan ma'lumotnoma tizimi sifatida o'rnatiladi. - Magistrosentrizm, markaziy figura o'qituvchi. 24 Quyida keltirilgan shakllarni yasash ketma-ketligini keltiramiz. Bu shakllarni har bir foydalanuvchi o‘ziga ma’qul bo‘lgan usullardan foydalanib chizib olishi mumkin. 16-rasmdagi shaklni chizish ketma-ketligi: a) круг (aylana) chizish tugmasi bosilib ekranda sichqoncha bilan biror nuqta (aylana markazi)ga bosiladi. b) Klaviaturadan aylananing radiusi kiritilib (masalan 50 raqami) Enter bosilgach ekranda aylana rasmi hosil bo‘ladi (17–rasm, a); v) - mnogougolnik (ko‘pburchak) tugmasi tanlanadi va so‘rovga 3 raqami yozib Enter bosilgach, sichqoncha bilan aylanaga yaqinlashsak, uning markazini bildiruvchi + belgisi paydo bo‘ladi (17–rasm, b). Shu belgiga yaqinlashganda Центр yozuvi chiqqach (17–rasm, v) sichqonchaning chap tugmasi bosiladi; 17-rasm g) Sichqonchaning o‘ng tugmasi bosilib chaquruv menyusidan Вписанный (ichki chizilgan) bandi tanlanadi; d) Sichqoncha bilan aylananing yuqori qismi ( квадрант ) ko‘rsatiladi (17–rasm, g); g) Shtrixlash uchun tugma bosiladi. Chiqqan muloqat oynasining Образец bo‘limidan ANSI37 tanlanib, Enter bosiladi va aylana bilan uchburchak oralig‘idagi maydonlar ketma-ket ko‘rsa tiladi. Ikki marta Enter bosilib ish tugatiladi (17–rasm, d). 19 16-rasm а) b) v) g) d) е) kesishish nuqtalari aylanani 6 ta teng qismga bo'ladi. Topilgan nuqtalarni ketma-ket tutashtirib ABCDEF to'g'ri oltiburchak hosil qilinadi. Agar markazi О nuqtada bo'lgan aylanani (18-shakl) 3 ta teng qismga bo'lish zarur bo'lsa, bunda ushbu aylana radiusiga teng radiusli yoyni diametr uchlarining faqat bittasidan o'tkazilishi (masalan, D nuqtadan) yetarli bo'ladi. Bx\ yoyning berilgan aylana bilan kesishish nuqtalari - В va С lar hamda A ,Wqta aylanani 3 ta teng qismga bo'ladi. А, В va С nuqtalarni o'zaro tutashtirib, teng tomonli ABC uchburchak hosil qilinadi. Aylanani 12 qismga bo'lish uchun uni 6 ga bo'lishni 2 marta bajarish kerak (19-shakl). 17-shakl. Aylanani 6ta teng qismga bo`lish 18-shakl. Aylanani 3 ta teng qisga bo`lish AP kesma aylana ichiga chizilgan teng tomonli beshburchak tomoni uzunligiga teng. Shuning uchun Omga perpendikulyar bo'lgan diametrning A uchidan AP kesmaga teng bo'lgan r 2 radiusli aylana yoyi o'tkaziladi. Ushbu yoyning berilgan aylana bilan kesishish nuqtalari В va E lar beshburchakning ikkita uchini belgilash imkonini beradi. Yana 2 ta uchi (C va D) В va E nuqtalarni markaz qilib o'tkazilgan R 2 radiusli yoyning berilgan aylana bilan kesishish nuqtalarida topiladi. ABCDE teng tomonli beshburchakning uchlari berilgan aylanani teng 5 qismga bo'ladi. ko'pburchak yasash mumkin bo'lgan usuldan foydalaniladi. 15 daftarga yozib olishadi. Keyin xamma uz fikrini bayon etadi. goyalarni yozish uchun bir kishini ajratish kifoya kiladi. Bu metod guruhni birlashtirib, yakdil qiladi. Mojaro metodi: Axlokiy tarbiya mavzusi buyicha muammoli vaziyat kurinishidagi topshirik beriladi. SHu topshirikni tahlil qilib, tez qaror qabul qilish zarur. Yoki psixologiyadan diqqat mavzusi bo`yicha turli muammoli vaziyatlar berilishi mumkin. Bu metod o’quvchilarga tez fikrlashni va favqulodda vaziyatlarda ishlashni o`rgatadi. Dumaloq stol metodi: Topshirik yozib kuyilgan kogoz varagi davra buylab utkaziladi. Xar bir o’quvchi uzining javob variantini yozib kuyadi va varakni boshka o’quvchiga uzatadi. Javoblar tugagach, muxokama buladi. Notugri javoblar uchiriladi, tugri javoblar soniga karab o’quvchilar baxolanadi. Gurux 2 komandaga bulinadi, xar biriga vaziyatga oid topshirik beriladi, masalan: “o’qituvchi - o’quvchi mulokoti”. Bunda 1chi gurux mulokotning salbiy tomonlarini taxlil kiladi - ya’ni “prokurorlar”. 2 chi gurux vaziyatning ijobiy tomonlarini izoxlab beradi. Vaziyatga oid topshirik yoki rolli uyinni muxokama kilish uchun talabalar shu mavzu yuzasidan chukur bilimga ega bulishi kerak. “Kor buron” metodi. Ikki gurux o’quvchilari bir muammo yoki vaziyatni muxokama kilib eng kup mikdorda tugri javoblar olish kuzda tutiladi. Xar bir tugri javob yumaloklangan kor kurinishida usha guruxga ball tariqasida yozib kuyiladi. Eng kup ball olgan gurux a’lo baxolanadi. Kritik vaziyatni taxlil kilish. Biror bir tashvishli muammoli vaziyat muxokama kilinishi kuzda tutiladi. Bunda nimani boshqacha qilish kerak edi, nima uchun bu xatoga yul kuyildi, xatoni takrorlamaslik yoki tuzatish uchun nimalar qilish lozim, degan masalalar kurib chikiladi. Javob variantlari iloji boricha kup bulishi kerak. “Akvarium” metodi. Guruxdan 5 kishi tanlab olinadi. Ular sinfxonasining urtasidan joy oladilar – guyoki “balik”, qolganlar kuzatuvchi bulishadi. Kichik guruxga bir vaziyat taklif 28 Tomonlarining nisbati ga teng bo'lgan to'g'ri chiziq kesmalarini yasash (4- shakl). Berilgan AB tomonga qurilgan kvadratning diagonali AB ga teng; shunga asosan AB AO, AO OM, OM M N; . . Bu nisbatlardan chizmalarning standart formatlarini hosil qilishda foydalaniladi. 5-shaklda formatning qisqa tomoni AB bo'yicha uning katta tomoni AC ni hosil qilish tartibi ko'rsatilgan. Buning uchun to'g'ri to'rtburchakning AD tomonida AK=AB o'lchab qo'yiladi va BC=BK= AB quriladi. 8 Bu chizmani boshqa usul bilan ham qurish mumkin (18-rasm). a) Aylana chizilgach, Рисования menyusining Точка bandidagi Поделить buyrug‘i tanlanadi. Sichqancha bilan aylana chertilgach bo‘laklash soni 3 raqami yozilib, Enter bosiladi. Bu bilan aylananing uch yeriga nuqta belgisi qo‘yiladi. b) Формат menyusining Отражения точек bandidan nuqta uchun biror ko‘rinish tanlanadi. Qo‘yilgan nuqtalar ekranda ko‘rinish tanlangan ko‘rinishni oladi. v) tugmasi tanlanib, aylana ustidagi nuqtalarni ketma-ket chertish bilan uchta kesma chiziladi. 18-rasm g) Chizmaning barchasi belgilanib povernut (burash) tugmasi bosiladi va aylana markaziga sichqonchaning chap tugmasini chertib, -30 raqami yozib Enter bosiladi. Bu bilan chizma soat strelgasi bo‘yicha 30 0 ga buriladi. Topshiriq. Yuqorida keltirilgan usullardan foyda lanib quyida keltirilgan shakllarni mustaqil chizib oling (19-rasm). 19-rasm Pеdagоgikada darslarning har хil turlari va o`qituvchining bilimlarni bayon qilishining turli shakllari tahlil qilib bеrilgan. Masalan, darslar quyidagi turlarga ajratilgan:  yangi matеrialni o`rganish darsi;  bilim, ko`nikma va malakalarni mustahkamlash darsi; 20 8-shakl. Chizmachilik asboblaridan foydalanib perpendikulyar o`tkazish. Shu nuqtalardan markaz sifatida foydalanib, ulardan bir xil radiusli aylana yoylarini О ' nuqtada o'zaro kesishguncha davom qildiramiz. OO '_L m izlangan perpendikulyar bo'ladi. To'g'ri chiziqqa perpendikulyarni chizmachilik asboblari yordamida ham o'tkazish mumkin. Bunda ikkita uchburchaklik, chizg'ich va uchburchaklikdan foydalanish mumkin. Masalan, AB to'g'ri chiziq orqali berilgan kesmaga С nuqtadan perpendikulyar o'tkazishda (8-shakl) chizg'ich 1 AB kesma bo'ylab joylashtiriladi, uchburchaklik 2 ning katetlaridan biri chizg'ichga, ikkinchisi esa С nuqtaga to'g'rilab joylashtiriladi. 30° lik burchak yasash (9-shakl). AOB to'g'ri burchak yasaymiz. 10 o`ylab kurish, muxokama qilib chiqish, yordamchi vazifalar bajarishi kerak. Xozirgi paytda biz pedagoglarning asosiy vazifamizdan biri talabada mustaqil shug`ullanish malakasini xosil qilishidir. Interaktiv usullardan foydalanilganda, talabaning barcha psixik jarayonlari idrok, ong, diqqat, xotira, sezgi, aql, tasavvur, tafakkuri ishga tushib, muammoni yechish uchun izlashga, qidirishga, fikrini rivojlantirishga yunaltiriladi. Bunda materialni uzlashtirishga bo`lgan extiyoj, mayl ortib boradi va natija xam samarali buladi. Interaktiv usullar amaliy mashg`ulot vaqtida o`tkazib, ma’ruza bilimlarini chuqurlashtirish, kengaytirish, aniqlashtirish mustaxkamlash va rivojlantirish uchun muljallangan. Mashgulotlarni tashkil kilish usullari Interaktiv usullarga: “miya xujumi”, mojaro metodi, “dumaloq stol”, “uch bosqichli intervyu”, “muammolarni xal kilish metodi”, “stol urtasidagi ruchka”, “galereyani aylanish”, “akademik munozara”, “qor bo`ron” metodi, “asalari galasi” “kritik vaziyatni taxlil kilish” va b. kiradi. Bu metodlar buyicha ishlash uchun 5 kishidan iborat guruxlar tuzib, ishonchli vaziyatni vujudga keltirib, oshkora muxokama kilish uchun psixologik keskinlikni bartaraf etish kerak. Afzalliklari: 1. Qatnashchilarga o`z g`oyalari va fikrlari bilan ko`proq o`rtoqlashishi, ularning bir-biridan o`rganishi uchun imkon beradi. 2. Kichik guruhlarda qatnashchilar katta guruhda aytishlari mumkin bo`lgan fikrlardan boshqacha fikrlarni aytishlari mumkin . 3. Dikkat markazini pedagogdan katnashchilarga kuchiradi. 4. Katnashchilarni uz ustlariga kuprok mas’uliyat olishga majbur kiladi. Interaktiv mashgulot turlari Miya xujumi: Mas: O’quvchilarga pedagogika tarmoklarini sanab berish topshiriladi. Javob berilayotganda – javoblar izoxlanmaydi yoki o`rinsiz deb rad etilmaydi. Javoblar tugagach o’quvchilar ukituvchi bilan birgalikda javoblarni muxokama qilishadi. Yoki psixologiyadan tafakkur operatsiyalarini sanab berish topshiriladi. Guruh a’zolari shu mavzu yuzasidan gaplashib, miyaga nima kelsa, shularning xammasini 27 kiritilib, doimiy ravishda takomillashtirib borilmoqda. Hozirgi O'zbekiston hududida ham qadim zamonlardan juda katta aniqlikdagi turli inshootlar, arxitektura yodgorliklari, asbob-anjomlar kabi ko'plab mahsulotlar chizmalar yordamida oldindan belgilangan xarakteristikalariga mos ravishda tayyorlangan. Bu haqda qiziquvchilar S.P.Tolstovning "Древний Хорезм", L.I.Rempelning "Архитектурный орнамент Узбекистана", A.I.Pugachenkovaning "История искусств Узбекистана" kabi kitoblaridan o'qib olishlari mumkin. Demak, zamonaviy ishlab chiqarish va xalq xo'jaligi faoliyatining hamma sohalarini chizmalarsiz tasawur qilish qiyin ekan. Chizmalarni to'g'ri bajarish, o'qish va ular asosida ishlarni amalga oshirishni chizmachilik fani o'rgatadi. Chizmachilik so'zini umumlashgan holda quyidagi ma'nolarini ta'kidlab o'tishimiz mumkin: 1) ma'lum qoidalarga amal qilgan holda chizma bajarish jarayoni. Masalan, chizma asbob- anjomlaridan foydalanib, geometrik figuralarning chizmalarini tekislik (qog'oz, kalka va h.)da tasvirlash jarayoni; 2) tasvir bajarish qoida va usullarini o'z ichiga olgan amaliy texnik xususiyatga ega bo'lgan fan. "Chizmachilik" fanining mazmuni ko'pincha texnika va fanning qaysi sohalariga xizmat ko'rsatishiga bog'liq bo'ladi. Misol uchun, proyeksion chizmachilik fazoviy jism va buyumlarni tekislikda tasvirlash qoidalarini o'rganadi. Topografiyada - yer sirtining tasvirlari, qurilish chizmachiligida esa qurilish chizmalarini bajarishning qoidalari va usullari o'rganiladi. Hozirgi ishlab chiqarishda chizmalar bilan ishlashning asosiy uchta yo'nalishini ta'kidlab o'tish mumkin. 1. Tayyor chizmalar asosida detal, buyum va boshqalarni yasash. Bunday sharoitda chizmalarni aniq va to'g'ri o'qish lozim bo'ladi. 2. Tayyorlangan detal, buyum va boshqalarni asliga qarab eskizlarini chizish. Bunda ilgari tayyorlangan chizmalar asosida yasalgan detal, buyum va boshqalarni tuzatish yoki birovning texnik flkriga o'zgartirishlar kiritishga to'g'ri keladi. 3. Hali yaratilmagan detal, buyum va boshqalar chizmasini chizish. Bunda inson o'zining fazoviy tasawur qilish qobiliyatini ishga solish bilan mutlaq yangi ko'rinishdagi 5 Kirish Kurs ishining dolzarbligi: Zamonaviy chizmalarning paydo bo'lganidan hozirgacha qanday bosqichlardan o'tganini qisqacha ko'rib o'tamiz. Grafika muomala vositasi sifatida insonlar tomonidan qadimdan qo'llanilib kelingan. Aval kishilar g ` or laming devorlariga turli rasmlar solishgan. Ushbu tasvirlarda kundalik turmush hodisalari: oziq-ovqat izlash, ov manzaralari, olov hosil qilish kabilar tasvirlangan. Vaqt o'tishi bilan tasvirlar mazmuni boyib borgan. Tasvir tushiriladigan mahsulotlar ham o'zgarib, sopol, papirus, qog'oz, magnit lentalari, elektron disklardan foydalana boshlaganlar. Zamonlar o'tishi bilan grafikaning — badiiy, muhandislik, dizayn kabi ko'plab turlari shakllanib muomalaga kirgan. Grafik hujjatlar va asarlaming turlari va sohalari xilma- xil bo'lib, ularga chizma, eskiz, sxema, texnik rasm, xomaki rasm, texnik va badiiy illustratsiya, grafik, diagramma, belgi, logotip, mahsulot belgilari kabilar kiradi. Grafika bizni o'rab turgan borliqni tekislikda tasvirlash usuli bo'lib, insoniyatning moddiy, ma'naviy, aqliy va badiiy qadriyatlarini yaratish vositasi hisoblanadi. Ulardan ikkitasi - rasm va chizmalar haqida qisqacha to'xtalib o'tamiz. Rasm -bu qo'Ida ко % bilan chamalab bajarilgan grafik tasvir bo'lib, u bizda mahsulotning tashqi ko'rinishi haqida tasavvur hosil qiladi va uning ichki tuziUshi va o'lchamlari haqida ma'lumotlar bermaydi. Chizma — bu maxsus chizma asboblari va moslamalari yordamida tasvirlarni bajarish bo'yicha qabul qilingan qoidalarga amal qilinib bajarilgan tasvirl ardir. Chizmalar bizga mahsulotning tashqi va ichki tuzilishi, qo'llanilish sohalari hamda o'lchamlari haqida to'liq ma'lumotlarni beradi. Bir kishi (loyihalovchi) tomonidan o'ylangan texnik fikr (buyum yoki mahsulot g'oyasi)ni ikkinchi kishi (bajaruvchi)ga uzatish zaruriyati paydo bo'lganda chizmalar texnik g'oyalarni uzatish vositasi sifatida paydo bo'lgan deb aytishimiz mumkin. Shuning uchun ham "chizma - texnika tili" deb aytiladi va uni o'qishda qaysi millat vakili chizmani bajarganligi o'quvchi uchun ahamiyatga ega emas. 2 13-shakl. To'g'ri chiziqda yotmagan nuqtadan unga parallel o'tkazish 14-shakl. Chizma asboblari yorda- mida o'zaro parallel chiziqlar o'tkazish 13 etiladi. Ular buni birgalikda muxokama qilishlari, kuzatuvchilar ularning tugri yoki notugri javoblarini yozib borishlari kerak. Avval “baliklar” versiyasi beriladi, keyin kuzatuvchilar o`z versiyalarini taklif etadilar. Eng yaxshi versiya muallifi uz versiyasini taklif etmagan o’quvchi urniga kichik guruxga utadi. Buni “Nima, kachon, kaerda” degan o`yin singari xam utkazish mumkin, ukituvchi oldindan tayyorlab kuyilgan savollarni beradi, o’quvchilar bularni 1min davomida muxokama kilib, javob berishadi. Javoblar kanaotlanarli bulmasa, stolga boshqa o’quvchilar utirishadi. o’quvchilarda munozara olib borish malakasi rivojlanadi. 29 XULOSA . Qadim zamonlardan hozirgi kunlargacha grafika insonlar o'rtasidagi muloqotning eng sodda va qulay turi hisoblanadi. Grafik tasvirlar, uni yaratgan muallifhing qaysi millatga mansubligiga qaramasdan, hamma millat vakillariga bir xil tushunarli bo`ladi. Oliy o'quv yurtlaridagi zamonaviy mutaxassislar tayyorlashning ko'pchilik yo'nalishlarida grafika sikli fanlarining o'quv jarayoniga irtilishi ham mutaxasis grafik madaniyatiga qo'yiladigan talablarning ortishi sabablidir. Xulosa qilib shuni aytish joizki chizmachilik fanining inson amaliy faoliyatidagi o'rni shundaki dunyo olamida kerakli fandir bu fan kerakligi shundaki bizni o`rab turgan barcha narsalar chizmachilik asosi bo`lib uni o`qib olish va uni tayyorlashga keraklidir. Mazkur kurs ishi “geometrik chizmachilik” faning muhim mavzularidan biri bo`lib, g eometrik yasashlar, burchaklar va aylanani teng bo`laklarga bo`lish yo`llariga bag`ishlangan. Kurs ishi ikki bobdan iborat bo`lib, asosiy qismlar beshta rejadan iborat. Yuqorida aytilgan rejadagi burchaklarni yasash hamda muntazam ko`pburchaklar haqida batafsil yo`ritilib berilgan. Bizga ma`lumki kundalik hayotimizda hunarmandchilik san`ati ( naqshlar qashtachilik yog`och va metal o`ymakorligi va h) tobora rivojlanib boryapti. Bulardagi naqshlarni loyihalashda geometric yasashlarsiz mufaqiyatga erishib bo`lmaydi. Bu naqshni albatta burchaklarga bo`lib aynalarni teng bo`laklarga bo`linib grafikaviy ish bajarilib, unga ishlov berib bezatiladi. 30 mashinalarni yaratishga yoki bor narsalarga o'zgartirish kiritishga intiladi. Insonning bu harakati yuqori malakali konstruktor bo'lishni talab etadi. Sanoatda har bir ishlab chiqariladigan detal, buyum va boshqalar chizmalar vositasida nazorat qilinadi. Detaining zagotovka holatidan tayyor mahsulot bo'lgunga qadar davrida "chizma-detal" yonma-yon boradi. M to'g'ri chiziqning AB kesmasini teng ikkiga bo'lish Kesmani proporsional qismlarga bo'lish uchun markazlari A va В nuqtalardan kesma yarmidan katta bo'lgan ixtiyoriy R radiusli yoylar o'zaro С va D nuqtalarda kesishguncha davom qildiriladi. Topilgan C v a D nuqtalar o'zaro tutashtirilib, AB kesmani teng ikkiga bo'luvchi isnuqtaning o'rni aniqlanadi. Kesmani ixtiyoriy sonli teng qismlarga bo'lish (2-shakl). M to'g'ri chiziqning AB kesmasi uning A uchi orqali o'tkir burchak hosil qilib o'tgan t yordamchi nurdan foydalanib 7 ta teng qismga bo'lingan. Buning uchun t numing A nuqtasidan boshlab ixtiyoriy uzunlikdagi kesmalar 7 marta o'lchab qo'yiladi (shaklda ular 1, 2 V .. 7 nuqtalari bilan ko'rsatilgan). Oxirgi 7- nuqta В nuqta bilan tutashtiriladi. Shundan keyin t nurdagi qolgan nuqtalardan ham 7B kesmaga parallel chiziqlar o'tkaziladi va berilgan AB kesma 7 ta teng qismga bo'linadi. Shu tartibda kesmani ixtiyoriy teng sonli qismga bo'lish mumkin. To'g'ri chiziq kesmasini proporsional qismlarga (berilgan nisbatda) bo'lish. Bu masala ham oldingi ко'rib chiqilgan masala kabi bajariladi. Bunda faqat nisbatlar 6 Aylanani 5 qismga bo'lish. Markazi О nuqtada joylashgan aylanani 5 qismga bo'lish (40-shakl) quyidagi tartibda bajariladi. Uning radiuslaridan bittasi, masalan, OM oldin ko'rib chiqilgan usul bilan teng ikkiga bo'linadi. OM kesmaning o'rtasi N dan AN kesmaga teng R 1 radius bilan aylana yoyini o'tkazib uning shu diametr bilan kesishish nuqtasi - R topiladi. Bunday yasashni markazi О nuqtada bo'lgan aylanani 7 ta teng qismga boyish misolida ko'rib chiqamiz (21-shakl). Awal aylananing o'zaro perpendikulyar bo'lgan ikkita diametri o'tkaziladi. Ulardan bittasi, masalan A nuqta orqali o'tadiganini 1... 7 nuqtalar bilan chegaralangan 7 ta teng qismga bolish zarur bo'lsin. A nuqtadan markaz sifatida foydalanib, berilgan aylana diametri R ga teng radiusli yoyni ikkinchi diametr bilan P 1 va P 2 nuqtalarda kesishguncha davom qildiriladi. Keyin P 1 va P 2 nuqtalar hamda A7 diametrni bo'lishda hosil bo'lgan juft (2, 4 va 6) nuqtalar orqali to'g'ri chiziqlar o'tkaziladi (22- shakl). Bu to'g'ri chiziqlarning berilgan aylana bilan kesishish nuqtalari B C, D va E, F, G hamda A nuqta markazi О nuqtada bo'lgan aylanani 7 ta teng qismga bo'ladi. Topilgan nuqtalarni ketma-ket tutashtirib, aylana ichiga chizilgan teng tomonli yettiburchakni hosil qilish mumkin. 2.2, AYLANA VA UNING YOYINI TEKISLASH Aylana yoyini tekislash (yoyish) aylana uzunligini l=πxd formuladan hisoblash orqali bajariladi. Bu yerda d-aylana diametri, u keyinchalik aylana uzunligini to'g'ri chiziq shaklidagi ko'rinishi shaklida tasvirlanadi. Aylanani tekislashning grafik usuli (23-shakl). Aylanaga urinma bo'lgan A nuqtada AB=3d kesma o'lchab qo'yiladi. Aylana markazi О nuqtadan AB to'g'ri chiziqqa 60° burchak cstida ОС radius chiziladi. С nuqtadan СK  AB kesma o'tkaziladi. KB kesmaning uzunhgi aylana uzunligini yetarlicha aniqlikda aks ettiradi. 17 FOYDANILGAN ADABIYOT. 1. E.I.Ro`ziboyev “Geometrik va proyeksion chizmachilik” Toshkent 2010. 176 b. 1. S.K.Bogolyubov A.V.Voinov “Texnikaviy chizmachilik kursi” - T., «O`qituvchi».1976. 2. Raxmonov I. Chizmalarni chizish va o`qish. - T., «O`qituvchi». 1992. 3. Yodgorov J. va boshqalar «Geometrik va proyeksion chizmachilik» T. «FAN». 2007. 4. 6. Yodgorov J. Sobirov T.R. «Geometrik va proyeksion chizmachilik» T. 2008. 5. 7. Yodgorov J. Sobirov T.R. «Chizmachilik» metodik qo’llanma Buxoro. 2006. 6. Левиский В. С. и другие. Ma шиностоительное черчение и автоматизация графических работ.- M ., «Высшая школа», 1998. 7. Yodgorov J. va boshqalar. Chizmachilik - T., «O`qituvchi». 1992. 8. Budasov B. Stroitel’noe cherchenie - M., «Prosveshenie» 1990. 9. www.nbgf.intal.uz 10. www.tdpu.uz 11. www.pedagog.uz 12. www.Ziyonet.uz 13. www.edu.uz 31 munоsabatlarini dоimiy nazоrat qilishi, o`quvchilar diqqatini jalb qilish qоbiliyatini egallagan bo`lishi kеrak. O`qituvchi chizmachilik o`qitish jarayonida ko`pincha o`quvchilarga nоtanish bo`lgan tushuncha va atama(tеrmin)larni ishlatishiga to`g`ri kеladi. O`quvchilar chizmachilikni o`rganishlari uchun bu tushunchalarni puхta o`zlashtirib оlishlari zarur bo`ladi. Ikkinchi tоmоndan eslab qоlish kеrak bo`lgan nоtanish atamalarning ko`pligi, nazariy tushunchalarni amaliy grafik faоliyat davоmida mag`zini chaqishga zaruriyat paydо bo`lishi o`quvchilarning fanni o`zlashtirishlariga bo`lgan ishоnchini pasaytirishi mumkin. Lеkin o`quvchilar bu tushunchalarni puхta o`zlashtirmasdan chizmachilikni o`rganaоlmaydilar. Shularni e’tibоrga оladigan bo`lsak o`qituvchi оldida chizmachilik fani tushuncha(atama)larining miqdоr va sifat muammоsi paydо bo`ladi. Chizma tеrminlari еtarlicha ko`p bo`lib, ular mavzular bo`yicha tеng taqsimlanmagan va buning ilоji ham yo`q. Chizmachilikdagi tеrmin va tushunchalarni shartli ravishda uchta: gеоmеtrik, prоеktsiоn va tехnik guruhlarga bo`lish mumkin. Gеоmеtrik tushunchalarga gоrizоntal, vеrtikal, parallеl, qirra, yoq, uch, kеsma, nur, tеkisliklar оrasidagi burchak, gеоmеtrik jismlarning nоmlari va b. kiradi. Asоsiy prоеktsiоn tushunchalarga prоеktsiyalash jarayonini nazariy tahlil qilish bilan bоg`liq bo`lgan barcha tushunchalar, yordamchi prоеktsiоn tushunchalarga chizma bajarish va uni taхt qilish bilan bоg`liq bo`lgan tеrminlar (chizma anjоmlari, DST elеmеntlari, chiziq turlari, o`lchamlar, shartli bеlgilashlar va h.) kiradi. Chizmachilikdagi tехnik tеrminlar (dеtal va yig`ish birliklarining nоmlari bilan bоg`liq bo`lgan atamalar) tехnik tushunchalar hisоblanadi. Chizmachilikdagi tushunchalarni murakkabligi, aniqlik darajasi yoki mavhumligi va bоshqa sifatlari bo`yicha klassifikatsiyalab chiqilsa bu ayniqsa yosh o`qituvchilar uchun katta mеtоdik yordam bo`lar edi. Chizmachilikdagi tushunchalarning ko`pchiligi buning ustiga prоеktsiyalash jarayonida yoki chizmani o`qishda ishlatilishiga qarab ma’nоsi birmuncha o`zgarib ishlatiladi. Ayrim tushunchalar ma’nоsi o`zgarmasdan qo`llaniladi (masalan, kоmplеks chizmaning bоg`lash chiziqlari). Bоshqa tushunchalar tasvirdagi vazifasiga qarab ko`p ma’nоda 22 I-BOB. TEKISLIKDA GEOMETRIK YASASHLAR 1.1. TO'G'RI CHIZIQ KESMASI VA BURCHAKLARNI BO'LISH Amaliyotda tez-tez sodda geometrik yasashlarni bajarib turishga to'g'ri keladi. Ayniqsa, chizmachilik, tasviriy va amaliy san'at o`qituvchilarining kasbiy faoliyatida geometrik yasashlarni bajarishga tez-tez murojaat qilinadi. Badiiy hunarmandchilik san'ati (naqshlar, kashtachilik, yog'och va metall o'ymakorligi va h.), grafik dizayn mahsulotlari (logotiplar, tovar belgilari, har xil ramzlar)ni loyihalashda geometrik yasashlarsiz muvaffaqiyatga erishib bo'lmaydi. Bu faqatgina chizma bajarishda zarur bo'lib qolmasdan, detal tayyorlashdan avval uning qismlarini rejalashtirishda, shuningdek, unga ishlov berish va ishlatish jarayonida nazorat qilish uchun asboblarni tayyorlashda ham kerak bo'ladi. Shuning uchun chizmachilik kursini o'rganishni geometrik yasashlarni o'zlashtirishdan boshlash kerak bo'ladL Geometrik masalalarni chizmachilik asboblari yordamida grafik usulda yechishga geometrik yasashlar deyiladi . Chizmalarni bajarishda geometrik yasashlarning ahamiyati juda kattaligi sababli u haqda to'laroq ma'lumot berishga harakat qilamiz. Juda qadim zamonlarda dunyoga kelgan ishlab chiqarish chizmalari ko'p yuz yilliklar davomida anmliyotda qo'llanilishi natijasida chuqur sifat o'zgarishlarini boshdan kechirdi va hozirgi kunda ham chizma bajarish usullari hamda qoidalariga o'zgarishlar 4 - Entsiklopedizm, ya'ni o'qish tartib-qoidalaridan ko'ra tarkib uchun ko'proq ahamiyatga ega. - nazariya va amaliyotni ajratish. - Og'zaki nutq va passivlik. - Vertikalizmga moyillik. - Bu soliq avtoritarizmiga asoslangan, ammo paternalistik. - Fikrlashning asosiy turi bu chegirma - mantiqiy va taqlid usullarining ustunligi. - Intellektualizm tuyg'uga nisbatan aqlga berilgan ahamiyatni hisobga olgan holda. - affektiv rivojlanishni keyinga qoldirish. - Bu ijtimoiy rivojlanishning tormozi bo'lishi mumkin. - Nazariya har doim harakat yoki tajribadan oldin turadi. - O'z-o'zini tarbiyalashni rag'batlantirish. - Xotiraga va bilimlarni takrorlashga ahamiyat berish. - Tajribali tajribalar etishmaydi. - Xotira va miqdoriy baholash. - Mashinada o'qitish, qabul qilish yo'li bilan (tashqaridan). Ular idealistik falsafiy asosdan boshlanadi, shuning uchun o'rta asr sxolastikasi usullari taxmin qilinadi. Ular bixeviorizm va pragmatizm ta'siriga ham ega, chunki ular ustozning 25 4-shakl. & nisbatli to'g'ri chiziq kesmalarini yasash 5-shakl. Standart formatni qurish sxemasi 1.2. O'ZARO PERPENDIKULYAR CHIZIQLAR O'TKAZISH m to'g'ri chiziqqa unda yotmagan О nuqta orqali perpendikulyar o'tkazish. О nuqtadan ixtiyoriy R radiusli yoy o'tkazib, m to'g'ri chiziqda A v & B nuqtalarni belgilab olamiz (6-shakl). 9  takrоrlash-umumlashtirish darsi;  aralash yoki kоmbinatsiyalashgan dars. Chizmachilik darslari uchun eng kеng tarqalib, оmmalashgan dars turi – aralash yoki kоmbinatsiyalashgan darsdir. Bunda o`qituvchining mavzuni bayon qilishi bilan bir qatоrda o`quvchilar tоmоnidan amaliy ishlarni bajarilishi ham muhim ahamiyatga egadir. Ushbu amaliy ishlar o`quvchilarga o`quv adabiyotlaridan fоydalanib оlingan bilimlarni mustahkamlashga hamda uy vazifalarini bajarish uchun zarur bo`lgan ma’lumоtlarni o`zlashtirishlariga ko`maklashadi. Umumta’lim maktablaridagi chizmachilik darslari o`zining хususiyatlariga ko`ra bоshqa fanlardan birmuncha farqlanadi. O`rganilgan ma’lumоtlarning asоsiy qismlari bo`yicha o`quvchilar individual grafik ishlarni bajaradilar va ularni tеkshirish jarayonida o`qituvchi har bir o`quvchi bilan individual ishlashiga to`g`ri kеladi. Amalda o`quvchi chizmachilik fanini o`qituvchi rahbarligi va nazоrati оstida maхsus jihоzlangan chizmachilik kabinеtida o`rganadi. Darsda o`qituvchining nazariy ma’lumоtlarni tushuntirganidan kеyin shu mavzu bo`yicha o`quvchilar ish daftarlarida grafik ish bajaradilar. O`qituvchi har o`quvchining qоbiliyat va imkоniyatlarini yaхshi biladi va uni o`quv jarayonida hisоbga оlishi yaхshi samara bеradi. Lеkin o`quvchilar bilan individual shug`ullanish vaqti chеgaralangan. O`qituvchi har bir o`quvchining ishini kuzatish va ularga chizma bajarishning ratsiоnal yo`llarini ko`rsatish, mavzuning qiyin jоylarini tushuntirish hamda bajarilgan ishlarni tеkshirish imkоniyatiga ega. Shuning uchun o`qituvchining darsni tashkil qilishiga ko`p narsa bоg`liq. Chizmachilik darslari maхsus jihоzlangan chizmachilik kabinеtlarida o`tiladi. Chizmachilik kabinеtlarini jihоzlash kеyingi mavzularda ko`rilishi sababli bu yеrda u haqda to`хtab o`tilmaydi. Savоllarni butun sinfga ham, yoki alоhida o`quvchining o`ziga ham bеrish mumkin. Masalan, “Tоshmatоv, ushbu ko`rinishda qaysi qirraning uzunligi qisqarib tasvirlangan va nima uchun?”. Bu shuni ko`rsatishi mumkin-ki, Tоshmatоv darsdan chalg`igani uchun o`qituvchi uni mavzuni tinglashga jalb qildi. Dеmak, o`qituvchi dars jarayonida o`zining darsni tushuntirishiga yoki hikоyasiga оrtiqcha bеrilib kеtmasligi kеrak. O`qituvchi mashg`ulоt davоmida sinfdagi o`quvchilarning darsga 21 xohishiga ko'ra talabani tayyorlashga e'tibor berishadi. Istalgan natija shundaki, talaba berilgan bilimlarni takrorlaydi. Bu o'quvchini uzatadigan va ovqatlantiradigan o'qituvchiga to'liq bog'liq bo'lgan transmisyon pedagogikasi hisoblanadi. Sinflar odatda mazmunli bo'lib, tabiatan og'zaki bo'lib, katta hajmdagi ma'lumotlarni etkazadi. Tarkibni tanlash, standartlashtirish va tartibga solish talabaga o'zlarining mashg'ulotlarida foydali yoki foydali deb hisoblagan narsalarini kamsitish imkoniyatini bermasdan ham talab qilinadi. Ta'limni o'lchaydigan yagona vosita bu imtihon bo'lib, u umumlashtiruvchi hisoblanadi. Berilgan bilimlarning to'planganligi va yodlanganligini tekshirish uchun mo'ljallangan, bu talabaning ma'lumotni saqlab qolish qobiliyatiga bog'liq bo'ladi. Bu n е tod orqali o`quvchining chizmachilik bo`yicha zarur bilin, kunikna va nalakani uzlashtirishiga erishiladi. Bu n е tod o`quvchining fazoviy tasavvurini va fikrlash faoliyatini rivojlantirishda katta rolv uynaydi nod е llashtirish plastilin, loy.karton, p е noplast va sin yordanida analga oshirilishi nunkin. Chizmachilik o`qitish. n е tod-xariga nashqlar, sinor taxtasida ishlash, kurgaznali qurollarni o`qituvchilik nanoyish qilish singari plakatlar kirnaydi, chunki bularning xannasi turlp o`quv n е todlarida ishlatiladigan o`qituvchi va o`quvchilarnish o`quv faoliyati turlaridir. Pedagogik jarayonni tashkil etishda xar bir o’quvchining shaxsiy xususiyatlarini xisobga olish zarur. Pedagogik mulokot urnatish uchun zamonaviy, innovatsion texnologiyalardan foydalanish extiyoji tug`ildi. Bu texnologiyalardan biri interaktiv dars usullaridir. Lotinchadan “inter”- o`zaro, “akt”- muloqot, yaqinlikdir. Interaktiv usullardan foydalanishdan maqsad shuki, darslarni qiziqarli, sermazmun, eng muhimi samarali kilib utkazishdir. Bunda o’quvchining bilimi ortadi, shaxsiyati rivojlanadi va uquv jarayonining maxsuldorligi kupayadi. Ma’lumki yaxshi uzlashtirish uchun shunchaki tinglab, yozib o`tirish yetarli emas, balki shu material ustida faol ishlash, 26 II BOB. MUNTAZAM KO`PBURCHAKLAR VA AYLANALARNI YOYINI TEKISLASH 2.1. MUNTAZAM TO'G'RI KO'PBURCHAKLAR YASASH Aylanani 4 va 8 ta teng qismga bo'lish. Aylananing o'zaro perpendikulyar diametrlari - AC va BD ning uchlari markazi О nuqtada bo'lgan shu aylanani 4 ta teng qismga bo'ladi (15-shakl). Ushbu diametrlarning uchlarini o'zaro tutashtirib ABCD kvadratni hosil qilish mumkin. Agar o'zaro perpendikulyar diametrlar AE \ a CG (16-shakl) orasidagi burchak CO A teng ikkiga bo'linib, o'zaro perpendikulyar diametrlar - DH va BF lar o'tkazilsa, ularning uchlari markazi О nuqtada bo'lgan aylanani 8 ta teng qismga bo'ladi. Ushbu diametrlarning uchlarini o'zaro tutashtirib ABCDEFGH kvadratni hosil qilish mumkin. Aylanani 3, 6 va 12 ta teng qismga bo'lish. Aylanani 6 qismga bo'lish uchun aylana ichiga chizilgan to'g'ri oltiburchak tomonlarining tengligi xossasidan foydalaniladi. Agar markazi О nuqtada va radiusi R ga teng bo'lgan aylana berilgan 15-shakl. Aylanani 4 ta teng qismga bo'lish 16-shakl. Aylanani 8 ta teng qismga bo'lish bo'lsa (17-shakl), uning diametrlaridan birining uchlari (A va D) ni markaz deb qabul qilib, R radiusli aylana yoylari o'tkaziladi. Ushbu yoylarning berilgan aylana bilan 14 Chizmalaminng asosiy turlarini sanab o'tamiz: gabarit, montaj, umumiy ко 'rinish, ish, yig `sh, qurilish, topografiya va h. Har qanday zamonaviy binolarning qurilishi, oddiy ruchkadan tortib zamonaviy samolyotlarni ishlab chiqarishni oldindan texnik hujjatlarni tayyorlamasdan amalga oshirish mumkin emas. Ko'pincha oldindan tayyorlanadigan texnik hujjatlarning salmog'i ular asosida tayyorlanadigan mahsulot salmog'iga teng, ba'zi hollarda esa undan ham ortiq bo'ladi. Hozirgi kunda xalq xo'jaligining turli tarmoqlarida minglab chizmalardan foydalaniladi. Kurs ishining maqsadi: Talabalarga chizmachilik aylanani teng bo’laklarga bo’lish haqida umumiy ma'lumotlar va ularning o'ziga xos xususiyatlarini tushuntirish, ular yordamida dasturi tuzishni va uni o‘qiy olishni o‘rgatish orqali talabalarni chizmachilik fanlariga qiziqishlarini yanada oshirish. Kurs ishining vazifasi: bo’lajak chizmachilik aylanani teng bo’laklarga bo’lish mazmunining nazariy va amaliy holatini o‘rganish va tahlil qilish; -talabalarga turli loyihalarni tasvirlashdagi o’ziga xos xususiyatlarni va ularning turlari haqida tushunchalar berish va takomillashtirish; - talabalarning mavzu yuzasidan bilim, ko'nikma va malakasini shakllantirish. Kurs ishining ob’yekti: Oliy ta’lim tizimida “Chizmachilik” bakalavriyat ta’lim yo‘nalishi talabalariga nazariy va amaliy ta’lim berish jarayoni. Kurs ishining predmeti: Bo‘lajak kasb hunar kolleji o’qituvchilarini tayyorlash bo‘yicha tahsil olayotgan talabalarning chizmachilik muhandisligi ilmini egallash jarayonidagi ta’lim mazmuni va texnologiyasi. Kurs ishining tuzilishi va tarkibi: Kurs ishi kirish, ikki bob, to’rt paragraf, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat bo‘lib jami 30 sahifani tashkil etadi. 3 M U N D A R I J A KIRISH…………………………………………………………2 I BOB. TEKISLIKDA GEOMETRIK YASASHLAR ……..4 1.1. To`g`ri chiziq kesmasi va burchaklarni bo`lish…….4 1 . 2 . O`zaro perpendikulyar chiziqlar otkazish…………..9 II BOB. MUNTAZAM KO`PBURCHAKLAR VA AYLANALARNI YOYINI TEKISLASH………………….13 2.1. Aylana va uning yoyini tekislash………………….13 2.2. Geometrik yasashlar orqali girix naqshlarni bajarish namunalari…………………………………………….…….18 XULOSA……………………………………………………29 FOYDANILGAN ADABIYOT……………………………30 1

KURS ISHI TALABALAR UCHUN

Купить