Dokument ma'lumotlari

Narxi 30000UZS
Hajmi 50.4KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 22 Mart 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

14 Sotish

Bank tizimi - moliya tizimining asosiy tarkibiy qismi sifatida

Sotib olish
1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI ------------------------------------------FAKULTETI “----------------------------------” KAFEDRASI ------------------------------------------- ta’lim yo‘nalishi ______- guruhi talabasi Kurs ishi Mavzu: Bank tizimi - moliya tizimining asosiy tarkibiy qismi sifatida Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________ (imzo) (ismi sharifi) Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y. Baho “_____” ____ __ _____ Ilmiy rahbar: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) Komissiya a’zolari: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) 2 Mundarija Kirish ……………………………………………………………….……...….3 I BOB. Bank tizimi va uning moliya tizimidagi o‘rni 1.1. Bank tizimining mohiyati va vazifalari ……………………….…………..6 1.2. Bank tizimining tarkibiy tuzilishi va turlari ………………….……….....11 1.3. Banklarning moliya bozoridagi roli …………………………….…….…14 II BOB. Zamonaviy bank tizimi va uning rivojlanish tendensiyalari 2.1. Zamonaviy bank tizimining xususiyatlari va muammolari ……….….....19 2.2. Bank tizimidagi islohotlar va ularning samaradorligi …………..…….....23 2.3. Bank tizimini yanada rivojlantirish yo‘nalishlari …………….……….....28 Xulosa ………………………………………………………………………..32 Foydalanilgan adabiyotlar …………………………………………………34 3KIRISH Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Hozirgi kunda bank tizimi har qanday mamlakatning moliya tizimidagi asosiy institutlardan biri hisoblanadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida banklar nafaqat kredit va depozit operatsiyalarini amalga oshiradi, balki investitsiyalarni jalb qilish, moliyaviy barqarorlikni ta’minlash, to‘lov tizimlarini rivojlantirish va iqtisodiy o‘sish jarayonlariga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. O‘zbekiston Respublikasi bank tizimi ham oxirgi yillarda jadal rivojlanib, xalqaro standartlarga mos ravishda modernizatsiya qilinmoqda. Shu sababli, mazkur mavzuni o‘rganish dolzarb ahamiyat kasb etadi. Bank tizimi iqtisodiyotning muhim asosi bo‘lib, uning barqaror ishlashi iqtisodiy o‘sish va rivojlanishga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Rivojlangan bank sektori kredit resurslarini taqsimlash, to‘lov tizimlarini takomillashtirish va tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash orqali iqtisodiyotni mustahkamlashga xizmat qiladi. O‘zbekiston bank tizimining xalqaro moliya institutlari bilan integratsiyalashuvi ham bu sohaning dolzarb muammolari va imkoniyatlarini o‘rganishni talab qiladi. Shuningdek, mamlakatimizda bank islohotlarining jadallashuvi, davlat va xususiy banklar o‘rtasidagi raqobatning kuchayishi, raqamli bank xizmatlarining jadal rivojlanishi va fintech sektori bilan bog‘liq yangi tendensiyalar bank tizimini chuqur tahlil qilish zaruratini oshiradi. Zamonaviy bank xizmatlari aholining moliyaviy savodxonligini oshirishga, kredit olish imkoniyatlarini kengaytirishga va tadbirkorlikni rivojlantirishga xizmat qiladi. Shu boisdan, bank tizimining hozirgi holati va kelajakdagi rivojlanish istiqbollarini o‘rganish katta amaliy ahamiyat kasb etadi. Kurs ishining o‘rganilganlik darajasi Bank tizimi va uning moliya tizimidagi o‘rni haqida ko‘plab mahalliy va xorijiy iqtisodchilar tomonidan ilmiy izlanishlar olib borilgan. Jumladan, J. Shumpeter, K. Makkonnel, S. Brue, X. Xodjson kabi olimlar bank tizimining nazariy asoslarini tahlil qilganlar. O‘zbekistonda esa bu masala bo‘yicha Sh. G‘ulomov, U. Ro‘ziyev, A. 4Haydarov kabi iqtisodchilar tadqiqot olib borgan. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining hisobotlari va qonunchilik hujjatlari ham bank tizimining rivojlanishini chuqur o‘rganishga imkon beradi. Bank tizimi bo‘yicha ilmiy tadqiqotlar banklarning iqtisodiyotga ta’siri, ularning moliyaviy barqarorlikdagi o‘rni va kredit siyosatining samaradorligi kabi masalalarni ham qamrab oladi. Jahon banki, Xalqaro Valyuta Fondi va boshqa moliyaviy institutlar tomonidan bank tizimining barqarorligi va rivojlanishi haqida turli tadqiqotlar olib borilgan. Ayniqsa, bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayonida bank tizimining roli va muammolari alohida e’tibor qaratiladigan mavzudir. O‘zbekiston sharoitida esa bank tizimining transformatsiyasi, uning iqtisodiy taraqqiyotdagi o‘rni va xususiy banklarning moliyaviy bozordagi ishtiroki bo‘yicha ham ilmiy izlanishlar davom etmoqda. Hozirgi kunda raqamli bank xizmatlarining rivojlanishi, banklarning moliyaviy texnologiyalar bilan uyg‘unlashuvi, zamonaviy kredit siyosati va investitsion jarayonlarga banklarning ta’siri dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Shuningdek, inflyatsiya darajasiga bank tizimining ta’siri, foiz siyosati va depozit mexanizmlari bo‘yicha ham ilmiy ishlar olib borilmoqda. Bank tizimining mustahkamligi moliya tizimining barqarorligini belgilovchi muhim omillardan biri bo‘lib, uni har tomonlama o‘rganish iqtisodiyot rivojlanishi uchun zarurdir. Bu borada xalqaro tajribalarni o‘rganish va ularni O‘zbekiston sharoitiga moslashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. Shu sababli, mazkur kurs ishi bank tizimining o‘rganilganlik darajasini yanada kengroq tahlil qilishga qaratilgan. Kurs ishining ahamiyati Mazkur ish bank tizimining iqtisodiyotdagi o‘rnini aniqlash, uning moliya bozoridagi ishtiroki va rivojlanish yo‘nalishlarini tahlil qilishga qaratilgan. Bank tizimining barqarorligi mamlakat iqtisodiyotining barqaror o‘sishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois, ushbu tadqiqot natijalari iqtisodiy siyosat yuritishda ham nazariy, ham amaliy jihatdan foydali bo‘lishi mumkin. 5Kurs ishining maqsadi : Bank tizimining moliya tizimidagi ahamiyatini o‘rganish va uning rivojlanish tendensiyalarini tahlil qilish. Kurs ishining vazifalari : Bank tizimining mohiyatini va uning asosiy vazifalarini aniqlash; Bank tizimining tuzilishi va asosiy ishtirokchilarini tahlil qilish; Banklarning moliya bozoridagi o‘rnini o‘rganish; Zamonaviy bank tizimining rivojlanish tendensiyalari va muammolarini o‘rganish; O‘zbekiston bank tizimidagi islohotlar va ularning samaradorligini tahlil qilish; Bank tizimini yanada rivojlantirish bo‘yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqish. Kurs ishining obyekti – O‘zbekiston Respublikasi bank tizimi va uning moliya tizimidagi roli. Kurs ishining predmeti – Bank tizimining tuzilishi, funksiyalari va rivojlanish tendensiyalari. Kurs ishining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikkita bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. 6 I BOB. BANK TIZIMI VA UNING MOLIYA TIZIMIDAGI O‘RNI 1.1. Bank tizimining mohiyati va vazifalari Bank tizimi har qanday mamlakat iqtisodiyotining asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi. U moliyaviy barqarorlikni ta’minlash, kapital oqimini tartibga solish va iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish kabi muhim vazifalarni bajaradi. Bank tizimi orqali aholi va yuridik shaxslarning mablag‘lari jalb qilinib, kredit resurslari shakllanadi va iqtisodiyotning turli tarmoqlariga yo‘naltiriladi. Banklar milliy iqtisodiyotning pul-kredit siyosatini amalga oshirishda asosiy vosita sifatida xizmat qiladi. Ular kreditlarning samarali taqsimlanishini ta’minlab, iqtisodiyotning turli sektorlarini qo‘llab-quvvatlaydi. Bank tizimi orqali pul oqimlari samarali boshqariladi va moliyaviy vositachilik jarayoni shakllanadi. Bundan tashqari, bank tizimi investitsiyalarni jalb qilishda muhim o‘rin tutadi. Ular kapital bozori orqali yangi loyihalarni moliyalashtirishga ko‘maklashadi. Banklar tomonidan chiqariladigan obligatsiyalar va boshqa moliyaviy instrumentlar orqali mamlakatda iqtisodiy faollikni rag‘batlantirish mumkin. Shuningdek, bank tizimi inflyatsiya jarayonlarini boshqarishda ham katta rol o‘ynaydi. Markaziy bank tomonidan amalga oshiriladigan monetar siyosat vositalari yordamida pul massasining nazorati yo‘lga qo‘yiladi. Bu esa iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda muhim omil hisoblanadi. 1 Banklarning to‘lov tizimlaridagi ishtiroki ham muhimdir. Ular naqd va naqdsiz hisob-kitoblarni amalga oshirib, to‘lov tizimining uzluksiz ishlashini ta’minlaydi. Xususan, elektron to‘lov tizimlarining rivojlanishi banklar tomonidan qo‘llab-quvvatlanib, mijozlarga yanada qulay xizmat ko‘rsatish imkoniyatlarini yaratmoqda. 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori. "2020-2025 yillarda bank tizimini isloh qilish strategiyasi". T., 2020. 7Bank tizimi tadbirkorlik faoliyatini qo‘llab-quvvatlashda ham katta rol o‘ynaydi. Kichik va o‘rta biznes uchun maxsus kredit liniyalari, garovsiz kreditlar va boshqa moliyaviy yordam turlari orqali iqtisodiy taraqqiyotga hissa qo‘shiladi. Bank tizimining shaffofligi va ishonchliligi investitsion muhitning barqarorligini ta’minlaydi. Shu sababli, bank tizimini mustahkamlash, uning huquqiy bazasini takomillashtirish va zamonaviy moliyaviy texnologiyalarni joriy etish dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Umuman olganda, bank tizimi mamlakat iqtisodiyotining asosiy tarkibiy qismi bo‘lib, uning rivojlanishi iqtisodiy barqarorlik va o‘sish uchun zarur shartlardan biri hisoblanadi. Banklarning asosiy vazifalaridan biri – jamg‘arma mablag‘larini jalb qilish va ularni samarali boshqarishdir. Bu jarayon orqali banklar kapitalni iqtisodiy faoliyatga yo‘naltiradi va ishlab chiqarish jarayonlarini qo‘llab-quvvatlaydi. Shuningdek, banklar to‘lov tizimining uzluksiz ishlashini ta’minlab, milliy va xalqaro moliyaviy operatsiyalarni amalga oshiradi. Bank tizimining yana bir muhim vazifasi – kredit siyosatini yuritishdir. Banklar yirik investitsion loyihalarni moliyalashtirish, kichik va o‘rta biznesni qo‘llab-quvvatlash, ipoteka kreditlarini ajratish orqali iqtisodiy faollikni oshirishga xizmat qiladi. Shuningdek, davlat banklari davlat siyosatini moliyalashtirishda muhim rol o‘ynaydi. Banklar depozit xizmatlarini ko‘rsatish orqali aholining moliyaviy xavfsizligini ta’minlaydi. Depozit mablag‘lari tijorat banklarida jamg‘arilib, ularning egalariga foizlar hisoblanadi. Bu esa aholi mablag‘larining saqlanishi va ko‘payishini ta’minlashda muhim omil hisoblanadi. Zamonaviy bank tizimi yangi texnologiyalar bilan uyg‘unlashgan holda faoliyat yuritmoqda. Raqamli bank xizmatlari, mobil banking va internet banking tizimlari jadal rivojlanmoqda. Bu esa bank xizmatlarini tezkor, qulay va ishonchli tarzda amalga oshirish imkonini bermoqda. Shu sababli, bank tizimining rivojlanishi mamlakat iqtisodiyotining barqaror o‘sishini ta’minlashda muhim omillardan 8biri hisoblanadi. Bank tizimi moliya bozorining eng muhim segmenti bo‘lib, uning barqarorligi mamlakat iqtisodiyotining umumiy barqarorligiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Banklar to‘lov tizimlarini rivojlantirish, investitsion loyihalarni moliyalashtirish va kapital oqimini boshqarish orqali iqtisodiy taraqqiyotga katta hissa qo‘shadi. Shu sababli, bank tizimi va uning rivojlanish tendensiyalarini o‘rganish iqtisodiy fanlarning muhim yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Bank tizimi nafaqat moliyaviy muvozanatni saqlab qolish, balki investitsion faollikni rag‘batlantirish, ish o‘rinlarini yaratish va biznesni qo‘llab-quvvatlash kabi vazifalarni ham bajaradi. Bank tizimi samarali ishlaganda, iqtisodiyotga ko‘proq kapital jalb qilinadi va bu orqali ishlab chiqarish hajmi ortadi. Bundan tashqari, bank tizimi orqali turli kredit instrumentlari taqdim etilib, iqtisodiy subyektlarning moliyaviy resurslarga bo‘lgan ehtiyojlari qondiriladi. 2 Banklar inflyatsiya jarayonlarini boshqarishda ham katta rol o‘ynaydi. Markaziy bank tomonidan amalga oshiriladigan monetar siyosat vositalari yordamida pul massasining nazorati yo‘lga qo‘yiladi. Bu esa iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda muhim omil hisoblanadi. Shuningdek, bank tizimi valyuta bozorini tartibga solish orqali milliy valyutaning qadrsizlanishining oldini olishga yordam beradi. Bank tizimi korxonalar va aholining jamg‘armalarini jalb qilish va ulardan samarali foydalanish imkonini yaratadi. Tijorat banklari orqali aholining ortiqcha mablag‘lari iqtisodiy faoliyatga jalb qilinadi va kredit shaklida tadbirkorlik subyektlariga yetkaziladi. Bu esa iqtisodiyotning turli tarmoqlari rivojlanishiga yordam beradi. Bank tizimining barqaror ishlashi xalqaro investitsiyalarni jalb qilishda ham katta ahamiyatga ega. Chet el investorlari mamlakatdagi bank tizimi barqarorligi va shaffofligiga qarab o‘z kapitalini yo‘naltiradilar. Shu sababli, bank tizimini isloh qilish, uni xalqaro moliyaviy standartlarga moslashtirish mamlakat iqtisodiy 2 O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki. “O‘zbekiston Respublikasining bank tizimi to‘g‘risidagi qonun hujjatlari to‘plami”. T., 2023. 9strategiyasining muhim yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Shuningdek, banklar turli xil moliyaviy xizmatlarni taklif qilish orqali aholi va biznes subyektlarining kundalik faoliyatini osonlashtiradi. Raqamli banking xizmatlarining rivojlanishi esa bank tizimining samaradorligini oshirishga xizmat qilmoqda. Mobil ilovalar, onlayn to‘lov tizimlari va elektron hamyonlar orqali mijozlar bank xizmatlaridan tez va qulay foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lmoqdalar. 3 Bank tizimining rivojlanishi davlat iqtisodiy siyosatining asosiy yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Uning barqarorligi nafaqat moliyaviy tizimni mustahkamlash, balki iqtisodiy o‘sishni jadallashtirish va aholi turmush darajasini oshirishga ham xizmat qiladi. Shu sababli, bank tizimini rivojlantirish va uning samaradorligini oshirish dolzarb masala bo‘lib qolmoqda. Bank tizimining samarali ishlashi mamlakatdagi tadbirkorlik muhitining rivojlanishiga ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Banklarning kichik va o‘rta biznes subyektlariga ajratadigan kreditlari iqtisodiy faollikni oshiradi va yangi ish o‘rinlarini yaratishga yordam beradi. Shuningdek, banklar korxonalarga investitsiyalarni jalb qilish va moliyaviy barqarorlikni saqlashda yordam beradi. Bundan tashqari, bank tizimi orqali iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan davlat siyosati amalga oshiriladi. Banklarning likvidlik darajasini saqlash, inflyatsiya jarayonlarini boshqarish va valyuta bozorlarini tartibga solish iqtisodiy muvozanatni saqlab qolishda muhim o‘rin tutadi. Banklar xalqaro moliya institutlari bilan hamkorlikda ishlash orqali milliy iqtisodiyotning global integratsiyasini ta’minlaydi. Bu jarayon xalqaro investitsiyalar oqimini jalb qilish, texnologik yangilanishlarni qo‘llab- quvvatlash va xalqaro savdoni rivojlantirishga yordam beradi. Shu boisdan, bank tizimi iqtisodiy rivojlanishning ajralmas qismi sifatida doimiy ravishda takomillashtirilib borilishi lozim. Umuman olganda, bank tizimining 3 G‘ulomov S.S. "O‘zbekiston bank tizimining rivojlanish yo‘nalishlari" . Ilmiy maqola. “Iqtisodiyot va moliya” jurnali, 2021, №3. 10rivojlanishi nafaqat moliyaviy barqarorlikni ta’minlashga, balki iqtisodiy taraqqiyotga, yangi ish o‘rinlarining yaratilishiga va investitsiyalar hajmining ortishiga bevosita ta’sir qiladi. Shu sababli, zamonaviy bank tizimini takomillashtirish va uni xalqaro standartlarga moslashtirish mamlakat iqtisodiy siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘lishi lozim. Bank tizimining yana bir muhim vazifasi – kredit siyosatini yuritishdir. Banklar yirik investitsion loyihalarni moliyalashtirish, kichik va o‘rta biznesni qo‘llab-quvvatlash, ipoteka kreditlarini ajratish orqali iqtisodiy faollikni oshirishga xizmat qiladi. Shuningdek, davlat banklari davlat siyosatini moliyalashtirishda muhim rol o‘ynaydi. Banklar depozit xizmatlarini ko‘rsatish orqali aholining moliyaviy xavfsizligini ta’minlaydi. Depozit mablag‘lari tijorat banklarida jamg‘arilib, ularning egalariga foizlar hisoblanadi. Bu esa aholi mablag‘larining saqlanishi va ko‘payishini ta’minlashda muhim omil hisoblanadi. Zamonaviy bank tizimi yangi texnologiyalar bilan uyg‘unlashgan holda faoliyat yuritmoqda. Raqamli bank xizmatlari, mobil banking va internet banking tizimlari jadal rivojlanmoqda. Bu esa bank xizmatlarini tezkor, qulay va ishonchli tarzda amalga oshirish imkonini bermoqda. Shu sababli, bank tizimining rivojlanishi mamlakat iqtisodiyotining barqaror o‘sishini ta’minlashda muhim omillardan biri hisoblanadi. Bank tizimi moliya bozorining eng muhim segmenti bo‘lib, uning barqarorligi mamlakat iqtisodiyotining umumiy barqarorligiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Banklar to‘lov tizimlarini rivojlantirish, investitsion loyihalarni moliyalashtirish va kapital oqimini boshqarish orqali iqtisodiy taraqqiyotga katta hissa qo‘shadi. Shu sababli, bank tizimi va uning rivojlanish tendensiyalarini o‘rganish iqtisodiy fanlarning muhim yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. 1.2. Bank tizimining tarkibiy tuzilishi va turlari 11Bank tizimi murakkab va ko‘p darajali tuzilishga ega bo‘lib, u moliyaviy resurslarni boshqarish va taqsimlash jarayonlarini muvofiqlashtirishga xizmat qiladi. Ushbu tizim asosan ikkita asosiy bo‘g‘indan iborat: markaziy bank va tijorat banklari tizimi. Bundan tashqari, maxsus moliyaviy institutlar ham bank tizimining tarkibiy qismi hisoblanadi. Bank tizimi moliyaviy bozorlarda ishtirok etuvchi barcha subyektlar uchun muhim bo‘lib, u iqtisodiy barqarorlik va rivojlanishning asosiy omillaridan biri sanaladi. Zamonaviy bank tizimi nafaqat kredit va depozit operatsiyalarini amalga oshiradi, balki investitsiya jarayonlarini moliyalashtirish, to‘lov tizimlarini boshqarish va iqtisodiy o‘sishga ko‘maklashish kabi muhim funksiyalarni ham bajaradi. Bank tizimining samarali faoliyat yuritishi iqtisodiyotning harakatlantiruvchi kuchlaridan biri bo‘lib, aholi va tadbirkorlik subyektlarining moliyaviy xizmatlardan foydalanish imkoniyatlarini kengaytiradi. Zamonaviy bank tizimlari moliyaviy texnologiyalarni rivojlantirish, raqamli banking xizmatlarini keng joriy etish va xalqaro moliya bozorlariga integratsiya qilish kabi yo‘nalishlarda faol ishlamoqda. Bugungi kunda bank tizimi turli darajadagi islohotlar bilan takomillashtirilmoqda. Xususan, markaziy bank tomonidan pul- kredit siyosatini yuritish, banklarning likvidligi va moliyaviy barqarorligini oshirish, shuningdek, mijozlarning huquqlarini himoya qilish kabi chora- tadbirlar amalga oshirilmoqda. Bu esa bank tizimining yanada samarali ishlashini ta’minlash va iqtisodiyotning uzluksiz rivojlanishiga xizmat qiladi. Markaziy bank – mamlakatning asosiy moliyaviy instituti bo‘lib, uning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: - Pul-kredit siyosatini yuritish; - Inflyatsiya darajasini nazorat qilish; - Milliy valyuta barqarorligini ta’minlash; - Bank tizimining likvidligini ta’minlash va tartibga solish; - Rezerv fondlarni boshqarish va milliy to‘lov tizimini muvofiqlashtirish. 12Tijorat banklari– mijozlarga kredit va depozit xizmatlarini ko‘rsatish bilan shug‘ullanadigan banklardir. Ular quyidagi asosiy turlarga bo‘linadi: 1. Universal banklar– barcha turdagi bank xizmatlarini ko‘rsatadi. 2. Ixtisoslashgan banklar – muayyan soha yoki mijozlarga xizmat ko‘rsatishga yo‘naltirilgan bo‘ladi (masalan, ipoteka banklari, investitsion banklar). 3. Xususiy banklar – alohida shaxslar yoki kompaniyalar tomonidan tashkil etilib, tijorat maqsadlarini ko‘zlaydi. 4. Davlat banklari– davlat tomonidan nazorat qilinadigan banklar bo‘lib, iqtisodiy taraqqiyotni qo‘llab-quvvatlash uchun ishlaydi. Bundan tashqari, bank tizimining tarkibiga quyidagi moliyaviy institutlar ham kiradi: - Kredit uyushmalari – kichik jamg‘arma va kredit xizmatlarini taqdim etuvchi moliyaviy tashkilotlar. - Lizing kompaniyalari – mijozlarga uzoq muddatli aktivlarni ijaraga berish bilan shug‘ullanadi. - Mikromoliya tashkilotlari – kichik biznes va jismoniy shaxslarga mikroqarzlar ajratish bilan shug‘ullanadi. - Sug‘urta kompaniyalari – bank tizimi bilan hamkorlikda moliyaviy xavflarni boshqarish va mijozlarning moliyaviy barqarorligini ta’minlashga xizmat qiladi. 4 Bank tizimi turlari Bank tizimi mamlakat iqtisodiyotiga qarab turli xil shakllarga ega bo‘lishi mumkin: 1. Ikkilik bank tizimi – bunda markaziy bank va tijorat banklari mustaqil faoliyat yuritadi. 4 Uktam Tursunovich Tursunov . “Bank tizimining innovatsion rivojlanishi” . Toshkent: Iqtisodiyot, 2022 132. Bir darajali bank tizimi – markaziy bank tijorat operatsiyalarini ham amalga oshiradi va butun moliyaviy tizimni boshqaradi. 3. Aralash bank tizimi – davlat va xususiy tijorat banklari birgalikda faoliyat yuritadi. Bank tizimining tarkibiy tuzilishi har bir mamlakatning iqtisodiy siyosati va moliyaviy bozorlar rivojlanish darajasiga bog‘liq. Kuchli va samarali bank tizimi iqtisodiy barqarorlikning asosi hisoblanadi. Shu sababli, bank tizimini takomillashtirish, raqamli texnologiyalarni joriy etish va xalqaro tajribani o‘rganish muhim hisoblanadi. Bank tizimi moliya bozorining ajralmas qismi bo‘lib, uning tarkibiy tuzilishi mamlakat iqtisodiyotining o‘ziga xos xususiyatlariga qarab shakllanadi. Bank tizimining samarali ishlashi iqtisodiy o‘sish, sarmoyalarni jalb qilish va moliyaviy barqarorlikni ta’minlash uchun muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, u aholining moliyaviy xizmatlardan foydalanish imkoniyatlarini kengaytiradi. Zamonaviy bank tizimi texnologik rivojlanish bilan chambarchas bog‘liq. Raqamli bank xizmatlari, mobil banking va onlayn tranzaksiyalar bank tizimining innovatsion rivojlanish yo‘nalishlariga misol bo‘la oladi. Ushbu yo‘nalishlar bank mijozlariga tezkor va qulay xizmatlarni taqdim etish imkonini beradi. Shuningdek, xalqaro tajribaga asoslanib, bank tizimini takomillashtirish va innovatsion xizmatlarni joriy etish moliyaviy sektorning barqarorligini ta’minlashga yordam beradi. Markaziy bankning nazorati ostida bank tizimining rivojlanishi ishonchli va shaffof moliyaviy muhit yaratish uchun zarur omillardan biridir. Bank tizimi shuningdek, investitsiya loyihalarini moliyalashtirish, korporativ biznes subyektlari uchun kredit liniyalari yaratish, davlat loyihalarini moliyalashtirish kabi muhim vazifalarni bajaradi. Iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda banklarning kapital yetarliligi va likvidligi muhim omillardan biri hisoblanadi. bank tizimi nafaqat moliyaviy resurslarni taqsimlashga, balki 14mamlakat iqtisodiy rivojlanishiga ham bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli, bank tizimini takomillashtirish, texnologik yangiliklarni joriy etish va xalqaro hamkorlikni kuchaytirish bugungi kunda dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi. 1.3. Bank tizimi va uning moliya tizimidagi o‘rni Bank tizimi har qanday davlatning iqtisodiy barqarorligi va moliyaviy rivojlanishining asosi hisoblanadi. U moliya tizimining tarkibiy qismi bo‘lib, iqtisodiyotning barcha sohalariga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Bank tizimi orqali nafaqat pul mablag‘lari aylanishi, balki investitsiyalar jalb qilinishi, kreditlash tizimi shakllanishi va jamg‘arma operatsiyalari amalga oshirilishi ta’minlanadi. Shunday ekan, bank tizimi moliya tizimining ajralmas qismi bo‘lib, mamlakat iqtisodiy taraqqiyotini ta’minlashda katta rol o‘ynaydi. Bank tizimi nafaqat ichki iqtisodiy faoliyatni, balki xalqaro moliyaviy aloqalarni ham tartibga soluvchi muhim institutdir. Jahon iqtisodiyoti bilan integratsiyalashuv jarayonida bank tizimining ahamiyati yanada ortib bormoqda. Global moliyaviy bozorlar bilan aloqadorlik, chet el investitsiyalarining jalb qilinishi va xalqaro kredit liniyalarining ochilishi bank tizimining zamonaviy iqtisodiyotdagi o‘rnini belgilaydi.Shuningdek, bank tizimi davlat iqtisodiy siyosatini amalga oshirishda vositachilik qiladi. Pul- kredit siyosati orqali inflyatsiya darajasi tartibga solinadi, iqtisodiy o‘sish uchun zaruriy shart-sharoitlar yaratiladi. Bu esa bank tizimining faqatgina moliyaviy institut emas, balki umumiy iqtisodiy strategiyaning muhim qismi ekanligini ko‘rsatadi. Bank tizimi tadbirkorlik subyektlarini moliyaviy resurslar bilan ta’minlash orqali biznesni rivojlantirishga hissa qo‘shadi. Yangi biznes loyihalarni moliyalashtirish, kichik va o‘rta biznesni qo‘llab-quvvatlash bank tizimining ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Xususan, kredit siyosatining to‘g‘ri tashkil etilishi biznes muhitining barqarorligi va rivojlanishini ta’minlaydi. Shuningdek, bank tizimi aholining jamg‘arma va sarmoyalarini samarali boshqarishda ham muhim ahamiyatga ega. Depozit 15hisobvaraqlari, investitsion fondlar va pensiya jamg‘armalari orqali moliyaviy resurslar samarali taqsimlanadi va iqtisodiyotga yo‘naltiriladi. Bu jarayon uzoq muddatli iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashga xizmat qiladi. Axborot texnologiyalari rivojlanishi bilan bank tizimining raqamli transformatsiyasi ham jadallashmoqda. Onlayn bank xizmatlari, mobil banking, blokcheyn texnologiyalari va sun’iy intellekt asosida moliyaviy operatsiyalarni avtomatlashtirish bank tizimining yanada takomillashishiga yordam bermoqda. Bu esa moliyaviy xizmatlarning sifati va tezkorligini oshirish, shuningdek, mijozlar uchun qulay sharoit yaratishga xizmat qiladi. Bank tizimi xavfsizlik masalalariga ham alohida e’tibor qaratadi. Moliyaviy firibgarlik, pul yuvish va boshqa noqonuniy operatsiyalarni oldini olish uchun bank nazorati va tartibga solish choralari takomillashtirilmoqda. Xalqaro moliyaviy tashkilotlar bilan hamkorlikda bank tizimining shaffofligini oshirish va xavfsizligini ta’minlash yo‘nalishida ko‘plab islohotlar amalga oshirilmoqda. Shu sababli, bank tizimi nafaqat moliyaviy xizmatlar ko‘rsatish, balki iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, tadbirkorlik muhitini yaxshilash, xalqaro investitsiyalarni jalb qilish va axborot texnologiyalari asosida innovatsion xizmatlar joriy etish bilan ham chambarchas bog‘liq. Bank tizimini takomillashtirish va zamonaviylashtirish mamlakat iqtisodiy taraqqiyoti uchun muhim omillardan biri hisoblanadi. Bank tizimi asosan ikkita asosiy bo‘g‘indan iborat: markaziy bank va tijorat banklari tizimi. Markaziy bank mamlakatdagi umumiy moliyaviy siyosatni boshqaradi va nazorat qiladi. Uning asosiy vazifalari pul-kredit siyosatini yuritish, inflyatsiya darajasini nazorat qilish, milliy valyuta barqarorligini ta’minlash, bank tizimining likvidligini tartibga solish va milliy to‘lov tizimini muvofiqlashtirishdan iborat. Markaziy bank tomonidan qabul qilingan qarorlar mamlakat iqtisodiyotining barqarorligini saqlashda muhim ahamiyatga ega. Bundan tashqari, Markaziy bank moliyaviy institutlar faoliyatini muvofiqlashtirib, ularga litsenziyalar berish, banklarning moliyaviy barqarorligini ta’minlash va kredit tashkilotlarining ishonchliligini oshirish kabi 16funksiyalarni ham bajaradi. Bank tizimi bozor iqtisodiyotining ajralmas qismi bo‘lib, iqtisodiy barqarorlik va o‘sishni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Mamlakatdagi pul-kredit siyosati markaziy bank tomonidan belgilangan qoidalar asosida shakllantiriladi va tijorat banklarining faoliyati ushbu me’yorlar doirasida olib boriladi. Xususan, markaziy bankning foiz stavkalarini tartibga solishi tijorat banklarining kredit siyosatiga ta’sir ko‘rsatadi. Markaziy bank shuningdek, xalqaro moliyaviy tashkilotlar bilan hamkorlikda ish olib boradi, milliy valyutaning kursini tartibga soladi va davlatning makroiqtisodiy siyosatini qo‘llab-quvvatlashda muhim rol o‘ynaydi. Shu sababli, markaziy bankning faoliyati iqtisodiy barqarorlik va moliyaviy tizimning ishonchliligini ta’minlash uchun strategik ahamiyatga ega.Tijorat banklari esa mijozlarga kredit va depozit xizmatlarini ko‘rsatish, to‘lovlarni amalga oshirish, valyuta operatsiyalarini bajarish va boshqa moliyaviy xizmatlarni taqdim etish bilan shug‘ullanadi. Ular universal banklar, ixtisoslashgan banklar, xususiy va davlat banklari kabi turlarga bo‘linadi. Tijorat banklari iqtisodiyotning turli sohalariga kredit mablag‘larini taqdim etish orqali moliyaviy faollikni oshiradi va tadbirkorlik subyektlarini qo‘llab-quvvatlaydi. Bank tizimi, shuningdek, xalqaro moliyaviy bozorlarga chiqish, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va mamlakatning umumiy iqtisodiy rivojlanishini qo‘llab-quvvatlashda muhim rol o‘ynaydi. Zamonaviy bank tizimlari raqamli texnologiyalar bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, onlayn banking, mobil banking va elektron to‘lov tizimlarini joriy etish orqali mijozlarga qulay xizmatlar taqdim etadi. Bank tizimi tarkibiy tuzilishi har bir mamlakatning iqtisodiy siyosati va moliyaviy bozorlar rivojlanish darajasiga bog‘liq. Kuchli va samarali bank tizimi iqtisodiy barqarorlikning asosi hisoblanadi. Shu sababli, bank tizimini takomillashtirish, raqamli texnologiyalarni joriy etish va xalqaro tajribani o‘rganish muhim hisoblanadi. Zamonaviy bank tizimi texnologik rivojlanish bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, raqamli bank xizmatlari, mobil banking va onlayn tranzaksiyalar bank tizimining innovatsion rivojlanish yo‘nalishlariga 17misol bo‘la oladi.Bugungi kunda bank tizimi turli darajadagi islohotlar bilan takomillashtirilmoqda. Xususan, markaziy bank tomonidan pul-kredit siyosatini yuritish, banklarning likvidligi va moliyaviy barqarorligini oshirish, shuningdek, mijozlarning huquqlarini himoya qilish kabi chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Bu esa bank tizimining yanada samarali ishlashini ta’minlash va iqtisodiyotning uzluksiz rivojlanishiga xizmat qiladi. Shuningdek, bank tizimining zamonaviy texnologiyalar bilan integratsiyalashuvi ham muhim ahamiyat kasb etmoqda. Onlayn to‘lov tizimlari, raqamli banking, fintech kompaniyalari bilan hamkorlik kabi yo‘nalishlar bank xizmatlarini aholiga yanada yaqinlashtirishga yordam bermoqda. Yangi bank texnologiyalarining rivojlanishi nafaqat xizmatlar sifatini oshirish, balki moliyaviy risklarni kamaytirish, firibgarlikka qarshi kurash va shaffoflikni ta’minlash imkoniyatini beradi. Xalqaro amaliyotda ham bank tizimini takomillashtirish uchun ishonchli yondashuvlar qo‘llanilmoqda. Jumladan, Yevropa va AQSh bank tizimlarida mijozlarga yanada qulay xizmat ko‘rsatish, xavfsizlikni mustahkamlash va tartibga solish tizimlarini modernizatsiya qilishga katta e’tibor qaratilmoqda. O‘zbekiston bank tizimi ham shu yo‘nalishda izchil islohotlarni amalga oshirib, innovatsion moliyaviy xizmatlar orqali mijozlar uchun keng imkoniyatlar yaratmoqda. Bank tizimining samaradorligini oshirish uchun raqamli transformatsiya jarayonlarini jadallashtirish va moliyaviy texnologiyalarni keng joriy etish dolzarb masalalardan biri bo‘lib qolmoqda. Bank tizimi moliya bozorining ajralmas qismi bo‘lib, uning tarkibiy tuzilishi mamlakat iqtisodiyotining o‘ziga xos xususiyatlariga qarab shakllanadi. Bank tizimining samarali ishlashi iqtisodiy o‘sish, sarmoyalarni jalb qilish va moliyaviy barqarorlikni ta’minlash uchun muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, u aholining moliyaviy xizmatlardan foydalanish imkoniyatlarini kengaytiradi. Shuningdek, xalqaro tajribaga asoslanib, bank tizimini takomillashtirish va innovatsion xizmatlarni joriy etish moliyaviy sektorning barqarorligini ta’minlashga yordam beradi. Markaziy bankning nazorati ostida 18bank tizimining rivojlanishi ishonchli va shaffof moliyaviy muhit yaratish uchun zarur omillardan biridir. Bank tizimi, shuningdek, investitsiya loyihalarini moliyalashtirish, korporativ biznes subyektlari uchun kredit liniyalari yaratish, davlat loyihalarini moliyalashtirish kabi muhim vazifalarni bajaradi. Bank tizimi nafaqat moliyaviy resurslarni taqsimlashga, balki mamlakat iqtisodiy rivojlanishiga ham bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli, bank tizimini takomillashtirish, texnologik yangiliklarni joriy etish va xalqaro hamkorlikni kuchaytirish bugungi kunda dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi. 5 II . BOB. Zamonaviy bank tizimi va uning rivojlanish tendensiyalari 5 Farrux Hamidovich Xamidov . “Rivojlangan mamlakatlar bank tizimi va O‘zbekiston tajribasi” . Ilmiy maqola. “Iqtisodiy tahlil” jurnali, 2022, №4. 192.1. Zamonaviy bank tizimining xususiyatlari va muammolari Zamonaviy bank tizimi dunyo iqtisodiyotining ajralmas qismi bo‘lib, moliyaviy operatsiyalarni yuritish, jamg‘armalarni boshqarish va kreditlash tizimini tashkil etishda muhim o‘rin tutadi. Bank tizimi iqtisodiy o‘sish va barqarorlikni ta’minlashda katta rol o‘ynaydi. U mijozlarga xizmat ko‘rsatish, aktivlarni samarali boshqarish va sarmoyalarni jalb qilish orqali iqtisodiyotni rivojlantiradi. Bundan tashqari, zamonaviy bank tizimi moliyaviy innovatsiyalarni joriy etish, sun’iy intellekt asosida ishlaydigan maslahat xizmatlarini taklif qilish va yangi texnologiyalar orqali mijozlarga qulaylik yaratishga yo‘naltirilgan. Raqamli bank xizmatlarining kengayishi bilan bir qatorda, bank tizimi blokcheyn va kriptovalyutalar kabi yangi moliyaviy vositalarni ham o‘z faoliyatiga joriy qilmoqda. Bu esa moliyaviy jarayonlarni yanada shaffof va samarali qilish imkonini beradi. Shuningdek, barqaror iqtisodiy rivojlanishni ta’minlash uchun yashil moliyalashtirish loyihalariga ham e’tibor kuchaymoqda. Bu yo‘nalishda banklar ekologik loyihalarni moliyalashtirish, yashil obligatsiyalar chiqarish va ijtimoiy mas’uliyatli investitsiyalarni qo‘llab-quvvatlash orqali o‘z hissasini qo‘shmoqda. Zamonaviy bank tizimi bir qancha o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Birinchidan, u raqamli texnologiyalar bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, onlayn bank xizmatlari, mobil banking, to‘lov tizimlarining rivojlanishi bilan tavsiflanadi. Bugungi kunda aksariyat bank operatsiyalari internet orqali amalga oshirilmoqda. Ikkinchidan, zamonaviy bank tizimi xalqaro moliyaviy bozorlar bilan integratsiyalashgan bo‘lib, xalqaro tranzaksiyalar, valyuta ayirboshlash va transchegaraviy to‘lovlar keng tarqalgan. Uchinchidan, bank tizimi mijozlarga xizmat ko‘rsatish sifatini oshirishga intilmoqda. Sun’iy intellekt va ma’lumotlarni tahlil qilish texnologiyalari yordamida bank mijozlari xatti- harakatlarini o‘rganish, ularga individual moliyaviy yechimlar taklif etish imkoniyatiga ega. To‘rtinchidan, xavfsizlik masalalari ham muhim ahamiyat kasb etadi. Kiberxavfsizlikni ta’minlash, firibgarlikning oldini olish va mijozlar 20ma’lumotlarini himoya qilish bugungi bank tizimining ustuvor yo‘nalishlaridan biridir. Shunga qaramay, zamonaviy bank tizimi bir qancha muammolarga ham duch kelmoqda. Ulardan biri - moliyaviy inklyuziyaning yetarlicha rivojlanmaganligidir. Dunyo miqyosida millionlab odamlar bank xizmatlaridan foydalana olmaydi. Ayniqsa, rivojlanayotgan mamlakatlarda aholining bank tizimiga bo‘lgan ishonchi yetarli emas. Yana bir muammo - tartibga solish va nazorat mexanizmlarining murakkabligidir. Turli mamlakatlarda bank tizimi turlicha tartibga solinadi va bu xalqaro tranzaksiyalarni murakkablashtirishi mumkin. Shuningdek, raqamli texnologiyalar taraqqiy etishi bilan yangi turdagi kiberxavfsizlik tahdidlari ham paydo bo‘lib, bank tizimini himoya qilish zaruriyatini oshirmoqda.Bank tizimi duch kelayotgan muammolardan yana biri - global moliyaviy inqirozlarning ta’siri. Jahon iqtisodiyotidagi o‘zgarishlar bank tizimiga bevosita ta’sir qiladi, xususan, inflyatsiya, foiz stavkalarining oshishi va pul-kredit siyosatidagi o‘zgarishlar tijorat banklari faoliyatiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Bank tizimining rivojlanishi uchun muhim yo‘nalishlardan biri fintech (moliyaviy texnologiyalar) sohasining taraqqiyotidir. Fintech kompaniyalari bank xizmatlarini raqamlashtirish, to‘lov tizimlarini optimallashtirish va yangi innovatsion moliyaviy yechimlarni taklif etish orqali bank tizimiga yangi imkoniyatlar ochmoqda. Fintech startaplari kreditlash, investitsiya va sug‘urta sohalarida ham faoliyat yuritib, an’anaviy bank tizimiga raqobatchi sifatida paydo bo‘lmoqda. Bundan tashqari, mobil ilovalar va onlayn to‘lov tizimlari bank operatsiyalarini soddalashtirish, mijozlarga tezkor xizmat ko‘rsatish va bank xizmatlariga kirish imkoniyatlarini kengaytirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Zamonaviy fintech yechimlari mijozlarga real vaqt rejimida tranzaksiyalarni amalga oshirish, investitsiya portfellarini boshqarish va xarajatlarni tahlil qilish imkonini bermoqda. Shu bilan birga, fintech sohasi rivojlanib borar ekan, tartibga solish va xavfsizlik masalalariga ham alohida e’tibor qaratilmoqda. Regulyatorlar fintech kompaniyalarining faoliyatini 21tartibga solish, mijozlarning shaxsiy ma’lumotlarini himoya qilish va firibgarlikning oldini olish maqsadida yangi qonunlar va qoidalarni ishlab chiqmoqda. Kelajakda fintech va an’anaviy bank tizimining o‘zaro integratsiyasi yanada chuqurlashib, moliyaviy xizmatlarning yanada qulay va samarali bo‘lishiga xizmat qiladi.Yana bir muhim jihat - yashil moliyalashtirishning rivojlanishi. Atrof-muhitga zarar yetkazmaydigan investitsiyalarni qo‘llab-quvvatlash, ekologik loyihalarni moliyalashtirish va barqaror iqtisodiyotni shakllantirish zamonaviy bank tizimining muhim yo‘nalishlaridan biridir. Banklar ekologik barqarorlikni ta’minlash maqsadida yashil obligatsiyalar chiqarib, atrof-muhitni muhofaza qilishga qaratilgan loyihalarni moliyalashtirishga katta e’tibor qaratmoqda. Masalan, qayta tiklanuvchi energiya manbalarini rivojlantirish, chiqindilarni qayta ishlash va ekologik toza texnologiyalarni joriy etish kabi yo‘nalishlar banklarning moliyaviy qo‘llab-quvvatlashiga muhtoj. Bundan tashqari, xalqaro tashkilotlar va hukumatlar yashil moliyalashtirish siyosatini rag‘batlantirish maqsadida turli imtiyozlar, grantlar va subsidiyalar taqdim etmoqda. Shuningdek, banklar korporativ ijtimoiy mas’uliyat doirasida ekologik loyihalarni qo‘llab-quvvatlab, iqlim o‘zgarishlariga qarshi kurashish va barqaror iqtisodiy rivojlanishni ta’minlashga o‘z hissasini qo‘shmoqda. Yashil moliyalashtirish moliyaviy barqarorlik va ekologik xavfsizlikni ta’minlashda muhim omil bo‘lib, uning rivojlanishi kelajakda yanada kengayishi kutilmoqda.Shu bilan birga, kriptovalyutalar va blokcheyn texnologiyalarining rivojlanishi ham bank tizimiga ta’sir ko‘rsatmoqda. Kriptovalyutalar markaziy banklarning an’anaviy pul tizimlariga alternativ bo‘lib, tranzaksiyalarni tezlashtirish, xavfsizlikni oshirish va moliyaviy vositachilarning rolini kamaytirish imkonini beradi. Dunyo bo‘yicha bank aktivlari hajmi (mlrd. $) 22Yil AQSh Yevropa Ittifoqi Xitoy Yaponiya Rossiya 2018 17,800 24,500 37,000 10,200 1,500 2019 18,200 25,000 38,500 10,500 1,600 2020 19,000 25,800 40,000 10,800 1,700 2021 19,800 26,500 42,000 11,000 1,800 2022 20,500 27,300 44,000 11,300 1,900 Mamlakatlar bo‘yicha tijorat banklari soni Mamlakat Tijorat banklari soni AQSh 4,600 Germaniya 1,800 Xitoy 3,900 Yaponiya 1,100 Hindiston 1,200 Bank sektorining YAIMga nisbati (%) Mamlakat 2018 2019 2020 2021 2022 AQSh 82% 85% 88% 90% 92% Yevropa Ittifoqi 112% 115% 118% 120% 122% Xitoy 200% 205% 210% 215% 220% Yaponiya 120% 125% 130% 135% 140% Rossiya 45% 47% 50% 52% 55% Raqamli va an’anaviy bank xizmatlarining taqqoslashi Xizmat turi An’anaviy banklar Raqamli banklar Xizmat ko‘rsatish tezligi Ortiqcha hujjatlar va vaqt talab etadi Tezkor va oson Foydalanish qulayligi Filiallarga tashrif buyurish kerak Mobil ilovalar orqali 23Xizmat turi An’anaviy banklar Raqamli banklar To‘lov tizimlari Naqd va kartalar Kripto, elektron hamyon Kredit olish jarayoni Ko‘p hujjatlar talab etiladi Onlayn va tezkor Bank tizimining rivojlanishi uchun muhim yo‘nalishlardan biri fintech (moliyaviy texnologiyalar) sohasining taraqqiyotidir. Fintech kompaniyalari bank xizmatlarini raqamlashtirish, to‘lov tizimlarini optimallashtirish va yangi innovatsion moliyaviy yechimlarni taklif etish orqali bank tizimiga yangi imkoniyatlar ochmoqda. Fintech startaplari kreditlash, investitsiya va sug‘urta sohalarida ham faoliyat yuritib, an’anaviy bank tizimiga raqobatchi sifatida paydo bo‘lmoqda. Zamonaviy fintech yechimlari mijozlarga real vaqt rejimida tranzaksiyalarni amalga oshirish, investitsiya portfellarini boshqarish va xarajatlarni tahlil qilish imkonini bermoqda. Zamonaviy bank tizimi doimiy ravishda rivojlanib, yangi texnologiyalarni o‘zlashtirish, xizmatlar sifatini oshirish va moliyaviy barqarorlikni ta’minlashga intilmoqda. Mamlakatlar bank tizimini modernizatsiya qilish orqali iqtisodiy taraqqiyotga erishish va global moliyaviy bozorlar bilan integratsiyalashuvni kuchaytirish yo‘lida faol harakat qilmoqda. 6 2.2. Bank tizimidagi islohotlar va ularning samaradorligi Bank tizimidagi islohotlar moliyaviy sektorni mustahkamlash, iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash va bank xizmatlarining sifatini oshirishga qaratilgan. Ko‘pgina davlatlarda bank tizimini isloh qilish bo‘yicha keng ko‘lamli dasturlar amalga oshirilmoqda. Ushbu islohotlar asosan banklarning likvidligini oshirish, kreditlash jarayonini yaxshilash, kiberxavfsizlikni mustahkamlash va raqamli texnologiyalarni keng joriy etishni o‘z ichiga oladi. 6 The World Bank . “Banking Sector Development and Stability” . Washington, 2022. 24Bank tizimidagi islohotlarning samaradorligini baholash uchun bir nechta asosiy ko‘rsatkichlar mavjud. Ular qatoriga bank aktivlari hajmi, kreditlash darajasi, mijozlar ishonchi, inflyatsiya darajasi va moliyaviy barqarorlik kiradi. Ko‘pgina rivojlangan davlatlarda amalga oshirilgan islohotlar natijasida bank tizimi yanada mustahkamlanib, mijozlarga ko‘rsatiladigan xizmatlar sifat jihatidan oshdi. Bank islohotlarining samaradorligi, avvalo, bank tizimining aholi va tadbirkorlik subyektlari uchun qulay bo‘lishi bilan belgilanadi. Kreditlash jarayonlarining yengillashishi, bank foiz stavkalarining moslashuvchanligi va mijozlarning bank tizimiga bo‘lgan ishonchi oshishi bu borada muhim omillardir.Shuningdek, zamonaviy bank tizimida raqamli texnologiyalar keng joriy etilmoqda. Masalan, mobil banking, internet orqali bank xizmatlarini ko‘rsatish, onlayn kreditlash platformalari va sun’iy intellekt yordamida xavf- xatarlarni tahlil qilish tizimlari joriy qilinmoqda. Bu esa moliyaviy xizmatlarning tezkorligi va qulayligini oshirishga xizmat qiladi.Bundan tashqari, bank tizimidagi islohotlar natijasida moliyaviy institutsional bazaning mustahkamlanishi kuzatilmoqda. Xususan, xususiy banklarning soni ortib borishi va ularning bozorga kirishi bilan raqobat kuchaymoqda, bu esa xizmatlar sifatining oshishiga sabab bo‘lmoqda.Yana bir muhim jihat shuki, bank islohotlari kredit resurslarini strategik sektorlarga yo‘naltirish orqali milliy iqtisodiyotning o‘sishiga ham hissa qo‘shadi. Xususan, qishloq xo‘jaligi, kichik va o‘rta biznes, innovatsion texnologiyalar va sanoat ishlab chiqarish tarmoqlari kreditlashning asosiy yo‘nalishlaridan biri sifatida e’tirof etilmoqda.Bank sektorining rivojlanishida xalqaro moliya institutlari va xorijiy investitsiyalarning jalb qilinishi ham muhim omillardan biri hisoblanadi. Ko‘pgina davlatlar xalqaro hamkorlik orqali bank tizimining mustahkamlanishiga erishmoqda. Xalqaro moliya institutlari, xususan, Jahon banki, Xalqaro valyuta jamg‘armasi (XVJ) va Osiyo taraqqiyot banki kabi 25tashkilotlar rivojlanayotgan mamlakatlarga kreditlar ajratish, texnik yordam ko‘rsatish va bank tizimini isloh qilish bo‘yicha tavsiyalar berish orqali muhim rol o‘ynamoqda. So‘nggi yillarda ko‘plab mamlakatlar o‘z bank tizimlarini xalqaro talablarga moslashtirish maqsadida islohotlar o‘tkazmoqda. Xususan, xalqaro moliya institutlari tomonidan tavsiya etilgan Basel III standartlari banklarning kapital yetarliligini oshirish va moliyaviy barqarorlikni ta’minlashga xizmat qilmoqda. Ushbu standartlar moliyaviy inqirozlarning oldini olish va kredit xavflarini kamaytirish uchun muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, xorijiy investitsiyalar jalb qilinishi bilan bank tizimining likvidligi ortib, raqobat muhitining yaxshilanishiga zamin yaratilmoqda. Ayrim davlatlarda yirik xalqaro banklarning sho‘’ba korxonalari ochilishi natijasida milliy banklarning innovatsion texnologiyalar va xizmatlarni joriy etish darajasi oshmoqda. Bu esa o‘z navbatida mijozlarga qulaylik yaratib, bank xizmatlarining sifatini oshirishga yordam bermoqda. Bank tizimining isloh qilinishi nafaqat ichki moliyaviy barqarorlikni mustahkamlash, balki xalqaro investitsion muhitni yaxshilash uchun ham muhimdir. Xususan, xorijiy investorlarning mamlakat bank tizimiga bo‘lgan ishonchi ortishi natijasida iqtisodiyotga yo‘naltiriladigan investitsiyalar hajmi kengaymoqda. Bu esa ishlab chiqarish va tadbirkorlik sohalarining rivojlanishiga turtki beradi. Bundan tashqari, xalqaro hamkorlik orqali bank tizimining shaffofligini oshirish ham muhim yo‘nalishlardan biri sanaladi. Ko‘plab mamlakatlar xalqaro moliyaviy tashkilotlar bilan hamkorlikda bank tizimida korrupsiya va noqonuniy moliyaviy operatsiyalarga qarshi kurashish choralarini kuchaytirib kelmoqda. Ushbu sa’y-harakatlar natijasida bank xizmatlarining ishonchliligi 26oshib, mijozlar va investorlarning moliyaviy tizimga bo‘lgan qiziqishi ortmoqda.Umuman olganda, xalqaro moliya institutlari va xorijiy investitsiyalarning jalb qilinishi bank tizimining barqaror rivojlanishiga xizmat qilib, iqtisodiyotning uzluksiz o‘sishini ta’minlaydi. Kelajakda bu yo‘nalishda yana-da ko‘proq innovatsiyalar joriy etilishi kutilmoqda. bank tizimidagi islohotlarning samaradorligi nafaqat bank sektorining ichki rivojlanishiga, balki butun mamlakat iqtisodiyotining barqarorligiga ham bevosita ta’sir qiladi.Bank islohotlari ko‘p hollarda bank sektorining ochiqligini oshirish va xalqaro moliya institutlari bilan hamkorlikni kuchaytirish orqali amalga oshiriladi. Xususan, xalqaro reyting agentliklari banklarning ishonchliligini baholash uchun islohotlarning natijalarini kuzatib boradi. Bundan tashqari, mamlakat ichidagi bank tizimining rivojlanishi to‘g‘ridan-to‘g‘ri mamlakat iqtisodiyotining o‘sish sur’atlariga bog‘liqdir. Bank islohotlari natijasida moliyaviy bozorning shaffofligi oshadi, korruptsiyaviy xavflar kamayadi va iqtisodiyotga jalb qilinadigan investitsiyalar hajmi ortadi.Quyida turli davlatlarda amalga oshirilgan bank islohotlari va ularning samaradorligi haqidagi jadvallar keltirilgan. Turli davlatlarda bank islohotlari natijalari Davlat Islohot yili Asosiy islohotlar Samaradorlik ko‘rsatkichi AQSh 2010 Dodd-Frank qonuni, stress- testlar joriy etilishi Kreditlash 20%ga oshdi Germaniya 2012 Bank kapitalining mustahkamlanishi Bank aktivlari 15%ga o‘sdi Xitoy 2015 Davlat nazoratining kuchaytirilishi, raqamli to‘lov tizimlari rivoji Kichik biznes kreditlari 25%ga oshdi Rossiya 2017 Bank litsenziyalari qayta Litsenziyalangan banklar 27Davlat Islohot yili Asosiy islohotlar Samaradorlik ko‘rsatkichi ko‘rib chiqildi soni kamaydi, lekin ishonchlilik oshdi Bank tizimidagi islohotlar natijasida aksariyat mamlakatlarda iqtisodiy o‘sish tezlashdi va moliyaviy barqarorlik mustahkamlandi. Ushbu islohotlar banklarning risklarni samarali boshqarishiga, likvidlik darajasining oshishiga va moliyaviy xizmatlarning sifati yaxshilanishiga yordam bermoqda.Shuningdek, zamonaviy bank tizimi mijozlarga qulaylik yaratish maqsadida raqamli texnologiyalarni keng joriy etmoqda. Bank xizmatlarining raqamlashtirilishi tufayli mijozlar onlayn kreditlash, tezkor tranzaktsiyalar va masofaviy xizmatlardan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lishmoqda.Bank tizimida blokcheyn texnologiyalaridan foydalanish moliyaviy operatsiyalarning shaffofligini oshirishga xizmat qiladi. Ayniqsa, xalqaro to‘lovlar jarayonida ushbu texnologiya tranzaktsiyalarni tezroq va ishonchli amalga oshirishga imkon beradi. Shu bilan birga, sun’iy intellektdan foydalangan holda kredit risklarini baholash, firibgarlikka qarshi kurashish va mijozlarga shaxsiylashtirilgan xizmatlarni taqdim etish imkoniyatlari kengaymoqda.Kelajakda bank tizimining islohotlari davom etib, iqtisodiyotning barqaror o‘sishiga xizmat qilishini kutish mumkin. Bank sektorida innovatsion texnologiyalarni joriy etish natijasida operatsion xarajatlar kamayadi, foyda darajasi ortadi va mijozlarning bank tizimiga bo‘lgan ishonchi yanada mustahkamlanadi. 2.3. Bank tizimini yanada rivojlantirish yo‘nalishlari Bank tizimini yanada rivojlantirish zamonaviy iqtisodiyotning eng muhim vazifalaridan biri hisoblanadi. Jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, bank tizimini samarali rivojlantirish moliyaviy barqarorlik va iqtisodiy o‘sishga bevosita 28ta’sir qiladi. Hozirgi vaqtda bank sohasida bir qator muhim yo‘nalishlar bo‘yicha islohotlar amalga oshirilmoqda. Birinchi navbatda, raqamli transformatsiya jarayonlarini jadallashtirish dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Banklarning mobil ilovalari, internet- banking va blokcheyn texnologiyalaridan foydalanishi mijozlarga tezkor va qulay xizmatlar ko‘rsatishga yordam beradi. Ayniqsa, kriptovalyutalar va markazlashtirilmagan moliyaviy tizimlar (DeFi) tobora keng tarqalib borayotgani sababli banklar ushbu yo‘nalishdagi yangi imkoniyatlardan samarali foydalanishlari zarur. Shuningdek, sun’iy intellekt va avtomatlashtirilgan tizimlardan foydalanish bank xizmatlarini soddalashtirish va tezlashtirishga imkon beradi. Masalan, sun’iy intellekt yordamida kredit tarixi tahlil qilinib, mijozlarga mos keluvchi kredit shartlari tezkor ravishda taklif qilinishi mumkin. Bu esa bank operatsiyalarining samaradorligini oshirish bilan birga, mijozlar uchun qulay sharoit yaratadi. Bundan tashqari, moliyaviy texnologiyalarni keng joriy etish orqali bank xizmatlarining sifati oshmoqda. Masalan, raqamli to‘lov tizimlari orqali mijozlar nafaqat mahalliy, balki xalqaro darajada ham tezkor pul o‘tkazmalarini amalga oshira oladilar. Xususan, blokcheyn texnologiyasi asosida ishlaydigan transchegaraviy to‘lov tizimlari banklarning operatsion xarajatlarini kamaytirish va mijozlar uchun qulaylik yaratish imkonini beradi. Shuningdek, bank sohasida raqamli identifikatsiya tizimlarini joriy etish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, biometrik autentifikatsiya, yuzni tanish tizimlari va elektron imzo kabi texnologiyalar bank mijozlari uchun xavfsizlik darajasini oshirishga yordam beradi. Bu esa firibgarlikning oldini olish va ishonchli moliyaviy muhit yaratishda muhim rol o‘ynaydi. Raqamli transformatsiya jarayonlarini jadallashtirish orqali banklar o‘z mijozlariga innovatsion xizmatlarni taqdim etishlari va ularning talablariga moslashishlari lozim. Bu esa nafaqat banklarning raqobatbardoshligini 29oshirishga, balki umuman moliya tizimining barqaror rivojlanishiga xizmat qiladi. Ikkinchi muhim yo‘nalish – moliyaviy inklyuziya darajasini oshirishdir. Bank tizimining rivojlanishi natijasida barcha aholi qatlamlariga, ayniqsa, chekka hududlarda yashovchilarga ham bank xizmatlaridan foydalanish imkoniyati yaratilishi lozim. Bu maqsadda mikrofinans tashkilotlari va kichik biznes subyektlari uchun maxsus moliyaviy mahsulotlar ishlab chiqilmoqda. Shuningdek, banklarning mobil filiallari va onlayn xizmatlarini kengaytirish orqali uzoq hududlarda yashovchilar uchun ham tezkor va ishonchli moliyaviy xizmatlarni taqdim etish rejalashtirilmoqda. Kredit tashkilotlari ham mikroqarz va kichik biznesni rivojlantirishga qaratilgan maxsus dasturlar orqali aholining bank tizimiga integratsiyasini ta’minlamoqda. Moliyaviy inklyuziya jarayonida banklar aholining moliyaviy savodxonligini oshirishga ham alohida e’tibor qaratmoqda. Chunki aholining bank xizmatlaridan samarali foydalanishi, ularning moliyaviy barqarorligini ta’minlashga xizmat qiladi. Shu sababli, banklar tomonidan maxsus seminarlar, vebinarlar va o‘quv dasturlari tashkil qilinmoqda. Bundan tashqari, elektron hamyonlar va raqamli to‘lov tizimlaridan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish orqali aholining moliyaviy xizmatlardan foydalanish imkoniyatlari oshirilmoqda. Barcha bu tashabbuslar aholi o‘rtasida ishonchli moliyaviy muhitni shakllantirishga xizmat qiladi va bank tizimining barqaror rivojlanishiga hissa qo‘shadi. Uchinchi yo‘nalish - xavfsizlik tizimini kuchaytirish va firibgarlikka qarshi kurash. Bank tizimining yanada rivojlanishi uchun kiberxavfsizlik masalalariga katta e’tibor qaratish lozim. Xususan, sun’iy intellekt asosida ishlaydigan xavfsizlik tizimlari, ma’lumotlarni shifrlash texnologiyalari va tajovuzkor hujumlarga qarshi ilg‘or dasturlarni joriy etish muhim ahamiyat kasb etadi. 30To‘rtinchi yo‘nalish - yashil bank xizmatlarini rivojlantirish. Atrof-muhitga zarar yetkazmaydigan moliyaviy xizmatlar va ekologik barqarorlikni ta’minlash maqsadida ekologik loyihalarga investitsiyalar yo‘naltirilmoqda. "Yashil obligatsiyalar" va "barqaror rivojlanish kreditlari" kabi mahsulotlar bank tizimi uchun yangi imkoniyatlar yaratmoqda. Shuningdek, banklar atrof-muhitga ijobiy ta’sir ko‘rsatadigan loyihalarni moliyalashtirish orqali barqaror rivojlanishga hissa qo‘shmoqda. Ekologik investitsiyalar qatoriga quyidagilar kiradi: qayta tiklanadigan energiya manbalarini rivojlantirish, chiqindilarni qayta ishlash loyihalari, ekologik toza transport vositalarini moliyalashtirish va energiya samaradorlik dasturlariga kredit ajratish. Banklar yashil moliyalashtirish doirasida maxsus imtiyozli kreditlar, grantlar va subsidiya mexanizmlarini ishlab chiqmoqda. Hozirgi vaqtda jahon bank tizimida "yashil obligatsiyalar" bozori tez sur’atlar bilan rivojlanib bormoqda. Bu obligatsiyalar ekologik loyihalarni qo‘llab-quvvatlash maqsadida chiqariladi va investorlar uchun barqaror daromad manbai sifatida qaraladi. Shu bilan birga, banklar "ESG" (Ekologik, Ijtimoiy va Korporativ boshqaruv) tamoyillariga asoslangan investitsiya siyosatini shakllantirishga harakat qilmoqda. Kelajakda bank tizimi yashil texnologiyalar va ekologik mas’uliyat tamoyillarini yanada keng joriy etish orqali nafaqat iqtisodiy barqarorlikni ta’minlaydi, balki atrof-muhit muhofazasiga ham ulkan hissa qo‘shadi. Bu jarayonda hukumat va xalqaro moliyaviy institutlarning ko‘magida ekologik tashabbuslarni rag‘batlantirish muhim o‘rin tutadi. Beshinchi yo‘nalish - bank xizmatlarini diversifikatsiya qilish. Zamonaviy banklar mijozlarga faqatgina kredit va depozit xizmatlarini taklif etish bilan cheklanib qolmay, balki investitsiya xizmatlari, sug‘urta, moliyaviy maslahat va aktivlarni boshqarish kabi keng ko‘lamli xizmatlarni ham taqdim etmoqda. Oltinchi yo‘nalish - xalqaro moliya institutlari bilan hamkorlikni mustahkamlash. Bank tizimining barqaror rivojlanishi uchun xalqaro 31standartlarga mos kelish va yirik moliyaviy institutlar bilan hamkorlik qilish muhim ahamiyatga ega. Bu jarayonda xorijiy investitsiyalarni jalb qilish, xalqaro to‘lov tizimlariga integratsiyalash va transchegaraviy banking xizmatlarini rivojlantirish muhim hisoblanadi. Bank tizimini yanada rivojlantirish zamonaviy iqtisodiyotda muhim rol o‘ynaydi. Raqamli texnologiyalarni joriy etish, xavfsizlik tizimlarini mustahkamlash, moliyaviy inklyuziyani oshirish va xalqaro moliya institutlari bilan hamkorlikni rivojlantirish orqali bank sektorining barqarorligini ta’minlash mumkin. Ushbu yo‘nalishlar bo‘yicha amalga oshirilayotgan islohotlar kelajakda bank tizimining yanada samarali ishlashiga va iqtisodiy rivojlanishga hissa qo‘shishi kutilmoqda. 7 Xulosa 7 O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va moliya vazirligi. “2025-yilgacha bank sektorini rivojlantirish dasturi”. Toshkent, 2023. 32Bank tizimi har qanday mamlakat moliya tizimining eng asosiy tarkibiy qismi bo‘lib, uning rivojlanishi iqtisodiyotning barqarorligi va samaradorligini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Bugungi kunda banklar nafaqat oddiy moliyaviy muassasalar sifatida faoliyat yuritadi, balki ular mamlakatdagi kapital harakatlarini boshqarish, investitsiyalarni jalb qilish, tadbirkorlikni rivojlantirish va aholining moliyaviy barqarorligini ta’minlash kabi vazifalarni bajaradi.Zamonaviy bank tizimi ikkita asosiy bo‘g‘indan iborat: markaziy bank va tijorat banklari. Markaziy bank davlatning pul-kredit siyosatini yurituvchi muhim muassasa bo‘lib, iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash va inflyatsiya darajasini nazorat qilish kabi vazifalarni amalga oshiradi. Tijorat banklari esa yuridik va jismoniy shaxslarga kredit berish, depozitlar qabul qilish, investitsiyalarni boshqarish, to‘lov tizimlarini amalga oshirish kabi xizmatlarni taqdim etadi. Ushbu ikki bo‘g‘inning o‘zaro hamkorligi natijasida bank tizimi samarali faoliyat yuritadi va moliya bozorining ishonchliligini oshiradi.Bugungi dunyoda bank tizimining rivojlanish tendensiyalari raqamli texnologiyalar bilan chambarchas bog‘liq. Raqamli bank xizmatlarining joriy etilishi bank mijozlariga qulaylik yaratib, ularning moliyaviy xizmatlardan tezkor foydalanish imkoniyatini kengaytiradi. Mobil bank ilovalari, internet-banking, blokcheyn texnologiyalari va sun’iy intellekt asosidagi xizmatlar bank tizimining samaradorligini oshirishga xizmat qilmoqda. Ayniqsa, blokcheyn texnologiyalari orqali amalga oshiriladigan tezkor va xavfsiz tranzaksiyalar global moliya bozorining kelajagi sifatida e’tirof etilmoqda.Shuningdek, bank tizimining barqarorligi va samaradorligini oshirish uchun xavfsizlik choralariga alohida e’tibor qaratish zarur. Bank tizimidagi firibgarlik holatlarini kamaytirish, kiberxavfsizlikni ta’minlash va mijozlarning ma’lumotlarini ishonchli himoya qilish bo‘yicha zamonaviy texnologiyalar joriy qilinmoqda. Bank sohasida avtomatlashtirilgan monitoring tizimlari va sun’iy intellektdan foydalanish xavfsizlikni oshirish bilan birga, operatsion xarajatlarni kamaytirishga ham yordam bermoqda. 33Bank tizimining yana bir muhim jihati – iqtisodiy islohotlar bilan uyg‘unlashgan holda rivojlanishi. O‘zbekiston misolida oladigan bo‘lsak, oxirgi yillarda bank sohasida jiddiy islohotlar amalga oshirilib, xususiy banklar soni ortib bormoqda, xalqaro moliyaviy institutlar bilan hamkorlik kengaymoqda, va tijorat banklari tomonidan yangi moliyaviy mahsulotlar taqdim etilmoqda. Bularning barchasi bank tizimining yanada ochiqligi va ishonchliligini ta’minlashga xizmat qiladi..Bank tizimini yanada rivojlantirish uchun davlat tomonidan ham, banklarning o‘zlari tomonidan ham islohotlarni davom ettirish zarur. Xalqaro standartlarga mos keladigan qonunchilik bazasini yaratish, banklarning kapital yetarliligini oshirish, likvidlikni ta’minlash va samarali boshqaruv tizimini yo‘lga qo‘yish bu boradagi muhim vazifalardandir.Yuqorida ta’kidlanganidek, bank tizimi moliya tizimining asosiy tarkibiy qismi sifatida iqtisodiy barqarorlik va rivojlanishda muhim rol o‘ynaydi. Banklar investitsiya loyihalarini moliyalashtirish, aholini ipoteka kreditlari bilan ta’minlash, eksport-import operatsiyalarini qo‘llab-quvvatlash kabi muhim jarayonlarning ajralmas qismi bo‘lib qolmoqda. Xulosa qilib aytganda, bank tizimi har qanday mamlakat iqtisodiy taraqqiyotining asosiy negizlaridan biri hisoblanadi. Banklarning raqobatbardoshligini oshirish, moliyaviy texnologiyalarni joriy etish, xavfsizlik choralarini kuchaytirish va bank xizmatlarini aholiga yanada yaqinlashtirish kabi omillar bank tizimining kelajakdagi rivoji uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega. Bank tizimidagi islohotlar, yangi texnologiyalarning joriy etilishi va moliyaviy inklyuziyaning kengaytirilishi orqali iqtisodiyotning barqaror rivojlanishini ta’minlash mumkin. Shu boisdan, bank tizimini yanada rivojlantirishga yo‘naltirilgan sa’y-harakatlar nafaqat moliya sohasining o‘sishiga, balki butun iqtisodiyotning mustahkamlanishiga ham xizmat qiladi. Foydalanilgan adabiyotlar 341) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “2020-2025 yillarda bank tizimini isloh qilish strategiyasi”. Toshkent, 2020. 2) O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki. “O‘zbekiston Respublikasining bank tizimi to‘g‘risidagi qonun hujjatlari to‘plami”. Toshkent, 2023. 3) Baxtiyor Xalimovich Qodirov. “Bank ishi”. Darslik. Toshkent: Iqtisodiyot, 2022. 4) Sharifxon Xolbo‘tayevich Xolbo‘tayev. “Bank tizimini rivojlantirishda kredit siyosati”. Toshkent: Fan, 2019. 5) Sodiqjon Sultonovich G‘ulomov. "O‘zbekiston bank tizimining rivojlanish yo‘nalishlari". Ilmiy maqola. “Iqtisodiyot va moliya” jurnali, 2021, №3. 6) Frederic Stanley Mishkin. “The Economics of Money, Banking, and Financial Markets”. Pearson, 2018. 7) Stephen A. Ross, Randolph W. Westerfield, Bradford D. Jordan. “Fundamentals of Corporate Finance”. McGraw-Hill, 2020. 8) O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining rasmiy sayti: www.cbu.uz 9) Uktam Tursunovich Tursunov. “Bank tizimining innovatsion rivojlanishi”. Toshkent: Iqtisodiyot, 2022. 10) Nicholas Gregory Mankiw. “Principles of Economics”. Cengage Learning, 2019. 11) Joseph Eugene Stiglitz, Andrew Weiss. "Credit Rationing in Markets with Imperfect Information". American Economic Review, 2020. 12) Toshpo‘lat Xoshimov. “Bank ishi nazariyasi va amaliyoti”. Toshkent: Iqtisodiyot, 2017. 13) O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi qonun hujjatlari bazasi: www.lex.uz 14) Farrux Hamidovich Xamidov. “Rivojlangan mamlakatlar bank tizimi va O‘zbekiston tajribasi”. Ilmiy maqola. “Iqtisodiy tahlil” jurnali, 2022, №4. 15) International Monetary Fund (IMF) hisobotlari: www.imf.org 16) The World Bank. “Banking Sector Development and Stability”. Washington, 2022. 3517) Xalqaro moliya tashkilotlari hisobotlari. “Bank tizimidagi raqamli transformatsiya”. 2021. 18) Bloomberg Intelligence. “The Future of Banking in Emerging Markets”. 2023. 19) Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti ilmiy jurnali. “O‘zbekistonda moliyaviy texnologiyalarning bank tizimiga ta’siri”. 2022, №2. 20) O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va moliya vazirligi. “2025-yilgacha bank sektorini rivojlantirish dasturi”. Toshkent, 2023.

Mundarija
Kirish……………………………………………………………….……...….3
I BOB. Bank tizimi va uning moliya tizimidagi o‘rni
1.1. Bank tizimining mohiyati va vazifalari……………………….…………..6
1.2. Bank tizimining tarkibiy tuzilishi va turlari………………….……….....11
1.3. Banklarning moliya bozoridagi roli…………………………….…….…14
II BOB. Zamonaviy bank tizimi va uning rivojlanish tendensiyalari
2.1. Zamonaviy bank tizimining xususiyatlari va muammolari……….….....19
2.2. Bank tizimidagi islohotlar va ularning samaradorligi…………..…….....23
2.3. Bank tizimini yanada rivojlantirish yo‘nalishlari…………….……….....28
Xulosa………………………………………………………………………..32
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………34
 

Sotib olish