Bank tizimining iqtisodiy taraqqiyotdagi o’rni - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokumentlar soni: 616
Foydalanuvchilar soni: 251

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	595.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	10 Avgust 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Bank tizimining iqtisodiy taraqqiyotdagi o’rni

OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM , FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
SIRTQI FAKULTET

“ _______________________________________________ ______ ___
” KAFEDRASI
“ _____________________ ___________________ ______ ________ ________
” fanidan

KURS ISHI
МАVZU:
__________________________________________________________________
_________________________________________________________________
Bajardi: ____________ ______ _____________
Qabul qildi: __________ ______ ____________

RO‘YX ATGA OLINDI
“ ____
” _______20 2 3 y.
№ _________
Imzo _________ Kurs ishi himoya ga tavsiya
qilingan sana
“ ____” _______20 2 3 y.
Ilmiy rahbar __ ________
Imzo _______________
Kurs ishi himoya qilingan
sana
«____» _______202 3 y .

Baho
« _____
» ________ _
___________
( imzo )
_ _ _________
( imzo )
___________
( imzo ) Komissiya a’zolari :
__________________

_________________ _

_________________

Bank tizimining iqtisodiy taraqqiyotdagi
o’rni
Reja:
Kirish
1. Banklarning kelib chiqishi va uning mohiyati
2. Markaziy bankni faoliyatining asoslari, maqsad va vazifalari
3. Bank faoliyatini tashkil qilishning iqtisodiy va huquqiy asoslari
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

2

Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Iqtisodiyotida yuz berayotgan tangliklar, nomunosibiklar
bir uchi bank tizimi holati va tijorat banklarning foaliyatiga borib takaladi.
Ayniqsa, o’tish davrini boshdan kechirayotgan davlatlarda yuz bergan va yuz
berayotgan inqirozlarning bosh omillari bo’lib, banklarning sinishi va bankrotligi
sanaladi. Rossiyada 2019 yil va 2021 yilda sodir bo’lgan krizislarning tahlili shuni
ko’rsatadiki, aholining banklarga inshonchini yo’qolishi, siyosiy omillar va
moliyaviy piramidalarning tushkunligi holatlari banklarning to’lovga qobiliyatini
yo’qqa chiqaradi. Shunday ekan, tijorat banklarning likvidligi va to’lovga
qobiliyatini tahlil etish davomida bunga ta’sir etuvchi omillarni aniqlash lozim.
Chunki likvidlik va to’lovga qobiliyatlilik murakkab iqtisodiy kategoriyalar
sanaladi, bir qarashda, yuzaki baholaganda tahlil samarasi past bo’lish mumkin.
Kurs ishining maqsadi va vazifalari: Banklar faoliyatiga ta’sir qiluvchi
omillar turlicha tasniflanadi. Odatda, esa ularni ichki va tashqi omillarga ajratilib
o’rganiladi. Tijorat banklarning likviddiligi va to’lovga qobiliyatliligini
belgilaydigan ichki omillar qatoriga quyidagilar kiradi.
- bankning mustahkam kapital bazasi
- aktivlar sifati
- depozitlar sifati
- tashqi manbalarga qarashlik darajasi
- aktivlar va passivlarning muddatlari bo’yicha munosibligi
- malakali menejment
- bankning imidji
Kurs ishining obekti: Bankning mustahkam kapital bazasi o’z
kapitalining mutlaq qiymatini ifoda etib, aktivlar bo’yicha risklarning himoya
manbasi hamda omonatchilar va depozitchilar mablag’larini kafolati hamdir.
Bankning o’z kapitali ustav fondi va boshqa maqsadli fondlardan iborat bo’lib,
moliyaviy bar qarorlik uchun ham asosdir. Shunday qilib, bankning o’z kapitali
qancha katta bo’lsa, likvidliligi ham shuncha yuqori bo’ladi. Shuningdek, to’lovga
layoqatlilik ham o’z kapitali hisoblanadi.
Aktivlar sifati asosan to’rt xil mezon asosida aniqlanadi: likvidlilik, risk
darajasi, daromadlilik va diversifikatsiya bo’yicha. Aktivlarning likvidligi shu
3

aktivlarning pul shakliga o’tish layoqatidir. Likvidlik xizmatidan aktivlar bir necha
guruxlarga ajraladi. Birinchi guruhga yuqori likvidli aktivlar - kassa va vakillik
hisobvaragidagi mablag’lar hamda davlatning qimmatli qogozlarni kiritish
mumkin. Ikkinchi guruxga qisqa muddatli ssudalar, banklararo kreditlar, faktoring
operatsiyalari va aktsionerlik jamiyatlarning tijoriy qimmatli qog’ozlari tashkil
etadi. Ular shakliga o’tishning muddatli xarakteriga ega. Uzoq muddatli
investitsiyalar, qo’yilmalar va lizing operatsiyalari uchinchi guruhx likvid
aktivlarni tashkil etadi. Nixoyat, to’rtinchi guruh likvid aktivlar muddati
uzaytirilgan ssudalar, bino va inshootlardan iborat. Risk darajasi bo’yicha ham
aktivlar to’rt guruhga ajratiladi va mos holda 0,20, 50, 100% lik risk darajasiga ega
aktivlardan iborat.
Shuni ta’kidlash lozimki, risk darajasi qanchalik yu qori bo’lsa, likvidlik
shunchalik past bo’ladi. Aktivlarning daromadliligi aktivlarning ishchanligi va
samaradorligini namoyon etadi. Daromadlik bo’yicha aktivlar daromad keltiruvchi
va daromad keltirmaydigan aktivlarga bo’linadi. Daromadlar qanchalik ko’p
bo’lsa, bankda kapital bazani mustahkamlash imkoniyati paydo bo’ladi. Lekin
ko’r-ko’rona daromadlilikka intilishi aktivlarning yo’qotilishiga va likvidlilikning
pasayishga olib keladi. Aktivlar sifatini ko’rsatadigan mezonlardan yana biri
ularning diversifikatsiyasidir.

1. Banklarning kelib chiqishi va uning mohiyati
Bank deb pul mablag’larini yig’uvchi, saqlab beruvchi, kredit-hisob va boshqa
har xil vositachilik operatsiyalarini bajaruvchi muassasalarga aytiladi.
Banklar paydo bo’lishining asosi bo’lib tovar-pul munosabatlarining
rivojlanishi hisoblanadi. Tovar-pul munosabatlarining bo’lishi va ularning
rivojlanib borishi barcha ijtimoiy-iqtisodiy tuzumlarda banklarning ham bo’lishini
taqozo qiladi.
Banklar o’rta asrlarda puldorlar tomonidan pulni qabul qilish va boshqa
davlat, shahar puliga almashtirib berish asosida kelib chiqqan. Keyinchalik
puldorlar o’z bo’sh turgan mablag’laridan foyda olish maqsadida ularni vaqtincha
foydalanishga mablag’ zarur bo’lgan sub’ektlarga ssudalar berishgan. Bu hol pul
almashtiruvchi puldorlarning bankirlarga aylanishiga olib kelgan.
4

Bank so’zi italyancha «banca» so’zidan olingan bo’lib «stol», aniqrog’i
«pullik stol» degan ma’noni anglatadi. O’rta asrlarda italiyalik puldorlar
hamyonlaridagi, idishlardagi monetalarni stol ustiga qo’yib hisob-kitob qilganlar.
XII asrlarda Genuyada pul almashtiruvchilarni «bancherii» deb atashgan.
Agar puldorlardan birortasi ishonchni oqlamasa va o’z ishiga ma’suliyatsizlik
qilsa, u o’tirgan stolni sindirib tashlashgan va uni «Banco rotto», yani bankrot deb
atashgan.
Ya’ni, bizga ma’lum bo’lgan «bankrot» so’zi ham italyancha«banca» so’zidan
olingan.
Banklar paydo bo’lishining boshlang’ich nuqtasi bo’lib XVI asrda
Florentsiya va Venetsiyada tashkil qilingan kichik jirobanklar hisoblanadi.
Keyinchalik shunday banklar Amsterdamda (1605 y.), Gamburgdagi (1618 y.),
Milanda, Nyurnbergda, Genuyada vujudga kelgan. Bu banklar asosan o’z
mijozlarisavdogarlarga xizmat qilgan, ular o’rtasida naqd pulsiz hisob-kitoblarni olib
borgan.
Bu banklar o’z mijozlarini monetalar tarkibi buzulishi tufayli zarar ko’rishdan himoya
qilgan. Ular hisoblarni ma’lum summadagi qimmatbaho metallni
ifodalovchi maxsus pul birligida
olib borishgan o’zlarining bo’sh pul mablag’larini jirobanklar davlatga,
shaharlarga, chet el savdogarlariga ssudaga berishgan
Angliya bank tizimi (XVI asr) yuzaga kelgan va rivojlangan birinchi davlat
hisoblanadi. Angliya bankirlari oltin (oltinni saqlab berish) bilan
Tarixda birinchi yuzaga kelgan bank Angliya banki hisoblanib, u 1694
yilda aktsioner bank sifatida tashkil bo’lgan. Bu bank aktsioner-emission bank
bo’lib, unga davlat tomonidan banknotlar chiqarishga ruxsat berilgan. Keyinchalik
sanoat rivojlanish natijasida banklar boshqa mamlakatlarda ham tashkil qilinib
borgan.
Banklarning kelib chiqishi va rivojlanish ishlab chiqarish bilan bog’liq harajatlar
va talablarning oshishi, savdo kapitali aylanishining tezlashuvi bilan bog’liq
bo’lgan. Natural xo’jalik munosabatlarining tugashi, savdo-sotiq
munosabatlarining rivojlanishi pullik hisob-kitoblar olib borishga, kreditning
5

rivojlanishiga yo’l ochdi. Ishlab chiqarishni rivojlantirish yollanma mehnatni jalb
qilishga olib kelgan.
Yollanma mehnat uchun xaqning pul shaklida to’lanishi, doimiy pul
aylanishini yuzaga keltirdi. Pul aylanishini esa bank tomonidan boshqarish zarur edi.
Shunday qilib, banklar mablag’larni yig’ish va taqsimlash orqali ssuda kapitali
harakatini boshqara boshladi. Ssuda kapitalistidan farqli o’laroq bankir tadbirkor
sifatida o’z ish faoliyatini olib borgan.
Agar sanoat sohasidagi puldor o’z kapitalini sanoatga, savdogar o’z
mablag’ini savdoga qo’ysa, bankir o’z kapitalini bank ishiga qo’yadi. Ssuda
kapitalisti asosan o’z bo’sh kapitalini qarzga bersa, bankirlar asosan chetdan jalb
qilingan mablag’larga tayanadi. Ssudaga mablag’ beruvchi puldorning daromadi
ssuda foizi bo’lsa, bankirning daromadi bank foydasi hisoblanadi. Banklar
korxona, tashkilot, davlat muassasalari, aholi bo’sh pullarini jalb qilish orqali katta
hajmdagi kapitalni o’z qo’llarida jamlaydilar va daromad keltiruvchi kapital
harakatini boshqarib boradilar. Banklarning yiriklashuvi va ular faoliyatining
takomillashuvi ularning maxsus korxonalar - kredit muassasalariga aylanishiga
olib keladi.
Shunday qilib, bank faoliyati xalq xo’jaligi mavjud bo’lgan bo’sh
mablag’larni jalb qilish va ssuda kapitalini taqsimlashni o’z ichiga oladi. Bank o’z
faoliyati davomida ma’lum daromadga ega bo’ladi. Bu daromad bank jalb qilgan
resurslarga yo’llaydigan foiz bilan joylashtirgan resurslari bo’yicha oladigan foiz
o’rtasidagi farqdan iborat bo’ladi.
2. Markaziy bankni faoliyatining asoslari, maqsad va vazifalari
Bozor iqtisodi sharoitida Markaziy bankning asosiy maqsadi - pul-kredit
tizimi va valyuta barqarorligini ta’minlash asosida - iqtisodiy o’sishga erishishdan
iborat.
Hozirgi O’zbekiston Respublikasi banki 2015 yil 21 dekabrda qabul qilingan
«O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki to’g’risida»gi qonun asosida faoliyat
ko’rsatmoqda.
Markaziy bank huquqiy shaxs sifatida davlat mulkiga asoslangan bo’lib,
iqtisodiy jihatdan mustaqil muassasa sifatida xarajatlarni o’z daromadlari
hisobidan qoplashi kerak.
6

O’zbekistonda zamonaviy bank tizimi 2-bosqichli usulda tashkil etilgan:
Markaziy bank va tijorat banklari. Markaziy bank keng tarmoqli tijorat banklari
o’rtasidagi sog’lom raqobat ko’rashidagi nazoratchi vazifasini bajaradi.
Respublika Markaziy banki o’z miqyosi va faoliyat doirasiga ko’ra
respublikamizdagi eng yirik bank hisoblanadi. Markaziy bankning asosiy maqsadi
milliy valyutaning barqarorligini ta’minlashdan iborat va monetar siyosatni hamda
valyutani tartibga solish sohasidagi siyosatni shakillantirishdan iborat. Markaziy
bankning asosiy funktsiyalari quyidagilardan iborat:
1. Iqtisodiyotni pul-kredit richagi yordamida boshqarish.
2. Hisob-kitob va pul o’tkazish operatsiyalarini bajarishni yo’lga qo’yish.
3. Tijorat banklari faoliyatini boshqarish va nazorat qilish.
4. Boshqa kredit muassasalari kassa zaxiralarini saqlash.
5. Rasmiy oltin - valyuta zaxiralarini saqlash.
6. Hukumat uchun hisob-kitob va kredit operatsiyalarini bajarish.
7. Tijorat banklariga kredit berish.
8. Pul emisiyasi.
Markaziy bank - o’z sarf-xarajatlarini o’zining daromadlari hisobidan amalga
oshiruvchi iqtisodiy jihatdan mustaqil muassasadir. Markaziy bankning molmulki
uning pul va boshqa moddiy boyliklaridan iborat bo’lib, ularning qiymati Markaziy
bank balnsida aks ettiriladi. O’zbekiston Markaziy banki yuqoridagi
vazifalariga qo’shimcha ravishda qo’yidagi vazifalarni ham bajaradi:
Monetar siyosatni va valyutani tartibga solish sohasidagi siyosatni
shakllantirish, samarali hisob-kitob tizimini tashkil etish va ta’minlash, banklar
faoliyatini tartibga solish va nazorat qilish, oltin va valyuta zaxiralarini saqlash va
boshqarish davlat byudjetining kassa ijrosini Moliya vazirligi bilan birgalikda
tashkil etishdan iborat. (1-jadval)
Bank tizimi faoliyatining asosiy ko’rsatkichlari to’g’risida 1

MA’LUMOT mlrd. so’m
Ko’rsatkichlar
nomi 01.01.2021 y. 01.06.2022 y. Nominal
o’sishi,
foizda Haqiqiy o’sishi,
(devalvatsiyani
hisobga
olmagan holda)
1 https://cbu.uz/uz/statistics/bankstats/276591/
7

foizda
jami shundan,
xorijiy
valyutada ulushi,
foizda jami shundan,
xorijiy
valyutada ulushi,
foizda
Bank
aktivlari, jami 272 727 129 077 47,3% 309 727 151 859 49,0% 13,6% 10,1%
Kredit
qo’yilmalari,
jami 211 581 100 947 47,7% 237 980 117 292 49,3% 12,5% 9,0%
Jalb qilingan
jami
depozitlar 91 009 39 969 43,9% 94 674 42 719 45,1% 4,0% 1,1%
Jami kapital 51 031 305 0,6% 54 342 324 0,6% 6,5% 6,4%

Markaziy bank moliyaviy yordam ko’rsatish va tijorat faoliyati bilan
shug’ullanmaydi. Respublika Markaziy bankining ustav kapitali 2 mlrd. so’m deb
belgilangan. Shuningdek, Markaziy bank soliqlar va bojlardan ozoddir. Markaziy
bank kelgusi yil uchun O’zbekiston Respublikasi monetar siyosatining asosiy
yo’nalishlarini ishlab chiqadi va har yili keyingi moliya yili boshlanishidan 30 kun
oldin Oliy Majlisga bu haqda axborot beradi. Markaziy bank pul-kredit, moliya,
valyuta va narx munosabatlarining ahvoliga asoslanib muomaladagi pul
massasining bitta yoki bir qancha ko’rsatkichlari o’zgarishining aniq mo’ljallarini
belgilash mumkin. Shuningdek, o’z hisob va kredit operatsiyalari bo’yicha
stavkalarni mustaqil ravishda belgilaydi. Markaziy bank O’zbekiston Respublikasi
hududida qonuniy to’lov vositasida banknotalar va tanga ko’rinishida pul
belgilarini muomalaga chiqardi. Markaziy bank va u vakolat bergan banklar
talabga ko’ra bir nominal qiymatdagi banknota va tangalarni boshqasiga hech
qanday to’lovsiz yoki vositachilik haqisiz almashtirib beradi. Naqd pul
mablag’larini muomalaga chiqarish va qaytarib olishni faqat Markaziy bank
amalga oshiradi. Markaziy bank valyutani tartibga solish va valyutani nazorat
qilish davlat organidir. Shuning bilan birga Markaziy bank yuridik va jismoniy
shaxslarga chet el valyutasida operatsiyalar o’tkazishga litsenziyalar beradi va
milliy valyutani chet el valyutasiga nisbatan kursini aniqlash tartibini belgilaydi.
8

Markaziy bank O’zbekiston Respublikasi hukumatining bankiri,
maslahatchisi va xazina vakili sifatida ish tutadi. Markaziy bank banklarni
ro’yxatga oladi va ularga bank operatsiyalarini amalga oshirish huquqini beruvchi
litsenziyalar beradi.
Markaziy bank boshqa banklar bilan o’zaro munosabatga kirishadi. Bunda
Markaziy bank va banklar bir-birlarining majburiyatlari bo’yicha javobgar emas,
ular shunday javobgarlikni o’z zimmasiga o’zlari olgan hollar bundan mustasno.
Markaziy bank hukumat muassasalari va tashkilotlari, xazina, mahalliy
hukumat organlari hisoblarini yurgizadi, davlat qimmatbaho qog’ozlari yuzasidan
operatsiyalarni bajaradi, xukumat organi topshirig’i bilan oltin va chet el valyutasi
bilan operatsiyalarni o’tkazadi.
Pul o’tkazish operatsiyalariga o’sib borayotgan talabni qndirish uchun
xizmat qiluvchi mexanizm sifatida Markaziy bank kliring markazlari tuzildi. Bu
markazlar yirik tijorat banklari qoshida yoki alohida hisob-kitob-kassa markazlari
sifatida faoliyat ko’rsatmoqda. Hozirgi kunda Respublikada faoliyat ko’rsatayotgan
hisobkitob-kassa markazlarining soni 14 ta bo’lib, ular elektron usul bilan
respublika
9

ichidagi to’lovlarni 65% dan ortig’ini o’tkazish muddatini 1-2 kundan oshirmasdan
o’tkazib berishmoqda.
Markaziy bank respublika Moliya vazirligi bilan hamkorlikda respublikada
pul-kredit siyosatini olib borish, reformalar o’tkazish va amalga oshirish ishlarini
bajaradi.
2022-yil yakunlari bo’yicha bank tizimi sof foydasi 10 trln so’mni tashkil etib,
2021-yilga nisbatan 2,6 barobarga yoki 6,1 trln so’mga o’sgan.
Bunda, o’sish darajasiga sof foizli (7,6 trln so’m) va foizsiz daromadlar (9,1
trln so’m) ijobiy ta sir ko’rsatgan bo’lsa, operatsion xarajatlar (3,9 trln so’m), soliqʼ
to’lovlari (1,1 trln so’m) va ehtimoliy yo’qotishlarga qarshi zaxiralar (5,5 trln
so’m) salbiy ta sir ko’rsatgan.(2-jadval)
ʼ
2021-2022 yillarda bank tizimi sof foydasi komponentlari 2

Foizli daromadlar 48,6 trln so’mni tashkil etib, uning tarkibida boshqa
banklarga joylashtirilgan mablag’lardan olingan daromadlar 2,1 trln so’mga (2,6
barobarga), qimmatli qog’ozlardan olingan daromadlar 1,6 trln so’mga (2,2
2
https://uzreport.news/finance/o-zbekiston-bank-tizimi-sof-
foydasi-10-trln-so-mni-tashkil-etdi 10

barobar), kreditlar va mijozlar majburiyatlaridan olingan daromadlar esa 10 trln
so’mga (31,5 foizga) oshgan.
Kredit va lizing operatsiyalari bo’yicha olingan foizli daromadlarning
umumiy foizli daromadlardagi ulushi 2019-2022 yillarda kamayish
tendenditsiyasiga ega bo’lib, 96 foizdan 87 foizga tushgan. Bu jarayon, banklar
aktivlari tarkibida sezilarli diversifikatsiya, xususan banklarga joylashtirilgan
mablag’lar ulushining 7 foiz bandga oshib, 16 foizga yetganligi, qimmatli
qog’ozlarga qilingan investitsiyalar ulushining 4 foiz bandga o’sib, 5 foizni tashkil
etganligi bilan izohlanadi. (3-jadval) 3

2019-2022 yillarda banklar biznes faoliyatida chakana biznes yo’nalishi
sezilarli faollashganligi, shuningdek bank bozorida biznes modeli asosan chakana
xizmatlariga yo’naltirilgan banklar ko’payganligi natijasida jismoniy shaxslar
kreditlarining umumiy kredit portfelidagi ulushi bugungi kunda 7 foiz bandga
oshib,
3
https://uzreport.news/finance/o-zbekiston-bank-tizimi-sof-
foydasi-10-trln-so-mni-tashkil-etdi 11

26 foizga yetgan holda, ushbu amaliyotdan olingan daromadlarning jami foizli
daromadlardagi ulushi 19 foizdan 34 foizgacha o’sganligi kuzatilmoqda.(4-jadval) 4

2018-yilda kredit portfelining keskin o’sishi (54%) natijasida, 2019-yilda
foizli daromadlar 69 foizga o’sgan bo’lsa, o’z navbatida, banklarda likvidlilik
talablarning kuchaytirilishi natijasida banklar tomonidan faol tarzda qo’shimcha
resurslarning jalb qilinishi foizli xarajatlarning 78 foizga o’sishiga olib kelgan.
(5-jadval)
4
https://uzreport.news/finance/o-zbekiston-bank-tizimi-sof-
foydasi-10-trln-so-mni-tashkil-etdi 12

2020-yilda pandemiyaning salbiy oqibatlarini yumshatish choralari doirasida
kreditlar muddatlari uzaytirilishi, foizli daromadlarning 73 foizga, shuningdek,
banklar tomonidan qo’shimcha likvidlilik jalb etilishi natijasida foizli
xarajatlarning 2020-2021 yillarda mos ravishda 42 foiz va 36 foizga o’sishi
kuzatilgan.
2019-2022 yillarda foizli xarajatlar tarkibida mijozlar depozitlari bo’yicha
xarajatlar ulushi 2 foiz bandga oshib, 49 foizga yetgan bo’lsa, kredit liniyalari
bo’yicha xarajatlar ulushi esa sezilarli darajada 6 foiz bandga kamayib, 36 foizni
tashkil etgan. Mazkur holat, banklar majburiyatlari tarkibida mijozlar depozitlari
ulushining o’sib borayotganligi bilan izohlanadi. (6-jadval) 5

Shuningdek, yuridik va jismoniy shaxslar depozitlari va ular bo’yicha foizli
xarajatlar tarkibida ham sezilarli o’zgarishlar ro’y bergan.
2019-2022 yillarda jismoniy shaxslar depozitlarining umumiy depozit
portfelidagi ulushi 5 foiz bandga oshib, 41 foizga yetgan hamda ular bo’yicha
xarajatlarning jami foizli xarajatlardagi ulushi 7 foiz bandga oshib, 40 foizni
tashkil etgan. Bu ushbu davrda jismoniy shaxslar muddatli depozitlarining 2,4
barobardan ortiq o’sganligi bilan izohlanadi.
https://uzreport.news/finance/o-zbekiston-bank-tizimi-sof-
foydasi-10-trln-so-mni-tashkil-etdi 13

5
2022-yilda foizsiz daromadlar o’tgan yilga nisbatan 1,9 barobarga o’sib, 33
trln so’mni tashkil etgan. Bunda, komission daromadlar ulushi 6 foiz bandga
kamaygan bo’lsa, xorijiy valyutada olingan daromadlar 18 foiz bandga o’sib, 42
foizni tashkil etgan. 6

6
https://uzreport.news/finance/o-zbekiston-bank-tizimi-sof-
foydasi-10-trln-so-mni-tashkil-etdi 14

Bank tizimining jami foizsiz xarajatlari joriy yilda 11,8 trln so’mni tashkil
etgan. Bunda, foizsiz xarajatlar tarkibida xorijiy valyuta ko’rilgan zararlar eng
katta ulushga ega bo’lib, jami foizsiz xarajatlarning 71 foizini tashkil etgan. 7

Shuningdek, joriy yilda yuzaga kelgan tashqi iqtisodiy vaziyat ta siriʼ
natijasida xorijiy valyutadagi xarajatlarning jami foizsiz xarajatlardagi ulushining
53 foizdan 71 foizgacha o’sishi kuzatilib, komission to’lovlar va ko’rsatilgan
xizmatlar bo’yicha xarajatlar ulushining 39 foizdan 27 foizgacha pasayishiga sabab
bo’lgan.
Banklar tomonidan joriy yilda yaratilgan zaxiralar 18 trln so’mni tashkil
etgan bo’lib, o’tgan yilga nisbatan 44 foizga oshgan. Zaxiralar tarkibida kredit va
lizinglar bo’yicha ko’rilishi mumkin bo’lgan zararlarni qoplash uchun yaratilgan
zaxiralar eng katta ulushga ega bo’lib, 2019 yilga nisbatan jami zaxiralardagi
ulushi 16 foiz bandga kamayib 77 foizni tashkil etgan, ushbu holat banklarning
boshqa zaxiralar tarkibida kreditlar bo’yicha hisoblangan foizlar bo’yicha zaxiralar
shakllantirganligi bilan izohlanadi.
7
https://uzreport.news/finance/o-zbekiston-bank-tizimi-sof-
foydasi-10-trln-so-mni-tashkil-etdi 15

2022-yil yakunlari bo’yicha aktivlar rentabelligi 2,5 foizni va kapital
rentabelligi 13,3 foizni tashkil etgan. Bunda, kapital daromadliligi o’zgarishida sof
foizli marja (3,4%), foizsiz daromadlarning aktivlarga nisbati (6%), leveraj
koeffitsiyenti (0,6%), foydaga nisbatan soliq yukining kamayishi (0,8%) kabi
omillar ijobiy ta sir etgan bo’lsa, zaxiralarning o’sishi (-2,5%) hamda foizsizʼ
xarajatlarning majburiyatlarga nisbati (-1,1%) salbiy ta sir etgan.
ʼ 8

8
https://uzreport.news/finance/o-zbekiston-bank-tizimi-sof-
foydasi-10-trln-so-mni-tashkil-etdi 16

3. Bank faoliyatini tashkil qilishning iqtisodiy va huquqiy
asoslari
Bozor iqtisodiyoti sharoitida tijorat banklarining faoliyati foyda olishga
yo’naltirilgan bo’ladi. Bozor iqtisodi sharoitida bank foydasining iqtisodiy
mohiyati yangicha ijtimoiy-iqtisodiy tus olib bormoqda, chunki tijorat banklarining
foydasi bank kapitali to’planishining va bankning rivojlanishining asosiy
manbasidir.
Bank foydasining o’sib borishiga ta’sir qiladigan bir necha xil omillar
bo’lib, bular: bankning rentabelligi, vaqtincha bo’sh mablag’larni samarali
ishlatilishi, turli xil pullik xizmatlar doirasini (faktoring, lizing, trast xizmatlari va
h.k.) kengaytirish, foyda keltirmaydigan aktivlarni kamaytirish, foyda keltiruvchi
aktivlarni ko’paytirish hisobiga va boshqa omillar hisoblanadi. Iqtisodiy rivojlanish
bosqichida tijorat banklarining asosiy ish tamoyillaridan biri yuqori darajada foyda
olishga qaratilgan bo’ladi. Banklarning faoliyati doimo foyda ko’rish bilan bog’liq
bo’lmasdan, ular faoliyatida zarar ko’rish ehtimoli ham uchrab turishi mumkpn.
Banklar faoliyati ijobiy bo’lgan hollarda banklarning foyda olish va salbiy faoliyat
natijasida banklarning zarar ko’rish ehtimoli yuqori darajada bo’ladi. Yuqorida
aytilgan foyda keltiruvchi rezervlarni amalda tatbiq qilish jarayonida bankning ish
faoliyati iqtisodiy jihatdan risk (zarar ko’rish ehtimoli bilan) bilan bog’liq bo’ladi.
Tijorat (aktsiyali, pay asosida va xususiy tartibda tashkil qilingan) banklar
huquqiy va xususiy shaxslarga «Banklar va bank faoliyati to’g’risidagi» qonunda
nazarda tutilgan operatsiyalarni bajarish va xizmatlar ko’rsatish orqali shartnoma
asosida kredit, hisob-kitob va boshqa xil bank xizmatlarini ko’rsatadi.
Tijorat banklari ustav kapitali kimga qarashli ekanligiga va uni tashkil
qilish uslubiga qarab, bajarilayotgan operatsiyalarning turi, faoliyat ko’rsatish
hududi va tarmoq belgilariga qarab bir-biridan farq qiladi. Respublikada,
mintaqalarda ko’zda tutilgan ma’lum dasturlarini bajarish va o’zga faoliyat
turlarini pul mablag’lari bilan ta’minlash uchun O’zbekiston Respublikasi

qonunlari va boshqa hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda maxsus tijorat banklari
tashkil etilishi mumkin.
Tijorat banklari O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankidan tegishli
litsenziyani olganlaridan keyin chet el valyutasida operatsiyalarini amalga
oshiradilar.
Tijorat banklari o’z ustavlari asosida ish olib boradilar. Davlat tijorat
bankining ustavi bankni tuzishga qaror qilgan organ tomonidan tasdiqlanadi.
Sherikchilik asosida tuzilgan tijorat bankining ustavi muassislar (qatnashuvchilar)
yig’ilishi tomonidan tasdiqlanadi.
Bankning ustavida:
- bankning nomi va uning manzilgohi (aloqa manzilgohi);
- bank amalga oshiradigan operatsiyalarning ro’yxati;
- bank tashkil etadigan fondlarning ro’yxati;
- ustav fondining miqdori;
- bankning huquqiy shaxs ekanligi va o’zini-o’zini moliya
resurslari bilan ta’minlashi negizida ishlashi to’g’risidagi nizom;
- bankning boshqaruv idoralari, ularning tarkibi va tuzilishi
to’g’risidagi nizom;
- bankka qarashli muassasalarning ro’yxati va ularning maqomi;
- bank va uning filiallarini tashkil etish hamda ularning faoliyatini
to’xtatish tartibi;
- faoliyati to’g’risidagi ma’lumotlarni matbuotda e’lon qilish
majburiyati
(tartibi);
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki bilan o’zaro munosabatlari aks
ettirilgan bo’lishi lozim.
Sherikchilik asosida tuzilgan bankning ustavi yuqorida keltirilgan
talablardan tashqari, aktsiyali jamiyatlar va mas’uliyati cheklangan jamiyatlar
to’g’risidagi amallardagi qonunlarda ko’rsatilgan talablarga javob berishi lozim.

Bank ustavga bank faoliyatining o’ziga xos xususiyatlari bilan bog’liq
boshqa qoidalar ham kiritilgan bo’lishi mumkin. Ustavga o’zgarishlar O’zbekiston
Respublikasi qonunlaridagi o’zgarishlar munosabati bilan kiritiladi.
Aktsioner tijorat banklarining ustav fondi qatnashchilarning badallari
hisobidan yoki aktsiyalar chiqarish va sotish hisobidan vujudga keltiriladi.
Mahalliy hoqimiyat va boshqaruv idoralarining hamma bo’limlari va
ularning ijroiya organlari, siyosiy tashkilotlar va ixtisoslashgan jamoat fondlaridan
tashqari barcha huquqiy va xususiy shaxslar tijorat banklarining muassislari
(hissadorlari), aktsionerlari bo’lishlari mumkin.
Tijorat banklarini tashkil qilishda yoki faoliyat ko’rsatayotgan banklarda
har bir muassis, aktsionerning ulushi ustav kapital miqdorining 30 %dan kam
bo’lmasligi lozim.
O’zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining 10-sonli «Tijorat banklari
faoliyatini muvofiqlashtirish qoidalari» nomli yo’riqnomasiga asosan tijorat
banklarini tashkil qilishda ular quyidagi miqdorda minimal ustav kapitaliga ega
bo’lishlari lozim.
2020 yil 1 yanvardan boshlab aholisi 0,5 mln.dan ortiq bo’lgan shaxarlarda
ochiladigan tijorat banklarning ustav kapitali 2,5 mln. AO’Sh dollari
ekvivalentidagi mablag’ga, aholisi 0,5 mln.dan kam bo’lgan shaxarlarda
ochiladigan banklar 1,25 AO’Sh dollari ekvivalenti miqdoridagi ekvivalent
mablag’ga ega bo’lishi kerak.
Tijorat banklari O’zbekiston Respublikasining soliq to’g’risidagi amaldagi
qonunlariga muvofiq soliqlar to’laydilar.
O’uyidagi mablag’lar banklarning o’z mablag’lari hisoblanadi:
- ustav fondi;
- rezervlar va foyda hisobiga vujudga keladigan
hamda bankning
balansida turadigan boshqa fondlar;
- taqsimlanmagan foyda, aktsiyachilar
yoki paychilar o’rtasida aktsiyalarni taqsimlash

hisobiga yoxud pay miqdorini oshirish hisobiga olingan
mablag’lar.
Tijorat banklari yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan yo’qotishlar o’rnini
qoplash uchun olinadigan foydadan O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki
tomonidan belgilab qo’yilgan tartibda rezerv fondlari tashkil etadilar.
Tijorat banklari shartnoma asosida bir-birlarining mablag’larini depozit,
kredit shaklida jalb etishlari, joylashtirishlari, o’z ustavlarida ko’rsatilgan boshqa
o’zaro operatsiyalarni amalga oshirishlari mumkin.
Mijozlarga kredit berish va o’z zimmasiga olgan majburiyatlarni bajarish
uchun mablag’ etishmay qolgan taqdirda tijorat banklari kredit resurslari olish
uchun O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankiga murojat qilishlari mumkin.
Tijorat banklari operatsiyalari bo’yicha foiz stavkalari ularning o’zlari
tomonidan mustaqil belgilanadi, ammo bu stavkalar davlat pul-kredit siyosatining
bosh yo’nalishlarida belgilab beriladigan foiz stavkalari siyosatiga asoslangan
holda har yili O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilanadigan
eng yuqori stavkalardan ortiq bo’lmasligi kerak. Masalan, tijorat banklari kreditlar
bo’yicha foiz stavkalarini belgilaganlarida, ular foiz stavkasining asosi qilib
Markaziy bank tomonidan belgilab berilgan qayta moliyalashtirish stavkasini
oladilar. Tijorat banklari kredit bo’yicha foiz stavkasini o’rnatganda qayta
moliyalashtirish stavkasini 1,5 martagacha oshirishlari mumkin. Masalan, hozirgi
kunda Markaziy Bankning qayta moliyalashtirish stavkasi 2,0 foizga teng. Demak,
tijorat banki tomonidan beriladigan kredit bo’yicha foiz stavka oyiga 2,5-3 %
(3×1,5), yiliga 30% (2,0×12) atrofida bo’lishi kerak.
Banklar bilan mijozlar o’rtasidagi munosabat shartnomaviy xarakterga ega
bo’ladi.
Mijozlar o’zlariga kredit va kassa xizmatini ko’rsatadigan bankni mustaqil
tanlaydilar.
Tijorat banklari qimmatbaho qog’ozlar bo’yicha operatsiyalar olib boradilar.
Tijorat banklari fond bozorlarining kelishuvlarida aktiv va bevosita ishtirok
etavermaydilar. Masalan: AO’Shdagi tijorat banklariga qimmatbaho qog’ozlar

bilan bo’ladigan operatsiyalarni o’tkazish, fond birjalariga a’zo bo’lish
ta’qiqlanadi. 1933 yilda (Glass-Stigal qonuni) qabul qilingan qonunga muvofiq
tijorat banklari sanoat kompaniyalarning obligatsiyalari va aktsiyalarini chiqarishni
tashkil qilishda ishtirok eta olmaydilar. Shunga qaramay qonunda juda ko’p
istisnolar mavjud bo’lib, ular bankka pullarni operativ qo’yish, davlat qimmatbaho
qog’ozlarini chiqarishni tashkil etish, shtat va mahalliy hokimiyat organlarning
obligatsiyalari, shuningdek, turli xalqaro tashkilotlar va federal muassasalar
chiqargan qarz hujjatlarni (majburiyatlari) bilan ishlash huquqini beradi. Bulardan
tashqari banklarga o’zlarining mijozlari hisobiga sanoat kompaniyalarining aktsiya
va obligatsiyalarini sotish va sotib olish kabi brokerlik funktsiyalarini bajarish
ruxsat etilgan. Shu bilan birga amerika tijorat banklari sanoat kompaniyalari va
firmalarning aktsiya paketlarini haqiqiy egasi sifatida trast operatsiyalarining
(qimmatbaho qog’ozlar portfellarini boshqarish operatsiyalari) katta hajmini
amalga oshiradilar.
AO’Shda tijorat banklari broker firmalari va investitsion kompaniyalarning
asosiy kreditorlari hisoblanadi. AO’Shning ettita yirik investitsion kompaniyalarni
dan 80%gacha aktivlari tijorat banklari krediti hisobidan ta’minlanadi.
Yaponiyada tijorat banklarining fond birjalariga a’zo bo’lish ta’qiqlangan.
Lekin ular litsenziya olgan holatda qimmatbaho qog’ozlarni hamma turini
o’zlarining schetlari bo’yicha yoki mijozlarning topshiriqlari bo’yicha sotish va
sotib olish (broker kompaniyalari va birjaga a’zo bo’lgan firmalar vositachiligida)
huquqiga egadirlar. Bulardan tashqari tijorat banklar davlatning qimmatbaho
qog’ozlari bilan bo’lgan tez muddatli operatsiyalarni amalga oshirishlari mumkin.
Uzoq vaqt yapon tijorat banklari yangi qimmatbaho qog’ozlarni vositachilik
funktsiyalarni amalga oshirish huquqlari bo’lmagan. Faqat 1981 yili ularga davlat
obligatsiyasi va sanoat kompaniyalar obligatsiyasini birja tashqarisida vositachilik
qilishga ruxsat etilgan.
Shuningdek, yapon tijorat banklariga mijozlarning qimmatbaho qog’ozlarni
boshqarish man etilgan.

Bank muassasalarining qimmatbaho qog’ozlar bilan
bo’ladigan operatsiyalariga aktiv qatnashishiga Germaniya tajribasi yorqin misol
bo’la oladi.
Bu davlatda qimmatbaho qog’ozlar bilan bo’ladigan hamma operatsiyalarni
faqatgina tijorat banklari qatnashish huquqiga ega. Aslida Germaniya davlatida
broker kompaniyalar va firmalar yo’q. Tijorat bankning funktsiyalari unversalligi
mijozlarning talab va ehtiyojlariga yuqori darajada javob beradi. GFRning
qimmatbaho qog’ozlar bozorini bank muassasalarisiz tasavvur qilib bo’lmaydi.
Ularning bu bozorda roli juda katta.
Banklar katta miqdorda obligatsiyalar chiqaradi, investitsion gruppalarning
egalari va yirik investorlik vazifasini bajaradi, ularga qimmatbaho qog’ozlar bilan
bo’ladigan operatsiyalar hajmining eng katta qismi to’g’ri keladi, bank sindikatlari
davlat qarz hujjatlarini chiqarish va tarqatishda katta jonbozlik ko’rsatadi.
Bank obligatsiyalarni chiqarish uchun 3 ta asosiy shartni bajarishi zarur;
- moliyaviy ko’rsatkichlar proportsiyasini saqlash;
- bankning moliyaviy ahvolining oshkoraligi;
- jami kapitalning va bank rezervlari 8 mln. DM darajasidan oshishi.
Obligatsiyalarni chiqarish to’g’risidagi ruxsat moliya vazirligi tomonidan
olinishi kerak. U haqidagi xabar esa Federal yustitsiya vazirligi gazetasida bosilib
chiqariladi. Odatda 3 yildan ortiq muddatga chiqarilgan obligatsiyalar GFR fond
birjalarida muomalada bo’ladi.
Lekin ularni sotish va sotib olish kelishuvlarning ko’p qismi birjadan
tashqari oborotda amalga oshiriladi. Universal tijorat banklari ko’pincha yadro
vazifasini bajarib, uning atrofida moliya-bank gruppalari, bir necha nisbatan
mustaqil bo’linmalarni o’z ichiga olgan.
Bu mustaqil bo’linmalar, masalan investitsion fondlar va konsultatsion
firmalar bo’lishi mumkin. Bu mustaqil bo’linmalar daromad olish markazlari
hisoblanadi. Aslida gruppaning yadrosini tashkil etgan bank, markaziy apparatdan
mahalliy va chet el filiallardan iborat. Banklarning markaziy apparatlari odatda
fond birjalari bo’lgan katta shaharlarda joylashgan. Rivojlangan mamlakatlarda

asosiy daromad manbai kredit operatsiyalari bo’lib, ikkinchi o’rinda qimmatbaho
qog’ozlar bilan bog’liq operatsiyalar turadi.

Xulosa
Xulosa qilib aytganda mustaqillik yillarda O’zbekiston oldingidan tubdan
farq qiluvchi yangi iqtisodiy munosabatlarga asoslangan iqtisodiy rivojlanishning
navbatdagi bosqichlariga o’tib bormoqda. Bozor iqtisodi asosida tovar-pul
munosabatlari yotadi. Tovar-pul munosabatlari – tovar ishlab chiqarish,
tovarlarning ayirboshlash va pul muomalasiga xos munosabatlarni ifoda qiladi.
Bozor iqtisodi erkin tovar-pul munosabatlarga asoslangan iqtisodiy monopoliyani
inkor qiluvchi, ijtimoiy taraqqiyotga, aholini ijtimoiy muhofaza qilish yo’nalishiga
ega bo’lgan va boshqarilib boriladigan iqtisoddir.
O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida bozor munosabatlarini qaror toptirish
dolzarb tadbirlardan bo’lgan pul, kredit va banklar tizimida ham chuqur
o’zgarishlarni amalga oshirishni taqozo qiladi. Bozor munosabatlariga o’tish
iqtisodiy kategoriya sifatida pulning, kreditning, foiz, soliq va boshqa
kategoriyalarning mohiyati va ahamiyatiga boshqacha yondashish zarurligini
taqozo qiladi.
Bozor munosabatlariga o’tish sharoitida bank-moliya tizimining ahamiyati
tubdan o’zgarmoqda. Bozor munosabatlarini boshqarish sohasida davlat tomonidan
olib boriladigan barcha ishlarning og’irlik markazi ana shu tizimlarga ko’chdi.
Shu sababli, bank tizimini takomillashtirish, banklarning mustaqilligini va
pul muomalasidagi ahvol uchun javobgarligini oshirish, pul-kredit munosabatlarini
tartibga solish, so’mning barqarorligi va yuksak nufuzini ta’minlash sahasidagi
muammolarni o’rganish, shuningdek, tegishli ilmiy xulosalar chiqarish va
tavsiyalarni ishlab chiqish o’ta dolzarb masalalardan hisoblanadi.
Bugungi kunda quyidagi savollar ilmiy nuqtai nazardan javoblarini
kutmoqda:
- naqd pul va kredit emissiyasining o’sishiga sabab
nima?
- aholi qo’lidagi pulning harakatsiz turib qolishiga
qanday qilib yo’l qo’ymaslik mumkin?

- mahsulot ishlab chiqarishning o’sishini
ta’minlamagan korxona (firma) ularga kredit berilishiga yo’l
qo’ymaslik uchun qanday chora-tadbirlar ishlab chiqish lozim?
- milliy valyuta kursini almashuvi va
barqarorlashuvini ta’minlash uchun qanday tadbirlar amalga
oshirilishi kerak?
- inflyatsiyani oldini olish va uni pasaytirish omillari
nimalardan iborat?
Bozor munosabatlarini talab darajasida tashkil qilish, ishlab chiqarishni
rivojlantirish, kengaytirish va shu asosida iqtisodiy taraqqiyotga erishish kreditdan
foydalanishni, banklar faoliyatini samaradorligini oshirishni, kreditdan
foydalanishda salbiy hollarning oldini olishni taqozo qiladi. Yoozirgi vaqtda tijorat
banklari tomonidan beriladigan kreditlarning salmog’i va sifati sohasida ancha
muammolar mavjud.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. O’zbekiston Respublikasi Konctitutsiyasi. T.: O’zbekistan, 2018 y.
2. O’zbekiston Respublikasining «Markaziy bank to’g’risida»gi qonuni.
15.11.2019, №O’RQ-582.
3. O’zbekiston Respublikasining “Valyutani tartibga
solish to’g’risida”gi (yangi tahriri) qonuni. 22.10.2019,
№O’RQ-573.
4. O’zbekiston Respublikasining “Banklar va bank
faoliyati to’g’risida”gi qonuni. 2019 yil 07 noyabr, №O’RQ-
580.
5. O’zbekiston Respublikasining “To’lovlar va to’lov
tizimlari to’g’risida”gi Qonuni. 2019 yil 07 noyabr, №O’RQ-
578
6. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020
yil 24 yanvardagi Oliy Majlisga yo’llagan Murojaatnomasi.
7. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Davlat
aktivlarini boshqarish, monopoliyaga qarshi kurashishni
tartibga solish tizimini va kapital bozorini tubdan
takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi 2019 yil 14
yanvardagi PF-5630-sonli farmoni
8. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 17
yanvardagi PF5635-son, “2017-2021 yillarda O’zbekiston
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi
bo’yicha Harakatlar strategiyasini “Faol investisiyalar va
ijtimoiy rivojlanish yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturi
to’g’risida” farmoni.
9. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
“Bank xizmatlari ommabopligini oshirish bo’yicha

qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi PF-3620 sonli
farmoni. 2018 yil 23 mart.
10. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Bank
tizimining moliyaviy barqarorligini yanada oshirish va
investisiyaviy faolligini kuchaytirish chora– tadbirlari
to’g’risida»gi PQ–1317–sonli qarori. 2010 yil 6 aprel.
11. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Tijorat
banklarining moliyaviy barqarorligini yanada oshirish va
ularning resurs bazasini rivojlantirish chora-tadbirlari
to’g’risida»gi PQ 2344- sonli qarori. 2015 yil 6 may.
12. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Kichik
tadbirkorlikni rivojlantirish kafolat jamg’armasini tashkil etish
to’g’risida”gi PQ-2768-sonli qarori. 2017 yil 10 fevral.
13. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Pul
muomilasini yanada takomillashtirish va bank plastik
kartochkalaridan foydalangan holda hisobkitoblarni
rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ- 2777-sonli
qarori. 2017 yil 15 fevral.
14. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob
xalqimiz bilan birga quramiz. – Toshkent: “O’zbekiston”
NMIU, 2017.
– 488 b.
15. Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va
shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik
qoidasi bo’lishi kerak. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU,
2017. – 104 b.
16. Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik
O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. – Toshkent:
“O’zbekiston” NMIU, 2017. – 56 b.

17. Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson
manfaatlarini ta’minlash
– yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. – Toshkent: “O’zbekiston”
NMIU, 2017. – 48 b.
18. O’zbekiston Respublikasi Markaziy
bankining “O’zbekiston Respublikasida valyuta
operatsiyalarini amalga oshirish qoidalarini tasdiqlash
to’g’risida”gi qarori, 31.08.2020, №3281.
19. O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki
boshqaruvining 2020 yil 15 fevraldagi 3/12-son qaroriga ilova
“O’zbekiston Respublikasida naqd pulsiz hisobkitoblar
to’g’risida”gi nizomi
20. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining “Tijorat
banklarida korporativ boshqaruv to’g’risidagi nizomga
o’zgartirishlar kiritish haqida”gi qarori, 26.02.2019, №943-5.
21. O’zbekiston Respublikasi Markaziy
bankining “O’zbekiston
Respublikasi banklarida depozit operatsiyalarini amalga oshirish tartibi
to’g’risidagi yo’riqnomaga o’zgartirishlar kiritish haqida”gi qarori, 19.03.2019,
№2711-4.
22. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining “Tijorat
banklari kapitalining monandligiga qo’yiladigan talablar
to’g’risidagi nizomga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish
haqida”gi qarori, 06.03.2019, №2693-5.
23. Abdullayeva Sh.Z. Bank ishi. T.: Moliya. 2017 yil. 148-
bet.
24. Azizov U.O’., Qoraliyev T.M. va b. Bank ishi. Darslik.
T.: “IQTISODMOLIYA”, 2016 yil, 760 b.
25. Банковское дело. Учебник. Под ред. Проф О.И.
Лаврушина – М.:

КНОРУС, 2015. – 768 с.
26. Деньги, кредит, банки. Под ред. Проф. О.И.
Лаврушина. – М.:
КНОРУС, 2015. – 560 с.
27. Костерина Т.М. Банковское дело: учебник для
бакалавров. М.:
Юрайт-Издат, 2012. 345 c.
Internet saytlari
28. www.ahbor - reyting.uz – (“Ahbor-Reyting” reyting
agentligi sayti)
29. www.cbu.uz ( O’zbekiston Respublikasi
Markaziy banki rasmiy vev sayti).
30. www.lex.uz (O’zbekiston Respublikasi Qonun
hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi rasmiy vev sayti).
31. www.stat.uz (O’zbekiston Respublikasi Statistika
qo’mitasi rasmiy vev sayti).
32. http s://www.uz se. uz - “Toshkent” Respublika fond birjasi
rasmiy sayti ma’lumotlari.

Bank tizimining iqtisodiy taraqqiyotdagi o’rni

Sotib olish