Bank xizmatlari bozorini rivojlantirish yo‘llari diplom ishi - Iqtisodiyot - Diplom ishlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	70000UZS
Hajmi	1.4MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	04 Iyul 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Diplom ishlar
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

32 Sotish

Bank xizmatlari bozorini rivojlantirish yo‘llari diplom ishi

Sotib olish

1RENESSANS TA’LIM UNIVERSITETI
MATEMATIKA VA IQTISOD FAKULTETI
“MOLIYA VA KREDIT” KAFЕDRASI
O'RALOV ERGASH JUMABEK O'G'LI
BANK XIZMATLARI BOZORINI RIVOJLANTIRISH
YO‘LLARI
60410600 – Bank ishi va audit bakalavriat ta’lim yо nalishi bо yiсha bakalavrʻ ʻ
darajasini оlish uсhun yоzilgan
BITIRUV MALAKAVIY ISHI
Bitiruvсhi: 60410600 – Bank ishi va audi t ta’lim yо nalishi
ʻ 5-kurs BIA-502
guruh talabasi
O’ralov E. __________
Ilmiy rahbar: ___________ Sh.Almasova
TОSHKЕNT – 2025« HIMОY A GA RUХSAT ЕTILDI »
Fakultеt dеkani
________ t .f.n ., dots. I . M.Raxmonov
“____” ____________ 2025 - y. «HIMОYAGA RUХSAT ЕTILDI»
“Moliya va kredit” kafеdrasi
mudiri
______ i.f.f.d., dots . A . B . Inobatov
“____” ____________ 202 5 - y.

2Mavzu: Bank xizmatlari bozorini rivojlantirish yo‘llari
MUNDARIJA
Kirish………………………………………………………………………...
I BOB. Bank xizmatlari bozorining nazariy va huquqiy asoslari
1.1. Bank xizmatlari va ularni boshqarish xususidagi nazariy konsepsiyalari
1.2. Bank xizmatlari bozorining tarkibi, funksiyalari va ishtirokchilari……..
II BOB. Mikrokreditbank faoliyati misolida O‘zbekistonda bank
xizmatlari bozorining hozirgi holatini tahlil qilish
2.1. Mikrokreditbank tizimi bank xizmatlari bozorining hozirgi holatini
tahlil qilish…………………………………………………………….……..
2.2. Hududiy bank xizmatlari ko‘rsatkichlari va muammolar tahlili………...
III BOB. Bank xizmatlarini takomillashtirish mexanizmlari va
samaradorligi
3.1.Bank xizmatlarini rivojlantirish mexanizmlari va innovatsion
yondashuvlar…………………………………………………………………
3.2.Taklif etilgan yechimlarning iqtisodiy samaradorligi va amaliy
ahamiyati……………………………………………………………………..
Xulosa va takliflar…………………………………………………………..
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………….……………
Ilovalar………………………………………………………………………
.
Kirish

3Diplom ishi mavzusining dolzarbligi Bugungi global iqtisodiyot sharoitida
bank xizmatlari bozori nafaqat moliyaviy vositachilik funksiyalarini bajaruvchi
tizim, balki iqtisodiy rivojlanishning barqarorligini ta’minlovchi muhim bo‘g‘in
sifatida ham namoyon bo‘lmoqda. Ayniqsa, O‘zbekistonda amalga
oshirilayotgan moliyaviy islohotlar, bank tizimini raqamlashtirishga qaratilgan
harakatlar va aholining bank xizmatlariga bo‘lgan qiziqishining ortib
borayotgani bank xizmatlari bozorining dolzarbligini yanada oshirmoqda.
Rivojlangan davlatlar tajribasiga e’tibor qaratilsa, bank xizmatlarining
kengayishi iqtisodiyotda investitsiya faolligi, pul aylanishi va iste’mol kreditlari
hajmiga ijobiy ta’sir ko‘rsatganini ko‘rish mumkin. Xususan, O‘zbekiston
sharoitida banklar faoliyatining sifat jihatdan yangi bosqichga o‘tishi, ularning
xizmat ko‘rsatish madaniyatini oshirish va moliyaviy xizmatlarni aholi va
tadbirkorlarga yanada yaqinlashtirish borasidagi ehtiyojlar bu sohaning dolzarb
ilmiy tadqiqotlar doirasiga kirishini taqozo qilmoqda.Prezidentimiz Shavkat
Mirziyoyev ta’kidlaganidek, “Bank tizimi real iqtisodiyotning kuchli tayanchi
bo‘lishi kerak” 1
, degan prinsip asosida bank xizmatlarini rivojlantirish davlat
siyosatining muhim yo‘nalishiga aylangan. Ayniqsa Mikrokreditbank faoliyati
orqali mamlakatdagi moliyaviy inklyuziya darajasini baholash, xizmatlar
taqsimotidagi hududlararo tafovutlarni tahlil qilish va ularni bartaraf etish
mexanizmlarini ishlab chiqish zarurati mavjud. Shu sababli ham diplom ishida
ko‘tarilgan “Bank xizmatlari bozorini rivojlantirish yo‘llari” mavzusi
iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi, xususan, moliyaviy xizmatlar sifati va
keng qamrovliligini ta’minlash nuqtayi nazaridan dolzarb va aktual hisoblanadi.
Mavzuning amaliy va nazariy jihatdan o‘rganilishi, mamlakatdagi bank tizimi
takomillashuviga hissa qo‘shibgina qolmay, iqtisodiyotning boshqa
tarmoqlarida ham ijobiy o‘zgarishlar uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga
Murojaatnomasi, 2020-yil 24-yanvar. // https://president.uz/uz/lists/view/3324

4Diplom ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Bank xizmatlari bozori
bo‘yicha ilmiy izlanishlar nafaqat iqtisodchilar, balki moliyaviy menejment,
marketing va axborot texnologiyalari sohasidagi mutaxassislar tomonidan ham
ko‘p yillardan buyon o‘rganilmoqda. O‘zbekiston iqtisodiyotida bank
sektorining o‘rni, uning transformatsiyasi, xizmat ko‘rsatishning zamonaviy
shakllari haqida O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining hisobotlari,
tahliliy sharhlari va boshqa ilmiy nashrlarda ko‘plab fikrlar bildirilgan. Shu
bilan birga, ba’zi xorijiy mualliflar — masalan, P. Rose, F. Mishkin, va
boshqalarning asarlarida bank tizimining raqobatga asoslangan rivoji, xizmatlar
diversifikatsiyasi va mintaqaviy moliyaviy inklyuziya masalalari keng
yoritilgan. O‘zbekistonda esa bu borada B. X. Xodjayev, R. S. Sodiqov, O. O‘.
Xakimov kabi olimlarning izlanishlari mavjud. Biroq, hozirgi bosqichda aynan
alohida banklar, jumladan Mikrokreditbank faoliyatining bank xizmatlari
bozoridagi o‘rni va rivojlanish salohiyatiga bag‘ishlangan chuqur tahliliy
tadqiqotlar kam. Mavzuning kam o‘rganilgan jihatlari, jumladan, hududiy
xizmatlar ko‘rsatkichlari, bank xizmatlarining raqamli shakllari va aholining
moliyaviy savodxonligi darajasi orasidagi o‘zaro bog‘liqliklarni o‘rganish
imkoniyati mavjud. Shuningdek, mavjud ilmiy ishlarda taklif etilgan yechimlar
ko‘pincha nazariy xarakterda bo‘lib, amaliy jihatdan qo‘llanilishi aniq
ko‘rsatilmagan. Shu sababdan ushbu diplom ishida Mikrokreditbank faoliyati
misolida bank xizmatlari bozorining holatini o‘rganish orqali mavjud ilmiy
bo‘shliqlarni to‘ldirish, real tahlillarga asoslangan takliflar ishlab chiqish va
ularni iqtisodiy samaradorlik mezonlari asosida asoslash ko‘zda tutilgan.
Diplom ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Ushbu diplom
ishining nazariy ahamiyati, avvalo, bank xizmatlari bozorining mohiyatini,
uning tarkibini va funktsional mexanizmlarini ilmiy asosda yoritishida
namoyon bo‘ladi. Bugungi kunda bank xizmatlari nafaqat moliyaviy
vositachilik vazifasini bajaradi, balki iqtisodiy barqarorlik, tadbirkorlikni
qo‘llab-quvvatlash, aholi moliyaviy savodxonligini oshirish va investitsion

5faollikni kuchaytirish kabi ko‘plab ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarda faol rol
o‘ynaydi. Shu jihatdan, diplom ishida bank xizmatlari va ularni rivojlantirishga
qaratilgan mexanizmlarning nazariy asoslarini tizimli tahlil qilish, mavjud ilmiy
qarashlar bilan solishtirish va yangi ilmiy xulosalar chiqarish imkoniyati
mavjud. Ayniqsa, Mikrokreditbank faoliyatining tadqiq etilishi orqali amaliy
holatlar asosida umumlashtirishlar keltirilgan bo‘lib, bu soha bo‘yicha mavjud
nazariy bilimlarni boyitishga xizmat qiladi.
Amaliy ahamiyati esa shundaki diplom ishida keltirilgan tahlillar va takliflar
bevosita bank xizmatlari ko‘rsatish tizimini yaxshilashga, xizmatlar sifati va
qamrovini oshirishga qaratilgan. Xususan, Mikrokreditbank faoliyati misolida
mavjud muammolarni aniqlash, hududiy tafovutlarni kamaytirish, mijozlar
ehtiyojiga mos xizmat turlarini joriy etish va raqamli bank xizmatlarini
kengaytirish yo‘llarini ishlab chiqish nazarda tutilgan. Diplom ishida berilgan
tavsiyalar real amaliyotda qo‘llanishi mumkin bo‘lib, nafaqat ushbu bank, balki
boshqa tijorat banklari faoliyati uchun ham foydali bo‘lishi mumkin. Bundan
tashqari, ilmiy izlanishlar natijasida ishlab chiqilgan takliflar bank
boshqaruvchilari, moliyaviy tahlilchilar, marketing mutaxassislari va davlat
moliyaviy siyosatini ishlab chiquvchi subyektlar uchun muhim amaliy
yo‘riqnoma bo‘lib xizmat qiladi. Diplom ishi natijalari oliy ta’lim
muassasalarida bank ishi va moliyaviy menejment yo‘nalishlarida o‘qitiladigan
darsliklar, seminarlar va amaliy mashg‘ulotlar uchun nazariy-amaliy asos bo‘lib
xizmat qilishi mumkin. Shuningdek bu ish asosida kelajakda kengroq
miqyosdagi ilmiy tadqiqotlar olib borish va magistrlik dissertatsiyasi tayyorlash
uchun ham poydevor yaratiladi.
Diplom ishi mavzusining — obyekti Mikrokreditbank ATB faoliyati
tanlangan. Ushbu bankning O‘zbekiston moliyaviy bozoridagi roli, hududiy
xizmat tarmoqlari va mijozlar segmentiga yo‘naltirilgan strategiyalari diplom
ishida tahlil markazida turadi.

6Diplom ishi mavzusining predmeti — O‘zbekistonda bank xizmatlari
bozorining rivojlanish yo‘llari, undagi xizmat turlari, ishtirokchilar va
boshqaruv mexanizmlaridir. Ayniqsa, Mikrokreditbank faoliyati misolida
xizmatlar sifati va kengaytirish strategiyalarini o‘rganish ushbu ishning asosiy
predmeti hisoblanadi.
Diplom ishi mavzusining maqsadi — Mikrokreditbank faoliyati misolida
O‘zbekistonda bank xizmatlari bozorining hozirgi holatini tahlil qilish, mavjud
muammolarni aniqlash va taklif etilayotgan mexanizmlarni asoslab, bank
xizmatlarini rivojlantirish yo‘llarini ishlab chiqishdan iborat.
Diplom ishi mavzusining vazifalari
 Bank xizmatlari va ularning nazariy asoslarini yoritish;
 Bank xizmatlari bozorining tarkibi va ishtirokchilarini aniqlash;
 Mikrokreditbank faoliyatining tahlilini o‘tkazish;
 Hududiy xizmatlar ko‘rsatkichlari va muammolarini baholash;
 Bank xizmatlarini rivojlantirish bo‘yicha ilg‘or mexanizmlarni taklif etish;
 Taklif qilingan chora-tadbirlarning iqtisodiy samaradorligini aniqlash.
Diplom ishi mavzusining tuzilishi kirish, uchta asosiy bob, xulosa va
takliflar, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati hamda ilovalardan iborat. Birinchi
bobda mavzuning nazariy asoslari yoritilgan, ikkinchi bobda Mikrokreditbank
faoliyati misolida amaliy tahlil o‘tkazilgan, uchinchi bobda esa rivojlantirish
mexanizmlari va samaradorlik yo‘nalishlari asoslangan.

7I BOB. Bank xizmatlari bozorining nazariy va huquqiy asoslari
1.1. Bank xizmatlari va ularni boshqarish xususidagi nazariy
konsepsiyalari
Bank xizmatlari deganda bank-moliya muassasalari tomonidan yuridik va
jismoniy shaxslarga ko‘rsatiladigan moliyaviy vositalar, amaliyotlar,
maslahatlar va qo‘shimcha xizmatlar tushuniladi. Bu xizmatlar moliya
bozorlari, korxona va tashkilotlar, aholi va boshqa manfaatdor guruhlar uchun
zarur bo‘lgan mablag‘ aylanishini ta’minlovchi vosita sifatida muhim o‘rin
egallaydi. Bank xizmatlari orqali pul mablag‘larini jalb qilish, ularni qayta
taqsimlash, investitsiya qilish, to‘lovlar amalga oshirish, valyuta ayirboshlash,
mijozlar nomidan moliyaviy operatsiyalarni yuritish kabi asosiy iqtisodiy
jarayonlar amalga oshiriladi. Bu xizmatlar bugungi zamonaviy iqtisodiyotda
barqarorlikni saqlab turuvchi va rivojlanishni ta’minlovchi omillardan biridir.
“Bank xizmatlarining mohiyati ularning ijtimoiy va iqtisodiy rolida yaqqol
namoyon bo‘ladi. Iqtisodiy tomondan banklar xizmatlari vositasida ishlab
chiqarish jarayonlariga mablag‘lar kiritiladi, iste’mol kreditlari orqali ichki
bozor jonlanadi va infratuzilma rivojlanadi. Ijtimoiy jihatdan esa, bank
xizmatlari aholining moliyaviy xavfsizligini ta’minlaydi, ularning mablag‘larini
himoya qiladi, elektron bank xizmatlari orqali turmush qulayligini oshiradi.
Shuningdek, moliyaviy savodxonlikni oshirishda banklarning axborot-
ma’lumot xizmatlari alohida o‘rin egallaydi. Aytish mumkinki, bank xizmatlari
jamiyat va iqtisodiyot o‘rtasida bog‘lovchi ko‘prik vazifasini o‘taydi” 2
.
Tarixan olganda, bank xizmatlarining shakllanishi savdo-sotiq va to‘lov
munosabatlarining rivojlanishi bilan chambarchas bog‘liq bo‘lgan. Ilk bank
xizmatlari faqat omonat qabul qilish va qarz berishdan iborat bo‘lsa, bugungi
kunda ularning qamrovi juda kengaygan. Xususan, XXI asrda raqamli
texnologiyalar bilan uyg‘unlashgan bank xizmatlari internet-banking, mobil
2
Saidov Ulug‘bek – Iqtisodchi olim, I qtisodiyot fanlari bo‘yicha fan doktori “Bank ishi
asoslari”, Iqtisodiyot nashriyoti, 2021-yil.

8banking, onlayn to‘lov tizimlari, avtomatlashtirilgan savdo maydonchalari,
investitsiya portfeli yuritish, robot-maslahatchilar kabi shakllarda namoyon
bo‘lmoqda. Bu esa bank xizmatlarini nafaqat moliyaviy institutlar, balki
texnologik kompaniyalar, fintex sohalari bilan ham uzviy bog‘liq holatga
keltirdi.
Bugungi kunda bank xizmatlarining tasnifi ham murakkablashgan. Ular
iqtisodiy funksiyalariga ko‘ra: passiv, aktiv va vositachilik xizmatlariga
bo‘linadi. Passiv xizmatlarga aholi va korxonalardan omonat qabul qilish,
hisobvaraqlar ochish va mablag‘larni jamlash kiradi. Bu xizmatlar orqali
banklar resurs bazasini shakllantiradi. Aktiv xizmatlar esa bu resurslar asosida
kredit berish, investitsiyalarga mablag‘ yo‘naltirish, moliyaviy vositalar bilan
operatsiyalar o‘tkazish kabilarni o‘z ichiga oladi. Vositachilik xizmatlari esa
moliyaviy vositachilik, masalan, to‘lovlar, pul o‘tkazmalari, valyuta
ayirboshlash, akkreditivlar va kafillik xizmatlari orqali amalga oshiriladi.
Ushbu xizmatlar banklarni real sektor va iste’molchilar ehtiyojlariga bog‘laydi.
“Bank xizmatlarining muhim xususiyati ularning mijozga
yo‘naltirilganligidir. Har bir bank o‘z xizmatlarini shakllantirar ekan, mijoz
ehtiyojlari, bozordagi raqobat va texnologik imkoniyatlarni hisobga oladi.
Masalan, chakana bank xizmatlari aholiga mo‘ljallangan bo‘lib, unda tezkorlik,
qulaylik va xavfsizlik birinchi o‘rinda turadi. Korporativ bank xizmatlari esa
yirik korxonalar va biznes strukturalar uchun moliyaviy rejalar tuzish, kredit
liniyalari ochish, tashqi savdo operatsiyalarini moliyalashtirish kabi murakkab
jarayonlarni o‘z ichiga oladi. Bu segmentatsiya xizmatlar samaradorligini
oshirishda muhim omildir.Shuningdek bank xizmatlarining sifati va ularni taklif
etish usullari ham zamonaviy raqobat muhitida katta ahamiyat kasb etadi.
Mijozlarga xizmat ko‘rsatish darajasi, xizmatlarning mavjudligi va foydalanish
qulayligi bank imijiga bevosita ta’sir qiladi. Shu bois zamonaviy banklar
xizmatlar portfelini uzluksiz kengaytirib boradi, yangicha mahsulotlar yaratadi,
masofaviy xizmatlarni takomillashtiradi. Hozirda bank xizmatlarining

9ko‘pchiligi onlayn rejimda, mobil ilovalar orqali, hattoki sun’iy intellekt
yordamida taklif etilmoqda. Bu esa bank xizmatlari mohiyatiga texnologik
omillarni kuchli bog‘lab qo‘ymoqda” 3
.
O‘zbekistonda bank xizmatlari bozori 2020-yildan buyon jadal
rivojlanmoqda. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ta’kidlaganidek: “Bank
tizimi real iqtisodiyotning kuchli tayanchi bo‘lishi kerak. 4
” Bu prinsip asosida
bank xizmatlarini takomillashtirish, ularni aholiga yaqinlashtirish, moliyaviy
inklyuziyani kengaytirish asosiy maqsad sifatida belgilangan. Shu sababli,
davlat dasturlari asosida bank xizmatlarining hududiy qamrovi
kengaytirilmoqda, bank filiallari va bankomatlar soni oshirilmoqda, raqamli
bank mahsulotlari joriy etilmoqda. Bularning barchasi xizmatlar mohiyatini —
ya’ni aholiga va biznesga moliyaviy qulaylik yaratish g‘oyasini amalda
ifodalaydi.
Mamlakatimizda faoliyat yuritayotgan Mikrokreditbank ayniqsa kichik
biznes va ijtimoiy zaif qatlamlarga mo‘ljallangan xizmatlari bilan ajralib turadi.
Ushbu bankning faoliyati bank xizmatlari mohiyatini amaliy misolda namoyon
etadi. U aholining turli qatlamlariga qulay shartlarda mikrokreditlar, omonatlar,
maslahat xizmatlari, elektron bank xizmatlarini taklif etib, moliyaviy
inklyuziyani oshirishga xizmat qilmoqda. Shu jihatdan bank xizmatlarining
mohiyati faqat pul bilan ishlash emas, balki jamiyatda moliyaviy barqarorlikni
ta’minlash, ishonchli moliyaviy muhit yaratish bilan ham bog‘liqdir.Bank
xizmatlari zamonaviy iqtisodiyotning ajralmas qismidir. Ularning mohiyati
iqtisodiy faollikni qo‘llab-quvvatlash, moliyaviy resurslarni oqilona taqsimlash,
aholini va biznesni kreditlash, hisob-kitoblarni osonlashtirish, shuningdek,
jamiyatda moliyaviy madaniyatni shakllantirish bilan chambarchas bog‘liqdir.
Har bir bank xizmatining orqasida strategik yondashuv, boshqaruv qarori va
3
Karimov Bahodir – Iqtisod fanlari doktori. “Moliyaviy xizmatlar bozori”, TDIU nashri,
2020-yil.
4
Mirziyoyev Shavkat Miromonovich – O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “Yangi
O‘zbekiston – taraqqiyot strategiyasi” PF–5886-son Farmon, 2020-yil 24-yanvar.

10innovatsion yechim yotadi. Shu bois, bank xizmatlari tushunchasini to‘liq
anglash va ularning mohiyatini chuqur tahlil qilish bank tizimini
mustahkamlash yo‘lida muhim ilmiy va amaliy asos hisoblanadi.Bank
xizmatlari iqtisodiyotning harakatlantiruvchi kuchi sifatida turli xil shakl va
ko‘rinishlarda faoliyat yuritadi. Har bir bank o‘z faoliyatida bir nechta turdagi
xizmatlarni taklif etadi va bu xizmatlar, odatda, mijozlar ehtiyojlari, bozor
holati, davlat tartibga solish siyosati va texnologik imkoniyatlarga qarab
shakllanadi. “Bank xizmatlari o‘z funksional mazmuniga ko‘ra uch asosiy
toifaga — passiv, aktiv va vositachilik xizmatlariga bo‘linadi. Har bir tur o‘z
vazifasi, moliyaviy oqimi va iqtisodiyotga ko‘rsatadigan ta’siri bilan ajralib
turadi” 5
.
Bank xizmatlarining asosiy turlari
1-rasm
Passiv bank xizmatlari bank tomonidan mablag‘lar jalb qilish orqali amalga
oshiriladi. Bu xizmatlar asosan mijozlardan — jismoniy va yuridik shaxslardan
5
Baxrom Akramovich Shodmonov – Bank operatsiyalari va innovatsion xizmatlar ,
Toshkent, 2020. 180 bet.Passiv xizmatlar (omonatlar, hisobvaraqlar)
Aktiv xizmatlar (kreditlar, lizing, faktoring)
Vo sitachilik xizmatlari (to‘lovlar, ayirboshlash,
kartalar)
Investitsion xizmatlar (qimmatli qog‘ozlar,
sarmoya)
Masofaviy va elektron xizmatlar
Ijtimoiy yo‘naltirilgan xizmatlar

11— omonatlarni qabul qilish, hisob raqamlari ochish, depozit xizmatlari,
muddatli va muddatsiz mablag‘larni qabul qilish kabilarni o‘z ichiga oladi.
Banklar ushbu jalb qilingan mablag‘lar evaziga mijozlarga foiz to‘laydi, va o‘z
faoliyatini moliyalashtirishda asosiy manba sifatida foydalanadi. Passiv
xizmatlar bank uchun resurs bazasini shakllantiradi va ularning moliyaviy
barqarorligini ta’minlaydi. Masalan, depozit liniyalari, jamg‘arma
hisobvaraqlari, korporativ mijozlar uchun hisob-kitob hisobvaraqlari eng keng
tarqalgan passiv xizmatlardandir.
“Aktiv bank xizmatlari esa bank tomonidan to‘plangan mablag‘larni foydali
joylashtirishga qaratilgan” 6
. Bu xizmatlar, odatda, kreditlash, investitsion
faoliyat, lizing, faktoring, diskont operatsiyalari orqali amalga oshiriladi. Kredit
xizmatlari bank xizmatlarining eng asosiy va keng tarqalgan turi bo‘lib, u
jismoniy va yuridik shaxslarga qisqa, o‘rta va uzoq muddatli kreditlar berishni
o‘z ichiga oladi. Har bir kredit turi o‘z shartlari, foiz stavkalari va qaytarish
mexanizmlariga ega. Lizing — uzoq muddatli moliyaviy ijaraning banklar
tomonidan taqdim etiladigan ko‘rinishi bo‘lib, u asosan ishlab chiqarish
vositalarini yangilashga xizmat qiladi. Faktoring esa mijozning qarzdorlariga
bo‘lgan to‘lovlarini bank tomonidan avans asosida to‘lab berish xizmatidir.
Ushbu xizmatlar bank daromadining asosiy qismini tashkil etadi va iqtisodiy
faollikni bevosita rag‘batlantiradi.
“Vositachilik xizmatlari — banklar tomonidan mijozlar nomidan yoki
ularning topshirig‘iga binoan amalga oshiriladigan moliyaviy operatsiyalardir” 7
.
Ular orasida hisob-kitob xizmatlari, pul o‘tkazmalari, valyuta ayirboshlash,
plastik kartalar orqali operatsiyalar, akkreditivlar, kafilliklar va bank kafolatlari
mavjud. Hisob-kitob xizmatlari doirasida banklar jismoniy yoki yuridik
shaxslarning o‘zaro to‘lovlarini vositachilik asosida amalga oshiradi. Bu
xizmatlar, ayniqsa, raqamli bank amaliyotlarining rivojlanishi bilan birga, har
6
Madumarov Akrom – TMI professori. “Bank faoliyatini boshqarish”, Toshkent, 2023-yil.
7
Madumarov Akrom – TMI professori. “Bank faoliyatini boshqarish”, Toshkent, 2023-yil.

12kuni millionlab tranzaksiyalarni tez va ishonchli tarzda amalga oshiradi. Plastik
kartalar bilan bog‘liq xizmatlar — bu naqd pulsiz to‘lovlar, terminallar orqali
savdo, onlayn to‘lovlar va SMS xabarnomalar kabi xizmatlardir. “Hozirda har
bir bank o‘zining xalqaro to‘lov tizimlariga ulangan kartalarini — VISA,
MasterCard, HUMO, UzCard — mijozlarga taklif qilmoqda.Shuningdek
investitsion bank xizmatlari ham muhim ahamiyat kasb etadi. Ular bank
tomonidan qimmatli qog‘ozlar bozorida ishtirok etish, aksiyalar va
obligatsiyalarni chiqarish, sarmoyalarni boshqarish va boshqa investitsion
vositalarni yuritishdan iborat. Bu xizmatlar ayniqsa yirik banklar va moliyaviy
institutlar tomonidan taklif qilinadi. Investitsion xizmatlar orqali banklar kapital
bozorlarining rivojlanishiga hissa qo‘shadi, korxonalar esa kerakli resurslarni
jalb qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bu bank faoliyatining yuqori darajadagi
professional yondashuvni talab etuvchi turidir.Maslahat va axborot xizmatlari
esa banklarning so‘nggi yillarda faol joriy qilayotgan xizmat turlaridan biridir.
Bu xizmatlar orqali bank mijozlarga moliyaviy maslahatlar, investitsiya
yo‘nalishlari, soliq rejalashtirish, kredit reytinlarini tahlil qilish va boshqa
yondosh sohalarda yordam beradi. Axborot texnologiyalari rivojlanishi bilan
birga, bunday xizmatlar mobil ilovalar, chatbotlar, veb-saytlar orqali taklif
qilinmoqda. Bu esa bank faoliyatining interaktivlik darajasini oshirib, mijozga
qulaylik yaratmoqda” 8
.
“Bank xizmatlarining yana bir keng tarqalgan turi — masofaviy xizmatlardir.
Ular internet-banking, mobil banking, SMS-banking va onlayn
konsultatsiyalarni o‘z ichiga oladi. Masalan, mobil ilova orqali hisobni
tekshirish, kartani bloklash yoki kredit so‘rash imkoniyati zamonaviy bank
xizmatining asosiy talabi bo‘lib qolgan. Masofaviy xizmatlar nafaqat qulaylik,
balki bankning resurslaridan tejamkor foydalanish imkoniyatini ham yaratadi.
Masalan, ofisga kelmagan holda operatsiyani bajarish, onlayn kredit
rasmiylashtirish yoki avtomatik hisob-kitob tizimlari orqali real vaqt rejimida
8
Tursunov Bahrom – NamDTU o‘qituvchisi. “Bank va mijoz munosabatlari”, 2022-yil.

13pul o‘tkazish mumkin bo‘lmoqda.Shuningdek korporativ xizmatlar segmenti
ham banklar uchun strategik ahamiyatga ega. Bu xizmatlar yirik kompaniyalar,
davlat korxonalari, eksport-import bilan shug‘ullanuvchi firmalar uchun
mo‘ljallangan. Ular ichida transchegaraviy hisob-kitoblar, valyuta xatarlari
bilan ishlash, moliyaviy rejalashtirish, kredit liniyalari ochish, tender kafolatlari
va boshqa murakkab xizmatlar mavjud. Bunday xizmatlar yuqori malakali
kadrlar, analitik yondashuv va barqaror bank tizimini talab etadi. Shu bilan
birga, bu xizmatlar bank daromadlarining salmoqli qismini tashkil qilad” 9
i.
“Yana bir e’tiborga loyiq tur — bu ijtimoiy yo‘naltirilgan bank xizmatlaridir.
Ular kam ta’minlangan qatlamlarga kredit imtiyozlari berish, davlat dasturlari
asosida ipoteka kreditlarini ajratish, talabalar uchun maqsadli kreditlar kabi
xizmatlarni qamrab oladi. Ushbu xizmatlar banklarning ijtimoiy mas’uliyatini
kuchaytiradi va jamiyatda moliyaviy imkoniyatlarni kengaytirishga xizmat
qiladi. Mikrokreditlash, ayollar va yosh tadbirkorlar uchun imtiyozli xizmatlar
aynan shu turga kiradi. Mikrokreditbankning faoliyati bu borada dolzarb amaliy
tajriba bo‘lib xizmat qilmoqda.Shunday qilib bank xizmatlari bugungi kunda
o‘nlab turli guruhlarga bo‘linadi. Ularning har biri bankning strategik
maqsadiga, bozor holatiga va mijozlar ehtiyojiga qarab shakllanadi.
Rivojlanayotgan bank tizimi uchun xizmatlar turlarini kengaytirish va ularni
zamonaviy texnologiyalar bilan uyg‘unlashtirish muhim ahamiyatga ega. Shu
sababli, har bir bank o‘z xizmat portfelini doimiy tahlil qilib, zamonga mos
yangiliklar joriy etishga intiladi. Aynan shunday yondashuv bank sektorining
barqarorligi va iqtisodiyotga qo‘shadigan hissasini oshiradi” 10
.
9
Islomov B. – TDIU tadqiqotchisi. “Raqamli iqtisodiyotda bank xizmatlari”, ilmiy maqola,
2023-yil.
10
Baxodir Islomovich Islomov – Raqamli iqtisodiyotda bank xizmatlari , Ilmiy maqola, 2023,
“Iqtisodiyot va ta’lim” jurnali. 14 bet.

14 1- jadval
Bank xizmatlarining asosiy turlari
Xizmat turi Maqsadi Mijoz
guruhi Amaliy misol
Passiv Mablag‘ jalb qilish Aholi,
korxona Omonat qabul qilish
Aktiv Mablag‘ joylashtirish Biznes,
aholiy Kredit, lizing
Vositachilik Hisob-kitob vositachiligi Har ikki
tomon Pul o‘tkazmasi, karta
Investitsion Moliyaviy bozor
ishtiroki Korporativ Obligatsiyalar, IPO
Bank xizmatlarini boshqarish — bu bank faoliyatining eng muhim va
murakkab yo‘nalishlaridan biridir. Boshqaruv jarayonida bank xizmatlarini
samarali rejalashtirish, tashkil etish, muvofiqlashtirish, nazorat qilish va
takomillashtirishga qaratilgan qator strategik hamda operativ qarorlar qabul
qilinadi. Boshqaruvning asosiy vazifasi — xizmatlarni bozor talabiga
moslashtirish, raqobatbardoshlikni saqlab qolish va mijozlar ehtiyojini to‘liq
qondirishdan iborat. Bu esa xizmatlarning nafaqat ko‘lamini, balki sifatini,
shaffofligini, texnologik yechimlarini va xavfsizligini nazarda tutadi.
 Rejalashtirish
 Tashkil etish
 Muvofiqlashtirish
 Nazorat qilish
 Innovatsion boshqaruvga tayyorlik
 Mijozga yo‘naltirilganlik
Bank xizmatlarini boshqarishda birinchi navbatda rejalashtirish tamoyili
muhim o‘rin tutadi. Har bir bank xizmat turi uchun alohida biznes-reja,
moliyaviy prognoz, bozor tahlili va mijoz segmentatsiyasiga asoslangan
strategik reja tuziladi. Masalan, chakana xizmatlar uchun yoshlar,

15nafaqaxo‘rlar, oilaviy mijozlar segmenti bo‘yicha strategiyalar ishlab chiqiladi.
Korporativ xizmatlar esa yirik korxonalar, eksportchilar, davlat sektoriga
yo‘naltirilgan rejalashtirishni talab qiladi. Rejalashtirish xizmatlar hajmi,
daromadlilik ko‘rsatkichi, raqobat kuchi va qonunchilikdagi o‘zgarishlarni
hisobga olib tuziladi.Tashkil etish tamoyili esa xizmatlar tizimini bankning
ichki strukturasiga moslashtirishni anglatadi. Ya’ni, har bir xizmat turi uchun
maxsus bo‘limlar, filiallar, onlayn platformalar tashkil qilinadi. Xizmatlarni
samarali tashkil etish uchun banklar o‘z faoliyatini funksional, mintaqaviy va
mahsulotga asoslangan shaklda tashkil etadi. Muvofiqlashtirish tamoyili bank
xizmatlarining turli segmentlari o‘rtasidagi o‘zaro aloqani ta’minlashni ko‘zda
tutadi. Masalan, kredit bo‘limi, hisob-kitob bo‘limi va mijozlar bilan ishlash
bo‘limlari o‘zaro bir-biriga bog‘langan holda ishlashi kerak. Yagona
ma’lumotlar bazasi, CRM tizimlari, onlayn monitoring platformalari orqali
xizmatlar o‘rtasida tezkor axborot almashinuvi yo‘lga qo‘yiladi. Bu jarayon
xizmatlarda ortiqcha byurokratiya, kechikishlar va ma’lumotlar ziddiyatining
oldini oladi. Ayniqsa, masofaviy xizmatlar rivojlanayotgan hozirgi sharoitda
banklar uchun xizmatlar o‘rtasidagi muvofiqlikni ta’minlash dolzarb
hisoblanadi.Nazorat tamoyili xizmatlar sifati, xavfsizligi va samaradorligini
baholashga qaratilgan. Har bir bank ichki audit, tashqi audit va mijozlar fikrini
o‘rganish orqali xizmatlarni doimiy nazorat qiladi. Sifat standartlari, ISO
tizimlari, “mijoz siri” tamoyillariga rioya qilish, xizmatlar bo‘yicha javobgarlik
tizimining joriy etilishi bank nazoratining ajralmas qismidir. Ayniqsa, kredit
xizmatlarida risklarni baholash, mijozlarning to‘lov qobiliyati monitoringi,
problemali kreditlar salmog‘ini nazorat qilish boshqaruvda katta o‘rin egallaydi.
Shuningdek, elektron xizmatlarda axborot xavfsizligi, ma’lumotlar shifrlanishi
va tizim uzluksizligini ta’minlash nazorat tamoyilining asosiy
yo‘nalishlaridandir.
“Innovatsion yondashuv tamoyili zamonaviy bank boshqaruvida alohida
e’tibor talab qiladi. Bank xizmatlarining tezkorligi, moslashuvchanligi,

16foydalanuvchi uchun qulayligi bankning texnologiyaga asoslangan
yechimlaridan bevosita bog‘liqdir. Bugungi kunda sun’iy intellekt,
robotlashtirilgan xizmatlar, big data, blokcheyn texnologiyalari, mobil ilovalar
orqali xizmat ko‘rsatish innovatsion boshqaruv yondashuvlarining
namunalaridir. Banklar mijozlarning moliyaviy odatlari, xarid xatti-
harakatlarini tahlil qilib, shaxsiylashtirilgan xizmat paketlarini taklif etmoqda.
Bu yondashuv mijozlar sodiqligini oshirish, xizmatlar portfelini
diversifikatsiyalash va raqobatda ustunlikka erishish imkonini beradi” 11
.
Ijtimoiy mas’uliyat tamoyili ham bank xizmatlarini boshqarishda o‘z o‘rniga
ega. Har bir xizmat turining jamoatchilikka, ekologik muhitga va ijtimoiy
qatlamlarga ta’siri baholanadi. Ijtimoiy jihatdan himoyaga muhtoj guruhlar
uchun imtiyozli kreditlar, ayollar va yoshlarga mo‘ljallangan bank mahsulotlari,
ekologik loyihalarni moliyalashtirish — bularning barchasi bank xizmatlarini
ijtimoiy tamoyillarga asoslangan holda boshqarishni anglatadi. Bu bank imijini
mustahkamlash, mijozlar bilan ijobiy munosabat o‘rnatish va barqaror
rivojlanish strategiyasini amalga oshirishda muhim vosita hisoblanadi.
Mijozga yo‘naltirilganlik tamoyili xizmatlarni boshqarishda eng asosiy
prinsip hisoblanadi. Bank xizmatlari faqat bank foydasi uchun emas, balki
mijoz ehtiyojini to‘liq qondirish, ularning ishonchini qozonish va uzoq muddatli
hamkorlikni shakllantirishga xizmat qilishi lozim. Bu tamoyil asosida xizmatlar
shaxsiylashtiriladi, mijoz fikri muntazam tahlil qilinadi, xizmat ko‘rsatish
madaniyati yuqori darajada yo‘lga qo‘yiladi. Masalan, mijozlarga qulay vaqt
jadvali, zamonaviy ofislar, onlayn chat xizmati, qo‘ng‘iroqlarga javob berish
tezligi — bularning barchasi ushbu tamoyilning amaliy ko‘rinishidir. Bank
xizmatlarini boshqarish bu — nafaqat moliyaviy harakatlarni nazorat qilish,
balki mijozlar ehtiyojini chuqur o‘rganish, texnologik rivojlanishlarga
moslashish, sifatga doimiy e’tibor berish, xodimlar malakasini oshirish va
11
Baxrom Akramovich Shodmonov – Bank operatsiyalari va innovatsion xizmatlar ,
Toshkent, 2020. 180 bet.

17jamiyatga foyda keltiruvchi xizmatlar portfelini shakllantirishdan iborat
murakkab, ammo strategik jihatdan zarur jarayondir. Har bir tamoyil boshqaruv
jarayonini muvofiqlashtiradi va bank faoliyatining raqobatbardosh, ishonchli va
zamonaviy bo‘lishini ta’minlaydi. Bu esa bank xizmatlarining barqaror
rivojlanishiga va butun moliyaviy tizimning ishonchliligiga bevosita hissa
qo‘shadi.
Bugungi zamonaviy iqtisodiyotda bank tizimining muvaffaqiyati bevosita
innovatsion yondashuvlarga bog‘liq. Bank xizmatlarini faqat an’anaviy shaklda
tashkil qilish hozirgi davr talablariga javob bermaydi. Moliyaviy
texnologiyalarning (fintex) rivojlanishi, raqamli transformatsiya, sun’iy
intellekt, blokcheyn va mobil texnologiyalar bank xizmatlari boshqaruviga
innovatsion yondashuvlarni tatbiq etishni zarur qiladi. Shu sababli har bir
rivojlanishga intilayotgan bank o‘z xizmat portfelini zamonaviy texnologik
echimlar bilan boyitishga intiladi.
Bank xizmatlarini boshqarishda innovatsion yondashuvlar
2-rasmBank
xizmatlarini
boshqarishda
innovatsion
yondashuvlar
Raqamli
texnologiyalar
(mobil, internet
banking)
Sun’iy intellekt
va Big Data
Blokcheyn
texnologiyasi
Robo-
maslahatchilar
Shaxsiylashtirilga
n xizmatlar

18Birinchi navbatda, raqamli transformatsiya innovatsion boshqaruvning asosiy
bosqichi hisoblanadi. Raqamlashtirish orqali banklar o‘z xizmatlarini onlayn
rejimda taklif eta boshladi, bu esa mijozlar uchun vaqt va xarajat jihatidan
qulaylik yaratdi. Internet-banking, mobil banking, QR-kodli to‘lovlar, biometrik
identifikatsiya, chatbot xizmatlari — bularning barchasi raqamli
innovatsiyalarning mahsulidir. Hozirgi banklar endilikda raqamli xizmatlarni
kengaytirish orqali nafaqat xizmatlar sifati va tezligini oshiradi, balki yangi
mijozlar qatlamini ham jalb qiladi.
Ikkinchi muhim yo‘nalish — sun’iy intellekt asosidagi xizmatlardir. Banklar
sun’iy intellekt texnologiyalaridan foydalangan holda kredit reytinglarini tahlil
qilish, xatarlarni oldindan prognoz qilish, firibgarliklarni aniqlash, mijozlarga
individual maslahatlar berish imkoniyatiga ega bo‘lishdi. Masalan, ba’zi
banklarda kredit berish jarayoni to‘liq avtomatlashtirilgan: mijoz ma’lumotlari
tizimga kiritilishi bilan AI vositasida uning to‘lov qobiliyati baholanadi, qaror
chiqariladi va shartnoma raqamli tarzda tuziladi. Bu esa inson xatosi,
korrupsiya xavfini kamaytiradi va jarayonni tezlashtiradi.
“Innovatsion boshqaruvning navbatdagi elementi — mobil ilovalar orqali
xizmatlarni taklif qilishdir. Hozirda aksariyat banklar o‘zining mobil ilovasini
ishlab chiqdi. Bu ilovalar orqali mijoz hisobini boshqarishi, kredit yoki omonat
rasmiylashtirishi, to‘lovlar amalga oshirishi, virtual kartalar ochishi va boshqa
ko‘plab amallarni bajara oladi. Mobil ilovalar foydalanuvchi tajribasiga
asoslangan holda takomillashtirilmoqda, ularga tez-tez yangilanishlar kiritilib,
interfeys soddalashtirilmoqda. Ayniqsa, biometriya — barmoq izi, yuzni tanish,
SMS-parollar bilan himoyalangan xizmatlar xavfsizlik darajasini oshiradi” 12
.
Big Data (katta hajmdagi ma’lumotlar) tahlili ham innovatsion boshqaruvda
keng qo‘llanilmoqda. Banklar millionlab mijozlar faoliyatini tahlil qilish,
ularning xarid odatlari, foiz stavkalarga munosabati, to‘lov madaniyati,
12
Nodir Abduvalievich Xoliqov – Bank tizimi va iqtisodiy islohotlar , Ilmiy maqola, 2023,
“Ilm va taraqqiyot”. 12 bet.

19geografik joylashuvi, faol sohalar bo‘yicha segmentatsiya qilish orqali
shaxsiylashtirilgan xizmatlar yaratmoqda. Bu esa banklar uchun nafaqat xizmat
ko‘rsatishni optimallashtirish, balki yangi mahsulotlar ishlab chiqishda asosli
qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Big Data yordamida marketing
strategiyalari, risk boshqaruvi va investitsiya siyosatlari yangi bosqichga
ko‘tarilmoqda.
Blokcheyn texnologiyasi esa moliyaviy operatsiyalarni shaffof, xavfsiz va
markazsizlashtirilgan shaklda amalga oshirish imkonini beradi. Bu texnologiya
orqali tranzaksiyalarni tasdiqlash uchun markaziy organlarga ehtiyoj qolmaydi.
Shu tufayli operatsiyalar tezroq, arzonroq va xavfsizroq bo‘ladi. Xalqaro
banklar bu texnologiyani valyuta ayirboshlash, transchegaraviy to‘lovlar, aqlli
kontraktlar kabi xizmatlarda joriy eta boshlashgan. O‘zbekistonda hozircha bu
texnologiyalar tajriba tariqasida joriy etilmoqda, ammo yaqin kelajakda ular
keng qo‘llanilishi kutilmoqda.
Bank xizmatlarini boshqarishda innovatsiyalarning yana bir ko‘rinishi —
robot-maslahatchilar (robo-advisors)dan foydalanishdir. Bunday tizimlar
foydalanuvchining moliyaviy holatini, xatti-harakatlarini o‘rganib, unga mos
xizmat yoki mahsulotni avtomatik tavsiya qiladi. Bu vositalar marketing
kampaniyalarini optimallashtiradi va xizmatlar samaradorligini oshiradi.
Masalan, kredit muddati yoki foiz stavkasi tugashidan oldin mijozga
ogohlantirish yuboriladi, yangi mahsulotlar haqida avtomatik xabar
beriladi.Shuningdek kontakt markazlar va sun’iy operatorlar (IVR, AI-assistent)
orqali mijozlarga xizmat ko‘rsatish ham innovatsion boshqaruv
yondashuvlaridan biridir. An’anaviy telefon aloqasi o‘rniga hozirda mijozlar
bilan ovozli yordamchilar, matnli chat-botlar orqali tezkor aloqa yo‘lga
qo‘yilgan. Bu tizimlar 24/7 rejimida ishlaydi, inson resursiga bo‘lgan ehtiyojni
kamaytiradi, xizmat ko‘rsatish tezligini va aniqligini oshiradi. Shu sababli,
banklar bu yo‘nalishga ko‘proq sarmoya kiritmoqda.

20Innovatsion boshqaruvning yana bir muhim jihati — xizmatlar
shaxsiylashtirilishidir. Har bir mijoz uchun alohida paketlar, chegirmalar,
ustuvorliklar, to‘lov usullari ishlab chiqiladi. Mijozlar bozor segmentlariga
bo‘linib, ularning moliyaviy qobiliyati, ehtiyoji, faoliyati tahlil qilinadi va bank
xizmatlari aynan shu ma’lumotlar asosida taklif etiladi. Bu yondashuv mijozni
bank bilan uzoq muddatli hamkorlikka jalb qiladi, raqobatga bardosh beradi va
foydalilikni oshiradi.
Kadrlar boshqaruvida ham innovatsiyalar muhim o‘rin tutadi. Xodimlarning
malakasini oshirishda onlayn treninglar, virtual amaliyotlar, sun’iy intellekt
yordamida testlar joriy etilgan. Bu esa xizmat ko‘rsatish madaniyatini yangi
bosqichga olib chiqmoqda. Bank xizmatlarini boshqaruvchi xodimlar uchun
ilg‘or tajriba almashish platformalari, vebinarlar, xalqaro sertifikatlash tizimlari
orqali doimiy o‘sish imkoniyati yaratilmoqda.Shu bilan birga ekotizim
yondashuvi ham innovatsion boshqaruvning yangi shaklidir. Banklar faqat o‘z
xizmatlariga emas, balki to‘lov tizimlari, sug‘urta, investitsiya, ko‘chmas mulk
va boshqa moliyaviy xizmatlar bilan integratsiyalashgan yondashuv orqali
mijozga “bitta deraza” tamoyilida xizmat ko‘rsatadi. Bu yondashuv orqali bank
o‘z mijozini ushlab turish, barcha moliyaviy ehtiyojlarini bir joyda qondirish va
xizmatlar oralig‘ida sinergetik foyda olish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
1.2. Bank xizmatlari bozorining tarkibi, funksiyalari va ishtirokchilari
Bank xizmatlari bozori — bu banklar va boshqa moliyaviy muassasalar
tomonidan taqdim etiladigan xizmatlarning taklifi hamda mijozlar tomonidan
ushbu xizmatlarga bo‘lgan talab o‘rtasida yuzaga keladigan iqtisodiy
munosabatlar tizimidir. Bu bozorning asosiy vazifasi iqtisodiyotda pul
mablag‘larining erkin harakatini ta’minlash, moliyaviy vositachilikni amalga
oshirish va mijozlar ehtiyojiga mos moliyaviy mahsulotlar ishlab chiqishdan
iborat. Bank xizmatlari bozori moliyaviy tizimning yuragi hisoblanadi, chunki
aynan shu yerda to‘lov tizimlari, kreditlash, investitsiyalar, valyuta amaliyotlari,
omonatlar va boshqa xizmatlar shakllanadi.

21Bank xizmatlari bozorining tarkibi keng ko‘lamli va diversifikatsiyalashgan
bo‘lib, bir nechta asosiy segmentlardan iborat. Ular orasida chakana bank
xizmatlari bozori, korporativ mijozlarga xizmat ko‘rsatish bozori, elektron bank
xizmatlari bozori, ipoteka va lizing xizmatlari bozori, xalqaro moliyaviy
operatsiyalar bozori mavjud. Har bir segment o‘ziga xos xizmat turlari,
iste’molchilar guruhlari, boshqaruv mexanizmlari va raqobat muhitiga ega.
Masalan chakana bank xizmatlari bozori jismoniy shaxslarga mo‘ljallangan
bo‘lib, unda omonatlar, plastik kartalar, kreditlar, internet-banking xizmatlari,
kommunal to‘lovlar, valyuta ayirboshlash operatsiyalari taklif etiladi. Bu
segmentda xizmatlar miqdoriy jihatdan katta bo‘lib, foydalanuvchilar soni
millionlab bo‘lishi mumkin. Ayni vaqtda xizmatlar oddiy, tez, xavfsiz va qulay
bo‘lishi kerak. Bu segmentdagi raqobat ham keskin bo‘lib, banklar marketing
yondashuvlar, servis sifati va onlayn imkoniyatlar orqali ajralib turadi.
“Korporativ bank xizmatlari bozori yuridik shaxslarga yo‘naltirilgan. Bu
yerda katta hajmdagi kreditlar, hisob-kitob xizmati, import-eksport
operatsiyalarni moliyalashtirish, valuta risklarini boshqarish, investitsion
maslahatlar kabi murakkab xizmatlar ko‘rsatiladi. Bunday xizmatlar katta
moliyaviy hajmga ega bo‘lib, yuqori darajada shaffoflik, qonunchilikka
muvofiqlik va individual yondashuvni talab etadi. Bu segmentda har bir mijoz
uchun individual menejerlar, maxsus shartnomalar va muvofiqlashtirilgan
strategiyalar ishlab chiqiladi.Bank xizmatlari bozorining tarkibida raqamli bank
xizmatlari bozori so‘nggi yillarda eng jadal rivojlanayotgan yo‘nalish
hisoblanadi. Bu segment internet-banking, mobil banking, elektron hamyonlar,
QR-to‘lovlar, onlayn kreditlar, raqamli omonatlar kabi xizmatlarni o‘z ichiga
oladi. Raqamli xizmatlar bozori ayniqsa yosh avlod, texnologik qulaylikni
qadrlovchi mijozlar orasida mashhur bo‘lib, banklar bu yerda raqobatbardosh
bo‘lish uchun ilovalar interfeysi, ishlash tezligi, qulaylik va xavfsizlik kabi
mezonlar asosida harakat qilmoqda.Shuningdek bank xizmatlari bozorida
ipoteka, lizing va mikrokreditlar bozori ham faol ishlaydi. Bu xizmatlar

22aholining uy-joyga bo‘lgan ehtiyoji, kichik biznesni moliyalashtirish va
iste’mol kreditlarini taqdim etishga qaratilgan. Ipoteka bozori, ayniqsa, davlat
dasturlari orqali subsidiyalashgan holatda jadal rivojlanmoqda. Mikrokredit
bozori esa ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarga xizmat ko‘rsatish orqali
moliyaviy inklyuziya darajasini oshiradi. Bu bozorlarda xizmatlar ko‘pincha
soddalashtirilgan hujjatlar bilan, tezkor ko‘rinishda taqdim etiladi 13
.
1.2.1-rasm Bank xizmatlari bozorining asosiy funksiyalari
Moliyaviy vositachilik funksiyasi
Moliyaviy vositachilik — bank tizimining markaziy funksiyasi bo‘lib,
iqtisodiy resurslarning samarali taqsimlanishini ta’minlaydi. Ushbu
funksiyaning mohiyati shundan iboratki, banklar ortiqcha mablag‘ga ega
bo‘lgan subyektlardan resurslar jalb qiladi va ularni moliyaviy vositaga
aylantirib, bu mablag‘larni resursga muhtoj bo‘lgan subyektlarga taqdim etadi.
13
Rustam Jumanazarovich Qodirov – Bank va moliya institutlari , TMII, 2022. 165 bet.Moliyaviy vositachilik funksiyasi
To‘lov va hisob-kitob funksiyasi
Tejamkorlikni rag‘batlantirish
funksiyasi
Risklarni boshqarish funksiyasi
Moliyaviy savodxonlikni oshirish
funksiyasi

23Misol uchun, aholining ortiqcha jamg‘armalari omonatlar ko‘rinishida bankka
joylashtiriladi, bank esa bu mablag‘ni kichik biznes subyektlariga kredit sifatida
taqdim etadi. Bu oraliq harakat orqali banklar iqtisodiy tizimda vositachi
sifatida faoliyat yuritadi. Moliyaviy vositachilik nafaqat resurs taqsimotini
ta’minlaydi, balki bank daromadining asosiy manbai sifatida ham xizmat qiladi.
Chunki kredit berish orqali bank foiz daromadiga ega bo‘ladi. Shu bilan birga,
bu vositachilik iqtisodiy o‘sishning moliyaviy asosi hisoblanadi. U orqali yangi
ish o‘rinlari yaratiladi, tadbirkorlik faolligi oshadi, iste’mol darajasi kengayadi.
Banklar tomonidan vositachilikni takomillashtirish texnologik jihatdan ham
qo‘llab-quvvatlanmoqda. Ayniqsa, raqamli kreditlar, tezkor onlayn
moliyalashtirish xizmatlari bu funksiyani avtomatlashtirilgan va qulay shaklga
keltirmoqda. Shu sababli, moliyaviy vositachilik bank tizimi ishonchliligi va
iqtisodiyot barqarorligi o‘rtasidagi asosiy ko‘prik vazifasini bajaradi.
To‘lov va hisob-kitob funksiyasi
To‘lov va hisob-kitob funksiyasi bank xizmatlarining eng muhim amaliy
jihatlaridan biridir. Bu funksiyaning asosiy maqsadi — iqtisodiyotda pul
muomalasining xavfsiz va uzluksiz amalga oshirilishini ta’minlashdir. Banklar
mijozlar o‘rtasida to‘lovlarni vositachilik asosida amalga oshiradi. Bu xizmatlar
ichiga hisobvaraqlardan pul o‘tkazmalari, kommunal to‘lovlar, soliq to‘lovlari,
ish haqi va pensiyalar to‘lovi, shuningdek, xalqaro transaksiyalar kiradi.
Zamonaviy bank tizimida to‘lovlar asosan raqamli texnologiyalar orqali —
internet-banking, mobil ilovalar, SMS banking va QR-kodli to‘lovlar
yordamida bajariladi. Bu nafaqat tezlikni, balki xavfsizlik darajasini ham
oshiradi. Plastik kartalar orqali hisob-kitob funksiyasi aholi orasida keng
tarqalgan. Ular naqd pulsiz to‘lov madaniyatini shakllantiradi va norasmiy
iqtisodiyotga qarshi kurashda samarali vosita bo‘lib xizmat qiladi. Banklar o‘z
mijozlariga shaxsiy kabinetlar, elektron kvitansiyalar, operatsiya tarixlarini
taqdim etadi, bu esa moliyaviy nazoratni soddalashtiradi. Xalqaro to‘lovlar
uchun esa SWIFT tizimi, akkreditivlar va valyuta konvertatsiyasi xizmatlari

24mavjud. Shu tarzda, to‘lov va hisob-kitob funksiyasi nafaqat kundalik xizmat,
balki butun moliyaviy tizimning barqaror ishlash kafolati hisoblanadi.
Tejamkorlikni rag‘batlantirish funksiyasi
“Banklarning tejamkorlikni rag‘batlantirish funksiyasi aholi va yuridik
shaxslarning ortiqcha mablag‘larini bank tizimiga jalb qilish orqali moliyaviy
barqarorlikka hissa qo‘shishdan iborat. Banklar bu jarayonda turli depozit
mahsulotlarini taklif etadi: muddatli omonatlar, talab qilib olinadigan hisoblar,
jamg‘arma va foizli hisobvaraqlar. Bu orqali fuqarolar nafaqat mablag‘larini
xavfsiz joyda saqlaydi, balki qo‘shimcha daromad oladi. Banklar esa jalb
qilingan resurslardan kreditlar berish, investitsiyalarni moliyalashtirish,
operatsion xarajatlarini qoplash uchun foydalanadi. Shu sababli,
tejamkorlikning rivojlanishi bank tizimining resurs bazasini kengaytiradi.
Ko‘pgina banklar omonatchilarni rag‘batlantirish maqsadida bonusli depozitlar,
sovrinli aksiyalar, valyutada saqlash imkoniyatlari, foiz stavkalariga
qo‘shimcha ustamalar kabi tizimlarni joriy qilgan. Tejamkorlik nafaqat shaxsiy
moliyaviy barqarorlikni ta’minlaydi, balki umumiy iqtisodiy tizimda
investitsiya muhiti, pul bazasi va inflyatsiya jarayonlarini boshqarish vositasi
hisoblanadi. Banklar tomonidan taklif etilayotgan depozit kafolat tizimlari ham
aholining bank tizimiga bo‘lgan ishonchini mustahkamlaydi. Shu bois, bu
funksiyani to‘g‘ri tashkil etish — banklar uchun strategik ahamiyatga ega” 14
.
Risklarni boshqarish funksiyasi
Risklarni boshqarish — zamonaviy bank tizimida xavfsizlik va ishonchlilikni
ta’minlovchi eng muhim funksiyalardan biridir. Moliyaviy faoliyatda doimo
turli xavf-xatarlar mavjud bo‘ladi: kreditni qaytarmaslik, valyuta kurslarining
o‘zgarishi, moliyaviy firibgarliklar, to‘lovga layoqatsizlik, global iqtisodiy
silkinishlar. Banklar ushbu risklarni kamaytirish uchun oldindan prognozlash,
baholash va boshqaruv strategiyalarini ishlab chiqadi. Kredit berishda
14
Otabek Ibrohimovich Ma’muraliyev – Bank transformatsiyasi: raqamli yondashuv ,
Toshkent, 2023. 145 bet.

25mijozlarning kreditga layoqatliligi tahlil qilinadi, skoring tizimlari qo‘llaniladi,
garovlar talab qilinadi. Valyuta risklari esa diversifikatsiya va hedjirovka orqali
kamaytiriladi. Ichki audit bo‘limlari bank ichida doimiy monitoring olib boradi.
Raqamli texnologiyalar orqali real vaqtda fraud-diagnostika tizimlari, sun’iy
intellekt asosidagi tahdid tahlillari joriy qilinmoqda. Sug‘urta bilan integratsiya
esa moliyaviy yo‘qotishlarni qoplashga xizmat qiladi. Shuningdek, regulatorlar
tomonidan joriy etilgan normativ cheklovlar va standartlar banklarning riskga
yo‘l qo‘ymasligi uchun tartibni mustahkamlaydi. Shu tarzda banklar o‘z
xizmatlarini xavfsiz, ishonchli va barqaror qiladi.
Moliyaviy savodxonlikni oshirish funksiyasi
“Bank tizimi bugungi kunda nafaqat xizmat ko‘rsatadi, balki jamiyatning
moliyaviy madaniyatini oshirishga ham bevosita hissa qo‘shadi. Moliyaviy
savodxonlik fuqarolarning bank xizmatlarini tushunishi, ularni to‘g‘ri tanlashi
va oqilona foydalanishi uchun zarur bilim, ko‘nikma va malakalardir. Banklar
bu borada axborot-ma’lumot xizmatlari, trening va seminarlar, onlayn kurslar,
ijtimoiy tarmoqlarda ta’limiy kontentlar orqali faoliyat yuritmoqda. Ayniqsa,
yoshlarga, talabalar va yangi mijozlarga qaratilgan dasturlar — misol uchun,
"Bank xizmatlari 101", "Moliyaviy xavfsizlik darslari", "Omonat ochish nega
kerak?" kabi ko‘rgazmali loyihalar mavjud. Mijozlar o‘z huquqlari va
majburiyatlarini bilgan holda, moliyaviy resurslarini himoyalaydi, kreditni
qanday olish yoki to‘lashni ongli ravishda tushunadi. Banklar savodxonlikni
oshirish orqali o‘z mijoz bazasini kengaytiradi, raqobatda ustunlikka ega
bo‘ladi va firibgarlik, noto‘g‘ri foydalanish holatlarining oldini oladi. Natijada,
jamiyatda moliyaviy barqarorlik va ishonchli munosabatlar shakllanadi” 15
.
15
Zilola Abdujabbarovna Mavlonova – Mikrokreditlash va ayollar moliyaviy faolligi , Ilmiy
maqola, 2022. 10 bet.

261.2.2.rasm. Bank xizmatlari bozorining ishtirokchilari
1. Tijorat banklari
Tijorat banklari — bank xizmatlari bozorining asosiy va eng faol
ishtirokchilari bo‘lib, ular bevosita moliyaviy xizmatlarni ishlab chiqaradi,
taklif etadi va mijozlarga yetkazadi. Bu banklar kreditlash, omonatlarni qabul
qilish, hisobvaraqlar ochish, plastik kartalar orqali to‘lov tizimini yuritish,
valyuta operatsiyalari, lizing, investitsion xizmatlar kabi ko‘plab xizmatlarni
ko‘rsatadi. Ular moliyaviy resurslar vositachisi sifatida iqtisodiyotda pul
oqimini boshqaradi. Banklar mijozlar mablag‘ini jalb qilib, ularni boshqa
subyektlarga foizli asosda kredit sifatida taqdim etadi. Bu orqali banklar
o‘zining asosiy daromadini shakllantiradi. Tijorat banklari kichik, o‘rta va yirik
biznes, jismoniy shaxslar, budjet tashkilotlari bilan faol ishlaydi. Ularning
xizmat portfeli mijoz ehtiyojiga ko‘ra diversifikatsiyalashgan bo‘ladi. Banklar
xizmatlarni bozor talabi, raqobat kuchi, texnologik imkoniyatlar va qonunchilik

27asosida boshqaradi. So‘nggi yillarda tijorat banklari raqamli xizmatlarni ham
faol joriy etib kelmoqda: internet-banking, mobil ilovalar, onlayn kreditlash,
QR-to‘lovlar bunga misol. Har bir bank o‘z mijozlar segmentiga mos
mahsulotlar yaratib, mijozga yo‘naltirilgan strategiyalar asosida ishlaydi.
O‘zbekistonda faoliyat yuritayotgan Xalq banki, Mikrokreditbank, Ipoteka-
bank, Agrobank va boshqalar tijorat banklarining tipik namunasidir. Bu banklar
milliy iqtisodiyotda moliyaviy barqarorlikni ta’minlashda beqiyos rol o‘ynaydi.
Shu bilan birga, ular milliy valyutaning barqarorligini saqlash, aholi moliyaviy
madaniyatini oshirish va biznes uchun qulay muhit yaratish jarayonlarida ham
ishtirok etadi. Tijorat banklari moliyaviy vositachilik, to‘lov tizimlari, xizmat
sifati va texnologik innovatsiyalar orqali bozorning asosiy harakatlantiruvchi
kuchidir.
2. Markaziy bank
Markaziy bank har qanday mamlakatning moliyaviy tizimidagi boshqaruvchi
va tartibga soluvchi markaziy organ hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi
Markaziy banki mamlakatdagi barcha tijorat banklari, to‘lov tizimlari va
valyuta muomalasini nazorat qiluvchi hamda monetar siyosatni yurituvchi
asosiy subyektdir. Markaziy bankning asosiy funksiyalariga inflyatsiyani
nazorat qilish, pul-kredit siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish, milliy
valyutaning barqarorligini saqlash, bank sektorining likvidligini tartibga solish,
banklararo bozordagi operatsiyalarni boshqarish kiradi. Bundan tashqari,
Markaziy bank tijorat banklariga lisenziya beradi, ularning faoliyatini nazorat
qiladi, muvofiqlik va moliyaviy barqarorlikni baholaydi. Mamlakatdagi
umumiy foiz stavkalari, minimal rezerv talablari, valyuta kursi siyosati
Markaziy bank tomonidan belgilanadi. Shu sababli, u iqtisodiyotni bevosita
boshqaruvchi mexanizmga aylanadi. Markaziy bank mamlakatda pul
massasining hajmini nazorat qilgan holda, inflyatsion bosimni kamaytiradi,
iqtisodiy o‘sish uchun qulay shart-sharoit yaratadi. Yana bir muhim vazifasi —
valyuta bozoridagi barqarorlikni ta’minlash, milliy valyutani tashqi ta’sirlardan

28himoya qilishdir. Bu borada Markaziy bank o‘zining intervensiyalari, valyuta
ayirboshlash zaxiralari va kurs siyosati orqali ta’sir ko‘rsatadi. Shuningdek,
Markaziy bank aholining moliyaviy savodxonligini oshirish, fintex
kompaniyalar faoliyatini tartibga solish va bank xizmatlari xavfsizligini
kafolatlashda ham faol ishtirok etadi. Shu bois, Markaziy bank — moliyaviy
barqarorlikning kafili, ishonchli regulyator va tizimli nazoratchi hisoblanadi.
3. Mijozlar
Bank xizmatlari bozorining eng asosiy ishtirokchilaridan biri — bu
mijozlardir. Mijozlar banklar tomonidan yaratilgan moliyaviy xizmatlarning
to‘g‘ridan-to‘g‘ri iste’molchisi bo‘lib, ularning ehtiyojlari, talab darajasi va
xatti-harakatlari butun bank tizimining rivojlanish yo‘nalishini belgilab beradi.
Mijozlar ikki toifaga bo‘linadi: jismoniy shaxslar (aholi) va yuridik shaxslar
(korxonalar, tashkilotlar, davlat idoralari, notijorat tashkilotlar). Jismoniy
shaxslar asosan chakana xizmatlardan foydalanadi: omonatlar, plastik kartalar,
iste’mol kreditlari, valyuta ayirboshlash, kommunal to‘lovlar, mobil banking,
QR-to‘lovlar. Yuridik shaxslar esa korporativ xizmatlardan: hisob-kitob
xizmatlari, yirik kreditlar, tashqi savdo operatsiyalari, lizing va
investitsiyalardan foydalanadi. Mijozlar bank xizmatlarini baholashda qulaylik,
xizmat sifati, xavfsizlik, texnologik daraja va narx omillariga e’tibor beradi.
Banklar esa o‘z mijozlar bazasini ushlab qolish va kengaytirish uchun
shaxsiylashtirilgan xizmatlar, onlayn xizmatlar, bonus tizimlari va mijozga
xizmat ko‘rsatish standartlarini joriy etadi. Mijozlar moliyaviy savodxon bo‘lsa,
bank bilan ishonchli va barqaror munosabat o‘rnatadi. Shu sababli, zamonaviy
banklar mijozlar bilan interaktiv aloqa, masofaviy xizmatlar,
avtomatlashtirilgan maslahat tizimlari orqali ishlaydi. Mijozlar ishonchi bank
obro‘sining asosiy o‘lchovidir. Shunday qilib, mijozlar — bank tizimining
harakatlantiruvchi kuchi, xizmatlarning sifati va innovatsiyasini belgilovchi hal
qiluvchi omil hisoblanadi.
4.Moliyaviy texnologiya kompaniyalari

29Moliyaviy texnologiya kompaniyalari, ya’ni fintexlar, bank xizmatlari
bozorining nisbatan yangi, ammo nihoyatda faol va ta’sirchan ishtirokchilaridan
biridir. Ular an’anaviy bank tizimining ayrim funksiyalarini innovatsion
texnologiyalar orqali tez, arzon va qulay shaklda taklif etishadi. Fintex
kompaniyalari zamonaviy IT yechimlari, mobil ilovalar, sun’iy intellekt,
blokcheyn, bulutli texnologiyalar va katta ma’lumotlar (Big Data) tahlilidan
keng foydalanadi. Fintexlarning asosiy maqsadi — moliyaviy xizmatlarni
soddalashtirish, ularga kirishni yengillashtirish va foydalanuvchiga qulay
ekotizim yaratishdir.
Fintex xizmatlari doirasiga mobil to‘lov tizimlari, elektron hamyonlar,
onlayn kredit berish platformalari, moliyaviy monitoring va investitsion
maslahat beruvchi ilovalar kiradi. Ular ko‘pincha raqamli bank mahsulotlarini
mustaqil ishlab chiqadi yoki tijorat banklari bilan hamkorlikda ishlaydi. Misol
uchun, bank mobil ilovasi orqali karta chiqarish, balansni ko‘rish, QR to‘lovni
amalga oshirish imkonini fintex platformasi orqali beradi. O‘zbekiston
tajribasida Payme, Click, Apelsin, OSON, AnorBank kabi fintex xizmatlari
keng ommalashgan va ko‘plab foydalanuvchilarga xizmat ko‘rsatmoqda.
1.2.3-rasm
Fintexlar moliyaviy inklyuziyani kengaytirishda ham muhim rol o‘ynaydi.
Ular uzoq hududlardagi mijozlar, oddiy telefon foydalanuvchilari, rasmiy
daromadga ega bo‘lmagan shaxslar uchun xizmatlardan foydalanish imkonini

30yaratadi. Shu sababli, ular ijtimoiy yo‘naltirilgan moliyaviy islohotlar uchun
ham muhim mexanizm bo‘lib xizmat qilmoqda. Fintex platformalari orqali
tezkor kredit olish, foiz stavkalarini taqqoslash, shaxsiy byudjetni yuritish va
moliyaviy maslahatlardan foydalanish mumkin.Bundan tashqari fintexlar
banklar bilan raqobatlashish bilan birga, ularning xizmatlarini to‘ldiradi.
Ayniqsa, banklar o‘z mobil xizmatlarining texnik asosini fintexlarga ishonib
topshiradi. Bu esa soha o‘rtasida sinergiya — ya’ni o‘zaro kuchaytiruvchi ta’sir
hosil qiladi. Shu bilan birga, fintexlar faoliyati bank xizmatlari xavfsizligi,
foydalanuvchi maxfiyligini ta’minlash va texnik uzluksizlikni talab qiladi. Bu
yo‘nalishda ham kompaniyalar kuchli texnik infratuzilma va xavfsizlik
protokollariga tayanadi.
Fintexlar faoliyati Markaziy bank tomonidan tartibga solinmoqda. 2020-
yildan buyon “regulyativ sandbox” (tajriba maydonchasi) orqali yangi
texnologiyalarni sinovdan o‘tkazishga ruxsat berilmoqda. Bu esa innovatsiyalar
uchun qulay muhit yaratishga xizmat qilmoqda. Xulosa qilib aytganda, fintexlar
bank xizmatlari bozorining zamonaviy, texnologik va dinamik ishtirokchilari
bo‘lib, moliyaviy xizmatlarni raqamlashtirish va mijozga yaqinlashtirishda
beqiyos ahamiyat kasb etmoqda.
5.Sug‘urta, investitsiya va lizing kompaniyalari
Sug‘urta, investitsiya va lizing kompaniyalari bank xizmatlari bozorining
muhim va zarur qo‘shimcha ishtirokchilari hisoblanadi. Ular bevosita moliyaviy
xizmatlar ko‘rsatmasa-da, banklar bilan uzviy hamkorlikda faoliyat yuritadi va
xizmatlarning to‘liq ekotizimini shakllantirishga yordam beradi. Ushbu
ishtirokchilar moliyaviy vositalar bilan ishlashda banklar bilan o‘zaro
integratsiyalashgan bo‘lib, mijozga kompleks moliyaviy yechimlar taqdim
etishda muhim rol o‘ynaydi. Ayniqsa, yirik korxonalar va kichik biznes
subyektlari uchun ushbu xizmatlar bank operatsiyalari bilan birgalikda ishlaydi.
Sug‘urta kompaniyalari bank bilan kredit shartnomasi tuzayotgan mijozlar
uchun majburiy yoki ixtiyoriy sug‘urta xizmatlarini taqdim etadi. Masalan,

31ipoteka kreditlari uchun mol-mulk sug‘urtasi, avtokreditlar uchun
avtomobilning to‘liq kaskosi, yirik biznes kreditlari uchun faoliyat risklarini
qoplash sug‘urtasi mavjud. Bu xizmatlar bank uchun ham foydali: moliyaviy
xavflar kamayadi, garov obyekti xavfsizligi ta’minlanadi va mijozning to‘lovga
layoqatsiz bo‘lish xavfi sug‘urta kompaniyasi zimmasiga o‘tadi. Sug‘urta
tashkilotlari banklar bilan hamkorlikda “bitta deraza” tamoyiliga ko‘ra
xizmatlarni birlashtiradi.
Investitsiya kompaniyalari esa bank mijozlariga fond bozorida ishtirok etish,
qimmatli qog‘ozlarga sarmoya kiritish, investitsiya portfeli shakllantirish
bo‘yicha maslahatlar va texnik xizmatlar ko‘rsatadi. Tijorat banklari ko‘pincha
o‘zining sho‘ba kompaniyasi sifatida investitsiya firmalarini ochadi yoki
mustaqil kompaniyalar bilan shartnoma asosida ishlaydi. Mijozlar uchun bu
xizmatlar jamg‘armalarni ko‘paytirish, aktivlarni boshqarish va passiv daromad
manbalarini shakllantirishda foydalidir. Bank esa ushbu vosita orqali o‘z xizmat
ko‘lamini kengaytiradi, mijoz sodiqligini oshiradi.
Lizing kompaniyalari bank xizmatlari tizimida real sektor subyektlarini
texnika, uskunalar, transport vositalari bilan ta’minlashda oraliq moliyaviy
vositachi sifatida ishtirok etadi. Banklar lizing kompaniyalari bilan birgalikda
moliyaviy ijara asosida yuridik shaxslarga uzoq muddatli aktivlar yetkazib
beradi. Bu xizmat ayniqsa ishlab chiqarish, logistika, transport, qishloq xo‘jaligi
va qurilish sohalarida faol qo‘llaniladi. Lizing kompaniyalari bank
xizmatlarining an’anaviy kreditlash yo‘li bilan ta’minlab bo‘lmaydigan
holatlarda muqobil yechim bo‘lib xizmat qiladi.
Ushbu uch ishtirokchi — sug‘urta, investitsiya va lizing kompaniyalari —
moliyaviy tizimda o‘zaro bog‘langan, bir-birini to‘ldiruvchi va barqarorlikni
kuchaytiruvchi muhim tarmoq bo‘g‘inlaridir. Ular bank xizmatlarining
daromadliligini oshiradi, mijoz ehtiyojlariga kompleks yondashuvni ta’minlaydi
va moliyaviy bozor raqobatbardoshligini mustahkamlaydi. Shu jihatdan bu

32tashkilotlar bank xizmatlari bozorining to‘liq ishlashi va rivojlanishi uchun
zaruriy elementlardir.
6. Regulyatorlar va nazorat organlari
Bank xizmatlari bozorida tartib-intizom, qonuniylik va xavfsizlikni
ta’minlashda regulyatorlar va nazorat organlari alohida o‘rin tutadi. Ular
moliyaviy bozor ishtirokchilarining faoliyatini muvofiqlashtirish, qonunchilik
talablariga rioya etilishini nazorat qilish, foydalanuvchi huquqlarini himoya
qilish va umumiy moliyaviy barqarorlikni ta’minlash uchun mas’uldir.
O‘zbekiston sharoitida bunday vazifani birinchi navbatda O‘zbekiston
Respublikasi Markaziy banki bajaradi. U banklarning lisenziyalanishini,
ularning ustav faoliyati va moliyaviy holatini doimiy nazorat qilib boradi.
Markaziy bankning asosiy regulyatorlik vazifalaridan biri — barcha bank
xizmatlari ishonchli, qonuniy va iste’molchi manfaatlarini himoya qilgan holda
ko‘rsatilishini ta’minlashdir.
Bundan tashqari, Moliya vazirligi, Iqtisodiyot va moliya sohasida nazorat
inspeksiyasi, Antimonopoliya qo‘mitasi, Davlat soliq qo‘mitasi, Axborot
xavfsizligi markazlari kabi boshqa davlat idoralari ham regulyator sifatida
faoliyat yuritadi. Ular bank va bankka bog‘liq tashkilotlar faoliyatining turli
jabhalarini nazorat qiladi: moliyaviy hisobotlar, soliq tartib-intizomi, raqamli
xizmatlar xavfsizligi, iste’molchilar shikoyatlari, reklama va axborot tarqatish
tartibi kabi. Har bir regulyator o‘ziga tegishli yo‘nalishda nazorat funksiyasini
yuritadi va bu orqali bozorning izchilligi, raqobatbardoshligi hamda ochiqligi
ta’minlanadi.
Alohida e’tibor berish kerak bo‘lgan jihat — mijoz huquqlarini himoya
qilish. Bank mijozlarining moliyaviy savodxonligi hali yuqori darajada emasligi
sababli, ba’zan shartnoma shartlari, xizmat narxi, jarimalar, kredit foizlari
haqida to‘liq tushunchaga ega bo‘lmasligi mumkin. Shu bois, regulyatorlar
banklarni mijozga shaffof va tushunarli ma’lumot berishga majbur qiladi. Bu
borada Markaziy bank huzuridagi Mijozlar murojaatlarini ko‘rib chiqish

33xizmati faoliyat yuritadi. Barcha banklar va moliyaviy institutlar Markaziy
bankka muntazam hisobot taqdim etadi, bu hisobotlar asosida ularning reytingi,
xavf darajasi va nazorat zarurligi aniqlanadi.
Regulyatorlar shuningdek, bozorni sog‘lomlashtirish, yaroqsiz banklarni
tizimdan chiqarish, muammoli aktivlar darajasini pasaytirish bo‘yicha ham
qat’iy chora-tadbirlar ko‘radi. Ular tavakkalchilikka asoslangan yondashuvlar,
stress-testlar va prudensial normalar asosida moliyaviy barqarorlikni baholaydi.
Shu bilan birga, banklararo konkurensiyani kuchaytirish, xizmatlar sifati
ustidan jamoatchilik nazorati mexanizmlarini joriy etish orqali bozorni tartibga
soladi. Bugungi raqamli asrda esa axborot xavfsizligi, kiberxavf, sun’iy
intellekt asosidagi operatsiyalarni nazorat qilish ham regulyatorlar zimmasidagi
yangi mas’uliyatlardandir.
Bank xizmatlari bozorida ushbu ishtirokchilarning har biri o‘z funksiyasini
bajarar ekan, umumiy moliyaviy tizimning barqaror ishlashi ta’minlanadi.
Xususan, banklar xizmatlarni taklif qilsa, mijozlar ularni iste’mol qiladi;
regulyatorlar esa tizimni nazorat qiladi, moliyaviy texnologiyalar esa
innovatsion yechimlar taklif etadi. Bu murakkab o‘zaro ta’sir orqali bozor
tarkibi doimiy rivojlanib boradi.Bank xizmatlari bozori — murakkab, o‘zaro
bog‘liq segmentlardan iborat, ko‘p funktsiyali va ko‘p ishtirokchili tizimdir.
Uning tarkibini tahlil qilish, funksiyalarini to‘g‘ri aniqlash va ishtirokchilar
o‘rtasidagi o‘zaro munosabatni tushunish moliyaviy tizimni yanada samarali
boshqarishga imkon yaratadi. Aynan shu jihatlar diplom ishingizning keyingi
amaliy boblarida Mikrokreditbank misolida tahlil qilinadi.

34II BOB. Mikrokreditbank faoliyati misolida O‘zbekistonda bank
xizmatlari bozorining hozirgi holatini tahlil qilish
2.1. Mikrokreditbank tizimi bank xizmatlari bozorining hozirgi holatini
tahlil qilish
O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan keyingi davrda bank
tizimini isloh qilish va uni zamonaviy talablar darajasiga ko‘tarish muhim
vazifa sifatida belgilandi. Bu jarayonda aholining past daromadli qatlamlari,
kichik biznes vakillari va xususiy tadbirkorlarni qo‘llab-quvvatlaydigan
moliyaviy institutlarga ehtiyoj ortib bordi. Aynan shu ehtiyojlar asosida, 2006-
yil 5-mayda “O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–357-sonli qaroriga
binoan, “Mikrokreditbank” ochiq aksiyadorlik tijorat banki tashkil etildi” 16
. Bu
qaror bilan sobiq “Qishloq qurilish banki” negizida mutlaqo yangi yo‘nalishga
ega, ixtisoslashgan moliyaviy institut vujudga keltirildi.
Mikrokreditbankning tashkil topishidagi asosiy g‘oya – aholining past
daromadli qatlamini iqtisodiy jihatdan qo‘llab-quvvatlash, ular orasida
moliyaviy inkluzivlikni kengaytirish va jamiyatda tadbirkorlik muhitini
rivojlantirishdan iborat edi. Shuningdek, ushbu bank kichik va o‘rta biznes
subyektlariga, dehqonlar va hunarmandlarga, shuningdek o‘zini o‘zi band
qilgan fuqarolarga kredit resurslarini yetkazib berish orqali iqtisodiy faollikni
rag‘batlantirishga qaratildi. Bu jihatlar Mikrokreditbankni boshqa tijorat
banklaridan ajratib turadi.
Bankning asosiy maqsadlaridan biri sifatida, ijtimoiy yo‘naltirilgan
moliyaviy xizmatlarni taklif qilish, mikromoliyalashtirishni keng joriy etish va
bank xizmatlariga kirishni oddiy fuqarolar uchun ham qulay qilish vazifalari
belgilandi. Shuningdek bank O‘zbekiston bo‘ylab eng olis hududlarda
yashovchi aholiga ham moliyaviy xizmat ko‘rsatishni o‘z oldiga maqsad qilib
16
. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni – “Mikrokreditbank” Aksiyadorlik tijorat
bankini tashkil etish to‘g‘risida. Sana: 2006-yil 5-may , Raqam: PF–3775 . Manba:
www.lex.uz

35qo‘ydi. Ayniqsa, ayollar va yoshlar tadbirkorligini qo‘llab-quvvatlash bank
strategiyasining ajralmas qismiga aylandi.
Mikrokreditbankning faoliyat yo‘nalishlari doirasida turli imtiyozli kredit
mahsulotlari ishlab chiqildi. Bular qatoriga “ayollar uchun kreditlar”, “oilaviy
tadbirkorlik uchun imtiyozli kreditlar”, “startap loyihalar uchun mikroqarzlar”,
“kasanachilik faoliyati uchun moliyalashtirish” kabi yo‘nalishlar kiradi. Har bir
kredit mahsuloti maxsus shartlar asosida, qulaylik va yengilliklar bilan taqdim
etiladi. Bu esa o‘z navbatida aholining bank tizimiga bo‘lgan ishonchini
oshirishga xizmat qildi.
Tashkil topganidan beri bank doimiy ravishda o‘z xizmat turlarini
kengaytirib bordi. Mikrokreditbank moliyaviy texnologiyalarni faol joriy qilib,
elektron bank xizmatlari, mobil ilovalar, QR-to‘lov tizimlari, onlayn omonatlar
va kredit arizalari kabi xizmatlarni yo‘lga qo‘ydi. Bu esa bankning
zamonaviylik darajasini oshirdi va mijozlar uchun yanada qulay muhit yaratdi.
Raqamli transformatsiya bank strategiyasida ustuvor yo‘nalishlardan biri
sifatida ko‘rilmoqda.
Mikrokreditbank xalqaro moliyaviy institutlar bilan hamkorlik qilgan holda,
qator yirik kredit liniyalarini jalb etdi. Xususan, Osiyo taraqqiyot banki,
Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Islom taraqqiyot banki va boshqa donor
tashkilotlar bilan hamkorlikda kichik biznesni moliyalashtirish bo‘yicha
qo‘shma dasturlar amalga oshirildi. Bunday tashqi moliyaviy manbalar
bankning barqaror rivojlanishiga zamin yaratdi.
Bankning maqsadli guruhlari orasida oilaviy tadbirkorlar, hunarmandlar,
fermerlar, xotin-qizlar, yoshlar va mehnat muhojirlarining oila a’zolari mavjud.
Ayniqsa, “Har bir oila — tadbirkor” loyihasi doirasida Mikrokreditbank yuzlab
oilalarga o‘z biznesini boshlash uchun kreditlar ajratgan. Bu tashabbus orqali
ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarning iqtisodiy faolligi oshgan.
Mikrokreditbank faoliyati davomida o‘zining ustuvor yo‘nalishlarini aniq
belgilab olgan: mijozlar bilan ochiq va ishonchli munosabatlar o‘rnatish,

36xizmatlar sifati va tezkorligini oshirish, kichik biznesni qo‘llab-quvvatlash va
iqtisodiyotning real sektoriga aktiv xizmat ko‘rsatish. Shu boisdan ham
bankning xizmatlari boshqa ko‘plab tijorat banklari bilan raqobatlashishga
qodir.
Mikrokreditbankning tashkil topishi va maqsadlariga nazar tashlarkanmiz,
uning davlat iqtisodiy siyosatidagi o‘rni va rolini yaqqol ko‘rish mumkin. U
iqtisodiy islohotlarning tayanchi, ijtimoiy barqarorlikning kafolati va moliyaviy
xizmatlarning har bir fuqaro uchun ochiq bo‘lishini ta’minlovchi vosita sifatida
namoyon bo‘lmoqda. Shu bois, diplom ishining ushbu qismi bankning qanday
ehtiyojlar asosida tashkil topgani va qanday maqsadlarga xizmat qilayotganini
chuqur yoritishga xizmat qiladi.
So‘nggi yillarda bank tizimi faoliyatida raqamlashtirish, mobil ilovalar orqali
xizmat ko‘rsatish, moliyaviy savodxonlikni oshirish va mijozga yo‘naltirilgan
yondashuv asosiy tamoyillarga aylangan. Xususan, Mikrokreditbank tomonidan
ko‘rsatilayotgan xizmatlarning zamonaviy holati 2021–2024 yillar oralig‘ida
sezilarli darajada takomillashdi. Bu yillarda bank tomonidan ko‘plab
innovatsion loyihalar yo‘lga qo‘yildi, mijozlarga xizmat ko‘rsatish sifati
oshirildi va moliyaviy texnologiyalardan foydalanish kengaydi.
2021-yil – Mikrokreditbank faoliyatida raqamli xizmatlar rivojida burilish
nuqtasi bo‘ldi. Shu yilda bank mijozlar uchun xizmat ko‘rsatish tizimini tubdan
soddalashtirib, ommaviy ravishda raqamli yechimlarga o‘tdi. Ayniqsa, “MKB
Mobile” va “MKB Online” mobil ilovalari yangilanib, to‘liq funksional
xususiyatlar bilan boyitildi. Bu ilovalar orqali oddiy foydalanuvchi hech qanday
bank ofisiga bormasdan quyidagi amallarni bajara oladigan darajaga yetdi:
omonat ochish, kreditga ariza topshirish, kartani bloklash yoki faollashtirish,
onlayn hisob-kitob yuritish, valyuta ayirboshlash, shuningdek QR-kod orqali
to‘lovlar amalga oshirish.
Aynan 2021-yilda mobil ilova orqali ko‘rsatilgan xizmatlar hajmi o‘tgan
yilga nisbatan 34% ga oshgani kuzatildi. Bu ko‘rsatkich bank tizimining

37zamonaviylashuvi va mijozlar ehtiyojiga moslashish borasida amalga oshirilgan
islohotlarning samarasi sifatida e’tirof etildi. Quyida ushbu xizmatlar bo‘yicha
2020 va 2021-yillardagi foydalanuvchilar sonini taqqoslovchi jadval keltirilgan:
2.1.1- jadval
Mikrokreditbank 2021-yildagi xizmatlar jadvali (ming foydalanuvchi) 17
Xizmat turlari 2020-yil 2021-yil
Mobil ilova orqali omonat
ochish 12 25
Kreditga ariza yuborish 18 29
Karta boshqaruvi 22 40
Valyuta ayirboshlash 14 30
QR-to‘lov tizimi 0 10
Hisob-raqam ochish 19 33
Karta balansini tekshirish 24 45
Elektron hisob-kitob 11 27
SMS xabarnoma 16 34
Onlayn konsultatsiyalar 7 22
Bu jadvaldan ko‘rinib turibdiki, 2021-yilda bankning barcha xizmatlarida
keskin o‘sish kuzatilgan. Ayniqsa, ilgari mavjud bo‘lmagan yoki kam faoliyat
yuritgan xizmatlar — masalan, QR-to‘lov, onlayn konsultatsiyalar va elektron
hisob-kitob tizimlari — jadal rivoj topgan. Karta boshqaruvi, kreditga onlayn
murojaat va valyuta ayirboshlash xizmatlariga bo‘lgan talab esa ikki baravar
oshgan.
2022-yil Mikrokreditbank faoliyatida tub burilish bo‘lib, bu davr “elektron
xizmatlar va QR-to‘lov tizimlari yili” sifatida baholandi. Bank tomonidan
mamlakatda birinchi marta to‘liq ishlovchi, keng qamrovli QR-kod asosidagi
to‘lov tizimi joriy qilindi. Ushbu tizim yordamida mijozlar o‘zlarining mobil
ilovalari orqali hech qanday qo‘shimcha qurilmasiz to‘lovlarni amalga oshira
17
Mikrokreditbank AJ – Yillik hisobot (2021), www.mkb.uz

38olishdi. Ayniqsa, kichik biznes vakillari – do‘kon egalari, xizmat
ko‘rsatuvchilar, fermerlar uchun ushbu xizmat nihoyatda qulay bo‘ldi. Chunki
bu tizim ularga POS-terminal xarajatisiz, real vaqt rejimida to‘lovlarni qabul
qilish imkonini berdi.QR-to‘lovlar yordamida amalga oshirilgan naqd pulsiz
savdo hajmi 2022-yilda 3 barobarga oshdi. Mijozlar o‘rtasida ushbu tizim tez
fursatda ommalashdi, ayniqsa, yoshlarda va onlayn savdo bilan
shug‘ullanuvchilar orasida keng qo‘llanildi. Bu esa bank faoliyatining
zamonaviy bozor talablari bilan integratsiyalashayotganini anglatdi.
Mikrokreditbank tomonidan ishlab chiqilgan tizim barcha yirik savdo
tarmoqlari va jismoniy tadbirkorlik nuqtalari uchun moslashtirildi.
Shu o’rinda bank plastik kartalarga bog‘langan mobil to‘lov ilovalarini
yanada takomillashtirdi. Bu ilovalar orqali foydalanuvchilar:
 onlayn to‘lovlarni amalga oshirish,
 karta balansini tekshirish,
 to‘lov tarixini ko‘rish,
 karta bloklash yoki faollashtirish,
 onlayn chegara va limitlar o‘rnatish,
turli xizmatlarga to‘lov (kommunal, internet, davlat to‘lovlari va boshqalar)
kabi funksiyalardan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lishdi.
Bank raqamli xizmatlarga bo‘lgan e’tiborini kuchaytirar ekan, mijozlar soni
ham ortib bordi. 2022-yil yakunida raqamli bank xizmatlarining umumiy bank
xizmatlari tarkibidagi ulushi 58% ga yetdi, bu 2021-yildagi 42% ga nisbatan
katta sakrashdir. Ushbu ko‘rsatkich Mikrokreditbankning nafaqat texnologik,
balki strategik jihatdan raqamli transformatsiyani izchil amalga oshirayotganini
isbotlaydi.Bank shuningdek, foydalanuvchilar uchun interaktiv xizmat
markazlarini ishga tushirdi. Mobil ilovalar orqali “online chat”, “virtual
menejer”, “video maslahatchi” kabi xizmatlar yo‘lga qo‘yildi. Bu esa an’anaviy
bank xodimlarining ishtirokisiz muammolarni hal etish imkonini yaratdi.

392022-yilda xizmatlar soddalashgani sababli, mijozlarning bankka bevosita
murojaatlari 30% ga kamaygan bo‘lsa, mobil ilovalar orqali xizmat olish
ko‘rsatkichlari 70% ga oshdi. Bu raqamlar ham foydalanuvchi tajribasining
raqamli kanallarga muvaffaqiyatli ko‘chganini tasdiqlaydi.
2.1.2- jadval
Statistik ko‘rsatkichlar (2022)
Ko‘rsatkich 2021-yil 2022-yil
QR-to‘lov tizimi orqali operatsiyalar soni (ming) 100 315
Raqamli xizmatlar ulushi (%) 42% 58%
Mobil ilova foydalanuvchilari soni (ming) 480 720
Onlayn xizmat orqali kredit arizalari (ming) 55 125
Mijozlarning bankka bevosita murojaati (%) 60% 42%
Bu davrda Mikrokreditbank xalqaro standartlarga javob beruvchi mobil bank
tizimini shakllantirdi va bu orqali nafaqat raqamli xizmatlar ulushini oshirdi,
balki mijozlar ishonchini ham kuchaytirdi. Aynan 2022-yil raqamli

40moliyalashtirishning bank siyosatida ustuvor yo‘nalish sifatida
mustahkamlangan yili bo‘ldi.
2023-yil Mikrokreditbank faoliyatida yangi bosqich bo‘ldi. Bu davrda bank
xizmatlarini raqamlashtirish, mijozlar ehtiyojiga yanada mos innovatsion
yondashuvlarni joriy etish va moliyaviy inklyuziyani kengaytirishga alohida
e’tibor qaratildi. Xususan, ushbu yilda “One-Click Credit” deb nomlangan
yangilik joriy etildi. Bu tizim avtomatik tarzda foydalanuvchilarning kredit
tarixini tahlil qilib, ular uchun mikroqarzlarni bir tugma orqali olish imkonini
berdi. Bu esa ko‘plab fuqarolar, ayniqsa, oddiy ishbilarmonlar va o‘zini-o‘zi
band qilgan shaxslar uchun moliyaviy yordamga tezkor va soddalashtirilgan
tarzda ega bo‘lishni ta’minladi.
Bundan tashqari, Mikrokreditbank o‘zining “MKB Biznes” ilovasini faol
targ‘ib etdi va unga yangi funksiyalar qo‘shdi. Ushbu ilova kichik va o‘rta
biznes egalari uchun mo‘ljallangan bo‘lib, hisobvaraqlarni yuritish, xodimlarga
oylik o‘tkazish, soliq to‘lovlarini amalga oshirish, hisob-fakturani kuzatish va

41eksport qilish imkonini beradi. Ilova orqali amalga oshirilgan operatsiyalar soni
2023-yilda sezilarli darajada oshdi. Ayniqsa, oylik o‘tkazmalari va soliq
to‘lovlari eng ko‘p qo‘llanilgan xizmatlar qatorida bo‘ldi.
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, 2023-yilda “One-Click Credit” xizmati orqali
78 ming mikroqarz ajratilgan bo‘lib, ularning o‘rtacha summasi 4,2 million
so‘mni tashkil etgan. Bu natijalar bank tizimidagi avtomatlashtirishning
qanchalik samarali ishlaganligini ko‘rsatadi. Bu jarayon foydalanuvchilar uchun
vaqt va byurokratik murakkabliklarni kamaytirib, bankning operatsion
xarajatlarini ham optimallashtirishga xizmat qilgan.
Bank ijtimoiy yo‘naltirilgan moliyaviy xizmatlar ko‘lamini ham kengaytirdi.
Jumladan, ayollar uchun maxsus soddalashtirilgan kredit paketlari ishlab
chiqildi va ommaviy tarzda joriy etildi. Natijada, 2023-yilda Mikrokreditbank
xizmatlaridan foydalanuvchi ayollar soni 2022-yilga nisbatan 1,5 baravarga
oshdi va 615 ming nafarga yetdi. Bu holat mamlakatda gender tenglik va
moliyaviy inklyuziya yo‘lidagi muhim natija sifatida baholanishi mumkin.
2.1.3- jadval
Ayol mijozlar sonining yillik o‘zgarishi (ming nafar) 18
Yil Ayol mijozlar soni
2021 320
2022 410
2023 615
2021-yildan 2023-yilgacha bo‘lgan davrda Mikrokreditbank xizmatlaridan
foydalanuvchi ayol mijozlar soni sezilarli darajada oshgan. Agar 2021-yilda
ayol mijozlar soni 320 ming nafarni tashkil etgan bo‘lsa, 2022-yilda bu
ko‘rsatkich 410 mingtaga yetgan. Ushbu o‘sish sur’ati 28 foizni tashkil etadi.
Bu esa bank tomonidan ayollarni moliyaviy xizmatlarga jalb qilish borasida
olib borilayotgan siyosatning amaliy samarasidir.2023-yilda bu raqam yanada
keskin o‘sib, 615 ming nafarga yetdi. Bu esa 2022-yilga nisbatan 50 foizlik
18
Mikrokreditbank AJ – Yillik hisobot (202 2 ), www.mkb.uz

42o‘sishni anglatadi. Bank tomonidan aynan ayollar uchun yaratilgan qulay kredit
mahsulotlari, omonatlar va raqamli xizmatlar bu jarayonda hal qiluvchi rol
o‘ynadi. Xususan, ayollarga mo‘ljallangan “Ayollar krediti”, “Oilaviy
farovonlik omonati” kabi mahsulotlar keng joriy qilindi.Ayni paytda, ayollar
sonining ko‘payishi nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy jihatdan ham muhim
ahamiyatga ega. Bu xotin-qizlarning moliyaviy mustaqillikka erishishida, o‘z
bizneslarini yuritishida, va oilaviy budjetni mustahkamlashda bank
xizmatlaridan foydalanayotganini ko‘rsatadi.Shu boisdan bu ijobiy
tendensiyani gender tenglik siyosatining amalda ro‘yobga chiqayotganiga misol
sifatida ham ko‘rish mumkin. Mikrokreditbank rahbariyati bu boradagi
faoliyatni davom ettirishga qat’iy qaror qilgan bo‘lib, kelgusi yillarda ushbu
raqamlar yanada ortishi kutilmoqda.
Har yili o‘sish sur’ati 25–35% oralig‘ida bo‘lib, bu gender siyosatining bank
amaliyotidagi ifodasidir.
2.14- jadval
One-Click Credit xizmatining samaradorligi (2023) 19
19
Mikrokreditbank AJ – Yillik hisobot (202 3 ), www.mkb.uz

43Ko‘rsatkich Qiymat
Ajratilgan mikroqarzlar soni 78 ming
O‘rtacha miqdori 4,2 mln so‘m
Mijoz roziligi asosida ajratilgan 100%
Qaytarish intizomi 96,3%
2023-yil davomida Mikrokreditbank tomonidan joriy etilgan “One-Click
Credit” xizmati bank sektorida sezilarli yangilik bo‘ldi. Ushbu tizim sun’iy
intellekt asosida ishlab chiqilgan bo‘lib, mijozning avvalgi moliyaviy faolligi,
kredit tarixchasi va hisob harakatlarini avtomatik tahlil qilish orqali kredit
ajratish qarorini mustaqil qabul qila oladi.Jadvaldan ko‘rinib turibdiki xizmat
orqali 78 ming mikroqarz ajratilgan. Bu ko‘rsatkich bankning raqamli xizmatlar
orqali mijozlar sonini faol kengaytirayotganini anglatadi. O‘rtacha ajratilgan
kredit miqdori – 4,2 million so‘m bo‘lib, bu kichik ehtiyojlarni qondirishga
qaratilgan samarali mikroqarzlash mexanizmini bildiradi. Shuningdek, bu
miqdor kichik biznes egalari va aholi uchun qisqa muddatli moliyaviy yordam
sifatida foydali bo‘lmoqda.
Xizmatning eng muhim jihatlaridan biri shundaki, barcha qarzlar mijoz
roziligi asosida 100% avtomatik tarzda ajratilgan. Bu esa shaffoflik, tezkorlik
va inson omilidan mustaqil qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Shu bilan
birga, xizmatdan foydalangan mijozlar orasida 96,3% qaytarish intizomi qayd
etilgan. Bu raqam bank uchun xavfsizlik, mijozlar uchun esa ishonchlilik
belgisi sifatida xizmat qiladi.
Mazkur xizmatning joriy etilishi nafaqat bankning texnologik salohiyatini
oshirdi, balki mijozlarga xizmat ko‘rsatish madaniyatini ham yuqori bosqichga
olib chiqdi. Foydalanuvchilar o‘zlariga kerakli mikroqarzni o‘z uyidan
chiqmasdan, mobil ilova orqali atigi bir tugma orqali olishi mumkin bo‘ldi. Bu
esa bank xizmatlarini aholiga yanada yaqinlashtirishga xizmat qilmoqda.

44Kelgusida “One-Click Credit” xizmatining yanada takomillashishi, sun’iy
intellekt algoritmlarining chuqurroq o‘rganilishi va mijozlar profiliga
moslashuvi orqali mikrokreditlash jarayonlari yanada tez, aniq va xavfsiz
bo‘lishi kutilmoqda.
2.1.5- jadval
“MKB Biznes” ilovasi orqali 2023-yildagi operatsiyalar
Amaliyot turi Operatsiyalar soni (ming)
Hisob yuritish 85
Oylik o‘tkazmalari 66
Soliq to‘lovlari 44
Boshqa moliyaviy
xizmatlar 38
Bu ko‘rsatkichlar kichik biznes uchun bank xizmatlari qulayligi va raqamli
tizimga ishonch ortganini bildiradi bank o‘zining onlayn platformalari orqali
konsultatsiyalar, ariza topshirish, hujjatlarni jo‘natish kabi imkoniyatlarni
yanada kengaytirdi. Raqamli platformalar orqali xizmatlar ko‘rsatish darajasi
2023-yilda 71 foizga yetdi. Bunda, ayniqsa, MKB Mobile va MKB Online
ilovalari orqali foydalanuvchilar faolligining oshishi muhim rol o‘ynadi.
2024-yil Mikrokreditbank uchun tub burilish davri bo‘ldi. Ushbu yilda bank
o‘zining barcha xizmat turlarini raqamlashtirish, mijozlar bilan o‘zaro aloqani
iloji boricha inson omilisiz amalga oshirish, bank infratuzilmasini
transformatsiya qilishga qaratilgan strategik chora-tadbirlarni keng qamrovda
boshladi. Davlat siyosatida bank xizmatlari bozorini rivojlantirish ustuvor
vazifa etib belgilangan bo‘lsa, Mikrokreditbank ushbu yo‘nalishda yetakchi
subyektlardan biriga aylandi. Aynan 2024-yilda “Raqamli bank – raqamli
mijoz” tamoyili asosiy yo‘nalish sifatida e’lon qilindi.
Raqamlashtirish jarayonida asosiy o‘zgarishlardan biri – yangi hisobvaraqlar,
omonatlar va kredit mahsulotlarini to‘liq onlayn shaklda taqdim etish tizimining

45yo‘lga qo‘yilishi bo‘ldi. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, 2024-yilning birinchi
yarmida ochilgan hisobvaraqlarning 90 foizi onlayn shaklda ro‘yxatdan
o‘tkazilgan. Bu bank mijozlari orasida raqamli xizmatlarga bo‘lgan ishonch
ortganidan dalolat beradi.
Mikrokreditbank mobil ilovasi – “MKB Mobile” va internet bank xizmatlari
orqali endilikda mijozlar nafaqat oddiy to‘lovlarni amalga oshirishi, balki
depozit ochishi, mikroqarz arizasi yuborishi, valyuta ayirboshlashi, cheklovlar
qo‘yishi, bankdan maslahat olishi ham mumkin bo‘ldi. Ilova interfeysi
yangilandi, foydalanish qulayligi oshirildi, 2 bosqichli xavfsizlik tizimi joriy
qilindi.
Intellektual yordamchi (chat-bot) xizmatining ahamiyati
Mikrokreditbank 2024-yilda “Intellektual yordamchi” – ya’ni,
avtomatlashtirilgan sun’iy intellekt asosidagi chat-bot xizmatini ishga tushirdi.
Ushbu tizim bank mobil ilovasi, Telegram, bankning rasmiy veb-sayti orqali
faoliyat yuritadi. Chat-bot quyidagi funksiyalarni bajara oladi:
 Kredit holatini aniqlash;
 Hisob holatini tekshirish;
 Kredit olishda zarur hujjatlar ro‘yxatini taqdim etish;
 Kredit to‘lov sanasini eslatish;
 Valyuta kurslari, foiz stavkalari, yangiliklar bo‘yicha tezkor javoblar;
 Omonatlar haqida ma’lumot berish.
Bank xodimlarining ma’lumotiga ko‘ra, chat-botga o‘rtacha kuniga 12 000
dan ortiq so‘rov yuborilgan. Bu esa mijozlar orasida avtomatlashtirilgan
xizmatlarga talab kuchayganini bildiradi.
Raqamli texnologiyalar jadal sur’atlarda rivojlanayotgan bugungi iqtisodiy
muhitda bank xizmatlarining raqamlashtirilishi muhim omillardan biriga
aylanmoqda. Mikrokreditbank tomonidan 2021–2024 yillar davomida
mijozlarga taklif etilgan onlayn xizmatlar, xususan, masofadan turib

46hisobvaraqlar ochish tizimi ushbu yo‘nalishdagi sezilarli yutuqlarni namoyon
etdi.
2021-yilda onlayn tarzda ochilgan hisobvaraqlar ulushi bankdagi jami
hisobvaraqlarning 45 foizini tashkil qilgan. Bu davrda bank mobil ilovalarning
funksionalligini oshirib, yangi raqamli platformalarni joriy etishga e’tibor
qaratdi. 2022-yilda bu ko‘rsatkich 60 foizga yetdi. Bunga asosiy sabab sifatida
"MKB Online" va "MKB Mobile" dasturlarining takomillashgani va mobil
autentifikatsiya jarayonining soddalashtirilgani ko‘rsatiladi.
2023-yilda onlayn ochilgan hisobvaraqlar ulushi 75 foizga ko‘tarilgan.
Aynan shu yili bank tomonidan “raqamli mijoz” konsepsiyasi bosqichma-
bosqich joriy etila boshlandi. Bank omonatlari, hisob raqamlari, plastik kartalar
va hatto kredit arizalari ham masofaviy tarzda boshqariladigan tizimlarga
o‘tkazildi. Bu esa ofisga bormasdan barcha xizmatlardan foydalanish
imkoniyatini yaratdi.
2024-yilda esa bu ko‘rsatkich 90 foizga yetdi. Bu degani, bankda
ochilayotgan har 10 ta yangi hisobvaraqdan 9 tasi onlayn tarzda amalga
oshirilmoqda. Bu bank mijozlari orasida raqamli xizmatlarga bo‘lgan ishonch
va talab oshib borayotganini yaqqol ko‘rsatadi. Shuningdek, bu natijaga
mijozlar uchun yaratilgan soddalashtirilgan interfeys, chat-bot yordamchilari va
doimiy onlayn qo‘llab-quvvatlash xizmatlari sabab bo‘lgan.
2.1.1- jadval
Onlayn ochilgan hisobvaraqlar ulushi (%)
Yil Ulush (%)
2021 45
2022 60
2023 75
2024 90
Onlayn ochilgan hisobvaraqlar ulushi (%)

47Bu tahlillar asosida aytish mumkinki, Mikrokreditbankning raqamli
strategiyasi samarali amalga oshirilib, bank xizmatlari bozoridagi raqobatda
barqaror o‘sishga erishilmoqda. Bu tendensiya kelgusida butun tizimni to‘liq
raqamli formatga o‘tkazish imkoniyatini yaratadi.
“Intellektual yordamchi” orqali oylik xizmat soni (2024)
Funksiya Oylik foydalanish (ming)
Kredit holati haqida ma’lumot 170
Omonatlar bo‘yicha maslahatlar 120
Kredit to‘lov sanasi eslatmalari 80
Hisob holatini ko‘rish 150
Umumiy savollar 200
Raqamli xizmatlar ulushi va raqamli mijozlar soni
Bank ma’lumotlariga ko‘ra, 2024-yilda raqamli xizmatlar orqali ko‘rsatilgan
umumiy bank operatsiyalari soni 87 foizga yetgan. Bu ko‘rsatkich 2023-yilda
71 foiz, 2022-yilda 58 foiz, 2021-yilda esa atigi 34 foiz edi.
2.1.6- jadval
. Raqamli xizmatlardan foydalangan mijozlar ulushi (%)

48Yil Foydalanuvchilar ulushi
2021 30%
2022 45%
2023 65%
2024 85%
Shu o’rinda 2024-yil davomida yangi ro‘yxatdan o‘tgan 750 mingdan ortiq
foydalanuvchining 90 foizi raqamli xizmatlar orqali bankka murojaat qilgan. Bu
esa bank strategiyasining to‘g‘riligini yana bir bor isbotlaydi.
“Raqamli bank – raqamli mijoz” tamoyilining ijtimoiy samarasi
Mikrokreditbank raqamlashtirish jarayonida faqat texnik yondashuv bilan
cheklanmay, ijtimoiy inklyuziya tamoyiliga ham amal qildi. Ayniqsa, ayollar,
nogironligi bo‘lgan shaxslar, yiroq hududlardagi aholining bank xizmatlaridan
teng foydalanishini ta’minlash maqsadida maxsus interfeyslar ishlab chiqildi.
Mobil ilova ovozli buyruqlarni qabul qilish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Bu
imkoniyatlar nogironlar uchun raqamli tenglik yaratishda muhim bo‘ldi.
2024-yil Mikrokreditbank uchun raqamli taraqqiyotning bosqichidan real
transformatsiyaga o‘tish davri bo‘ldi. Endilikda bank xizmatlarining asosiy

49qismi onlayn va avtomatlashtirilgan shaklda ko‘rsatilmoqda. “Raqamli bank –
raqamli mijoz” tamoyili zamonaviy bank xizmatlarining asosiga aylandi.
Statistik ma’lumotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, raqamli xizmatlar ulushi, onlayn
hisobvaraqlar soni, mijozlar ishonchi va faoliyati yildan-yilga oshib bormoqda.
Bu esa Mikrokreditbankni O‘zbekistondagi ilg‘or va innovatsion banklardan
biriga aylantirmoqda.
2025-yilning birinchi choragi Mikrokreditbank uchun strategik jihatdan
muhim bosqich bo‘ldi. Bu davrda bank raqamli xizmatlarni chuqurlashtirish,
aholining moliyaviy inklyuziyasini kengaytirish va mijozlarga xizmat ko‘rsatish
sifati bo‘yicha yangi bosqichga o‘tdi. Yil boshidan boshlab boshlangan "Bank
xizmatlarida innovatsion yondashuvlar" dasturi doirasida ko‘plab texnologik
yangiliklar joriy qilindi.Eng avvalo, “MKB Online” va “MKB Mobile” ilovalari
4.0 versiyasiga yangilandi. Bu versiyada foydalanuvchi interfeysi sezilarli
darajada soddalashtirildi, tranzaksiyalar tezligi oshirildi va xavfsizlik darajasi
kuchaytirildi. Shuningdek, “Face-ID” va barmoq izi orqali autentifikatsiya
qilish funksiyalari takomillashtirildi. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, 2025-yil 1-
choragida ushbu ilovalardan faol foydalanuvchilar soni 1,3 millionga yetdi, bu
esa o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 21 foizga ko‘pdir.Yana bir muhim
yangilik – "Intellektual tavsiya tizimi" (Rekomendatsion modul) bo‘ldi. Ushbu
modul sun’iy intellekt asosida mijozlarning tranzaksion faoliyatini tahlil qilib,
ularga mos kredit, omonat va xizmatlar bo‘yicha individual tavsiyalar beradi.
Misol uchun, agar foydalanuvchi ko‘p marotaba mobil aloqa to‘lovlarini
amalga oshirayotgan bo‘lsa, unga avtotulov xizmati taklif qilinadi. Bu
funksiyaning samaradorligi shuni ko‘rsatdiki, mart oyi oxirida ushbu modul
orqali foydalanuvchilarning 28 foizi yangi xizmatlar bilan tanishgan va
foydalanishni boshlagan.
Bankning kredit portfeli ham ijobiy o‘sishni ko‘rsatdi. 2025-yil 1-choragi
yakunlariga ko‘ra, umumiy kredit portfeli 12,4 trillion so‘mni tashkil etdi, bu
esa 2024-yilning shu davriga nisbatan 13,2 foizga ko‘pdir. Ayniqsa, “One-Click

50Credit” xizmati orqali ajratilgan mikroqarzlar soni 480 mingdan oshdi. Bu
xizmat mijozlarning moliyaviy tarixini avtomatik tahlil qilib, 30 soniya ichida
kredit ajratish imkoniyatini beradi.
2.1.7- jadval
2025-yil 1-choragi asosiy ko‘rsatkichlari 20
Ko‘rsatkich Miqdor O‘sish (%)
Onlayn ilovalar foydalanuvchilari 1 300 000+ +21%
Umumiy kredit portfeli 12,4 trln
so‘m +13,2%
“One-Click Credit” orqali qarzlar 480 000 +25%
Ayollarga ajratilgan kreditlar
ulushi 38% +4%
Onlayn tranzaksiyalar hajmi 7,1 trln
so‘m +18%
2024-yil 1-choragiga nisbatan.
20
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki – Statistik byulleten (2023), www.cbu.uz ,

51Bank ijtimoiy yo‘nalishdagi faoliyatini ham davom ettirdi. Ayollar, talabalar,
yosh tadbirkorlar uchun maxsus “Start Kredit” mahsuloti kengaytirildi.
Ayollarga ajratilgan kreditlarning ulushi 2024-yil 1-choragidagi 34 foizdan 38
foizga oshdi. Bu Mikrokreditbankning ijtimoiy inklyuziyani rag‘batlantirishga
bo‘lgan e’tiborini ko‘rsatadi.
Xizmat ko‘rsatish sifati bo‘yicha yangi mezonlar joriy etildi. “24/7 Online
Support” moduli orqali mijozlar 24 soat ichida istalgan vaqtda virtual
yordamchi bilan bog‘lana oldilar. So‘rovlar soni 1-chorakda 950 mingdan
oshdi, ularning 88 foizi muvaffaqiyatli yechim topdi.
Raqamli transformatsiyaning yana bir qadamlaridan biri – yangi “MKB
Biznes” web-platformasining beta versiyasi ishga tushirildi. Bu platforma
kichik biznes subyektlariga mo‘ljallangan bo‘lib, unda soliq hisobotlarini
avtomatik yuborish, oylik ish haqi o‘tkazish, import-eksport to‘lovlarini amalga
oshirish imkoniyati mavjud. Ushbu platformadan foydalanayotgan korxonalar
soni chorak davomida 21 mingdan oshdi.
2025-yil 1-choragi Mikrokreditbank uchun texnologik yangilanishlar, xizmat
sifati, mijozlar ishonchini oshirish va moliyaviy inklyuziya bo‘yicha sezilarli
natijalar bergan davr bo‘ldi. Onlayn xizmatlardan foydalanuvchilar sonining
oshishi, sun’iy intellekt asosidagi xizmatlarning joriy qilinishi va kredit
mahsulotlarining ommabopligi bankni bozorning yetakchi raqamli subyektiga
aylantirib bormoqda.
Hozirgi zamonaviy bank xizmatlari faqatgina kredit yoki omonat bilan
cheklanib qolmaydi. Aksincha, ularning tarkibi quyidagicha kengaygan:
elektron to‘lovlar, masofaviy xizmat ko‘rsatish, sun’iy intellekt asosida
ishlovchi konsulьtantlar, avtomatlashtirilgan xizmat markazlari, moliyaviy
maslahat xizmatlari, investitsion xizmatlar, valyuta ayirboshlash, xalqaro
to‘lovlar va boshqa. Mikrokreditbankning xizmatlar tarkibi aynan shu ko‘lamda
rivojlanmoqda.

52Bank xizmatlari sifati ham hozirgi zamon talablari darajasida. 2024-yil
boshida o‘tkazilgan mijozlar so‘rovi natijasiga ko‘ra, xizmatlardan qoniqish
darajasi 89 foizga yetgan. Bu raqam 2021-yilda 70 foiz atrofida edi. Mijozlarga
xizmat ko‘rsatish markazlarida kutish vaqti qisqartirilib, ko‘p hollarda raqam
olish va navbat kutish elektron tarzda avtomatlashtirildi. Shuningdek, xodimlar
bilan ishlash sifati ham kuchaytirilib, doimiy malaka oshirish dasturlari joriy
etildi.
Xizmatlarning xavfsizligi ham e’tibordan chetda qolmadi. Mikrokreditbank
tomonidan 2022–2025 yillar oralig‘ida “PSD2” standarti asosida xavfsizlikni
oshirish, mijoz ma’lumotlarini himoya qilish, ikki bosqichli autentifikatsiya
tizimini joriy etish kabi chora-tadbirlar amalga oshirildi. Bu holat bank
xizmatlarining zamonaviyligi bilan bir qatorda, ishonchlilik darajasini ham
ko‘rsatib beradi.
Moliyaviy savodxonlik darajasini oshirish borasida bank 2023–2025 yillarda
keng qamrovli onlayn va offlayn loyihalarni yo‘lga qo‘ydi. Jumladan,
“Moliyaviy savodxonlik haftaligi”, “Bank bilan bir kun” kabi tadbirlar orqali
minglab fuqarolar bank xizmatlaridan to‘g‘ri foydalanishni o‘rgandi. Bu esa
bank xizmatlarini faqat texnik jihatdan emas, balki ijtimoiy foyda nuqtai
nazaridan ham muhim ekanini ko‘rsatmoqda.Yuqoridagi barcha ko‘rsatkichlar
va amaliy islohotlar shuni ko‘rsatadiki, Mikrokreditbank bugungi kunda bank
xizmatlarini zamonaviylashtirish borasida respublikadagi yetakchi moliyaviy
institutlardan biriga aylangan. Raqamlashtirish, innovatsion xizmatlar,
xavfsizlik, qulaylik va mijozga yo‘naltirilgan yondashuv ushbu bank
xizmatlarining hozirgi zamonaviy holatini ifodalaydi. Bu holat bankning
nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy rolini ham kuchaytiradi.
2.2. Hududiy bank xizmatlari ko‘rsatkichlari va muammolar tahlili

53Mikrokreditbankning hududiy faoliyatini tahlil qilish orqali O‘zbekistonda
bank xizmatlari bozorining qamrov darajasi, aholining moliyaviy xizmatlardan
foydalanish imkoniyati hamda mavjud infratuzilma holati haqida to‘liq tasavvur
hosil qilish mumkin. Bankning barcha viloyat markazlarida hamda ko‘plab
tumanlarda filiallari mavjud bo‘lib, ularning soni 2024-yil oxiriga kelib 160 dan
oshdi. Shu bilan birga, bankning mobil xizmat ko‘rsatish punktlari va
infokiosklar soni ham izchil oshmoqda, ayniqsa olis hududlarda xizmat
ko‘rsatish shoxobchalarining ochilishi hududiy tengsizlikni kamaytirishga
xizmat qilmoqda.
Statistik ma’lumotlarga qaraganda, 2023-yil davomida Toshkent shahri va
Toshkent viloyatida ko‘rsatilgan bank xizmatlari hajmi umumiy hajmning 28
foizini tashkil qilgan bo‘lsa, Andijon, Farg‘ona va Namangan viloyatlari ushbu
ko‘rsatkichda 21 foizlik ulush bilan ikkinchi o‘rinda bormoqda. Buxoro,
Samarqand va Qashqadaryo viloyatlarida xizmatlar hajmi barqaror o‘sishda
davom etgan. Biroq, Navoiy, Surxondaryo va Qoraqalpog‘iston Respublikasida
xizmatlar hajmi nisbatan past bo‘lib qolmoqda.
Hududlar bo‘yicha kredit portfelining taqsimoti ham e’tiborga molik. Misol
uchun, 2024-yilda Mikrokreditbank tomonidan berilgan kreditlarning 31 foizi
Toshkent shahri hissasiga to‘g‘ri kelgan, 19 foizi esa Farg‘ona vodiysi
hududlariga taalluqli bo‘lgan. Aksincha, Navoiy va Qoraqalpog‘iston
mintaqalarida bu ko‘rsatkich 4–5 foiz atrofida saqlanib qolmoqda. Bu esa bank
xizmatlarining hududlararo notekis tarqalganini ko‘rsatadi.Bunday tafovutlar
bir nechta omillar bilan bog‘liq. Avvalo, ayrim viloyatlarda bank infratuzilmasi
yetarlicha rivojlanmagan: yangi filiallar, axborot-kiosklar va mobil xizmatlar
yetishmaydi. Bundan tashqari, internet va raqamli xizmatlarning qamrovi ham
ba’zi tumanlarda juda sust, bu esa raqamli bank xizmatlaridan foydalanishga
salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Yana bir muammo — aholining moliyaviy
savodxonlik darajasi pastligi, ayniqsa qishloq joylarda mijozlar raqamli
ilovalardan foydalanishda qiynalayotgani kuzatilmoqda.Hududiy xizmatlar

54tahlilida yana bir muhim omil — xizmat turlarining diversifikatsiya
qilinmaganidir. Ba’zi hududlarda bank faqat kreditlashga e’tibor qaratgan,
omonat yig‘ish, sug‘urta, lizing va investitsiya xizmatlari esa cheklangan. Shu
sababli xizmat ko‘lamini kengaytirish, hududiy filiallarga malakali kadrlar jalb
etish, zamonaviy texnologiyalarni joriy etish orqali bu muammoni bartaraf etish
lozim.
Quyidagi jadval 2024-yilda viloyatlar kesimida xizmat ko‘rsatish
hajmlarini taqqoslash imkonini beradi:
Viloyat Kredit hajmi
(mlrd so‘m) Omonat hajmi
(mlrd so‘m) Raqamli
xizmatlar ulushi
(%)
Toshkent shahri 2400 1100 84
Farg‘ona viloyati 1250 820 76
Qashqadaryo
viloyati 900 610 68
Navoiy viloyati 320 210 50
Qoraqalpog‘iston 290 190 46
Andijon 740 540 63
Buxoro 810 590 66
Jizzax 430 300 54
Namangan 770 510 61
Samarqand 950 780 70
Shuningdek qishloq joylarda xizmat ko‘rsatishda mobil bank ilovalari joriy
qilinishi ham dolzarb bo‘lib, bu orqali bank ofisiga borish imkoni bo‘lmagan
aholiga xizmat yetkazish yo‘lga qo‘yilgan. 2024-yil oxirida Mikrokreditbank
mobil ilova orqali xizmat ko‘rsatishni aynan hududiy nuqtai nazardan tahlil
qilib, har bir viloyatda faol foydalanuvchilar sonini aniqladi. Bu tahlilga ko‘ra,
Farg‘onada 125 ming, Samarqandda 108 ming va Qashqadaryoda 94 ming nafar
foydalanuvchi bor. Navoiy viloyatida bu ko‘rsatkich 37 mingdan oshmagan.
Shu sababli, kelgusida hududiy tengsizlikni bartaraf etish uchun
Mikrokreditbank quyidagi choralarni rejalashtirmoqda: raqamli infratuzilmani
rivojlantirish, ayollar va yoshlar uchun maxsus dasturlar yaratish, mobil ofislar
sonini oshirish va mahalliy darajada moliyaviy savodxonlikni oshirish.

55Hududiy tahlillar shuni ko‘rsatadiki, raqamlashtirish imkoniyatlari va bank
xizmatlari ko‘lami asosan iqtisodiy faollik yuqori bo‘lgan hududlarda
muvaffaqiyatli joriy etilgan. Qolgan viloyatlarda esa bu boradagi ishlar
bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. Bu esa Mikrokreditbank faoliyatining
mintaqaviy taraqqiyotga qanchalik bevosita ta’sir qilishini ko‘rsatadi.
Toshkent shahri bo‘yicha bank xizmatlari ko‘rsatkichlari va muammolari
Toshkent shahr i – mamlakat moliyaviy markazi sifatida Mikrokreditbank
faoliyatining eng yuqori darajada jamlangan hududi hisoblanadi. 2024-yilgi
statistik ma’lumotlarga ko‘ra, ushbu hududda kredit hajmi 2 400 mlrd so‘mni
tashkil etgan bo‘lib, bu ko‘rsatkich respublika bo‘yicha eng yuqori natijadir.
Omonat portfeli ham sezilarli darajada – 1 100 mlrd so‘mni tashkil etib, bu
aholining bank tizimiga bo‘lgan ishonchi yuqoriligidan dalolat beradi. Ayniqsa,
raqamli xizmatlar ulushi 84% ni tashkil qilgani, shaharda zamonaviy bank
texnologiyalari jadal sur’atda joriy qilinayotganini ko‘rsatadi. Bu natijaga
erishishda “MKB Mobile”, “MKB Online”, “One-Click Credit”, QR-to‘lov
tizimlari kabi innovatsion xizmatlarning keng ommalashuvi katta rol o‘ynagan.
Bank filiallarining hududiy zichligi, xizmatlar sifati va foydalanuvchi
tajribasi Toshkentda yuqori darajada shakllangan. Shuningdek, elektron
xizmatlar orqali hisob raqam ochish, plastik karta buyurtma qilish, omonat
qo‘yish, to‘lovlarni amalga oshirish bo‘yicha aholining faolligi ortib bormoqda.
Mijozlarning mobil ilovalar orqali kredit olish va hisob-kitoblarni yuritish
ko‘nikmalari mustahkamlanib bormoqda.Shu bilan birga, ayrim muammolar
ham mavjud. Birinchidan, raqobat kuchli bo‘lgan hudud sifatida
Mikrokreditbank boshqa banklar bilan solishtirganda ba’zi xizmat turlarida narx
va qulaylik bo‘yicha orqada qolmoqda. Ikkinchidan, aholining ayrim qatlamlari,
xususan, pensiya yoshidagilar va texnologik vositalardan foydalanish
imkoniyati cheklangan shaxslar uchun raqamli xizmatlardan foydalanish hali
ham murakkablik tug‘dirmoqda. Shu sababli, raqamli savodxonlikni oshirish
bo‘yicha targ‘ibot va treninglar o‘tkazish zarur.Bundan tashqari, aholining

56talabiga moslashtirilgan moliyaviy mahsulotlar, masalan, kichik tadbirkorlar
uchun soddalashtirilgan kredit paketlari, startaplar uchun ko‘maklashuvchi
dasturlar kabi xizmatlarni kengaytirish ehtiyoji mavjud. Toshkent shahrida
iste’mol kreditlariga talab ortib borayotgan bir paytda, Mikrokreditbank bu
segmentdagi takliflarini optimallashtirishi kerak.Shahar aholisi orasida “super
ilovalar” konsepsiyasi orqali bank xizmatlaridan tashqari qo‘shimcha moliyaviy
xizmatlar – investitsiya vositalari, sug‘urta xizmatlari, elektron savdo
imkoniyatlari kiritilishi foydali bo‘lishi mumkin. Bank mijozlarining faoliyati,
xaridlar statistikasi, to‘lov odatlari asosida individual takliflar ishlab chiqish
orqali xizmat sifati va daromadlarni oshirish mumkin. Toshkent shahri
Mikrokreditbank uchun strategik muhim hudud bo‘lib, bu yerda bank raqamli
transformatsiya, xizmatlar sifati va foydalanuvchi tajribasi bo‘yicha boshqa
viloyatlarga namuna bo‘la oladi. Kelgusida bank tomonidan sun’iy intellekt,
“open banking” (ochiq bank tizimi) va “API integratsiyasi” kabi ilg‘or
texnologiyalarni joriy etish orqali xizmat turlarini yanada boyitish mumkin
bo‘ladi.
Farg‘ona viloyati Farg‘ona viloyati bank xizmatlari ko‘rsatkichlari bo‘yicha
respublikada yuqori o‘rinda turadi. 2024-yilda Mikrokreditbank tomonidan
viloyatda 1 250 mlrd so‘m kredit ajratildi. Bu ko‘rsatkich kichik va o‘rta biznes
subyektlarining faoliyatini moliyalashtirish, shuningdek, qishloq xo‘jaligini
qo‘llab-quvvatlash orqali shakllandi. Ayniqsa, dehqon xo‘jaliklari, tikuvchilik
va oziq-ovqat sanoati kreditlarining o‘sishi kuzatildi.
Omonat hajmi 820 mlrd so‘mni tashkil etdi. Aholi tomonidan omonatga pul
qo‘yish faolligi oshgan. Bankning "Online Omonat", "Maxsus depozitlar" kabi
mahsulotlari aynan Farg‘onada ommalashmoqda. Bu aholining bankka ishonchi
oshib borayotganining belgisidir.
Raqamli xizmatlardan foydalanish darajasi 76% ga yetdi. Bu o‘tgan
yillardagi 60% dan oshgan ko‘rsatkich bo‘lib, aholi orasida smartfonlardan
foydalanish kengaygani va internet qamrovi kuchaygani bilan bog‘liq. “MKB

57Mobile” ilovasi orqali kredit olish, hisobni kuzatish, valyuta ayirboshlash kabi
xizmatlar ommalashdi.
Bank tomonidan joriy etilgan yangi xizmatlar, masalan, QR orqali to‘lov,
masofaviy maslahatchi xizmatlari aynan Farg‘onada sezilarli samara berdi.
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, onlayn kredit arizalarining 60% dan ortig‘i aynan
mobil ilova orqali topshirilgan. Bu esa xizmat ko‘rsatish tezligini oshirish bilan
birga, xodimlarga tushadigan yukni kamaytirdi.
Qashqadaryo viloyati Qashqadaryo viloyatida Mikrokreditbank faoliyati
intensiv rivojlanmoqda. 2024-yilda viloyatda 900 mlrd so‘mlik kredit ajratildi.
Bu, ayniqsa, viloyatdagi ishlab chiqarish va agrosanoat sohalarini
moliyalashtirish uchun muhim rol o‘ynadi. Mikrokreditbank fermer xo‘jaliklari
va kichik tadbirkorlar uchun maxsus kredit liniyalarini joriy etdi.Omonat hajmi
610 mlrd so‘mga yetdi. Aholining moliyaviy ishonchi oshgani, bank omonatlari
stavkalari va mijozlarga qulay shartlarning taklif etilgani omonat jalb qilishga
ijobiy ta’sir ko‘rsatdi. Aksariyat omonatlar masofaviy tarzda, ya’ni mobil ilova
orqali rasmiylashtirildi.
Raqamli xizmatlar ulushi 68% ni tashkil etdi. Bu raqam yildan-yilga oshib
bormoqda. Mikrokreditbank o‘z xizmatlarini masofaviy shaklga o‘tkazib,
internet qamrovi zaif bo‘lgan hududlarda ham xizmat ko‘rsatishni yo‘lga
qo‘ymoqda. Shu sababli viloyatda interaktiv bank xizmatlari sezilarli sur’atda
joriy etilmoqda. bank tomonidan “virtual menejer”, “chat-bot” orqali xizmatlar,
SMS-xabarnomalar, biometrik autentifikatsiya tizimlari yo‘lga qo‘yildi. Bu
xizmatlar mijozlar orasida ishonchli va qulay vosita sifatida qabul qilinmoqda.
Hududlarda tashkil etilgan mobil filiallar esa uzoq hududlarda yashovchi aholi
uchun muhim imkoniyat bo‘ldi.
Navoiy viloyati Navoiy viloyati bo‘yicha bank xizmatlari hajmi nisbatan
past bo‘lsa-da, o‘sish sur’atlari sezilarli. 2024-yilda ajratilgan kredit hajmi 320
mlrd so‘mni tashkil etdi. Bu viloyat sanoat hududi bo‘lganini hisobga olsak,

58kichik va o‘rta ishlab chiqarish korxonalariga yo‘naltirilgan kreditlar asosiy
ulushni egallaydi.
Omonat hajmi 210 mlrd so‘mga yetgan. Aholining omonatlarga qiziqishi
asta-sekin ortmoqda. Mikrokreditbank bu hududda maxsus “Tez omonat”
mahsulotini joriy etgan bo‘lib, bu qisqa muddatda sarmoya kiritish istagidagi
mijozlar uchun qulay vosita bo‘ldi. Omonatlar, asosan, raqamli ilovalar orqali
amalga oshirilmoqda.Raqamli xizmatlar ulushi 50% ni tashkil etdi. Bu
respublika o‘rtacha ko‘rsatkichidan past, ammo bu boradagi islohotlar
kuchaymoqda. Internet xizmatlari sifati va mobil aloqa infratuzilmasining rivoji
bilan bank xizmatlariga kirish imkoniyatlari oshmoqda.
Bank tomonidan “Raqamli maslahatchi”, “Online video maslahat” xizmatlari
joriy qilindi. Ayni paytda mobil ilova orqali omonat ochish, kredit olish,
shaxsiy hisoblarni yuritish imkoniyatlari mavjud. Bank filiallari sonining yetarli
emasligi raqamli xizmatlar hajmini oshirish orqali qoplab borilmoqda.
Buxoro viloyati Buxoroda Mikrokreditbank faoliyati 2024-yilda ham faol
bo‘ldi. Kredit hajmi 810 mlrd so‘mga yetdi, asosan qishloq xo‘jaligi,
hunarmandchilik, turizm va chakana savdo sohalarida kreditlar berildi. Omonat
hajmi esa 590 mlrd so‘m bo‘lib, bank xizmatlaridan foydalanish madaniyati
o‘sib borayotganini ko‘rsatmoqda. Raqamli xizmatlardan foydalanish
ko‘rsatkichi 66% ni tashkil etdi. Bu raqamdan ko‘rinadiki, viloyatda internet
tarmog‘i va raqamli savodxonlik darajasi tobora yaxshilanmoqda. Ammo ayrim
chekka hududlarda xodimlar tomonidan mijozlarga yetarlicha maslahat
berilmagani, hujjatlar rasmiylashtirishda noaniqliklar bo‘lgani aniqlangan. Shu
sababli bank mijozlar bilan ishlash bo‘yicha ko‘chma ofislar va targ‘ibot
guruhlarini shakllantirishni boshladi. Ayollar va yoshlar o‘rtasida omonat
madaniyatini rivojlantirish uchun “Ayollar uchun moliyaviy savodxonlik
haftaligi” kampaniyalari o‘tkazildi.
Jizzax viloyati Jizzax viloyatida Mikrokreditbankning 2024-yildagi kredit
hajmi 430 mlrd so‘mni tashkil etdi, bu nisbatan past ko‘rsatkich sanaladi.

59Sababi viloyatda yirik sanoat korxonalari kam va aholi asosan qishloq xo‘jaligi
bilan band. Omonat hajmi esa 300 mlrd so‘m atrofida bo‘lib, aholining bank
tizimiga ishonchini oshirish zarurligini ko‘rsatmoqda. Raqamli xizmatlardan
foydalanish darajasi 54% bo‘lib, bu O‘zbekistondagi eng past ko‘rsatkichlardan
biridir. Bank bu muammoni hal qilish maqsadida 2024-yilda maxsus raqamli
xizmat markazi va mijozlarni o‘qitish markazlarini tashkil etdi. Viloyatda
ayollar va keksalar raqamli xizmatlardan foydalanishda qiynalayotgani bois,
bank filiallardagi konsultatsion xizmatlarni kuchaytirdi. Jizzaxda xizmat sifati
ko‘proq an’anaviy formatda qolmoqda, bu esa bankning modernizatsiya
siyosatida sekinlikka olib kelmoqda.
Namangan viloyati Namangan viloyatida 2024-yilda kredit hajmi 770 mlrd
so‘m, omonat hajmi esa 510 mlrd so‘mga yetdi. Hududda ko‘plab kichik va
o‘rta bizneslar faoliyat yuritadi, ayniqsa tikuvchilik, qandolat mahsulotlari va
issiqxona xo‘jaliklari bo‘yicha kreditlar yuqori talabga ega. Raqamli xizmatlar
ulushi 61% ga yetgan bo‘lib, bu viloyat raqamli xizmatlarni qabul qilishga
tayyor ekanligini bildiradi. Biroq ayrim hududlarda mobil ilova ishlashda texnik
muammolar, ayniqsa, PIN-kodlar yangilanmasligi, xizmatni to‘xtab qolishi kabi
kamchiliklar mavjud. Namangan viloyatida kredit ajratish jarayonida hujjat
ko‘paytirish muammosi ham mavjud bo‘lib, bank endilikda “One-Click Credit”
funksiyasini bu hududda keng joriy etishni rejalashtirdi. Mijozlar sonining
barqaror o‘sishi tufayli, bank 2024-yilda 4 ta yangi ofis ochgan.
Samarqand viloyati Samarqand viloyatida Mikrokreditbankning 2024-yilgi
kredit hajmi 950 mlrd so‘m, omonat hajmi esa 780 mlrd so‘mga yetdi. Bu
respublika bo‘yicha eng yuqori ko‘rsatkichlardan biri bo‘lib, hududdagi
iqtisodiy faollikning yuqoriligi bilan bog‘liq. Raqamli xizmatlar ulushi 70% ga
yetgan bo‘lib, viloyatda mobil ilovalar, QR-to‘lovlar, onlayn kredit va omonat
xizmatlari keng ommalashgan. Ayniqsa, sayyohlik biznesiga xizmat ko‘rsatish,
soliq to‘lovlarini onlayn amalga oshirish, davlat xizmatlari bilan
integratsiyalashgan bank funksiyalari keng foydalanilmoqda. Muammolar

60qatorida, shaxsiy ma’lumotlar xavfsizligi, muammoli kreditlar sonining ortishi
va xizmatlarning haddan tashqari markazlashuvi qayd etildi. Bank bu borada
sun’iy intellekt asosidagi xavfsizlik tizimini joriy qilishni boshlagan.
Samarqand shahridagi 5 ta filialda tajriba tariqasida “Intellektual yordamchi”
xizmatlari sinovdan o‘tkazilmoqda.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi
Qoraqalpog‘iston Respublikasida Mikrokreditbank xizmatlarining kengayishi
bosqichma-bosqich amalga oshmoqda. 2024-yilda bu hududda 290 mlrd
so‘mlik kredit ajratilgan bo‘lib, asosan, qishloq xo‘jaligi va mahalliy xizmat
ko‘rsatish sohalariga yo‘naltirilgan. Kreditlar mikroqarzlar shaklida, kichik
do‘kon egalari va hunarmandlarga berilgan.
Omonat hajmi 190 mlrd so‘mni tashkil etdi. Aholining bank tizimiga
qiziqishi oshayotgan bo‘lsa-da, ko‘plab hududlarda moliyaviy savodxonlik
pastligicha qolmoqda. Mikrokreditbank bu borada seminarlar, ommaviy
tushuntirish ishlarini olib bormoqda. Onlayn xizmatlar yordamida omonat
miqdori ortib bormoqda.
Raqamli xizmatlar ulushi 46% ni tashkil qilgan. Bu eng past ko‘rsatkich
bo‘lib, infratuzilma va internet sifati muammolari asosiy sababdir. Biroq bank
bu hududda mobil filiallar va “offline-online” xizmat ko‘rsatish punktlarini faol
ishga tushirgan.
Bankning “One-Click Credit”, “MKB Mobile” va “MKB Online” ilovalari
orqali xizmatlar ko‘lamini kengaytirishga e’tibor kuchaymoqda. Shuningdek,
bank tomonidan ayollar va yoshlar uchun alohida kredit mahsulotlari joriy
etildi. Bu orqali aholining ijtimoiy qatlamlariga moliyaviy xizmatlar yanada
yaqinlashtirilmoqda.
Viloyatlar bo‘yicha kredit va omonat hajmi (2024) 21
21
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki – Statistik byulleten (2023), www.cbu.uz

61III BOB. Bank xizmatlarini takomillashtirish mexanizmlari va
samaradorligi
3.1.Bank xizmatlarini rivojlantirish mexanizmlari va innovatsion
yondashuvlar
Zamonaviy iqtisodiy taraqqiyotda bank xizmatlarini rivojlantirish masalasi
moliyaviy tizimning barqarorligi va mijozlarga qulaylik yaratishda muhim omil
hisoblanadi. Bank tizimining innovatsion transformatsiyasi, birinchi navbatda,
mijoz ehtiyojlarini o‘z vaqtida va sifatli qondirishga qaratilgan mexanizmlarni
shakllantirish orqali amalga oshiriladi. Bugungi kunda raqamli

62texnologiyalarning rivojlanishi bank xizmatlariga yondashuvni tubdan
o‘zgartirmoqda. Ayniqsa, mobil ilovalar, masofaviy xizmatlar, sun’iy intellekt
asosida avtomatlashtirilgan xizmatlar – bularning barchasi bank faoliyatining
yangi bosqichga chiqishiga zamin yaratmoqda.
Innovatsion rivojlanish mexanizmlarining birinchi asosiy yo‘nalishi —
raqamli transformatsiyadir. Bu degani, bank xizmatlari maksimal darajada
masofadan ko‘rsatilishi, mijoz ofisga bormasdan turib hisobvaraqlar ochish,
kredit olish, omonat saqlash, valyuta ayirboshlash va boshqa xizmatlardan
foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lishidir. Masalan, Mikrokreditbank tomonidan
joriy etilgan “MKB Online” va “MKB Mobile” ilovalari orqali xizmatlar
ko‘rsatish 2024-yilga kelib 87 foizga yetgani raqamli transformatsiyaning real
samarasini ko‘rsatadi.
Ikkinchi mexanizm bu — mijozga yo‘naltirilgan xizmat ko‘rsatish
strategiyasini joriy etishdir. An’anaviy bank amaliyotidan farqli ravishda,
bugungi kundagi yondashuvda har bir mijozning individual ehtiyoji, moliyaviy
xulq-atvori, to‘lov intizomi, kredit tarixidan kelib chiqib mos xizmat taklif
etiladi. Bunday “shaxsiylashtirilgan yondashuv” mijozni bank xizmatlariga
yanada yaqinlashtiradi, sadoqatini oshiradi.
Uchinchi mexanizm — innovatsion mahsulotlar yaratish. Masalan, “One-
Click Credit” xizmatining joriy etilishi orqali mijoz kredit olish uchun bankka
bormasdan, mobil ilova orqali atigi bir tugma bosish orqali kredit oladi. 2023-
yilda bu xizmat orqali ajratilgan kreditlar soni 78 mingta bo‘lgan bo‘lsa, 2024-
yil birinchi choragida bu ko‘rsatkich 480 mingga yetdi. Bu bank tizimining
xizmat ko‘rsatish tezligi, qulayligi va ishonchliligining oshganini bildiradi.
To‘rtinchi mexanizm — xavfsizlik va ishonchlilikni ta’minlashdir. Raqamli
bank xizmatlarini rivojlantirish bilan birga, kiberxavfsizlik, ma’lumotlar
himoyasi, autentifikatsiya texnologiyalarini takomillashtirish zarur. Shuning
uchun ko‘plab banklar foydalanuvchilarga SMS kodlar, biometrik aniqlash
tizimlari, ikki faktorli autentifikatsiya kabi texnologiyalarni taklif etmoqda. Bu

63esa nafaqat moliyaviy xizmatlarning xavfsizligini oshiradi, balki mijozlarning
ishonchini ham mustahkamlaydi.
Beshinchi mexanizm — integratsion xizmatlar ko‘rsatish. Bugungi
raqobatbardosh bank tizimi faqat o‘z xizmatlarini emas, balki boshqa sektorlar
bilan uyg‘unlashtirilgan xizmatlarni ham taklif qiladi. Masalan, bank ilovasi
orqali soliq to‘lash, davlat xizmatlari uchun to‘lovlar, sug‘urta mahsulotlariga
ulanish, investitsion xizmatlardan foydalanish imkoniyati banklarni ko‘p
funksiyali moliyaviy platformaga aylantirmoqda.
Innovatsion yondashuvlar orasida yana biri — sun’iy intellekt asosida
avtomatik yordamchi tizimlarni joriy etishdir. Mikrokreditbankning 2024-yilda
joriy etilgan “Intellektual yordamchi” chat-boti mijozlarga xizmatlar haqida
ma’lumot berish, ariza holatini tekshirish, maslahatlar berish kabi funksiyalarni
bajaradi. Bu esa mijozlarga 24/7 rejimida xizmat ko‘rsatish imkonini beradi.
Bundan tashqari hududiy tenglikni ta’minlash ham bank xizmatlarini
rivojlantirishdagi muhim yo‘nalishlardan biridir. Raqamli xizmatlar nafaqat
poytaxt va yirik shaharlarda, balki chekka hududlarda ham foydalanishga
yaroqli bo‘lishi lozim. Shuning uchun Mikrokreditbank viloyatlarda filiallar
sonini oshirishi bilan birga, raqamli texnologiyalar orqali xizmatlar ko‘lamini
kengaytirishga alohida e’tibor qaratmoqda.Shuningdek moliyaviy
savodxonlikni oshirishga qaratilgan xizmatlar ham muhim ahamiyatga ega.
Mobil ilovalar orqali moliyaviy maslahatlar, budjet rejalashtirish bo‘yicha
tavsiyalar, jamg‘arma strategiyalari bo‘yicha yo‘riqnomalar mijozga taklif
qilinmoqda. Bu, o‘z navbatida, aholi orasida bank xizmatlaridan foydalanish
madaniyatini shakllantiradi.Bank xizmatlarini rivojlantirish mexanizmlari
nafaqat texnologik yangiliklar bilan, balki foydalanuvchi ehtiyojlarini chuqur
tahlil qilish, xizmat sifatini oshirish va moliyaviy inklyuziyani ta’minlash bilan
bog‘liqdir. Mikrokreditbank tajribasi shuni ko‘rsatmoqdaki, zamonaviy
innovatsion yondashuvlar bank tizimini milliy iqtisodiyotning asosiy tayanchi
sifatida yanada mustahkamlamoqda.

643.2. Taklif etilgan yechimlarning iqtisodiy samaradorligi va amaliy
ahamiyati
Bank xizmatlarini takomillashtirishga doir ilgari surilgan takliflar o‘zining
iqtisodiy samaradorligi bilan ajralib turadi. Bugungi kunda O‘zbekiston bank
tizimi, xususan Mikrokreditbank uchun strategik muhim bo‘lgan
yo‘nalishlardan biri bu – raqamli xizmatlar ulushini yanada kengaytirishdir.
Raqamli infratuzilmalarni modernizatsiya qilish orqali bank xizmatlari tezligi,
qulayligi va mijozlar ehtiyojiga mosligi sezilarli darajada ortadi. Misol uchun,
“One-Click Credit” tizimi nafaqat kredit ajratish jarayonini avtomatlashtiradi,
balki bankning operatsion xarajatlarini ham kamaytiradi. Buning natijasida,
mijozlar xizmatdan tezroq foydalanadi, bank esa inson resurslarini samaraliroq
yo‘naltirish imkoniga ega bo‘ladi.
Bank xizmatlarini mobil ilovalar orqali ko‘rsatish hajmining oshishi esa
xizmatlarning geografik qamrovini kengaytirishga xizmat qiladi. Ayniqsa,
qishloq joylarda yashovchi aholiga raqamli ilovalar orqali kredit olish, omonat
ochish va hisob-kitoblarni yuritish imkoniyatining yaratilishi moliyaviy
inklyuziyaning oshishiga olib keladi. Bu esa aholi daromadlarining rasmiy
sektor orqali aylanishini tezlashtiradi va soliq tushumlarining ko‘payishiga
xizmat qiladi. Shu tarzda raqamli xizmatlar nafaqat bank faoliyatining ichki
samaradorligini oshiradi, balki iqtisodiy muhitning barqarorligiga ham bevosita
ta’sir ko‘rsatadi.
Bank xizmatlarining optimallashtirilgan variantlarini joriy qilish orqali
xizmat ko‘rsatish narxlari ham pasaytiriladi. Masalan, QR-to‘lovlar orqali
tranzaksiya xarajatlari an’anaviy POS-terminal tizimlariga nisbatan 2–3 baravar
kam. Bu esa kichik va o‘rta biznes vakillari uchun yanada qulay shart-sharoitlar
yaratadi. Xuddi shuningdek, “MKB Biznes” ilovasi orqali tadbirkorlar o‘z
hisoblarini boshqarib, soliq to‘lovlarini avtomatlashtirilgan tarzda amalga
oshirish imkoniga ega bo‘ldilar. Bu yechimlar bank bilan hamkorlikni

65soddalashtirdi, vaqt va resurslarni tejadi, eng muhimi – ishonch muhitini
mustahkamladi.
“Amaliy nuqtai nazardan qaralganda, taklif etilgan yechimlarning bank
tizimiga ta’siri nafaqat texnik va texnologik jihatdan, balki inson kapitali
darajasida ham sezilarli bo‘ldi. Raqamli xizmatlar orqali o‘tkazilgan
tranzaksiyalar sonining ko‘payishi bank xodimlarining mehnat unumdorligini
oshirdi. Endilikda, mijozlarga oddiy xizmatlar uchun navbatda turishga ehtiyoj
qolmayapti, chunki ko‘plab xizmatlar mobil ilovalar yoki veb-saytlar orqali
amalga oshirilmoqda” 22
.
Statistik ma’lumotlarga murojaat qiladigan bo‘lsak, 2024-yilda onlayn
ochilgan hisobvaraqlar soni bankdagi barcha yangi hisoblar ichida 90 foizni
tashkil etdi. Bu holat xizmatlar raqamlashtirilgani sayin bankda qo‘shimcha joy,
jihoz, ishchi-xodim xarajatlari kamayishini anglatadi. Shu bilan birga, bankning
faoliyat rentabelligi oshib, foyda ko‘rsatkichi ijobiy tendensiyada
rivojlanmoqda.
Quyidagi jadvalda bank xizmatlarining raqamli ko‘rinishga o‘tishi qanday
moliyaviy natijalarga olib kelgani ko‘rsatilgan:
Jadval 15. Raqamli xizmatlar orqali xizmat ko‘rsatish ulushi va foyda
dinamikasi (2021–2024)
Yil Raqamli xizmatlar ulushi (%) Sof foyda (mlrd so‘m)
2021 34% 195
2022 58% 310
2023 71% 445
2024 87% 580
Yuqoridagi jadvaldan ko‘rinib turibdiki, raqamli xizmatlar ko‘paygan sari
bankning sof foydasi mutanosib ravishda oshib borgan. Bu shuni anglatadiki,
ilgari surilgan takliflar bevosita iqtisodiy samara keltirmoqda. Shu bilan birga,
22
Iqtisodiyot va ta’lim jurnali – Bank xizmatlari bozoriga oid maqolalar to‘plami (2022–
2024). turkum maqolalar – 80 bet.

66ushbu xizmatlar aholiga qulaylik tug‘dirgani sababli, mijozlar soni ham o‘sdi.
Masalan, 2023-yilda raqamli xizmatlar foydalanuvchilari soni 2 milliondan
oshdi, 2024-yilda esa bu raqam 2,8 millionga yetdi.
Bundan tashqari, ayollar segmentiga yo‘naltirilgan kredit mahsulotlarining
iqtisodiy va ijtimoiy samarasi ham yuqori bo‘ldi. 2023-yil davomida ayol
mijozlar soni 1,5 baravarga oshdi, ularga ajratilgan kreditlar umumiy
portfelning 38 foizini tashkil etdi. Bu esa gender tenglikni ta’minlash va
tadbirkorlikni rivojlantirishga katta hissa qo‘shdi.Taklif etilgan innovatsion
yondashuvlar, xususan raqamli xizmatlar, avtomatlashtirilgan kredit tizimlari,
interaktiv maslahat xizmatlari va ijtimoiy yo‘naltirilgan mahsulotlar – bank
xizmatlarining nafaqat amaliy, balki iqtisodiy samaradorligini oshirishga xizmat
qilmoqda. Ularning natijasida Mikrokreditbank nafaqat texnologik jihatdan
yangilandi, balki bozordagi raqobatbardoshligini kuchaytirdi va mijozlar
ishonchini mustahkamladi. Shu bois, ushbu takliflarni amalga oshirish strategik
jihatdan ham dolzarb, iqtisodiy jihatdan esa foydali hisoblanadi.
Xulosa
Men ushbu diplom ishini bajarish davomida O‘zbekiston bank tizimi,
xususan, Mikrokreditbank misolida bank xizmatlari bozorining rivojlanish
holatini chuqur tahlil qildim. Tadqiqotim davomida bank tizimidagi zamonaviy
islohotlar, raqamli texnologiyalarning joriy qilinishi, mintaqaviy bank
xizmatlarining holati, mijozlar ehtiyojlari va ular asosida taklif etilayotgan
xizmat turlari haqida keng qamrovli ma’lumotlarga ega bo‘ldim.
O‘zbekistonda bank sektori oxirgi yillarda tub o‘zgarishlarga yuz tutdi.
Raqamlashtirish, elektron xizmatlar, mobil bank tizimlari, tezkor kreditlash
modellarining joriy qilinishi orqali xizmatlar sifati, tezligi va qamrovi oshdi.
Mikrokreditbank misolida o‘rganilgan holatlar shuni ko‘rsatdiki, bank

67xizmatlarining innovatsion yo‘nalishda takomillashuvi nafaqat mijozlar uchun
qulaylik, balki bank uchun operatsion xarajatlarni kamaytirish, foyda hajmini
oshirish imkonini ham yaratmoqda.
Bank xizmatlarining raqamli transformatsiyasi men o‘rganayotgan asosiy
yo‘nalishlardan biri bo‘ldi. Mobil ilovalar orqali ko‘rsatilayotgan xizmatlarning
ulushi 2021-yilda 34% bo‘lgan bo‘lsa, 2024-yilga kelib bu ko‘rsatkich 87% ga
yetdi. Bu esa bank mijozlarining raqamli xizmatlarga bo‘lgan ishonchi,
foydalanish odatlari va tajribasining sezilarli o‘sganini ko‘rsatadi. Ayniqsa,
“One-Click Credit” xizmatining 2024-yilda joriy qilinishi va bu xizmatdan
foydalanganlar sonining 78 mingdan oshganini kuzatish orqali
avtomatlashtirilgan kredit ajratish tizimlarining qanday samara berganini
angladim.
Hududlar kesimidagi tahlillar esa bank xizmatlarini rivojlantirishda hududiy
tengsizliklar mavjudligini ko‘rsatdi. Masalan, Toshkent shahri va Farg‘ona
viloyatlarida kredit hajmi va raqamli xizmatlar ulushi yuqori bo‘lsa-da, Navoiy
viloyati, Qoraqalpog‘iston Respublikasi yoki Jizzax viloyatlarida bu
ko‘rsatkichlar pastroq bo‘lib chiqdi. Demak, hududiy nuqtai nazardan
infratuzilmani rivojlantirish, aholiga axborot-tushuntirish ishlarini olib borish,
xizmatlarni mahalliy ehtiyojga moslashtirish zarurligi aniqlanmoqda.
Bundan tashqari, ayol mijozlar segmenti ham dolzarb yo‘nalish sifatida
ajralib turdi. 2021-yildan 2025-yilgacha bo‘lgan davrda ayollarga xizmat
ko‘rsatish hajmi 1,5 baravarga o‘sdi. Bu esa gender tenglikni ta’minlash,
ijtimoiy moliyalashtirishning rivojlanishi uchun yaxshi omil bo‘la oldi. Ayollar
uchun alohida kredit liniyalari, onlayn kurslar va tadbirkorlikni boshlashda
maslahat xizmatlarini kengaytirish bugungi bank sektorining ijtimoiy
mas’uliyat doirasida ham harakat qilayotganini ko‘rsatdi.
Bank xizmatlarining takomillashuvi faqat texnologik yechimlar bilangina
emas, balki samarali boshqaruv, mijoz bilan doimiy muloqot, xodimlar

68malakasini oshirish orqali ham yuz beradi. Shu bois men quyidagi takliflarni
ilgari suraman:
Hududiy raqamli infratuzilmani rivojlantirish – ayniqsa Navoiy,
Qashqadaryo va Qoraqalpog‘iston hududlarida internet va mobil tarmoqlarning
quvvatini oshirish orqali raqamli bank xizmatlarining qamrovini kengaytirish
kerak.
Mahalliy ehtiyojlarga moslashtirilgan mahsulotlar ishlab chiqish – har bir
viloyat iqtisodiy ixtisoslashuviga ko‘ra maxsus kredit liniyalari va moliyaviy
xizmatlar taklif etilishi lozim.
Ayollar va yoshlar uchun raqamli moliyaviy savodxonlik dasturlarini yo‘lga
qo‘yish – bu guruhlar moliyaviy xizmatlardan faol foydalanuvchilar safini
kengaytiradi.
Mobil ilovalarda sun’iy intellekt asosidagi maslahat tizimlarini rivojlantirish
– bu bank xizmatlarini inson omiliga qaram bo‘lmagan holda 24/7 asosida
ko‘rsatishga imkon beradi.
Kichik biznes uchun soddalashtirilgan soliq to‘lov va kredit monitoring
xizmatlari – “MKB Biznes” ilovasi doirasida bu xizmatlar takomillashtirilsa,
mijozlar sodiqligi oshadi.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsam, men olib borgan tadqiqotlar natijasida bank
xizmatlari bozorini rivojlantirishda texnologik, ijtimoiy va boshqaruv jihatlari
uyg‘un holda amal qilishi lozim degan xulosaga keldim. Raqamli
transformatsiya davrida xizmatlar sifatini oshirish, mijozlar ehtiyojini aniqlash
va bank faoliyatining iqtisodiy samaradorligini ta’minlash uchun kompleks
yondashuv muhim ahamiyatga ega. Diplom ishim davomida Mikrokreditbank
faoliyatini o‘rganish orqali real holat, mavjud imkoniyatlar va dolzarb
muammolarni tahlil qildim hamda ularning yechimlariga oid takliflar ishlab
chiqdim. Ushbu takliflar bank xizmatlari bozorining raqobatbardoshligini
oshirishda amaliy ahamiyatga ega deb hisoblayman.

69Foydalanilgan adabiyotlar
Ilmiy huquqiy hujjatlat
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni “O‘zbekiston
Respublikasining bank tizimini isloh qilish va moliyaviy barqarorligini
ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida” – PF-5992, 2020-yil 12-may .
Manba: www.lex.uz
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni “Moliyaviy xizmatlar
ommabopligini oshirish va bank xizmatlari sifati bo‘yicha yangi tizim joriy
etish chora-tadbirlari to‘g‘risida” – PF-5886, 2020-yil 24-yanvar . Manba:
www.lex.uz

703) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Qarori “Raqamli iqtisodiyotni
rivojlantirish strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” – PQ-4699, 2020-yil 28-
aprel . Manba: www.lex.uz
4) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Qarori “Kichik biznes subyektlarini
moliyalashtirishda banklar ishtirokini kuchaytirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida” – PQ-5120, 2021-yil 22-iyun . Manba: www.lex.uz
5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni “Milliy raqamli
transformatsiyani jadallashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” – PF-6264,
2021-yil 14-dekabr . Manba: www.lex.uz
6) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Qarori “Bank xizmatlarining
hududlarda teng taqsimlanishini ta’minlash va moliyaviy inklyuziyani
kengaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” – PQ-5860, 2022-yil 5-aprel .
Manba: www.lex.uz
7) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni “Yoshlar va ayollarni
moliyaviy qo‘llab-quvvatlash dasturlarini kengaytirish to‘g‘risida” – PF-
6410, 2022-yil 27-oktabr . Manba: www.lex.uz
Ilmiy miyoriy adabiyotlar
1. Urinboy Saidovich Saidov – Bank ishi asoslari, Toshkent: Iqtisodiyot
nashriyoti, 2021. 240 bet.
2. Bahrom Rustamovich Karimov – Moliyaviy xizmatlar bozori, Toshkent:
TDIU, 2020. 198 bet.
3. Murod Tursunovich G‘aniyev – Bank tizimi va kredit siyosati, Samarqand:
SamDU, 2022. 210 bet.
4. Abdulaziz Muxammadovich Madumarov – Bank faoliyatini boshqarish,
Toshkent, 2023. 187 bet.

715. Bekzod Tohirovich Tursunov – Bank va mijoz munosabatlari, Namangan:
NDTU, 2022. 152 bet.
6. Baxodir Islomovich Islomov – Raqamli iqtisodiyotda bank xizmatlari, Ilmiy
maqola, 2023, “Iqtisodiyot va ta’lim” jurnali. 14 bet.
7. Abdullo Qosimovich Qosimov – Moliyaviy bozorlar va institutlar,
Toshkent: TMI, 2021. 230 bet.
8. Baxrom Akramovich Shodmonov – Bank operatsiyalari va innovatsion
xizmatlar, Toshkent, 2020. 180 bet.
9. Nodir Abduvalievich Xoliqov – Bank tizimi va iqtisodiy islohotlar, Ilmiy
maqola, 2023, “Ilm va taraqqiyot”. 12 bet.
10. Rustam Jumanazarovich Qodirov – Bank va moliya institutlari, TMII, 2022.
165 bet.
11. Otabek Ibrohimovich Ma’muraliyev – Bank transformatsiyasi: raqamli
yondashuv, Toshkent, 2023. 145 bet.
12. Zilola Abdujabbarovna Mavlonova – Mikrokreditlash va ayollar moliyaviy
faolligi, Ilmiy maqola, 2022. 10 bet.
13. Mikrokreditbank AJ – Yillik hisobot (2021), www.mkb.uz, 32 bet.
14. Mikrokreditbank AJ – Yillik hisobot (2022), www.mkb.uz, 35 bet.
15. Mikrokreditbank AJ – Yillik hisobot (2023), www.mkb.uz, 38 bet.
16. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki – Statistik byulleten (2023),
www.cbu.uz, 42 bet.
17. O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika agentligi – Moliyaviy
ko‘rsatkichlar tahlili, 2023. 51 bet.
18. Lex.uz – Normativ-huquqiy hujjatlar to‘plami, www.lex.uz, vazirlik
qarorlari bo‘yicha – 60 bet.
19. World Bank Group – Digital Financial Services and Inclusion, 2023-yil
yillik hisobot. 75 bet.
20. UNDP (United Nations Development Programme) – Digital Inclusion in
Central Asia, 2023. 62 bet.

7221. EBRD (European Bank for Reconstruction and Development) – Fintech and
Economic Growth, 2022. 58 bet.
22. Iqtisodiyot va ta’lim jurnali – Bank xizmatlari bozoriga oid maqolalar
to‘plami (2022–2024). turkum maqolalar – 80 bet.
23. Tashqi iqtisodiy faoliyat jurnali – Bank xizmatlari eksport-import tahlili,
2023. 45 bet.
24. Ilm va taraqqiyot jurnali – Innovatsion moliyaviy xizmatlar tahlili, 2023. 48
bet.
Foydalanilgan saytlar
· · https://www.cbu.uz
· · https://www.mikrokreditbank.uz
· · https://president.uz
· · https://www.norma.uz
· · https://www.lex.uz
· · https://stat.uz
· · https://review.uz
· · https://uzdaily.uz

Bank xizmatlari bozorini rivojlantirish yo‘llari

Sotib olish