Banklar faoliyatini tashkil etish, ularni ro‘yxatdan o‘tkazish, litsenziyalash 25 - Huquqshunoslik - Dars ishlanmalar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	10000UZS
Hajmi	986.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	24 Fevral 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Dars ishlanmalar
Fan	Huquqshunoslik

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

4 Sotish

Banklar faoliyatini tashkil etish, ularni ro‘yxatdan o‘tkazish, litsenziyalash 25

Sotib olish

B anklar faoliyatini tashkil etish, ularni ro‘yxatdan o‘tkazish, litsenziyalash
Reja:
Kirish
Asosiy qism
1. Banklar faoliyatini tashkil etish
2. Banklarning ro‘yxatdan o‘tkazilishi
3. Banklarni litsenziyalash jarayoni
Xulosa va foydalanilgan manbalar

Banklar faoliyatini tashkil etish, ularni ro‘yxatdan o‘tkazish, litsenziyalash
Kirish
Zamonaviy iqtisodiyotda bank tizimi asosiy moliyaviy institutlardan biri hisoblanadi.
Banklar nafaqat kapital aylanishini ta’minlash, balki investitsiyalarni jalb qilish,
tadbirkorlikni rivojlantirish va aholining moliyaviy ehtiyojlarini qondirishga xizmat
qiladi. Mamlakat iqtisodiyotining barqarorligi ko‘p jihatdan bank tizimining
rivojlanganlik darajasiga bog‘liq bo‘lib, uning samarali faoliyat yuritishi mamlakat
moliyaviy tizimining ishonchliligini ta’minlaydi.
Mazkur tadqiqot banklarning tashkil etilishi, ularni ro‘yxatdan o‘tkazish va
litsenziyalash jarayonlarining tartibini yoritishga bag‘ishlanadi. Ushbu jarayonlarning
huquqiy asoslari, tahlil va dalillar bilan mustahkamlangan holda keltiriladi.
Banklarning iqtisodiyotdagi o‘rni va ahamiyati
Banklar iqtisodiyotning uzviy qismi hisoblanib, moliyaviy tizimning barqaror ishlashini
ta’minlaydi. Ularning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
 Moliyaviy resurslarni jamlash va taqsimlash – aholi va tadbirkorlardan
jamlangan depozitlarni kredit sifatida berish orqali iqtisodiy faollikni oshiradi.
 Pul aylanishini ta’minlash – to‘lov tizimlari orqali iqtisodiyotning uzluksiz
faoliyat yuritishini qo‘llab-quvvatlaydi.
 Investitsiyalarni moliyalashtirish – ishlab chiqarish va xizmatlar sohasiga
sarmoya kiritish orqali iqtisodiy o‘sishga hissa qo‘shadi.
 Risklarni boshqarish – sug‘urta, kafil kreditlar va boshqa moliyaviy
instrumentlar orqali korxonalar va aholining moliyaviy xatarlarini kamaytiradi.
Misol uchun, O‘zbekiston Respublikasida tijorat banklari tomonidan kichik va o‘rta
biznesni kreditlash bo‘yicha turli dasturlar ishlab chiqilgan bo‘lib, ular iqtisodiy
o‘sishga turtki bermoqda. Markaziy bank statistik ma’lumotlariga ko‘ra, 2023-yilda
banklar tomonidan berilgan kreditlar hajmi 450 trillion so‘mdan oshgan.
Bank tizimining rivojlanish tarixi va zamonaviy tendensiyalar
Bank tizimi uzoq tarixga ega bo‘lib, uning ildizlari qadimgi sivilizatsiyalar davriga
borib taqaladi. Hozirgi zamonaviy banklar rivojlanish bosqichlari quyidagicha
ifodalanadi:

 Dastlabki davr – Qadimgi Misr, Bobil va Rim imperiyasida sodda pul
muomalasi va qarz berish tizimlari mavjud bo‘lgan.
 O‘rta asrlar – Yevropada bank institutlari paydo bo‘lib, ilk kredit va to‘lov
tizimlari shakllangan.
 Zamonaviy davr – XX asrda Markaziy banklar faoliyati shakllanib, bank tizimi
tartibga solina boshlagan.
 Raqamli inqilob – XXI asrda bank tizimi texnologiyalar asosida rivojlanib,
onlayn banking va mobil ilovalar ommalashgan.
Bugungi kunda O‘zbekistonda bank tizimi islohotlar orqali takomillashtirilmoqda.
Markaziy bank tomonidan olib borilayotgan monetar siyosat, xususan, banklarning
kapitalizatsiya darajasini oshirish va raqamlashtirish jarayonlari bank xizmatlarini
kengaytirishga xizmat qilmoqda.
Banklarni ro‘yxatdan o‘tkazish jarayoni
Bank tashkil qilish tartibi qat’iy huquqiy-me’yoriy talablar asosida amalga oshiriladi.
O‘zbekistonda banklarni ro‘yxatdan o‘tkazish jarayoni quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga
oladi:
1. Bankni tashkil etish bo‘yicha tashabbus – yuridik yoki jismoniy shaxslar
tomonidan bank ochish tashabbusi ilgari suriladi.
2. Hujjatlar to‘plami tayyorlanadi – Ustav, ta’sischilar tarkibi, bankning
moliyaviy modeli va boshqa hujjatlar Markaziy bankka taqdim etiladi.
3. Davlat ro‘yxatidan o‘tkazish – Markaziy bank tomonidan ariza ko‘rib chiqilib,
ijobiy baholangan taqdirda bank davlat reyestriga kiritiladi.
Misol uchun, O‘zbekistonda so‘nggi yillarda yangi banklar faoliyati kengaymoqda.
2021-yilda Xalq banki, Ipoteka bank va boshqa tijorat banklari o‘z xizmat turlarini
ko‘paytirgan.
Bank faoliyatini litsenziyalash jarayoni
Bank faoliyatini boshlash va uni qonuniy asosda yuritish uchun litsenziya olish muhim
bosqich hisoblanadi. O‘zbekistonda banklarning litsenziyalanishi quyidagicha amalga
oshiriladi:

1. Litsenziya olish uchun ariza berish – bankni tashkil etuvchi shaxslar Markaziy
bankka murojaat qiladi.
2. Moliyaviy va huquqiy ekspertiza – Markaziy bank bankning kapitali,
boshqaruv tuzilmasi va biznes modelini tahlil qiladi.
3. Litsenziya berish yoki rad etish – barcha talablar bajarilganda litsenziya
beriladi, aks holda kamchiliklar aniqlansa, ularni bartaraf etish talab qilinadi.
O‘zbekistonda so‘nggi yillarda xalqaro standartlarga mos ravishda bank tizimini
rivojlantirish jarayonlari jadallashgan. Masalan, 2022-yilda Markaziy bank tomonidan
tijorat banklari uchun kapital yetarliligi va likvidlik bo‘yicha yangi me’yorlar joriy
qilindi.Banklar iqtisodiyotning asosiy harakatlantiruvchi kuchlaridan biri bo‘lib,
ularning barqaror faoliyati mamlakat moliyaviy tizimining mustahkamligi uchun muhim
omil hisoblanadi. Banklarning tashkil etilishi, ularni ro‘yxatdan o‘tkazish va
litsenziyalash jarayonlari qonunchilik normalari asosida qat’iy tartibga solingan bo‘lib,
bu tizim bank xizmatlarining sifatini oshirish va mijozlar manfaatlarini himoya qilishga
xizmat qiladi.Hozirgi sharoitda bank tizimini yanada isloh qilish, raqamli bank
xizmatlarini kengaytirish va xalqaro standartlarga moslashtirish orqali mamlakat
iqtisodiy taraqqiyotini jadallashtirish imkoniyati mavjud. Shuningdek, kichik va o‘rta
biznesni qo‘llab-quvvatlash, aholi uchun qulay moliyaviy xizmatlar ko‘rsatish bank
tizimining ustuvor yo‘nalishlaridan bo‘lib qoladi.
Banklar faoliyatini tashkil etish
Bank tushunchasi va uning asosiy funksiyalari
Bank - bu yuridik shaxs bo‘lib, u pul mablag‘larini jalb qilish, kredit berish, hisob-
kitoblarni amalga oshirish va boshqa moliyaviy operatsiyalarni bajaruvchi tashkilotdir.
Banklar jamiyat iqtisodiyotining ajralmas qismi hisoblanib, ular iqtisodiy rivojlanishni
ta’minlashda muhim o‘rin tutadi.
Banklarning asosiy funksiyalariga quyidagilar kiradi:
1. Depozitlarni jalb qilish – jismoniy va yuridik shaxslarning mablag‘larini saqlash
hamda ularga foiz to‘lash orqali kapitalni jamlash.
2. Kreditlash – mijozlarga turli kredit mahsulotlarini taqdim etish orqali iqtisodiy
faollikni rag‘batlantirish.

3. Hisob-kitob xizmatlarini ko‘rsatish – mijozlar o‘rtasida pul o‘tkazmalari,
valyuta ayirboshlash va boshqa to‘lov operatsiyalarini amalga oshirish.
4. Investitsion faoliyat – qimmatli qog‘ozlarga sarmoya kiritish orqali bozor
ishtirokchilarining moliyaviy barqarorligini ta’minlash.
5. To‘lov tizimini tashkil etish – mamlakat ichida va xalqaro maydonda elektron
to‘lov tizimlari orqali tranzaktsiyalarni amalga oshirish.
6. Moliyaviy maslahat berish – tadbirkorlar va jismoniy shaxslar uchun
investitsiya, soliq va boshqa moliyaviy masalalar bo‘yicha maslahat xizmatlarini
ko‘rsatish.
Misol: O‘zbekistonda faoliyat yurituvchi Xalq banki, Milliy bank va Asakabank yirik
banklarga misol bo‘lib, ular nafaqat kredit berish, balki jamg‘arma hisobvaraqlari,
ipoteka kreditlari va boshqa moliyaviy xizmatlarni ham ko‘rsatadi.
Banklar turlari va ularning ixtisoslashuvi
Banklar o‘z faoliyat yo‘nalishiga qarab quyidagi turlarga ajratiladi:
1. Markaziy bank – mamlakatning asosiy banki bo‘lib, u pul-kredit siyosatini
yuritadi, milliy valyuta barqarorligini ta’minlaydi hamda tijorat banklarining
faoliyatini nazorat qiladi. O‘zbekistonda bu vazifani O‘zbekiston Respublikasi
Markaziy banki bajaradi.
2. Tijorat banklari – mijozlarga turli xil moliyaviy xizmatlarni taqdim etuvchi
banklardir. Ular asosan kredit berish, depozitlarni jalb qilish va boshqa moliyaviy
operatsiyalarni bajaradi.
3. Investitsiya banklari – qimmatli qog‘ozlar bilan ishlovchi, korporativ mijozlarga
xizmat ko‘rsatuvchi va kapital bozorlarida faoliyat yurituvchi banklardir.
4. Ipoteka banklari – uy-joy kreditlarini ajratish bilan shug‘ullanuvchi banklar
bo‘lib, aholining uy-joy sharoitlarini yaxshilashga xizmat qiladi.
5. Islom banklari – foizsiz moliyaviy operatsiyalarni amalga oshiruvchi banklardir.
Ushbu banklar shariat qonun-qoidalariga asoslangan xizmatlar ko‘rsatadi.
Misol: Xalqaro tajribada "JPMorgan Chase", "Goldman Sachs" kabi yirik investitsiya
banklari mavjud bo‘lib, ular fond bozorlarida faoliyat yuritadi. O‘zbekistonda esa
Agrobank, Ipoteka bank kabi banklar o‘z yo‘nalishlari bo‘yicha xizmatlar taqdim etadi.

Bank faoliyatining huquqiy asoslari
Bank tizimining huquqiy asoslari mamlakat konstitutsiyasi, Markaziy bank qonunlari,
tijorat banklari to‘g‘risidagi qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlar bilan tartibga
solinadi. O‘zbekistonda bank tizimining asosiy huquqiy hujjatlari quyidagilardan iborat:
1. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi – moliyaviy tashkilotlar
faoliyatining umumiy prinsiplarini belgilaydi.
2. “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi Qonun – tijorat banklarining faoliyat
yuritish tartibini belgilab beradi.
3. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki to‘g‘risidagi Qonun – Markaziy
bankning vakolatlari va funksiyalarini belgilaydi.
4. Moliyaviy monitoring to‘g‘risidagi Qonun – banklarda pul yuvish va
korrupsiya xavfini oldini olish choralarini belgilaydi.
Bundan tashqari, xalqaro moliyaviy tashkilotlar, masalan, Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi
(IMF) va Jahon banki tomonidan ishlab chiqilgan moliyaviy barqarorlik standartlari
bank tizimining rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi.
Misol: O‘zbekistonda 2019-yilda bank tizimini isloh qilish bo‘yicha yangi qonunlar
qabul qilingan bo‘lib, ular bank xizmatlarining raqobatbardoshligini oshirishga
qaratilgan.Banklar mamlakat iqtisodiyotida muhim rol o‘ynaydi. Ularning asosiy
vazifasi moliyaviy barqarorlikni ta’minlash, investitsiyalarni rivojlantirish va jismoniy
hamda yuridik shaxslarga moliyaviy xizmatlar ko‘rsatishdan iborat. Zamonaviy bank
tizimi nafaqat kreditlash va depozit xizmatlarini taqdim etadi, balki turli investitsion
loyihalarni ham qo‘llab-quvvatlaydi. Banklarning ishonchliligi esa ularning huquqiy
asoslari va davlat tomonidan nazorat qilinishi orqali ta’minlanadi.
Kelajakda O‘zbekiston bank tizimining raqamlashtirilishi, xalqaro moliyaviy bozorlarga
integratsiyasi va aholiga yanada sifatli xizmat ko‘rsatish bo‘yicha keng ko‘lamli
islohotlar amalga oshirilishi kutilmoqda.
Banklarning ro‘yxatdan o‘tkazilishi
Banklarni ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi va talablari
Banklarni ro‘yxatdan o‘tkazish mamlakatning moliyaviy tizimini tartibga solish hamda
barqarorligini ta’minlash maqsadida muhim jarayonlardan biri hisoblanadi. Ushbu

jarayon banklarning qonuniy faoliyat yuritishini kafolatlash, ularning moliyaviy
mustahkamligi va mijozlarga xizmat ko‘rsatish qobiliyatini baholash uchun Markaziy
bank yoki vakolatli davlat organlari tomonidan amalga oshiriladi.
Banklarni ro‘yxatdan o‘tkazishning umumiy tartibi quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga
oladi:
 Tashabbuskorlarning arizasi va dastlabki tekshiruv – Yangi bank tashkil
etishni maqsad qilgan yuridik yoki jismoniy shaxslar Markaziy bankka murojaat
qiladi. Ushbu bosqichda bank tashkilotchilarining moliyaviy holati, biznes-rejasi
va moliyaviy barqarorlikka ta’siri tahlil qilinadi.
 Ustav fondini shakllantirish – Bankni tashkil etish uchun talab etiladigan
minimal ustav fondi qonun hujjatlarida belgilangan miqdorda bo‘lishi kerak.
Ustav fondining hajmi mamlakat iqtisodiyoti va bank tizimining talablariga mos
ravishda aniqlanadi.
 Huquqiy ekspertiza va ruxsat berish jarayoni – Bankning ustavi, tashkil
etuvchilarining shaffofligi, ularning noqonuniy faoliyat bilan bog‘liqligi
tekshiriladi. Bundan tashqari, Markaziy bank yoki tegishli organlar bankning
biznes-rejasi hamda moliyaviy strategiyasini ko‘rib chiqadi.
 Ro‘yxatdan o‘tkazish va litsenziyalash – Tekshiruvlar muvaffaqiyatli o‘tgach,
Markaziy bank bankning ro‘yxatdan o‘tganligini tasdiqlaydi va unga bank
faoliyatini yuritish uchun litsenziya beradi. Litsenziya bankning qaysi faoliyat
turlarini amalga oshirishi mumkinligini belgilaydi.
Banklarni tashkil etishda zaruriy hujjatlar
Bankni tashkil etish va ro‘yxatdan o‘tkazish uchun quyidagi hujjatlar taqdim etilishi
lozim:
 Tashkil etuvchilar tomonidan yozilgan ariza – Bank tashkil etishni istagan
shaxslar tomonidan Markaziy bankka rasmiy murojaat qilinadi.
 Ustav – Bankning tashkiliy tuzilishi, faoliyat doirasi va boshqaruv tizimi
belgilangan asosiy hujjat hisoblanadi.
 Biznes-reja – Bankning strategiyasi, iqtisodiy rejalari, kapital yetarliligi, risklarni
boshqarish rejasi va prognozlari batafsil yoritilgan hujjat.

 Moliyaviy hisobotlar va moliyaviy tahlil natijalari – Agar bankni tashkil
etuvchilar boshqa moliyaviy tuzilmalarga ega bo‘lsa, ularning hisoboti taqdim
etiladi.
 Tashkilotchilarning shaxsiy ma’lumotlari – Bank asoschilarining qonuniy
faoliyat bilan shug‘ullanish huquqi, ularning moliyaviy obro‘si va ilgari
moliyaviy qonunbuzarliklarga aloqadorligi tekshiriladi.
 Litsenziya olish uchun talab etiladigan hujjatlar – Markaziy bankning
qonunchilik talablariga muvofiq tayyorlangan maxsus hujjatlar to‘plami.
Markaziy bankning roli va nazorati
Markaziy bank bank tizimining samarali ishlashini ta’minlash uchun muhim vakolat va
nazorat vositalariga ega. U banklarning barqaror ishlashi, kredit siyosatining to‘g‘ri
yo‘naltirilishi va mijozlarning huquqlarini himoya qilish uchun quyidagi vazifalarni
bajaradi:
Banklarni ro‘yxatdan o‘tkazish va litsenziyalash – Bankning bozorga kirish talablari
Markaziy bank tomonidan belgilangan standartlarga javob berishi lozim.
Moliyaviy barqarorlikni monitoring qilish – Banklarning kapital yetarliligi, aktivlari
sifati, likvidligi va risklarni boshqarish tizimlarini baholaydi.
Qonunchilik va tartib-qoidalar ijrosini ta’minlash – Banklarning mamlakat
qonunchiligiga rioya qilishi, jumladan, pul yuvish va noqonuniy moliyaviy
operatsiyalarni oldini olish bo‘yicha nazorat olib boradi.
Pul-kredit siyosatini olib borish – Mamlakatdagi inflyatsiya darajasini nazorat qilish,
pul massasini boshqarish va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash uchun Markaziy bank
tomonidan amalga oshiriladigan muhim chora-tadbirlar.
Banklarning yopilishi yoki qayta tashkil etilishi jarayonlarini nazorat qilish – Agar
bank moliyaviy qiyinchiliklarga duch kelsa, Markaziy bank uning qayta
moliyalashtirilishini yoki yopilishini tartibga soladi.Banklarni ro‘yxatdan o‘tkazish
tartibi moliyaviy barqarorlikni ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu jarayon
banklarning shaffofligi, ishonchliligi va mijozlarga sifatli xizmat ko‘rsatishini
kafolatlaydi. Markaziy bank esa ushbu tizimning barqaror ishlashini ta’minlab,
moliyaviy muhitni tartibga solish va nazorat qilish orqali iqtisodiy rivojlanishga xizmat

qiladi. Shunday qilib, banklarni ro‘yxatdan o‘tkazish va ular ustidan nazorat o‘rnatish
mamlakatning moliyaviy tizimi uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan masalalardan
biridir.
Banklarni litsenziyalash jarayoni
Bank faoliyatini boshlash uchun litsenziya olish tartibi
Bank faoliyatini boshlash uchun litsenziya olish tartibi muayyan huquqiy va iqtisodiy
talablarni o‘z ichiga oladi. O‘zbekiston Respublikasining "Banklar va bank faoliyati
to‘g‘risida"gi qonuniga muvofiq, har qanday yangi bank faoliyatni boshlashdan oldin
Markaziy bankdan rasmiy ruxsat olishi lozim. Litsenziya olish uchun bank
tashabbuskorlari dastlab quyidagi bosqichlardan o‘tadilar:
1. Dastlabki hujjatlar tayyorlash – Bank tashkil etuvchilari dastlab biznes-reja,
moliyaviy reja va aksiyadorlik tarkibi bo‘yicha ma’lumotlarni tayyorlaydi.
2. Ariza topshirish – Markaziy bankka litsenziya olish uchun rasmiy ariza
topshiriladi. Arizada bankning huquqiy maqomi, ustav kapitali miqdori va
bankning moliyaviy barqarorligini kafolatlovchi hujjatlar bo‘lishi shart.
3. Tahlil va ekspertiza – Markaziy bank mutaxassislari bankning moliyaviy
holatini, tashkil etuvchilarning obro‘sini va rejalashtirilgan faoliyatning
qonuniyligini o‘rganadi.
4. Litsenziya berish – Agar barcha talablarga javob berilsa, Markaziy bank
tomonidan litsenziya beriladi va bank rasmiy ravishda faoliyatini boshlashi
mumkin.
5. Nazorat va monitoring – Litsenziyaga ega bo‘lgan banklar Markaziy bank
tomonidan doimiy nazorat qilinadi.
Litsenziyalash shartlari va talablar
Bank faoliyatini litsenziyalash qat’iy talablarga asoslangan bo‘lib, uning asosiy maqsadi
bank tizimining barqarorligini ta’minlashdir. Quyidagi shartlar va talablar banklar
uchun majburiy hisoblanadi:
1. Ustav kapitali – Bank minimal ustav kapitaliga ega bo‘lishi kerak. O‘zbekiston
Respublikasi qonunchiligiga ko‘ra, bu miqdor har yili qayta ko‘rib chiqiladi va
Markaziy bank tomonidan belgilab beriladi.

2. Tashkil etuvchilarning obro‘si – Bankning tashkil etuvchilari va aksiyadorlari
yuridik toza bo‘lishi, ya’ni moliyaviy firibgarlik yoki korrupsiya bilan bog‘liq
jinoyatlarga aloqador bo‘lmasligi lozim.
3. Ichki boshqaruv tizimi – Bank mijozlarning mablag‘larini himoya qilish va
qonunchilikka rioya qilish uchun ichki boshqaruv va risklarni boshqarish tizimiga
ega bo‘lishi shart.
4. Biznes-reja va moliyaviy barqarorlik – Bank o‘zining kelajakdagi faoliyati,
moliyaviy strategiyasi va rentabelligini isbotlovchi biznes-reja taqdim etishi
lozim.
5. Axborot xavfsizligi va texnologiyalar – Zamonaviy bank tizimlari uchun
axborot xavfsizligi katta ahamiyatga ega bo‘lib, bank o‘zining IT infratuzilmasini
yuqori darajada ta’minlashi shart.
Litsenziya berish va bekor qilish holatlari
Bank litsenziyasi muayyan shartlar asosida beriladi va agar bank qonunbuzarliklarga
yo‘l qo‘ysa yoki faoliyatini talab darajasida bajarmasa, Markaziy bank uni bekor qilish
vakolatiga ega. Quyidagi holatlar litsenziya berish yoki bekor qilishga sabab bo‘lishi
mumkin:
1. Litsenziya berish shartlari
o Bank barcha litsenziyalash talablariga javob bersa.
o Moliyaviy jihatdan barqaror ekanligi isbotlansa.
o Bank rahbariyati yetarli tajribaga ega bo‘lsa.
o Bankning faoliyati iqtisodiy va huquqiy talablarni buzmasa.
2. Litsenziya bekor qilish sabablari
o Bank moliyaviy majburiyatlarini bajarmasa va to‘lov qobiliyati yo‘qolsa.
o Bank firibgarlik yoki noqonuniy moliyaviy operatsiyalar bilan
shug‘ullansa.
o Markaziy bank tomonidan belgilangan tartib-qoidalar buzilsa.
o Ichki audit va nazorat tizimi samarasiz ishlasa.
o Litsenziyalash shartlariga rioya qilinmasa yoki xatolar qayta-qayta
takrorlansa.

Banklarni litsenziyalash jarayoni mamlakatning moliyaviy tizimi barqarorligini
ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Litsenziyalash talablari va shartlari bank
tizimining ishonchliligini oshirishga qaratilgan bo‘lib, ularning qat’iy bajarilishi
Markaziy bank tomonidan nazorat qilinadi. Litsenziya berish va uni bekor qilish
bo‘yicha qabul qilinadigan qarorlar bankning moliyaviy barqarorligiga, qonunlarga
rioya qilishiga va mamlakat iqtisodiy taraqqiyotiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Banklarning ro‘yxatdan o‘tkazilishi
Banklarni ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi va talablari
Banklarni ro‘yxatdan o‘tkazish mamlakatning moliyaviy tizimini tartibga solish hamda
barqarorligini ta’minlash maqsadida muhim jarayonlardan biri hisoblanadi. Ushbu
jarayon banklarning qonuniy faoliyat yuritishini kafolatlash, ularning moliyaviy
mustahkamligi va mijozlarga xizmat ko‘rsatish qobiliyatini baholash uchun Markaziy
bank yoki vakolatli davlat organlari tomonidan amalga oshiriladi.
Banklarni ro‘yxatdan o‘tkazishning umumiy tartibi quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga
oladi:
 Tashabbuskorlarning arizasi va dastlabki tekshiruv – Yangi bank tashkil
etishni maqsad qilgan yuridik yoki jismoniy shaxslar Markaziy bankka murojaat
qiladi. Ushbu bosqichda bank tashkilotchilarining moliyaviy holati, biznes-rejasi
va moliyaviy barqarorlikka ta’siri tahlil qilinadi.
 Ustav fondini shakllantirish – Bankni tashkil etish uchun talab etiladigan
minimal ustav fondi qonun hujjatlarida belgilangan miqdorda bo‘lishi kerak.
Ustav fondining hajmi mamlakat iqtisodiyoti va bank tizimining talablariga mos
ravishda aniqlanadi.
 Huquqiy ekspertiza va ruxsat berish jarayoni – Bankning ustavi, tashkil
etuvchilarining shaffofligi, ularning noqonuniy faoliyat bilan bog‘liqligi
tekshiriladi. Bundan tashqari, Markaziy bank yoki tegishli organlar bankning
biznes-rejasi hamda moliyaviy strategiyasini ko‘rib chiqadi.
 Ro‘yxatdan o‘tkazish va litsenziyalash – Tekshiruvlar muvaffaqiyatli o‘tgach,
Markaziy bank bankning ro‘yxatdan o‘tganligini tasdiqlaydi va unga bank

faoliyatini yuritish uchun litsenziya beradi. Litsenziya bankning qaysi faoliyat
turlarini amalga oshirishi mumkinligini belgilaydi.
Banklarni tashkil etishda zaruriy hujjatlar
Bankni tashkil etish va ro‘yxatdan o‘tkazish uchun quyidagi hujjatlar taqdim etilishi
lozim:
 Tashkil etuvchilar tomonidan yozilgan ariza – Bank tashkil etishni istagan
shaxslar tomonidan Markaziy bankka rasmiy murojaat qilinadi.
 Ustav – Bankning tashkiliy tuzilishi, faoliyat doirasi va boshqaruv tizimi
belgilangan asosiy hujjat hisoblanadi.
 Biznes-reja – Bankning strategiyasi, iqtisodiy rejalari, kapital yetarliligi, risklarni
boshqarish rejasi va prognozlari batafsil yoritilgan hujjat.
 Moliyaviy hisobotlar va moliyaviy tahlil natijalari – Agar bankni tashkil
etuvchilar boshqa moliyaviy tuzilmalarga ega bo‘lsa, ularning hisoboti taqdim
etiladi.
 Tashkilotchilarning shaxsiy ma’lumotlari – Bank asoschilarining qonuniy
faoliyat bilan shug‘ullanish huquqi, ularning moliyaviy obro‘si va ilgari
moliyaviy qonunbuzarliklarga aloqadorligi tekshiriladi.
 Litsenziya olish uchun talab etiladigan hujjatlar – Markaziy bankning
qonunchilik talablariga muvofiq tayyorlangan maxsus hujjatlar to‘plami.
Markaziy bankning roli va nazorati
Markaziy bank bank tizimining samarali ishlashini ta’minlash uchun muhim vakolat va
nazorat vositalariga ega. U banklarning barqaror ishlashi, kredit siyosatining to‘g‘ri
yo‘naltirilishi va mijozlarning huquqlarini himoya qilish uchun quyidagi vazifalarni
bajaradi:
 Banklarni ro‘yxatdan o‘tkazish va litsenziyalash – Bankning bozorga kirish
talablari Markaziy bank tomonidan belgilangan standartlarga javob berishi lozim.
 Moliyaviy barqarorlikni monitoring qilish – Banklarning kapital yetarliligi,
aktivlari sifati, likvidligi va risklarni boshqarish tizimlarini baholaydi.

 Qonunchilik va tartib-qoidalar ijrosini ta’minlash – Banklarning mamlakat
qonunchiligiga rioya qilishi, jumladan, pul yuvish va noqonuniy moliyaviy
operatsiyalarni oldini olish bo‘yicha nazorat olib boradi.
 Pul-kredit siyosatini olib borish – Mamlakatdagi inflyatsiya darajasini nazorat
qilish, pul massasini boshqarish va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash uchun
Markaziy bank tomonidan amalga oshiriladigan muhim chora-tadbirlar.
 Banklarning yopilishi yoki qayta tashkil etilishi jarayonlarini nazorat qilish
– Agar bank moliyaviy qiyinchiliklarga duch kelsa, Markaziy bank uning qayta
moliyalashtirilishini yoki yopilishini tartibga soladi.
Banklarni ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi moliyaviy barqarorlikni ta’minlashda muhim
ahamiyat kasb etadi. Ushbu jarayon banklarning shaffofligi, ishonchliligi va mijozlarga
sifatli xizmat ko‘rsatishini kafolatlaydi. Markaziy bank esa ushbu tizimning barqaror
ishlashini ta’minlab, moliyaviy muhitni tartibga solish va nazorat qilish orqali iqtisodiy
rivojlanishga xizmat qiladi. Shunday qilib, banklarni ro‘yxatdan o‘tkazish va ular
ustidan nazorat o‘rnatish mamlakatning moliyaviy tizimi uchun muhim ahamiyatga ega
bo‘lgan masalalardan biridir.Bank tizimi mamlakat iqtisodiyotining muhim tarkibiy
qismi hisoblanadi. Banklarni tashkil etish va litsenziyalash jarayoni moliyaviy
barqarorlikni ta’minlash hamda iqtisodiyotni rivojlantirish uchun muhim omillardan
biridir. Ushbu maqolada banklarni tashkil etish va litsenziyalash jarayonining
ahamiyati, shuningdek, bank tizimini yanada rivojlantirish bo‘yicha tavsiyalar tahlil
qilinadi.Banklarni tashkil etish va ularning faoliyatini litsenziyalash jarayoni iqtisodiy
barqarorlik va moliyaviy tizimning mustahkamligini ta’minlash uchun muhim ahamiyat
kasb etadi. Ushbu jarayon davlat tomonidan qat’iy nazorat ostida amalga oshiriladi va
banklarning to‘liq qonuniy asosda faoliyat yuritishini ta’minlaydi. Quyida ushbu
jarayonning iqtisodiyotga ta’siri tahlil qilinadi.Bank tizimining barqarorligi mamlakat
iqtisodiyotining umumiy rivojlanishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Litsenziyalangan
banklar mijozlarning omonatlarini himoya qilish, kredit berish, investitsiyalarni jalb
qilish kabi muhim vazifalarni bajaradi. Bank tizimining samarali ishlashi
iqtisodiyotning turli sohalarida barqaror moliyaviy muhitni ta’minlaydi.

Xulosa
Banklar mamlakatda investitsiya jarayonlarini faollashtirishda muhim rol o‘ynaydi.
Yangi banklarning tashkil etilishi va ularning litsenziyalash jarayoni investorlarga
ishonch bag‘ishlaydi. Chunki faqat litsenziyaga ega bo‘lgan banklar qonuniy faoliyat
yuritishi va mijozlarga xizmat ko‘rsatishi mumkin. Natijada, moliyaviy tizimning
shaffofligi oshadi va iqtisodiy o‘sishga zamin yaratiladi.
Pul-kredit siyosatini tartibga solish
Markaziy bank tomonidan banklarning ro‘yxatdan o‘tkazilishi va litsenziyalash jarayoni
pul-kredit siyosatini samarali yuritishga yordam beradi. Litsenziyalangan banklar davlat
tomonidan belgilangan tartib-qoidalarga amal qilishga majbur bo‘lib, bu iqtisodiyotdagi
inflyatsiya va boshqa moliyaviy xavflarni kamaytirishga xizmat qiladi.
Bank tizimini yanada rivojlantirish bo‘yicha tavsiyalar
Mamlakat iqtisodiy barqarorligini ta’minlash va bank tizimini yanada rivojlantirish
uchun quyidagi tavsiyalar berilishi mumkin:
Bank tizimida raqamli texnologiyalarni joriy etish
Hozirgi kunda raqamli bank xizmatlari jadal rivojlanmoqda. Banklarning onlayn
xizmatlarini kengaytirish, mobil ilovalarni takomillashtirish, fintech kompaniyalar bilan
hamkorlikni kuchaytirish orqali mijozlarga qulay va tezkor xizmatlar taqdim etish
mumkin.
Bank nazorati va shaffoflikni oshirish
Banklar faoliyatining shaffofligini oshirish, moliyaviy hisobotlarning ochiqligini
ta’minlash orqali jamiyatning ularga bo‘lgan ishonchini mustahkamlash lozim. Shu
bilan birga, davlat tomonidan banklarning faoliyatini doimiy nazorat qilish tizimini
kuchaytirish maqsadga muvofiqdir.
Litsenziyalash jarayonini soddalashtirish
Yangi banklarni ro‘yxatdan o‘tkazish va litsenziyalash jarayonini soddalashtirish, biroq,
shu bilan birga, xavfsizlik va barqarorlik talablariga qat’iy rioya qilish lozim.
Byurokratik to‘siqlarni kamaytirish orqali yangi moliyaviy institutlarning shakllanishiga
sharoit yaratish mumkin.
Kichik va o‘rta biznesni qo‘llab-quvvatlash

Banklar tomonidan kichik va o‘rta biznes subyektlariga kredit berish imkoniyatlarini
kengaytirish lozim. Bu esa, o‘z navbatida, mamlakatda tadbirkorlik faoliyatining
rivojlanishiga turtki bo‘ladi.
Xalqaro tajribani o‘rganish va tatbiq etish
Bank tizimini rivojlantirish uchun xalqaro tajribani o‘rganish va ilg‘or amaliyotlarni
joriy etish muhim hisoblanadi. Xalqaro moliyaviy tashkilotlar bilan hamkorlikni
kengaytirish va zamonaviy bank texnologiyalarini joriy etish orqali milliy bank tizimini
rivojlantirish mumkin.Banklarni tashkil etish va litsenziyalash jarayoni mamlakat
iqtisodiy barqarorligini ta’minlash, investitsion muhitni yaxshilash va moliyaviy
xizmatlar sifatini oshirish uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Mamlakat iqtisodiyotini
yanada rivojlantirish uchun bank tizimida raqamli texnologiyalarni keng joriy etish,
nazorat va shaffoflikni oshirish, litsenziyalash jarayonini optimallashtirish hamda kichik
va o‘rta biznesni qo‘llab-quvvatlash kabi chora-tadbirlarni amalga oshirish lozim.
Shuningdek, xalqaro tajribalarni o‘rganish va ularni milliy bank tizimiga tatbiq etish
orqali moliyaviy barqarorlikka erishish mumkin.

Iqtisodiy va moliya huquqi fanidan foydalanishingiz mumkin bo‘lgan adabiyotlar,
kitoblar, maqolalar va boshqa manbalar ro‘yxati
Darsliklar va monografiyalar:
1. Ashurov H., Xakimov S., Jo‘raev A. – Moliya va moliyaviy nazorat – Toshkent:
"Iqtisod-moliya", 2022.
2. Mirzakarimov I. – Moliya tizimi va davlat byudjeti – Toshkent: “Fan va
texnologiya”, 2021.
3. Abduqahhorov A., Nazarov O. – Moliya huquqi – Toshkent: "Adolat", 2020.
4. Yo‘ldoshev Q., Karimov B. – Bank huquqi asoslari – Toshkent: "Iqtisod-
moliya", 2019.
5. Musayev O. – Iqtisodiyot nazariyasi – Toshkent: "Sharq", 2018.
6. Xolbo‘tayev O., Soliyev T. – Moliya va byudjet huquqi – Toshkent: "Iqtisod-
moliya", 2023.
7. Soliev T. – Moliyaviy-huquqiy javobgarlik va uning dolzarb masalalari –
Toshkent: "Iqtisod-moliya", 2022.
8. Kadirov Sh., Jo‘raqulov A. – Sug‘urta huquqi – Toshkent: "Adolat", 2017.
9. Babayev A. – Kredit va moliyaviy operatsiyalar huquqiy asoslari – Toshkent:
"O‘zbekiston", 2018.
10. Ibodov T. – Bank tizimi va uning huquqiy asoslari – Toshkent: "Fan va
texnologiya", 2020.
Ilmiy maqolalar va jurnallar:
11. “Moliya va soliq” jurnali – O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi
tomonidan nashr etiladi.
12. “Bank ishi va moliya bozori” – Markaziy bank huzuridagi ilmiy-amaliy jurnal.
13. “Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” jurnali – O‘zbekiston Respublikasi
Iqtisodiyot va moliya vazirligi nashri.
14. “Iqtisodiyot va huquq” – O‘zbek Milliy Universiteti iqtisodiyot fakulteti jurnali.

15. Nurmatov B. – O‘zbekistonda moliyaviy nazorat tizimining rivojlanish
tendensiyalari // “Moliya va soliq” jurnali, 2021.
16. To‘xtamurodov I. – Davlat moliyaviy nazoratining asosiy yo‘nalishlari //
“Iqtisodiyot va huquq” jurnali, 2022.
17. Jalolov A. – Byudjet tizimi va uning huquqiy asoslari // “Iqtisodiy tadqiqotlar”
jurnali, 2021.
18. Shodmonov S. – Moliyaviy huquqbuzarliklarning huquqiy oqibatlari // “Adolat”
jurnali, 2023.
19. Xamdamov I. – Sug‘urta tizimi va uning iqtisodiyotdagi roli // “Bank ishi va
moliya bozori” jurnali, 2020.
20. Karimov Sh. – Byudjet mablag‘laridan samarali foydalanish muammolari //
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” jurnali, 2021.
Rasmiy hujjatlar va qonunchilik bazasi:
21. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – 2023-yilgi tahriri.
22. O‘zbekiston Respublikasining “Byudjet kodeksi” – 2022-yilgi tahriri.
23. O‘zbekiston Respublikasi “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi Qonuni –
2019-yilgi tahriri.
24. O‘zbekiston Respublikasi “Sug‘urta to‘g‘risida”gi Qonuni – 2021-yilgi
tahriri.
25. O‘zbekiston Respublikasi “Moliyaviy nazorat to‘g‘risida”gi Qonuni – 2020-
yil.
26. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Markaziy bank va Davlat soliq
qo‘mitasi rasmiy saytlaridagi hisobot va statistik ma’lumotlar .

Banklar faoliyatini tashkil etish, ularni ro‘yxatdan o‘tkazish, litsenziyalash 25

Sotib olish