• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 30000UZS
Размер 3.2MB
Покупки 0
Дата загрузки 10 Март 2025
Расширение docx
Категория Физическая культура

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

105 Продаж

Basketbol o’yini maydon va jixoz o’lchamlari kurs ishi

kalit , erkin otish chizig’i yoki soyali chiziq, savat ostidagi odatda bo‘yalgan maydonni anglatadi; NBA uchun uning eni 16 fut (4,9 m), NCAA uchun eni 12 fut (3,7 m); har ikkala holatda ham u orqa paneldan 15 metr (4,6 m) uzoqlikda joylashgan. To‘rtburchakning yuqori qismida erkin uloqtirish chiziq, uning orqasida o‘yinchilar qoidabuzarlik paytida tortishuvsiz zarbalar berishadi. Erkin uloqtirish chizig’i atrofida 1,8 metr uzunlikdagi doira chizilgan radius ; da bajarilgandek, bu to‘pni sakrash misollari uchun ishlatiladi markaz doirasi . Erkin uloqtirish chizig’idan 3 fut, erkin otish chizig’idan 5 fut 8 masofada joylashgan ikkita 6 dyuymli xash chiziqlari cheklangan maydon bilan bog’langan pastki himoya maydonchasini ko‘rsatadi. FIBA turnirlari uchun 2010 yilning oktyabridan buyon kaliti kengligi 4,9 m va uzunligi 5,8 m bo‘lgan to‘rtburchak bo‘lib kelgan. Ilgari u erkin otish chizig’ida 3,7 metr (12 fut) kenglikda va oxirgi chiziqda 6 metr (19 fut va 6,25 dyuym) trapezoid edi.Kalit, birinchi navbatda, o‘yinchilarning raqiblar jamoasi savati ostida uzoq vaqt qolishlariga yo‘l qo‘ymaslik uchun ishlatiladi (maksimal uch soniya).Zaryad zonasi yoyi - bu to‘g’ridan-to‘g’ri savat ostidagi maydon atrofida chizilgan yarim dumaloq yoy. Ba’zi istisnolardan tashqari, himoyachi jamoaning a’zolari bu sohada ayblov qoidalarini buzolmaydilar, barcha Shimoliy Amerika qoidalarida zona zonasi kamonlari o‘rta maktab darajasidan yuqori emas ( NCAA erkaklar va ayollar, NBA va WNBA ) savat markazining pastidan 4 fut (1,22 m) radiusga ega. Zaryadsiz zonali kamon qoidasi birinchi marta 1997-98 yilgi mavsumda NBA basketbolining har qanday darajasida paydo bo‘lgan.NCAA taqiqlangan yoyi dastlab 2011-12 yilgi erkaklar va ayollar mavsumida savatning o‘rtasidan 3 fut (0,91 m) radiusda tashkil qilingan va 2015-16 yillar uchun 4 fut radiusga mos ravishda kengaytirilgan. mavsum va undan tashqarida.Jahondagi eng kuchli basketbol ligasi ham Milliy Basketbol Assotsiatsiyasi (MBA) dir. Liganing nomdor professional basketbolchilari 1992-yilgi Olimpiadadan boshlab AQSH t/j sharafini yirik musobaqalarda xam ximoya qilib kelmoqda. Olimpiada o yinlariʻ basketbol turnirida eng ko p ʻ AQSH t/j golib chiqqan — 12-marta, 17 shundan iboratki, basketbolchi maydondan sapchib-sakrab chiqayotgan to‘pni keng yoyilgan barmoqlari bilan kaftini silkitib yana qayta yerga uradi. Ammo to‘pning ustidan shapillatib urmaslik lozim.To‘pni yerga urib yurish va yugurishda gavda biroz oldinga to‘g’ri engashgan, oyoqlar bukilgan, bosh to‘g’ri tutilgan holatda bo‘lishi, qo‘l himoyachidan nariroq bo‘lishi kerak. To‘pni yerga urib yurishga o‘rganishda to‘pga qaramay yurishga harakat qilinadi. Shuningdek, to‘pni yerga urib yurishda o‘ng va chap qo‘l bilan uni bir baland, bir past sakratib, almashtirib yurishning ham ahamiyati katta. Chap qo‘l bilan to‘pni yerga urib yurishda o‘ng oyoq yarim qadam ilgariroq yuradi. To‘pni har qadamda urib olib yurishni o‘rganib bo‘lgandan so‘ng to‘pni yerga urib asta yugurib olib yurishga o‘rganish lozim. Ikkita to‘pni baravariga yerga urib yurishni ham sinab ko‘ring va o‘rganing.To‘pni yerga urib yurishda yo‘nalishni, tezlikni, sakrash balandligini o‘zgartirib yurishlar, to‘pni orqadan va oldindan o‘tkazish hamda to‘pga qaramay yurishlar himoyachining kutilmagan to‘siqlaridan o‘tib ketishga yordam beradi. Bundan tashqari, agar to‘p chap qo‘l bilan yerga urib yurilsa, o‘ng oyoq bilan oldinga qadam tashlanadi, to‘p pastga-oldinga, o‘ngga urib yurilsa, o‘ng qo‘l bilan yo‘nalishni o‘zgartirib yuriladi.Basketbolda ko‘proq ikki xil usul qo‘llaniladi: to‘pni yuqoriroq va pastroq sapchitib yerga urib yurish. To‘pni me’yorida o‘rtacha yerga urib yurish basketbolchining asosiy turishidan boshlanadi. U qo‘lini bukib, barmoqlarini keng yozib, erkin holatda to‘pni yerga uradi, shunda sakrab chiqqan to‘pni yana barmoqlari bilan tutib oladi. To‘pni past olib yurish—past turib, oyoqlar tizzadan bukilib, to‘pni tez-tez yerga urib yurish orqali bajariladi. Bu usulni qo‘llashning qulayligi shundaki, bunda birdaniga tezlikni o‘zgartirib, sherikni chalg’ituvchi harakatlar qilib, to‘g’ridan-to‘g’ri raqib jamoaning halqasiga chiqish mumkin Savatga to‘p tashlash . Bir jamoa o‘yin davomida o‘rtacha hisobda savatga 60 marta to‘p tashlashi aniqlangan. Lekin barcha tashlangan to‘plar 29 Sport yoshlarimiz hayotiga tobora chuqur kirib borayotgani, minglab yigit- qizlar sport bilan shug’ullanishni kundalik vazifasiga aylantirgani ularning jismoniy holatiga, salomatligiga ijobiy ta’sir ko’rsatmoqda. Jumladan 2005- 2016-2017 yillarda mutlaq sog’lom bolalar mamlakat bo’yicha 52,7 % dan 96 %gacha o’sdi, surunkali kasalliklarga chalingan bolalar soni esa keskin kamaydi. O’g’il va qiz bolalarning o’rtacha bo’yi va vazni oshmoqda. Harbiy xizmatga chaqirilgan yoshlar orasida xizmatga loyiq deb topilganlar sezilarli darajada ortgani ham bu boradagi ishlarning amaliy natijasidir. Haqiqattan ham sog’lom avlod tarbiyasini keng jamoatchilikning ishtirokisiz amalga oshirib bo’lmaydi. Mutaxasislarning tasdiqlashlaricha, kelajak avlodning sog’lom bulishi 50% turmush tarziga, 5 - 20% sotsial va tabiiy sharoitlaga, irsiy va shu singari omillarga bog’liq ekan. Aholi ko’pchilik qismining sog’lom o’sishi, asosan, jismoniy tarbiya va sport sohasida amalga oshirayotgan va shu soha hodimlarining olib borayotgan ishlari bilan bog’liq. Taraqqiy etgan mamlakatlarda millatning sog’lomlashtirishga asosan jismoniy tarbiya va sport omillari bilan erishilayotgani hech kimga sir emas. Demak bu ham o’sib kelayotgan avlodning jismonan har tamonlama uyg’un kamol toptirish muqaddas burchimizdir. Bolalarning barcha fanlardan chuqur bilimlarga ega bo’lishlarini ta’minlashning muhim omili, ularning sog’lig’ini mustahkamlashdan iborat bo’lib ,bunda jismoniy tarbiya darsi asosiy vosita bo’lib xizmat qilmoqda. Sport turlari bilan shug’ullanish odatda bir bosqichlarga, ya’ni boshlang’ich tayyorgarlik, o’quv-mashq hamda sport mahorati bosqichlarga bo’linadi.Ob-havo qulay bo’lgan kunlari bolalar faolligini oshirish uchun yaxshi imkoniyat tug’iladi. Buning uchun qulay, katta va keng bo’lgan sport anjomlari bilan jihozlangan maydonchani tanlash kerak. Bolalar kuch va chidamlilik faol rivojlanayotganligi tufayli voleybol, basketbol, futbol, engil atletika, kurash, velosport, eshkak eshish va boshqa sport turlari bilan muntazam shug’ullanmoqdalar. 3 Qo‘yilgan vazifalarga qarab musobaqalarni asosiy va yordamchi musobaqalarga bulish mumkin.Yagona sport klassifikatsiyasi talablariga muvofiq tashkil etiladigan va natijalarga ko‘ra sport klassifikatsiyasi belgilanadigan hamda g‘olib yoki chempion degan nom beriladigan musobaqalar asosiy musobaqalarga kiradi. Musobaqalarning asosiy turi – kalendar musobaqalar bo‘lib, ular sport tadbirlarining yagona kalendar rejasida nazarda tutiladi va tasdiqlangan nizomga muvofiq ravishda o‘tkaziladi. Quyidagilar musobaqalarning asosiy turlariga kiradi:  birinchilik yoki chempionatlar;  kubok musobaqalari;  saralash musobaqalari. Birinchilik yoki chempionatlar eng mas’uliyatli musobaqalar bo‘lib, ularning natijalari bo‘yicha g‘olib jamoaga chempion nomi beriladi. Musobaqalarni tashkil etishning bu turi jamoalar kuchini ob’ektiv baholashga, olib borilayotgan o‘quv - mashq ishining sifatini taqqoslashga imkon beradi. Kubok musobaqalari musobaqalarga juda ko‘p jamoalarni jalb etish va g‘olibni nisbatan qisqa muddatlarda aniqlash maqsadida o‘tkaziladi. Kubok musobaqalari eng yaxshilarni izchillik bilan tanlab olish printsipi bo‘yicha o‘tkaziladi. Saralash musobaqalari keyingi bosqichda qatnashish uchun eng kuchli jamoalarni aniqlash maqsadida o‘tkaziladi. Musobaqalarning yordamchi turlariga quydagilar kiradi:  nazorat uchrashuvlari;  o‘rtoqlik uchrashuvlari;  ko‘rgazmali uchrashuvlar;  qisqartirilgan musobaqalar. Nazorat uchrashuvlari jamoalarni bo‘lajak musobaqalarga tayyorlash va ularning tayyorgarligini tekshirish maqsadida o‘tkaziladi. 38 Uning chekkasi marra chizig’ining ichki chizig’idan 5,8 metr masofada bo‘lishi va uzunligi 3,6 metr bo‘lishi kerak. Uning o‘rta nuqtasi ikkita so‘nggi chiziqning o‘rta nuqtasini birlashtirgan xayoliy chiziqda bo‘lishi kerak.Cheklangan joylar to‘rtburchaklar shaklida maydonchada belgilangan va chekka chiziqlar, kengaytirilgan erkin otish chiziqlari va so‘nggi chiziqlardan kelib chiqqan chiziqlar bilan chegaralangan bo‘lishi kerak.Uning chekkalari so‘nggi chiziqlarning o‘rta nuqtasidan 2,45 metr masofada va kengaytirilgan erkin otish maydonining tashqi chetida tugashi kerak.Ushbu chiziqlar, so‘nggi chiziqlar bundan mustasno, cheklangan maydonning bir qismidir. Cheklangan joylarning ichki qismi bitta rangga bo‘yalgan bo‘lishi kerak.Uch ochko to‘plash maydoni maydonning barcha qavatlari bo‘lishi kerak, faqat raqib savati yaqinidagi maydon bundan mustasno; cheklangan va so‘nggi chiziqlarga perpendikulyar ravishda cho‘zilgan ikkita parallel chiziq bilan, shu jumladan tashqi tomoni sensorli chiziqlarning ichki chetidan 0,9 metr masofada.Darvoza 6,75 metr radiusga ega bo‘lishi kerak, u raqib savati markazining ostidagi qavatdagi nuqtadan darvozaning tashqi chetiga qadar o‘lchanadi.Erdagi nuqtaning so‘nggi chiziqning o‘rta nuqtasining ichki chetidan masofasi 1575 metrni tashkil qiladi. Yoy parallel chiziqlarga biriktirilgan. Uch nuqta chiziq uch nuqtali maydonga tegishli emas.Uzunligi 0,15 metr bo‘lgan ikkita chiziq maydon tashqarisida, tablo taxtasi qarshisidagi sensorli chiziqda belgilanishi kerak. Chiziqlarning tashqi qirrasi eng yaqin marra chizig’ining ichki chetidan 8325 metr masofada bo‘lishi kerak. Bu xizmat ko‘rsatish liniyalari.Basketbol halqasining minimal ichki diametri 450 mm va maksimal diametri 459 mm bo‘lishi kerak. U qattiq metalldan yasalgan va to‘q sariq rangga bo‘yalgan bo‘lishi kerak. Metallning minimal diametri 16 mm, maksimal 22 mm bo‘lishi kerak.Taxta shaffof, aks ettirmaydigan, tekis yuzaga ega bo‘lishi va tashqi qirrasi atrofida himoya qo‘llab-quvvatlovchi tuzilishga ega bo‘lishi kerak. U singan holda bo‘laklar ajralib ketmaydigan tarzda ishlab chiqarilishi kerak.Uzunligi 1,8 metrni 1505 metrga o‘lchashi kerak. Pastki kvadrat 0,590 metrni 0,450 metr balandlikda o‘lchashi kerak. Kvadrat taxtaning markazida joylashgan bo‘lishi kerak. 11 Pastdan uchib kelayotgan to‘pni ushlab olish uchun u oyoqlarini ko‘proq bukib, biroz oldinga egiladi, to‘g’rilangan qo‘llar pastga tushiriladi va panjalar to‘pga qarata ochiladi. Shunday qilib, aytib o‘tilgan usullar joyda turganda, harakatda va sakrash paytlarida qo‘llaniladi. To‘pni ilib olgandan so‘ng endi uni uzatishga ham tayyor bo‘lish kerak. To‘pni uzatish o‘yinchilarning o‘zaro harakatlarida asosiy texnik usullardan hisoblanadi. O‘yin davomida to‘pni uzatishning turli usullari qo‘llaniladi va uni savatga tashlash amalga oshiriladi.To‘pni uzatish juda qisqa muddatda, qo‘llarning tez harakati, gavdaning ustunligi va kaft panjalarini siltash natijasida amalga oshiriladi. Bu ish himoyachining diqqatini to‘p uzatilayotgan o‘yinchiga jalb qilmaslik hamda tezlik va aniqlik bilan to‘pning asosiy yo‘nalishini raqibga sezdirmaslik maqsadida qilinadi. Zamonaviy basketbolda ikki qo‘llab ko‘krakdan, yuqoridan, pastdan va qo‘ldan qo‘lga to‘p uzatishlar asosiy to‘p uzatish usullari hisoblanadi . To‘pni bir qo‘llab uzatish va ilib olish usuli ham basketbolda ancha keng tarqalgan bo‘lib, o‘yin maydonida istagan masofaga qo‘llaniladi. Bir qo‘lda yelkadan to‘pni uzatish texnikasi eng asosiy hisoblanib, bunda to‘pni yaxshi tutib turish, panjaning harakati bilan qo‘ldan chiqib ketishi paytida uning yo‘nalishini o‘zgartirib yuborish mumkin. O‘yinchi to‘pni o‘ng qo‘li bilan uzatish uchun qo‘lini bukib, uni o‘ng yelkasiga shunday yaqinlashtirishi lozimki, 27 Ta’lim muassasida bolalarga jismoniy tarbiya darsini olib borishda quyidagi maxsus jismoniy sifat va qoidalarga e’tibor beriladi: yugirish, sakrash, uloqtirish, irg’itish, ushlab olish muvozanatini saqlash kabi jismoniy harakatlarni tartibli bajarish. Jismoniy tarbiya darslarida voleybol mashg’ulotlarini o’tkazishdan – bolalarni, aqlan, ruhan, jismonan tetiklik, jismoniy sifat, jismoniy tayorgarlik, mustahkam, irodali bo’lib o’sishga har bir murabbiy va o’qituvchi muhim rol o’ynaydi. Kurs ishning dolzarbligi . Yosh sportchilar deganda avvalo umumta’lim maktablardagi sport to’garaklari va sport maktablardagi kichik yoshli guruhlarda shug’ullanuvchi o’g’il - qizlar va bolalarni tushunamiz.Ularda asosan maxsus jismoniy tayyorgarlik va jismoniy sifatlar darajasini oshirish va maxsus mashqlarni o’rgatish asosiy dolzarb masala bo’lib qoldi. Tabiiyki bunday tarbiyaviy jarayonlarda jismoniy sifatlarni tarbiyalashga alohida e’tibor beriladi. Bunda murabbiyning iste’dodi, tajribalari muhim o’rin egallaydi. Kurs ishining qaqsad va vazifalar .Ularda asosan jismoniy tayyorgarlikdarajasini oshirish va maxsus mashqlarni ( sport turlariga qarab) o’rgatish asosiy maqsad hisoblanadi.Shug’ullanuvchilarda jismoniy sifatlarni tarbiyalash uchun beriladigan maxsus mashqlar ularning yosh xususiyatlariga va jismoniy sifatlarning qulay yosh davrlariga qarab tanlanishi va rivojlantirishi juda muhim o’rin egallaydi. Kurs ishi tuzilishi va hajmi. Kurs ishi kirish, asosiy qism , xulosalar, adabiyotlar ro’yxatidan iborat. Kurs i sh i 45 betdan iborat matnda bayon qilingan, 12 ta rasm bilan yoritilgan. Adabiyotlar ro’yxati 1 2 ta manbani o’z ichiga oladi, 6 ta i nternet saytlari. 4 O‘rtoklik uchrashuvlari o‘quv-mashq maqsadlarida yoki an’anaviy musobaqalar planida o‘tkaziladi. Ko‘rgazmali uchrashuvlar sport o‘yinini ommalashtirishga va sport mahoratini ko‘rsatishga xizmat qiladi. Qiskartirilgan musobaqalar bir necha soat mobaynida o‘tkaziladi. Ular, odatda, bayram kunlariga va sport mavsumining ochilishi yoki yopilishiga rejalashtiriladi. Bunday musobaqalarning o‘tkazilishini tezlashtirish uchun o‘yin vaqti qisqartiladi. Qisqartarilgan musobaqalarning dasturi faqat o‘yin o‘tkazishni emas, balki o‘yinchilarning texnik yoki jismoniy tayyorgarligiga doir musobaqalarni ham o‘z ichiga olishi mumkin. Jamoa harakatlarni takomillashtirish mashqlari va o‘yinlarida shaxsiy pressing dastlab orqasidan o‘yinga kiritilayotganda shaxsiy pressing maydonning yarmida qo‘llaniladi. So‘ng bu usulni qo‘llash onlari sistemali osha boradi va nihoyat, uni har bir to‘p yo‘qotilgandan keyin qo‘llash vazifasi bajariladi. Butun maydon bo‘ylab shaxsiy pressingni qo‘llash mashqlari ham xudi shunday yo‘l bilan qiyinlashtirilib boraveriladi.Basketbolchilarning psixologik tayyorgarligi ham shaxsiy pressingni egallashda xalqiluvchi ahamiyatga ega. Shaxsiy himoyani takomillashtirish jarayoning oxirgi vazifasi ana shu himoyaning variantlarini maqsadga muvofiq qo‘llay bilishdir. Shu maqsadda qo‘llaniladigan mashq va o‘yin variantlari murabbiyning ko‘rsatmasi bilan ma’lum vaziyatlardan so‘ng yoki uchrashuvda kuchlar nisbatining o‘zgarishiga qarab almashtirib turiladi. O‘yin sistemalarini tuzish tartibi Musobaqani ikki sistemada: davrali sistema, yutkazgandan keyin o‘yin dan chiqib ketiladigan sistemada o‘tkazish mumkin. Davrali sistema Musobaqaning davrali sistemasida har bir jamoa, agar musobaqa bir davrali o‘tkazilsa, bir-biri bilan bir marta, agar musobaqa ikki davrali o‘tkazilsa, ikki marta uchrashishi kerak. O‘yinning bunday sistemasi musobaqalashuvchilar kuchlari nisbatini ancha ob’ektiv belgilashga va kuchli jamoa ni aniqlashga imkon 39 Basketbol pozitsiyalari Basketbol topining og’irligi: 600-650g Odatda, basketbol o yinchilari quyidagi pozitsiyalarda o ynashadi:ʻ ʻ  Hujumkor himoyachi ( ing. Shooting guard, SG ); uning vazifasi — uzoq masofadan to pni savatga tushirish. Jamoa himoyalanayotganda esa, uch ochkolik zarbalardan ʻ savatni himoya qilish. Ularni jamoaning „snayperi“ deb ham atash mumkin. Ular chaqqon va tezkor bo lishadi. ʻ  Shuningdek, yaxshi sakray olishadi. O rtacha bo yi taxminan 193-201 sm ni ʻ ʻ tashkil qiladi. Shuni alohida ta kidlash lozimki, ko plab basketbol afsonalari, ʼ ʻ masalan, Michael Jordan , Reggie Miller , Clyde Drexler , Oscar Robertson , Jerry West , Allan Houston , Allan Iverson , Kobe Bryant , Dwayne Wade kabilar aynan hujumkor himoyachi bo lishgan. Hozirgi kunda o ynayotgan NBA ʻ ʻ o yinchilaridan ʻ James Harden va Klay Thompsonni ham alohida aytib o tish ʻ mumkin.  Jamoaning „miya“si. Hamma hujumlar aynan shu o yinchi orqali boshlanadi. ʻ  U maydondagi barcha o yinchilarning joylashuvi vaziyatini va imkoinyatlarini ʻ o rganib, hujum uchun kerakli yo nalishni tanlaydi. To p bilan muomala qilish ʻ ʻ ʻ darajasi juda yuqori. Maydonni yaxshi ko ra olishadi. Himoya vaqtida esa raqib ʻ tezkor qarshi hujumga o tib ketishining oldini olishadi. Jamoaning boshqa ʻ o yinchilariga nisbatan biroz past bo yli bo lishi ham mumkin. ʻ ʻ ʻ  O rtacha bo yi taxminan 185-195 sm ni tashkil qiladi. Bu pozitsiyada o ynagan ʻ ʻ ʻ eng mashhur o yinchi bu ʻ Magic Johnsondir . 7  21,65 fut (6,60 m) dan 22,15 futgacha (6,75 m): FIBA va NCAA erkaklar  22 futdan (6,71 m) 22,15 futgacha (6,75 m): WNBA  22 futdan (6,71 m) 23,75 futgacha (7,24 m): NBA Qo‘shma Shtatlarning aksariyat o‘rta maktab birlashmalarida bu masofa 19,75 futni tashkil etadi. Ilgari bu masofa edi kollej basketboli shuningdek. 2007 yil 26-may kuni NCAA o‘yin qoidalari qo‘mitasi erkaklar uchun uchta nuqta chiziqni bir oyoq orqaga 20,75 futgacha ko‘chirishga rozi bo‘ldi. Ushbu qoida 2008-2009 yilgi mavsum uchun kuchga kirdi. Ayollar uchun uch ochkolik chiziq (NCAA) 2011-12 yilgi mavsum boshida bir oyoq orqaga 20,75 futgacha siljidi. 2019 yilgi mavsumda NCAA erkaklar o‘yin qoidalari qo‘mitasi FIBA kamonini ikki bosqichli dasturda qabul qildi, I divizion 2019-2020 yillarda yangi kamonni qabul qildi va boshqa NCAA bo‘limlari 2020-21 yillarda buni amalga oshirdi. NCAA ayollar yoyi hali o‘zgargani yo‘q.Amerika Qo‘shma Shtatlaridan tashqaridagi aksariyat mamlakatlarda, shuningdek, FIBA va NCAA erkaklar musobaqalarida qo‘llaniladigan xalqaro masofa hozirda 6,6 m (21,65 fut) dan 6,75 m (22,15 fut) gacha. WNBA burchak masofasidan tashqari FIBA kamonidan foydalanadi, bu erda minimal masofa NBA standarti 22 fut (6,71 m) ni tashkil qiladi. Uning chekkasi marra chizig’ining ichki chizig’idan 5,8 metr masofada bo‘lishi va uzunligi 3,6 metr bo‘lishi kerak. Uning o‘rta nuqtasi ikkita so‘nggi chiziqning o‘rta nuqtasini birlashtirgan xayoliy chiziqda bo‘lishi kerak.Cheklangan joylar to‘rtburchaklar shaklida maydonchada belgilangan va chekka chiziqlar, kengaytirilgan erkin otish chiziqlari va so‘nggi chiziqlardan kelib chiqqan chiziqlar bilan chegaralangan bo‘lishi kerak.Uning chekkalari so‘nggi chiziqlarning o‘rta nuqtasidan 2,45 metr masofada va kengaytirilgan erkin otish maydonining tashqi chetida tugashi kerak.Ushbu chiziqlar, so‘nggi chiziqlar bundan mustasno, cheklangan maydonning bir qismidir. Cheklangan joylarning ichki qismi bitta rangga bo‘yalgan bo‘lishi kerak.Uch ochko to‘plash maydoni maydonning barcha qavatlari bo‘lishi kerak, faqat raqib savati yaqinidagi maydon bundan mustasno; cheklangan va so‘nggi chiziqlarga perpendikulyar ravishda cho‘zilgan ikkita 15 kichikroq bo‘lib, uning o‘lchami 28 dan 15 metrgacha (91,9 x 49,2 fut). Havaskor basketbolda sud maydonchalari katta farq qiladi. Savatlar har doim poldan 3,05 m balandlikda (ehtimol yoshlar musobaqasidan tashqari). Basketbol maydonchalarida ikkala savatda ham uch nuqtadan yoy bor. Ushbu kamon ortidan qilingan savat uch ballga teng; ushbu chiziq ichidan yasalgan yoki o‘yinchining oyog’i chiziqqa tegib turgan savat 2 ballga teng. Erkin uloqtirish chizig’i, qo‘pol zarba berayotganda turgan joy uchburchak yoyi ichida, orqa panel tekisligidan 15 metr masofada joylashgan. Noqonuniy zarba 1 ochkoni tashkil etadi, ammo agar zarba zarbasi chizig’idan o‘yin paytida qilingan bo‘lsa, u hali ham 2 ballga teng. Diagrammalar  Basketbol maydonchasining kompozit diagrammasi yarmi), NBA (ikkala yarmi) va NCAA (erkaklar va ayollar uchun - faqat pastki yarmi) belgilar Orqa taxta va savat Jadval 1. NCAA I bo‘limi Erkaklar o‘yinida ushbu o‘lchamlardan 2019-20 yilgi mavsumda Divizionlar bilan foydalanilgan II va III ularni 2020–21 yilgi mavsum uchun qabul qilish. 2. NBA uch nuqtali chizig’i chiziqdan boshlang’ich chiziqdan boshlanib, 23,75 fut (7,24 m) yoyni kesib o‘tgandan so‘ng tugaydigan zonada 3 fut (0,91 m) masofada joylashgan. 22 fut (6,70 m) masofa faqat savat markazining chap va o‘ng tomonida joylashgan uch nuqtali chiziqda joylashgan. FIBA uch nuqtali chizig’i asosiy chiziqdan boshlanadigan va 22,1 fut (6,75 m) yoyni kesib o‘tganda tugaydigan zonadagi yon chiziqdan 2,95 fut (0,90 m) masofada joylashgan. 21,65 fut (6,60 m) masofa faqat savat markazining chap va o‘ng tomonida joylashgan uch nuqtali chiziqda joylashgan. 3. NCAA erkaklarining uch nuqtali chizig’i savatning o‘rtasidan FIBA chizig’i bilan bir xil masofada joylashgan, ammo NCAA mahkamasi kengroq bo‘lganligi sababli burchaklardagi chiziqdan 3,33 fut (1,02 m) masofada joylashgan. 13 Basketbol o‘yini maydon va jixoz o’lchamlari Mundarija: Kirish……………………………………………………………….……….……..3 I.Bob Basketbol o‘yini maydon o’lchamlari 1.1 Basketbol o‘yinining kelib chiqishi tarixi……………….………………...…...6 1.2 Basketbol maydoni.Maydonning o‘lchamlari va standartlari ………………...11 1.3 Basketbol o‘yini jihozlari va ularga qo‘yiladigan standart talablar……….….26 II.Bob Basketbol o‘yinida musobaqalarni rejalashtirish 2.1 Basketbol m usobaqalarni tashkil qilish va o’tkazish ………………...………..33 2.2 Basketbol o‘yinida musobaqa jadvallarini tuzish…………………...………..39 Xulosa.…………………………………………………………..………………..44 Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………..……..46 1 Basketbol maydonining o‘lchami 28x15 bo‘ladi. 12 yoshgacha bo‘lgan bolalar mini basketbolni kattlarga mo‘ljallangan (28x15)Maydonda o‘ynasalar bo‘ladi, ammo jarima to‘pi 4 metrli masofa belgilanadi. Shchitning o‘lchovi 90x120 sm, to‘r o‘rnatilgan halqaning kataligi 0,45m, to‘rning kenglik joyi 0,30 m bo‘lib, shchitning o‘zi yerdan 2 m 60 sm balandlikda o‘rnatiladi. To‘p og’irligi 450-500 gramm bo‘ladi.Basketbol to‘pining og’irligi 567 grammdan 650 grammgacha. Ba’zi hollarda, futbol to‘pini ishlatsa ham bo‘ladi. Chunki basketbol o‘yini paydo bo‘lganda ancha vaqtgacha futbol to‘pidan foydalanilgan. Basketbol maydoni, asosan, tekis joylarga quriladi. Masalan, bino ichida taxta yotqizilgan pol ustida ham, yaxshilab tekislangan hovlida ham, asfalt- beton yotqizilgan yerda ham bo‘lishi mumkin. Aytish joizki, basketbol maydoni bo‘lmagan maskanlarda ham uni vujudga keltirish juda oson. Masalan, foydalanilmayotgan keng maydonlarda. Chunonchi, yerning katta-kichikligiga qarab, maydonning hajmini 28 — 15 metr yoki undan kichikroq — 22 — 24 metr, yoki 12 — 14 metr qilib tayyorlash mumkin. Maydonning yuzini yaxshilab tekislab urib chiqish kerak, chunki koptok yerga tekkanda sakrashi lozim. Mini-basketbol o‘yini uchun 12 yoshgacha bo‘lgan bolalarga ham kattalarga mo‘ljallangan (28 — 15 metrli) maydon ajratiladi, ammo jarima to‘pini tashlash uchun savatdan 4 metrli masofa belgilanadi. Shitning o‘lchovi 90 · 120 sm bo‘lib, unga savat yerdan 2 metr 60 sm balandlikda o‘rnatiladi. 21 Basketbol to piʻ Odatda , basketbol o ʻ yinchilari quyidagi pozitsiyalarda o ʻ ynashadi :  Bu pozitsiyada o ʻ ynagan Kevi n Garnett , Tim Duncan , Dirk Nowitzki , Dennis Rodman , Ben Wallace kabi o ʻ yinchilarni misol qilib keltirishimiz mumkin .  Markaziy o ʻ yinchi ( ing . Center , C ); uning vazifasi — jamoa himoyalanayotganda , savatni himoya qilish va raqibga savatdan qaytgan to ʻ p ( ing . rebound )ni qo lga ʻ kiritishiga yo l qo ymaslik. Hujum vaqtida esa, aynan savatdan qaytgan to plarni ʻ ʻ ʻ raqib savatiga tushirish bilan shug ullanishadi. Bu toifadagi basketbolchilar ʻ jamoaning boshqa a zolariga nisbatan bo ydorroq va jismonan baquvvatroq ʼ ʻ bo lishadi. Jarimadan to pni savatga tushirishda esa, ko rsatkichlari 70 ʻ ʻ ʻ % dan kamroq bo ladi. O rtacha bo yi taxminan 210-225 sm bo ladi. ʻ ʻ ʻ ʻ Bu pozitsiyada o ynagan eng yorqin basketbolchilardan biri ʻ — bu Uilt Chemberlendir . Uning ba zi rekordlari haligacha ham yangilanmagan (masalan, u bitta o yinda 100 ochko ʼ ʻ to plagan yagona o yinchi hisoblanadi). Shuningdek, ʻ ʻ Shaquille O‘Neal , Alexsander Belov , Arvydas Sabonis , Yao Min , Dwight Howard , Patric 19 Qolgan o‘yin kunlarining taqvimini tuzish uchun vertikal chiziqlar o‘rtasidagi barcha raqamlar, avval ularning ostiga va ustiga quyilgan raqamlarni hisobga olgan xolda, ilon izi qilib quyib-chiqiladi. Shuni xam aytish kerakki, raqamlar birin ketin vertikal chiziqlarning o‘ng tomondan ortib boruvchi tartibda takrorlanib yoziladi. Shundan keyin ikkinchi va qolgan taqvim kunlarda bellashuvchi jamoa larni aniqlash uchun har bir vertikal chiziqning chap tomoniga avvalgi taqvim kundagi barcha raqamlar o‘zgarishsiz o‘tkazilishi kerak. O‘yin texnikasi – basketbolning rivojlanish jarayonida shakllangan musobaqaning konkret vaziyatlarni eng muvaffaqiyatli ochishga qaratilgan usullar yig‘indisidir. Basketbol o‘yinni texnikasini bir tartibda o‘rganish uchun uning klassikafikatsiyadan foydaniladi. Basketbol o‘yinni 2 bo‘limdan tashkil topgan turli texnik priyomlar yordamida o‘tkazildi. Bu hujum texnikasi va himoya texnikasi har bir bo‘lim hujum va himoyadan qo‘llaniladigan texnik priyomlarning guruhlarning tashkil topadi. Usul gruppalari ularning har xil yo‘llar bilan bajarilishini o‘z ichiga oladi. Oyoqlarni to‘g‘ri ishlata bilish va chalg‘itish usullari ikkala bo‘limga ham qarashlidir. Usullarning ayrim bajarish yo‘llari o‘z navbatida bajarilish harakteriga ko‘ra bir biridan farq qiladi. Masalan usuli bir joyda turib, harakatda bo‘lganda yoki sakraganda bajarish mumkin. Hujum texnikasi. Hujumda qo‘llaniladigan hujum texnikasi texnik priyomlarga to‘pni ilish va uzatish, uni yerga urib olib yurish, savatga otishlar , chalg‘atishlar kiradi. Ular maydonda harakat qilish to‘xtalishlar va burilishlar kabi usullar bilan birgalikda bajariladi. Bu usullarni bajarish eng qulay va mustahkam dastlabki holat turishidan boshlanadi. Bunda oyoqlar bukilgan, gada bir oz oldinga egilgan, uning og‘irligi oyoqlarda barobar taqsimlangan, qo‘llar to‘pni olish va ushlab turish uchun qulay holda ko‘krak oldida bukilgan bo‘lishi kerak. To‘p keng yoyilgan barmoqlar bilan kaftlarga to‘liq tekizilmagan holda tutib turiladi. Basketbolchi yurish, sakrash, to‘htash va burilish yordamida maydonda harakat qiladi. Bu guruhda priyomlarni oyoqlarning to‘g‘ri ishlashiga asoslanadi.To‘pni ilish bir yoki ikki qo‘llab bajariladi. Bu harakatlar ko‘krak va 41 44 beradi, bunda musobaqaning umumiy yakunidagi tasodifiylik elementi ma’lum darajada bartaraf qilinadi. Bu sistema musobaqani ikki davrali qilib o‘tkazish eng tug‘ri hisoblanadi.Davrali sistemada musobaqa ishtrokchilarining barcha o‘rinlari to‘plangan ochkolar soniga qarab aniqlanadi. O‘tkazilgan barcha o‘yinlar natijasida eng ko‘p ochko olgan jamoa (yoki sport jamoasi g‘olib hisoblanadi . Bir yoki bir necha jamoa larda ochkolar teng bo‘lib qolganda g‘olibni aniqlash uchun musobaqa tartibida qandaydir qo‘shimcha ko‘rsatkichlar yoki tadbirlar (masalan, shu jamoalar o‘rtasida qushimcha o‘yin yoki shu jamoalar o‘rtasidagi avval o‘ynalgan o‘yin natijalari, yoki kiritilgan yoki o‘tkazib yuborilgan to‘plar nisbati) nazarda tutilgan bulishi kerak. Davrali sistema bo‘yicha o‘ynash tartibida qur’a tashlash bilan musobaqada qatnashuvchi jamoa larning raqamlari aniqlanadi. Jamoa larning aniqlangan raqamlari asosida o‘yinlar jadvali tuziladi.Musobaqalar bir davrali qilib o‘tkazilganda o‘yin bir-biri bilan bellashuvchi ikki jamoa dan daslabkisining maydonida o‘tkaziladi. Agar musobaqada ikki davra nazarda tutilgan bo‘lsa, ikkinchi o‘yin keyingi jamoa maydonida o‘tkazilishi kerak.Davrali sistema bo‘yicha utkaziladigan o‘yin lar taqvimini ikki usul bilan tuzish mumkin. Birinchi usul. Musobaqada ishtirok etuvchi jamoalar soniga qarab, jamoa larning umumiy soniga yaqin bo‘lgan toq son olinadi va unga muvofik ravishda vertikal chiziqlar o‘tkaziladi. Masalan 6 ta jamoa bo‘lganda unga (6 soniga) yaqin bo‘lgan toq son 5 bo‘ladi. Demak, 5 ta vertikal chiziq o‘tkazish zarur. Jamoalar soni 10 ta bo‘lganda, unga yaqin son 9, demak 9 ta vertikal chiziq o‘tkazilgan bulishi kerak va xokazo. Vertikal chiziqlarning ostida va ustidan, pastdan boshlab chapdan o‘nga qaratib, jamoalar raqami ketma-ket tartibda birinchidan musobaqada qatnashuvchi jamoa larning umumiy soniga eng yaqin bo‘lgan tok songacha, orada bir chiziq qoldirib yozib chiqiladi.(10-jadval).Bu raqamlar keyingi raqamlarni grafik tarzda yozish uchun dastlabki reja hisoblanadi.Birinchi kun o‘yinlar taqvimini tuzish uchun birinchi raqamdan boshlab vertikal chiziq atrofida, soat strelkasiga qarshi oshib boruvchi tartibda barcha ishtrok etuvchi raqamlar yozib chiqiladi. 40 savatga tashlaydi. Shu paytda qo‘l tepaga cho‘zilib, kaft va panjalarni bir tekis ishlatib, to‘p savatga tashlanadi.To‘pni bir qo‘llab sakrab tashlash. Bu hozirgi zamon basketbol o‘yinida eng samarali usul hisoblanadi. Uning bajarilishi barcha masofalardan, ayniqsa, o‘rta va uzoq masofalardan amalga oshiriladi. Harakatda bo‘lgan o‘yinchi to‘pni ilib olib to‘xtaydi va shu zahoti ikkala oyoqda depsinib sakrab to‘pni savatga otadi. To‘pni savatga tashlashda diqqatni bir joyga to‘plab, aniq nishonga olish kerak. Agar to‘pni shitga urib tushirish mo‘ljali bo‘lmasa, unda halqaning oldingi tomoni mo‘ljalga olinadi. To‘pni savatga bir qo‘l bilan tepadan tushirishni va qaytgan to‘pni yana qayta tashlashni bo‘yi baland o‘yinchilar va yaxshi tayyorlangan basketbolchilar mohirona bajara oladilar.To‘pni olib qo‘yish, tortib olish va urib chiqarish . Bu usullar to‘pni egallash va qarshi harakat qilish texnikasiga taalluqlidir. To‘pni olib qo‘yish uchun, avval, o‘zaro to‘p uzatayotgan basketbolchilarning harakatlarini diqqat bilan kuzatish, to‘pning yo‘nalishini oldindan aniqlash va shunga ko‘ra joyni tanlash muhimdir. Himoyachi to‘pni olib qo‘yish maqsadida o‘zi ta’qib qilayotgan hujumchining oldidan keskin chiqishi lozim. Shu paytda oxirgi qadamni katta qo‘yish, gavda va qo‘llarni to‘pga qaratish kerak. O‘yin qur’a tashlash va ikkala jamoaning 2 tadan o‘yinchilari markaziy doirada turishi hamda hakamning o‘rtaga to‘p tashlashidan boshlanadi. O‘yinning ikkinchi yarmini boshlashda tomonlar o‘rin almashadilar. To‘p savatga tepadan to‘liq tushib o‘tsa, savatga to‘p tushdi, deb hisoblanadi. Agar to‘p savatga tegib, tagidan o‘tib tushsa, unday to‘p hisoblanmaydi. To‘p o‘yin paytida savatga tushsa, jamoa buning uchun 2 ochko oladi. To‘p savatga 6 metr 25 sm masofadagi chiziqdan tushsa, 3 ochko beriladi. O‘yinchilar to‘pni uzatishi, dumalatishi, bir qo‘li bilan yerga urib yurishi, savatga tashlashi mumkin. To‘p savatga tushib bo‘lgandan so‘ng, uni o‘yinga yon chiziqdan kiritilishi qarshi jamoaning bironta o‘yinchisi tomonidan bajariladi. II.Bob Basketbol o‘yinida musobaqalarni rejalashtirish 31 4. NCAA ayollar yoyi savatning o‘rtasidan o‘tuvchi va chiziq chizig’iga parallel ravishda xayoliy chiziq bilan chegaralangan 180 ° yoyi davomida uzluksiz. 5. Ushbu xayoliy chiziqdan tortib to boshlang’ichgacha, yoy yon chiziqdan 4,25 fut (1,30 m) ga teng. Basketbol maydoniga tegishli eng muhim atamalar Markaz doirasi Uchrashuvdan oldin ushbu maydonga kirishga ruxsat berilgan ikkita o‘yinchi - bu sakrash to‘pi bilan bahslashadigan o‘yinchilar (odatda, lekin har doim ham markazda emas). Hakam to‘pni havoga uloqtirganda ikkala futbolchi ham sakrashadi, har biri to‘pni o‘z jamoasi o‘yinchisining qo‘liga urishga harakat qiladi. Uch nuqta chiziq Uch nuqta chiziq - bu ikki nuqtali maydonni uch nuqtali maydon ; ushbu chiziqdan tashqariga o‘tkazilgan har qanday zarba uch ochko hisoblanadi. Agar o‘q otayotgan o‘yinchi chiziqda qadam bossa, u ikki nuqta sifatida hisoblanadi. Uch nuqta chizig’idan tashqarida otish paytida qilingan har qanday qoidabuzarlik o‘yinchiga uchtasini beradi erkin zarbalar agar o‘q otilmasa, bittasi kirsa. Gacha bo‘lgan masofa uch ochko savatning o‘rtasidan chiziq sathga yoki ligaga qarab o‘zgarib turadi va bir necha bor o‘zgargan. Bu har bir masofadan foydalangan holda liga yoki darajadagi hozirgi masofalar:  19,75 fut (6,02 m): O‘rta maktablar (AQSh)  20,75 fut (6,32 m): NCAA ayollar 14 5. Musobaqalarni o’tkazish shartlari. Qur’a tashlash vaqti, joyi va uning asosiy prinsiplari (tamoyillari) ma’lum qilinadi. Musobaqa qaysi o’yin sistemasi (aylanma, chiqib ketish, aralash) bo’yicha o’tkazilishi ko’rsatiladi. 6.Norozilik (protest)larni taqdim etish shartlari va ularni ko’rib chiqish tartibi. 7. Jamoalarni va qatnashuvchilarni mukofotlash. G’olib jamoa va sovrindorlarni mukofotlash, estaliklar taqdim qilish ko’rsatiladi. 8.Jamoalarni qabul qilib olish. Agar musobaqalar sportchilarning doimiy turar joylarida o’tkazilmasa, u holda mablag’ ajratuvchi tashkilot, kelish va ketish muddatlari, joylashtirish hamda ovqatlantirish qanday tashkil etilishi ko’rsatiladi. 9. Talabnoma (zayavka)ni va qayta talabnomani taqdim etish turlari va vaqti, jamoalar va qatnashuvchilarni rasmiylashtirish (pasport, reyting daftarchasi, klassifikasiya bileti, talabalik guvohnomasini taqdim qilish) tartibi. Musobaqa qatnashchilarining kiyimi. Musobaqaga qatnashchilar toza, oq rangli dazmollangan sport kiyimidagina qo’yiladi.Erkaklar (bolalar va yigitlar) kiyimi shim yoki kalta ishton, tenniska yoki mayka va oyoq kiyimidan iborat; ayollar (qiz bolalar va qizlar) kiyimi ko’ylak, yubka yoki kalta ishton, tenniska yoki engi kalta ko’ylak va oyoq kiyimdan iboratdir. Oyoq kiyimi poshnasiz bo’lishi lozim. Musobaqalardagi partiyalar soni. Erkaklarning yakkama-yakka va juftma-juft uchrashuvlari musobaqa haqidagi nizomga qarab uchta yoki beshta partiyadan iborat bo’ladi. Yosh bolalar, qiz bolalar, yigitlar, qizlar, ayollar, katta yoshdagi erkaklar o’rtasidagi musobaqalar va shular orasidagi aralash musobaqalar uch partiyadan iborat bo’ladi. Bir kun davomida har bir qatnashchi ikkita-uchtadan ortiq musobaqa o’tkazmasligi va ulardan bittasi yakkama-yakka, qolgan bittasi yoki ikkitasi juftma-juft bo’lmog’i, shu bilan birga, yakkama-yakka musobaqa birinchi navbatda o’tkazilmog’i zarur.Yosh bolalar bilan qiz bolalar bir kunda ikkitadan ortiq musobaqa o’tkazmasligi va ulardan bittasigina yakkama-yakka musobaqa bo’lmog’i zarur.Yosh bolalar va qiz bolalar orasida o’tkaziladigan barcha musobaqalarda ikkinchi partiyadan keyin majburiy 10 minutli tanaffus beriladi.Qatnashchilarning razryadlari. Musobaqalarda ishtirok etuvchi barcha 36 Chiqib ketish sistemasi bo’yicha musobaqalar o’tkazish. Bu sistema bo’yicha musobaqalar o’tkazilganda uchrashuvda yutqazgan jamoa keyingi uchrashuvlarda qatnashmaydi. Natijada musobaqa oxirida biror marta ham yutqazmagan jamoa qoladi. Ana shu jamoa g’olib hisoblanadi. Oxirgi (final) uchrashuvda g’olib jamoaga yutqazgan jamoa ikkinchi hisoblanadi. Bu sistemaning afzalligi shundaki, agar 64 jamoa bilan aylanma sistema bo’yicha musobaqao’tkazish uchun 63 kalendar kuni talab qilinadigan bo’lsa, chiqib ketish sistemasi bo’yicha esa faqat 6 kalendar kunining o’zi kifoya. Lekin u bir qator kamchiliklarga ham ega. Bu sistema barcha jamoalarning haqiqiy o’yinlarini aniqlash imkonini bermaydi va shu usul qo’llanilganda aksariyat jamoalar juda kam uchrashuvlarda qatnashadi. Birorta kuchli jamoa birinchi kunning o’zida mag’lubiyatga uchrab, musobaqalardan chiqib ketishi mumkin. Chiqib ketish sistemasi bo’yicha o’tkazilgan musobaqalarda hamma uchrashuvlar biror jamoaning g’alabasi bilan tugallanishi lozim. Aylanma sistema. Musobaqalar aylanma sistemada o’tkazilganda hamma jamoalar bir-birlari bilan bir, ikki yoki undan ham ko’proq uchrashib chiqishlari mumkin. Pirovardida butun musobaqa davomida eng ko’p ochko to’plagan jamoa g’olib chiqadi.Aylanma sistema eng takomillashgan sistema hisoblanadi. Chunki u faqat birinchi o’rinni egallagan jamoanigina aniqlab qolmay, balki musobaqada qatnashayotgan hamma jamoalarning tayyorgarligiga qarab munosib o’rinlarni aniqlab beradi. Bu sistema qatnashuvchilardan katta tayyorgarlikni va basketbolchilarning butun musobaqa davrida yuqori sport formasida bo’lishlarini talab qiladi. Aylanma sistemaning salbiy tomoni – musobaqa o’tqazish uchun ko’p vaqt talab qilishidir. Vaqtdan yutish uchun jamoalarni bir nechta guruhlarga bo’lish mumkin.Aralash sistema. Musobaqalarni aralash sistemada o’tkazilganda uchrashuvlarning bir qismi aylanma, ikinchi qismi esa chiqib ketish sistemasida o’tkaziladi. Bu usul musobaqalarda qathashayotgan jamoalar soni ko’p hamda ular bir birlaridan hududiy jihatdan uzoqda joylashganda qo’llaniladi. Bunda hamma jamoalar zonalarga va guruhlarga bo’linadi. 34 Musobaqalar zonalarda va guruhlarda chiqib ketish bo’yicha o’tkazilsa, final musobaqalari esa aylanma sistemasi bo’yicha o’tkazilishi mumkin va aksincha. Musobaqa nizomi Musobaqalarni yuqori saviyada o’tkazish ularni tayyorlash darajasi qanday bo’lganligiga bevosita bog’liqdir. Tayyorgarlik ishlariga hujjatlarni tayyorlash (ishlab chiqish), musobaqa o’tkaziladigan joylarni tayyorlash, qatnashuvchi jamoalar bilan ish olib borish va shu kabilar kiradi. Har bir musobaqaga tayyorgarlik unga nizom tuzish bilan boshlanadi. Nizom musobaka o’tkazishda asosiy hujjat bo’lib hisoblanadi. U yoki bu tashkilot Nizomni oldindan aniq bilishi, unga o’quv-trenirovka ishlarini to’g’ri rejalashtirishiga yordam beradi. Shuning uchun Nizomni o’z vaqtida qatnashuvchi tashkilotlarga oldindan yuborishlari o’ta zarur. Nizom musobaqani o’tkazuvchi sport tashkiloti tomonidan tuziladi, hamda quyidagilarni ifodalaydi: 1. Musobaqaning maqsadi va vazifalari. Ular quyidagilardan iborat bo’lishi mumkin: a) o’quv-trenirovka ishlarining yakunini tekshirish; b) basketbolchilarning tayyorgarligini tekshirish va kuchlilarni aniqlash; v) sportchilarning sistemali ravishda trenirovka qilishga va sport mahoratlarini oshirishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish; g) basketbol o’yinini omma o’rtasida keng yoyish va boshqalar. 2. Musobaqalarni o’tkazish joyi va vaqti. Musobaqa o’tkaziladigan shahar (baza) ko’rsatiladi va kunlari belgilanadi. 3.Musobaqani boshqarish. Musobaqani tashkil qiluvchilar qaysi tashkilotligi, rahbarlari, hakamlar hay’ati va ularni tasdiklovchi tashkilot ko’rsatiladi; 4. Musobaqalarda qatnashuvchi tashkilotlar va sportchilar. Musobaqada qatnashuvchi jamoalar soni va nomi ko’rsatiladi; talabnoma (zayavka)ga kiritiladigan qatnashuvchilarning ko’pi bilan qancha bo’lishligi, ya’ni soni, yoshi va ularni malakasi belgilanadi. 35 1.2 Basketbol maydoni.Maydonning o‘lchamlari va standartlari Ushbu federatsiya basketbol bo‘yicha xalqaro musobaqalarni tashkil qiladi va nazorat qiladi; basketbol bo‘yicha Jahon kubogi, basketbol bo‘yicha Olimpiya musobaqasi va 3 × 3 basketbol musobaqasi va boshqalar.Uning farmoyishlariga quyidagilar kiradi: basketbolning rasmiy qoidalari, o‘yin uchun zarur bo‘lgan jihozlar va jihozlar.Shuningdek, ular federatsiyaga a’zo 214 mamlakat o‘rtasida sportchilarni o‘tkazish uchun javobgardir, shuningdek, a’zolarni boshqarish kerak bo‘lgan qoidalar. Federatsiyaning 5 qit’ada vakolatxonalari mavjud. Sud mahkam tekis va qattiq yuzaga, to‘siqlardan xoli bo‘lishi va chegara chizig’ining ichki chetidan o‘lchangan uzunligi 28 metr, kengligi 15 metr bo‘lishi kerak.Barcha chiziqlar 5 sm kenglikda, oq rangda chizilgan va to‘liq ko‘rinadigan bo‘lishi kerak. Jamoa skameykalari joylashgan maydon maydon tashqarisida belgilanishi va ikki qator bilan chegaralanishi kerak.Sud chegara chiziqlari bilan cheklanishi kerak. Ushbu satrlar sud tarkibiga kirmaydi. Har qanday to‘siq, shu jumladan skameykalarda o‘tirgan jamoa suddan kamida ikki metr masofada bo‘lishi kerak.Erkin uloqtirish chizig’i har bir so‘nggi chiziqqa parallel ravishda tortilishi kerak. 10 8. Nurimov R.I. “Futbol” darslik T, O’zDJTI 2005 y. 9. Ayropetyans L.R. “Basketbol” Uchebnik. T, UzGosIFK 2006 g. 10. Rasulov O.T. “Basketbol” Darslik. Toshkent 1998 y. 11. Pavlov SH., Abduraxmanov F., Akromov J. “Gandbol” darslik. T, O’zDJTI 12. Nigmanov B.B, Xo’jaev F, Raximqulov K.D “Sport o’yinlari va uni o’qitish metodikasi” o’quv qo’llanma Ilm-Ziyo nashriyoti Toshkent 2011 y. 4.Qo’shimcha adabiyotlar 13. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz.Toshkent “O’zbekiston” – 2017 y. 14. SH.Mirziyoev Erkin va farovon demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. “O’zbekiston” NMIU, 2016 y. 15. Xo’jaev F, Murodov M, Mirsolixov.S. Xalq milliy o’yinlari 1-qism. Toshkent - 5.Internet saytlari 27. www.tdpu.uz 28. www.pedagog.uz 29. www.edu.uz 30. http://ziyonet.uz — Ziyonet axborot-ta’lim resurslari portal 31.https://parliament.gov.uz 32.https://lex.uz 46 harakatni to‘xtatib tayanch oyog’iga tiralib qoladi. Basketbolchi sakrab to‘xtagan paytlarda bir oyoq bilan depsinadi va oldinga sakraydi. Havoda bukilgan oyoqlari yerga barobar yoki oldinma-keyin qo‘yiladi. Burilishlar oldinga va orqaga bajariladi. Ular to‘xtash bilan birgalikda o‘rgatiladi. Ular orqaga, oldinga tayanch joylashgan oyoqda, bir joyda turganda va harakatda, to‘p bilan yoki to‘psiz bajariladi. Basketbolchi tayanch oyog’i uchini yerdan ko‘tarmay turib, ikkinchi oyog’i bilan depsinadi va uni kerakli tomonga yo‘naltirib, burilishlarni bajaradi. Bunda oyoqlar bukilgan bo‘lib, bir oyoq bilan bir qadam nari oyoq tashlanadi. Albatta, bunday burilishlar, qadam tashlashlar o‘yinchining qo‘liga to‘p tushgach bajariladi. To‘pni bir joyda turib ilib olishda xohlagan oyoq bilan tayanch hosil qilinadi, shunda to‘p yerga urib yurilsa, bu „probejka“ bo‘lmaydi.O‘yinchilarning joydan joyga o‘tib yurishlari o‘yin harakatini bildirsa, to‘p bilan texnik usullarni o‘rganish — basketbolning asosi bo‘lib hisoblanadi. To‘pni ilib olish va uzatishlar.To‘pni ilib olish bir yoki ikki qo‘llab bajariladi Bu harakatlar ko‘krak va yelka balandligida, yuqorilab va pastlab hamda dumalab va maydon bo‘ylab uchib kelayotgan to‘plarni ilish texnikasiga kiradi. Basketbolchi to‘pni ilib olish uchun har doim ikki qo‘lini oldinga cho‘zadi, panjalarini yarim oysimon ochadi, bosh barmoqlarini bir-birlariga qaratadi, qolgan barmoqlari esa oldinga-yuqoriga qaratilgan bo‘lib, ular keng ochilgan, yarim bo‘sh holatda bo‘ladi. To‘p barmoqlar uchiga tegishi bilan o‘yinchi uni mahkam ushlab o‘ziga tortib oladi, ya’ni to‘pning uchish tezligini pasaytirib, navbatdagi harakatlarni bajarish uchun qo‘llarini bukib o‘ynashga qulay holatni egallaydi. 58-rasm. To’pni otish 26 sportchilar yagona umumittifoq sport klassifikatsiyaga mos ravishda sport razryadlari bo’yicha ajratiladi. Yuqori razryadli sportchi navbatdagi quyi razryadli sportchilar orasidagi musobaqalarga konkursdan tashqari qatnashishi mumkin, xolos. Natijasi butun komandaga yoziladigan komandalararo musobaqalarda har xil razryadli o’yinchilar qatnashaveradilar. Sudyalar kollegiyasi Sudyalar kollegiyasi musobaqa o’tkazayotgan tashkilot tomonidan belgilanadi. Kichikroq masshtabdagi musobaqalar bosh sudya, bosh sudyaning (musobaqa o’tkaziladigan joylardagi) muovinlari, minoradagi sudyalar, bosh sekretar va musobaqa o’tkazilayotgan joylardagi sekretarlarni o’z ichiga olgan sudyalar kollegiyasi tomonidan o’tkazilishi mumkin. Har bir uchrashuvni (o’yinni) minoradagi sudya boshqaradi. Bosh sudya. Bosh sudya musobaqaning qoida va nizomga muvofiq ravishda o’tkazilishiga javob beradi. Bosh sudyaning vazifasi quyidagilardan iborat: - musobaqa o’tkaziladigan joyning tayyorligini va uning musobaqa davomida yaxshi holatda turishini nazorat qilib turish; - qatnashchilar orasida chek tashlash o’tkazish, uchrashuvlar jadvalini tasdiqlash; - sudyalar kollegiyasining ishiga rahbarlik qilish, musobaqa davomida vujudga keladigan barcha masallarni uzil-kesil hal qilish, shikoyat arizalarini tekshirib, ariza berilgan kunning o’zidayoq qaror chiqarish; - musobaqa natijalarini va yakunlarini tasdiqlash; - o’tkazilgan musobaqalar haqida hisobot berish. Bosh sudya quyidagi huquqlarga ega: - o’z vazifalarini o’tay olmayotgan, musobaqa tartib-qoidalarini buzgan sudyalarni o’z vazifalaridan chetlatish; 2.2 Basketbol o‘yinida musobaqa jadvallarini tuzish 37 To‘plar sharsimon, kengligi 6,35 mm dan oshmasligi kerak bo‘lgan qora tikuvli bo‘lishi kerak. Ular bitta to‘q sariq rang yoki FIBA tomonidan tasdiqlangan ranglar kombinatsiyasi bo‘lishi kerak. Ularni havo bosimiga etkazish kerak, u to‘pning pastki qismidan o‘lchangan taxminan 1800 mm balandlikdan mahkamga tashlanganida, 1200 mm dan 1400 mm gacha balandlikka ko‘tariladi.Ushbu masofa to‘pning yuqori qismidan o‘lchanishi va uning kattaligi bilan belgilanishi kerak. "Basketbol Arena" bu erga yo‘naltiriladi. Londondagi arenaga qarang Basketbol arenasi London) . Milliy basketbol assotsiatsiyasi Mayami Xit uy sudi. Yilda basketbol basketbol maydoni to‘rtburchaklar qavatdan tashkil topgan, har ikki uchida savatlar bo‘lgan o‘yin yuzasi. Professional yoki uyushgan basketbolda, ayniqsa bino ichida o‘ynaganda, odatda a yog’och , ko‘pincha chinor , va juda jilolangan va 10 metrli jant bilan to‘ldirilgan. Tashqi yuzalar odatda standart yulka materiallaridan tayyorlanadi beton yoki asfalt .Basketbol maydonchalari turli o‘lchamlarda. In Milliy basketbol assotsiatsiyasi (NBA), sud 94 x 50 fut (28,7 x 15,2 m).Ostida Xalqaro basketbol federatsiyasi (FIBA) qoidalari, [1] sud bir oz 12 tomonlarini punktir (uzuq) chiziqlar, tepa aylanasi — yarimdoira esa silliq (yaxlit) chiziqlar bilan chiziladi. Trapetsiyaning yon chiziqlariga 3 ta 10 sm li chiziqlar chiziladi. Trapetsiyaning pastki uch burchagidan tortib birinchi kalta chiziqqacha 1 m 80 sm, qolgan chiziqchalar esa 90 sm oralig’ida bo‘ladi.Maydonning o‘rtasidagi doira markaziy chiziq hisoblanib, uning aylanasi 1 m 80 sm dan iborat. Basketbol o‘yinini boshlash doimo shu markaziy doiradan, ya’ni hakamning ikki jamoa o‘yinchilarining o‘rtasidan to‘pni tepaga otib berishidan boshlanadi. Basketbol o‘ynaganda quyidagi sport kiyimi kiyiladi: mayka va trusi. Maykaning ko‘krak va orqa qismida o‘yinchining tartib raqami tikilgan bo‘ladi. Har bir jamoaning o‘z sardori bo‘lishi va uning o‘ziga xos belgilari bo‘lmog’i lozim. Har bir o‘quv mashg’uloti boshlanishi oldidan sport kiyimlarining tayyorligi (ayniqsa, poyabzalning tagi yumshoq bo‘lishi)ni, taqilgan iðlarini ko‘rib chiqish kerak. Oyoq kiyimiga, hatto kiyilgan paypoqqa alohida e’tibor berish (eng yaxshisi jun paypoq bo‘lsin) va u qulay bo‘lishi kerak. Sport kiyimi toza bo‘lmog’i zarur. Basketbol o‘yini ochiq havoda, kun iliq paytlarda o‘tkazilsa, yengil kiyinish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Chunki o‘yin vaqtida kuchli harakatdan organizm qizib, kishi terlashi va kiyim nam bo‘lib ketishi mumkin. O‘yindan so‘ng birdaniga yechinib bo‘lmaydi, chunki shamollab qolish mumkin. Mashg’ulotda amal qilinadigan asosiy qoidalar Mashg’ulot boshlanishidan oldin tayyorlov mashqlarini bajaring, tanani qizdiring, qo‘l panjalarini qisib-yozing, kaftlarni aylantiring, silkiting va hokazo. Keyin oyoq uchlarida, tovonlarda yuring, so‘ng oyoqlarni keng va dadil oldinga, yonga tashlab yuring.Ilonizi qilib yuring, to‘siqlardan oshib o‘ting, aylanib o‘tishlarni, tez harakatlar bilan yugurishlarni, to‘satdan oldinga engashib o‘tishni, to‘xtashlarni, yugurishni o‘zgartirib yurishlarni va ishoraga ko‘ra bir oyoqdan ikkinchi oyoqqa sakrab o‘tishlarni, to‘pni yerga urib olib yurishni, to‘pni to‘g’ri chiziq bo‘ylab olib yurishni, to‘pni pastlab olib yurishni, bir va ikki to‘pni olib yurishlarni, to‘xtab-to‘xtab yurishni, yarim o‘tirgan holatda yurishni, to‘pni oyoqlar orasidan chap va o‘ng qo‘l bilan olib, yerga urib yurishlarni bajaring. 23 parallel chiziq bilan, shu jumladan tashqi tomoni sensorli chiziqlarning ichki chetidan 0,9 metr masofada.Darvoza 6,75 metr radiusga ega bo‘lishi kerak, u raqib savati markazining ostidagi qavatdagi nuqtadan darvozaning tashqi chetiga qadar o‘lchanadi Perimetri Perimetr erkin otish chizig’idan tashqarida va uch nuqta chiziq ichidagi maydonlar sifatida aniqlanadi. Ushbu maydondan konvertatsiya qilingan (muvaffaqiyatli bajarilgan) zarbalar NBA ning eski o‘yinlari paytida aytilganidek "perimetr zarbalari" yoki "tashqi zarbalar" deb nomlanadi. Agar o‘yinchining oyog’i uch nuqtali chiziqda bo‘lsa, zarba perimetr zarbasi deb hisoblanadi. Pastki post savatga eng yaqin, ammo tashqarisida joylashgan joylar sifatida aqlanadi erkin uloqtirish chiziq.Ushbu yo‘nalish basketbol strategiyasining asosidir. Mahoratli past postchilar har bir o‘yinda ko‘p ochko to‘plashlari mumkin sakrab otish . Kavi Leonard 2-o‘yin davomida erkin to‘p tashlash chizig’ida 2019 yil NBA finali . 16 Xulosa qilib shuni ta’kidlash kerakki, basketbol jamoalariga sharoitlar yaratib berish, basketbolning hozirgi zamon talablariga mos keladigan moddiy texnik bazasini yaratish, milliy usto murabbiylar maktabini yaratish basketbolning yangi qonuni va oidalari deyarli hamma maktablarda , o’rta maxsus bilim yurtlariga va ayniqsa, oliy o’quv yurtlarida yetkazish va shu asnoda jamoalarni tayyorlash birinchi o’rinda turibdi. Buning uchun o’zbekcha adabiyotlar, darsliklar, uslubiy qo’llanmalar, uslubiy tavsiyanomalar, ilg’oir ustoz murabbiylarning ish tajribasidan namuna keltirib jamoa tayyorlab borish bugungi kunda O’zbekiston basketbolini yanada pog’onaga ko’tarish kabi vazifalarni bajardi. Buning uchun har bir mutaxassis o’zlarining ishlarini mukammaal reja asosida tashkil qilishlari kerak bo’ladi. Umuman basketbolda o’yinchilarni tanlovda jamoalarni o’yinlarini nazorat qilib borish, baland bo’yli o’yinchilarni izlash kabi ishlarni amalga oshirish lozim. Uning chekkasi marra chizig’ining ichki chizig’idan 5,8 metr masofada bo‘lishi va uzunligi 3,6 metr bo‘lishi kerak. Uning o‘rta nuqtasi ikkita so‘nggi chiziqning o‘rta nuqtasini birlashtirgan xayoliy chiziqda bo‘lishi kerak.Cheklangan joylar to‘rtburchaklar shaklida maydonchada belgilangan va chekka chiziqlar, kengaytirilgan erkin otish chiziqlari va so‘nggi chiziqlardan kelib chiqqan chiziqlar bilan chegaralangan bo‘lishi kerak.Uning chekkalari so‘nggi chiziqlarning o‘rta nuqtasidan 2,45 metr masofada va kengaytirilgan erkin otish maydonining tashqi chetida tugashi kerak.Ushbu chiziqlar, so‘nggi chiziqlar bundan mustasno, cheklangan maydonning bir qismidir. Cheklangan joylarning ichki qismi bitta rangga bo‘yalgan bo‘lishi kerak.Uch ochko to‘plash maydoni maydonning barcha qavatlari bo‘lishi kerak, faqat raqib savati yaqinidagi maydon bundan mustasno; cheklangan va so‘nggi chiziqlarga perpendikulyar ravishda cho‘zilgan ikkita parallel chiziq bilan, shu jumladan tashqi tomoni sensorli chiziqlarning ichki chetidan 0,9 metr masofada.Darvoza 6,75 metr radiusga ega bo‘lishi kerak, u raqib savati markazining ostidagi qavatdagi nuqtadan darvozaning tashqi chetiga qadar o‘lchanadi. 43 2.1 Basketbol m usobaqalarni tashkil qilish va o’tkazish Musobaqalarni tashkil qilish va o’tkazish.Musobaqalarning ahamiyati Sport musobaqalari sportchilarning malakalarini oshirishda katta ahamiyatga ega. Ular jismoniy, texnik, taktik, ruhiy, funksional tayyorgarliklarni aniqlashga va takomillashtirishga yordam beradi hamda qilinayotgan mehnatni natijasini ko’rsatadi. To’g’ri va yaxshi tashkil qilingan musobaqalar katta tarbiyaviy ahamiyatga ega, chunki musobaqalar faqat jismoniy sifatlargagina (kuchlilik, chidamlilik, tezkorlik va egiluvchanlik) emas, balki ruhiy-psixologik sifatlarga ham katta ta’sir ko’rsatadi. Musobaqa davrida sportchilarning tashkilotchilik, o’zini tuta bilishlik, jamoa maqsadini o’z maqsadidan yuqori qo’ya olishlik kabi yana bir qancha sifatlari ham takomillashadi.Musobaqalarda qatnashuvchilar avvalombor, tajriba almashadilar, murabbiylar esa yangi trenirovka usullarini sinovdan o’tkazish imkoniyatiga ega bo’ladilar. Shuningdek, sport musobaqalari sport turlarini targ’ib qilishning eng yaxshi va hammabop shakllaridan hisoblanadi. Musobaqalarning turlari Musobaqalar qo’yilgan vazifalargagina qarab: birinchiliklar yoki chempionatlar, kubok musobaqalari, qisqartirilgan, baravarlashtirilgan, klassifikasiya va saralash musobaqalari, match va o’rtoqlik uchrashuvlar kabi turlarga bo’linadi.Birinchiliklar yoki chempionatlar eng katta musobaqalardan bo’lib, ularda kollektiv, tuman, shahar, respublika chempioni degan faxriy unvon beriladi. Ular yilda bir marta o’tkaziladi. Birinchilik g’oliblari oltin, kumush va bronza medallari bilan mukofotlanadilar. Kubok musobaqalari “yutkazgan chiqib ketish” prinsipida o’tkaziladi. Bu musobaqalar ko’p vaqt talab qilmaydi va ko’p qatnashuvchilarni jalb qilish imkonini beradi.Qisqartirilgan musobaqalar (blis turnirlar)da ko’p jamoalar qatnashganlari holda bir kunda o’tkaziladi. Buning uchun o’yin vaqti 30 daqiqagacha qisqartiriladi. Bunday musobaqalar mavsumning ochilishiga yoki bayramlarga bag’ishlab o’tkaziladi. 32 mo‘ljalga aniq yetib boradi, deb bo‘lmaydi, shuning uchun to‘pni mo‘ljalga to‘g’ri va aniq tashlashga sabr-qanoat bilan o‘rganish lozim. To‘p tashlashlarning eng ko‘p tarqalgan usullari quyidagicha: ikki qo‘llab (pastdan, ko‘krakdan, bosh ustidan), bir qo‘llab Ikki qo‘llab pastdan to‘p tashlashdan ko‘proq qizlar foydalanadilar. Ushbu usulni qo‘llash texnikasi quyidagicha: oyoqlarni tizzadan bukib, to‘pni ikki qo‘llab ushlab, savatni aniq mo‘ljalga olib, oyoqlarni to‘g’rilab, qo‘llarni oldinga va yuqoriga ko‘tarib, panjalar uchidan to‘pni chiqarib (to‘pni o‘ziga qaratib) otiladi. Qo‘llar to‘pning harakatiga mos ravishda baland va oldinga ko‘tariladi. Oyoq va gavda to‘g’rilanib, oyoq uchlariga ko‘tariladi (to‘pni otishda sakrashga ruxsat etilmaydi). To‘pni ikki qo‘llab ko‘krakdan otish asosiy usullardan hisoblanib, o‘yinda ko‘proq shu usul qo‘llaniladi. Bu usulning qulayligi shundaki, u ko‘proq ikki qo‘llab ko‘krakdan to‘p uzatishga o‘xshab ketadi. Uning bajarilishi, ko‘pincha, o‘rta va uzoq masofaga teng. Dastlabki holat — to‘p ko‘krak oldida, bir oyoq oldinga biroz chiqqan, oyoqlar tizzadan bukilgan bo‘ladi. To‘pning uchishini ta’minlash uchun birdaniga qo‘llarning harakati bilan oyoq, gavda ham ko‘tarilib oldinga intilish kerak. Kaft va barmoqlar to‘p otilib chiqishi paytida keng ochiladi. Shunda to‘pni o‘ziga aylantirib barmoq uchlari bilan tashlash shart.To‘pni bosh tomondan ikki qo‘llab tashlash usuli. Bu usul bir joyda turib hamda uzoq va o‘rta masofalardan sakrab hujum qilishda qo‘llaniladi. Bu ham xuddi shu usul bilan to‘p uzatishdek amalga oshiriladi. Lekin to‘pni otish bajarilayotganda qo‘llar ko‘proq bukilishi, oyoqlar tizzalardan boshlab tiklanishi va to‘p panjalar bilan siltab nishonga aniq mo‘ljal olib tashlanishi lozim.To‘pni bir qo‘llab yelkadan otish har xil masofalardan turib savatga to‘p tashlashning asosiy usulidir. Buni bir joyda, harakat chog’ida sakrab bajarish mumkin. Basketbolchi asosiy tik turish holatida, bir joyda turib to‘pni savatga joylashda, oyoqlarni tizzadan to‘g’rilab, qo‘llarni oldinga-tepaga chiqarib, panja kaftlarini siltab to‘pni uloqtirib yuboradi.To‘p tashlash bir oyoqda depsinib, sakrab bajariladi. Basketbolchi harakatdagi vaqtda to‘pni (havoda) tayanch hosil qilmagan holda ushlab, so‘ng bir oyoqni yerga qo‘yib, ikkinchisi bilan qadam tashlaydi va shu oyog’i bilan depsinib sakrab to‘pni 30 Basketbol ( inglizcha : basket ; so zidan olinganʻ bo lib, ʻ basket — savat , ‘ ball’ — to p ʻ ) har birida beshtadan o yinchi ishtirok ʻ etadigan jamoaviy sport turidir. O yindan bosh maqsad ʻ — to pni qo l bilan ʻ ʻ o ynagan holda 3,05 m balandlikdagi shitga mustahkamlangan savatga ʻ tushirib, imkon qadar ko proq ochko olish. Har bir jamoada beshtadan ʻ o yinchi ishtirok etadi. Jahondagi eng kuchli basketbol ligasi ham ʻ Milliy Basketbol Assotsiatsiyasi (MBA) dir. Liganing nomdor professional basketbolchilari 1992- yilgi Olimpiadadan boshlab AQSH t/j sharafini yirik musobaqalarda xam ximoya qilib kelmoqda. Olimpiada o yinlari basketbol turnirida eng ʻ ko p ʻ AQSH t/j golib chiqqan — 12-marta, Faqatgina SSSR 2-marta (1972, 1988), Yugoslaviya (1980) va Argentina (2004) Olimpiada chempioni nomini tortib olgan. Basketbol tarixidagi eng buyuk o yinchilar AQSHlik Karim ʻ Abduljabbar, Lerri Berd, Medjik Djonson, Uilt CHemberlen, Uilyam Rassel, Maykl Jordon xisoblanishadi. Zamonaviy basketbol yulduzlaridan SHakil O nil, Kobi Brayant, Tim Dankan, Alen Ayverson, Lebron Djeymslarni ʻ e tirof etish mumkin. Yevropa basketboli yulduzlaridan rossiyalik Andrey ʼ Kirilenko, germaniyalik D irk Novitski, ispaniyalik Pou Gazol, serbiyalik Predrag Stoyakovich va fransiyalik Toni Parkerlarni e tirof etish mumkin. ʼ SHuningdek xitoylik Yao Min va argentinalik Emmanuel Jinobili xam Dune basketbol ixlosmandlari orasida katta nufuzga ega. 6 Kirish O‘zbekiston sportchilarini kompleks tayyorlash to‘g‘risidagi, “Sport ta’limi tizimini tubdan takomillashtirish orqali olimpiya va paralimpiya sport turlari bo‘yicha sportchilar zahirasini shakllantirish sifatini yanada oshirish chora- tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorlari mamlakatimiz sportini yanada rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etayotir. Shuningdek, sohada yosh va tajribali mutaxassislarni tayyorlash, ularning mamlakat, Osiyo hamda xalqaro sport musobaqalarida faol ishtirokini ta’minlashda dasturilamal va huquqiy asos bo‘lib xizmat qiladi. Yuqoridagi qarorlar va dasturdan kelib chiqib malakat miqiyosida jismoniy tarbiya va sport ta’limini yanada yuksaltirish, sportchilar zaxiralarini maqsadli tayyorlash, 2024 yil Parijda bo‘lib o‘tadigan XXXIII yozgi Olimpiya va XVII Paralimpiya o‘yinlariga alohida tayyorgarlik ko‘rish, aholi salomatligini jismoniy tarbiya va sport orqali mustahkamlashga alohida e’tibor qaratish zarur. Buning uchun kadrlar salohiyatini yanada oshirish, sport tayyorgarligi eng muvaffaqiyatli tizimga ega bo‘lgan xorijiy mamlakatlar tajribasini o‘rganish, yangicha fikrlaydigan mutaxasis hamda murabbiylarni tayyorlash uchun eng yangi sport texnologiyalaridan foydalanish, sport ixtisosligidagi xorijiy oliy ta’lim muassasalari va sportchilarni tayyorlash markazlari faoliyatini qiyosiy tahlil qilish lozim.Natijada so‘ngi yillarda ushbu sohada to‘planib qolgan muammolarni bartaraf etish orqali o‘zbek sportining jahondagi nufuzini yanada oshirish, barcha aholi qatlamlari, ayniqsa yoshlarning sog‘lom turmush tarziga intilishlarini ta’minlash, ularni mardlik, sadoqat, Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalashga keng imkoniyatlar yaratiladi. Mamlakatimiz qudratini belgilaydigan omillar ko’p. Biroq ularning eng asosiylaridan biri shu yurtda voyaga etayotgan yuksak ma’naviyatli, jismoniy sog’lom, har tomonlama barkamol avloddir. Shahar va qishloqlarimizda bolalar sportini yanada rivojlantirish maqsadida o’nlab zamonaviy sport majmualari va stadionlar bunyod etildi.2011yilda manzilli qurilish dasturida bolalar sporti ob’ektlari, musiqa va san’at maktablari barpo etish, rekonstrukstiya qilish va kapital ta’mirlash bo’yicha belgilangan topshiriqlar to’la bajarilda. 2 Balandlikka joydan turib, bir oyoqda, ikkala oyoqda sakrashlarni, balandga sakrab turib yarim o‘tirish holatiga qaytishni va yana balandlikka prujinasimon sakrashlarni 4—5 marta bajaring. Asta-sekin tinchlantiruvchi yurishlarga o‘ting. Basketbolchining dastlabki holati —tik turishi va joydan joyga siljib yurishiUning chekkasi marra chizig’ining ichki chizig’idan 5,8 metr masofada bo‘lishi va uzunligi 3,6 metr bo‘lishi kerak. Uning o‘rta nuqtasi ikkita so‘nggi chiziqning o‘rta nuqtasini birlashtirgan xayoliy chiziqda bo‘lishi kerak.Cheklangan joylar to‘rtburchaklar shaklida maydonchada belgilangan va chekka chiziqlar, kengaytirilgan erkin otish chiziqlari va so‘nggi chiziqlardan kelib chiqqan chiziqlar bilan chegaralangan bo‘lishi kerak.Uning chekkalari so‘nggi chiziqlarning o‘rta nuqtasidan 2,45 metr masofada va kengaytirilgan erkin otish maydonining tashqi chetida tugashi kerak.Ushbu chiziqlar, so‘nggi chiziqlar bundan mustasno, cheklangan maydonning bir qismidir. Cheklangan joylarning ichki qismi bitta rangga bo‘yalgan bo‘lishi kerak.Uch ochko to‘plash maydoni maydonning barcha qavatlari bo‘lishi kerak, faqat raqib savati yaqinidagi maydon bundan mustasno; cheklangan va so‘nggi chiziqlarga perpendikulyar ravishda cho‘zilgan ikkita parallel chiziq bilan, shu jumladan tashqi tomoni sensorli chiziqlarning ichki chetidan 0,9 metr masofada. Basketbolchi maydon bo‘ylab joydan joyga o‘tib yurish uchun yurib, sakrab, to‘xtab, aylanib harakat qiladi. Tik turish dastlabki holat bo‘lib, eng qulay sanaladi. O‘yinchilar himoyada bu holatni egallab xohlagancha bir joydan ikkinchi joyga yugurib o‘tadilar. Bunda, ko‘pincha, oyoqlar yelka kengligida bo‘lib, gavda og’irligi ikkala oyoqqa bir tekis tushiriladi. Tizzalar bukilgan holatda, gavdani biroz oldinga tashlab, bel qismini to‘g’ri ushlab, bosh ko‘tarilgan holda, qo‘llar esa tirsakdan bukilgan va biroz yon tomonga qaratilgan holatda bo‘ladi Basketbolchining turishi dastlabki tik holatda ham, o‘rtacha pastroq holatda ham bo‘lishi mumkin.Dastlabki holat hujum paytida, agar himoya- chining bo‘yi past bo‘lsa, baland uchib kelayotgan to‘pni ilib olish yoki uzatish uchun, raqib jamoasining 24 halqasida turib to‘pni tashlashda yoki shit tagida to‘p uchun yakkama-yakka kurashishda, baland uchib kelayotgan to‘pni ushlashda egallanadi.O‘rtacha tik turish holati butun o‘yin davomida qo‘llanishi mumkin. 1.3 Basketbol o‘yini jihozlari va ularga qo‘yiladigan standart talablar Bunday holat barcha texnik usullarda: to‘pni ilib olishda, harakatdagi turli o‘zgarishlarda, to‘pni yerga urib joydan joyga o‘tib yurishlarda, to‘pni halqaga sakrab turib tashlashda juda qo‘l keladi Past holatda turish to‘pga egalik qilib turgan raqib jamoaning o‘yinchisi bilan kurashishga, past uchib kelayotgan to‘pni to‘satdan ushlab olishga va uzatishga, bo‘yi baland o‘yinchiga qarshilik ko‘rsatishga, qarshi jamoaning halqasiga tez yorib o‘tishga va to‘pni pastlab olib yurishga juda qulaydir. Yugurish . Basketbolchi yugurishining yengil atletikachining yugurishidan farqi shundaki, bunda oyoqlar yerdan uzilmaganday, tovondan oyoq uchigacha uzilmasdan to‘liq bosib yurilganday tuyuladi va oyoq panjalari yumshoq qo‘yiladi.Basketbolchining yon tomonga sirpanib yurishlari . Chapgao‘ngga, oldinga-orqaga sirpanib yurishlari, ayniqsa, himoyada va xohlagan paytida to‘satdan to‘p uchun kurashga qulaylik yaratib beradi. Shunda gavdaning og’irligi birdek bir oyoqdan ikkinchi oyoqqa o‘tkaziladi. Oyoq panjalari hamma vaqt go‘yoki maydondan ko‘chmagan holda sirpanib yurganday bo‘ladi. Oyoqlar tizzadan bukilgan holda, gavda, bosh va qo‘llar asosiy tik turish holatini saqlab qoladi. Bunday yurishni o‘rganish uchun quyidagi mashqlarni bajarish mumkin: a) chap va o‘ngga harakat qilib siljishlar; b) oldinga va orqaga siljishlar; d) aralash siljishlar: chapga va o‘ngga, oldinga va orqaga, sherik bilan yuzma-yuz turib, ko‘zguda aks etgandek mashqlarni bajarish. To‘xtashlar ikki qadamlab va sakrab bajariladi. Qadamlab to‘xtashda basketbolchi yugurish maromini buzmasdan oxirgi qadamni kattaroq qilib tovondan qo‘yadi, so‘ng tayanch oyog’ini bukib, ikkinchi oyog’ini oldinga qo‘yadi, shunda 25 yelka balandligiga, yuqorilab (boshdan baland) va pastlab (tizzadan past) hamda dumalab va maydondan sapchib kelayotgan to‘plarni ilishlarga ajratiladi. O‘rtacha balandlikda kelayotgan to‘pni ikki o‘qllab ilish eng asosiy usullardan hisoblanadi. Basketbolchi bir oz bo‘shashgan qo‘llarni uchib kelayotgan to‘pga qarshi to‘g‘irlaydi. Panjalar yarim oysimot ochilgan bosh barmoqlarni bir- birlariga qarab yo‘naltirilgan, qolganlari esa oldinga yuqoriga qaratib keng yoyilgan bo‘ladi. To‘p barmoqlarning ichiga tegishi bilanoq basketbolchi uni mahkam ilib oladi, to‘pning uchish tezligini kamaytiradi. Keyingi harakatlarni bajarish uchun u qulay holatini egallaydi va qo‘llarini bukib to‘pni gavdaga yaqinlashtiradi. To‘pni uzatish asosiy texnik usul hisoblanadi. Uning yordamida basketbolchilar o‘zaro harakatlarini bajaradilar. O‘yin davomida uzatishning har xil usullari qo‘llaniladi. O‘yin sharoitiga qarab uzatishlar turli: dastlabki holatlardan bir joyda turib harakatda sakrab; har hil harakatlarda yaqin masofaga, uzoq masofaga, past va yuqori troyektoriya bilan yo‘nalish bo‘yicha maydonning eni, bo‘yi, diognali bo‘ylab bajarilishi mumkin. Ikki qo‘llab ko‘krakdan va yuqoridan to‘p uzatish usullari zamonaviy basketbolda ko‘proq ishlatiladi. Ko‘krakdan ikki qo‘llab to‘p uzatish yaqin va o‘rta masofadda bajaradigan o‘zaro harakatlari paytida qo‘llaniladi. Uni bajarish uchun basketblchi turish holatida to‘pni ko‘krak oldida tutib turadi. Qo‘llar bukilgan, tirsaklar pastga tushirilgan bo‘ladi. Barmoqlar joylashtirilgan, bosh barmoqlar bir-birlariga qolganlari esa yuqoriga-oldindan qaratilgan bo‘lishi lozim. To‘pni uzatish qo‘llarning pastki-gavdaga, yuqoriga qarab dastlabki dira bo‘ylab ajariladigan harakati bilan bajariladi. SHundan so‘ng qo‘llar tez oldinga qarab to‘g‘irlanadi. Uzatish panjalarining faol harakatlari bilan yakunlanadi. To‘pni yo‘nalish tezligini oshirish uchun basketbolchi oyoqlarni to‘hrilashi yoki qadam qo‘yishi mumkin.O‘yinning yakuniy natijasi savatga otiladigan to‘plarning aniqligi bilan bog‘liq Ular har xil: yaqin (3 metrdan ortiq) masofalarda bajariladi. Xulosa 42 ham yangilanmagan (masalan, u bitta o yinda 100 ochko to plagan yagonaʻ ʻ o yinchi hisoblanadi). Shuningdek, ʻ Shaquille O‘Neal , Alexsander Belov , Arvydas Sabonis , Yao Min , Dwight Howard , Patric Young , David Robinson , Kareem Abdul-Jabbar kabi o yinchilar ham basketbol tarixidagi eng kuchli markaziy ʻ o yinchilar hisoblanadi. ʻ Basketbol maydonining o‘lchovlari Talabalar darajasida sudlar 26 dan 15 metrgacha o‘lchaydilar. Havaskor basketbolda chora-tadbirlar juda xilma-xil bo‘lishi mumkin.Savatlar har doim poldan 3 metr balandlikda bo‘lishi kerak, faqat ayrim yoshlar musobaqalarida bundan mustasno. Basketbol maydonchalarida ikkita savatda uchta nuqta yoyi bor.Darvoza ortida tayyorlangan savat uch ballga teng; chiziqdan yasalgan bittasi yoki o‘yinchining oyog’i chiziqqa tekkanida ikki ochkoga teng.Tomning konstruktsiyasi yoki shiftining ichki qismining poldan balandligi har bir sport yo‘nalishi bo‘yicha belgilanadi va juda muhim dizayn omilidir.Odatda basketbol maydonchasi minimal balandligi 7,7 metrga teng bo‘lishi kerak, ammo balandligi 8,23 metr bo‘lishi tavsiya etiladi. 9 I.Bob Basketbol o‘yini maydoni o’lchamlari 1.1 Basketbol o‘yinining kelib chiqish tarixi Basketbol o‘yini ham sport o‘yinlarining tarkibiy qismi hisoblanadi. Shu tufayli u O‘zbekiston Respublikasining yangi Davlat ta’lim standarti va uning kollejlar uchun dasturidan munosib o‘rin egallagan. Bu o‘yinni butun dunyoda kichik ham, katta ham birdek qiziqib o‘ynaydi. Vatanimizga basketbol o‘yini 1920- yillardan kirib keldi. U hozirda barcha o‘quv muassasalarining dasturiga kiritilgan. Aslida, bu o‘yin bundan 110 yil muqaddam AQSHda paydo bo‘lgan. Uni Springfild kolleji jismoniy tarbiya o‘qituvchisi Jeyms Neysmit o‘ylab topgan va o‘z talabalari bilan o‘ynagan. O‘sha paytlarda to‘p hozirgidek halqaga otilmas, balki oddiy savatga tashlanardi. „Basketbol“ inglizcha so‘z bo‘lib, u „basket“ — „savat“, „bol“ — „to‘p“ degan ma’noni anglatadi. Basketbol maydoni.Basketbol ustuni va shiti 5 Baravarlashtirilgan musobaqalar tayyorgarligi har xil bo’lgan jamoalar orasida o’tkaziladi. Jamoalarning qiziqishini saqlab qolish uchun kuchsizrok jamoaga oldindan yoki uchrashuv tamom bo’lgandan so’ng qo’shimcha ochkolar beriladi. Klassifikatsiya musobaqalari jamoalarning (o’yinchilarning) tayyorgarligini aniqlash, sport klassifikasiyasining razryad talablarini bajarish maqsadida o’tkaziladi.Saralash musobaqalari tayyorgarligi eng yaxshi jamoalarni (o’yinchilarni) aniqlab, keyingi yirik musobaqalarda qatnashtirish uchun o’tkaziladi. Match uchrashuvlari musobaqalar kalendarida ko’zda tutilgan va an’anaviy hisoblanadi. Uchrashuvlarda ikki va undan ortiq jamoalar qatnashishi mumkin. Musobaqalarning bunday turlari alohida shaharlar, viloyatlar hamda chet davlatlar orasida do’stlik munosabatlarining rivojlanishiga yordam beradi. O’rtoqlik uchrashuvlari bo’lajak musobaqalarga va sport trenirovkasining ba’zi bir bo’limlari bo’yicha tayyorgarlikni aniqlash maqsadida ayrim jamoalar o’rtasida o’tkaziladi. Musobaqa o’tkazish sistemalari Musobaqa paytida hamma jamoalarga g’alaba uchun kurashishga bir xil sharoit yaratib berish va g’oliblarni haqiqiy natijalar asosida aniqlash kerak. Musobaqalarni o’tkazish sistemalari har xil bo’lishi mumkin. Lekin u yoki bu sistemalarni tanlashda quyidagi sharoitlarni hisobga olish lozim: a) musobaqa oldida turgan vazifalarni ; b) musobaqa o’tkazish sharoitlarini; v) qatnashuvchi jamoalarning sonini; g) o’tkazilayotgan musobaqaning turlarini; d) qatnashuvchilarning sport tayyorgarligi va ishlab chiqarishda bandligini; e) musobaqa o’tkazish joylarining bandligi, soni va hududiy joylashuvini. Umuman olganda sport o’yinlari musobaqalarini O’tkazish amaliyotida asosan ikkita (chiqib ketish va aylanma) sistema qo’llaniladi. Bu ikki sistemaning qo’shilishi natijasida uchinchi – aralash sistema paydo bo’ladi. 33 Young , David Robinson , Kareem Abdul-Jabbar kabi o yinchilar ham basketbolʻ tarixidagi eng kuchli markaziy o yinchilar hisoblanadi. ʻ Basketbol juda qiziqarli va serqirra, harakatlarga boy o‘yindir. O‘yin chog’ida tezlik bilan oldinga chiqishlar, birdaniga yon tomonlarga burilib to‘xtab qolishlar, to‘pni bir holatdan boshqa holatga o‘tkazib, to‘satdan uni sherigiga uzatib yuborishlar, o‘zi tezlik bilan bo‘sh joyga chiqib, yana o‘sha to‘pni ilib olib savatga otishlar yoki himoya to‘siqlariga uchrab, to‘pni qaytarib berishlar ungagina xosdir. Son-sanoqsiz sakrashlar, shit tagida hujumda bo‘lib, undan chiqib savatga to‘p tashlashlar ungagina tegishli.Basketbol bilan shug’ullanish organizmning barcha muskullarini birdek, har tomonlama rivojlanishiga yordam beradi. Tayanch-harakat apparati, ya’ni suyak-muskul hamda bo‘g’inlarning harakatchanligini, qon aylanish va nafas olishni yaxshilashga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi hamda o‘sib kelayotgan yosh organizmning modda almashinuvini faollashtiradi. Basketbol o‘yinida besh kishidan iborat ikkita jamoa ishtirok etadi. O‘zaro raqib hisoblangan har bir jamoaning asosiy vazifasi — bir-birlarining savatiga iloji boricha ko‘proq to‘p tashlash. O‘yin chog’ida qaysi jamoa o‘yinchisining qo‘liga to‘p tushsa, o‘sha jamoa, o‘z o‘yinchilari bilan raqibiga qarshi hujumga o‘tishga haqli. Bordi-yu, jamoa qo‘lidagi to‘pni yo‘qotib qo‘ysa, u barcha 5 o‘yinchisi bilan himoyaga o‘tadi. Jamoaning g’olibligi ular to‘plagan ochkolarning ko‘p-kamligi bilan aniqlanadi. O‘yinda jamoa savatiga tushgan har bir to‘p 2 yoki 3 ochkoga hisoblanadi. Basketbol o‘yini respublikamiz hayotiga 1920-yildan kirib kelgan va hozirgacha o‘quv muassalari dasturida mavjud. Bu o‘yinni AQSH ning Sppringfild kollejida Jeyms Neysmit degan jismoniy tarbiya o‘qituvchisi o‘z talabalari bilan bundan 110 yil muqaddam o‘ylab topgan. Basketbol o‘yinida 5 kishidan iborat bo‘lgan ikkita jamoa ishtirok etadi.O‘yinda tushgan har bir to‘p – 2 ochkodan hisoblanadi. Basketbol to‘pining og’irligi 600 dan 650 grammgacha bo‘lishi zarur. 20 bunda uning o‘ng qo‘li to‘pni orqasidan, chap qo‘li esa uni old-past tomonidan tutib turishi, tirsaklar pastga tushirilgan bo‘lishi lozim. Basketbolchi o‘ng qo‘lini to‘g’rilay turib, chap qo‘lini pastga tushiradi va panjaning keskin harakati bilan to‘pni kerakli tomonga uzatadi. Unutmangki, ushbu to‘p uzatish texnikasi eng tez uslub hisoblanib, u raqibining savatiga yaqinlashishga yordam beradi. To‘pni sherigingizning ko‘krak qismiga uzatishga harakat qilsangiz, uni ilib olishga qulaylik yaratgan bo‘lasiz. To‘pni sherigingizga faqat u kutib turgandagina uzating. Agar sherigingiz qarshingizdan yugurib kelayotgan bo‘lsa, unga to‘pni aniq qilib sekingina uzatib qo‘ya qolganingiz ma’qul. To‘pni yuqoridan bir qo‘llab uzatishda qo‘lni to‘g’ri, orqaga va yuqoriga ko‘tarib uzatiladigan tomonga qaratish hamda chap yon bilan turib „kryuk“ usulini amalga oshirish lozim. Buning uchun, avval, qo‘llarni to‘g’rilab pastga tushirib, to‘pni uzatadigan qo‘lning kaftiga o‘tkaziladi, yon tomondan doira hosil qilib, boshni orqa tomonga ko‘tarib, panjani keskin bukib, to‘pni sherigiga uzatadi. To‘pni pastdan bir qo‘llab uzatish himoyachi to‘pning yo yuqoridan yoki yon tomonidan uzatilishiga to‘sqinlik qilayotganda, ko‘pincha, uzatishdan boshqa iloj qolmagan paytlarda qo‘llaniladi. To‘pni maydonga urib uzatishlar o‘yinchining bir joyda turgan paytlarda, bir qo‘l bilan bajariladi. U himoyachilar juda yaqin bo‘lgan paytlarda qo‘l keladi. Bunda to‘pni to‘satdan urib himoyachining tayanch oyog’i yonidan maydonga yo‘naltiriladi. Shuningdek, to‘pni bir qo‘l bilan orqaga uzatish, to‘pni polga yaqin olib yurishda oldinga va orqaga uzatishlar ham mavjud, lekin bu usullar maktab dasturida ko‘rsatilmagan. To‘pni olib yurish . Yerga to‘xtatmasdan urib yurish, yugurish usuli o‘ziga xos texnikaga ega. Bu usul qo‘lida to‘pi bor basketbolchining harakat qilishida qo‘llaniladigan asosiy texnikasi hisoblanadi. To‘pni yerga urib yurish texnikasi 28 Faqatgina SSSR 2-marta (1972, 1988), Yugoslaviya (1980) va Argentina (2004) Olimpiada chempioni nomini tortib olgan. Basketbol tarixidagi eng buyuk o yinchilar AQSHlik Karim Abduljabbar, Lerriʻ Berd, Medjik Djonson, Uilt CHemberlen, Uilyam Rassel, Maykl Jordon xisoblanishadi. Zamonaviy basketbol yulduzlaridan SHakil O nil, Kobi Brayant, Tim Dankan, ʻ Alen Ayverson, Lebron Djeymslarni e tirof etish mumkin. Yevropa basketboli ʼ yulduzlaridan rossiyalik Andrey Kirilenko, germaniyalik D irk Novitski, ispaniyalik Pou Gazol, serbiyalik Predrag Stoyakovich va fransiyalik Toni Parkerlarni e tirof etish mumkin. SHuningdek xitoylik Yao Min va argentinalik ʼ Emmanuel Jinobili xam Dune basketbol ixlosmandlari orasida katta nufuzga ega. Basketbol topining og’irligi:600-650g Basketbol o yinchilarining pozitsiyalari ʻ pozitsiyalari 18 Foydalanilgan adabiyotlar va internet manbalari 1.O’zbekiston Respublikasi Qonunlari. 1. Jismoniy tarbiya va sport tugrisidagi Uzbekiston Respublikasi Konuniga uzgartirish va kushimchalar kiritish xakida 473- modda . 2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni, 05.03.2018 yildagi PF-5368- son “Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida” 3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni, 24.01.2020 yildagi PF-5924- son “O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sportni yanada takomillashtirish va ommalashtirish chora-tadbirlari to’g’risida” 4. 7 iyun. 2022 g. — «Davlat sport -ta’lim muassasalari faoliyatini m utlaqo yangi tizim asosida tashkil qilish chora-to’g’risida»gi Prezident qarori (PQ–268-son, ) 5. 6 iyun. 2022 g. — Sport maktablarida o’quvchilarni qabul qilish va tayyorlash bo’yicha PQ-201-son qarori 6. « Sport kurashlarining Olimpiya turlarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi Prezident qarori (PQ–336-son, 29.07.2022 y.) 7. 21 apr. 2022 g. Uzbekiston Respublikasini « Jismoniy tarbiya va sport to’g’risidagi » gi konun 2015 yil 4 sentyabr, O’RQ-394-son . 8. 24 yanv. 2020 g. Farmoni . O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sportni yanada Prezidentining 2020 yil 24 yanvardagi PF- 5924 -son Farmoniga 9. Prezidentning 11.04.2022 yildagi “Mahallalarda yoshlarni ommaviy sportga jalb qilishni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ- 201 -son qarori qabul qilindi. Asosiy adabiyotlar 1. Arjan Egges, Arno Kamphuis, Mark Overmars “Motion in Games” First International Workshop, Utrecht, MIG 2008. 236 s. 7. Jukov M.N. — M.: Podvijno’e igro’: Ucheb. dlya stud. ped. vuzov. Izdatelskiy sentr «Akademiya» 2000. - 160 s. 45 To‘pning og’irligi 450 — 500 gramm bo‘ladi. Basketbol savati rasmiy maydonda temir halqali bo‘lib, halqaning aylanasi 45 sm bo‘ladi, unga savat ingichka arqonchadan to‘qiladi. Halqaga o‘rnatilgan savatning pastki qismi tor bo‘lishi lozim, chunki tashlangan to‘p undan asta-sekinlik bilan o‘tib tushishi kerak. Savatning halqasi poldan 3 metr 5 sm balandlikka o‘rnatiladi, toki bo‘yi eng uzun o‘yinchilar ham savatga o‘ziga yarasha mehnat qilib to‘p tushirsinlar. Savat shitga mumkin qadar puxta o‘rnatiladi. Temirdan yasalgan ikki tomoni qayirma mix bilan mustahkamlanadi. Shit oddiy taxtalardan yasalishi yoki atrofi temirli oynasimon plastik materialdan ishlanishi mumkin. Agarda haqiqiy halqa topilmasa, unda halqani qo‘lbola qilib yasash ham mumkin. Qo‘lda yasalgan shitni 1,8 · 1,05 metrli halqali savati bilan maydonning yon chizig’iga o‘rnatilgan ustunga mahkamlash mumkin (54- rasm). Bordi-yu, buning ham iloji bo‘l-masa, bitta savatni devorga yoki ustunga o‘rnatib qo‘yilsa, shunda ham asosiy o‘yinlarni o‘rgatish va ikki tomonli mashg’ulotni o‘tkazish mumkin. Basketbol maydoni va uning o‘lchamlari haqida Basketbol maydonining markaziy chizig’i ikki tomonni, ya’ni jamoangizni hujum va himoya zonalariga ajratib turadi. Maydonning yarim halqadan boshlab markaziy chiziqqacha raqibning oldingi zonasi hisoblanib, ikkinchi yarmi sizning himoya zonangizdir. Basketbol maydonining jarima to‘pi tashlanadigan qismi 3 soniyalik zona deyiladi yoki chegaralangan zona deb ataladi. Sababi, sizning jamoangiz to‘p bilan mashg’ul bo‘lgan paytda ushbu maydoncha ichida 3 soniyadan ortiq bo‘lishga haqqi yo‘q.3 soniyalik zona go‘yoki trapetsiya shakli ko‘rinishida bo‘lib, u bir tomoni 6 m li, boshqa tomoni 5 m 80 sm uzunlikdagi maydonning ikki tomondan yon chiziqlariga biriktirilgan. Trapetsiyaning yuqori qismi 3 m 60 sm bo‘lib, u yer jarima to‘pini tashlash chizig’i deb ataladi. Shu chiziqning o‘rtasidan 1 m 80 sm radiusli aylana chiziladi, ya’ni aylananing ichki 2205,1 m1 ,80m 0 ,59 m 0,45m  U 3-marta NBAning eng qimmatli o yinchisi deb e tirof etilgan. Bunday unvongaʻ ʼ yana Oscar Robertson , Allen Iverson , Steve Nash va Stephen Currylar erishishgan. NBA bo yicha eng ko p samarali to p uzatishlar soni 15086 ga teng bo lib, bu ʻ ʻ ʻ ʻ natija John Stockton ga tegishli.  Kichik hujumchi ( ing. Small forward, SF ); vazifasi hujumkor himoyachinikiga o xshash, lekin bo y jihatdan biroz balandroq bo lishadi (o rtacha bo yi taxminan ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ 195-210 sm), shuningdek, maydonning istalgan nuqtasidan savatga to p tashlay ʻ oladi, raqib to plarini qaytarish uchun blok qo yishadi. ʻ ʻ  Bu pozitsiyada o ynaydigan mashhur o yinchilardan ʻ ʻ LeBron James , Kevin Durant , Skotty Pippen , Carmelo Anthony va rossiyalik basketbolchi Andrei Kirilenko larni aytib o tish mumkin. ʻ  Og ir hujumchi ( ʻ ing. Power forward, PF ); asosiy vazifasi hujum vaqtida va himoyalanishda savatdan qaytgan to plarni qo lga kiritish. Shu sababli bu ʻ ʻ pozitsiyada o ynaydigan o yinchilar jismonan baquvvat va chidamli bo lishadi. ʻ ʻ ʻ O rtacha bo yi taxminan 200-215 sm ni tashkil etadi. Asosan, to pni savatga ʻ ʻ ʻ slem- dank ko rinishida tushirishadi. ʻ  Boshqa pozitsiyadagi o yinchilar, masalan, hujumkor himoyachi yoki kichik ʻ hujumchi ham bunday dankni amalga oshirishi mumkin. Lekin og ir hujumchilar ʻ bu zarbani mutlaqo boshqacha kuch bilan ijro etishadi. Bu pozitsiyada o ynagan ʻ Kevin Garnett , Tim Duncan , Dirk Nowitzki , Dennis Rodman , Ben Wallace kabi o yinchilarni misol qilib keltirishimiz mumkin. ʻ  Markaziy o yinchi ( ʻ ing. Center, C ); uning vazifasi — jamoa himoyalanayotganda, savatni himoya qilish va raqibga savatdan qaytgan to p ( ʻ ing. rebound )ni qo lga ʻ kiritishiga yo l qo ymaslik. Hujum vaqtida esa, aynan savatdan qaytgan to plarni ʻ ʻ ʻ raqib savatiga tushirish bilan shug ullanishadi. Bu toifadagi basketbolchilar ʻ jamoaning boshqa a zolariga nisbatan bo ydorroq va jismonan baquvvatroq ʼ ʻ bo lishadi. Jarimadan to pni savatga tushirishda esa, ko rsatkichlari 70 ʻ ʻ ʻ % dan kamroq bo ladi. ʻ  O rtacha bo yi taxminan 210-225 sm bo ladi. Bu pozitsiyada o ynagan eng yorqin ʻ ʻ ʻ ʻ basketbolchilardan biri — bu Uilt Chemberlendir . Uning ba zi rekordlari haligacha ʼ 8

Basketbol o’yini maydon va jixoz o’lchamlari kurs ishi

Купить