• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 30000UZS
Размер 76.4KB
Покупки 0
Дата загрузки 10 Март 2025
Расширение docx
Категория Физическая культура

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

105 Продаж

Basketbol o‘yini tarixi

qo’llarning pastki-gavdaga, yuqoriga qarab dastlabki dira bo’ylab ajariladigan harakati bilan bajariladi. SHundan so’ng qo’llar tez oldinga qarab to’g’irlanadi. Uzatish panjalarining faol harakatlari bilan yakunlanadi. To’pni yo’nalish tezligini oshirish uchun basketbolchi oyoqlarni to’hrilashi yoki qadam qo’yishi mumkin. Savatga to’p otishlar. O’yinning yakuniy natijasi savatga otiladigan to’plarning aniqligi bilan bog’liq Ular har xil: yaqin (3 metrdan ortiq) masofalarda bajariladi. Otishlar xarakteriga sakraganda to’plarni savatga bir va ikki qo’llab otish mumkin. Xoirgi kunda to’plar savatga himoyachilarning qattiq qarshiligi ostida otiladi.Shuning uchun, to’pning savatga aniq borishga oyoqlarning, qo’llarning, ayniqsa, panjalarning to’g’ri ishlashi, aniq mo’ljal olish shu sharoitga mos samarali usulni tanlash shu bilan birga, basketbolchining muvozanat saqlashiga va har xil sharoitda qiyin kordinatsiyali harakatlari bajarish imkoniyatlarini yaratish uchun ma’lum mushak guruhlarini bo’shashtirish qobiliyatlariga ega bo’lish katta ahamiyatga ega. Zamonaviy basketbolda to’pni savatga sakraganda bir qo’llab otish shitdan qaytgach to’pni qayta otish, “Kryuk” usulida va yuqoridan pastga otish kabi usullar katta ahamiyatga ega. To’pni yerga urib yurish. To’pni bir qo’llab ketma-ket yerga urish to’pni yerga urib yurish deyiladi. Bu usul bir joyda turganda, yurganda va asosan, yugurganda bajariladi.Bu usul to’pni basketbolchining harakat qilishga qo’llaniladigan asosiy usul hisolanadi. To’pni yerdan har xil: yuqoriroq va pastroq, sapchitib turib yurish mumkin. U qo’lni bukib, to’pni bir oz yuqoriga ko’taradi so’ng uni yana maydonga ma’lum burchak bo’yicha keskin itaradi.To’p pastroq sapchib yerga urib yurilganda oyoqlar ko’proq bukiladi. To’pni tizzadan pastga tez-tez yerga urit yurishga oyoq va qo’llarning har bir ma’lumda ishlashi, chap va o’ng qo’llarni barobar ishlata bilish, harakatni yuqoriga tezlikda amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. Chalg’itishlar. 29 SHu bois poytaxt basketbolchilarning yakunlovchi turda 76:65 hisobida holib chiqishi ularning turnir jadvalidagi mavqeiga hech qanday ta’sir ko‘rsatmaydi. Navoiyning “stroitel” jamoasi basketbolchi qizlari 3 - inchi o‘rin sohibalarini bo‘ldilar. Chempionat o‘yinlari sovrindorlari jamoalarning boshqa jamoalarga nisbatan kuchli jamolarning uchrashuvlarga qiziqishi susaytirdi, sportning bu turi mamlakatimizning barcha mintaqalarida bir tekis rivojlanmayotganidan dalolat beradi. Bu haqida mutaxassislar basketbol rivojiga mas’ul bo‘lgan kishilar jiddiy o‘ylab ko‘rishlari, tegishli chora - tadbirlar belgilash va amaliy harakatlarning kuchaytirishlari lozim.Mustaqilligimizning 8 yilliida 1999 yil 16 iyun basketbol. 1999 yl 13 - 15 iyul kunlari mamlakakatimizning poytaxtida Osiyo chempionatining saralash uchrashuvlari o‘tkazildi. O‘z saralash guruhida yurtdoshlarimiz g’oliblikni qo‘lga kiritdilar. O‘yinlar natijalari qo‘yidagicha: 1996 yil 6 iyun kuni mamalakatimizning poytaxtida basketbol bo‘yicha erkaklar va ayollar jamoalari o‘rtasida bo‘lib o‘tgan O‘zbekiston chempionatida kutulmagan natijalari qayd qilindi. Erkaklar jamoalari o‘rtasida MXSK basketbolchilar chempionatlikni qo‘lga kiritgan bo‘lsa ayollar o‘rtasida Samarqandning “Avtoyo‘l” jamoasi holib bo‘ldi. Darhaqiqat, jamoalarning imkoniyatlari hamda jamg’argan ochkolari inobatga olinadigan bo‘lsa, chempionatni aniqlashda hech qanday ahamiyat kasb etmas edi. MXSK basetbolchilari hatto ikkinchi o‘rinni o‘qlga kiritgan Buxoro jamoasidan ham mahorat bobida ancha ustun hisobi buni yaqqol tasdiqlab turar edi. Samarqandlik basketbolchilar faxrli 2 inchi o‘rin sohiblari bo‘ldilar. Ayollar jamoalari zrtasidagi bellashuvlarda biroz boshqacha vaziyat vujudga keldi. Bu yerda asosiy bahs kuchlari qarayib teng bo‘lgan Samarqandning SHKIF jamoalari o‘rtasida bordi Samarqandlik dastlabki ikki turda raqiblari ustidan g’alaba qozonib chepionat g’olibligini naqd qo‘ygan edilar. SHu bois poytaxt basketbolchilarning yakunlovchi turda 76:65 hisobida holib chiqishi ularning turnir jadvalidagi mavqeiga hech qanday ta’sir ko‘rsatmaydi. 26 6. 21 apr. 2022 g. Uzbekiston Respublikasini « Jismoniy tarbiya va sport to‘g’risidagi » gi konun 2015 yil 4 sentyabr, O‘RQ-394-son . 7. 24 yanv. 2020 g. Farmoni . O‘zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sportni yanada Prezidentining 2020 yil 24 yanvardagi PF- 5924 -son Farmoniga 8. Prezidentning 11.04.2022 yildagi “Mahallalarda yoshlarni ommaviy sportga jalb qilishni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g’risida”gi PQ-201 - son qarori qabul qilindi. 3.Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati Asosiy adabiyotlar 1. Usmonxo‘jaev T.S. “Harakatli o‘yinlar” O‘quv qo‘llanma T.: O‘qituvchi 1992 y. 2. Maxkamdjanov K.M., Nurmatov F.A, Inozemseva L.A, Rustamov L “Sport bayramlarini tashkil qilish va o‘tkazish metodikasi” Darslik T.: 2008 y. 3. Xo‘jaev P., Raximqulov K.D., Nigmanov B.B. Sport va harakatli o‘yinlar va uni o‘qitish metodikasi. (Harakatli o‘yinlari) O‘quv qo‘llanma TDPU T.: 2008 y. 4. Azizova R.I. “Sport va harakatli o‘yinlarni o‘qitish metodikasi” O‘quv qo‘llanma 5. Raximqulov K.D. “Milliy harakatli o‘yinlari” O‘quv qo‘llanma T.: 2012 y. 6. Arjan Egges, Arno Kamphuis, Mark Overmars “Motion in Games” First International Workshop, Utrecht, MIG 2008. 236 s. 7. Jukov M.N. — M.: Podvijno‘e igro‘: Ucheb. dlya stud. ped. vuzov. Izdatelskiy sentr «Akademiya» 2000. - 160 s. 8. Nurimov R.I. “Futbol” darslik T, O‘zDJTI 2005 y. 9. Ayropetyans L.R. “Voleybol” Uchebnik. T, UzGosIFK 2006 g. 10. Rasulov O.T. “Basketbol” Darslik. Toshkent 1998 y. 11. Pavlov SH., Abduraxmanov F., Akromov J. “Gandbol” darslik. T, O‘zDJTI 12. Nigmanov B.B, Xo‘jaev F, Raximqulov K.D “Sport o‘yinlari va uni o‘qitish metodikasi” o‘quv qo‘llanma Ilm-Ziyo nashriyoti Toshkent 2011 y. 4.Qo‘shimcha adabiyotlar 13. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz.Toshkent “O‘zbekiston” – 2017 y. 36 ASOSIY QISM 1.1 Basketbolning kelib chiqishi va rivojlanish tarixi Basketbol ( inglizcha : basket ; so zidan olingan bo lib,ʻ ʻ basket — savat , ' ball' — to p ʻ ) har birida beshtadan o yinchi ishtirok etadigan jamoaviy sport ʻ turidir. O yindan bosh maqsad ʻ — to pni qo l bilan o ynagan holda 3,05 m ʻ ʻ ʻ balandlikdagi shitga mustahkamlangan savatga tushirib, imkon qadar ko proq ʻ ochko olish. Har bir jamoada beshtadan o yinchi ishtirok etadi. Jahondagi eng ʻ kuchli basketbol ligasi ham Milliy Basketbol Assotsiatsiyasi (MBA) dir. Liganing nomdor professional basketbolchilari 1992-yilgi Olimpiadadan boshlab AQSH t/j sharafini yirik musobaqalarda ham himoya qilib kelmoqda. Olimpiada o yinlari ʻ basketbol turnirida eng ko p ʻ AQSH t/j golib chiqqan — 12-marta, Faqatgina SSSR 2-marta (1972, 1988), Yugoslaviya (1980) va Argentina (2004) Olimpiada chempioni nomini tortib olgan. Hozirgi zamon basketbol o‘yinining rivojlanish tarixi 1891-yilning dekabr oyidan boshlangan. Sprigfild shahridagi (AQSh, Massachusets shtati) xristian – ishchilar maktabi (hozirgi Springfild kolledji)ning anatomiya va fiziologiya o‘qituvchisi doktor Djeyms A.Neysmit talabalarning qish faslidagi jismoniy mashg‘ulotlarini bir qator jonlantirishga qaror qildi. Neysmit tomonidan ijro qilingan o‘yinning dastlabkit varianti beshta asosiy shartdan va 13 ta asosiy qoidalardan iborat bo‘lgan. Neysmit yangi o‘yin uchun futbol to‘pini tanlaydi, chunki bu to‘pni qo‘l bilan ilib olish oson bo‘lib, uni oshirish qiyin hamda yerga urilgan vaqtda to‘p yerdan doimo yuqoriga otilib o‘ynashi unga ma’qul bo‘lgan. Bunday o‘yinning avj olishi hozirgi zamon basketboli ishqibozlarini hayron qoldirishi mumkin (aytmoqchi, o‘sha zamonlarda ham o‘yinning nomi xuddi hozirgi singari: “basketbol” deb yozilgan). Neysmit shaftoli terishga mo‘ljallangan savatchani zal ichidagi balkonga o‘rnatib qo‘ygan, savatchaning yonidagi narvon ustida farrosh o‘tirgan. Uning vazifasi muvvafaqiyatli tashlangan va savatchaga tushirilgan to‘pni savatcha ichidan olib, pastga o‘yinchilarga uzatib turishdan iborat bo‘lgan. 6 boshlaganlar. Maydonda to‘pni olib yurish qoidasi 1896-yilda kiritilgan. To‘pni tortib olish ham unga qiyin emas edi. Oradan uch-yil o‘tgach, basketbolda foydalanilayotgan futbol to‘pi maxsus tarzda tayyorlangan basketbol to‘piga almashtirildi. O‘yin texnikasining tez takomillashishi va o‘yinchilar harakatchanligining ortib borishi shunga olib keldiki, 1896-yilda jamoalar tarkibini 5,7 yoki 9 o‘yinchi bilan cheklab qo‘yish to‘g‘risida bir bitimga kelishildi. O‘yinda necha kishilik jamoa ishtirok etishi o‘yin maydonining kattaligiga bog‘liq bo‘lgan. Tez orada jamoadagi o‘yinchilar soni butunlay standart holga keltirildi, ya’ni bir vaqtning o‘zida 5 kishidan ortiq o‘yinchi qatnashishiga ruxsat etilmaydigan bo‘ldi va basketbol bosqichma-bosqich rivojlanib bordi. I bosqich. 1891-1918-yillarni o‘z ichiga olib, basketbolning yangi o‘yin sifatida shakllanib borish bosqichi hisoblanadi. Avvaliga gimnastika mashg‘ulotlarini biroz jonlantirish uchun yaratilgan basketbol asta-sekin sport o‘yiniga aylanib, uning o‘ziga xos barcha xususiyatlari shakllana boshlaydi. Uning dastlabki rasmiy o‘yin qoidalari yaratiladi. Uning o‘yin teknikasi va taktikasi shakllanadi. O‘yinda ishtirok etayotgan jamoa a’zolarining har biri uchun muayyan funksiya vazifalar belgilab beriladi. II bosqich. 1919-1931-yillardan iborat bo‘lib, bu davr milliy basketbol federatsiyalari tashkil etilganligi bilan ajralib turadi. Bu esa basketbolning sport o‘yini sifatida rivojlanib borishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Xuddi shu davrda dastlabki basketbol bo‘yicha halqaro turnir – musobaqalar o‘tkaziladi. III bosqich.1932-1947-yillarni o‘z ichiga oladi. Bu davr butun dunyo bo‘yicha basketbol o‘yini har tomonlama rivojlanganligi bilan xarakterlidir. Bu davrda basketbol o‘yini federatsiyasi (FIB) tashkil etiladi. Bu xodisa unutilmas voqea bilan basketbolni sportning Olimpiya turidagi o‘yinlar qatoriga kiritilishi bilan birga sodir bo‘ladi. Shu davrda sobiq sovet basketbolchilari ham halqaro maydoniga chiqadilar. Basketbol texnikasi va taktikasiga yangiliklar kiritiladi. IV bosqich.1948-1965-yillarni o‘z ichiga oladi. Bu-yillarda butun dunyoda basketbol o‘yini shiddat bilan rivojlanibgina qolmay, muayyan sakrashlar tarzidagi 34 davlat universiteti basketbolchilari O‘rta Osiyo o‘yinlarida muvaffaqiyat bilan qatnashib ovrinli zrinlarni egallab kelmoqdalar. Bunga misol qilib, Namanganda o‘tkazilgan talabalarning 2000 yil Universiadasida Samarqandliklar 1 - inchi o‘rinnni egallab, “Tiko” mashinasi bilan taqdirlandilar. Ayni vaqtda Navoiy viloyatining Zarafshon jamoasinig xotin - qizlar basketbol jamoasi ham yildan yilga o‘zlarining sport mahoratlarini oshirib kelmoqdalar. Buxoro viloyatida, Toshkent shahrida, ayniqsa o‘g’il bolalar o‘rtasida basketbol o‘yinlari rivojlanib bormoqda. Bunda ustozlardan Burnashov, O. Rasulov larning xizmatlari kattadir. Bular tomonidan basketbolning uslubiy tavsiyanomalari darsdan tashqari vaqtlarda o‘yin qoidalari tuzilib Respublika mutaxassislariga tavsiya qilinmoqda. Bu borada O‘zbekistnda jismoniy tarbiya instituti tomonidan ustoz - murabbiylarni malakalarini oshirish borasida juda katta ishlar qilinmoqda. Hozirgi kunda Respublikamizda 100 ga yaqin basketbol zallari 8000 dan ortiq basketbol maydonchalari mavjud. Basketbol to‘garaklarini 4000 dan ortiq ustoz - murabbiylar boshqarib borishmoqda. 1996 yil 6 iyun kuni mamalakatimizning poytaxtida basketbol bo‘yicha erkaklar va ayollar jamoalari o‘rtasida bo‘lib o‘tgan O‘zbekiston chempionatida kutulmagan natijalari qayd qilindi. Erkaklar jamoalari o‘rtasida MXSK basketbolchilar chempionatlikni qo‘lga kiritgan bo‘lsa ayollar o‘rtasida Samarqandning “Avtoyo‘l” jamoasi holib bo‘ldi. Darhaqiqat, jamoalarning imkoniyatlari hamda jamg’argan ochkolari inobatga olinadigan bo‘lsa, chempionatni aniqlashda hech qanday ahamiyat kasb etmas edi. MXSK basetbolchilari hatto ikkinchi o‘rinni o‘qlga kiritgan Buxoro jamoasidan ham mahorat bobida ancha ustun hisobi buni yaqqol tasdiqlab turar edi. Samarqandlik basketbolchilar faxrli 2 - inchi o‘rin sohiblari bo‘ldilar. Ayollar jamoalari zrtasidagi bellashuvlarda biroz boshqacha vaziyat vujudga keldi. Bu yerda asosiy bahs kuchlari qarayib teng bo‘lgan Samarqandning SHKIF jamoalari o‘rtasida bordi Samarqandlik dastlabki ikki turda raqiblari ustidan g’alaba qozonib chepionat g’olibligini naqd qo‘ygan edilar. 25 turish uchun qulay holda ko’krak oldida bukilgan bo’lishi kerak. To’p keng yoyilgan barmoqlar bilan kaftlarga to’liq tekizilmagan holda tutib turiladi. Maydonda harakat qilish texnikasi. Basketbolchi yurish, sakrash, to’htash va burilish yordamida maydonda harakat qiladi. Bu guruhda priyomlarni oyoqlarning to’g’ri ishlashiga asoslanadi. To’p bilan bajariladigan usullar texnikasi. To’pni ilish bir yoki ikki qo’llab bajariladi. Bu harakatlar ko’krak va yelka balandligiga, yuqorilab (boshdan baland) va pastlab (tizzadan past) hamda dumalab va maydondan sapchib kelayotgan to’plarni ilishlarga ajratiladi. O’rtacha balandlikda kelayotgan to’pni ikki o’qllab ilish eng asosiy usullardan hisoblanadi. Basketbolchi bir oz bo’shashgan qo’llarni uchib kelayotgan to’pga qarshi to’g’irlaydi. Panjalar yarim oysimot ochilgan bosh barmoqlarni bir- birlariga qarab yo’naltirilgan, qolganlari esa oldinga yuqoriga qaratib keng yoyilgan bo’ladi. To’p barmoqlarning ichiga tegishi bilanoq basketbolchi uni mahkam ilib oladi, to’pning uchish tezligini kamaytiradi. Keyingi harakatlarni bajarish uchun u qulay holatini egallaydi va qo’llarini bukib to’pni gavdaga yaqinlashtiradi. To’pni uzatish. To’pni uzatish asosiy texnik usul hisoblanadi. Uning yordamida basketbolchilar o’zaro harakatlarini bajaradilar.O’yin davomida uzatishning har xil usullari qo’llaniladi. O’yin sharoitiga qarab uzatishlar turli: dastlabki holatlardan bir joyda turib harakatda sakrab; har hil harakatlarda yaqin masofaga, uzoq masofaga, past va yuqori troyektoriya bilan yo’nalish bo’yicha maydonning eni, bo’yi, diognali bo’ylab bajarilishi mumkin. Ikki qo’llab ko’krakdan va yuqoridan to’p uzatish usullari zamonaviy basketbolda ko’proq ishlatiladi. Ko’krakdan ikki qo’llab to’p uzatish yaqin va o’rta masofadda bajaradigan o’zaro harakatlari paytida qo’llaniladi. Uni bajarish uchun basketblchi turish holatida to’pni ko’krak oldida tutib turadi. Qo’llar bukilgan, tirsaklar pastga tushirilgan bo’ladi. Barmoqlar joylashtirilgan, bosh barmoqlar bir-birlariga qolganlari esa yuqoriga-oldindan qaratilgan bo’lishi lozim. To’pni uzatish 28 - O’yin xohlagan raqibining birida folni amalga oshirishi mumkin. Bu payt to’p raqib tomondan nazorat qilinib, to’p o’yinga tashlash jarayonida va o’z to’p tashlashini uzluksiz harakatlar bilan tugatadi. Bu harakat fol bo’lmasdan oldin boshlanadi. - O’yin texnikasi. - O’yin texnikasi – basketbolning rivojlanish jarayonida shakllangan musobaqaning konkret vaziyatlarni eng muvaffaqiyatli ochishga qaratilgan usullar yig’indisidir. - Basketbol o’yinni texnikasini bir tartibda o’rganish uchun uning klassikafikatsiyadan foydaniladi. Basketbol o’yinni 2 bo’limdan tashkil topgan turli texnik priyomlar yordamida o’tkazildi. Bu hujum texnikasi va himoya texnikasi har bir bo’lim hujum va himoyadan qo’llaniladigan texnik priyomlarning guruhlarning tashkil topadi. Usul gruppalari ularning har xil yo’llar bilan bajarilishini o’z ichiga oladi.Oyoqlarni to’g’ri ishlata bilish va chalg’itish usullari ikkala bo’limga ham qarashlidir. Usullarning ayrim bajarish yo’llari o’z navbatida bajarilish harakteriga ko’ra bir biridan farq qiladi. Masalan usuli bir joyda turib, harakatda bo’lganda yoki sakraganda bajarish mumkin. - Hujum texnikasi. - Hujumda qo’llaniladigan hujum texnikasi texnik priyomlarga to’pni ilish va uzatish, uni yerga urib olib yurish, savatga otishlar , chalg’atishlar kiradi. Ular maydonda harakat qilish to’xtalishlar va burilishlar kabi usullar bilan birgalikda bajariladi. - Bu usullarni bajarish eng qulay va mustahkam dastlabki holat turishidan boshlanadi. Bunda oyoqlar bukilgan, gada bir oz oldinga egilgan, uning og’irligi oyoqlarda barobar taqsimlangan, qo’llar to’pni olish va ushlab turish uchun qulay holda ko’krak oldida bukilgan bo’lishi kerak. To’p keng yoyilgan barmoqlar bilan kaftlarga to’liq tekizilmagan holda tutib turiladi. - Maydonda harakat qilish texnikasi. - Basketbolchi yurish, sakrash, to’htash va burilish yordamida maydonda harakat qiladi. Bu guruhda priyomlarni oyoqlarning to’g’ri ishlashiga asoslanadi. 32 Navoiyning “stroitel” jamoasi basketbolchi qizlari 3 inchi o‘rin sohibalarini bo‘ldilar. CHempionat o‘yinlari sovrindorlari jamoalarning boshqa jamoalarga nisbatan kuchli jamolarning uchrashuvlarga qiziqishi susaytirdi, sportning bu turi mamlakatimizning barcha mintaqalarida bir tekis rivojlanmayotganidan dalolat beradi. Bu haqida mutaxassislar basketbol rivojiga mas’ul bo‘lgan kishilar jiddiy o‘ylab ko‘rishlari, tegishli chora tadbirlar belgilash va amaliy harakatlarning kuchaytirishlari lozim.Mustaqilligimizning 8 yilliida 1999 yil 16 iyun basketbol. 1999 yl 13 15 iyul kunlari mamlakakatimizning poytaxtida Osiyo chempionatining saralash uchrashuvlari o‘tkazildi. O‘z saralash guruhida yurtdoshlarimiz g’oliblikni qo‘lga kiritdilar. 1.3 Basketbol o‘yini qoidalrini shakillanishi O’yin texnikasi – basketbolning rivojlanish jarayonida shakllangan musobaqaning konkret vaziyatlarni eng muvaffaqiyatli ochishga qaratilgan usullar yig’indisidir. Basketbol o’yinni texnikasini bir tartibda o’rganish uchun uning klassikafikatsiyadan foydaniladi. Basketbol o’yinni 2 bo’limdan tashkil topgan turli texnik priyomlar yordamida o’tkazildi. Bu hujum texnikasi va himoya texnikasi har bir bo’lim hujum va himoyadan qo’llaniladigan texnik priyomlarning guruhlarning tashkil topadi. Usul gruppalari ularning har xil yo’llar bilan bajarilishini o’z ichiga oladi. Oyoqlarni to’g’ri ishlata bilish va chalg’itish usullari ikkala bo’limga ham qarashlidir. Usullarning ayrim bajarish yo’llari o’z navbatida bajarilish harakteriga ko’ra bir biridan farq qiladi. Masalan usuli bir joyda turib, harakatda bo’lganda yoki sakraganda bajarish mumkin. Hujum texnikasi. Hujumda qo’llaniladigan hujum texnikasi texnik priyomlarga to’pni ilish va uzatish, uni yerga urib olib yurish, savatga otishlar , chalg’atishlar kiradi. Ular maydonda harakat qilish to’xtalishlar va burilishlar kabi usullar bilan birgalikda bajariladi. Bu usullarni bajarish eng qulay va mustahkam dastlabki holat turishidan boshlanadi. Bunda oyoqlar bukilgan, gada bir oz oldinga egilgan, uning og’irligi oyoqlarda barobar taqsimlangan, qo’llar to’pni olish va ushlab 27 basketbolchilari to‘pni ko‘krakdan ikki o‘qldlab va yelkadan bir qo‘llab uzatish kabi usullari qo‘llay boshladilar. 1944 yilda Respublkamizda atigi 91 ta basketbol maydonchasi bor edi. Bu yillarda, ayniqsa sportning mudofaa turlari keng ko‘lamda rivojlantirildi. Ikkinchi jahon urushi yillarida sportchilar qatorida basketbolchilar ham faol qatnashdilar. Bir necha orden va medallar bilan mukofatlanganar. A.R.Krillov, M.A. Fyodorov, S.I. Utkin, M.F. Timofeyev lar shular jumlasidandir.1945 yiloda Toshkentda 3 - incha o‘zbek spartakiadasi bo‘lib o‘tdi. Spartakianing basketbol turida ayollar va erkaklarning 7 ta jamoalari qatnashdi. Birinchi o‘rinni Toshent shahrining ayollar va erkaklar jamoalari egalladilar. 1946 - 60 yillar Respublikamizda basketbol o‘yinning muhim bosqichi bo‘lib hisoblanadi. 1946 yil O‘zbekistonda sportchilar o‘rtasida olib borilgan nazorat birgina Respublika sport qo‘mitasining shifokor tomonidan amalga oshirganlar, hammasi bo‘lib 2104 kishi basketbol bilan shug’ullanganlar edi. Bu yillarda Respublikamizning sanoat korxonalarida, o‘quv yurtlarida, jamoa xo‘jaliklarda haamda mahallik millat vakillari o‘rtasida basketbolni rivojlanishiga katta ahamiyat berildi. Mahalliy millat vakillarining jamoalari o‘rtasida birinchi Respublika chempionati 1945 yilda Andijonda bo‘lib o‘tdi. Musobaqalarda 4 ta jamoa qatnashib, 1 - inchi o‘rinni Samarqand, 2 - inchi o‘rinni Namangan , 3 - inchi o‘rinni Andijon, 4 - inchi o‘rinni Toshkent shahrining jamoalari egalladilar. 1946 yil Andijon mahalliy millat vakillarining, ya’ni erkaklarning jamoalari o‘rtasida ikkinchi Respublika chempionati. Bu musobaqalarda Respublikamizning 8 viloyatidan 50 kishi qatnashdi. Musobaqalar juda qiyin sharoitda o‘tkazilgan edi: zalning kattaligi 29x10,4 m bo‘lib, shit devorga mahkamlangan, yorug’lik manbalari o‘rnatilgan edi va h.k. qizig’i shundaki, musobaqa uchun Andijon shahrida bitta basketbol to‘pi topilgan edi. Bu musobaqalarda U. Bektimirov, U. Umarov, A. SHermuxammadov, Munavarxujayev, T. Isoxujayev, X. Sultonov va Musaxujayevlardan tashkil topgan Toshkent jamoasi 1 - inchi o‘rinni egalladi.Shu yillarda basketbol talabalar 23 Kurs ishning dolzarbligi . Yosh sportchilar deganda avvalo umumta’lim maktablari,oliy ta’lim muassasalari talabalari o‘rtasidagi sport to‘garaklari va sport maktablardagi kichik yoshli guruhlarda shug’ullanuvchi o‘g’il - qizlar va bolalarni tushunamiz. Ularda asosan maxsus jismoniy tayyorgarlik va jismoniy sifatlar darajasini oshirish va maxsus mashqlarni o‘rgatish asosiy dolzarb masala bo‘lib qoldi. Tabiiyki bunday tarbiyaviy jarayonlarda jismoniy sifatlarni tarbiyalashga alohida e’tibor beriladi. Bunda murabbiyning iste’dodi, tajribalari muhim o‘rin egallaydi.Jismoniy sifatlarni (kuch, tezlik, chidamlilik, egiluvchanlik, chaqqonlik va hokazo) tarbiyalashda maxsus mashqlarni o‘rgatish asosiy o‘rin tutadi.Bo‘lajak sportchilarga basketbol sportida har birida beshtadan o yinchi ishtirok etadigan jamoaviy sport turidir. ʻ O yindan bosh maqsad — to pni qo l bilan o ynagan holda 3,05 m ʻ ʻ ʻ ʻ balandlikdagi shitga mustahkamlangan savatga tushirib, imkon qadar ko proq ʻ ochko olish. Har bir jamoada beshtadan o yinchi ishtirok etishi va og ir ʻ ʻ hujumchi asosiy vazifasi hujum vaqtida va himoyalanishda savatdan qaytgan to plarni qo lga kiritish.Shu sababli bu pozitsiyada o ynaydigan o yinchilar ʻ ʻ ʻ ʻ jismonan baquvvat va chidamli bo lishadi. O rtacha bo yi taxminan 200-215 ʻ ʻ ʻ sm ni tashkil etadi. Kurs ishining qaqsad va vazifalar .i basketbol har bir sport turida ko‘zda tutilgani kabi maqsad va vazifalarni amalga oshirishda xilma- xil jismoniy mashqlardan va o‘yinlardan foydalaniladi.Basketbolda asosan jismoniy tayyorgarlik darajasini oshirish va maxsus basketbolik mashqlarni o‘rgatish asosiy maqsad hisoblanadi. Kurs ishi tuzilishi va hajmi. Kurs ishi kirish, asosiy qism , xulosalar, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.Kurs ishi 35 betdan iborat matnda bayon qilingan. Adabiyotlar ro‘yxati a s o s i y , q o ‘ s h i m c h a v a internet manbalaridan iborat . 5 Yarim aylana bilan ajratilgan, raqib savati yonidagi maydonchadan tashqari, maydonni barcha qismi 3 ochkolik to’p tashlash zonasiga kiradi 3 ochkolik chiziq, 3 ochkolik to’p tashlash zonasiga kirmaydi. Jamoalar. Jamoada, o’yinga tushadigan 12 tadan ko’p o’yinchi bo’lmasligi kerak. Agarda jamoa a’zosining familiyasi o’yin boshlanmasdan oldin protokolga kiritilgan bo’lsa va diskvalifikatsiya qilinmagunga qadar yoki 5 ta fol olmagunga qadar o’ynashga xavfli. Jamoalar 4 dan 15 gacha bo’lgan nomerlarni ishlanishlari kerak. Milliy federatsiyalar o’zlarining o’yinlari uchun 2 xonali sondan oshmagan boshqa nomerlarni joriy etishlari mumkin. Sardor . U jamoaning maydondagi vakili bo’lgan o’yinchidir. U to’p o’ynalayotgan va soatlar to’xtatilgan paytdagina hakamlarga kerakli ma’lumotlarning olish uchun muloyim murojaat etishi mumkin. O’yin holatlari O’yin har bir 10 daqiqadan bo’lgan 4 ta davrdan iborat. O’yindagi birinchi va ikkinchi, uchinchi va to’rtinchi hamda har yuir qo’shimcha davr orasidagi tanaffus 2 daqiqa davom etadi. O’yinning yarimi o’tgandan keyin, tanaffus davom etadi. Agar 4-davrning yakunida durang bo’lsa, hisobdagi tenglikni yo’qotish uchun o’yinga 5-daqiqali qo’shimcha davrlar qo’shiladi. Agar o’yin qoidasi o’yin soatlarining o’yin vaqti tugaganligi haqidagi signali chalinishidan oldin bir vaqtning o’zida buzilgan bo’lsa, istalgan mumkin bo’lgan jarima to’p(lar)i, vaqt tugallanganidan so’ng baaralish(lari)i kerak. Barcha qo’shimcha davrlarda jamoalar 4-davrda hujum qilishgan savatlarga hujum qilishadi. To’p to’g’ri otilib havoda ekanligi inobatga olinadi: - hakam hushtak chaladi; - davrning tugaganligini bildirib, o’yin soatlarning signali jaranglaydi; - 24 sekund qurulmasining signali jaranglaydi; 31 Guruxda 18 talaba mavjud edi. Uyinda xar biri 9 kishidan iborat 2 jamoa ishtirok etdi. Basketbolning dastlabki qoidalari 13 qismdan iborat edi va ulardan ba zilari hozirgacha saqlanib qolingan ammo savatlarni to ri temir aylana bilanʼ ʻ almashtirishdi. Oradan 2 yil o tgach, yana bir o‘zgartirish joriy qilindi, bu ʻ o‘zgarish jamoalardagi ishtirokchilar soni edi. Xar bir jamoada 5 kishidan maydonga tushadigan bo lishdi. ʻ To‘pni bir va ikki qo‘llab har tomonga tashlash mumkin.To‘pni har xil yo‘nalish bo‘yicha bir yoki ikki qo‘l bilan urib yuborish mumkin bo‘lgan (musht bilan urish ma’n etilgan)To‘p bilan yugurishga ruxsat berilmagan. O‘yinchi qabul qilgan to‘pni qaerda qabul qilgan bo‘lsa shu joydan tashlash kerak. Katta tezlikda yugurib kelayotgan o‘yinchi to‘pni qabul qilganda to‘xtashga harakat qilgan bahzi bir hollarda qoida buzilmadi deb unga ruxsat berilgan. To‘pni faqat qo‘l barmoqlari bilan ushlash mumkin bo‘lgan. Elka, qo‘ltiq yoki gavdaning boshqa qismlarida to‘pni ushlashga ruxsat berilmagan.O‘yinchi raqibni elka bilan turtishi, ushlab qolishi, qo‘l bilan urishi yoki chalishi mann etilgan. Bu qoidalarni buzgan o‘yinchilarga birinchi marotabasida jarima to‘p e’lon qilingan, ikkinchi marotaba takrorlangan holda bu o‘yinchini o‘yindan butunlay chiqarilgan o‘rniga boshqa o‘yinchi almashishi mumkin bo‘lmagan. To‘pni musht bilan urilganda 3,4 va 5-punktlar buzilgan hollarda jarima berilgan.Komandalardan birontasi ketma-ket uch marotaba jarima olsa, raqib komandasi savat egasi bo‘lgan (maydon egasi bo‘lgan)Savatga to‘p tushirgan komanda maydon egasi hisoblanib savatga tushgan ito‘pni yana shu komanda o‘yinchilari o‘yinga kiritish huquqiga ega bo‘lgan.To‘p maydondan qaysi o‘yinchiga tegib maydondan tashqariga chiqib ketsa birinchi to‘p kimga tegib chiqsa shu o‘yinchi maydonga qayta kirish huquqiga ega bo‘lgan Bosh xakam maydondagi o‘yinni nazorat qilib borgan va o‘yin qoidasini uch marotaba buzgan o‘yinchini maydondan chiqarish to‘risida maydondagi xhakamga xabar bergan. Maydon ichidagi xakam to‘pning maydondagi harakatini, maydondan tashqariga chiqqan hollarni, qaysi komanda o‘yinchilariga tegishliligi 9 O‘rta Osiyo hududida bir necha Respublikalar tashkil etilgach, O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sport ishlarini bajarishni sport tashkilotlari o‘z zimmalariga oldilar. 1923 yil 13 iyunda chiqarilgan qaror Respublikamiz jismoniy tarbiya va sport hayotida katta voqea bo‘ldi. Musobaqa shu yillarda takomillashdi. SHit maydoni chegaralovchi chiziqdan 60 sm ichkariga o‘rnatiladigan bo‘ldi. Basketbolchilarning texnikasidan to‘pni vaqtida tezlik bilan uzatish va shit tagidan uni va ikki qo‘llab savatga otish kabi usullar paydo bo‘ldi. Respublika bo‘ylab keng tarqalayotgan basketbol o‘yini 1927 yilda butun o‘zbek spartakiadasi dasturiga kiritildi. Spartakiada Toshkent, Andijon , Farg’ona va Samarqand viloyatlari jamoalari qatnashdilar. 1928 yil 11 butun o‘zbek spartakiadasi bo‘lib o‘tdi. Spartakiada Toshkentning erkaklar va ayollar birinchi o‘rinni egalladilar. Bunda 1928 yilda Moskvada o‘tkazilgan spartakiadada O‘zbekiston basketbolchilari xalqaro uchrashuvini o‘tkazdilar, ular Fransiya terma jamoasi bilan uchrashuv erkaklar 49x12 va ayollar 24:12 hisobi bilan g’alaba qozondilar. 1928 yildagi spartakiadagi tayyorgarlik natijasida Respublika basketbolning rivojlanishi bir muncha jonlangan bo‘lsa ham doimiy musobaqalar kalendarining bo‘linishi, basketbol maydonchalarining kamligi jamoalarda murabbiylarning yetishmasligi bu o‘yinning chinakkam ommaviy tus olishiga to‘sqinlik qilar edi. 1929 yildagi shaharlar birinchiligida ishlab chiqarish jamoalari bilan bir qatorda oliy o‘quv yurtlarining jamoalari ham qatnadilar. 1933 yil 10 yanvarda qabul qilingan O‘zbekistonning jismoniy tarbiya ishlari haqidagi qarorini Respublika jismoniy tarbiya ishlarini rivojlantirishda katta ahimiyatga ega bo‘ldi.1933 yildan boshlab basketbol butun o‘zbek spartakiadasi dasturiga kiritildi va muntazam ravishda Respublika birinchiliklari o‘tkazila boshladi.1934 yilda basketbol bo‘yicha o‘tkazilgan birinchi O‘rta Osiyo spartakiadasiga esa O‘zbekiston erkaklari va ayollar terma jamoalari birinchi o‘rinni egallashdilar.Respublikamiz basketbolchilari 1952 yilgacha o‘tgan O‘rta Osiyo Respublikalari va Qozog’istonning spartakiadalariga ham birinchilikni 16 1947 yilda millat vakillari jamoalar o‘rtasida 3 - inchi Respublika chempionati o‘tkazildi. Bu musobaqalarda 7 ta jamoa qatnashib, U Orifjonov, M.Tayirxujayev, U. Mirzaaxmedov, CH. Batishev, R. Sodiqov, B, G’ofurov, R. Odilov, A. SHermuxammadov lardan tashkil topgan Toshkent shahri jamoasi 3 - inchi o‘rinni egalladilar.1960 yillarda O‘zbekistonda basketbolni rivojlanishida yangi bosqich boshlandi. Bu davrda ko‘pgina yangi musobaqalar tashkil qilindi, sport mashg’ulotlarini yil bo‘yi muntazam olib borish yaxshi yo‘lga qo‘ydi. 1960 - 66 yillarda Toshkentning “Mehnat” jamoasi va shu jamoa bazasida tuzilgan Respublika ayollar terma jamoasi yuqori natijalarga erishdilar. Ular 1961yildan boshlab sobiq ittifoq chempionatining “A” sinfi musobaqalarida qatnashish huquqiga ega bo‘lishdilar. 1962 yilda sobiq ittifoq birinchiligida “Mehnat” ayollar jamoasi 7 - inchi o‘rinni egalladi. Bu musobaqada jamoaning 6 a’zosi (G.Salimov, K.CHernisheva, A. Iskova va T. Tomina) O‘rta Osiyo Respublikalari Qozog’iston xotin - qizlar o‘rtasida birinchi bo‘lib basketbol bo‘yicha sport ustasi “sobiq ittifoq sport ustasi normasini bajardi.SHunisi qiziqki, O‘zbekistonda basketbolchilarni o‘sha yilgi chempionatda Riganing TTT jamoasi ustidan g’alaba qozongan edilar. 1968 - 1978 yillarda o‘tkazilgan Respublika birinchiliklarida Toshkent shahrining jamoalari kuchlilik qildilar.Toshkent, Farg’ona, Samarqand, Andijon va Buxoro jamoalari sovrinli o‘rinlarni egallab keldilar.O‘zbekiston Respublikasi milliy mustaqillikka erishgandan so‘ng basketbol sport turlari ichida ommaviy tus oldi, chunki Respublikamizda jismoniy madaniyat va sportning yangi qonunlari chiqarildi. Bir qator tarixiy qarorlar chiqarilishi tufayli Respublikamizning barcha viloyatlarida, shaxarlarida, tumanlarida basketbol jamoalari tashkil qilina boshladi. Uning moddiy texnik bazasini yaratish kabi muhim masalalar hukumat darajasida ko‘rinib borildi. Bu boradi, ayniqsa Respublikda xotin - qizlar basktbol jamoasi iqtidorli basketbolchilar bilan shakllanib bormoqda. Bunda Samarqand davlat universiteti basketbolchilari O‘rta Osiyo o‘yinlarida muvaffaqiyat bilan qatnashib ovrinli zrinlarni egallab kelmoqdalar. Bunga misol qilib, Namanganda o‘tkazilgan talabalarning 2000 yil Universiadasida Samarqandliklar 1 - inchi 19 Usullarning airim bajarilish yo‘llari o‘z navbatida. bajarilish xarakt eri ga ko‘r a bir-biri dai far q qil adi. Masalan, usulii bir joyda turib, harakatda bo‘lganda yoki-sakraganda bajarish mumkin. Hozirgi zamon basketbol o‘yinining rivojlanish tarixi 1891-yilning dekabr oyidan boshlangan. Sprigfild shahridagi (AQSh, Massachusets shtati) xristian – ishchilar maktabi (hozirgi Springfild kolledji)ning anatomiya va fiziologiya o‘qituvchisi doktor Djeyms A.Neysmit talabalarning qish faslidagi jismoniy mashg‘ulotlarini bir qator jonlantirishga qaror qildi. Neysmit tomonidan ijro qilingan o‘yinning dastlabkit varianti beshta asosiy shartdan va 13 ta asosiy qoidalardan iborat bo‘lgan. Neysmit yangi o‘yin uchun futbol to‘pini tanlaydi, chunki bu to‘pni qo‘l bilan ilib olish oson bo‘lib, uni oshirish qiyin hamda yerga urilgan vaqtda to‘p yerdan doimo yuqoriga otilib o‘ynashi unga ma’qul bo‘lgan. Bunday o‘yinning avj olishi hozirgi zamon basketboli ishqibozlarini hayron qoldirishi mumkin (aytmoqchi, o‘sha zamonlarda ham o‘yinning nomi xuddi hozirgi singari: “basketbol” deb yozilgan). Neysmit shaftoli terishga mo‘ljallangan savatchani zal ichidagi balkonga o‘rnatib qo‘ygan, savatchaning yonidagi narvon Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 Scientific Journal Impact Factor SJIF 2022: 5.947 Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7 643 w April 2022 www.oriens.uz ustida farrosh o‘tirgan. Uning vazifasi muvvafaqiyatli tashlangan va savatchaga tushirilgan to‘pni savatcha ichidan olib, pastga o‘yinchilarga uzatib turishdan iborat bo‘lgan. 1891-yil 21-dekabrda Springfild kollejining gimnastika zalida basketbol bo‘yicha birinchi match o‘tkaziladi. Matbaa manbalari bu o‘yinning uch xil tug‘ilish sanasini qayd etadilar: 1891-yil 21-dekabr, 1892-yilning 15 va 20-yanvari. “O‘yin yaratuvchi”ning ta’kidlanishiga esa birinchi uchrashuv 1891-yilning “rojestvo” bayrami oldidan o‘tkazilgan ekan. Guruhda 18 kishi bor edi. Shuning uchun o‘yinda har biri 9 kishidan iborat 2 jamoa ishtirok etdi. O‘yin ko‘pchilikka shu qadar ma’qul bo‘ldiki, tez orada o‘yin qoidasidan nusxa ko‘chirib berishni so‘rab Neysmitni xoli-joniga qo‘yishmadi. Keyinroq, 1892-yilda u o‘z o‘yinining birinchi “Qoidalar kitobi”ni nashr ettirdi. Unda 13 ta asosiy band bo‘lib, 12 hujumchilari esa, oldi zonalarda turishlari lozim edi. Basketbolning bir joyda to‘pni 2 dek dan ortiq tutib turish taqiqlanadi. To‘pni savatga ikki qo‘llab pastdan va bir qo‘llab yelkadan otish keng qo‘llaniladigan usullardan bo‘lib hisoblanadi. O‘rta Osiyo hududida bir necha Respublikalar tashkil etilgach, O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sport ishlarini bajarishni sport tashkilotlari o‘z zimmalariga oldilar. 1923 yil 13 iyunda chiqarilgan qaror Respublikamiz jismoniy tarbiya va sport hayotida katta voqea bo‘ldi. Musobaqa shu yillarda takomillashdi. SHit maydoni chegaralovchi chiziqdan 60 sm ichkariga o‘rnatiladigan bo‘ldi. Basketbolchilarning texnikasidan to‘pni vaqtida tezlik bilan uzatish va shit tagidan uni va ikki qo‘llab savatga otish kabi usullar paydo bo‘ldi. Respublika bo‘ylab keng tarqalayotgan basketbol o‘yini 1927 yilda butun o‘zbek spartakiadasi dasturiga kiritildi. Spartakiada Toshkent, Andijon , Farg’ona va Samarqand viloyatlari jamoalari qatnashdilar. 1928 yil 11 butun o‘zbek spartakiadasi bo‘lib o‘tdi. Spartakiada Toshkentning erkaklar va ayollar birinchi o‘rinni egalladilar. Bunda Moskva bo‘ladigan spartakiadasida O‘zbekiston basketbolchilari terma jamoalari aniqlandi. 1928 yilda Moskvada o‘tkazilgan spartakiadada O‘zbekiston basketbolchilari xalqaro uchrashuvini o‘tkazdilar, ular Fransiya terma jamoasi bilan uchrashuv erkaklar 49x12 va ayollar 24:12 hisobi bilan g’alaba qozondilar. 1928 yildagi spartakiadagi tayyorgarlik natijasida Respublika basketbolning rivojlanishi bir muncha jonlangan bo‘lsa ham doimiy musobaqalar kalendarining bo‘linishi, basketbol maydonchalarining kamligi jamoalarda murabbiylarning yetishmasligi bu o‘yinning chinakkam ommaviy tus olishiga to‘sqinlik qilar edi. 1929 yildagi shaharlar birinchiligida ishlab chiqarish jamoalari bilan bir qatorda oliy o‘quv yurtlarining jamoalari ham qatnadilar.1933 yil 10 yanvarda qabul qilingan O‘zbekistonning jismoniy tarbiya ishlari haqidagi qarorini Respublika jismoniy tarbiya ishlarini rivojlantirishda katta ahimiyatga ega bo‘ldi.1933 yildan boshlab basketbol butun o‘zbek spartakiadasi dasturiga kiritildi 21 va muntazam ravishda Respublika birinchiliklari o‘tkazila boshladi.1934 yilda basketbol bo‘yicha o‘tkazilgan birinchi O‘rta Osiyo spartakiadasiga esa O‘zbekiston erkaklari va ayollar terma jamoalari birinchi o‘rinni egallashdilar. Respublikamiz basketbolchilari 1952 yilgacha o‘tgan O‘rta Osiyo Respublikalari va Qozog’istonning spartakiadalariga ham birinchilikni qolgan bermadilar. 1952 yildan so‘ng musobaqalarda ayollar jamoasi kuchligigicha qolgan bo‘lsa ham,erkaklar jamoasi 1973 yilgacha Qozog’iston jamoasini oldiga o‘tkazib, ikkinchi o‘rin bilan kifoyalanib qoldi. Respublika basktbolchilari 1935 yilda Leningradda o‘tkazilgan sobiq ittifoq musobaqlarida qatnashib, erkaklar 12-inchi, ayollar 11-inchi rinlarni egalladilar. Sobiq ittifoq musobqalaridan so‘ng terma jamoa a’zolari Respublika shaharlariga borib, seminarlar, murabbiylar yig’ilishlari o‘tkazib basketbolni targ’ib qila boshladilaryu 1936 - 37 va undan keyingi kun musobaqalarida Toshkent shahri jamoalari Respublikamizning boshqa shahar jamoalaridan ancha ustun edilar, lekin o‘zbek basketbolchilari texnik va taktik tayyorgarlikda o‘sha davrdagi Rossiya, Latviya, Litva va Estoniya jamoalaridan ancha orqaga edilar.1939 yilda mamlakaitimizda musobaqaning yangi yoidalari joriy etildi. Bu qoidalar Xalqaro musobaqalar qoidalariga munosib tuzildi. Masalan, musobaqalar “toza” o‘yin vaqti o‘yicha o‘tkazilgan bo‘ladi, basetbolchilariga ega bo‘lishga va bu basketbolchilarni xihlagancha almashtirishlari ruxsat berila boshladi. YAngi qoida bo‘yicha maydon ikki zonaga bo‘linib, “zona qoidasi” kiritildi. Basketbolchilarning to‘pni orqa zonaga 10 sek dan ortiq ushlab turish taqiqlanadi. YAngi qoidalar bo‘yicha savatga to‘p tushurgan jamoa basktbolchilari o‘yinni markazdan boshlamay, to‘pni o‘z zonalarining shit ortidagi chiziq orqasidan o‘yinga kiritadigan bo‘ldi. Jarima to‘plarini endi “jabrlangan” basketbolchilarning o‘zigina bajaradigan bo‘ladi. YAngi qoidaning qo‘llanish o‘yinni bir muncha tez olib borishga, o‘yin texnikasi va taktikasining takomillashishiga olib keladi. Respublikaning kuchli 22 Ikkinchi jahon urushi yillarida sportchilar qatorida basketbolchilar ham faol qatnashdilar. Bir necha orden va medallar bilan mukofatlanganar. A.R.Krillov, M.A. Fyodorov, S.I. Utkin, M.F. Timofeyev lar shular jumlasidandir. 1945 yiloda Toshkentda 3 - incha o‘zbek spartakiadasi bo‘lib o‘tdi. Spartakianing basketbol turida ayollar va erkaklarning 7 ta jamoalari qatnashdi. Birinchi o‘rinni Toshent shahrining ayollar va erkaklar jamoalari egalladilar. 1946 - 60 yillar Respublikamizda basketbol o‘yinning muhim bosqichi bo‘lib hisoblanadi. 1946 yil O‘zbekistonda sportchilar o‘rtasida olib borilgan nazorat birgina Respublika sport qo‘mitasining shifokor tomonidan amalga oshirganlar, hammasi bo‘lib 2104 kishi basketbol bilan shug’ullanganlar edi. Bu yillarda Respublikamizning sanoat korxonalarida, o‘quv yurtlarida, jamoa xo‘jaliklarda haamda mahallik millat vakillari o‘rtasida basketbolni rivojlanishiga katta ahamiyat berildi. Mahalliy millat vakillarining jamoalari o‘rtasida birinchi Respublika chempionati 1945 yilda Andijonda bo‘lib o‘tdi. Musobaqalarda 4 ta jamoa qatnashib, 1 - inchi o‘rinni Samarqand, 2 - inchi o‘rinni Namangan , 3 - inchi o‘rinni Andijon, 4 - inchi o‘rinni Toshkent shahrining jamoalari egalladilar. 1946 yil Andijon mahalliy millat vakillarining, ya’ni erkaklarning jamoalari o‘rtasida ikkinchi Respublika chempionati. Bu musobaqalarda Respublikamizning 8 viloyatidan 50 kishi qatnashdi. Musobaqalar juda qiyin sharoitda o‘tkazilgan edi: zalning kattaligi 29x10,4 m bo‘lib, shit devorga mahkamlangan, yorug’lik manbalari o‘rnatilgan edi va h.k. qizig’i shundaki, musobaqa uchun Andijon shahrida bitta basketbol to‘pi topilgan edi. Bu musobaqalarda U. Bektimirov, U. Umarov, A. SHermuxammadov, Munavarxujayev, T. Isoxujayev, X. Sultonov va Musaxujayevlardan tashkil topgan Toshkent jamoasi 1 - inchi o‘rinni egalladi. S h u yillarda basketbol talabalar va maktab o‘quvchilari orasitda keng ommalashgan edi. Masalan, Toshkent shahrining talabalari faqat 556 kishi, maktab o‘quvchilaridan 962 nafar basketbolchi basketbol seksiyalariga qatnashar edilar. 18 taraqqiyot va sport mahoratining o‘sishi ham ana shu davrga to‘g‘ri keladi. To‘pni bir qo‘l bilan otish qoidasipaydo bo‘ladi, raqibning hujumiga qarshi o‘zini himoya qilish texnikasi va taktikasida ancha murakkab malakalar paydo bo‘ladi. Mini- basketbol o‘yini vujudga kelib, dunyo bo’ylab tarqala boshlaydi. O‘yin texnikasining tez takomillashishi va o‘yinchilar harakatchanligining ortib borishi shunga olib keldiki, 1896-yilda jamoalar tarkibini 5,7 yoki 9 o‘yinchi bilan cheklab qo‘yish to‘g‘risida bir bitimga kelishildi. O‘yinda necha kishilik jamoa ishtirok etishi o‘yin maydonining kattaligiga bog‘liq bo‘lgan. Tez orada jamoadagi o‘yinchilar soni butunlay standart holga keltirildi, ya’ni bir vaqtning o‘zida 5 kishidan ortiq o‘yinchi qatnashishiga ruxsat etilmaydigan bo‘ldi va basketbol bosqichma-bosqich rivojlanib bordi. I bosqich. 1891-1918-yillarni o‘z ichiga olib, basketbolning yangi o‘yin sifatida shakllanib borish bosqichi hisoblanadi. Avvaliga gimnastika mashg‘ulotlarini biroz jonlantirish uchun yaratilgan basketbol asta-sekin sport o‘yiniga aylanib, uning o‘ziga xos barcha xususiyatlari shakllana boshlaydi. Uning dastlabki rasmiy o‘yin qoidalari yaratiladi. Uning o‘yin teknikasi va taktikasi shakllanadi. O‘yinda ishtirok etayotgan jamoa a’zolarining har biri uchun muayyan funksiya vazifalar belgilab beriladi. Foydalanilgan adabiyotlar va internet manbalari 1.O‘zbekiston Respublikasi Qonunlari. 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: O‘zbekiston, 2007 2. Jismoniy tarbiya va sport tugrisidagi Uzbekiston Respublikasi Konuniga uzgartirish va kushimchalar kiritish xakida 473- modda . 2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlari. 3. 7 iyun. 2022 g. — «Davlat sport -ta’lim muassasalari faoliyatini m utlaqo yangi tizim asosida tashkil qilish chora-to‘g’risida»gi Prezident qarori (PQ–268-son, ) 4. 6 iyun. 2022 g. — Sport maktablarida o‘quvchilarni qabul qilish va tayyorlash bo‘yicha PQ-201-son qarori 5. « Sport kurashlarining Olimpiya turlarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g’risida»gi Prezident qarori (PQ–336-son, 29.07.2022 y.) 35 Kirish. Prezident Shavkat Mirziyoyev sportni ommalashtirish va iqtidorli sportchilarni tayyorlash chora-tadbirlar dasturini qabul qildi.Sport musobaqalari tuman—viloyat—respublika» zanjiri asosida tashkil etilishi belgilandi. Birlamchi saralash bosqichidan o‘tmagan sportchilar viloyat va respublika bosqichida ishtirok etmaydi; Milliy terma jamoalarga barcha bosqich musobaqalarida ishtirok etib g‘olib yoki sovrindor bo‘lgan yoshlar saralab olinadi; Har yili mahalla va muassasalar jamoalari ishtirokida ko‘p bosqichli Hokim kubogi tashkil qilinadi.Xalqaro tajriba va standartlar asosida sport turlari bo‘yicha milliy chempionatlar o‘tkazish tartibi ishlab chiqiladi.Prezident sport sohasidagi ilmiy salohiyatning amaldagi holati ham talab darajasida emasligini tanqid qildi.«Birorta sport turi bo‘yicha mahalliy olimlar tomonidan na metodika, na dastur ishlab chiqilgan. Sport diyetologiyasi, farmakologiyasi, psixologiyasi, sport muhandisligi, kardiomashg‘ulotlar bo‘yicha bizda umuman mutaxassislar tayyorlanmaydi. Bugungi kunda sportchilarni tayyorlash 30 yil oldingi dasturlar asosida amalga oshirilmoqda», deydi davlat rahbari. Jismoniy tarbiya va sport universiteti, respublika malaka oshirish hamda sport ilmiy-tadqiqot institutlarining roli umuman sezilmayotgani qayd etildi. Olimpiya sport turlari bo‘yicha sportchilarni jismoniy va ruhiy tayyorlash, ularni sog‘lom ovqatlantirish dasturlarini ishlab chiqish; kelgusi o‘quv yilidan boshlab Jismoniy tarbiya va sport universitetida sport diyetologiyasi, muhandisligi va kardiomashg‘ulotlar,Tibbiyot akademiyasida sport meditsinasi va farmakologiyasi bo‘yicha mutaxassislar tayyorlashni yo‘lga qo‘yish; Yiliga kamida 20 nafar mahalliy trener, sport shifokori va boshqa mutaxassislarni xorijda malaka oshirish tizimini joriy etish; Jismoniy tarbiya va sport ilmiy tadqiqotlar instituti faoliyatini tanqidiy ko‘rib chiqib, uni takomillashtirish bo‘yicha taklif kiritish topshirildi. 3 qolgan bermadilar. 1952 yildan so‘ng musobaqalarda ayollar jamoasi kuchligigicha qolgan bo‘lsa ham,erkaklar jamoasi 1973 yilgacha Qozog’iston jamoasini oldiga o‘tkazib, ikkinchi o‘rin bilan kifoyalanib qoldi. Respublika basktbolchilari 1935 yilda Leningradda o‘tkazilgan sobiq ittifoq musobaqlarida qatnashib, erkaklar 12-inchi, ayollar 11-inchi rinlarni egalladilar. Sobiq ittifoq musobqalaridan so‘ng terma jamoa a’zolari Respublika shaharlariga borib, seminarlar, murabbiylar yig’ilishlari o‘tkazib basketbolni targ’ib qila boshladilaryu 1936 - 37 va undan keyingi kun musobaqalarida Toshkent shahri jamoalari Respublikamizning boshqa shahar jamoalaridan ancha ustun edilar, lekin o‘zbek basketbolchilari texnik va taktik tayyorgarlikda o‘sha davrdagi Rossiya, Latviya, Litva va Estoniya jamoalaridan ancha orqaga edilar. 1939 yilda mamlakaitimizda musobaqaning yangi yoidalari joriy etildi. Bu qoidalar Xalqaro musobaqalar qoidalariga munosib tuzildi. Masalan, musobaqalar “toza” o‘yin vaqti o‘yicha o‘tkazilgan bo‘ladi, basetbolchilariga ega bo‘lishga va bu basketbolchilarni xihlagancha almashtirishlari ruxsat berila boshladi. YAngi qoida bo‘yicha maydon ikki zonaga bo‘linib, “zona qoidasi” kiritildi. Basketbolchilarning to‘pni orqa zonaga 10 sek dan ortiq ushlab turish taqiqlanadi. YAngi qoidalar bo‘yicha savatga to‘p tushurgan jamoa basktbolchilari o‘yinni markazdan boshlamay, to‘pni o‘z zonalarining shit ortidagi chiziq orqasidan o‘yinga kiritadigan bo‘ldi. Jarima to‘plarini endi “jabrlangan” basketbolchilarning o‘zigina bajaradigan bo‘ladi. YAngi qoidaning qo‘llanish o‘yinni bir muncha tez olib borishga, o‘yin texnikasi va taktikasining takomillashishiga olib keladi. Respublikaning kuchli basketbolchilari to‘pni ko‘krakdan ikki o‘qldlab va yelkadan bir qo‘llab uzatish kabi usullari qo‘llay boshladilar. 1944 yilda Respublkamizda atigi 91 ta basketbol maydonchasi bor edi. Bu yillarda, ayniqsa sportning mudofaa turlari keng ko‘lamda rivojlantirildi. 17 14. SH.Mirziyoev Erkin va farovon demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. “O‘zbekiston” NMIU, 2016 y. 15. SH.Mirziyoev Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi.“O‘zbekiston” NMIU,2016y. 16. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni. 17. Raximqulov K.D. Harakatli o‘yinlar (ma’ruzalar matni) 2001y. 18. Xo‘jaev F, Murodov M, Mirsolixov.S. Xalq milliy o‘yinlari 1-qism. Toshkent - 5.Internet saytlari 27. www.tdpu.uz 28. www.pedagog.uz 29. www.edu.uz 30. http://ziyonet.uz — Ziyonet axborot-ta’lim resurslari portal 31.https://parliament.gov.uz 32.https://lex.uz 37 - To’p bilan bajariladigan usullar texnikasi. - To’pni ilish bir yoki ikki qo’llab bajariladi. Bu harakatlar ko’krak va yelka balandligiga, yuqorilab (boshdan baland) va pastlab (tizzadan past) hamda dumalab va maydondan sapchib kelayotgan to’plarni ilishlarga ajratiladi. - O’rtacha balandlikda kelayotgan to’pni ikki o’qllab ilish eng asosiy usullardan hisoblanadi. Basketbolchi bir oz bo’shashgan qo’llarni uchib kelayotgan to’pga qarshi to’g’irlaydi. Panjalar yarim oysimot ochilgan bosh barmoqlarni bir-birlariga qarab yo’naltirilgan, qolganlari esa oldinga yuqoriga qaratib keng yoyilgan bo’ladi.To’p barmoqlarning ichiga tegishi bilanoq basketbolchi uni mahkam ilib oladi, to’pning uchish tezligini kamaytiradi. Keyingi harakatlarni bajarish uchun u qulay holatini egallaydi va qo’llarini bukib to’pni gavdaga yaqinlashtiradi. To’pni uzatish asosiy texnik usul hisoblanadi. Uning yordamida basketbolchilar o’zaro harakatlarini bajaradilar. O’yin davomida uzatishning har xil usullari qo’llaniladi. O’yin sharoitiga qarab uzatishlar turli: dastlabki holatlardan bir joyda turib harakatda sakrab; har hil harakatlarda yaqin masofaga, uzoq masofaga, past va yuqori troyektoriya bilan yo’nalish bo’yicha maydonning eni, bo’yi, diognali bo’ylab bajarilishi mumkin. Ikki qo’llab ko’krakdan va yuqoridan to’p uzatish usullari zamonaviy basketbolda ko’proq ishlatiladi. Xulosava takliflar O‘yin-yildan-yilga rivojlanib borib, uning qoidalari ham ancha takomillashtirildi. Chunonchi, 1893-yilda birinchi marta shchitga tegib qaytadigan va to‘pni tomoshabinlar orasiga borib tushishdan saqlaydigan qurilma va unga to‘r xalta biriktirilgan temir halqa o‘rnatildi. Shchitning kattaligi 3,6x 1,8 m bo‘lgan. Oradan bir-yil o‘tgach, to‘pning kattaligi oshirilib aylanasining uzunligi 30-32 dyuymga (76,2-81,8 sm)ga yetkazildi. 1895-yilga kelib o‘yin qoidalariga jarima to‘pi tashlash kiritildi. Jarima to‘pi 15 fut (5,25 sm) masofadan turib tashlanar edi. Oradan ko‘p o‘tmay savatcha hozirgi zamon shaklini oladi, lekin shchit esa o‘zining hozirgi kattaligiga 1895-yilda erishadi. Ayni maxalda shchitni oq rangga bo‘yab qo‘yganlar, 1909-yilga kelib esa shchitni yaltiroq plastinadan tayyorlay 33 ularning ko‘pchiligi bizning hozirgi kunlarimizda ham amal qilmoqda. Prinsip jihatdan u “Qoidalar”ning hozirgilaridan farqi to‘pni “olib yurish” qoidalari deb hisoblash mumkin. Neysmit o‘yinda ishtirok etuvchilar sonini qat’iy ravishda cheklab qo‘ymagan. Uning ta’rificha, o‘yinda uch kishidan boshlab 40 kishigacha qatnashishiga ruxsat berilgan. Holbuki, eng maqbul mezon har jamoada 9 kishi bo‘lishi edi. Futbol o‘yinidan nusxa ko‘chirib o‘yinchilarni uchta hujumchiga uchta himoyachiga ajratib qo‘yilgan edi. Ularga faqat o‘z “zonalarida” o‘ynashga ruxsat berilgan edi. 1892-yil 11-martda mana shu qoidalar asosida birinchi marta tomoshabinlar huzurida o‘yin o‘tkazilib, uni tomosha qilish uchun 200 kishi to‘plandi. Talabalar o‘z o‘qituvchilari bilan o‘ynaydilar va 5:1 hisobida g‘olib chiqtilar. Shundan keyin o‘yin keng miqyosida rivojlanib ketdi va xuddi 1892- yilning o‘zida Meksikada ham basketbol o‘ynala boshladi. Oradan biroz vaqt o‘tgach Lyu Allen Xartford shahrida noqulay savatchalarni – shaftoli terishga mo‘ljallangan ushbu savatlarni simdan to‘qilgan silindr shaklidagi og‘ir savatchalar bilan almashtirdi. O‘yin-yildan-yilga rivojlanib borib, uning qoidalari ham ancha takomillashtirildi. Chunonchi, 1893-yilda birinchi marta shchitga tegib qaytadigan va to‘pni tomoshabinlar orasiga borib tushishdan saqlaydigan qurilma va unga to‘r xalta biriktirilgan temir halqa o‘rnatildi. Shchitning kattaligi 3,6x 1,8 m bo‘lgan. Oradan bir-yil o‘tgach, to‘pning kattaligi oshirilib aylanasining uzunligi 30-32 dyuymga (76,2-81,8 sm)ga yetkazildi. 1895-yilga kelib o‘yin qoidalariga jarima to‘pi tashlash kiritildi. Jarima to‘pi 15 fut (5,25 sm) masofadan turib tashlanar edi. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 Scientific Journal Impact Factor SJIF 2022: 5.947 Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7 644 w April 2022 www.oriens.uz Oradan ko‘p o‘tmay savatcha hozirgi zamon shaklini oladi, lekin shchit esa o‘zining hozirgi kattaligiga 1895-yilda erishadi. Ayni maxalda shchitni oq rangga bo‘yab qo‘yganlar, 1909-yilga kelib esa shchitni yaltiroq plastinadan tayyorlay boshlaganlar. Maydonda to‘pni olib yurish qoidasi 1896-yilda kiritilgan. To‘pni 13 va maktab o‘quvchilari orasitda keng ommalashgan edi. Masalan, Toshkent shahrining talabalari faqat 556 kishi, maktab o‘quvchilaridan 962 nafar basketbolchi basketbol seksiyalariga qatnashar edilar.1947 yilda millat vakillari jamoalar o‘rtasida 3 - inchi Respublika chempionati o‘tkazildi. Bu musobaqalarda 7 ta jamoa qatnashib, U Orifjonov, M.Tayirxujayev, U. Mirzaaxmedov, CH. Batishev, R. Sodiqov, B, G’ofurov, R. Odilov, A. SHermuxammadov lardan tashkil topgan Toshkent shahri jamoasi 3 - inchi o‘rinni egalladilar. 1960 yillarda O‘zbekistonda basketbolni rivojlanishida yangi bosqich boshlandi.Bu davrda ko‘pgina yangi musobaqalar tashkil qilindi, sport mashg’ulotlarini yil bo‘yi muntazam olib borish yaxshi yo‘lga qo‘ydi. 1960 - 66 yillarda Toshkentning “Mehnat” jamoasi va shu jamoa bazasida tuzilgan Respublika ayollar terma jamoasi yuqori natijalarga erishdilar. Ular 1961yildan boshlab sobiq ittifoq chempionatining “A” sinfi musobaqalarida qatnashish huquqiga ega bo‘lishdilar. 1962 yilda sobiq ittifoq birinchiligida “Mehnat” ayollar jamoasi 7 - inchi o‘rinni egalladi. Bu musobaqada jamoaning 6 a’zosi (G.Salimov, K.CHernisheva, A. Iskova va T. Tomina) O‘rta Osiyo Respublikalari Qozog’iston xotin - qizlar o‘rtasida birinchi bo‘lib basketbol bo‘yicha sport ustasi “sobiq ittifoq sport ustasi normasini bajardi.SHunisi qiziqki, O‘zbekistonda basketbolchilarni o‘sha yilgi chempionatda Riganing TTT jamoasi ustidan g’alaba qozongan edilar. 1968 - 1978 yillarda o‘tkazilgan Respublika birinchiliklarida Toshkent shahrining jamoalari kuchlilik qildilar.Toshkent, Farg’ona, Samarqand, Andijon va Buxoro jamoalari sovrinli o‘rinlarni egallab keldilar.O‘zbekiston Respublikasi milliy mustaqillikka erishgandan so‘ng basketbol sport turlari ichida ommaviy tus oldi, chunki Respublikamizda jismoniy madaniyat va sportning yangi qonunlari chiqarildi. Bir qator tarixiy qarorlar chiqarilishi tufayli Respublikamizning barcha viloyatlarida, shaxarlarida, tumanlarida basketbol jamoalari tashkil qilina boshladi. Uning moddiy texnik bazasini yaratish kabi muhim masalalar hukumat darajasida ko‘rinib borildi. Bu boradi, ayniqsa Respublikda xotin - qizlar basktbol jamoasi iqtidorli basketbolchilar bilan shakllanib bormoqda. Bunda Samarqand 24 1891-yil 21-dekabrda Springfild kollejining gimnastika zalida basketbol bo‘yicha birinchi match o‘tkaziladi. Matbaa manbalari bu o‘yinning uch xil tug‘ilish sanasini qayd etadilar: 1891-yil 21-dekabr, 1892-yilning 15 va 20- yanvari. “O‘yin yaratuvchi”ning ta’kidlanishiga esa birinchi uchrashuv 1891- yilning “rojestvo” bayrami oldidan o‘tkazilgan ekan.Guruhda 18 kishi bor edi. Shuning uchun o‘yinda har biri 9 kishidan iborat 2 jamoa ishtirok etdi. O‘yin ko‘pchilikka shu qadar ma’qul bo‘ldiki, tez orada o‘yin qoidasidan nusxa ko‘chirib berishni so‘rab Neysmitni xoli-joniga qo‘yishmadi. Keyinroq, 1892-yilda u o‘z o‘yinining birinchi “Qoidalar kitobi”ni nashr ettirdi. Unda 13 ta asosiy band bo‘lib, ularning ko‘pchiligi bizning hozirgi kunlarimizda ham amal qilmoqda. Prinsip jihatdan u “Qoidalar”ning hozirgilaridan farqi to‘pni “olib yurish” qoidalari deb hisoblash mumkin.Neysmit o‘yinda ishtirok etuvchilar sonini qat’iy ravishda cheklab qo‘ymagan. Uning ta’rificha, o‘yinda uch kishidan boshlab 40 kishigacha qatnashishiga ruxsat berilgan. Holbuki, eng maqbul mezon har jamoada 9 kishi bo‘lishi edi. Futbol o‘yinidan nusxa ko‘chirib o‘yinchilarni uchta hujumchiga uchta himoyachiga ajratib qo‘yilgan edi. Ularga faqat o‘z “zonalarida” o‘ynashga ruxsat berilgan edi.1892-yil 11-martda mana shu qoidalar asosida birinchi marta tomoshabinlar huzurida o‘yin o‘tkazilib, uni tomosha qilish uchun 200 kishi to‘plandi. Talabalar o‘z o‘qituvchilari bilan o‘ynaydilar va 5:1 hisobida g‘olib chiqtilar. Shundan keyin o‘yin keng miqyosida rivojlanib ketdi va xuddi 1892- yilning o‘zida Meksikada ham basketbol o‘ynala boshladi. Oradan biroz vaqt o‘tgach Lyu Allen Xartford shahrida noqulay savatchalarni – shaftoli terishga mo‘ljallangan ushbu savatlarni simdan to‘qilgan silindr shaklidagi og‘ir savatchalar bilan almashtirdi. Basketbol tarixidagi eng buyuk o yinchilar AQSHlikʻ Karim Abduljabbar, Lerri Berd, Medjik Djonson, Uilt Chemberlen, Uilyam Rassel, Maykl Jordon xisoblanishadi. Zamonaviy basketbol yulduzlaridan SHakil O nil, ʻ Kobi Brayant, Tim Dankan, Alen Ayverson, Lebron Djeymslarni e tirof etish ʼ mumkin. Yevropa basketboli yulduzlaridan rossiyalik Andrey Kirilenko, germaniyalik Dirk Novitski, ispaniyalik Pou Gazol, serbiyalik Predrag Stoyakovich va fransiyalik Toni Parkerlarni e tirof etish mumkin. Shuningdek ʼ 7 o‘yinchilarning o‘yin qoidalariga rioya qilishlari va xisoblarning borishini nazorat qilgan. O‘yin ikki qismdan o‘ynalib, har bir qismi 15 daqiqa davom etgan va o‘rtada 5 minut tanaffus ehlon qilingan.Qaysi komanda o‘yinchilari savatga ko‘p to‘p tushirsa shu komanda q olib deb topilgan. Hisoblar teng bo‘lgan hollarda komanda sarkorlarining kelishuvlari bilan qo‘shimcha vaqt belgilanib, birinchi maydon egallab bo‘lgungacha o‘yin davom etgan. Basketbol komandasini birinchi bo‘lib Peterburgdagi «Mayak» jamiyati tashkil q ildi. “ Mayak ” chilarning tirishqoqliklari natijasida basketbol boshqa tashkilotlarda va o‘quv yurtlarida keng tarqala boshladi. O‘zbekiston xududida basketbol 1913-1914 yillar tarqala boshlaganligi xaqida ma’lumotlar bor. O‘zbek fizkulturachilarning basketbol bilan tanishishi L.Barxashning nomi bilan bog’liq. 1920 yilda Farg’onada birinchi bor basketbolchilarning komandasini tuzadi. Xar bir komandada 9 kishidan iborat bo‘lib ular 28x16 metrli maydonchada mashg’ulotlar o‘tkazishard i. Xozirgi davrda maydonga o‘sib chiqqan holdagi xajmi 180x 120 sm li pshtdan foydalanilmoqda. Bu shakldagi shit o‘yinchilarni shit ostida xarakat qilishiga xam xalakit bermaydi. Basketbol o‘yini maydoniga xam bir kator o‘zgartirishlar kiritildi. Maydon xajmi 15x28 m belgilandi. Urtadan 2 kismga bo‘lindi. Maydonni xujum va ximoya kismiga bo‘luvchi chiziq xujumchini to‘pni faqat oldiga uzatishga majbur kiladi, xujum zonasidan turib to‘pni orqaga qaytarish takiklanadi. Maydon markazi va shit oldidagi xujum zonalarida diametri 360 sm li doyra chizildi. Har bir chiziqlar anligi 5 sm li ok chiziq kilib belgilandi. Bu doiralardan bahsli to‘pni hal etish uchun foydalaniladi. Rossiya xududida basketbol 1906 yildan o‘ynala boshladi. Basketbol komandasini birinchi bo‘lib Peterburgdagi «Mayak» jamiyati tashkil o‘tildi. Mayakchilarning tirishqoqliklari natijasida basketbol boshqa tashkilotlardi va o‘quv yurtlarida keng tarqala boshladi. Bu komandaning o‘yinchisi Stepan Vasilevni «Rus basketbolining otasi» deb bejiz aytmaydi. Chunki u butun umrini sportning shu turiga ba g’ ishlangan Mamalakat qahramoni unvoniga 20 marta 10 professional basketbol uyushmalari (NBA) paydo bo‘ladi. Basketbolchilarning halqaro aloqalari mustahkamlanadi, o‘yin texnikasi va taktikasida yangiliklar vujudga keladi. Musobaqalar qoidasi va hakamlik uslubiyati taqsimlashtiriladi. 1.2 O‘zbekistonda basketbolning rivojlanishi tarixi O‘zbekiston hududida basketbol 1913-14 yillarda tarqala boshlanganligi haqida ma’lumotlar bor. Ammo, o‘lkamizda faqat 1917 yildan kein chinikkam rivojlana bordi. O‘zbek sportchilarining basketbol bilan tanishishi VSEOVUCH vakili L.D. Barxashning nomi bilan bog’liq. U 1920 yilda Farg’onada basketbol jamoalarini tashkil qilib ularni qoidalari bilan tanishtirdi. Basketbol 28x16 m li maydonchada har jamoada 9 kishidan iborat bo‘lib o‘ynaydilar. Maydoncha chiziqlar bilan 3 qismga bo‘linib, basketbolchilar 3 himoyachi, 3 yarim himoyachi va 3 hujumchiga ajratilar edi. Ular to‘pni savatga ikki qo‘llab, pastdan otar edilar. Toshkentda basketbol jamoasini VSEOVUCH instruktori S.Stariy tashkil qildi. R.Taranov, A. Bagachenkov, YU. Beloserkovskiylar bu komanlaga a’zo edilar. Basketbol seksiyalari keyinchalik Namangan, Samarqand va O‘rta Osiyodagi boshqa shaxslarning fabrika, zavod va boshqa tashkilotlarda o‘ynada boshladi. SHuning uchun basketbol irdaryo viloyatining 1924 yilda olimpiadasi dasturiga kiritildi. Bu yillarda musobaqalar 1922 yildagi Moskva qoidalari asosida o‘tkazildi. O‘yin vaqti 40 m bo‘lib, har ikki jamoa 5 kishidan iborat edi (2 ta himoyachi, markaziy o‘yinchi va 2 ta hujumchi ) Himoyaga faqatgina markaziy hujumchi qaytib kelar va o‘yinda hech qanday kombinatsiya qo‘llanilmasdi. Jarima to‘plarini otish jamoaning bitta o‘yinchisi zimmasiga yuklatilar edi. O‘yin davomida basketbolchining faqat jarohatlandagina almashtirish mumkin edi. Dastlabki to‘p otishda markazdan boshlaydigan basketbolchilar bitta qo‘llarni orqapa qilib turishlari, jamoalarning hujumchilari esa, oldi zonalarda turishlari lozim edi. Basketbolning bir joyda to‘pni 2 dek dan ortiq tutib turish taqiqlanadi. To‘pni savatga ikki qo‘llab pastdan va bir qo‘llab yelkadan otish keng qo‘llaniladigan usullardan bo‘lib hisoblanadi. 15 o‘rinnni egallab, “Tiko” mashinasi bilan taqdirlandilar. Ayni vaqtda Navoiy viloyatining Zarafshon jamoasinig xotin - qizlar basketbol jamoasi ham yildan yilga o‘zlarining sport mahoratlarini oshirib kelmoqdalar. Buxoro viloyatida, Toshkent shahrida, ayniqsa o‘g’il bolalar o‘rtasida basketbol o‘yinlari rivojlanib bormoqda. Bunda ustozlardan Burnashov, O. Rasulov larning xizmatlari kattadir. Bular tomonidan basketbolning uslubiy tavsiyanomalari darsdan tashqari vaqtlarda o‘yin qoidalari tuzilib Respublika mutaxassislariga tavsiya qilinmoqda. Moskva bo‘ladigan spartakiadasida O‘zbekiston basketbolchilari terma jamoalari aniqlandi. O‘zbekiston hududida basketbol 1913-14 yillarda tarqala boshlanganligi haqida ma’lumotlar bor. Ammo, o‘lkamizda faqat 1917 yildan kein chinikkam rivojlana bordi. O‘zbek sportchilarining basketbol bilan tanishishi VSEOVUCH vakili L.D. Barxashning nomi bilan bog’liq. U 1920 yilda Farg’onada basketbol jamoalarini tashkil qilib ularni qoidalari bilan tanishtirdi. Basketbol 28x16 m li maydonchada har jamoada 9 kishidan iborat bo‘lib o‘ynaydilar. Maydoncha chiziqlar bilan 3 qismga bo‘linib, basketbolchilar 3 himoyachi, 3 yarim himoyachi va 3 hujumchiga ajratilar edi. Ular to‘pni savatga ikki qo‘llab, pastdan otar edilar.Toshkentda basketbol jamoasini VSEOVUCH instruktori S.Stariy tashkil qildi. R.Taranov, A. Bagachenkov, YU. Beloserkovskiylar bu komanlaga a’zo edilar. Basketbol seksiyalari keyinchalik Namangan, Samarqand va O‘rta Osiyodagi boshqa shaxslarning fabrika, zavod va boshqa tashkilotlarda o‘ynada boshladi. SHuning uchun basketbol irdaryo viloyatining 1924 yilda olimpiadasi dasturiga kiritildi. Bu yillarda musobaqalar 1922 yildagi Moskva qoidalari asosida o‘tkazildi. O‘yin vaqti 40 m bo‘lib, har ikki jamoa 5 kishidan iborat edi (2 ta himoyachi, markaziy o‘yinchi va 2 ta hujumchi ) Himoyaga faqatgina markaziy hujumchi qaytib kelar va o‘yinda hech qanday kombinatsiya qo‘llanilmasdi. Jarima to‘plarini otish jamoaning bitta o‘yinchisi zimmasiga yuklatilar edi. O‘yin davomida basketbolchining faqat jarohatlandagina almashtirish mumkin edi. Dastlabki to‘p otishda markazdan boshlaydigan basketbolchilar bitta qo‘llarni orqapa qilib turishlari, jamoalarning 20 Asosiy maqsadni bajarishdan avval uni berkitib himoyachining diqqatini chalg’itish uchun hujumchi bajaradigan harakatlar chalg’itishlar deb ataladi. Ko’pchilik texnik usulllar yoki ularning qo’shilmas chalg’itish harakati sifatida qullanishi mumkin. CHalg’itishlar qo’llanilayotgan priyomlarga mos sur’atda bajarilishi kerak. Bunda muvozonat saqlanib qolishi shart. CHalg’itish harakatlarini bir marta yoki bir necha marta bajarish mumkin. Ular to’psiz va to’p bilan bir joyda turganda va harakatda bo’lganda bajarilish mumkin. Harakat paytida chalg’atishlarni bajarish qiyinroq hisoblanadi. Himoya texnikasi. Jamoaning hamma basketbolchilari himoyada samarali o’ynay olishlari kerak. Buning uchun eng avvalo mavjud himoya texnikasining hamma usulllarini egallash lozim. Himoya texnikasi 2 guruhga: maydonda harakat qilish texnikasi to’pni egallash va qarshi harakat qilish texnikasiga bo’linadi. To’pni olib qo’yish. Bu usulni bajarish uchun to’p o’zatayotgan basketbolchlarning harakatlarini diqqat bilan kuzatish, to’pning yo’nalish tomonini oldindan aniqlash va to’g’ri pozisiyani tanlash zarur. Himoyadagi basetblchi to’p uzatish vaqtida uni olib qo’yish maqsadida o’zini to’sib turgan hujumchining oldindan to’pga qarshi chiqishi uchun turgan joyidan keskin qo’zg’alishi lozim. Bunda oxirgi qadamning katta qo’yilishi, gavda va qo’llar to’ga qaratilgan bo’lishi kerak. Basketbolga, har bir jamoa tarkibida 5 tadan o’yinchi bo’lgan 2 ta jamoa o’ynaydi. Agarda maydonda, o’yinga tayyor bo’lmagan o’yinchisi bor jamoa bo’lsa, o’yin boshlanmaydi. O’yin vaqti yakunlanganda qaysi jamoat eng ko’p ochko to’plagan bo’lsa, o’sha jamoa g’olib chiqqan bo’ladi. O’yin, o’lchamlari 28x15 m bo’lgan maydonda o’tkaziladi, maydondagi barcha chiziqlarning eni 5 sm.Jarima to’pini tashlash chizig’i (yuza qismi), tashqi chiziqning ichkari qismidan 5,80 m uzoqda bo’ladi. 30 tortib olish ham unga qiyin emas edi. Oradan uch-yil o‘tgach, basketbolda foydalanilayotgan futbol to‘pi maxsus tarzda tayyorlangan basketbol to‘piga almashtirildi. O‘yin texnikasining tez takomillashishi va o‘yinchilar harakatchanligining ortib borishi shunga olib keldiki, 1896-yilda jamoalar tarkibini 5,7 yoki 9 o‘yinchi bilan cheklab qo‘yish to‘g‘risida bir bitimga kelishildi. O‘yinda necha kishilik jamoa ishtirok etishi o‘yin maydonining kattaligiga bog‘liq bo‘lgan. Tez orada jamoadagi o‘yinchilar soni butunlay standart holga keltirildi, ya’ni bir vaqtning o‘zida 5 kishidan ortiq o‘yinchi qatnashishiga ruxsat etilmaydigan bo‘ldi va basketbol bosqichma-bosqich rivojlanib bordi. I bosqich. 1891-1918-yillarni o‘z ichiga olib, basketbolning yangi o‘yin sifatida shakllanib borish bosqichi hisoblanadi. Avvaliga gimnastika mashg‘ulotlarini biroz jonlantirish uchun yaratilgan basketbol asta-sekin sport o‘yiniga aylanib, uning o‘ziga xos barcha xususiyatlari shakllana boshlaydi. O‘yinda ishtirok etayotgan jamoa a’zolarining har biri uchun muayyan funksiya vazifalar belgilab beriladi. II bosqich. 1919-1931-yillardan iborat bo‘lib, bu davr milliy basketbol federatsiyalari tashkil etilganligi bilan ajralib turadi. Bu esa basketbolning sport o‘yini sifatida rivojlanib borishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Xuddi shu davrda dastlabki basketbol bo‘yicha halqaro turnir – musobaqalar o‘tkaziladi. III bosqich. 1932-1947-yillarni o‘z ichiga oladi. Bu davr butun dunyo bo‘yicha basketbol o‘yini har tomonlama rivojlanganligi bilan xarakterlidir. Bu davrda basketbol o‘yini federatsiyasi (FIB) tashkil etiladi. Bu xodisa unutilmas voqea bilan basketbolni sportning Olimpiya turidagi o‘yinlar qatoriga kiritilishi bilan birga sodir bo‘ladi. Shu davrda sobiq sovet basketbolchilari ham halqaro maydoniga chiqadilar. Basketbol texnikasi va taktikasiga yangiliklar kiritiladi. IV bosqich. 1948-1965-yillarni o‘z ichiga oladi. Bu-yillarda butun dunyoda basketbol o‘yini shiddat bilan rivojlanibgina qolmay, muayyan sakrashlar tarzidagi taraqqiyot va sport mahoratining o‘sishi ham ana shu davrga to‘g‘ri keladi. To‘pni bir qo‘l bilan otish qoidasipaydo bo‘ladi, raqibning hujumiga qarshi o‘zini himoya qilish texnikasi va taktikasida ancha murakkab malakalar paydo bo‘ladi. Mini- basketbol o‘yini vujudga kelib, dunyo buylab tarqala boshlaydi. Milliy 14 erishgan MASK komandasi eng ko‘zga tashlangan, kuchli jamaodir. Shu unvonni Tblisining dinamochilari 4 marta, Riga armiyachilari 3 marta, Moskvaning dinamachilari 12 va Kaunasining «Jal’girist» komandasi, Lelingradning «Burevestnik» h amda Tiblisning ofitserlar uyi komandasi ikki marttadan q o‘lga kiritishga muvaffa q bo‘ldilar. Oltin mukofatlarni Moskvaning «Lokomativ» va Lelingradning «Spartak» komandalari bir martadan olishdi. Basketbol o‘yini tez rivojlana bordi. 1936 yilda Olimpiyada o‘yiplari dasturiga kiritildi. Havaskor basketbolchilar uyushmasi — FIBA tuzildi.O‘yin koidalari takomillasha bordi. Uyinchilar soni 5 nafar bo‘lib qabul qilindi. Har bir savatga tushirilgan to‘p uchun 2 ochko, 9 metrli masofadan tushirilgan to‘p uchun 3 ochko va jarima to‘plariga 1 ochkodan belgilandi. To‘pni o‘yinga kiritish shit ostidan yoki ko‘ndalang chiziqtsan ruxsat etildi. Avvalgi davrlarda to‘pni o‘yinga maydon urtasidan kiritilar, xakam ikki o‘yinchi o‘rtasida to‘pni yuqoriga uloqtirar va epchil, uzup bo‘shti o‘yinchi to‘pni egallab olar edi. Keyingi davrlarda bu koida yuqoridagi qoida bilai o‘zgartirildi. Uyin tezkorligini oshirish maksadida 10 sekundli koida qabul qilindi. bunga asosan go‘p egallagan o‘yinchi 10 sekund davomida sherigiga chiqarishga majbur aks xolda jarima belgilanadi. Keyshgchalik 24 sekundli koida ham kabul qilindi bu qoidada to‘p egalLagan gurux 24 sekund davomida xujumni yakunlashi kerak. O‘yin yangi ixtiro etilgan davrlarda uzun bo‘yli o‘yinchilar shit tagida turib olib xar bir xujumni bartaraf etar edilar. Shuning uchun ko‘p xollarda xujumlar samarasiz va o‘yin zerikarli bo‘lib qolgan edi. Bo‘yi uzun o‘yshgchilarni, ximoyachi va xujulgchilarning xarakatlarini samarali qilish hamda xujum zonasida harakatlarni chegaralash maqsadida 3 sekund koidasi kabul qilindi. Bu qoidaga ko‘ra shitning oschidagi zonada o‘yinchilarni 3 sekundan ortik turigai takiklanadi. Har bir bo‘lim hujum va himoyada qo‘lla:liladigan texnik usullarning gruppalaridan tashkil topadi. Usul gruppalari ularnyng har-xil o‘yinlar bilan bajarilishini o‘z ichiga oladi. Oyoqlarni to‘g’ri ishl at a bi li sh va chalg’it ish usul lari i kkal a bo‘limga ham qarashlidir. 11 Basketbol o‘yini tarixi . Mundari ja: Kirish……………………………………………………………………………… 2 ASOSIY QISM 1.1. Basketbolning kelib chiqishi va rivojlanish tarixi… …………………….5 1.2. O ‘ zbekistonda basketbolning rivojlanishi tarixi ……………………......14 1.3. Basketbol o‘yini qoidalri shakillanishi…………………………………..26 Xulosa………………………………………………………………………….... 31 Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………….. 33 2 Yig‘ilishda sportchilarni tayyorlash va seleksiya qilish bo‘yicha yangi tizim joriy qilinishi belgilandi. Unga ko‘ra, endi har bir mahallada aprel-iyun va sentabr-dekabr oylarida musobaqalar tashkil etilib, yaxshi natija ko‘rsatgan yoshlar elektron ro‘yxatga kiritiladi hamda hududdagi sport maktabida malakali murabbiylar bilan bepul shug‘ullanish imkoniga ega bo‘ladi. Ular jismoniy tayyorgarlik darajasi va razryadiga qarab, keyingi bosqichga o‘tkaziladi.Sport maktablari muayyan olimpiya sport turlari bo‘yicha bazaga aylantiriladi. Murabbiylarning ish haqi 35 foizga oshiriladi.Mutasaddilarga ushbu tizimni joriy etib, yaxshi natija ko‘rsatgan mahallalarni rag‘batlantirish bo‘yicha ko‘rsatmalar berildi. Yil yakunigacha 508 ta mahallada ko‘p funksiyali sport maydonchalari qurilishi qayd etildi.Bugungi kunda Olimpiya zaxiralari kollejlariga 14 yoshdan katta o‘smirlar qabul qilinmoqda. Oqibatda yoshlarni Olimpiya o‘yinlariga tayyorlash kech boshlanayapti.Shu bois, bu borada rivojlangan davlatlardagi ilg‘or tajribalar o‘rganildi. Endi u asosida sportchilarni professional tayyorlash tizimi isloh qilinadi.Barcha sport turlarini rivojlantirish orqali yozgi Olimpiya va Paralimpiya o‘yinlarida qatnashish huquqini beruvchi litsenziyalar sonini ko‘paytirish, 2024-yil Parij shahrida (Fransiya) bo‘lib o‘tadigan XXXIII yozgi Olimpiya va XVII Paralimpiya o‘yinlariga (keyingi o‘rinlarda – Olimpiya va Paralimpiya o‘yinlari) sportchilarimizning har tomonlama tayyorligi va muvaffaqiyatli ishtirokini ta’minlash maqsadida: O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 20 sentyabr kuniʻ jismoniy tarbiya va sport sohasini rivojlantirish masalalariga bag ishlangan ʻ yig ilish o tkazdi.Ma lumki, joriy yil 5 mart kuni davlatimiz rahbarining “Jismoniy ʻ ʻ ʼ tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to g risida”gi farmoni qabul qilingan edi. Farmonga muvofiq, ʻ ʻ ilgarigi davlat qo mitasi va uning hududiy bo linmalari negizida O zbekiston ʻ ʻ ʻ Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi tashkil etilib, uning vazifa va vakolatlari kengaytirildi. 4 xitoylik Yao Min va argentinalik Emmanuel Jinobili xam Dune basketbol ixlosmandlari orasida katta nufuzga ega.Basketbol topining og’irligi: 600- 650g. Basketbol 1891 yilda AQShning Massachusets shtatidagi Springfild kollejining jismoniy tarbiya o‘qituvchisi Kanadalik Jeyms Neysmit tomonidan kashf etilgan. Bu o‘yinni yaratishda Neysmit uzoq vaqtlardan beri keng tarqalgan to‘p bilan o‘tkaziladigan oddiy o‘yinlar haqidagi tarixiy ma’lumotlardan foydalangan, deb taxmin qilish mumkin.Kollejda o‘tkaziladigan gimnastika darslarini jonlantirish haqida topshiriq olgan Jeyms Neysmit yopiq xonalar uchun yangi o‘yin o‘ylab chiqadi. U balkon panjaralariga shaftoli solinadigan savatlardan ikkitasini osib qo‘yadi. O‘yinda qatnashuvchilar o‘z raqiblarining savatlariga futbol to‘pini tushirishlari lozim edi. O‘yinga erkaklar bilan ayollar birgalikda qatnashardilar. Neysmit taklif qilgan o‘yin birinchi kundanoq talabalar orasida katta qiziqish uyg’otdi.Gimnastika guruhida 18 kishi bo‘lgani uchun ular ikki jamoaga bo‘linib o‘ynay boshladilar. Keyinchalik har bir komandadagi o‘yinchilarning soni 7 va 5 tagacha kamaytirildi.To‘p savatga tashlanganligi uchun bu o‘yin ingliz tilida (basket-savat,bol-to‘p) deb atala boshlandi. Keyingi yillarda basketbol o‘yini asta-sekin o‘ziga xos xususiyatlariga ega. 1982 yilda Neysmit o‘yin qoidalarining 13 moddasini tuzib chiqdi: yahni ular quyidagilar edi. Basketbolning vatani AQSh , uning «otasi» esa James Naismith hisoblanadi. O yin XIX asr oxirida paydo bo lgan. Springfild xalqaroʻ ʻ mashg’ulotlar maktabining jismoniy tarbiya o qituvchisi, bir paytlar ajoyib ʻ regbichi va gimnastikachi bo lgan James Naismith (1861-yil tug'ilgan 1932-yil ʻ vafot etgan) talabalarning qishki paytda jismonan yanada ko proq chiniqtirish ʻ maqsadida zalda to p bilan o ynaladigan yangi o yin o ylab topdi. ʻ ʻ ʻ ʻ U to pni ʻ tashlash orqali talabalarning merganligini tekshirib ko rish uchun qorovuldan ikki ʻ bo sh quti keltirishni iltimos qildi. ʻ Quti topa olmagan qorovul meva solinadigan savat keltirdi. Savatlarni balandligi 3,05 m bulgan zalning ikki tomonidagi balkonga o rnashtirdi. Shu tariqa basketbol vujudga keldi. Neysmit yangi ʻ o yinning qoidalarini ishlab chiqdi va 1891 yilning 21 dekabrda Springfild ʻ maktabining zalida birinchi basketbol uchrashuvi o tkazildi. ʻ 8

Basketbol o‘yini tarixi

Купить