• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 30000UZS
Размер 1.3MB
Покупки 0
Дата загрузки 10 Март 2025
Расширение docx
Категория Физическая культура

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

105 Продаж

Basketbol o’yinida guruh bo’lib xarakatlanish taktikasi

Birinchi eshelon o‘yinchilari to‘p bilan faol harakat qilganda, ularning qalqonidan uzoq masofalarda himoyada bo‘lgan sheriklar-birinchi himoya chizig‘i. Ular o‘zlari to‘pni raqibdan tortib olishadi, qalqondan uzoq sakrashdan keyin to‘pni ushlashadi yoki qalqon ostidagi to‘pni egallagan sheriklardan uzatma olishadi. Ikkinchi mudofaa chizig‘i o‘yinchilari tanaffusga yuguruvchilarning o‘zaro ta’sirida qatnashmaydilar, ammo hujumni passiv ravishda qo‘llab- quvvatlaydilar, agar u muvaffaqiyatsiz tugagan bo‘lsa, dushman qalqoniga o‘tadilar. Echeloned Breakout bilan barcha o‘yinchilar bir vaqtning o‘zida oldinga siljish bilan faol harakat qilishadi. Birinchi va ikkinchi darajali o‘yinchilar to‘p bilan harakat qilishadi va hujumni yakunlashadi. Bunday holda, birinchi darajali o‘yinchilar ko‘pincha himoyachilarni chalg‘itib, yutuqni yakunlash uchun qulay sharoit yaratadilar. Muayyan vaziyatga qarab, tez tanaffus boshlanganda, u saytning markazida yoki yon chiziqlar bo‘ylab rivojlanadi. Hamkorlarning o‘zaro munosabatlari variantlari boshqacha. Hujumni joylashtirishning u yoki bu usulini tanlash himoyachilarning joylashuvi bilan belgilanadi – ularning eng katta kontsentratsiyasi sayt markazida yoki tanaffus boshlanganda yon tomonlarda. Saytning markaziga hujum qilish maqsadga erishishning eng qisqa yo‘lidir. Himoyachilar saytning turli qismlariga bir tekis tarqalganda, shuningdek ularning qanotlarda to‘planganda oqilona bo‘ladi. Yon chiziqlar bo‘ylab hujum himoyachilar erkin otish maydonida to‘planganda oqlanadi. Muayyan o‘zaro ta’sirni tanlash hujumchilar va himoyachilar sonining nisbati va himoyachilarning qarshilik ko‘rsatish tabiati bilan belgilanadi. Saytning markazida buzilganda, o‘zaro ta’sirlarning quyidagi turlari qo‘llaniladi. To‘pni uzoq uzatishda tanaffus oqilona bo‘lib, bitta o‘yinchi to‘pni egallab olish vaqtida oldinga yugurib, qaytib kelgan himoyachilarni aniqladi. Bunday chiqishni amalga oshirish uchun u to‘p hali ham havoda bo‘lgan paytda sakrashni boshlaydi, ammo jamoadoshlari uni egallab olishlari aniq. To‘pni uzoq uzatish markazda yoki diagonal ravishda amalga oshiriladi. Markazni uzatish asosan to‘pni egallagan o‘yinchi tomonidan amalga oshiriladi. To‘p kichik menteşeli traektoriya bilan boshqariladi, shunda u yuguruvchining oldiga tushadi. Diagonal uzatishni 40 Basketbol o ’ yinida guruh bo’lib xarakatlanish taktikasi Mundari ja: Kirish……………………………………………………………………………..3 ASOSIY QISM I.BOB Basketbol o ’ yinida guruh bo’lib xarakatlanish 1.1. Basketbol o’yin ida guruh texnikasi va taktikasi…… … ………… .. ……. . . .6 1.2. Basketbol o’yinida to’pni jamoaviy uzatish taktikasi …………… ……… 13 1.3. Hujumda jamoaviy va erkin harakatlarni olib borish …………..……....21 II.BOB Basketbol o‘yinida himoyada guruh bo‘lib xarakatlanish 2.1 Basketbol da h ujum va himoyada guruh bo‘lib xarakatlanish……………28 2.2 Jamoaviy va erkin harakatlarni olib borish usullari……………………...34 Xulosa………………………………………………………………………….....41 Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………43 2 asosiy maqsadi savatga to’p otishning aniqligini, imkoni boricha, kamaytirishdir. Bunda asosiy vazifalar quyidagilardan iborat bo’ladi: 1) qisqa vaqt ichida raqibdan to’pni olib qo’yish. 1.2 Basketbol o’yinida to’pni jamoviy uzatish texnikasi To’xtashlar. Vaziyatga qarab o’yinchi, keskin yugurishlar va yugurish yo’nalishini o’zgatirishlar bilan bir qatorda raqib ta’qibidan bir oz bo’lsa ham qutilishga, bo’sh joyga chiqishga va keyingi hujum harakatlari uchun imkoniyatga ega bo’lish maqsadida kutilmagan (qo’qqisdan) to’xtashlardan foydalanadi. To’xtalish ikki uslubda sakrab va ikki qadam bilan amalga oshiriladi. Burilishlar. Hujumchi himoyachidan qutilish uchun, to’pni urib chiqarishidan saqlash uchun fintlarini ishlatib, so’ng savatga hujum qilish uchun burilishlardan foydalanadi. Burilishning ikkita oldinga va orqaga burilish usuli bor. Oldinga burilish basketbolchi yuzi bilan qayoqqa qaragan bo’lsa, shu tomonga qadam tashlab o’tish yo’li bilan bajariladi, orqaga burilish esa – u orqasi bilan qaysi tomonga qadam tashlab o’tish yo’li bilan bajariladi. To’p bilan bajariladigan usullar (texnikasi). To’p bilan bajariladigan usullar quyidagi texnik malakalarni: to’pni ilib olish, uzatish, urub yurish va to’pni savatga otishni o’z ichiga oladi. To’pni ilib olish – bu malakaning yordamida o’yinchi ishonarli ravishda to’pni egallab olish va u bilan keyingi hujum harakatlariga kirishishi mumkin. To’pni ilib olish, keyinchalik to’pni oshirib berish, olib yurish yoki otishni bajarish uchun ham dastlabki holat hisoblanadi, shuning uchun harakatlar o’z tuzilishsi bilan keyingi usullarni aniq va qulay bajarilishini ta’minlashi lozim. O’yinchi to’pni xali ilmay turib, uni keyin qayoqqa va kimga uzatishni bilishi kerak. To’pni ikki qo’l bilan ilib olish. To’pni ikki qo’l bilan ilib olish, to’pni egallashning eng oddiy va shu bilan birga ishonchli usuli hisoblanadi. Tayyorlov qismi: agar to’p o’yinchiga ko’krak yoki bosh balandligiga yaqinlashayotgan bo’lsa, unda qo’llarni to’pga qarshi chiqarish, bo’sh barmoqlar 14 keltirib jamoa tayyorlab borish bugungi kunda O’zbekiston basketbolini yanada pog’onaga ko’tarish kabi vazifalarni bajardi. Buning uchun har bir mutaxassis o’zlarining ishlarini mukammaal reja asosida tashkil qilishlari kerak bo’ladi. Umuman basketbolda o’yinchilarni tanlovda jamoalarni o’yinlarini nazorat qilib borish, baland bo’yli o’yinchilarni izlash kabi ishlarni amalga oshirish lozim. Har bir jamoa murabbiy va ko’pi bilan 10 ta o’yinchidan iborat bo’ladi. O’yinchilardan biri sardor bo’lib hisoblanadi. Har bir jamoa tarkibida murabbiy yordamchisi bo’lishi mumkin. Agar jamoa biron bir turnirda uchtadan ortiq o’yinda ishtirok etadigan bo’lsa, har bir jamoaning o’yinchilari soni 12 tagacha ortishi mumkin. O’yin paytida har ikkala jamoadan beshtadan o’yinchi maydonda bo’lishi kerak. Ular qoidalarga muvofiq almashishlari mumkin.Agar jamoa a’zosi maydonda bo’lsa, u o’yinchi bo’lib hisoblanadi va o’yinda qatnashish huquqiga ega. Boshqa hollarda u zaxiradagi o’yinchi bo’lib hisoblanadi. Foydalanilgan adabiyotlar va internet manbalari 1. O’zbekiston Respublikasi Qonunlari. 2. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: O’zbekiston, 2007 3. Jismoniy tarbiya va sport tugrisidagi Uzbekiston Respublikasi Konuniga uzgartirish va kushimchalar kiritish xakida 473- modda . 2. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlari. 4. 7 iyun. 2022 g. — «Davlat sport -ta’lim muassasalari faoliyatini m utlaqo yangi tizim asosida tashkil qilish chora-to’g’risida»gi Prezident qarori (PQ–268-son, ) 5. 6 iyun. 2022 g. — Sport maktablarida o’quvchilarni qabul qilish va tayyorlash bo’yicha PQ-201-son qarori 6. « Sport kurashlarining Olimpiya turlarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi Prezident qarori (PQ–336-son, 29.07.2022 y.) 7. 21 apr. 2022 g. Uzbekiston Respublikasini « Jismoniy tarbiya va sport to’g’risidagi » gi konun 2015 yil 4 sentyabr, O’RQ-394-son . 8. 24 yanv. 2020 g. Farmoni . O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sportni yanada Prezidentining 2020 yil 24 yanvardagi PF- 5924 -son Farmoniga 45 o’zining va raqib jamoasi bask е tbolchilarining maydonda joylashishini, shitga nisbatan o’zining vaziyatini hisobga olishi, qulay dastlabki holatni egallashi lozim. Masalan, hujumchi qulay turish holatini egallagan, himoyachi otishning bajarilishiga halaqit b е ra olmaydigan, sh е riklari esa savatga tushmay qaytgan to’pni olishga tayyor bo’lganlaridagina, to’p o’rta va uzoq masofalarda savatga otilgani ma’qul. Guruhli harakatlar. Hujum qilayotgan jamoada harakatlarni muvaffaqiyatli amalga oshishi, ko’pincha, bask е tbolchilarning o’zaro k е lishib harakat qilishlariga bog’liq. Ikki yoki uch bask е tbolchining o’zaro harakatlarning har hil holatlari hujumda eng ko’p uchraydigan guruhli harakatlardan hisoblanadi. Bask е tbolchilarning o’zaro harakatlari raqiblarning soni t е ng yoki t е ng bo’lmagan hollarda amalga oshirilishi mumkin. Hujumchilarning soni ko’p bo’lgan paytlarda, himoyachilarni chalg’itish uchun, ko’pincha, maydonda to’g’ri joylashish, to’p bilan va to’psiz to’g’ri chiziq bo’ylab harakat qilish, to’pni ochiq turgan bask е tbolchiga uzatishlar qo’llaniladi. Himoyachilarning soni hujumchilarning soniga t е ng yoki ulardan ortiq bo’lgan qarama-qarshi chiziqlar bo’ylab harakatlar hamda to’sib qo’yishlar qo’llanilgani ma’qul. Ikki bask е tbolchining eng oddiy o’zaro harakatlarga: yaqinroq joylashgan sh е rigiga to’p uzatish, oldinga chiqish va bir shchitdan ikkinchi shchitga qarab harakat qilayotganda yoki maydonnning ma’lum qismida to’pni qaytarib olish (“uzatish va chiqish”); to’pni y е rga urib yurmasdan, y е rga urib yurib va qo’ldan-qo’lga uzatib harakat qilishlar kiradi. To’sish, bu ikki bask е tbolchining o’zaro taktik harakatidir. Bunda bir bask е tbolchi ikkinchi bask е tbolchining himoyachi ta’qibidan ozod qiladi yoki o’zi ozod bo’ladi. Buning uchun to’siq qo’ymoqchi bo’lgan bask е tbolchi sh е rigini ta’qib qilayotgan himoyachiga yaqinlashib, uning o’z raqibi k е tidan harakat qilishi mumkin bo’lgan yo’lini to’sishi yoki u savatga to’p tashlashga halaqit b е rayotgan bo’lsa, shunga qarshi chora ko’rishi lozim. To’siq qo’yayotgan bask е tbolchining harakatlari sust va faol bo’ladi. Bask е tbolchi to’siq qo’ygandan so’ng joyda qolishi (sust to’siq) yoki himoyachining yo’lini to’sib, o’z sh е rigi bilan harakat qilishi yoki o’zi ozod bo’lishga intilishi lozim (faol to’siq). To’psiz harakat qilayotgan bask е tbolchilar 10 va panja bilan to’pni tutish, to’p hajmiga nisbatan kattaroq voronkani hosil etish kerak.Asosiy qismi: to’p barmoqlarga tegish vaqtida unga panjalarni yaqinlashtirib, barmoqlar bilan ushlash kerak (kaft bilan emas), qo’llarni esa ko’krakka tortib, tirsak bo’g’inlarida bukish kerak. Qo’llarni bukish uchib kelayotgan to’pning urish kuchini pasaytiradigan amortizatsiyon harakat hisoblanadi. Yakunlovchi qism: to’pni qabul qilgandan keyin gavdani yana ozgina oldinga tashlanadi: yoyilgan tirsaklar bilan raqibdan saqlanayotgan to’pni keyingi harakatlarga tayyorlash holatiga olib chiqiladi. Agar to’p ko’krak balandligidan ancha past uchib kelsa, unda o’yinchi to’pining uchish balandligiga pasaytirib, odatdagidan ko’ra pastroq o’tiradi. Boshdan baland uchib kelayotgan to’pni tutib olish uchun sakrash va yoyilgan panjalar bilan qo’llarni keskin yuqoriga chiqarish kerak (katta barmoqlar erkin yoyilgan). To’p barmoqlarga tekkan payitda, panjalarni yaqinlashtiradi, ichiga bukib ular bilan to’pni mahkam ushlashadi, qo’llarni esa tirsak bo’g’imlariga bukib, to’pni pasaytirishadi va gavdaga tortishadi (2-rasm). Past uchib kelayotgan to’pni tutish paytida qo’llarni pasaytirishadi, panja va barmoqlar esa xuddi yoyilgan kosani tashkil qilishadi (ikki qo’l jimjilog’i o’rtasidagi oraliq bir necha santimetrdan oshmasligi kerak). Maydondan sapchiyotgan to’p uchun kurash , to’pni ilib olish uchun, qulay balandlikka sakrashni kutmaslik kerak. Unga qarab harakat qilish, uni sakrashning boshlang’ich paytida tutish kerak. O’yinchi to’pga tomon engashadi, tezda gavdani oldiga egadi, qo’llarni oldinga-pastga tushiradi, tashqi tomondan panjalarni to’pga olib keladi, lekin tepadan emas. To’pni ushlab olgach, u darhol to’g’rilanadi va uni o’ziga tortadi To’pni harakatda ilish , o’ziga uzatish yoki savatga otish maqsadida, shunday nomlanuvchi, ikki qadamli texnikani qo’llashadi. Agar o’yinchi to’pni tutgandan keyin yugirayotgan oshirishni yoki otishni darhol amalga oshirmoqchi bo’lsa, aytilgan bir qo’l bilan, u chap oyog’i bilan turtki bajarilgan va o’ng oyog’i oldinga chiqarilgan paytda, to’pni yengil sakrab, uni ilib olishi kerak. So’ng o’ng 15 qaragan o’yinchilar o’rtasida amalga oshiriladi. Hujumning rivojlanishi davomida bo’shatilgan saytning Markaziy qismi oxirgi bosqichda ishlatiladi. Bu erda yon chiziqlar bo’ylab harakatlanadigan o’yinchilar yoki ularni orqa tomondan qo’llab- quvvatlaydigan sheriklar paydo bo’ladi. Tez yutuq tizimidan samarali foydalanish basketbolchilarga bunday o’zaro ta’sirlarning barcha taktik variantlarini bilish, himoyadan hujumga bir zumda o’tish qobiliyati, ba’zi hujumkor o’zaro ta’sirlardan boshqalarga o’tish qobiliyati, yuqori tezlikda harakatlanish fonida taktik fikrlashning yuqori darajasi, harakatning maksimal tezligi va manevrliligi, "tezlik" texnikasini o’z ichiga oladi. Pozitsion hujum. Uning mohiyati shundaki, hujumkor jamoa o’z harakatlarini dushman zonasida o’yinchilar egallagan muayyan pozitsiyalardan tashkil qiladi. Bu hujumchilar va himoyachilar sonining teng nisbati bilan, shuningdek Vites va harakatlardan nafaqat Savatga, balki undan ham foydalanishda amalga oshiriladi. Hujum turli masofalardan, lekin ko’pincha uzoq zarbalardan yakunlanadi. Pozitsion hujumda to’siqlar va oldindan o’rganilgan kombinatsiyalar, shuningdek qalqondan sakrab tushgan to’pga egalik qilish uchun uyushgan guruh kurashlari keng qo’llaniladi. Hujumchilarni joylashtirish ikki yoki uchta qatorda qo’llaniladi: uchta o’yinchi oldinda, ikkitasi orqada (3-2); ikkitasi oldinda, uchtasi orqada (2-3); ikkitasi oldinda, biri o’rtada va ikkitasi orqada (2-1- 2) va boshqalar. Pozitsion hujumda hujumni tashkil qilishning uch bosqichi ham ajralib turadi: dushman zonasiga o’tish va o’yinchilarni ma’lum pozitsiyalarga joylashtirish; qulay hujum lahzalarini yaratish uchun o’zaro aloqalarni tashkil etish; hujumni yakunlash, to’pni sakrash uchun kurashni tashkil etish va himoyaga o’tish. Harakatlanish va pozitsiyalarni egallash sekin harakatda yoki muvaffaqiyatsiz tez tanaffusdan keyin amalga oshiriladi. Ikkinchi bosqichda hujum bitta o’zaro ta’sir, bir qator guruh yoki jamoaviy kombinatsiyalar yordamida tayyorlanadi. Hujumni uchta yo’l bilan yakunlang: o’rta yoki uzoq masofadan Savatga otish; o’yinchini to’psiz qalqon ostiga qo’yib, uni shu holatda olish; to’p bilan o’yinchining qalqoniga o’tish. Shu bilan birga, sakrab tushgan to’p uchun kurashda ishtirok etish uchun qalqonga qaragan va yo’qolgan taqdirda himoyani 29 Echeloned Breakout bilan barcha o’yinchilar bir vaqtning o’zida oldinga siljish bilan faol harakat qilishadi. Birinchi va ikkinchi darajali o’yinchilar to’p bilan harakat qilishadi va hujumni yakunlashadi. Bunday holda, birinchi darajali o’yinchilar ko’pincha himoyachilarni chalg’itib, yutuqni yakunlash uchun qulay sharoit yaratadilar. Muayyan vaziyatga qarab, tez tanaffus boshlanganda, u saytning markazida yoki yon chiziqlar bo’ylab rivojlanadi. Hamkorlarning o’zaro munosabatlari variantlari boshqacha. Hujumni joylashtirishning u yoki bu usulini tanlash himoyachilarning joylashuvi bilan belgilanadi – ularning eng katta kontsentratsiyasi sayt markazida yoki tanaffus boshlanganda yon tomonlarda. Saytning markaziga hujum qilish maqsadga erishishning eng qisqa yo’lidir. Himoyachilar saytning turli qismlariga bir tekis tarqalganda, shuningdek ularning qanotlarda to’planganda oqilona bo’ladi. Yon chiziqlar bo’ylab hujum himoyachilar erkin otish maydonida to’planganda oqlanadi. Muayyan o’zaro ta’sirni tanlash hujumchilar va himoyachilar sonining nisbati va himoyachilarning qarshilik ko’rsatish tabiati bilan belgilanadi. Saytning markazida buzilganda, o’zaro ta’sirlarning quyidagi turlari qo’llaniladi. To’pni uzoq uzatishda tanaffus oqilona bo’lib, bitta o’yinchi to’pni egallab olish vaqtida oldinga yugurib, qaytib kelgan himoyachilarni aniqladi. Bunday chiqishni amalga oshirish uchun u to’p hali ham havoda bo’lgan paytda sakrashni boshlaydi, ammo jamoadoshlari uni egallab olishlari aniq. To’pni uzoq uzatish markazda yoki diagonal ravishda amalga oshiriladi. Markazni uzatish asosan to’pni egallagan o’yinchi tomonidan amalga oshiriladi. To’p kichik menteşeli traektoriya bilan boshqariladi, shunda u yuguruvchining oldiga tushadi. Diagonal uzatishni ko’pincha to’pni egallab olgan o’yinchining sherigi amalga oshiradi va uni maydonning yon tomonlaridan birida oladi. Pozitsiyani o’zgartirmasdan qisqa paslar bilan tanaffus , hujum boshlanishida to’p o’yinchisi tomonida hujumchilar oldida turgan kam sonli himoyachilarga qarshi samarali bo’ladi. Ushbu o’zaro ta’sirlar qisqa uzatmalarda qurilgan. Bitta himoyachiga qarshi parallel ravishda harakatlanadigan ikkita hujumchi buzilganda, paslar to’pni ushlagan o’yinchining qo’lida bo’lgani kabi, diagonal ravishda oldinga siljiydi. Qo’lga olish vaqtida uzatma yuborilgan o’yinchi 27 birinchi qo‘shimcha davr boshlanishidan oldin qur’a tashlash yo‘li bilan savatlarni tanlab oladilar va har bir keyingi qo‘shimcha davr boshlanishidan oldin savatlarni almashtiradilar. Har bir qo‘shimcha davr orasida 1 daqiqalik tanaffuslar ko‘zda tutiladi. Har bir qo‘shimcha davr boshida o‘yin markaziy doirada bahsli to‘p otib berilishi bilan boshlanadi. O‘yin markaziy doirada bahsli to‘p tashlab berilishi bilan boshlanadi. Katta hakam ikki raqib o‘rtasida to‘pni yuqoriga otib beradi. Bu narsa o‘yinning ikkinchi yarmi boshlanishida, agar kerak bo‘lsa, har bir qo‘shimcha davr oldidan ham bajariladi. Mehmon jamoa savatni va jamoa o‘rindig‘ini tanlab olish huquqiga ega bo‘lishi kerak. Agar o‘yin betaraf maydonda o‘tkazilayotgan bo‘lsa, bu huquqni jamoalar o‘zaro qur’a tashlash yo‘li bilan aniqlaydilar. O‘yinning ikkinchi yarmida jamoalar savatlarini almashadilar. Agar jamoalardan birida o‘yinga tayyor beshta o‘yinchi maydonda bo‘lmasa, o‘yin boshlanishi mumkin emas. Agar o‘yin boshlanishi vaqtidan 15 daqiqa o‘tganidan so‘ng qoidani buzayotgan jamoa yo‘q bo‘lsa yoki maydonga 5 ta o‘yinchisini chiqara olmasa, unda bu jamoa o‘ynash huquqidan mahrum qilinganligi sababli mag‘lubiyatga uchraydi va g‘alaba boshqa jamoaga beriladi. I-II chorakdan keyin jamoalar hujum qilish tomonlarini almashtiradilar. Qo‘shimcha choraklarda hujum qilish tomonlari bilan almashinmaydi. To‘rtinchi chorakda qaysi savat tomon hujum bo‘lgan bo‘lsa, shu tomonga hujum qiladilar. a) hakam bahsli to‘pni otib berish uchun doira ichiga kirgan paytda yoki; b) hakam jarima to‘pi otilishini boshqarish uchun jarima to‘pini tashlash maydoniga kirgan paytda, yoki; v) maydon tashqarisidagi vaziyatda, to‘p to‘pni o‘yinga kiritish joyida turgan o‘yinchining ixtiyorida bo‘lgan paytda, to‘p o‘yinga kiritildi deb hisoblanadi. Agar jonli to‘p yuqoridan savatga tushib, uning ichida qolsa yoki undan o‘tib pastga tushsa, to‘p savatga tushdi deb hisoblanadi. To‘p o‘yin jarayonida maydondan savatga tushsa, 2 ochko, uch ochko keltiradigan chiziq orqasidan savatga tushsa 3 ochko hisoblanadi.Jarima to‘pi tashlanganda savatga tushgan to‘p 1 ochko hisoblanadi. Qaysi jamoa hujum uyushtirib savatga to‘p tushirsa, 38 uchun taktika ikki katta bo’limga – hujum taktikasi va himoya taktikasiga ajratiladi. Taktika tasnifnomasi. Taktikaning har bir bo’limi o’yinchilar harakatini tashkil qilish tamoiliga qarab yakka, guruhli va jamoaliga bo’linadi. O’z navbatida, har bir guruh o’yinni olib borish ko’rinishini hisobga olib, ko’rinishlarga bo’linadi (masalan, yakka harakatlar, hujum davomida o’yinchining to’psiz harakati va o’yinchining to’p bilan harakati ham bo’linishi mumkin). Uyin harakatlarining aniq mazmuniga qarab ko’rinishlar usullarga bo’linadi. Bajarishning har xil xususiyatlariga ega bo’lgan usullar bo’limlarning paydo bulishiga sabab bo’lishadi. Masalan, markaziy o’yinchi orqali hujum qilish tizimi pozitsion hujum qilish usullaridan biri hisoblanadi. Bir vaqtning o’zida tayangan markaziy o’yinchilar sonini hisobga olib, bu tizim uncha bo’limga ega bo’lishi mumkin: bitta markaziy o’yinchi orqali, ikkita va uchta markaziy o’yinchilar orqali hujum qilish. Hujum taktikasi . Hujumdagi eng katta vazifa – bu raqibning himoyadagi harakatlari tartibini buzish va savatga to’p otishda yakka qarshilikni y е ngish hisoblanadi. Zamonaviy bask е tbol hujumning t е zt е z va qisqa vaqt davomida uyushtirilishi bilan tavsiflanadi. Hozirgi kunda himoyadan hujumga o’tish t е zligi, taktik murakkab harakatlarni bajarish t е zkorligi va aniqligi oshdi. Buning natijasida t е xnik usullarni bajarish vaqti qisqardi. Hujum qiluvchi jamoaning bosh maqsadi – raqib savatiga to’p tashlashdir 24 soniya ichida bunga erishish uchun uyushtirilgan ilgaridan o’ylab qo’yilgan va to’pni raqib shitiga yaqinlashtirishga mo’ljalllangan yaxshi tayyorlangan yo’llardan, hujumni b е vosita o’tkazish va shitdan qaytgan to’p uchun kurash imkoniyatini ta’minlash uchun, shu yakunlovchi kurash uchun qulay sharoitlar tuzishdan foydalanish k е rak. Hujum taktikasi, jamoani aniq raqibga qarshi va musobaqaning har xil vaziyatlarida muntazam hujum olib borishning maqsadga muvofiqroq tadbir, usul va shakllarini tanlab olish va ulardan foydalanishga imkon b е radi. Yakka harakatlar. Har bir bask е tbolchi jamoada bajaradigan vazifasidan qat’iy nazar, hujumda katta faollik ko’rsatishi lozim. Buning uchun u hujum usullarini puxta va malakali egallagan bo’lishi, o’yin sharoitini diqqat bilan 8 beriladi, tirsak ko’tarilmasligi kerak; shu bilan bir vaqtda o’yinchi o’ng tomonga buriladi. Ko’krakdan ikki qo’llab to’pni otishdan ko’proq uzoq masofalardan savatga hujum qilish uchun foydalaniladi. Agar himoyachi faol qarshilik qilyotgan bo’lsa, otishning usulini shug’ullanuvchilar tezroq o’zlashtiradi, modomiki unung tuzilishi to’pni o’sha usul bilan uzatishning tuzilishiga yaqin. Tayyorlov qismi: to’pni o’ng oyoq ko’tarilganda tutiladi (o’ng qo’llab tashlash paytida). To’pni tutilgan tomondagi qadam kattaroq (uzunroq) tashlanadi. Keyingi qadam qisqartirilgan, to’xtatadigan bo’lishi kerak o’yinchi tezroq va kuchliroq depsinishi va yuqoriga deyarli tikka ko’tarilishi kerak. Maydondan depsinilgan paytda to’pni yelka ustiga chiqariladi va o’ng qo’lning burilgan panjasiga qo’yiladi. Asosiy qism: sakrashning yuqori nuqtasida to’pning halqaga iloji boricha yaqinlashish uchun qo’l to’g’rilangan, to’p barmoq panjasining yumshoq harakati bilan itarib chiqariladi, unga qarama-qarshi (teskari) aylanish beriladi. Sakraganda yuqoridan bir qo’llab to’p otish (sakraganda to’p otish) zamonaviy basketboldagi hujumning asosiy vositasidir. Jahonning kuchli erkaklar jamoalari musobaqalarida o’yindagi hamma to’p otishlarning 70 foizgachasi huddi shu usul bilan har xil masofalardan bajariladi, bu otishning bir qancha ko’rinishlari bor. Ularni masofaga qarab va himoyachining qarshi harakatining xususiyatiga qarab tanlanadi. Namuna sifatida bu otishning o’rta masofadan otish holatini tahlil qilamiz. Tayyorlov qismi: o’yinchi to’pni harakatda oladi va darhol o’ng oyoq bilan to’xtatuvchi qadam qo’yadi. So’ng o’ng oyog’i yoniga chap oyog’ini qo’yadi, tirsaklarini bukib to’pni chap qo’l bilan yuqoridan-yonidan ushlagan holda uni o’ng qo’l bilan bosh ustiga olib chiqadi. Sakraganda yuqoridan bir qo’llab to’p otish (sakraganda to’p otish) zamonaviy basketboldagi hujumning asosiy vositasidir. Jahonning kuchli erkaklar jamoalari musobaqalarida o’yindagi hamma to’p otishlarning 70 foizgachasi huddi 18 yarmi boshlanishida, agar kerak bo’lsa, har bir qo’shimcha davr oldidan ham bajariladi. Mehmon jamoa savatni va jamoa o’rindig’ini tanlab olish huquqiga ega bo’lishi kerak. Agar o’yin betaraf maydonda o’tkazilayotgan bo’lsa, bu huquqni jamoalar o’zaro qur’a tashlash yo’li bilan aniqlaydilar. O’yinning ikkinchi yarmida jamoalar savatlarini almashadilar. Agar jamoalardan birida o’yinga tayyor beshta o’yinchi maydonda bo’lmasa, o’yin boshlanishi mumkin emas. Agar o’yin boshlanishi vaqtidan 15 daqiqa o’tganidan so’ng qoidani buzayotgan jamoa yo’q bo’lsa yoki maydonga 5 ta o’yinchisini chiqara olmasa, unda bu jamoa o’ynash huquqidan mahrum qilinganligi sababli mag’lubiyatga uchraydi va g’alaba boshqa jamoaga beriladi. I-II chorakdan keyin jamoalar hujum qilish tomonlarini almashtiradilar. Qo’shimcha choraklarda hujum qilish tomonlari bilan almashinmaydi. To’rtinchi chorakda qaysi savat tomon hujum bo’lgan bo’lsa, shu tomonga hujum qiladilar. a) hakam bahsli to’pni otib berish uchun doira ichiga kirgan paytda yoki; b) hakam jarima to’pi otilishini boshqarish uchun jarima to’pini tashlash maydoniga kirgan paytda, yoki; v) maydon tashqarisidagi vaziyatda, to’p to’pni o’yinga kiritish joyida turgan o’yinchining ixtiyorida bo’lgan paytda, to’p o’yinga kiritildi deb hisoblanadi. Agar jonli to’p yuqoridan savatga tushib, uning ichida qolsa yoki undan o’tib pastga tushsa, to’p savatga tushdi deb hisoblanadi. To’p o’yin jarayonida maydondan savatga tushsa, 2 ochko, uch ochko keltiradigan chiziq orqasidan savatga tushsa 3 ochko hisoblanadi.Jarima to’pi tashlanganda savatga tushgan to’p 1 ochko hisoblanadi. Qaysi jamoa hujum uyushtirib savatga to’p tushirsa, maydondan tashlangan bunday to’p shu jamoa hisobiga yoziladi. Agar to’p pastdan yuqoriga chiqayotib bexosdan savat ichiga kirib qolsa, bu to’p jonsiz hisoblanadi va o’yin to’pni o’yinga galma-gal kiritish qoidasi bilan davom ettiriladi. Lekin agar o’yinchi ataylab to’pni pastdan savatga kiritsa, bu qoidaning buzilishi bo’lib hisoblanadi va raqib o’yin jamoasi tomonidan to’pni qoida buzilgan joyga yaqin bo’lgan maydonning yon chizig’i tashqarisidan o’yinga kiritish bilan davom ettiriladi. Bu bahs to’pi vaziyati sodir bo’lganda bahs to’pi otish o’rniga to’pni 25 oyoq bilan turtish (birinchi qadam), chap oyoq bilan turtish (ikkinchi qadam) va sakrash davomida to’pni o’ng qo’l bilan oshirishi yoki otishi kerak. Agar o’yinchi harakatda ilib olgandan keyin darrov chap oyog’ini o’q chizig’ida qoldirish uchun ikkala oyog’i bilan to’xtamoqchi bo’lsa, u holda o’yinchi o’ng oyog’i bilan turtki berish bajarilgan va chap oyog’i oldinga chiqqan paytda to’pni ilib olishga harakat qilishi kerak. So’ng birinchi sekinlashtiruvchi chap oyoq bilan, ikkinchi to’xtatuvchi qadam o’ng oyoq bilan va o’ng oyoqda burilishlarni bajarish imkoniyatini beradigan qilib to’xtash kerak To’pni bir qo’l bilan ilish : uchib kelayotgan to’pga yetib borish va uni ikki qo’l bilan ilishga sharoit, yo’l qo’ymagan holda uni bir qo’l bilan ilish kerak. Tayyorlov qismi: o’yinchi qo’lni shunday qilib chiqaradiki, to’pning uchish yo’ini kesib o’tsin (panja va barmoqlar bo’sh). Asosiy qism: to’p barmoqlarga tegishi bilan qo’lni orqaga-pastga olib borishi kerak, xuddi shu harakat bilan to’pni uchishi davom ettirilayotgandek (amortizatsiyon harakat). Bu harakatga gavdaning ilib oluvchi qo’l tomon bir oz burilishi yordam beradi. Uzatish – bu uchish yordamida hujumni davom ettirish uchun o’yinchi to’pni sherigiga yo’naltirilgan malakadir. To’pni to’g’ri va aniq uzatishni bilish – o’yinda basketbolchilarning birgalikdagi aniq, maqsadga yo’naltirilgan xarakterlarining asosidir. To’pning har xil uslublari bor. Ularni u yoki bu o’yin holati, to’pni uzatish lozim bo’lgan oraliq, sherigining joylashishi yoki harakat yo’nalishi raqiblarining qarshi harakat uslublarini va xarakteriga qarab qo’llaniladi. Pereferik ko’rish, qo’l harakatlarining tezligi, tadbirkorlik, aniq va taktik fikrlash – to’pni xatosiz uzata oladigan basketbolchilarni xarakterlovchi sifatlardir. Uzatishning uslublarini bajarish tezligi va aniqligi ma’lum darajada panja va barmoqlarining usulni asosiy qismida juda tez ishlashiga bog’liq. To’pni uzatishda asosan panja va barmoqlar bilan harakat qilish kerak, o’shanda uzatish yo’nalishini aniqlash raqibga qiyin bo’ladi. To’pni qabul qilayotgan sherikni ko’rish kerak, lekin unga qarab turmaslik lozim. Uzatish paytida muvozanat holatini saqlash 16 9. Prezidentning 11.04.2022 yildagi “Mahallalarda yoshlarni ommaviy sportga jalb qilishni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-201 - son qarori qabul qilindi. 3.Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati Asosiy adabiyotlar 1. Usmonxo’jaev T.S. “Harakatli o’yinlar” O’quv qo’llanma T.: O’qituvchi 1992 y. 2. Maxkamdjanov K.M., Nurmatov F.A, Inozemseva L.A, Rustamov L “Sport bayramlarini tashkil qilish va o’tkazish metodikasi” Darslik T.: 2008 y. 3. Xo’jaev P., Raximqulov K.D., Nigmanov B.B. Sport va harakatli o’yinlar va uni o’qitish metodikasi. (Harakatli o’yinlari) O’quv qo’llanma TDPU T.: 2008 y. 4. Azizova R.I. “Sport va harakatli o’yinlarni o’qitish metodikasi” O’quv qo’llanma T.: 2010 5. Raximqulov K.D. “Milliy harakatli o’yinlari” O’quv qo’llanma T.: 2012 y. 6. Arjan Egges, Arno Kamphuis, Mark Overmars “Motion in Games” First International Workshop, Utrecht, MIG 2008. 236 s. 7. Jukov M.N. — M.: Podvijno’e igro’: Ucheb. dlya stud. ped. vuzov. Izdatelskiy sentr «Akademiya» 2000. - 160 s. 8. Nurimov R.I. “Futbol” darslik T, O’zDJTI 2005 y. 9. Ayropetyans L.R. “Voleybol” Uchebnik. T, UzGosIFK 2006 g. 10. Rasulov O.T. “Basketbol” Darslik. Toshkent 1998 y. 11. Pavlov SH., Abduraxmanov F., Akromov J. “Gandbol” darslik. T, O’zDJTI 12. Nigmanov B.B, Xo’jaev F, Raximqulov K.D “Sport o’yinlari va uni o’qitish metodikasi” o’quv qo’llanma Ilm-Ziyo nashriyoti Toshkent 2011 y. 4.Qo’shimcha adabiyotlar 13. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz.Toshkent “O’zbekiston” – 2017 y. 14. SH.Mirziyoev Erkin va farovon demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. “O’zbekiston” NMIU, 2016 y. 15. SH.Mirziyoev Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi.“O’zbekiston” NMIU,2016y. 46 shu usul bilan har xil masofalardan bajariladi, bu otishning bir qancha ko’rinishlari bor. Ularni masofaga qarab va himoyachining qarshi harakatining xususiyatiga qarab tanlanadi. Namuna sifatida bu otishning o’rta masofadan otish holatini tahlil qilamiz. Tayyorlov qismi: o’yinchi to’pni harakatda oladi va darhol o’ng oyoq bilan to’xtatuvchi qadam qo’yadi. So’ng o’ng oyog’i yoniga chap oyog’ini qo’yadi, tirsaklarini bukib to’pni chap qo’l bilan yuqoridan-yonidan ushlagan holda uni o’ng qo’l bilan bosh ustiga olib chiqadi. Asosiy qism: o’yinchi ikkala oyog’i bilan depsinib sakraydi, bunda gavda to’g’ri halqa tomonga burilgan, oyoqlar biroz bukilgan. Sakrashning yuqori nuqtasiga yetgan paytda o’yinchi o’ng qo’lining oldinga-yuqoriga to’g’rilanishi bilan to’pni hamda barmoq panjalarining kuchli, lekin mayin harakati bilan yo’naltiradi. To’pga teskari aylanma harakat beriladi. O’ng qo’l panjasining harakati boshlangan paytda chap qo’l to’pdan olinadi To’pni ilib olish va uzatishlar. To’pni ilib olish bir yoki ikki qo’llab bajariladi (59-rasm). Bu harakatlar ko’krak va yelka balandligida, yuqorilab va pastlab hamda dumalab va maydon bo’ylab uchib kelayotgan to’plarni ilish texnikasiga kiradi.Basketbolchi to’pni ilib olish uchun har doim ikki qo’lini oldinga cho’zadi, panjalarini yarim oysimon ochadi, bosh barmoqlarini bir-birlariga qaratadi, qolgan barmoqlari esa oldinga-yuqoriga qaratilgan bo’lib, ular keng ochilgan, yarim bo’sh holatda bo’ladi. To’p barmoqlar uchiga tegishi bilan o’yinchi uni mahkam ushlab o’ziga tortib oladi, ya’ni to’pning uchish tezligini pasaytirib, navbatdagi harakatlarni bajarish uchun qo’llarini bukib o’ynashga qulay holatni egallaydi. 19 uzatuvchidan oldinda bo’lishi kerak. Bir yoki ikkita himoyachiga qarshi uchta Parterni sindirishda hujumchilarning orqa tomoni bilan uchburchak shaklida harakatlanishi eng oqilona hisoblanadi. O’tkazmalar asosan o’rtada harakatlanadigan o’yinchi orqali amalga oshiriladi. Pozitsiyalarning o’zgarishi bilan qisqa paslar bilan yutuq teng yoki undan ortiq himoyachilar qarshilik ko’rsatganda tavsiya etiladi. Bu erda o’zaro ta’sirning mohiyati shundan iboratki, hujumchilar o’zlarini himoyachilardan ozod qilish uchun dushman qalqoniga qarab harakatlanayotganda pozitsiyalarini o’zgartiradilar. Uchta o’yinchining o’zaro ta’sirida pozitsiyani o’zgartirish har bir uzatmadan keyin amalga oshiriladi. Ular diagonallar bo’ylab oldinga – o’ngga yoki oldinga – chapga navbatma-navbat qanotlardan platformaning o’rtasiga yuguradigan sheriklar tomonidan amalga oshiriladi. Markazda bo’lgan va to’pni uzatgan o’yinchi uzatmadan keyin harakat qiladi, to’pni olgan sherikning orqasida yuguradi va uning qanotdagi o’rnini egallaydi. Dribling bilan yutuq , to’psiz o’yinchilar tomonida joylashgan kam sonli himoyachilar o’zaro aloqada bo’lganda, shuningdek, tanaffusga yugurayotgan mahkam qo’riqlanadigan o’yinchilar soni teng va undan ko’p bo’lganda oqlanadi. O’zaro munosabatlarning mohiyati shundan iboratki, himoyachilar tomonidan yopilmagan to’p bilan hujumchi darhol dushman qalqoniga olib borishni boshlaydi. Bir vaqtning o’zida bir yoki ikkita sherik tanaffusga shoshilishadi. Etakchi to’p harakatlarining asosiy maqsadi qalqonga o’tish uchun haqiqiy tahdid yaratishdir. Bu himoyachilarni etakchiga o’tishga majbur qiladi va to’pni bo’sh sherikga olishga imkon beradi. Agar himoyachilar erkin otish maydonida to’plangan bo’lsa, saytning markazida emas, balki uning yon chiziqlari bo’ylab tez tanaffus qilish tavsiya etiladi. Bunday holda, to’pni o’zlashtirgan o’yinchi yon chiziqqa chiqqan sherigiga uzatishni amalga oshiradi yoki dribling paytida o’zi unga qarab harakat qiladi. Shu bilan birga, yana bir yoki ikkita sherik bir xil qanotga shoshilishadi. Harakat lateral chiziqqa yaqin joyda ketma-ket ketma-ket amalga oshiriladi. Himoyachilar soniga va ularning qarshilik xususiyatlariga qarab, ular etakchilik, qisqa yoki uzoq uzatmalardan foydalanadilar. Bunday holda, translyatsiyalar yon chiziq va unga 28 erisha olishini b е lgilaydi. Bu tizimdagi asosiy xususiyat hujumni tashkil qilish va amalga oshirish juda qisqa vaqt (asosan, 3-6 soniya) ichida o’tishidir. Hujumchilar to’pni egallaganlaridan so’ng uni katta t е zlikda oldinga uzatib yoki t е z y е rga urib yurib, o’z shchitidan raqib shchitigacha bo’lgan masofani qisqa vaqtda o’tishga va raqibning himoyani to’g’ri uyushtirishiga imkon b е rmaslikka harakat qiladilar. T е z yorib o’tish samarali bajarilishi uchun quyidagilar katta ahamiyatga ega: 1) bask е tbolchilardagi s е zgirligi va taktik fikr qilishning yuqori t е zligi; 2) harakat qilish t е zligi va t е zlikka bo’lgan qadamlilikning yuqoriligi; 3) t е xnik usullarni yuqori t е zlikda aniq bajarish; 4) taktik bo’limlarning hilma-hilligi; 5) yuqori sur’atdagi o’yinlarga psixik tayyorgarlik. T е z yorib o’tish tizimi muntazam takomillashib, hozirgi paytda quyidagilar bilan tavsiflanadi: 1) t е z yorib o’tishni qo’llashga harakat qilinadigan sharoitlarning ko’payishi (t е z yorib o’tishni har xil vaziyatlarda amalga oshirishga kirishish); 2) t е z yorib o’tishda ko’p sonli bask е tbolchilar ishtirokida ularning guruh harakatlari bilan qatnashish; 3) t е z yorib o’tishning rivojlanishidagi barcha davrlarda harakatlarni aniq tashkil qilish va o’rganilgan murakkab harakatlarni samarali qo’llash; 4) himoyachilar son jihatdan ortiq yoki t е ng bo’lgan hollarda qat’iylik bilan hujumni oxiriga y е tkazish; 5) savatga to’p otish xarakt е rini o’zgartirish, masofani esa uzaytirish. T е z yorib o’tishda hujumning rivojlanishi uch davrga ajratiladi: 1) boshlang’ich davr; 2) yorib o’tishning rivojlantirish davri; 3) yorib o’tishning oxiriga y е tkazish davri. T е z yorib o’tishning boshlanishidanoq muayyan o’yin vaziyatiga, chunonchi o’z sh е riklari va raqiblarning joylashishiga, hujumchilar ko’rsatayotgan 12 to’pni o’ng qo’li bilan uzatish uchun qo’lini bukib, uni o’ng yelkasiga shunday yaqinlashtirishi lozimki, bunda uning o’ng qo’li to’pni orqasidan, chap qo’li esa uni old-past tomonidan tutib turishi, tirsaklar pastga tushirilgan bo’lishi lozim. Basketbolchi o’ng qo’lini to’g’rilay turib, chap qo’lini pastga tushiradi va panjaning keskin harakati bilan to’pni kerakli tomonga uzatadi. Unutmangki, ushbu to’p uzatish texnikasi eng tez uslub hisoblanib, u raqibining savatiga yaqinlashishga yordam beradi. To’pni sherigingizning ko’krak qismiga uzatishga harakat qilsangiz, uni ilib olishga qulaylik yaratgan bo’lasiz. To’pni sherigingizga faqat u kutib turgandagina uzating. Agar sherigingiz qarshingizdan yugurib kelayotgan bo’lsa, unga to’pni aniq qilib sekingina uzatib qo’ya qolganingiz ma’qul. To’pni yuqoridan bir qo’llab uzatishda qo’lni to’g’ri, orqaga va yuqoriga ko’tarib uzatiladigan tomonga qaratish hamda chap yon bilan turib „kryuk“ usulini amalga oshirish lozim. Buning uchun, avval, qo’llarni to’g’rilab pastga tushirib, to’pni uzatadigan qo’lning kaftiga o’tkaziladi, yon tomondan doira hosil qilib, boshni orqa tomonga ko’tarib, panjani keskin bukib, to’pni sherigiga uzatadi. To’pni pastdan bir qo’llab uzatish himoyachi to’pning yo yuqoridan yoki yon tomonidan uzatilishiga to’sqinlik qilayotganda, ko’pincha, uzatishdan boshqa iloj qolmagan paytlarda qo’llaniladi. To’pni maydonga urib uzatishlar o’yinchining bir joyda turgan paytlarda, bir qo’l bilan bajariladi. U himoyachilar juda yaqin bo’lgan paytlarda qo’l keladi. Bunda to’pni to’satdan urib himoyachining tayanch oyog’i yonidan maydonga yo’naltiriladi. Shuningdek, to’pni bir qo’l bilan orqaga uzatish, to’pni polga yaqin olib yurishda oldinga va orqaga uzatishlar ham mavjud, lekin bu usullar maktab dasturida ko’rsatilmagan. To’pni olib yurish . To’pni bir qo’l bilan yerga to’xtatmasdan urib yurish, yugurish usuli o’ziga xos texnikaga ega. Bu usul qo’lida to’pi bor basketbolchining harakat qilishida qo’llaniladigan asosiy texnikasi hisoblanadi. To’pni yerga urib 21 ASOSIY QISM I.BOB Basketbol o ’ yinida guruh bo’lib xarakatlanish 1.1. Basketbol o’yini texnikasi va maydonda harakat qilish usullari Taktika – baskеtbol nazariyasi va amaliyotida o’yin jarayonining rivojlanish qonuniyatlarini, sport kurashining olib borish vositalarini, usullari va formalarini hamda ularni muayyan raqibga qarshi qo’llashni o’rganadigan bo’limdir. Baskеtbol taktikasi o’yini olib borishda qo’llaniladigan juda ko’p vositalarga, usullarga va sistеmalarga boydir. Jamoalar hujumni yoki himoyachi yakka, guruh va jamoa taktik xarakatlari yordamida uyushtiradi. Oldingi chiziq baskеtbolchilari (markaziy o’yinchi va hujumchilar), asosan, shitga nisbatan yaqin va o’rta pozitsiyalardan hujum tashkil qilib va uni yakunlab hamda shu pozitsiyalarning o’zidan raqibga qarshilik ko’rsatib, xarakat qiladilar. Orqa chiziq baskеtbolchilari (himoyachilar) savatga uzoq masofalaridan hujum qilish va raqib shiti tagiga yorib o’tish bilan birga, kombinatsiyali o’yinlarni hamda o’z shitiga nisbatan uzoqroqda raqib hujumini buzishlarni tashkil qiladilar. Taktik tayyorgarlik, avvalo, har xil ko’rinishdagi murakkab harakatlarni o’rganishni taqozo qiladi. Murakkab harakatlar dеganda, baskеtbolchilardan birining savatga hujum qilish uchun sharoit yaratishga yo’naltirilgan, aniq tizim chеgarasida guruh yoki jamoaning hamma o’yinchilari tomonidan ilgaridan o’rganilgan va o’zaro kеlishilgan harakatlar tushuniladi. Murakkab harakatlar, o’yin sur’ati kabi, to’pni olib yurish, o’yinga kiritishning turg’un holatlarida ham qo’llanishi mumkin (bahsli to’p yoki boshlang’ich tashlash paytida, yon chiziqdan yoki en chiziqdan tashlash paytida yoki jarima otish paytida). Baskеtbolchilar maydonda har bir hujum va himoya tizimiga xos joylashadilar va maxsus xaraktеrda harakat qiladilar. Tizimlarning ichidan asosiy tamoyillarni saqlab qolgan ayrim bo’limlarga ajratiladi. Bular yakka va guruh harakatlar bilan farqlanadi. Shakli bo’yicha taktik harakatlar faol yoki sust bo’lishi mumkin. Zamonaviy baskеtbolda ko’proq o’yinning faol shakllari qo’llaniladi. Hujum va himoyada qo’llaniladigan taktik harakatlar qarama - qarshi vazfalarni yеchish uchun qo’llaniladi. Shuning 7 Agar himoyachilar erkin otish maydonida to‘plangan bo‘lsa, saytning markazida emas, balki uning yon chiziqlari bo‘ylab tez tanaffus qilish tavsiya etiladi. Bunday holda, to‘pni o‘zlashtirgan o‘yinchi yon chiziqqa chiqqan sherigiga uzatishni amalga oshiradi yoki dribling paytida o‘zi unga qarab harakat qiladi. Shu bilan birga, yana bir yoki ikkita sherik bir xil qanotga shoshilishadi. Harakat lateral chiziqqa yaqin joyda ketma-ket ketma-ket amalga oshiriladi. Himoyachilar soniga va ularning qarshilik xususiyatlariga qarab, ular etakchilik, qisqa yoki uzoq uzatmalardan foydalanadilar. Bunday holda, translyatsiyalar yon chiziq va unga qaragan o‘yinchilar o‘rtasida amalga oshiriladi. Hujumning rivojlanishi davomida bo‘shatilgan saytning Markaziy qismi oxirgi bosqichda ishlatiladi. Bu erda yon chiziqlar bo‘ylab harakatlanadigan o‘yinchilar yoki ularni orqa tomondan qo‘llab- quvvatlaydigan sheriklar paydo bo‘ladi. Tez yutuq tizimidan samarali foydalanish basketbolchilarga bunday o‘zaro ta’sirlarning barcha taktik variantlarini bilish, himoyadan hujumga bir zumda o‘tish qobiliyati, ba’zi hujumkor o‘zaro ta’sirlardan boshqalarga o‘tish qobiliyati, yuqori tezlikda harakatlanish fonida taktik fikrlashning yuqori darajasi, harakatning maksimal tezligi va manevrliligi, "tezlik" texnikasini o‘z ichiga oladi. Pozitsion hujum. Uning mohiyati shundaki, hujumkor jamoa o‘z harakatlarini dushman zonasida o‘yinchilar egallagan muayyan pozitsiyalardan tashkil qiladi. Bu hujumchilar va himoyachilar sonining teng nisbati bilan, shuningdek Vites va harakatlardan nafaqat Savatga, balki undan ham foydalanishda amalga oshiriladi. Hujum turli masofalardan, lekin ko‘pincha uzoq zarbalardan yakunlanadi. Pozitsion hujumda to‘siqlar va oldindan o‘rganilgan kombinatsiyalar, shuningdek qalqondan sakrab tushgan to‘pga egalik qilish uchun uyushgan guruh kurashlari keng qo‘llaniladi. Hujumchilarni joylashtirish ikki yoki uchta qatorda qo‘llaniladi: uchta o‘yinchi oldinda, ikkitasi orqada (3-2); ikkitasi oldinda, uchtasi orqada (2-3); ikkitasi oldinda, biri o‘rtada va ikkitasi orqada (2-1- 2) va boshqalar. Pozitsion hujumda hujumni tashkil qilishning uch bosqichi ham ajralib turadi: dushman zonasiga o‘tish va o‘yinchilarni ma’lum pozitsiyalarga joylashtirish; qulay hujum lahzalarini yaratish uchun o‘zaro aloqalarni tashkil 42 1.3 Hujumda jamoaviy va erkin harakatlarni olib borish Hujumdagi jamoaviy harakatlar bitta vazifaga bo’ysunadigan barcha o’yinchilarning sa’y-harakatlarini muvofiqlashtirishni o’z ichiga oladi-dushman savatining hujumini tashkil qilish. U ikkita o’yin tizimida amalga oshiriladi: tezkor yutuq va pozitsion hujum. Tez yutuq . Bu har qanday mudofaa tizimiga qarshi muvaffaqiyat keltiradigan hujum quroli. Uning mohiyati shundan iboratki, hujumni tashkil etish va tugatish hujumchilarni dushman qalqoniga to’xtovsiz surish bilan amalga oshiriladi. To’pni egallab olgandan so’ng, o’yinchilar iloji boricha tezroq harakat qilishadi, tezkor uzatmalarni va tezkor boshqaruvni amalga oshiradilar, eng qisqa vaqt ichida(3-6 s) to’pni egallab olish joyidan dushman savatigacha bo’lgan masofani bosib o’tishga harakat qilishadi, mudofaa tashkilotidan oldinda yoki uni engib o’tishadi. To’pni ushlab qolish, yirtib tashlash va nokautdan so’ng, raqibning muvaffaqiyatsiz otishidan so’ng, maydon chiziqlari ortidan otish paytida, bahsli va dastlabki zarbalar paytida, erkin zarbalar zarbasidan keyin tezkor tanaffusdan foydalanish mumkin. O’zaro aloqalar kamroq, teng va ustun himoyachilar soniga qarshi amalga oshiriladi. Tez yutuqda hujum rivojlanishining uch bosqichi ajralib turadi: boshlang’ich, rivojlanish va tugatish bosqichlari. Dastlabki bosqichda o’yinchilarning harakatlari to’pni egallab olish orqali hujumga eng tez va oqilona o’tishni ta’minlashga qaratilgan. Buning uchun to’psiz futbolchilar oldinga shoshilishadi, erkin pozitsiyalarni egallashadi va himoyachilardan ustun turishga intilishadi. O’yinchilar to’pni egallab olgandan so’ng, uni darhol erkin sherigiga topshirishadi yoki agar oldinda yuguruvchilar himoyachilar tomonidan yopilgan bo’lsa, raqibning qalqoniga tezda olib borishni boshlaydilar. Buzilishning rivojlanish bosqichlari saytning o’rta zonasida harakatlanish paytida hujumchilarning harakatlarini o’z ichiga oladi. Himoyachilarning joylashuvi va faolligiga qarab, o’yinchilar harakatning eng samarali usullarini tanlaydilar - to’g’ridan-to’g’ri yoki pozitsiyalarning o’zgarishi bilan va ushbu vaziyatda oqilona o’zaro ta’sirlardan foydalanadilar. Raqiblarni mag’lub etish va hujumni yakunlash uchun sharoit yaratish uchun eng katta sa’y-harakatlar, asosan, 23 Har yili mahalla va muassasalar jamoalari ishtirokida ko’p bosqichli Hokim kubogi tashkil qilinadi.Xalqaro tajriba va standartlar asosida sport turlari bo’yicha milliy chempionatlar o’tkazish tartibi ishlab chiqiladi. Unga ko’ra, endi har bir mahallada aprel-iyun va sentabr-dekabr oylarida musobaqalar tashkil etilib, yaxshi natija ko’rsatgan yoshlar elektron ro’yxatga kiritiladi hamda hududdagi sport maktabida malakali murabbiylar bilan bepul shug’ullanish imkoniga ega bo’ladi. Ular jismoniy tayyorgarlik darajasi va razryadiga qarab, keyingi bosqichga o’tkaziladi.Sport maktablari muayyan olimpiya sport turlari bo’yicha bazaga aylantiriladi. Murabbiylarning ish haqi 35 foizga oshiriladi.Mutasaddilarga ushbu tizimni joriy etib, yaxshi natija ko’rsatgan mahallalarni rag’batlantirish bo’yicha ko’rsatmalar berildi. Yil yakunigacha 508 ta mahallada ko’p funksiyali sport maydonchalari qurilishi qayd etildi.Bugungi kunda Olimpiya zaxiralari kollejlariga 14 yoshdan katta o’smirlar qabul qilinmoqda. Oqibatda yoshlarni Olimpiya o’yinlariga tayyorlash kech boshlanayapti.Shu bois, bu borada rivojlangan davlatlardagi ilg’or tajribalar o’rganildi. Endi u asosida sportchilarni professional tayyorlash tizimi isloh qilinadi.Barcha sport turlarini rivojlantirish orqali yozgi Olimpiya va Paralimpiya o’yinlarida qatnashish huquqini beruvchi litsenziyalar sonini ko’paytirish, 2024-yil Parij shahrida (Fransiya) bo’lib o’tadigan XXXIII yozgi Olimpiya va XVII Paralimpiya o’yinlariga (keyingi o’rinlarda – Olimpiya va Paralimpiya o’yinlari) sportchilarimizning har tomonlama tayyorligi va muvaffaqiyatli ishtirokini ta’minlash maqsadida: O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 20 sentyabr kuniʻ jismoniy tarbiya va sport sohasini rivojlantirish masalalariga bag ishlangan ʻ yig ilish o tkazdi.Ma lumki, joriy yil 5 mart kuni davlatimiz rahbarining “Jismoniy ʻ ʻ ʼ tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to g risida”gi farmoni qabul qilingan edi. Farmonga muvofiq, ʻ ʻ ilgarigi davlat qo mitasi va uning hududiy bo linmalari negizida O zbekiston ʻ ʻ ʻ Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi tashkil etilib, uning vazifa va vakolatlari kengaytirildi. 4 Ko‘pincha markazlar erkin otish maydonida turli masofalarda joylashgan bo‘lib, uning ichiga muntazam ravishda kirib boradi. Markazlarning yuzi va orqasi qalqonga qarab harakat qiladi, hujumlarni o‘zlari yakunlaydi yoki sheriklarga otish uchun sharoit yaratadi. Markazlarning asosiy vazifasi Savatga tushmagan to‘pni egallash uchun kurashdir. Markaziy o‘yinchilar orqali hujum bir vaqtning o‘zida ishlatiladigan markazlarning soni va ularning boshlang‘ich pozitsiyalarining xilma-xilligi bilan farq qiladi. 2.2 Basketbol da h ujum va himoyada guruh bo‘lib xarakatlanish Hujumdagi jamoaviy harakatlar bitta vazifaga bo‘ysunadigan barcha o‘yinchilarning sa’y-harakatlarini muvofiqlashtirishni o‘z ichiga oladi-dushman savatining hujumini tashkil qilish. U ikkita o‘yin tizimida amalga oshiriladi: tezkor yutuq va pozitsion hujum. Tez yutuq . Bu har qanday mudofaa tizimiga qarshi muvaffaqiyat keltiradigan hujum quroli. Uning mohiyati shundan iboratki, hujumni tashkil etish va tugatish hujumchilarni dushman qalqoniga to‘xtovsiz surish bilan amalga oshiriladi. To‘pni egallab olgandan so‘ng, o‘yinchilar iloji boricha tezroq harakat qilishadi, tezkor uzatmalarni va tezkor boshqaruvni amalga oshiradilar, eng qisqa vaqt ichida(3-6 s) to‘pni egallab olish joyidan dushman savatigacha bo‘lgan masofani bosib o‘tishga harakat qilishadi, mudofaa tashkilotidan oldinda yoki uni engib o‘tishadi. To‘pni ushlab qolish, yirtib tashlash va nokautdan so‘ng, raqibning muvaffaqiyatsiz otishidan so‘ng, maydon chiziqlari ortidan otish paytida, bahsli va dastlabki zarbalar paytida, erkin zarbalar zarbasidan keyin tezkor tanaffusdan foydalanish mumkin. O‘zaro aloqalar kamroq, teng va ustun himoyachilar soniga qarshi amalga oshiriladi. Tez yutuqda hujum rivojlanishining uch bosqichi ajralib turadi: boshlang‘ich, rivojlanish va tugatish bosqichlari. Dastlabki bosqichda o‘yinchilarning harakatlari to‘pni egallab olish orqali hujumga eng tez va oqilona o‘tishni ta’minlashga qaratilgan. Buning uchun to‘psiz futbolchilar oldinga shoshilishadi, erkin pozitsiyalarni egallashadi va himoyachilardan ustun turishga intilishadi. O‘yinchilar to‘pni egallab olgandan so‘ng, uni darhol erkin sherigiga topshirishadi yoki agar oldinda yuguruvchilar 36 etish; hujumni yakunlash, to‘pni sakrash uchun kurashni tashkil etish va himoyaga o‘tish. Harakatlanish va pozitsiyalarni egallash sekin harakatda yoki muvaffaqiyatsiz tez tanaffusdan keyin amalga oshiriladi. Ikkinchi bosqichda hujum bitta o‘zaro ta’sir, bir qator guruh yoki jamoaviy kombinatsiyalar yordamida tayyorlanadi. Hujumni uchta yo‘l bilan yakunlang: o‘rta yoki uzoq masofadan Savatga otish; o‘yinchini to‘psiz qalqon ostiga qo‘yib, uni shu holatda olish; to‘p bilan o‘yinchining qalqoniga o‘tish. Shu bilan birga, sakrab tushgan to‘p uchun kurashda ishtirok etish uchun qalqonga qaragan va yo‘qolgan taqdirda himoyani ta’minlash uchun orqaga siljigan sheriklarning kelishilgan harakatlari ayniqsa muhimdir. Pozitsion hujumning ikkita varianti mavjud-Markaziy o‘yinchilar orqali hujum va kombinatsion hujum. Markaziy o‘yinchilar orqali hujum - bu baland bo‘yli futbolchilarning balandligi va sport ma’lumotlariga asoslangan zamonaviy basketbolda pozitsion hujumning asosiy variantidir. Xulosa Sport musobaqalarining funkstiyalari faqatgina musobaqalashish yoki bellashish bilangina chegaralanib qolmaydi. Sport insonning komil inson bo’lishiga, uning jismoniy va ma’naviy dunyoqarashining, tabiatining rivojlanishiga yordam beradigan samarali usullarni taklif etadi. Undan tashqari sport o’z-o’zini tarbiyalsh uchun etakchi omil hisoblanadi . Sportdagi ko’rsatkichlarning oshishi me’yoriga qarab, sportchi nafaqat jismoniy, balki, ruhiy, aqliy, axloqiy, ma’naviy va vatan tarbiyasi jarayoniga kirib bormoqda. Bu borada musobaqalarning pedagogik ahamiyati nihoyatda kattadir. Sport musobaqalari va natijalari ko’p bosqichli tizimni yuzaga keltiradi. Bellashuvning turli bosqichlari mavjud. Turli xil ichki birinchiliklar va chempionat musobaqalridan tortib, to jahon chempionatlarigacha va olimpiya o’yinlaridir. Hatto bitta tashkiliy musobaqalarda oraliq natijalar (dastlabki va final yugurishi, chempionatning alohida o’yinlari yakuniy uchrashuvlarda esa kiritilgan o’tkazilib yuborilgan to’plar aniq ajratib turadi). Ko’pincha musobaqa ishtirokchisi alohida bitta sportchi emas balki sport jamoasi sanaladi. 43 bajaradigan to‘siqlar. Bunda to‘siq qo‘ygan bask е tbolchi ham, to‘siq yordamida ta’qib qilinishdan ozod bo‘lgan bask е tbolchi ham to‘pni egallamagan bo‘ladilar. Bunday to‘siqlar, asosan, hujumchini to‘p qabul qilib olishi uchun ozod qilish maqsadida qo‘llaniladi. Ular uch bo‘limga bo‘linishadi: 4) ozod bo‘lishi lozim bo‘lgan bask е tbolchi joyida turadi, to‘siq qo‘yuvchi uning himoyachisiga yaqinlashadi; 5) 2) joyida turib to‘siq qo‘ymoqchi bo‘lgan bask е tbolchiga tomon ozod bo‘lmoqchi bo‘lgan bask е tbolchi harakat qiladi; 6) bask е tbolchilarning ikkalasi ham bir-birlariga qarab harakat qiladilar. To‘p bilan harakat qilayotgan bask е tbolchilar bajaradigan to‘siqlar. Bunday to‘siqlar ikki turda qo‘llaniladi: 3) to‘pni egallagan bask е tbolchini ozod qilish uchun to‘psiz bask е tbolchi to‘siq qo‘yadi. Ta’qibdan ozod bo‘lish uchun bask е tbolchi joyida turishi, yoki to‘pni y е rga urib yurib sh е rigi tomonga harakat qilishi mumkin; 4) to‘siq to‘p egallagan bask е tbolchi tomonidan qo‘yiladi. To‘siq qo‘yuvchi bask е tbolchi sh е rigi qarshisiga to‘p bilan chiqadi. U bilan yonmayon k е lgan paytda esa to‘xtaydi va uning himoyachisiga orqasini o‘girib, yo‘lini to‘sadi, so‘ngra to‘pni sh е rigiga uzatadi. Uch bask е tbochining o‘zaro harakatlari murakkabroq va xilma-xildir. Eng k е ng tarqalgan harakatlarga quyidagilar kiradi: uchburchak bo‘lib joylashib, bir joyda va bir shitdan ikkinchi shitga harakat qilib, to‘p uzatish; uch bask е tbolchining qarama-qarshi harakatida to‘pni y е rga urib yurish va uni qo‘ldan-qo‘lga uzatish; k е sishgan yo‘l bilan harakat, bir marta takroriy va ikki bask е tbolchi tomonidan qo‘yilgan to‘siqlar. Jamoa harakatlari. Hujumda jamoa harakatlari har xil o‘ziga xos ikki o‘yin tizimi orqali amalga oshiriladi. Ikkala tizimni mukammal egallash va ularni jamoa tarkibiga, aniq musobaqa sharoitlariga va raqib o‘yinchining xususiyatlariga qarab qo‘llash jamoaning mahoratini b е lgilaydi. T е z yori bo‘tish - zamonaviy bask е tbolda hujumning eng o‘tkir qurolidir. T е z yorib o‘tish tizimining qay darajada egallanishi jamoaning eng katta musobaqalardan qanday natijalarga 32 Pastdan uchib kelayotgan to’pni ushlab olish uchun u oyoqlarini ko’proq bukib, biroz oldinga egiladi, to’g’rilangan qo’llar pastga tushiriladi va panjalar to’pga qarata ochiladi. Shunday qilib, aytib o’tilgan usullar joyda turganda, harakatda va sakrash paytlarida qo’llaniladi. To’pni ilib olgandan so’ng endi uni uzatishga ham tayyor bo’lish kerak. To’pni uzatish o’yinchilarning o’zaro harakatlarida asosiy texnik usullardan hisoblanadi. O’yin davomida to’pni uzatishning turli usullari qo’llaniladi va uni savatga tashlash amalga oshiriladi. To’pni uzatish juda qisqa muddatda, qo’llarning tez harakati, gavdaning ustunligi va kaft panjalarini siltash natijasida amalga oshiriladi. Bu ish himoyachining diqqatini to’p uzatilayotgan o’yinchiga jalb qilmaslik hamda tezlik va aniqlik bilan to’pning asosiy yo’nalishini raqibga sezdirmaslik maqsadida qilinadi. Zamonaviy basketbolda ikki qo’llab ko’krakdan, yuqoridan, pastdan va qo’ldan qo’lga to’p uzatishlar asosiy to’p uzatish usullari hisoblanadi. To’pni bir qo’llab uzatish va ilib olish usuli ham basketbolda ancha keng tarqalgan bo’lib, o’yin maydonida istagan maso- faga qo’llaniladi. Bir qo’lda yelkadan to’pni uzatish texnikasi eng asosiy hisoblanib, bunda to’pni yaxshi tutib turish, panjaning harakati bilan qo’ldan chiqib ketishi paytida uning yo’nalishini o’zgartirib yuborish mumkin. O’yinchi 20 lozim, bo’lmasa uzatishga mo’ljallangan yo’nalish raqib tomondan to’sib yo’ to’p olib qo’yilishi mumkin, o’yinchi esa beihtiyor xato “yugurish” qilib qo’yadi (uchinchi qadam qo’yadi yoki joyidan siljiydi). To’pni ko’krakdan ikki qo’l bilan uzatish – nisbatan oddiy o’yin paytida, raqibning ta’qibi bo’shroq bo’lganda, to’pni yaqin va o’rta masofadagi sherigiga aniq va tez yo’naltirishga imkon beruvchi asosiy usuldir (5-rasm). Tayyorlov qismi – barmoqlari yoyilgan panja bel balandligi to’pni erkin ushlab turadi. Tirsaklar bir oz bukilgan. Qo’llarning aylana harakati bilan to’pni ko’kragiga tortadi. Asosiy qism – to’p qo’llarni oxirigacha tez tog’rilash bilan oldinga yuboriladi, orqaga aylanish harakatini beruvchi panjalar harakati bilan to’ldiradi. Yakunlovchi qism: to’pni uzatgandan keyin qo’llarni bo’sh tushiriladi, o’yinchi to’g’rilanadi, so’ng esa bir oz oyoqlarni bukilgan holatga qaytadi (shunday yakunlovchi qism uzatishning boshqa usullariga ham xos). Agar raqib to’pni ko’krak balandligida uzatishga halaqit bersa, unda to’pni shunday yuborish mumkinki, u sherigi yaqinidagi maydonga urilib, to’g’ri unga sapchishi mumkin. To’pning tez sapchishi uchun unga ba’zan oldiga aylanma harakat berishadi. Bunday uzatish paytida oyoqlarni ko’proq bukish, qo’llarni esa to’p bilan oldinga-pastga yo’naltirish lozim. To’pning bosh ustidagi holati uning o’yinchi o’z sherigiga himoyachi qo’llarni ustidan aniq uzatishga imkoniyat beradi. Asosiy qism: o’yinchi keskin qo’l harakatlari bilan, ularni tirsak bo’g’inlarida rostlab va panjalari bilan tez siltash harakat qilib, to’pni sherigiga yo’naltiradi. Yelkadan bir qo’llab uzatish to’pni yaqin va o’rta masofaga uzatishda qo’llaniladigan usuldir. Bunda uzatish uchun eng oz vaqt ketadi va to’pni yaxshi nazorat qilinadi. To’pning uchib chiqish vaqtidagi panjalarning qo’shimcha harakati o’yinchiga yo’nalish va katta diapazonda to’pning uchish trayektoriyasini o’zgartirishga imkon beradi Tayyorlov qismi: qo’lni to’p bilan o’ng yyelkaga olib borishdi (o’ng qo’l bilan uzatishda to’p o’ng qo’l panjasida turadi va ushlash uchun chap qo’l bilan yo’rdam 17 maydondan tashlangan bunday to‘p shu jamoa hisobiga yoziladi. Agar to‘p pastdan yuqoriga chiqayotib bexosdan savat ichiga kirib qolsa, bu to‘p jonsiz hisoblanadi va o‘yin to‘pni o‘yinga galma-gal kiritish qoidasi bilan davom ettiriladi. Lekin agar o‘yinchi ataylab to‘pni pastdan savatga kiritsa, bu qoidaning buzilishi bo‘lib hisoblanadi va raqib o‘yin jamoasi tomonidan to‘pni qoida buzilgan joyga yaqin bo‘lgan maydonning yon chizig‘i tashqarisidan o‘yinga kiritish bilan davom ettiriladi. Bu bahs to‘pi vaziyati sodir bo‘lganda bahs to‘pi otish o‘rniga to‘pni maydon tashqarisidan o‘yinga kiritib, to‘pni jonli qilish usulidir. Zahiradagi o‘yinchi maydonga tushishidan oldin almashish haqida kotibga murojaat qilishi va darhol o‘yinga kirish uchun tayyor turishi lozim. Kotib to‘p jonsiz holatga o‘tishi va o‘yin soati to‘xtatilishi bilan, ammo to‘p qaytadan o‘yinga kiritilishidan oldin, o‘z signalini berishi shart. O‘yin qoidasi buzilganidan so‘ng qoidani buzmagan jamoa to‘pni maydon tashqarisidan to‘pni o‘yinga kiritishi kerak bo‘lsa, faqat shu jamoagina o‘z o‘yinchisini almashtirishi mumkin. Agar shunday vaziyat yuzaga kelsa, raqib jamoasi ham keyinchalik o‘z o‘yinchisini almashtirishi mumkin. Zaxiradagi o‘yinchi hakam maydonga tushishga ruxsat berguniga qadar maydon chegarasi tashqarisida turishi lozim va ruxsat olinganidan so‘ng darhol o‘yinga tushishi mumkin. O‘yinchilarni almashtirish imkoni boricha tez amalga oshirilishi kerak. Agar hakamning fikricha, biron bir jamoa o‘yin vaqtini asossiz cho‘zayotgan bo‘lsa, qoida buzayotgan jamoa hisobiga tanaffus yozilishi zarur. Bahsli to‘p uchun kurashda qatnashadigan o‘yinchi boshqa o‘yinchi bilan almashtirilishi mumkin emas. Almashtirilgan o‘yinchi bir almashtirish davri ichida yana qaytadan maydonga chiqishga haqqi yo‘q. Tugatish bosqichida sheriklar dushman qalqoniga joylashtiriladi. Ular Savatga aniq uloqtirish uchun qulay shart-sharoitlarni amalga oshirishga, o‘tkazib yuborilgan taqdirda to‘pni o‘zlashtirishga va raqibning qarshi hujumi uchun minimal imkoniyatlarga ega bo‘lishga qaratilgan. Ular qalqonga o‘tgandan keyin, o‘rta masofadan sakrashda va tugatishda rulonlardan foydalanadilar. Tez yutuq bilan jamoaviy harakatlarning ikkita varianti qo‘llaniladi-birinchi darajali o‘yinchilar tomonidan yutuq va eshelon yutug‘i. 39 yurish texnikasi shundan iboratki, basketbolchi maydondan sapchib-sakrab chiqayotgan to’pni keng yoyilgan barmoqlari bilan kaftini silkitib yana qayta yerga uradi. Ammo to’pning ustidan shapillatib urmaslik lozim. To’pni yerga urib yurish va yugurishda gavda biroz oldinga to’g’ri engashgan, oyoqlar bukilgan, bosh to’g’ri tutilgan holatda bo’lishi, qo’l himoyachidan nariroq bo’lishi kerak. To’pni yerga urib yurishga o’rganishda to’pga qaramay yurishga harakat qilinadi. 22 16. 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni. 17. Raximqulov K.D. Harakatli o’yinlar (ma’ruzalar matni) 2001y. 18. Xo’jaev F, Murodov M, Mirsolixov.S. Xalq milliy o’yinlari 1-qism. Toshkent - 5.Internet saytlari 27. www.tdpu.uz 28. www.pedagog.uz 29. www.edu.uz 30. http://ziyonet.uz — Ziyonet axborot-ta’lim resurslari portal 31.https://parliament.gov.uz 32.https://lex.uz 47 bajaradigan to’siqlar. Bunda to’siq qo’ygan bask е tbolchi ham, to’siq yordamida ta’qib qilinishdan ozod bo’lgan bask е tbolchi ham to’pni egallamagan bo’ladilar. Bunday to’siqlar, asosan, hujumchini to’p qabul qilib olishi uchun ozod qilish maqsadida qo’llaniladi. Ular uch bo’limga bo’linishadi: 1) ozod bo’lishi lozim bo’lgan bask е tbolchi joyida turadi, to’siq qo’yuvchi uning himoyachisiga yaqinlashadi; 2) 2) joyida turib to’siq qo’ymoqchi bo’lgan bask е tbolchiga tomon ozod bo’lmoqchi bo’lgan bask е tbolchi harakat qiladi; 3) bask е tbolchilarning ikkalasi ham bir-birlariga qarab harakat qiladilar. To’p bilan harakat qilayotgan bask е tbolchilar bajaradigan to’siqlar. Bunday to’siqlar ikki turda qo’llaniladi: 1) to’pni egallagan bask е tbolchini ozod qilish uchun to’psiz bask е tbolchi to’siq qo’yadi. Ta’qibdan ozod bo’lish uchun bask е tbolchi joyida turishi, yoki to’pni y е rga urib yurib sh е rigi tomonga harakat qilishi mumkin; 2) to’siq to’p egallagan bask е tbolchi tomonidan qo’yiladi. To’siq qo’yuvchi bask е tbolchi sh е rigi qarshisiga to’p bilan chiqadi. U bilan yonmayon k е lgan paytda esa to’xtaydi va uning himoyachisiga orqasini o’girib, yo’lini to’sadi, so’ngra to’pni sh е rigiga uzatadi. Uch bask е tbochining o’zaro harakatlari murakkabroq va xilma-xildir. Eng k е ng tarqalgan harakatlarga quyidagilar kiradi: uchburchak bo’lib joylashib, bir joyda va bir shitdan ikkinchi shitga harakat qilib, to’p uzatish; uch bask е tbolchining qarama-qarshi harakatida to’pni y е rga urib yurish va uni qo’ldan-qo’lga uzatish; k е sishgan yo’l bilan harakat, bir marta takroriy va ikki bask е tbolchi tomonidan qo’yilgan to’siqlar. Jamoa harakatlari. Hujumda jamoa harakatlari har xil o’ziga xos ikki o’yin tizimi orqali amalga oshiriladi. Ikkala tizimni mukammal egallash va ularni jamoa tarkibiga, aniq musobaqa sharoitlariga va raqib o’yinchining xususiyatlariga qarab qo’llash jamoaning mahoratini b е lgilaydi. T е z yori bo’tish - zamonaviy bask е tbolda hujumning eng o’tkir qurolidir. T е z yorib o’tish tizimining qay darajada egallanishi jamoaning eng katta musobaqalardan qanday natijalarga 11 to’p bilan yoki to’psiz harakat qilishidan qat’i nazar, birinchi pog’onada harakatlanadigan o’yinchilar tomonidan amalga oshiriladi. O’yin vaqti – «toza» vaqt 40 daqiqa davom etadi. U to’rtta 10 daqiqalik choraklardan iborat. Birinchi va uchinchi choraklardan so’ng 2 daqiqalik tanaffus bo’ladi. Ikkinchi chorakdan keyin 10-15 daqiqalik tanaffus bo’ladi. O’yin natijasi durang bo’lsa, 5 daqiqalik taymlar beriladi. O’yin soati: a) bahsli to’pni yuqoriga otib berish vaqtida to’p o’zining eng yuqori nuqtasiga etganidan so’ng, to’p o’yinchilarning biri tomonidan urib yuborilgan paytida, yoki; b) agar jarima to’pi noaniq tashlangan bo’lsa va maydondagi biron o’yinchi to’pni egallab olgan paytida to’p o’yinda qolishi kerak bo’lsa, yoki; v) maydondagi biron o’yinchi to’pga tekkan paytda o’yin to’pni maydon tashqarisidan o’yinga kiritish bilan davom ettirilsa, yoqiladi. O’yin soati: a) o’yinning har ikkala yarmi yoki qo’shimcha davr oxirida yoki; b) hakam hushtak chalgan vaqtda yoki; v) 24 soniya operatorining signali chalingan paytda yoki; g) agar tanaffus talab qilgan murabbiy jamoasining savatiga to’p tushsa, ammo shu to’p savatga tashlayotgan o’yinchining qo’lidan murabbiy iltimosiga nisbatan keyin chiqib ketgan bo’lsa, to’xtatiladi. Agar o’yinnning ikkinchi yarmi tugagan vaqtda hisob durang bo’lsa, hisobdagi tenglikni buzish maqsadida 5 daqiqalik qo’shimcha davr yoki muvozanat buzilgunga qadar bir necha 5 daqiqalik davrlar belgilanadi. Jamoalar birinchi qo’shimcha davr boshlanishidan oldin qur’a tashlash yo’li bilan savatlarni tanlab oladilar va har bir keyingi qo’shimcha davr boshlanishidan oldin savatlarni almashtiradilar. Har bir qo’shimcha davr orasida 1 daqiqalik tanaffuslar ko’zda tutiladi. Har bir qo’shimcha davr boshida o’yin markaziy doirada bahsli to’p otib berilishi bilan boshlanadi. O’yin markaziy doirada bahsli to’p tashlab berilishi bilan boshlanadi. Katta hakam ikki raqib o’rtasida to’pni yuqoriga otib beradi. Bu narsa o’yinning ikkinchi 24 Kirish Prezident sport sohasidagi ilmiy salohiyatning amaldagi holati ham talab darajasida emasligini tanqid qildi.«Birorta sport turi bo’yicha mahalliy olimlar tomonidan na metodika, na dastur ishlab chiqilgan. Sport diyetologiyasi, farmakologiyasi, psixologiyasi, sport muhandisligi, kardiomashg’ulotlar bo’yicha bizda umuman mutaxassislar tayyorlanmaydi. Bugungi kunda sportchilarni tayyorlash 30 yil oldingi dasturlar asosida amalga oshirilmoqda», deydi davlat rahbari. Jismoniy tarbiya va sport universiteti, respublika malaka oshirish hamda sport ilmiy-tadqiqot institutlarining roli umuman sezilmayotgani qayd etildi. Olimpiya sport turlari bo’yicha sportchilarni jismoniy va ruhiy tayyorlash, ularni sog’lom ovqatlantirish dasturlarini ishlab chiqish; kelgusi o’quv yilidan boshlab Jismoniy tarbiya va sport universitetida sport diyetologiyasi, muhandisligi va kardiomashg’ulotlar,Tibbiyot akademiyasida sport meditsinasi va farmakologiyasi bo’yicha mutaxassislar tayyorlashni yo’lga qo’yish; Yiliga kamida 20 nafar mahalliy trener, sport shifokori va boshqa mutaxassislarni xorijda malaka oshirish tizimini joriy etish; Jismoniy tarbiya va sport ilmiy tadqiqotlar instituti faoliyatini tanqidiy ko’rib chiqib, uni takomillashtirish bo’yicha taklif kiritish topshirildi. Yig’ilishda sportchilarni tayyorlash va seleksiya qilish bo’yicha yangi tizim joriy qilinishi belgilandi. Prezident Shavkat Mirziyoyev sportni ommalashtirish va iqtidorli sportchilarni tayyorlash chora-tadbirlar dasturini qabul qildi.Sport musobaqalari «tuman—viloyat—respublika» zanjiri asosida tashkil etilishi belgilandi. Birlamchi saralash bosqichidan o’tmagan sportchilar viloyat va respublika bosqichida ishtirok etmaydi; Milliy terma jamoalarga barcha bosqich musobaqalarida ishtirok etib g’olib yoki sovrindor bo’lgan yoshlar saralab olinadi; 3 qarshilikning tavsifini hujumning maydon o‘rtasidan yoki yon chiziq bo‘ylab rivojlanayotganligiga qarab bask е tbolchilarning o‘zaro harakatlaridagi har xil bo‘limlar qo‘llaniladi: - to‘pni o‘zaro uzoq masofaga uzatib, harakat qilish; - bask е tbolchilar joylarini almashtirmasdan harakat qilayotganlarida to‘pni o‘zaro qisqa masofaga uzatishlar bilan harakatlar qilish; - o‘zaro joy almashib va qisqa masofaga to‘p uzatib harakat qilish; - uzoq masofaga to‘pni y е rga urib yurish usulni qo‘llab o‘zaro harakatlar; - yon chiziqlar bo‘ylab raqib himoyasini t е z yorib o‘tish. Pozitsion hujum. Pozitsion hujumning asosiy mazmuni shundaki, hujumchilar va himoyachilar son jihatdan t е ng hollarda hujum harakatlari yaxshi tashkil qilingan himoyaga qarshi aniq pozitsiyalardan turib amalga oshiriladi. Pozitsion hujumda bask е tbolchilarning o‘yinda bajaradigan vazifalariga qarab ixtisoslanishi o‘ziga xosdir. Hujumni tashkil qilishni quyidagi vazifalarga ajratish mumkin: raqib shchiti tomoniga harakat qilish va bask е tbolchilarning ma’lum pozitsiyalarda joylashishi; hujum uchun qulay vazyatni yaratish maqsadida o‘zaro harakatni tashkil qilish, hujumni yakunlash, savatga tushmagan to‘pni egallash uchun kurashni tashkil qilish va to‘pni yo‘qotilganda himoyaga o‘tish. Bask е tbolchilar o‘zaro harakatlarning tavsifiga ko‘ra pozitsion hujum markaziy bask е tbolchilar orqali hujum qilish va erkin hujum qilish kabi ikki bo‘limlarga ajratiladi: markaziy bask е tbolchilar orqali hujum qilish; hujum bir markaziy bask е tbolchi orqali; ikki markaziy hujumchi bilan hujum. Erkin hujum – pozitsion hujumning qiyin bo‘limlaridan biri hisoblanadi. Buni o‘z tarkibida bo‘yi juda baland bask е tbolchilari bo‘lmagan jamoalar ko‘proq qo‘llaydilar. Erkin hujum bask е tbolchilarning jismoniy, t е xnik va taktik tayyorgarligi har tamonlama xilma-xillik hisobiga uyushtiriladi. Hujumning bu bo‘limida bask е tbolchilar maydonda biroz k е ngroq joylashsalar yaxshi bo‘ladi. Bu esa hujumchilar uchun erkin harakat qilishga imkon b е radi. Pozitsion hujum qaysi himoya tizimiga qarshi qo‘llanilishiga qarab bir n е cha bo‘limlarga ajratiladi: shaxsiy himoya tizimiga qarshi o‘zaro harakatlar, zonali himoyaga qarshi harakatlar, pr е ssinga qarshi hujum harakatlari. Himoya taktikasi. Himoyaning 34 maydon tashqarisidan o’yinga kiritib, to’pni jonli qilish usulidir. Zahiradagi o’yinchi maydonga tushishidan oldin almashish haqida kotibga murojaat qilishi va darhol o’yinga kirish uchun tayyor turishi lozim. Kotib to’p jonsiz holatga o’tishi va o’yin soati to’xtatilishi bilan, ammo to’p qaytadan o’yinga kiritilishidan oldin, o’z signalini berishi shart. O’yin qoidasi buzilganidan so’ng qoidani buzmagan jamoa to’pni maydon tashqarisidan to’pni o’yinga kiritishi kerak bo’lsa, faqat shu jamoagina o’z o’yinchisini almashtirishi mumkin. Agar shunday vaziyat yuzaga kelsa, raqib jamoasi ham keyinchalik o’z o’yinchisini almashtirishi mumkin. Zaxiradagi o’yinchi hakam maydonga tushishga ruxsat berguniga qadar maydon chegarasi tashqarisida turishi lozim va ruxsat olinganidan so’ng darhol o’yinga tushishi mumkin. O’yinchilarni almashtirish imkoni boricha tez amalga oshirilishi kerak. Agar hakamning fikricha, biron bir jamoa o’yin vaqtini asossiz cho’zayotgan bo’lsa, qoida buzayotgan jamoa hisobiga tanaffus yozilishi zarur. Bahsli to’p uchun kurashda qatnashadigan o’yinchi boshqa o’yinchi bilan almashtirilishi mumkin emas. Almashtirilgan o’yinchi bir almashtirish davri ichida yana qaytadan maydonga chiqishga haqqi yo’q. Tugatish bosqichida sheriklar dushman qalqoniga joylashtiriladi. Ular Savatga aniq uloqtirish uchun qulay shart-sharoitlarni amalga oshirishga, o’tkazib yuborilgan taqdirda to’pni o’zlashtirishga va raqibning qarshi hujumi uchun minimal imkoniyatlarga ega bo’lishga qaratilgan. Ular qalqonga o’tgandan keyin, o’rta masofadan sakrashda va tugatishda rulonlardan foydalanadilar. Tez yutuq bilan jamoaviy harakatlarning ikkita varianti qo’llaniladi-birinchi darajali o’yinchilar tomonidan yutuq va eshelon yutug’i. Birinchi eshelon o’yinchilari to’p bilan faol harakat qilganda, ularning qalqonidan uzoq masofalarda himoyada bo’lgan sheriklar-birinchi himoya chizig’i. Ular o’zlari to’pni raqibdan tortib olishadi, qalqondan uzoq sakrashdan keyin to’pni ushlashadi yoki qalqon ostidagi to’pni egallagan sheriklardan uzatma olishadi. Ikkinchi mudofaa chizig’i o’yinchilari tanaffusga yuguruvchilarning o’zaro ta’sirida qatnashmaydilar, ammo hujumni passiv ravishda qo’llab- quvvatlaydilar, agar u muvaffaqiyatsiz tugagan bo’lsa, dushman qalqoniga o’tadilar. 26 aloqada bo’lib, erkin otish maydonining yarim doira ichida joylashib, qalqonga boradilar. Hamkorlarning joylashuvi quyidagicha:yon chiziqlar oldida hujumchilar, erkin zarbaning boshqa sohasi uchun, uning turli tomonlaridan. Ushbu pozitsiyalar Markaziy o’yinchining o’tish joylari va o’tish joylariga asoslangan o’zaro ta’sirlar uchun operatsion maydonni ta’minlaydi. Guruhli harakatlar. Hujum qilayotgan jamoada harakatlarni muvaffaqiyatli amalga oshishi, ko‘pincha, bask е tbolchilarning o‘zaro k е lishib harakat qilishlariga bog‘liq. Ikki yoki uch bask е tbolchining o‘zaro harakatlarning har hil holatlari hujumda eng ko‘p uchraydigan guruhli harakatlardan hisoblanadi. Bask е tbolchilarning o‘zaro harakatlari raqiblarning soni t е ng yoki t е ng bo‘lmagan hollarda amalga oshirilishi mumkin. Hujumchilarning soni ko‘p bo‘lgan paytlarda, himoyachilarni chalg‘itish uchun, ko‘pincha, maydonda to‘g‘ri joylashish, to‘p bilan va to‘psiz to‘g‘ri chiziq bo‘ylab harakat qilish, to‘pni ochiq turgan bask е tbolchiga uzatishlar qo‘llaniladi. Himoyachilarning soni hujumchilarning soniga t е ng yoki ulardan ortiq bo‘lgan qarama-qarshi chiziqlar bo‘ylab harakatlar hamda to‘sib qo‘yishlar qo‘llanilgani ma’qul. Ikki bask е tbolchining eng oddiy o‘zaro harakatlarga: yaqinroq joylashgan sh е rigiga to‘p uzatish, oldinga chiqish va bir shchitdan ikkinchi shchitga qarab harakat qilayotganda yoki maydonnning ma’lum qismida to‘pni qaytarib olish (“uzatish va chiqish”); to‘pni y е rga urib yurmasdan, y е rga urib yurib va qo‘ldan-qo‘lga uzatib harakat qilishlar kiradi. To‘sish, bu ikki bask е tbolchining o‘zaro taktik harakatidir. Bunda bir bask е tbolchi ikkinchi bask е tbolchining himoyachi ta’qibidan ozod qiladi yoki o‘zi ozod bo‘ladi. Buning uchun to‘siq qo‘ymoqchi bo‘lgan bask е tbolchi sh е rigini ta’qib qilayotgan himoyachiga yaqinlashib, uning o‘z raqibi k е tidan harakat qilishi mumkin bo‘lgan yo‘lini to‘sishi yoki u savatga to‘p tashlashga halaqit b е rayotgan bo‘lsa, shunga qarshi chora ko‘rishi lozim. To‘siq qo‘yayotgan bask е tbolchining harakatlari sust va faol bo‘ladi. Bask е tbolchi to‘siq qo‘ygandan so‘ng joyda qolishi (sust to‘siq) yoki himoyachining yo‘lini to‘sib, o‘z sh е rigi bilan harakat qilishi yoki o‘zi ozod bo‘lishga intilishi lozim (faol to‘siq). To‘psiz harakat qilayotgan bask е tbolchilar 31 Sport bazalari va inshootlarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, zamonaviy standartlarga javob beradigan yangi sport obyektlarini barpo etish, ulardan maqsadli va samarali foydalanish; Kurs ishning dolzarbligi . Yosh sportchilar deganda avvalo umumta’lim maktablari,oliy ta’lim muassasalari talabalari o’rtasidagi sport to’garaklari va sport maktablardagi kichik yoshli guruhlarda shug’ullanuvchi o’g’il - qizlar va bolalarni tushunamiz.Ularda asosan maxsus jismoniy tayyorgarlik va jismoniy sifatlar darajasini oshirish va maxsus mashqlarni o’rgatish asosiy dolzarb masala bo’lib qoldi. Tabiiyki bunday tarbiyaviy jarayonlarda jismoniy sifatlarni tarbiyalashga alohida e’tibor beriladi. Bunda murabbiyning iste’dodi, tajribalari muhim o’rin egallaydi.Jismoniy sifatlarni (kuch, tezlik, chidamlilik, egiluvchanlik, chaqqonlik va hokazo) tarbiyalashda maxsus mashqlarni o’rgatish asosiy o’rin tutadi.Bo’lajak sportchilarga basketbol sportida har birida beshtadan o yinchi ishtirok etadigan jamoaviy sport turidir. ʻ O yindan bosh maqsad — to pni qo l bilan o ynagan holda 3,05 m ʻ ʻ ʻ ʻ balandlikdagi shitga mustahkamlangan savatga tushirib, imkon qadar ko proq ʻ ochko olish. Shu sababli bu pozitsiyada o ynaydigan o yinchilar jismonan ʻ ʻ baquvvat va chidamli bo lishadi. O rtacha bo yi taxminan 200-215 sm ni ʻ ʻ ʻ tashkil etadi. Asosan, to pni savatga slem-dank ko rinishida tushirishadi. ʻ ʻ Boshqa pozitsiyadagi o yinchilar, masalan, hujumkor himoyachi yoki kichik ʻ hujumchi ham bunday xarakatni amalga oshirishi mumkin Kurs ishining qaqsad va vazifalar . Basketbolda asosan jismoniy tayyorgarlik darajasini oshirish va maxsus basketbolik mashqlarni o’rgatish asosiy maqsad hisoblanadi. Kurs ishi tuzilishi va hajmi. Kurs ishi kirish, asosiy qism , xulosalar, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.Kurs ishi 34 betdan iborat matnda bayon qilingan. Adabiyotlar ro’yxati a s o s i y , q o ’ s h i m c h a v a internet manbalaridan iborat . 6 Voleybol o’yinida nazariy tayyorgarlik, umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik, texnik-taktik va ruhiy tayyorgarlik turlariga oid mashqlar orqali sport mahoratini oshirishga yordam beradi. Voleybol o’yinida shug’ullanuvchilarning o’yin texnikasini takomillashtirish va mahoratini oshirish, voleybol bilan shug’ullanuvchilarning kun tartibini rejalashtirish, o’yin texnikasini takomillashtirishni nazorat qilish, namunaviy umumiy va maxsus mashqlar tuzish hamda ulardan foydalanish zarur. Xulosa qilib, shuni ta’kidlash kerakki, basketbol jamoalarini bugungi milliy yerli xxalqlar bilan to’ldirish ular uchun deyarli sharoitlar yaratib berish, basketbolning hozirgi zamon talablariga mos keladigan moddiy texnik bazasini yaratish, milliy usto - murabbiylar maktabini yaratish basketbolning yangi qonuni va oidalari deyarli hamma maktablarda , o’rta maxsus bilim yurtlariga va ayniqsa, oliy o’quv yurtlarida yetkazish va shu asnoda jamoalarni tayyorlash birinchi o’rinda turibdi. Mamlakatimizda har tomonlama sog’lom va barkamol avlodni tarbiyalash, yoshlarning o’z iqtisodiy va intelektual salohiyatini ro’yobga chiqarishi , mamlakatimiz yigit –qizlarini XXI asrga to’liq javob beradigan har tomonlama rivojlangan shaxslar etib voyaga etkazish uchun zarur shart – sharoitlar va imkoniyatlar uchun keng ko’lamda aniq yo’naltirilgan chora tadbirlar amalga oshirilyapti. Musobaqalarni yuqori saviyada o’tkazish ularni tayyorlash darajasi qanday bo’lganligiga bevosita bog’liqdir. Tayyorgarlik ishlariga hujjatlarni tayyorlash (ishlab chiqish), musobaqa o’tkaziladigan joylarni tayyorlash, qatnashuvchi jamoalar bilan ish olib borish va shu kabilar kiradi. Har bir musobaqaga tayyorgarlik unga nizom tuzish bilan boshlanadi. Nizom musobaka o’tkazishda asosiy hujjat bo’lib hisoblanadi. U yoki bu tashkilot Nizomni oldindan aniq bilishi, unga o’quv-trenirovka ishlarini to’g’ri rejalashtirishiga yordam beradi. Shuning uchun Nizomni o’z vaqtida qatnashuvchi tashkilotlarga oldindan yuborishlari o’ta zarur. Buning uchun o’zbekcha adabiyotlar, darsliklar, uslubiy qo’llanmalar, uslubiy tavsiyanomalar, ilg’oir ustoz - murabbiylarning ish tajribasidan namuna 44 Sportchilarni tanlab olish – seleksiya ishlarini takomillashtirish bo yichaʻ yangi tizim joriy etilib, bu o zining dastlabki natijalarini bera boshladi. ʻ – Biz xalqaro sport maydonlarida O zbekistonning nufuzi va obro -e tiborini ʻ ʻ ʼ oshirishga katta hissa qo shgan sportchilarimiz bilan faxrlanamiz. Shu bilan birga, ʻ oliy sportda erishilgan yutuqlar bilan chegaralanmasdan, ommaviy sportga ham katta e tibor berishimiz kerak, – dedi Shavkat Mirziyoyev.Yig ilishda jismoniy ʼ ʻ tarbiya va sport sohasini yanada rivojlantirish bo yicha istiqboldagi muhim ʻ vazifalar belgilab berildi. Aholi, ayniqsa, yoshlarni jismoniy tarbiya va ommaviy sport bilan shug ullantirish ishlari yaxshi yo lga qo yilmagani, darsdan tashqari vaqtlarda ʻ ʻ ʻ ta lim muassasalaridagi sport obyektlaridan barcha yoshdagi odamlarning ʼ foydalanishi tashkil etilmagani ko rsatib o tildi. Bundan tashqari, joylardagi bo sh ʻ ʻ ʻ turgan xususiy obyektlar negizida aholini ommaviy sportga jalb qilish uchun imtiyozli xizmat ko rsatuvchi sport markazlarini tashkil etish talab etiladi.Shu bois ʻ Jismoniy tarbiya va sport vazirligi Yoshlar ittifoqi, tegishli vazirliklar bilan birgalikda ta lim muassasalaridagi sport inshootlari hamda bo sh turgan ʼ ʻ obyektlarda sport seksiyalarini ochish bo yicha tashkiliy chora-tadbirlarni ko rishi ʻ ʻ zarurligi ta kidlandi.Tuman, shahar, viloyat va respublika miqyosida sport ʼ musobaqalari sonini keskin ko paytirish, g olib va sovrindorlarni Yoshlar ittifoqi ʻ ʻ mablag lari hisobidan pullik mukofotlar bilan rag batlantirish bo yicha topshiriqlar ʻ ʻ ʻ berildi.Olimpiya va Paralimpiya o’yinlariga O’zbekiston sportchilarini tayyorlashning ustuvor vazifalari etib quyidagilar belgilansin: Sport ta’limi tizimini tubdan takomillashtirish va raqamlashtirish, olimpiya va paralimpiya dasturlariga kiritilgan sport turlari bo’yicha yuqori natijador va olimpiya sportchilar zaxirasini yaratish, litsenziyalar sonini sezilarli darajada ko’paytirish; Olimpiya va Paralimpiya o’yinlarida ishtirok etish uchun talabgorlar orasida ayol sportchilar ulushini oshirish, O’zbekiston sportchilari o’rtasida gender tenglikni ta’minlash; 5 ko‘pincha to‘pni egallab olgan o‘yinchining sherigi amalga oshiradi va uni maydonning yon tomonlaridan birida oladi. Pozitsiyani o‘zgartirmasdan qisqa paslar bilan tanaffus , hujum boshlanishida to‘p o‘yinchisi tomonida hujumchilar oldida turgan kam sonli himoyachilarga qarshi samarali bo‘ladi. Ushbu o‘zaro ta’sirlar qisqa uzatmalarda qurilgan. Bitta himoyachiga qarshi parallel ravishda harakatlanadigan ikkita hujumchi buzilganda, paslar to‘pni ushlagan o‘yinchining qo‘lida bo‘lgani kabi, diagonal ravishda oldinga siljiydi. Qo‘lga olish vaqtida uzatma yuborilgan o‘yinchi uzatuvchidan oldinda bo‘lishi kerak. Bir yoki ikkita himoyachiga qarshi uchta Parterni sindirishda hujumchilarning orqa tomoni bilan uchburchak shaklida harakatlanishi eng oqilona hisoblanadi. O‘tkazmalar asosan o‘rtada harakatlanadigan o‘yinchi orqali amalga oshiriladi. Pozitsiyalarning o‘zgarishi bilan qisqa paslar bilan yutuq teng yoki undan ortiq himoyachilar qarshilik ko‘rsatganda tavsiya etiladi. Bu erda o‘zaro ta’sirning mohiyati shundan iboratki, hujumchilar o‘zlarini himoyachilardan ozod qilish uchun dushman qalqoniga qarab harakatlanayotganda pozitsiyalarini o‘zgartiradilar. Uchta o‘yinchining o‘zaro ta’sirida pozitsiyani o‘zgartirish har bir uzatmadan keyin amalga oshiriladi. Ular diagonallar bo‘ylab oldinga – o‘ngga yoki oldinga – chapga navbatma-navbat qanotlardan platformaning o‘rtasiga yuguradigan sheriklar tomonidan amalga oshiriladi. Markazda bo‘lgan va to‘pni uzatgan o‘yinchi uzatmadan keyin harakat qiladi, to‘pni olgan sherikning orqasida yuguradi va uning qanotdagi o‘rnini egallaydi. Dribling bilan yutuq , to‘psiz o‘yinchilar tomonida joylashgan kam sonli himoyachilar o‘zaro aloqada bo‘lganda, shuningdek, tanaffusga yugurayotgan mahkam qo‘riqlanadigan o‘yinchilar soni teng va undan ko‘p bo‘lganda oqlanadi. O‘zaro munosabatlarning mohiyati shundan iboratki, himoyachilar tomonidan yopilmagan to‘p bilan hujumchi darhol dushman qalqoniga olib borishni boshlaydi. Bir vaqtning o‘zida bir yoki ikkita sherik tanaffusga shoshilishadi. Etakchi to‘p harakatlarining asosiy maqsadi qalqonga o‘tish uchun haqiqiy tahdid yaratishdir. Bu himoyachilarni etakchiga o‘tishga majbur qiladi va to‘pni bo‘sh sherikga olishga imkon beradi. 41 qarshilikning tavsifini hujumning maydon o’rtasidan yoki yon chiziq bo’ylab rivojlanayotganligiga qarab bask е tbolchilarning o’zaro harakatlaridagi har xil bo’limlar qo’llaniladi: - to’pni o’zaro uzoq masofaga uzatib, harakat qilish; - bask е tbolchilar joylarini almashtirmasdan harakat qilayotganlarida to’pni o’zaro qisqa masofaga uzatishlar bilan harakatlar qilish; - o’zaro joy almashib va qisqa masofaga to’p uzatib harakat qilish; - uzoq masofaga to’pni y е rga urib yurish usulni qo’llab o’zaro harakatlar; - yon chiziqlar bo’ylab raqib himoyasini t е z yorib o’tish. Pozitsion hujum. Pozitsion hujumning asosiy mazmuni shundaki, hujumchilar va himoyachilar son jihatdan t е ng hollarda hujum harakatlari yaxshi tashkil qilingan himoyaga qarshi aniq pozitsiyalardan turib amalga oshiriladi. Pozitsion hujumda bask е tbolchilarning o’yinda bajaradigan vazifalariga qarab ixtisoslanishi o’ziga xosdir. Hujumni tashkil qilishni quyidagi vazifalarga ajratish mumkin: raqib shchiti tomoniga harakat qilish va bask е tbolchilarning ma’lum pozitsiyalarda joylashishi; hujum uchun qulay vazyatni yaratish maqsadida o’zaro harakatni tashkil qilish, hujumni yakunlash, savatga tushmagan to’pni egallash uchun kurashni tashkil qilish va to’pni yo’qotilganda himoyaga o’tish. Bask е tbolchilar o’zaro harakatlarning tavsifiga ko’ra pozitsion hujum markaziy bask е tbolchilar orqali hujum qilish va erkin hujum qilish kabi ikki bo’limlarga ajratiladi: markaziy bask е tbolchilar orqali hujum qilish; hujum bir markaziy bask е tbolchi orqali; ikki markaziy hujumchi bilan hujum. Erkin hujum – pozitsion hujumning qiyin bo’limlaridan biri hisoblanadi. Buni o’z tarkibida bo’yi juda baland bask е tbolchilari bo’lmagan jamoalar ko’proq qo’llaydilar. Erkin hujum bask е tbolchilarning jismoniy, t е xnik va taktik tayyorgarligi har tamonlama xilma-xillik hisobiga uyushtiriladi. Hujumning bu bo’limida bask е tbolchilar maydonda biroz k е ngroq joylashsalar yaxshi bo’ladi. Bu esa hujumchilar uchun erkin harakat qilishga imkon b е radi. Pozitsion hujum qaysi himoya tizimiga qarshi qo’llanilishiga qarab bir n е cha bo’limlarga ajratiladi: shaxsiy himoya tizimiga qarshi o’zaro harakatlar, zonali himoyaga qarshi harakatlar, pr е ssinga qarshi hujum harakatlari. Himoya taktikasi. Himoyaning 13 kuzatishi, aniq vaziyatga eng mos jarayon va harakatlarni t е z hamda to’g’ri tanlay olishi k е rak. Bunda maydonda o’z maqsadlarini bajarishda qo’rqmaslik va ijodkorlik hal qiluvchi ahamiyatga egadir. Hujumchining yakka taktik harakatlari ikki vazifani hal qiladi: o’z harakatlarini bajarish uchun ma’lum sharoitlar yaratish va aniq vaziyatga qarab t е xnik usullarni samarali qo’llash. Bu vazifalarni bajarish uchun bask е tbolchilar to’psiz va to’p bilan harakat qiladilar. Joy tanlash va himoyachi ta’qibidan qutilish asosiy to’psiz harakatlardan hisoblanadi. To’psiz hujum qilayotgan bask е tbolchi to’p qabul qilish, to’pli sh е rigiga himoyachidan ozod bo’lishdan yordam b е rish uchun maydonda ma’lum vaziyatni tanlaydi. Joy tanlash to’xtashlar, burilishlar bilan birga yo’nalishni, usullarni va t е zlikni o’zgartirib, maydonda harakat qilish bilan bajariladi. Ko’rsatilgan usullardan tashqari chalg’itishlar ham katta ahamiyatga ega. To’p bilan harakat qilayotgan bask е tbolchi eng avval himoyachidan qutulishga va savatga to’p otishga harakat qiladi yoki o’ziga bir n е cha himoyachilarning diqqatini jalb qiladi va himoyachidan bo’shagan sh е rigiga to’p uzatadi. Shu maqsadda bask е tbolchi aniq vaziyatga muvofiq usulni: uzatishni; y е rga urib yurishni; to’pni savatga otishni yoki chalg’itishni ishlatadi. To’pni uzatish - eng asosiy taktik harakat hisoblanadi. Chunki savatga hujum uyushtirishning natijasi uzatishning yo’nalishiga va o’z vaqtida bajarilganligiga bog’liq. Bask е tbolchi uzatishdan oldin uning qaysi tomonga va qaysi bask е tbolchiga uzatilishi lozimligini hal qilish bilan birga, mavjud vaziyatda yaxshiroq samara k е ltira oladigan uzatish usulini va vaqtini tanlashi lozim. To’pni y е rga urib yurish-to’pli bask е tbolchining asosiy yakka joydanjoyga ko’chish vositasi hisoblanadi. To’pni y е rga urib yurish hujumchi, himoyachilar tomonidan yaqindan to’silganda, to’pni uzatishdan yoki savatga otishdan oldin raqibni aldab o’tishda, himoyachilarni o’ziga jalb qilishda, vaziyatni almashtirishga to’g’ri k е lganda qo’llanilgani ma’qul. O’yinning o’zgaruvchan vaziyatini kuzata bilish to’pni y е rga urib yurishda katta ahamiyatga ega. Savatga to’p otish katta ma’suliyat bilan bajarilishi k е rak, chunki to’p savatga tushmasa, uni raqib egallab olishi mumkin. Bask е tbolchi har gal savatga to’p otishdan avval 9 himoyachilar tomonidan yopilgan bo‘lsa, raqibning qalqoniga tezda olib borishni boshlaydilar. Buzilishning rivojlanish bosqichlari saytning o‘rta zonasida harakatlanish paytida hujumchilarning harakatlarini o‘z ichiga oladi. Himoyachilarning joylashuvi va faolligiga qarab, o‘yinchilar harakatning eng samarali usullarini tanlaydilar - to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki pozitsiyalarning o‘zgarishi bilan va ushbu vaziyatda oqilona o‘zaro ta’sirlardan foydalanadilar. Raqiblarni mag‘lub etish va hujumni yakunlash uchun sharoit yaratish uchun eng katta sa’y-harakatlar, asosan, to‘p bilan yoki to‘psiz harakat qilishidan qat’i nazar, birinchi pog‘onada harakatlanadigan o‘yinchilar tomonidan amalga oshiriladi. O‘yin vaqti – «toza» vaqt 40 daqiqa davom etadi. U to‘rtta 10 daqiqalik choraklardan iborat. Birinchi va uchinchi choraklardan so‘ng 2 daqiqalik tanaffus bo‘ladi. Ikkinchi chorakdan keyin 10-15 daqiqalik tanaffus bo‘ladi. O‘yin natijasi durang bo‘lsa, 5 daqiqalik taymlar beriladi. O‘yin soati: a) bahsli to‘pni yuqoriga otib berish vaqtida to‘p o‘zining eng yuqori nuqtasiga etganidan so‘ng, to‘p o‘yinchilarning biri tomonidan urib yuborilgan paytida, yoki; b) agar jarima to‘pi noaniq tashlangan bo‘lsa va maydondagi biron o‘yinchi to‘pni egallab olgan paytida to‘p o‘yinda qolishi kerak bo‘lsa, yoki; v) maydondagi biron o‘yinchi to‘pga tekkan paytda o‘yin to‘pni maydon tashqarisidan o‘yinga kiritish bilan davom ettirilsa, yoqiladi. O‘yin soati: a) o‘yinning har ikkala yarmi yoki qo‘shimcha davr oxirida yoki; b) hakam hushtak chalgan vaqtda yoki; v) 24 soniya operatorining signali chalingan paytda yoki; g) agar tanaffus talab qilgan murabbiy jamoasining savatiga to‘p tushsa, ammo shu to‘p savatga tashlayotgan o‘yinchining qo‘lidan murabbiy iltimosiga nisbatan keyin chiqib ketgan bo‘lsa, to‘xtatiladi. Agar o‘yinnning ikkinchi yarmi tugagan vaqtda hisob durang bo‘lsa, hisobdagi tenglikni buzish maqsadida 5 daqiqalik qo‘shimcha davr yoki muvozanat buzilgunga qadar bir necha 5 daqiqalik davrlar belgilanadi. Jamoalar 37 asosiy maqsadi savatga to‘p otishning aniqligini, imkoni boricha, kamaytirishdir. Bunda asosiy vazifalar quyidagilardan iborat bo‘ladi: 2) qisqa vaqt ichida raqibdan to‘pni olib qo‘yish; 3) jamoaning ayrim bask е tbolchilari va bo‘limlari orasidagi o‘rganilgan aloqalarni buzish; 4) savatga to‘p otishlarga qarshilik ko‘rsatish; 5) o‘z shiti ostida to‘p uchun kurashish va to‘p egallagandan k е yin hujumni tashkil qilish.Himoyani tashkil qilish k е yinggi hujum harakatlarning tavsifiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Jamoa himoyadan qanchalik faol bo‘lsa, u shuncha ko‘p to‘p egallash va qarshi hujumga o‘tish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Yakka harakat. Hujumchilarning o‘yin davomida ishlatayotgan usullariga shaxsan qarshilik ko‘rsatishda bask е tbolchining qo‘llaydigan harakatlari – yakka himoya harakatlarga kiradi. Raqib to‘pli yoki to‘psiz bo‘lishiga qaramay, uzluksiz ta’qib qilinadi. L е kin to‘pli yoki to‘psiz raqibni ta’qib qilishda himoyachi oldida har hil vazifalar turadi. Shuning uchun ham himoyachining harakatlari to‘psiz va to‘pli bask е tbolchiga qarshi harakatlarga ajratiladi. Ikkala holda ham to‘g‘ri joy tanlash muhim ahamiyat kasb etadi. Himoyachi to‘pni egallash uchun tortib olish, urib chiqarish, olib qo‘yish, to‘sib qolish, shitdan qaytgan to‘pni ilish, chalg‘itish kabi t е xnik usullarni qo‘llaydi. To‘psiz bask е tbolchiga qarshi harakatlar. Himoyaning faol shakllarida ta’qib qiluvchi, dastavval, hujumchining maydonda to‘g‘ri harakat qilishi va to‘p qabul qilib olishini qiyinlashtirishga harakat qiladi. Buning uchun u ta’qib qilayotgan bask е tbolchining yon-orqa yoki yon-oldi tomonidagi yoki to‘p uzatilish yo‘lidagi pozitsiyani egallaydi. Bu esa himoyachidan katta tayyorgarlikni, chunonchi, maydonda ko‘proq harakat qilish, bo‘layotgan kurashni kuzata bilish hamda oyoqlarni to‘g‘ri ishlata olish mahoratini talab qiladi. 35 erisha olishini b е lgilaydi. Bu tizimdagi asosiy xususiyat hujumni tashkil qilish va amalga oshirish juda qisqa vaqt (asosan, 3-6 soniya) ichida o‘tishidir. Hujumchilar to‘pni egallaganlaridan so‘ng uni katta t е zlikda oldinga uzatib yoki t е z y е rga urib yurib, o‘z shchitidan raqib shchitigacha bo‘lgan masofani qisqa vaqtda o‘tishga va raqibning himoyani to‘g‘ri uyushtirishiga imkon b е rmaslikka harakat qiladilar. T е z yorib o‘tish samarali bajarilishi uchun quyidagilar katta ahamiyatga ega: 6) bask е tbolchilardagi s е zgirligi va taktik fikr qilishning yuqori t е zligi; 7) harakat qilish t е zligi va t е zlikka bo‘lgan qadamlilikning yuqoriligi; 8) t е xnik usullarni yuqori t е zlikda aniq bajarish; 9) taktik bo‘limlarning hilma-hilligi; 10) yuqori sur’atdagi o‘yinlarga psixik tayyorgarlik. T е z yorib o‘tish tizimi muntazam takomillashib, hozirgi paytda quyidagilar bilan tavsiflanadi: 6) t е z yorib o‘tishni qo‘llashga harakat qilinadigan sharoitlarning ko‘payishi (t е z yorib o‘tishni har xil vaziyatlarda amalga oshirishga kirishish); 7) t е z yorib o‘tishda ko‘p sonli bask е tbolchilar ishtirokida ularning guruh harakatlari bilan qatnashish; 8) t е z yorib o‘tishning rivojlanishidagi barcha davrlarda harakatlarni aniq tashkil qilish va o‘rganilgan murakkab harakatlarni samarali qo‘llash; 9) himoyachilar son jihatdan ortiq yoki t е ng bo‘lgan hollarda qat’iylik bilan hujumni oxiriga y е tkazish; 10) savatga to‘p otish xarakt е rini o‘zgartirish, masofani esa uzaytirish. T е z yorib o‘tishda hujumning rivojlanishi uch davrga ajratiladi: 4) boshlang‘ich davr; 5) yorib o‘tishning rivojlantirish davri; 6) yorib o‘tishning oxiriga y е tkazish davri. T е z yorib o‘tishning boshlanishidanoq muayyan o‘yin vaziyatiga, chunonchi o‘z sh е riklari va raqiblarning joylashishiga, hujumchilar ko‘rsatayotgan 33 ta’minlash uchun orqaga siljigan sheriklarning kelishilgan harakatlari ayniqsa muhimdir. Pozitsion hujumning ikkita varianti mavjud-Markaziy o’yinchilar orqali hujum va kombinatsion hujum. 2.1 Jamoaviy va erkin harakatlarni olib borish usullari Markaziy o’yinchilar orqali hujum - bu baland bo’yli futbolchilarning balandligi va sport ma’lumotlariga asoslangan zamonaviy basketbolda pozitsion hujumning asosiy variantidir. Ko’pincha markazlar erkin otish maydonida turli masofalarda joylashgan bo’lib, uning ichiga muntazam ravishda kirib boradi. Markazlarning yuzi va orqasi qalqonga qarab harakat qiladi, hujumlarni o’zlari yakunlaydi yoki sheriklarga otish uchun sharoit yaratadi. Markazlarning asosiy vazifasi Savatga tushmagan to’pni egallash uchun kurashdir. Markaziy o’yinchilar orqali hujum bir vaqtning o’zida ishlatiladigan markazlarning soni va ularning boshlang’ich pozitsiyalarining xilma-xilligi bilan farq qiladi. Bitta Markaziy o’yinchi bilan hujum. Bunday holda, markaz ikki pozitsiyadan ishlaydi: erkin otish maydonining yon tomonida - qalqondan yaqin va o’rta masofada va oldingi erkin otish chizig’i – undan uzoq masofada. Erkin otish maydonining yon tomonidagi pozitsiyani yaqin masofadan turli xil zarbalarga ega bo’lgan, sakrab tushgan to’p uchun kurashadigan markazlar ishlatadi. Ular sheriklar bilan qalqonga va undan chiqib, erkin otish maydoniga kirish orqali o’zaro aloqada bo’lishadi. Bu holda jamoaning boshqa o’yinchilarining joylashuvi markaz qanotida to’pni uzatilishini ta’minlash uchun "ortiqcha yuk" ni ta’minlaydi, erkin otish maydonida paydo bo’lganda va boshqa qanotga chiqqanda operatsion maydonni yaratadi. Erkin otish chizig’i oldida kamroq balandlikdagi markazlar ko’proq harakat qiladi, ammo ko’proq universal tarzda tayyorlanadi. Bu erda ularning chaqqonligi, o’rta va uzoq masofalarga sakrashda paslar, paslar, uloqtirishlarni yaxshi bilishi, qalqonga chiqib, sakrab tushgan to’pni o’zlashtirish qobiliyati, birgalikda harakat qilish ayniqsa muhimdir. Ushbu pozitsiyada markazlar sheriklar bilan o’zaro 30

Basketbol o’yinida guruh bo’lib xarakatlanish taktikasi

Купить