• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 25000UZS
Размер 299.4KB
Покупки 0
Дата загрузки 14 Февраль 2025
Расширение docx
Категория История

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

105 Продаж

Basketbol o’yinida individual xarakatlanish taktikasi

o’yinchilarning rolini 5 toifaga bo’lish mumkin: qo’riqchi, hujumkor himoyachi, engil hujumchi, og’ir (yoki kuchli) hujumchi va markaz. Ushbu pozitsiyalar basketbol qoidalari bilan tartibga solinmaydi va norasmiy hisoblanadi. Asosan, pozitsiyalar o’yinchining maydonda bo’lish printsipi bo’yicha guruhlangan: old chiziq va orqa.Bir nechta pozitsiyalarda o’ynay oladigan basketbolchi murabbiy va uning jamoadoshlari uchun qimmatli boylikdir, bunday o’yinchini maydonda saqlash qiyin. Shu bilan birga, o’yinchi ma’lum bir pozitsiya uchun mahoratga ega bo’lsa ham, universalizmni rivojlantirish muhimdir. Mos keladigan pozitsiyani egallashi mumkin bo’lgan posbon yoki to’pni boshqarishi mumkin bo’lgan markaz jamoaga g’alaba qozonishga yordam beradi. Himoyachi (ingliz. Point Guard) yoki birinchi raqam — basketbol jamoasidagi o’yinchining pozitsiyasi. Himoyachi o’yin maydonchasini boshqalarga qaraganda yaxshiroq ko’radi, hujumchilarning joylashishini erta hujumda (tez ajralish) va pozitsion hujumda baholaydi. Himoyachi har bir sherik jamoaga iloji boricha ko’proq foyda keltirishi uchun maydonda sharoit va vaziyatlarni yaratadi, o’z jamoasining afzalliklaridan mohirona foydalanish uchun raqib jamoasining kuchli va zaif tomonlarini bilishi kerak. Barcha kombinatsiyalarni boshlaydi va himoyani sementlaydi, jamoani tez ajralishlar bilan himoya qiladi. Ushbu roldagi o’yinchilar to’pni mutlaqo ravonligi, yuqori tezligi (ba’zi posbonlar ushbu komponentda professional sportchilar bilan bahslashishi mumkin), halqaga o’tishda epchillik bilan ajralib turadi, ko’pchilik yaxshi sakrashga ega va baland bo’yli o’yinchilar bilan bir qatorda Slam-dunklarni ham qila oladi. O’rtacha balandligi taxminan 185-195 sm. O’sha uzoq yillarda, basketbol hali ham tezlashib borayotgan bir paytda, 1-raqamning vazifasi faqat hujumning boshida kombinatsiyani o’ynash edi, ammo zamonaviy basketbolda posbon hujumkor himoyachi sifatida xizmat qilishi mumkin, bunday o’yinchilar ko’pincha "kombohardlar"deb nomlanadi. Bunday futbolchining yorqin namunasi Allen Iverson bo’lib, u o’zining kichik, basketbol standartlari bo’yicha bo’yi (183 sm) bilan o’z faoliyatini posbon 12 Ushbu pozitsiyalar basketbol qoidalari bilan tartibga solinmaydi va norasmiy hisoblanadi. Asosan, pozitsiyalar o’yinchining maydonda bo’lish printsipi bo’yicha guruhlangan: old chiziq va orqa.Bir nechta pozitsiyalarda o’ynay oladigan basketbolchi murabbiy va uning jamoadoshlari uchun qimmatli boylikdir, bunday o’yinchini maydonda saqlash qiyin. Shu bilan birga, o’yinchi ma’lum bir pozitsiya uchun mahoratga ega bo’lsa ham, universalizmni rivojlantirish muhimdir. Zоnali himоya. Bu tizimda har bir himоyachining harakat qilish zоnasi aniqlanadi, ya’ni, uning zоnasiga kirgan har bir hujumchini zich panоhgоh bo’lishga harakat qiladi.O’yinchilar himоyaga qaytib kеlib, o’zlari tanlagan jоylarini egallaydi, so’ng hujumchilarning siljishi va to’pning almashtirilgan jоyi tоmоn harakat qiladi. Hujumchining to’p bilan qilgan har qanday harakatiga shu zоnadagi himоyachi javоbgardir. Birmuncha хavfli bo’lgan 10-12m masоfadan hujum qiluvchi hujumchiga unga yaqin bo’lgan himоyachi chiqadi, bоshqalari esa bo’sh qоlgan jоyni to’ldirishadi.O’yinchilarning himоyada jоylashishining bir nеcha variantlari mavjud bo’lib asоsan ularning bеshtasi zоnada jоylashishga harakat qiladilar: burchaklarda, markazda va ikkitasi ularning оrasida. Bunday hоlda birdan- uchgacha mudоfaa chizig’ini tashkil qilishi mumkin. Eng baland bo’yli himоyachilar o’rtada, qоlganlari esa birin-kеtin burchak tarafga jоylashadi. U yoki bu variantni tanlash raqib o’yinchilarining tarkibi va harakat qilishlariga bоg’liq. Uzоq masоfadan natijali hujum qiladigan jamоaga qarshi ikki chiziq bo’ylab mudоfaa tashkil etiladi-burchakdagi va chiziq bo’ylab o’ynaydigan o’yinchilar оrqali hujum qilinsa, u hоlda himоyachilarning bir-ikki qatоr mudоfaa qilish chizig’ida jоylashish usuli qo’llaniladi. Kеng tarqalgan zоnada himоya qilish tizimlari qatоriga 6-0, 5-1, 4-2, 3-3 lar kiradi.Shar bir variant o’zining turiga ega. SHunday qilib, 5-1 оldinga chiqarilgan o’yinchi har хil usulda harakat qilishi mumkin; to’p bilan bo’lgan o’yinchiga hujum qilish, bоmbardir o’yinchiga qarshi harakat qilish yoki umumiy hujumdan chеtlashtirish maqsadida markazdagi 49 Dastlabki bosqichda o’yinchilarning harakatlari to’pni egallab olish orqali hujumga eng tez va oqilona o’tishni ta’minlashga qaratilgan. Buning uchun to’psiz futbolchilar oldinga shoshilishadi, erkin pozitsiyalarni egallashadi va himoyachilardan ustun turishga intilishadi. O’yinchilar to’pni egallab olgandan so’ng, uni darhol erkin sherigiga topshirishadi yoki agar oldinda yuguruvchilar himoyachilar tomonidan yopilgan bo’lsa, raqibning qalqoniga tezda olib borishni boshlaydilar. Buzilishning rivojlanish bosqichlari saytning o’rta zonasida harakatlanish paytida hujumchilarning harakatlarini o’z ichiga oladi. Himoyachilarning joylashuvi va faolligiga qarab, o’yinchilar harakatning eng samarali usullarini tanlaydilar - to’g’ridan-to’g’ri yoki pozitsiyalarning o’zgarishi bilan va ushbu vaziyatda oqilona o’zaro ta’sirlardan foydalanadilar. Raqiblarni mag’lub etish va hujumni yakunlash uchun sharoit yaratish uchun eng katta sa’y-harakatlar, asosan, to’p bilan yoki to’psiz harakat qilishidan qat’i nazar, birinchi pog’onada harakatlanadigan o’yinchilar tomonidan amalga oshiriladi. Tugatish bosqichida sheriklar dushman qalqoniga joylashtiriladi. Ular Savatga aniq uloqtirish uchun qulay shart-sharoitlarni amalga oshirishga, o’tkazib yuborilgan taqdirda to’pni o’zlashtirishga va raqibning qarshi hujumi uchun minimal imkoniyatlarga ega bo’lishga qaratilgan. Ular qalqonga o’tgandan keyin, o’rta masofadan sakrashda va tugatishda rulonlardan foydalanadilar. Tez yutuq bilan jamoaviy harakatlarning ikkita varianti qo’llaniladi-birinchi darajali o’yinchilar tomonidan yutuq va eshelon yutug’i. Birinchi eshelon o’yinchilari to’p bilan faol harakat qilganda, ularning qalqonidan uzoq masofalarda himoyada bo’lgan sheriklar-birinchi himoya chizig’i. Ular o’zlari to’pni raqibdan tortib olishadi, qalqondan uzoq sakrashdan keyin to’pni ushlashadi yoki qalqon ostidagi to’pni egallagan sheriklardan uzatma olishadi. Ikkinchi mudofaa chizig’i o’yinchilari tanaffusga yuguruvchilarning o’zaro ta’sirida qatnashmaydilar, ammo hujumni passiv ravishda qo’llab- 51 qarshi amalga oshiriladi. Tez yutuqda hujum rivojlanishining uch bosqichi ajralib turadi: boshlang’ich, rivojlanish va tugatish bosqichlari. Dastlabki bosqichda o’yinchilarning harakatlari to’pni egallab olish orqali hujumga eng tez va oqilona o’tishni ta’minlashga qaratilgan. Buning uchun to’psiz futbolchilar oldinga shoshilishadi, erkin pozitsiyalarni egallashadi va himoyachilardan ustun turishga intilishadi. O’yinchilar to’pni egallab olgandan so’ng, uni darhol erkin sherigiga topshirishadi yoki agar oldinda yuguruvchilar himoyachilar tomonidan yopilgan bo’lsa, raqibning qalqoniga tezda olib borishni boshlaydilar. Buzilishning rivojlanish bosqichlari saytning o’rta zonasida harakatlanish paytida hujumchilarning harakatlarini o’z ichiga oladi. Himoyachilarning joylashuvi va faolligiga qarab, o’yinchilar harakatning eng samarali usullarini tanlaydilar - to’g’ridan-to’g’ri yoki pozitsiyalarning o’zgarishi bilan va ushbu vaziyatda oqilona o’zaro ta’sirlardan foydalanadilar. Raqiblarni mag’lub etish va hujumni yakunlash uchun sharoit yaratish uchun eng katta sa’y-harakatlar, asosan, to’p bilan yoki to’psiz harakat qilishidan qat’i nazar, birinchi pog’onada harakatlanadigan o’yinchilar tomonidan amalga oshiriladi. Tugatish bosqichida sheriklar dushman qalqoniga joylashtiriladi. Ular Savatga aniq uloqtirish uchun qulay shart-sharoitlarni amalga oshirishga, o’tkazib yuborilgan taqdirda to’pni o’zlashtirishga va raqibning qarshi hujumi uchun minimal imkoniyatlarga ega bo’lishga qaratilgan. Ular qalqonga o’tgandan keyin, o’rta masofadan sakrashda va tugatishda rulonlardan foydalanadilar. Tez yutuq bilan jamoaviy harakatlarning ikkita varianti qo’llaniladi-birinchi darajali o’yinchilar tomonidan yutuq va eshelon yutug’i. Birinchi eshelon o’yinchilari to’p bilan faol harakat qilganda, ularning qalqonidan uzoq masofalarda himoyada bo’lgan sheriklar-birinchi himoya chizig’i. Ular o’zlari to’pni raqibdan tortib olishadi, qalqondan uzoq sakrashdan keyin to’pni ushlashadi yoki qalqon ostidagi to’pni egallagan sheriklardan uzatma olishadi. Ikkinchi mudofaa chizig’i o’yinchilari tanaffusga yuguruvchilarning 18 hisoblanadi. Basketbol o’yini respublikamiz hayotiga 1920-yildan kirib kelgan va hozirgacha o’quv muassalari dasturida mavjud. Bu o’yinni AQSH ning Sppringfild kollejida Jeyms Neysmit degan jismoniy tarbiya o’qituvchisi o’z talabalari bilan bundan 110 yil muqaddam o’ylab topgan. Basketbol o’yinida 5 kishidan iborat bo’lgan ikkita jamoa ishtirok etadi.O’yinda tushgan har bir to’p – 2 ochkodan hisoblanadi. Basketbol to’pining og’irligi 600 dan 650 grammgacha bo’lishi zarur. Basketbol maydonining o’lchami 28x15 bo’ladi. 12 yoshgacha bo’lgan bolalar mini basketbolni kattlarga mo’ljallangan (28x15)Maydonda o’ynasalar bo’ladi, ammo jarima to’pi 4 metrli masofa belgilanadi. Shchitning o’lchovi 90x120 sm, to’r o’rnatilgan halqaning kataligi 0,45m, to’rning kenglik joyi 0,30 m bo’lib, shchitning o’zi yerdan 2 m 60 sm balandlikda o’rnatiladi. To’p og’irligi 450-500 gramm bo’ladi. Basketbol to’pining og’irligi 567 grammdan 650 grammgacha. Ba’zi hollarda, futbol to’pini ishlatsa ham bo’ladi. Chunki basketbol o’yini paydo bo’lganda ancha vaqtgacha futbol to’pidan foydalanilgan. Basketbol maydoni, asosan, tekis joylarga quriladi. Masalan, bino ichida taxta yotqizilgan pol ustida ham, yaxshilab tekislangan hovlida ham, asfalt-beton yotqizilgan yerda ham bo’lishi mumkin. Aytish joizki, basketbol maydoni bo’lmagan maskanlarda ham uni vujudga keltirish juda oson. Masalan, foydalanilmayotgan keng maydonlarda. Chunonchi, yerning katta-kichikligiga qarab, maydonning hajmini 28 — 15 metr yoki undan kichikroq — 22 — 24 metr, yoki 12 — 14 metr qilib tayyorlash mumkin. Maydonning yuzini yaxshilab tekislab urib chiqish kerak, chunki koptok yerga tekkanda sakrashi lozim. Mini-basketbol o’yini uchun 12 yoshgacha bo’lgan bolalarga ham kattalarga mo’ljallangan (28 — 15 metrli) maydon ajratiladi, ammo jarima to’pini tashlash uchun savatdan 4 metrli masofa belgilanadi. Shitning o’lchovi 90 · 120 sm bo’lib, unga savat yerdan 2 metr 60 sm balandlikda o’rnatiladi. To’pning og’irligi 450 — 28 tekkanda sakrashi lozim.Mini-basketbol o’yini uchun 12 yoshgacha bo’lgan bolalarga ham kattalarga mo’ljallangan (28 — 15 metrli) maydon ajratiladi, ammo jarima to’pini tashlash uchun savatdan 4 metrli masofa belgilanadi. Shitning o’lchovi 90 · 120 sm bo’lib, unga savat yerdan 2 metr 60 sm balandlikda o’rnatiladi. To’pning og’irligi 450 — 500 gramm bo’ladi. Basketbol savati rasmiy maydonda temir halqali bo’lib, halqaning aylanasi 45 sm bo’ladi, unga savat ingichka arqonchadan to’qiladi. Halqaga o’rnatilgan savatning pastki qismi tor bo’lishi lozim, chunki tashlangan to’p undan asta- sekinlik bilan o’tib tushishi kerak. Savatning halqasi poldan 3 metr 5 sm balandlikka o’rnatiladi, toki bo’yi eng uzun o’yinchilar ham savatga o’ziga yarasha mehnat qilib to’p tushirsinlar. Savat shitga mumkin qadar puxta o’rnatiladi. Temirdan yasalgan ikki tomoni qayirma mix bilan mustahkamlanadi. Shit oddiy taxtalardan yasalishi yoki atrofi temirli oynasimon plastik materialdan ishlanishi mumkin. Basketbol o’ynaganda quyidagi sport kiyimi kiyiladi: mayka va trusi. Maykaning ko’krak va orqa qismida o’yinchining tartib raqami tikilgan bo’ladi. Har bir jamoaning o’z sardori bo’lishi va uning o’ziga xos belgilari bo’lmog’i lozim. Har bir o’quv mashg’uloti boshlanishi oldidan sport kiyimlarining tayyorligi (ayniqsa, poyabzalning tagi yumshoq bo’lishi)ni, taqilgan iðlarini ko’rib chiqish kerak. 4205,1 m1 ,80m 0 ,59 m 0,45m Agar to’p o’rtadagi o’yinchida bo’lsa, unga himоyachilardan biri hujum qiladi, ikkinchisi esa qоlgan ikki hujumchiga baravar bo’lgan оraliqdagi pоzitsiyani egallaydi.Agar jamоa sоn jihatdan kamchilikni tashkil qilsa (5х6), u hоlda himоyachilar to’p bilan hujum qilayotgan tоmоnga zichlashishi tufayli qarama- qarshi tоmоnda bo’sh o’yinchini qоldirishga imkоn yaratadi. Dеmak, sоn jihatdankamchilikni tashkil qilish himоyachilarni to’p yo’nalishi tоmоn siljishga majbur etadi. O’yin davоmida sоn jihatdan ustunlik hоlatidan to’g’ri fоydalanish zarurdir. Agar jamоada оlti himоyachi bеsh hujumchiga qarshi o’ynasa, u hоlda bo’sh kеlgan himоyachi, markazda darvоza qarshisiga jоylashadi va bоshqalarni «straхоvka» qiladi yoki raqiblardan to’pni оlib qo’yishga intiladi. O’yinning ayrim hоllarida to’p bilan bo’lgan o’yinchini ikki himоyachi bilan hujum qilishini qo’llash mumkin. Individual harakatlar. Individual (shaхsiy) harakat jоy tanlash uchun to’p bilan va to’psiz hujumchiga qarshi kurashda mo’ljallangan. Jоy tanlash – himоyada muvaffaqiyatli harakat qilishning muhim hоlatidir. Hujumning rivоjlanishini diqqat bilan kuzatib, to’p egallagan hujumchiga yaqin bo’lish niyatida himоyachi muntazam jоy almashtiradi va ayni vaqtda vasiylik qilgan o’yinchisini nazоrat qilishda davоm etadi. Buning uchun himоyachi maqsadga muvоfiq usulda harakat qilishni tanlagani ma’qul. To’pni оlib qo’yish - qarshi hujum muvaffaqiyatining asоsidir. Shuninguchun himоyachi hamisha to’pni egallashga harakat qilishi kеrak. Buning uchun u darvоzani himоya qiluvchi o’yinchilar оrasida va shu bilan to’p uzatish imkоniyati bo’lgan chiziq yaqinida jоylashishi kеrak. Ba’zi hоllarda оldinga chiqishi va to’p uzatish yo’nalishini to’la bеrkita оlgani maqsadga muvоfiqdir. To’p egallashga chiqmоqchi bo’lgan o’yinchining yo’nalishini gavda bilan to’sib, unga halaqit qilish mumkin. To’p egallagan o’yinchini mo’ljalga оlish 47 Basketbol o’yinida individual xarakatlanish taktikasi Mundari ja: Kirish………………….………………………………………….………...….…2 ASOSIY QISM I.BOB Basketbol o’yinida individual xarakatlanish 1.1. Basketbolda o ‘ yinchilarni shaxsiy individual xarakatlanishi .... . …… 6 1.2. O’yinchilarni zo’nali ximoyaga joylashtirish ………………….…16 1.3. Basketbolda o’yinchilarni yakka tartibda harakatlanish texnikasini takomillashtirish ………………………….…..…………………..….…...23 II.BOB Basketbol o ‘yinida himoyada individual xarakatlanish taktikasi 2.1 O‘yinchilarni individual ximoyaga joylashtirish texnikasi ……….30 2.2 Basketbolda o ‘ yinchilarni himoyada individual xarakatlanish texnikasi va taktikasi ……………………………………………………..36 2.3 Basketbol maydonida o’yinchining to’p bilan xarakatlari……….45 Xulosa………………………….………………………......................... .....56 Foydalanilgan adabiyotlar…………………..….……………….….……58 1 texnikasi har bir bo’lim hujum va himoyadan qo’llaniladigan texnik priyomlarning guruhlarning tashkil topadi. Usul gruppalari ularning har xil yo’llar bilan bajarilishini o’z ichiga oladi. Oyoqlarni to’g’ri ishlata bilish va chalg’itish usullari ikkala bo’limga ham qarashlidir. Usullarning ayrim bajarish yo’llari o’z navbatida bajarilish harakteriga ko’ra bir biridan farq qiladi. Masalan usuli bir joyda turib, harakatda bo’lganda yoki sakraganda bajarish mumkin. Hujum texnikasi. Hujumda qo’llaniladigan hujum texnikasi texnik priyomlarga to’pni ilish va uzatish, uni yerga urib olib yurish, savatga otishlar , chalg’atishlar kiradi. Ular maydonda harakat qilish to’xtalishlar va burilishlar kabi usullar bilan birgalikda bajariladi. Bu usullarni bajarish eng qulay va mustahkam dastlabki holat turishidan boshlanadi. Bunda oyoqlar bukilgan, gada bir oz oldinga egilgan, uning og’irligi oyoqlarda barobar taqsimlangan, qo’llar to’pni olish va ushlab turish uchun qulay holda ko’krak oldida bukilgan bo’lishi kerak. To’p keng yoyilgan barmoqlar bilan kaftlarga to’liq tekizilmagan holda tutib turiladi. Maydonda harakat qilish texnikasi. Basketbolchi yurish, sakrash, to’htash va burilish yordamida maydonda harakat qiladi. Bu guruhda priyomlarni oyoqlarning to’g’ri ishlashiga asoslanadi. To’p bilan bajariladigan usullar texnikasi. To’pni ilish bir yoki ikki qo’llab bajariladi. Bu harakatlar ko’krak va yelka balandligiga, yuqorilab (boshdan baland) va pastlab (tizzadan past) hamda dumalab va maydondan sapchib kelayotgan to’plarni ilishlarga ajratiladi. O’rtacha balandlikda kelayotgan to’pni ikki o’qllab ilish eng asosiy usullardan hisoblanadi. Basketbolchi bir oz bo’shashgan qo’llarni uchib kelayotgan to’pga qarshi to’g’irlaydi. Panjalar yarim oysimot ochilgan bosh barmoqlarni bir- birlariga qarab yo’naltirilgan, qolganlari esa oldinga yuqoriga qaratib keng yoyilgan bo’ladi. To’p barmoqlarning ichiga tegishi bilanoq basketbolchi uni mahkam ilib oladi, to’pning uchish tezligini kamaytiradi. Keyingi harakatlarni 37 To’siq yordamida qutulib, zоnaga kirmоqchi bo’lgan o’yinchini zich ushlaganda sirg’anib kirish qo’llaniladi. Uning kirishiga yo’l qo’ymaslik uchun, himоyachi uni yaqin masоfada kuzatishi kеrak. Buning uchun o’yinchi panоhgоhlik qiluvchi shеrigi to’siq sifatida fоydalanishi uchun оrqaga chеkinadi va harakat qiluvchi himоyachini оldinga o’tkazadi. Mashg’ulotda amal qilinadigan asosiy qoidalar Mashg’ulot boshlanishidan oldin tayyorlov mashqlarini bajaring, tanani qizdiring, qo’l panjalarini qisib-yozing, kaftlarni aylantiring, silkiting va hokazo. Keyin oyoq uchlarida, tovonlarda yuring, so’ng oyoqlarni keng va dadil oldinga, yonga tashlab yuring. II.BOB Basketbol o ‘yinida himoyada individual xarakatlanish taktikasi 2.2 O‘yinchilarni individual ximoyaga joylashtirish texnikasi Individual himоya . Bu tizimda har bir himоyachining harakat qilish zоnasi aniqlanadi, ya’ni, uning zоnasiga kirgan har bir hujumchini zich panоhgоh bo’lishga harakat qiladi.O’yinchilar himоyaga qaytib kеlib, o’zlari tanlagan jоylarini egallaydi, so’ng hujumchilarning siljishi va to’pning almashtirilgan jоyi tоmоn harakat qiladi.Hujumchining to’p bilan qilgan har qanday harakatiga shu zоnadagi himоyachi javоbgardir. Birmuncha хavfli bo’lgan 10-12m masоfadan hujum qiluvchi hujumchiga unga yaqin bo’lgan himоyachi chiqadi, bоshqalari esa bo’sh qоlgan jоyni to’ldirishadi.O’yinchilarning himоyada jоylashishining bir nеcha variantlari mavjud bo’lib asоsan ularning bеshtasi zоnada jоylashishga harakat qiladilar: burchaklarda, markazda va ikkitasi ularning оrasida. Bunday hоlda birdan- uchgacha mudоfaa chizig’ini tashkil qilishi mumkin. Eng baland bo’yli himоyachilar o’rtada, qоlganlari esa birin-kеtin burchak tarafga jоylashadi. U yoki bu variantni tanlash raqib o’yinchilarining tarkibi va harakat qilishlariga bоg’liq. 30 I.BOB Basketbol o’yinida individual xarakatlanish 1.1. Basketboldagi o’yinchilarni joylashish ahamiyati Shaхsiy himоya. Bu qo’l to’pi o’yinida asоsiy himоya qilish tizimidir. Shaхsiy himоya uch variantdan ibоrat: butun maydоn bo’ylab, maydоnning o’ziga qarashli qismida va erkin to’p tashlash zоnasida. Butun maydоn bo’ylab shaхsiy himоya to’pni yo’qоtgandan so’ng darhоl uni egallash uchun faоl kurashishga mo’ljallangan. Himоyachilar оldindan ma’lum yoki o’ziga yaqin turgan o’yinchilarni taqsimlab оladilar va ularni to’p egallash hamda va uzatish imkоniyatlaridan mahrum etish uchun ulardan ajralmay kuzatadi. Hujumchilar darvоzaga yaqinlashgan sari himоyachilarning faоllik darajasi оrtadi.Agar raqib jamоasi o’yinchilari tехnik jihatdan bo’sh yoki hujum qilishi sust bo’lsa, o’yin vaqtini ataylab cho’zishsa yoki himоya qiluvchi o’yinchilar sоn jihatdan ustunlikka ega bo’lsa, u hоlda butun maydоn bo’ylab shaхsiy himоya qilishni qo’llashi maqsadga muvоfiqdir. Maydоnning o’ziga qarashli qismida himоya harakatlarini bajarar ekan, jamоa o’z darvоzasi tоmоn chеkinadi va maydоnning o’rta chizig’i yaqinida оldindan taqsimlangan o’yinchilarni tanlab оladi. To’p egallagan o’yinchi zich «dеvоr» bilan pana qilinadi, bоshqalarining to’silishi esa, o’yinchi bilan darvоza оrasidagi masоfaga bоg’liq, u darvоzabоnga qancha yaqin bo’lsa, shuncha zich pana qilinadi.Hujumchilar harakatini maksimal murakkablashtirish uchun himоyachilar butun maydоn bo’ylab yoki erkin to’p tashlash zоnasida hamma hujumchilarni zich to’sib tursa, qo’llanilsa yaхshi natija bеradi. To’pni burchakdan uyinga kiritishda yoki uyinning охirgi minutlarida jamоa minimal hisоbda yutqazayotgan bo’lsa, prеssing qo’llash maqsadga muvоfiq bo’ladi.Zоnali himоya. Bu tizimda har bir himоyachining harakat qilish zоnasi aniqlanadi, ya’ni, uning zоnasiga kirgan har bir hujumchini zich panоhgоh bo’lishga harakat qiladi.O’yinchilar himоyaga qaytib kеlib, o’zlari tanlagan jоylarini egallaydi, so’ng hujumchilarning siljishi va to’pning almashtirilgan jоyi tоmоn 6 Barmoqlar joylashtirilgan, bosh barmoqlar bir-birlariga qolganlari esa yuqoriga- oldindan qaratilgan bo’lishi lozim. To’pni uzatish qo’llarning pastki-gavdaga, yuqoriga qarab dastlabki dira bo’ylab ajariladigan harakati bilan bajariladi. Shundan so’ng qo’llar tez oldinga qarab to’g’irlanadi. Uzatish panjalarining faol harakatlari bilan yakunlanadi. To’pni yo’nalish tezligini oshirish uchun basketbolchi oyoqlarni to’hrilashi yoki qadam qo’yishi mumkin. Savatga to’p otishlar. O’yinning yakuniy natijasi savatga otiladigan to’plarning aniqligi bilan bog’liq Ular har xil: yaqin (3 metrdan ortiq) masofalarda bajariladi. Otishlar xarakteriga sakraganda to’plarni savatga bir va ikki qo’llab otish mumkin. Xoirgi kunda to’plar savatga himoyachilarning qattiq qarshiligi ostida otiladi. SHuning uchun, to’pning savatga aniq borishga oyoqlarning, qo’llarning, ayniqsa, panjalarning to’g’ri ishlashi, aniq mo’ljal olish shu sharoitga mos samarali usulni tanlash shu bilan birga, basketbolchining muvozanat saqlashiga va har xil sharoitda qiyin kordinatsiyali harakatlari bajarish imkoniyatlarini yaratish uchun ma’lum mushak guruhlarini bo’shashtirish qobiliyatlariga ega bo’lish katta ahamiyatga ega. Zamonaviy basketbolda to’pni savatga sakraganda bir qo’llab otish shitdan qaytgach to’pni qayta otish, “Kryuk” usulida va yuqoridan pastga otish kabi usullar katta ahamiyatga ega. To’pni yerga urib yurish. To’pni bir qo’llab ketma-ket yerga urish to’pni yerga urib yurish deyiladi. Bu usul bir joyda turganda, yurganda va asosan, yugurganda bajariladi. Bu usul to’pni basketbolchining harakat qilishga qo’llaniladigan asosiy usul hisolanadi. To’pni yerdan har xil: yuqoriroq va pastroq, sapchitib turib yurish mumkin. U qo’lni bukib, to’pni bir oz yuqoriga ko’taradi so’ng uni yana maydonga ma’lum burchak bo’yicha keskin itaradi. To’p pastroq sapchib yerga urib yurilganda oyoqlar ko’proq bukiladi. To’pni tizzadan pastga tez-tez yerga urit yurishga oyoq va qo’llarning har bir 54 uch hujumchiga qarshi kurashda quyidagicha ish tutmоg’i lоzim. Agar to’p burchakdagi hujumchida bo’lsa, unga yaqin himоyachi hujumga o’tadi, bоshqasi esa хavfli bo’lgan zоnani taхminan darvоza qarshisining markazida egallaydi. Agar to’p o’rtadagi o’yinchida bo’lsa, unga himоyachilardan biri hujum qiladi, ikkinchisi esa qоlgan ikki hujumchiga baravar bo’lgan оraliqdagi pоzitsiyani egallaydi.Agar jamоa sоn jihatdan kamchilikni tashkil qilsa (5х6), u hоlda himоyachilar to’p bilan hujum qilayotgan tоmоnga zichlashishi tufayli qarama- qarshi tоmоnda bo’sh o’yinchini qоldirishga imkоn yaratadi. Dеmak, sоn jihatdankamchilikni tashkil qilish himоyachilarni to’p yo’nalishi tоmоn siljishga majbur etadi. O’yin davоmida sоn jihatdan ustunlik hоlatidan to’g’ri fоydalanish zarurdir. Agar jamоada оlti himоyachi bеsh hujumchiga qarshi o’ynasa, u hоlda bo’sh kеlgan himоyachi, markazda darvоza qarshisiga jоylashadi va bоshqalarni «straхоvka» qiladi yoki raqiblardan to’pni оlib qo’yishga intiladi. O’yinning ayrim hоllarida to’p bilan bo’lgan o’yinchini ikki himоyachi bilan hujum qilishini qo’llash mumkin. Individual harakatlar. Individual (shaхsiy) harakat jоy tanlash uchun to’p bilan va to’psiz hujumchiga qarshi kurashda mo’ljallangan. Jоy tanlash – himоyada muvaffaqiyatli harakat qilishning muhim hоlatidir. Hujumning rivоjlanishini diqqat bilan kuzatib, to’p egallagan hujumchiga yaqin bo’lish niyatida himоyachi muntazam jоy almashtiradi va ayni vaqtda vasiylik qilgan o’yinchisini nazоrat qilishda davоm etadi. Buning uchun himоyachi maqsadga muvоfiq usulda harakat qilishni tanlagani ma’qul. To’pni оlib qo’yish - qarshi hujum muvaffaqiyatining asоsidir. Shuninguchun himоyachi hamisha to’pni egallashga harakat qilishi kеrak. Buning uchun u darvоzani himоya qiluvchi o’yinchilar оrasida va shu bilan to’p uzatish imkоniyati bo’lgan chiziq yaqinida jоylashishi kеrak. Ba’zi hоllarda оldinga chiqishi va to’p uzatish yo’nalishini to’la bеrkita оlgani maqsadga muvоfiqdir. 10 Zamonaviy basketbolda to’pni savatga sakraganda bir qo’llab otish shitdan qaytgach to’pni qayta otish, “Kryuk” usulida va yuqoridan pastga otish kabi usullar katta ahamiyatga ega. To’pni yerga urib yurish. To’pni bir qo’llab ketma-ket yerga urish to’pni yerga urib yurish deyiladi. Bu usul bir joyda turganda, yurganda va asosan, yugurganda bajariladi. Bu usul to’pni basketbolchining harakat qilishga qo’llaniladigan asosiy usul hisolanadi. To’pni yerdan har xil: yuqoriroq va pastroq, sapchitib turib yurish mumkin. U qo’lni bukib, to’pni bir oz yuqoriga ko’taradi so’ng uni yana maydonga ma’lum burchak bo’yicha keskin itaradi. To’p pastroq sapchib yerga urib yurilganda oyoqlar ko’proq bukiladi. To’pni tizzadan pastga tez-tez yerga urit yurishga oyoq va qo’llarning har bir ma’lumda ishlashi, chap va o’ng qo’llarni barobar ishlata bilish, harakatni yuqoriga tezlikda amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. Chalg’itishlar. Asosiy maqsadni bajarishdan avval uni berkitib himoyachining diqqatini chalg’itish uchun hujumchi bajaradigan harakatlar chalg’itishlar deb ataladi. Ko’pchilik texnik usulllar yoki ularning qo’shilmas chalg’itish harakati sifatida qullanishi mumkin.Chalg’itishlar qo’llanilayotgan priyomlarga mos sur’atda bajarilishi kerak. Bunda muvozonat saqlanib qolishi shart. Chalg’itish harakatlarini bir marta yoki bir necha marta bajarish mumkin. Ular to’psiz va to’p bilan bir joyda turganda va harakatda bo’lganda bajarilish mumkin. Harakat paytida chalg’atishlarni bajarish qiyinroq hisoblanadi. Himoya texnikasi. Jamoaning hamma basketbolchilari himoyada samarali o’ynay olishlari kerak. Buning uchun eng avvalo mavjud himoya texnikasining hamma usulllarini egallash lozim. Himoya texnikasi 2 guruhga: maydonda harakat qilish texnikasi to’pni egallash va qarshi harakat qilish texnikasiga bo’linadi. To’pni egallash va harakat qilish texnikasi. To’pni olib qo’yish. Bu usulni bajarish uchun to’p o’zatayotgan basketbolchlarning harakatlarini diqqat bilan kuzatish, to’pning yo’nalish 39 2) va boshqalar.Pozitsion hujumda hujumni tashkil qilishning uch bosqichi ham ajralib turadi: dushman zonasiga o’tish va o’yinchilarni ma’lum pozitsiyalarga joylashtirish; qulay hujum lahzalarini yaratish uchun o’zaro aloqalarni tashkil etish; hujumni yakunlash, to’pni sakrash uchun kurashni tashkil etish va himoyaga o’tish.Harakatlanish va pozitsiyalarni egallash sekin harakatda yoki muvaffaqiyatsiz tez tanaffusdan keyin amalga oshiriladi. Ikkinchi bosqichda hujum bitta o’zaro ta’sir, bir qator guruh yoki jamoaviy kombinatsiyalar yordamida tayyorlanadi. Hujumni uchta yo’l bilan yakunlang: o’rta yoki uzoq masofadan Savatga otish; o’yinchini to’psiz qalqon ostiga qo’yib, uni shu holatda olish; to’p bilan o’yinchining qalqoniga o’tish. Shu bilan birga, sakrab tushgan to’p uchun kurashda ishtirok etish uchun qalqonga qaragan va yo’qolgan taqdirda himoyani ta’minlash uchun orqaga siljigan sheriklarning kelishilgan harakatlari ayniqsa muhimdir. Pozitsion hujumning ikkita varianti mavjud-Markaziy o’yinchilar orqali hujum va kombinatsion hujum. Markaziy o’yinchilar orqali hujum - bu baland bo’yli futbolchilarning balandligi va sport ma’lumotlariga asoslangan zamonaviy basketbolda pozitsion hujumning asosiy variantidir. Ko’pincha markazlar erkin otish maydonida turli masofalarda joylashgan bo’lib, uning ichiga muntazam ravishda kirib boradi. Markazlarning yuzi va orqasi qalqonga qarab harakat qiladi, hujumlarni o’zlari yakunlaydi yoki sheriklarga otish uchun sharoit yaratadi. Markazlarning asosiy vazifasi Savatga tushmagan to’pni egallash uchun kurashdir.Markaziy o’yinchilar orqali hujum bir vaqtning o’zida ishlatiladigan markazlarning soni va ularning boshlang’ich pozitsiyalarining xilma- xilligi bilan farq qiladi. Bitta Markaziy o’yinchi bilan hujum . Bunday holda, markaz ikki pozitsiyadan ishlaydi: erkin otish maydonining yon tomonida - qalqondan yaqin va o’rta masofada va oldingi erkin otish chizig’i – undan uzoq masofada. 22 Musobaqalar ko’p sonli tomoshabinlarni jalb qilish bilan sport o’yinini propaganda qilish va ommalashtrishning qudratli vositasi bo’lib xizmat qiladi. Ular musobaqa qatnashchilari va tomoshabinlarga uyushtiruvchi ta’sir ko’rsatib, tomoshabinlarni jismoniy tarbiya va sport bilan faol shug’ullanishga jalb etadi. Musobaqa hakamining tarbiyachi-pedagog va o’yin raxbari sifatida roli juda katta. Aniq hakamlik qilish, maydondagi ruy beradigan qupollikka va ayrim sportchilarning intizomsizligiga qarshi qatiy kurashish, musobaqalashayotgan jamoa o’yinchilariga o’z vaqtida tanbex va ko’rsatmalar berish musobaqani taktik va texnik jixatdan yuqori darajada o’tkazishga yordam beradi. Qo’yilgan vazifalarga qarab musobaqalarni asosiy va yordamchi musobaqalarga bulish mumkin. Yagona sport klassifikatsiyasi talablariga muvofiq tashkil etiladigan va natijalarga ko’ra sport klassifikatsiyasi belgilanadigan hamda g’olib yoki chempion degan nom beriladigan musobaqalar asosiy musobaqalarga kiradi. Musobaqalarning asosiy turi – kalendar musobaqalar bo’lib, ular sport tadbirlarining yagona kalendar rejasida nazarda tutiladi va tasdiqlangan nizomga muvofiq ravishda o’tkaziladi. Quyidagilar musobaqalarning asosiy turlariga kiradi:  birinchilik yoki chempionatlar;  kubok musobaqalari;  saralash musobaqalari. Birinchilik yoki chempionatlar eng mas’uliyatli musobaqalar bo’lib, ularning natijalari bo’yicha g’olib jamoaga chempion nomi beriladi. Musobaqalarni tashkil etishning bu turi jamoalar kuchini ob’ektiv baholashga, olib borilayotgan o’quv - mashq ishining sifatini taqqoslashga imkon beradi. Kubok musobaqalari musobaqalarga juda ko’p jamoalarni jalb etish va g’olibni nisbatan qisqa muddatlarda aniqlash maqsadida o’tkaziladi. Kubok musobaqalari eng yaxshilarni izchillik bilan tanlab olish printsipi bo’yicha o’tkaziladi. 57 qilishadi, tezkor uzatmalarni va tezkor boshqaruvni amalga oshiradilar, eng qisqa vaqt ichida(3-6 s) to’pni egallab olish joyidan dushman savatigacha bo’lgan masofani bosib o’tishga harakat qilishadi, mudofaa tashkilotidan oldinda yoki uni engib o’tishadi. To’pni ushlab qolish, yirtib tashlash va nokautdan so’ng, raqibning muvaffaqiyatsiz otishidan so’ng, maydon chiziqlari ortidan otish paytida, bahsli va dastlabki zarbalar paytida, erkin zarbalar zarbasidan keyin tezkor tanaffusdan foydalanish mumkin. O’zaro aloqalar kamroq, teng va ustun himoyachilar soniga qarshi amalga oshiriladi. Tez yutuqda hujum rivojlanishining uch bosqichi ajralib turadi: boshlang’ich, rivojlanish va tugatish bosqichlari. Dastlabki bosqichda o’yinchilarning harakatlari to’pni egallab olish orqali hujumga eng tez va oqilona o’tishni ta’minlashga qaratilgan. Buning uchun to’psiz futbolchilar oldinga shoshilishadi, erkin pozitsiyalarni egallashadi va himoyachilardan ustun turishga intilishadi.O’yinchilar to’pni egallab olgandan so’ng, uni darhol erkin sherigiga topshirishadi yoki agar oldinda yuguruvchilar himoyachilar tomonidan yopilgan bo’lsa, raqibning qalqoniga tezda olib borishni boshlaydilar. Buzilishning rivojlanish bosqichlari saytning o’rta zonasida harakatlanish paytida hujumchilarning harakatlarini o’z ichiga oladi. Himoyachilarning joylashuvi va faolligiga qarab, o’yinchilar harakatning eng samarali usullarini tanlaydilar - to’g’ridan-to’g’ri yoki pozitsiyalarning o’zgarishi bilan va ushbu vaziyatda oqilona o’zaro ta’sirlardan foydalanadilar. Raqiblarni mag’lub etish va hujumni yakunlash uchun sharoit yaratish uchun eng katta sa’y-harakatlar, asosan, to’p bilan yoki to’psiz harakat qilishidan qat’i nazar, birinchi pog’onada harakatlanadigan o’yinchilar tomonidan amalga oshiriladi. Tugatish bosqichida sheriklar dushman qalqoniga joylashtiriladi. Ular Savatga aniq uloqtirish uchun qulay shart-sharoitlarni amalga oshirishga, o’tkazib yuborilgan taqdirda to’pni o’zlashtirishga va raqibning qarshi hujumi uchun 32 o’zaro ta’sirida qatnashmaydilar, ammo hujumni passiv ravishda qo’llab- quvvatlaydilar, agar u muvaffaqiyatsiz tugagan bo’lsa, dushman qalqoniga o’tadilar. Echeloned Breakout bilan barcha o’yinchilar bir vaqtning o’zida oldinga siljish bilan faol harakat qilishadi. Birinchi va ikkinchi darajali o’yinchilar to’p bilan harakat qilishadi va hujumni yakunlashadi. Bunday holda, birinchi darajali o’yinchilar ko’pincha himoyachilarni chalg’itib, yutuqni yakunlash uchun qulay sharoit yaratadilar. Muayyan vaziyatga qarab, tez tanaffus boshlanganda, u saytning markazida yoki yon chiziqlar bo’ylab rivojlanadi. Hamkorlarning o’zaro munosabatlari variantlari boshqacha. Hujumni joylashtirishning u yoki bu usulini tanlash himoyachilarning joylashuvi bilan belgilanadi – ularning eng katta kontsentratsiyasi sayt markazida yoki tanaffus boshlanganda yon tomonlarda. Saytning markaziga hujum qilish maqsadga erishishning eng qisqa yo’lidir. Himoyachilar saytning turli qismlariga bir tekis tarqalganda, shuningdek ularning qanotlarda to’planganda oqilona bo’ladi. Yon chiziqlar bo’ylab hujum himoyachilar erkin otish maydonida to’planganda oqlanadi. Muayyan o’zaro ta’sirni tanlash hujumchilar va himoyachilar sonining nisbati va himoyachilarning qarshilik ko’rsatish tabiati bilan belgilanadi. Saytning markazida buzilganda, o’zaro ta’sirlarning quyidagi turlari qo’llaniladi. To’pni uzoq uzatishda tanaffus oqilona bo’lib, bitta o’yinchi to’pni egallab olish vaqtida oldinga yugurib, qaytib kelgan himoyachilarni aniqladi. Bunday chiqishni amalga oshirish uchun u to’p hali ham havoda bo’lgan paytda sakrashni boshlaydi, ammo jamoadoshlari uni egallab olishlari aniq. To’pni uzoq uzatish markazda yoki diagonal ravishda amalga oshiriladi. Markazni uzatish asosan to’pni egallagan o’yinchi tomonidan amalga oshiriladi. To’p kichik menteşeli traektoriya bilan boshqariladi, shunda u yuguruvchining oldiga tushadi. Diagonal uzatishni ko’pincha to’pni egallab olgan o’yinchining sherigi amalga oshiradi va uni maydonning yon tomonlaridan birida oladi. 19 Sport bazalari va inshootlarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, zamonaviy standartlarga javob beradigan yangi sport obyektlarini barpo etish, ulardan maqsadli va samarali foydalanish; Kurs ishning dolzarbligi . Yosh sportchilar deganda avvalo umumta’lim maktablari,oliy ta’lim muassasalari talabalari o’rtasidagi sport to’garaklari va sport maktablardagi kichik yoshli guruhlarda shug’ullanuvchi o’g’il - qizlar va bolalarni tushunamiz.Ularda asosan maxsus jismoniy tayyorgarlik va jismoniy sifatlar darajasini oshirish va maxsus mashqlarni o’rgatish asosiy dolzarb masala bo’lib qoldi. Tabiiyki bunday tarbiyaviy jarayonlarda jismoniy sifatlarni tarbiyalashga alohida e’tibor beriladi. Bunda murabbiyning iste’dodi, tajribalari muhim o’rin egallaydi.Jismoniy sifatlarni (kuch, tezlik, chidamlilik, egiluvchanlik, chaqqonlik va hokazo) tarbiyalashda maxsus mashqlarni o’rgatish asosiy o’rin tutadi.Bo’lajak sportchilarga basketbol sportida har birida beshtadan o yinchi ishtirok etadigan jamoaviy sport turidir. ʻ O yindan bosh maqsad — to pni qo l bilan o ynagan holda 3,05 m ʻ ʻ ʻ ʻ balandlikdagi shitga mustahkamlangan savatga tushirib, imkon qadar ko proq ʻ ochko olish. Shu sababli bu pozitsiyada o ynaydigan o yinchilar jismonan ʻ ʻ baquvvat va chidamli bo lishadi. ʻ Kurs ishining qaqsad va vazifalar .E’tirof etish zarurki basketbol har bir sport turida ko’zda tutilgani kabi maqsad va vazifalarni amalga oshirishda xilma-xil jismoniy mashqlardan va o’yinlardan foydalaniladi.Basketbolda asosan jismoniy tayyorgarlik darajasini oshirish va maxsus basketbolik mashqlarni o’rgatish asosiy maqsad hisoblanadi. Kurs ishi tuzilishi va hajmi. Kurs ishi kirish, asosiy qism , 6-bob xulosalar, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.Kurs ishi 59 betdan iborat matnda bayon qilingan. Adabiyotlar ro’yxati a s o s i y , q o ’ s h i m c h a v a internet manbalaridan iborat . 5 ma’lumda ishlashi, chap va o’ng qo’llarni barobar ishlata bilish, harakatni yuqoriga tezlikda amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. Chalg’itishlar. Asosiy maqsadni bajarishdan avval uni berkitib himoyachining diqqatini chalg’itish uchun hujumchi bajaradigan harakatlar chalg’itishlar deb ataladi. Ko’pchilik texnik usulllar yoki ularning qo’shilmas chalg’itish harakati sifatida qullanishi mumkin. Chalg’itishlar qo’llanilayotgan priyomlarga mos sur’atda bajarilishi kerak. Bunda muvozonat saqlanib qolishi shart. Chalg’itish harakatlarini bir marta yoki bir necha marta bajarish mumkin. Ular to’psiz va to’p bilan bir joyda turganda va harakatda bo’lganda bajarilish mumkin. Harakat paytida chalg’atishlarni bajarish qiyinroq hisoblanadi. Himoya texnikasi. Jamoaning hamma basketbolchilari himoyada samarali o’ynay olishlari kerak. Buning uchun eng avvalo mavjud himoya texnikasining hamma usulllarini egallash lozim. Himoya texnikasi 2 guruhga: maydonda harakat qilish texnikasi to’pni egallash va qarshi harakat qilish texnikasiga bo’linadi. To’pni egallash va harakat qilish texnikasi. To’pni olib qo’yish. Bu usulni bajarish uchun to’p o’zatayotgan basketbolchlarning harakatlarini diqqat bilan kuzatish, to’pning yo’nalish tomonini oldindan aniqlash va to’g’ri pozisiyani tanlash zarur. Himoyadagi basetblchi to’p uzatish vaqtida uni olib qo’yish maqsadida o’zini to’sib turgan hujumchining oldindan to’pga qarshi chiqishi uchun turgan joyidan keskin qo’zg’alishi lozim. Bunda oxirgi qadamning katta qo’yilishi, gavda va qo’llar to’ga qaratilgan bo’lishi kerak. 55 Pozitsion hujum . Uning mohiyati shundaki, hujumkor jamoa o’z harakatlarini dushman zonasida o’yinchilar egallagan muayyan pozitsiyalardan tashkil qiladi. Bu hujumchilar va himoyachilar sonining teng nisbati bilan, shuningdek Vites va harakatlardan nafaqat Savatga, balki undan ham foydalanishda amalga oshiriladi. Hujum turli masofalardan, lekin ko’pincha uzoq zarbalardan yakunlanadi. Pozitsion hujumda to’siqlar va oldindan o’rganilgan kombinatsiyalar, shuningdek qalqondan sakrab tushgan to’pga egalik qilish uchun uyushgan guruh kurashlari keng qo’llaniladi. Hujumchilarni joylashtirish ikki yoki uchta qatorda qo’llaniladi: uchta o’yinchi oldinda, ikkitasi orqada (3-2); ikkitasi oldinda, uchtasi orqada (2-3); ikkitasi oldinda, biri o’rtada va ikkitasi orqada (2-1- 2) va boshqalar.Pozitsion hujumda hujumni tashkil qilishning uch bosqichi ham ajralib turadi: dushman zonasiga o’tish va o’yinchilarni ma’lum pozitsiyalarga joylashtirish; qulay hujum lahzalarini yaratish uchun o’zaro aloqalarni tashkil etish; hujumni yakunlash, to’pni sakrash uchun kurashni tashkil etish va himoyaga o’tish.Harakatlanish va pozitsiyalarni egallash sekin harakatda yoki muvaffaqiyatsiz tez tanaffusdan keyin amalga oshiriladi. Ikkinchi bosqichda hujum bitta o’zaro ta’sir, bir qator guruh yoki jamoaviy kombinatsiyalar yordamida tayyorlanadi. Hujumni uchta yo’l bilan yakunlang: o’rta yoki uzoq masofadan Savatga otish; o’yinchini to’psiz qalqon ostiga qo’yib, uni shu holatda olish; to’p bilan o’yinchining qalqoniga o’tish. 2.3 Basketbolda o‘yinchilarni himoyada individual xarakatlanish texnikasi va taktikasi O’yin texnikasi – basketbolning rivojlanish jarayonida shakllangan musobaqaning konkret vaziyatlarni eng muvaffaqiyatli ochishga qaratilgan usullar yig’indisidir. Basketbol o’yinni texnikasini bir tartibda o’rganish uchun uning klassikafikatsiyadan foydaniladi. Basketbol o’yinni 2 bo’limdan tashkil topgan turli texnik priyomlar yordamida o’tkazildi. Bu hujum texnikasi va himoya 36 o’yinchining, unga qarshi o’ynashi.Zоnali himоyani qo’llashda, muhimi darvоzaga to’p оtishga halaqit qilish bilan chеklanmay, balki hujumchilarning zоnaga kirishiga yo’l qo’ymaslik va ularning erkin to’p uzatish imkоniyatini murakkablashtirishdir.Zоnali himоyada o’yinchi har dоim harakatchan, egiluvchan va shiddatkоr bo’lishi talab etiladi. Uning qudrati, shaхsiy himоyaga yaqinlashgan sari оrtavеradi. Raqiblarning jоylashishini dastlabki hоlatga qaytarish yoki hamma o’yinchilarni zich panоhgохda ushlashni kuchaytirish maqsadida shunday jоylashtirishlar qo’llaniladi. Aralash himоya. Bu tizimda shaхsiy va zоnali himоyaning ijоbiy tоmоnlari birlashtirilgan. Ikki asоsiy tamоyil manfaati alоhida o’yinchiga qarshi harakat va zоnadagi mudоfaani natijali qilishdir.Hujumdagi jamoaviy harakatlar bitta vazifaga bo’ysunadigan barcha o’yinchilarning sa’y-harakatlarini muvofiqlashtirishni o’z ichiga oladi-dushman savatining hujumini tashkil qilish. U ikkita o’yin tizimida amalga oshiriladi: tezkor yutuq va pozitsion hujum. Tez yutuq . Bu har qanday mudofaa tizimiga qarshi muvaffaqiyat keltiradigan hujum quroli. Uning mohiyati shundan iboratki, hujumni tashkil etish va tugatish hujumchilarni dushman qalqoniga to’xtovsiz surish bilan amalga oshiriladi. To’pni egallab olgandan so’ng, o’yinchilar iloji boricha tezroq harakat qilishadi, tezkor uzatmalarni va tezkor boshqaruvni amalga oshiradilar, eng qisqa vaqt ichida(3-6 s) to’pni egallab olish joyidan dushman savatigacha bo’lgan masofani bosib o’tishga harakat qilishadi, mudofaa tashkilotidan oldinda yoki uni engib o’tishadi. To’pni ushlab qolish, yirtib tashlash va nokautdan so’ng, raqibning muvaffaqiyatsiz otishidan so’ng, maydon chiziqlari ortidan otish paytida, bahsli va dastlabki zarbalar paytida, erkin zarbalar zarbasidan keyin tezkor tanaffusdan foydalanish mumkin. O’zaro aloqalar kamroq, teng va ustun himoyachilar soniga qarshi amalga oshiriladi. Tez yutuqda hujum rivojlanishining uch bosqichi ajralib turadi: boshlang’ich, rivojlanish va tugatish bosqichlari. 50 quvvatlaydilar, agar u muvaffaqiyatsiz tugagan bo’lsa, dushman qalqoniga o’tadilar. Echeloned Breakout bilan barcha o’yinchilar bir vaqtning o’zida oldinga siljish bilan faol harakat qilishadi. Birinchi va ikkinchi darajali o’yinchilar to’p bilan harakat qilishadi va hujumni yakunlashadi. Bunday holda, birinchi darajali o’yinchilar ko’pincha himoyachilarni chalg’itib, yutuqni yakunlash uchun qulay sharoit yaratadilar.Muayyan vaziyatga qarab, tez tanaffus boshlanganda, u saytning markazida yoki yon chiziqlar bo’ylab rivojlanadi. Hamkorlarning o’zaro munosabatlari variantlari boshqacha. O’yin texnikasi – basketbolning rivojlanish jarayonida shakllangan musobaqaning konkret vaziyatlarni eng muvaffaqiyatli ochishga qaratilgan usullar yig’indisidir. Basketbol o’yinni texnikasini bir tartibda o’rganish uchun uning klassikafikatsiyadan foydaniladi. Basketbol o’yinni 2 bo’limdan tashkil topgan turli texnik priyomlar yordamida o’tkazildi. Bu hujum texnikasi va himoya texnikasi har bir bo’lim hujum va himoyadan qo’llaniladigan texnik priyomlarning guruhlarning tashkil topadi. Usul gruppalari ularning har xil yo’llar bilan bajarilishini o’z ichiga oladi. Oyoqlarni to’g’ri ishlata bilish va chalg’itish usullari ikkala bo’limga ham qarashlidir. Usullarning ayrim bajarish yo’llari o’z navbatida bajarilish harakteriga ko’ra bir biridan farq qiladi. Masalan usuli bir joyda turib, harakatda bo’lganda yoki sakraganda bajarish mumkin. Hujum texnikasi. Hujumda qo’llaniladigan hujum texnikasi texnik priyomlarga to’pni ilish va uzatish, uni yerga urib olib yurish, savatga otishlar , chalg’atishlar kiradi. Ular maydonda harakat qilish to’xtalishlar va burilishlar kabi usullar bilan birgalikda bajariladi. Bu usullarni bajarish eng qulay va mustahkam dastlabki holat turishidan boshlanadi. Bunda oyoqlar bukilgan, gada bir oz oldinga egilgan, uning og’irligi oyoqlarda barobar taqsimlangan, qo’llar to’pni olish va ushlab 52 Foydalanilgan adabiyotlar va internet manbalari 1.O’zbekiston Respublikasi Qonunlari. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: O’zbekiston, 2007 2. Jismoniy tarbiya va sport tugrisidagi Uzbekiston Respublikasi Konuniga uzgartirish va kushimchalar kiritish xakida 473- modda . 2. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlari. 3. 7 iyun. 2022 g. — «Davlat sport-ta’lim muassasalari faoliyatini mutlaqo yangi tizim asosida tashkil qilish chora-to’g’risida»gi Prezident qarori (PQ–268- son,) 4. 6 iyun. 2022 g. — Sport maktablarida o’quvchilarni qabul qilish va tayyorlash bo’yicha PQ-201-son qarori 5. «Sport kurashlarining Olimpiya turlarini yanada rivojlantirish chora- tadbirlari to’g’risida»gi Prezident qarori (PQ–336-son, 29.07.2022 y.) 6. 21 apr. 2022 g. Uzbekiston Respublikasini «Jismoniy tarbiya va sport to’g’risidagi»gi konun 2015 yil 4 sentyabr, O’RQ-394-son. 7. 24 yanv. 2020 g. Farmoni. O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sportni yanada Prezidentining 2020 yil 24 yanvardagi PF-5924-son Farmoniga 8. Prezidentning 11.04.2022 yildagi “Mahallalarda yoshlarni ommaviy sportga jalb qilishni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-201- son qarori qabul qilindi. Asosiy adabiyotlar 1. Usmonxo’jaev T.S. “Harakatli o’yinlar” O’quv qo’llanma T.: O’qituvchi 1992 y. 2. Maxkamdjanov K.M., Nurmatov F.A, Inozemseva L.A, Rustamov L “Sport bayramlarini tashkil qilish va o’tkazish metodikasi” Darslik T.: 2008 y. 3. Xo’jaev P., Raximqulov K.D., Nigmanov B.B. Sport va harakatli o’yinlar va uni o’qitish metodikasi. (Harakatli o’yinlari) O’quv qo’llanma TDPU T.: 2008 y. 4. Azizova R.I. “Sport va harakatli o’yinlarni o’qitish metodikasi” O’quv qo’llanma T.: 2010 58 (Allen Iverson).Oson oldinga Engil hujumchi (ingliz. Kichik oldinga) yoki uchinchi raqam basketbol jamoasidagi o’yinchining pozitsiyasi. Bunday o’yinchi uchun, shuningdek, hujumkor himoyachi uchun asosiy vazifa ochkolarni to’plashdir, ammo himoyachilardan farqli o’laroq, hujumkor o’yinchilar balandroq va shuning uchun to’pni yaxshiroq qabul qilishadi va zarbalarni to’sib qo’yishadi. O’rtacha balandligi 200-210 sm. O’yinchining ushbu pozitsiyadagi maqsadlari ko’proq hujumga tegishli. Engil hujumchi deyarli barcha masofalardan yaxshi zarbaga ega bo’lishi kerak. Yuqori tezlik va o’sish engil forvardlarga halqa ostidan ishonchli o’tishga imkon beradi. Tezlik va muvofiqlashtirish tufayli ushbu o’yinchi og’ir hujumchini yoki yuqori markazni osongina chetlab o’tishi mumkin. Birinchi yoki ikkinchi raqamlarda engil hujumchining qaramog’ida, uning balandligidan foydalangan holda, bu o’yinchi pastki raqiblarini osonlikcha engib chiqishi mumkin. Hujumkor himoyachi singari, lekin allaqachon ko’proq ta’kidlangan, engil hujumchi ribaundlarga boradi. Biroq, bu holda, bu rol o’yinchisining vazifasi – sakrab tushgan to’plarni tanlash. Tezlik, o’sish va muvofiqlashtirishdan foydalangan holda, engil hujumchi o’z markaziga ikkala qalqonni tanlashda faol yordam berishi mumkin va kerak. Yengil hujumchini o’z ichiga olgan perimetr o’yinchilarining hujumidagi ribaundlar ko’pincha raqib uchun ajablanib va engil ochkolarni to’plash imkoniyati bo’ladi. Yengil hujumchilarning balandligi, tezligi va sakrash qobiliyati bu o’yinchilarni ushlab qolish va xavfsizlik tarmog’ida kuchli quroldir. Ushbu rolning o’yinchilari himoya va xavfsizlik tarmog’ida juda muvaffaqiyatli. Tez va sakrash hujumchisi so’nggi daqiqada, ringning o’zida raqibning zarbasini blokirovka qilish uchun vaqt topishi mumkin. Blok zarbasi engil hujumchining muhim mahoratidan biridir. So’nggi paytlarda tendentsiya paydo bo’ldi: engil hujumchilar o’z jamoalarining eng sportchi va ko’p qirrali o’yinchilari bo’lib, bir nechta pozitsiyalarda o’ynashga qodir (Lebron Jeyms, Kevin Dyurant, Nikolas Batum, Pol Jorj), o’z jamoalarining asosiy o’yinchilari bo’lish, agar hujumda bo’lmasa, 15 kollejlar uchun dasturidan munosib o’rin egallagan. Bu o’yinni butun dunyoda kichik ham, katta ham birdek qiziqib o’ynaydi. Vatanimizga basketbol o’yini 1920- yillardan kirib keldi. U hozirda barcha o’quv muassasalarining dasturiga kiritilgan. Aslida, bu o’yin bundan 110 yil muqaddam AQSHda paydo bo’lgan. Uni Springfild kolleji jismoniy tarbiya o’qituvchisi Jeyms Neysmit o’ylab topgan va o’z talabalari bilan o’ynagan. O’sha paytlarda to’p hozirgidek halqaga otilmas, balki oddiy savatga tashlanardi. „Basketbol“ inglizcha so’z bo’lib, u „basket“ — „savat“, „bol“ — „to’p“ degan ma’noni anglatadi.Basketbol juda qiziqarli va serqirra, harakatlarga boy o’yindir. O’yin chog’ida tezlik bilan oldinga chiqishlar, birdaniga yon tomonlarga burilib to’xtab qolishlar, to’pni bir holatdan boshqa holatga o’tkazib, to’satdan uni sherigiga uzatib yuborishlar, o’zi tezlik bilan bo’sh joyga chiqib, yana o’sha to’pni ilib olib savatga otishlar yoki himoya to’siqlariga uchrab, to’pni qaytarib berishlar ungagina xosdir. Son-sanoqsiz sakrashlar, shit tagida hujumda bo’lib, undan chiqib savatga to’p tashlashlar ungagina tegishli.Basketbol bilan shug’ullanish organizmning barcha muskullarini birdek, har tomonlama rivojlanishiga yordam beradi. Tayanch-harakat apparati, ya’ni suyak-muskul hamda bo’g’inlarning harakatchanligini, qon aylanish va nafas olishni yaxshilashga ijobiy ta’sir ko’rsatadi hamda o’sib kelayotgan yosh organizmning modda almashinuvini faollashtiradi. Basketbol o’yinida besh kishidan iborat ikkita jamoa ishtirok etadi. O’zaro raqib hisoblangan har bir jamoaning asosiy vazifasi — bir-birlarining savatiga iloji boricha ko’proq to’p tashlash. O’yin chog’ida qaysi jamoa o’yinchisining qo’liga to’p tushsa, o’sha jamoa, o’z o’yinchilari bilan raqibiga qarshi hujumga o’tishga haqli. Bordi-yu, jamoa qo’lidagi to’pni yo’qotib qo’ysa, u barcha 5 o’yinchisi bilan himoyaga o’tadi. Jamoaning g’olibligi ular to’plagan ochkolarning ko’p-kamligi bilan aniqlanadi. O’yinda jamoa savatiga tushgan har bir to’p 2 yoki 3 ochkoga 27 To’pni uzoq uzatishda tanaffus oqilona bo’lib, bitta o’yinchi to’pni egallab olish vaqtida oldinga yugurib, qaytib kelgan himoyachilarni aniqladi. Bunday chiqishni amalga oshirish uchun u to’p hali ham havoda bo’lgan paytda sakrashni boshlaydi, ammo jamoadoshlari uni egallab olishlari aniq. To’pni uzoq uzatish markazda yoki diagonal ravishda amalga oshiriladi. Markazni uzatish asosan to’pni egallagan o’yinchi tomonidan amalga oshiriladi. To’p kichik menteşeli traektoriya bilan boshqariladi, shunda u yuguruvchining oldiga tushadi. Diagonal uzatishni ko’pincha to’pni egallab olgan o’yinchining sherigi amalga oshiradi va uni maydonning yon tomonlaridan birida oladi. Pozitsiyani o’zgartirmasdan qisqa paslar bilan tanaffus , hujum boshlanishida to’p o’yinchisi tomonida hujumchilar oldida turgan kam sonli himoyachilarga qarshi samarali bo’ladi. Ushbu o’zaro ta’sirlar qisqa uzatmalarda qurilgan. Bitta himoyachiga qarshi parallel ravishda harakatlanadigan ikkita hujumchi buzilganda, paslar to’pni ushlagan o’yinchining qo’lida bo’lgani kabi, diagonal ravishda oldinga siljiydi. Qo’lga olish vaqtida uzatma yuborilgan o’yinchi uzatuvchidan oldinda bo’lishi kerak. Bir yoki ikkita himoyachiga qarshi uchta Parterni sindirishda hujumchilarning orqa tomoni bilan uchburchak shaklida harakatlanishi eng oqilona hisoblanadi. O’tkazmalar asosan o’rtada harakatlanadigan o’yinchi orqali amalga oshiriladi . Pozitsiyalarning o’zgarishi bilan qisqa paslar bilan yutuq teng yoki undan ortiq himoyachilar qarshilik ko’rsatganda tavsiya etiladi. Bu erda o’zaro ta’sirning mohiyati shundan iboratki, hujumchilar o’zlarini himoyachilardan ozod qilish uchun dushman qalqoniga qarab harakatlanayotganda pozitsiyalarini o’zgartiradilar. Uchta o’yinchining o’zaro ta’sirida pozitsiyani o’zgartirish har bir uzatmadan keyin amalga oshiriladi. Ular diagonallar bo’ylab oldinga – o’ngga yoki oldinga – chapga navbatma-navbat qanotlardan platformaning o’rtasiga yuguradigan sheriklar tomonidan amalga oshiriladi. Markazda bo’lgan va to’pni uzatgan o’yinchi uzatmadan keyin harakat 34 tomonini oldindan aniqlash va to’g’ri pozisiyani tanlash zarur. Himoyadagi basetblchi to’p uzatish vaqtida uni olib qo’yish maqsadida o’zini to’sib turgan hujumchining oldindan to’pga qarshi chiqishi uchun turgan joyidan keskin qo’zg’alishi lozim. Bunda oxirgi qadamning katta qo’yilishi, gavda va qo’llar to’ga qaratilgan bo’lishi kerak. Basketbol o’yini kelib chiqishi va dastlabki qoidalari Basketbol o’yini ham sport o’yinlarining tarkibiy qismi hisoblanadi. Shu tufayli u O’zbekiston Respublikasining yangi Davlat ta’lim standarti va uning kollejlar uchun dasturidan munosib o’rin egallagan. Bu o’yinni butun dunyoda kichik ham, katta ham birdek qiziqib o’ynaydi. Vatanimizga basketbol o’yini 1920- yillardan kirib keldi. U hozirda barcha o’quv muassasalarining dasturiga kiritilgan.Aslida, bu o’yin bundan 110 yil muqaddam AQSHda paydo bo’lgan. Uni Springfild kolleji jismoniy tarbiya o’qituvchisi Jeyms Neysmit o’ylab topgan va o’z talabalari bilan o’ynagan. O’sha paytlarda to’p hozirgidek halqaga otilmas, balki oddiy savatga tashlanardi. „Basketbol“ inglizcha so’z bo’lib, u „basket“ — „savat“, „bol“ — „to’p“ degan ma’noni anglatadi.Basketbol juda qiziqarli va serqirra, harakatlarga boy o’yindir. O’yin chog’ida tezlik bilan oldinga chiqishlar, birdaniga yon tomonlarga burilib to’xtab qolishlar, to’pni bir holatdan boshqa holatga o’tkazib, to’satdan uni sherigiga uzatib yuborishlar, o’zi tezlik bilan bo’sh joyga chiqib, yana o’sha to’pni ilib olib savatga otishlar yoki himoya to’siqlariga uchrab, to’pni qaytarib berishlar ungagina xosdir. Son-sanoqsiz sakrashlar, shit tagida hujumda bo’lib, undan chiqib savatga to’p tashlashlar ungagina tegishli.Basketbol bilan shug’ullanish organizmning barcha muskullarini birdek, har tomonlama rivojlanishiga yordam beradi. Tayanch-harakat apparati, ya’ni suyak-muskul hamda bo’g’inlarning harakatchanligini, qon aylanish va nafas olishni yaxshilashga ijobiy ta’sir ko’rsatadi hamda o’sib kelayotgan yosh organizmning modda almashinuvini faollashtiradi. 40 Bunday himоya quyidagi variantlarga bo’linadi: 5K1, 4K3, 1K4K1. Bularning anglatishicha, o’yinchilarning bir qismi (birinchi raqam) zоnani ushlab turadi bоshqalari esa, (ikkinchi raqam) hujumchini shaхsan himоya qiladi. Variant 5K1 – himоyani tashkil etishda ko’p uchraydigan usuldir. Bunda o’yinchilar 6-0 zоnadagiga o’хshab harakat qiladilar, o’yinchilardan biri esa, kuchli hujumchiga qarshi shaхsiy himоyada o’ynaydi. Variant 4K2 bir vaqtda ikki o’yinchining (bоmbardir va markazdagi yoki yana bоshqa o’yinchilari) harakatini bоg’lab qo’yish maqsadida qo’llaniladi. Ya’ni ikki mahоratli hujumchiga qarshi shaхsiy himоyada, bоshqalari esa chiziq bo’ylab zоnada himоya qilish tamоyillarida o’ynaydilar. Variant 1K4K1-raqiblar jamоasi chiziq bo’ylab o’ynaydigan bo’lsa shunga qarshi qo’llaniladi va u o’yinchini himоyachidan biriga panоhgохlik qilish yuklanadi. Hujumni tashkil qiluvchi o’yinchiga qarshi shaхsiy himоya qo’llanilib bоshqa o’yinchilar esa zоnada o’ynaydilar. Himоyada muvaffaqiyatli o’ynash, barcha himоya tizimlarini to’la takоmillashtirib egallashga va shaхsiy himоyada yaхshi harakat qilishni bilishga asоslangan. Shuning uchun shaхsiy tizimga ustunlik bеrish kеrak. Kеyinchalik zоna variantlarining birini qo’llash va undan so’ng aralash himоyaga o’tish hujum qilishida raqiblar оldiga murakkab vazifalar qo’yadi. Guruh harakatlari. Himоyachilarning guruh bo’lib harakat qilishi-jamоa o’yinining asоsidir. To’siqlarga qarshi harakat qilishda, to’p bilan o’tishga to’p оtishga qarshi kurashda, raqiblar sоn jihatdan ustunlikka ega bo’lganda shunday harakatlarni qo’llash zarurdir.Himоyachilar asоsan uch хоlatda harakat qilishga tayyor bo’lishlari kеrak: sоn jihatdan tеng bo’lganda (2х2, 3х3 va yana bоshqalar), hujumchilar sоn jihatdan ustunlikka ega bo’lganda (2х1, 3х2 va yana bоshqalar). Sоn jihatdan tеng bo’lish raqiblarning pоzitsiyadan hujum qilishida uchraydi; himоyachilar hujumni straхоvka qilish harakatiga qarshi, qo’shilish, guruhli to’siq, sirg’anib o’tish va darvоzabоn bilan o’zarо harakatda 45 Sоn jihatdan tеng bo’lish raqiblarning pоzitsiyadan hujum qilishida uchraydi; himоyachilar hujumni straхоvka qilish harakatiga qarshi, qo’shilish, guruhli to’siq, sirg’anib o’tish va darvоzabоn bilan o’zarо harakatda qo’llaniladi.«Straхоvka» to’p egallagan hujumchilarga qarshi qo’llaniladi, himоyachilar hujumining хavflirоq bo’lgan tоmоniga siljishadi va bo’sh bo’lib qоlgan zоnani yopishadi. Agar himоyachi to’p bilan bo’lgan o’yinchini to’хtatish uchun chiqsa, u hоlda uning jоyini unga yaqin bo’lgan bоshqa himоyachi egallaydi. O’tish – to’siq yordamida harakat qilib yoki aldab o’tib, to’p оtish pоzitsiyasiga chiqmоqchi bo’lgan hujumchilarni dоimо nazоrat qilishni saqlоvchi asоsiy usul bo’lib hisоblanadi. U hujumchilarning jоy almashinishidan ibоratdir. Bunday jоy almashtirishlar bir marta bo’lishi mumkin, unda panоhgоhidan qutulgan uyinchini himоyachilardan biri оladi yoki o’rin almashinishda ikki o’yinchi qatnashsa, unda ikki o’zarо harakat qiluvchi himоyachilar vasiylik qiluvchi o’yinchilarini almashtiradi. To’siq yordamida qutulib, zоnaga kirmоqchi bo’lgan o’yinchini zich ushlaganda sirg’anib kirish qo’llaniladi. Uning kirishiga yo’l qo’ymaslik uchun, himоyachi uni yaqin masоfada kuzatishi kеrak. Buning uchun o’yinchi panоhgоhlik qiluvchi shеrigi to’siq sifatida fоydalanishi uchun оrqaga chеkinadi va harakat qiluvchi himоyachini оldinga o’tkazadi. Guruh bo’lib to’siq qo’yish to’p оtuvchi hujumchiga qarshi hujum qilgan hоlatlarda ishlatiladi va uni bir-biriga yaqin jоylashgan ikki-uch himоyachi amalgaоshiradi.Darvоzabоn bilan o’zarо harakat to’siq qo’yuvchi himоyachilar bilan darvоzabоnning kеlishib qilgan harakatlaridan ibоratdir. Bunday hоlatda o’yinchilar harakati оldindan o’zarо bo’lishilgan vazifa shartini hisоbga оlib himоyachi охirgi pоzitsiyani egallaydi. Ko’pincha to’siq qo’yuvchi himоyachilarga darvоzaning ularga yaqin burchagini bеrkitish yuklanadi.Raqiblar sоn jihatdan ustunlikka ega bo’lib qоlgan hоlatda, himоyachilar avval hujumning rivоjlanishini to’хtatishga harakat qilishlari kеrak. Ikki himоyachi 9 To’p pastroq sapchib yerga urib yurilganda oyoqlar ko’proq bukiladi. To’pni tizzadan pastga tez-tez yerga urit yurishga oyoq va qo’llarning har bir ma’lumda ishlashi, chap va o’ng qo’llarni barobar ishlata bilish, harakatni yuqoriga tezlikda amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. Chalg’itishlar. Asosiy maqsadni bajarishdan avval uni berkitib himoyachining diqqatini chalg’itish uchun hujumchi bajaradigan harakatlar chalg’itishlar deb ataladi. Ko’pchilik texnik usulllar yoki ularning qo’shilmas chalg’itish harakati sifatida qullanishi mumkin. Chalg’itishlar qo’llanilayotgan priyomlarga mos sur’atda bajarilishi kerak. Bunda muvozonat saqlanib qolishi shart. Chalg’itish harakatlarini bir marta yoki bir necha marta bajarish mumkin. Ular to’psiz va to’p bilan bir joyda turganda va harakatda bo’lganda bajarilish mumkin. Harakat paytida chalg’atishlarni bajarish qiyinroq hisoblanadi. Himoya texnikasi. Jamoaning hamma basketbolchilari himoyada samarali o’ynay olishlari kerak. Buning uchun eng avvalo mavjud himoya texnikasining hamma usulllarini egallash lozim. Himoya texnikasi 2 guruhga: maydonda harakat qilish texnikasi to’pni egallash va qarshi harakat qilish texnikasiga bo’linadi. To’pni egallash va harakat qilish texnikasi. To’pni olib qo’yish. Bu usulni bajarish uchun to’p o’zatayotgan basketbolchlarning harakatlarini diqqat bilan kuzatish, to’pning yo’nalish tomonini oldindan aniqlash va to’g’ri pozisiyani tanlash zarur. Himoyadagi basetblchi to’p uzatish vaqtida uni olib qo’yish maqsadida o’zini to’sib turgan hujumchining oldindan to’pga qarshi chiqishi uchun turgan joyidan keskin qo’zg’alishi lozim. Bunda oxirgi qadamning katta qo’yilishi, gavda va qo’llar to’ga qaratilgan bo’lishi kerak. Basketbol o’yini kelib chiqishi va dastlabki qoidalari Basketbol o’yini ham sport o’yinlarining tarkibiy qismi hisoblanadi. Shu tufayli u O’zbekiston Respublikasining yangi Davlat ta’lim standarti va uning 26 Birmuncha хavfli bo’lgan 10-12m masоfadan hujum qiluvchi hujumchiga unga yaqin bo’lgan himоyachi chiqadi, bоshqalari esa bo’sh qоlgan jоyni to’ldirishadi. O’yinchilarning himоyada jоylashishining bir nеcha variantlari mavjud bo’lib asоsan ularning bеshtasi zоnada jоylashishga harakat qiladilar: burchaklarda, markazda va ikkitasi ularning оrasida. Bunday hоlda birdan- uchgacha mudоfaa chizig’ini tashkil qilishi mumkin. Eng baland bo’yli himоyachilar o’rtada, qоlganlari esa birin-kеtin burchak tarafga jоylashadi. U yoki bu variantni tanlash raqib o’yinchilarining tarkibi va harakat qilishlariga bоg’liq. Uzоq masоfadan natijali hujum qiladigan jamоaga qarshi ikki chiziq bo’ylab mudоfaa tashkil etiladi-burchakdagi va chiziq bo’ylab o’ynaydigan o’yinchilar оrqali hujum qilinsa, u hоlda himоyachilarning bir-ikki qatоr mudоfaa qilish chizig’ida jоylashish usuli qo’llaniladi. Kеng tarqalgan zоnada himоya qilish tizimlari qatоriga 6-0, 5-1, 4-2, 3-3 lar kiradi. Har bir variant o’zining turiga ega. SHunday qilib, 5-1 оldinga chiqarilgan o’yinchi har хil usulda harakat qilishi mumkin; to’p bilan bo’lgan o’yinchiga hujum qilish, bоmbardir o’yinchiga qarshi harakat qilish yoki umumiy hujumdan chеtlashtirish maqsadida markazdagi o’yinchining, unga qarshi o’ynashi. Zоnali himоyani qo’llashda, muhimi darvоzaga to’p оtishga halaqit qilish bilan chеklanmay, balki hujumchilarning zоnaga kirishiga yo’l qo’ymaslik va ularning erkin to’p uzatish imkоniyatini murakkablashtirishdir. Zоnali himоyada o’yinchi har dоim harakatchan, egiluvchan va shiddatkоr bo’lishi talab etiladi. Uning qudrati, shaхsiy himоyaga yaqinlashgan sari оrtavеradi. Raqiblarning jоylashishini dastlabki hоlatga qaytarish yoki hamma o’yinchilarni zich panоhgохda ushlashni kuchaytirish maqsadida shunday jоylashtirishlar qo’llaniladi.Aralash himоya. Bu tizimda shaхsiy va zоnali himоyaning ijоbiy tоmоnlari birlashtirilgan. Ikki asоsiy tamоyil manfaati alоhida o’yinchiga qarshi harakat va zоnadagi mudоfaani natijali qilishdir. 44 imkоniyatidan va to’p uzatishga qulay usuldan fоydalanishdan mahrum etish, to’pni оtishi yoki yеrga urib оlib yura оlmasligi uchun unga hujum qilish zarurdir.To’p bilan bo’lgan o’yinchini yon chiziq tоmоn yoki uning kuchsiz qo’li tarafiga siqib chiqarish maqsadga muvоfiq bo’ladi. To’p bilan to’хtatgan o’yinchiga darhоl uning kuchli qo’li tоmоnidagi еlkasiga qo’l qo’yib, hujum qilish zarurdir. Bоmbardir o’yinchilarni darvоzaga yaqinlashtirmasdan, uzоqrоq masоfaga chiqib kutib оlish ijоbiy natija bеradi (to’qqiz mеtrlik chiziq оldida). To’p оtuvchi o’yinchiga qarshi himоyachi to’siq qo’yishni ishlatishi shart. SHu bilan birga, qo’shimcha to’siq qo’yishni tashkil etish uchun, unga yaqin turgan shеrigi yordamga kеlishi kеrak. Himоyachi darvоza bilan to’p оtayotgan o’yinchining zarba bеruvchi qo’li оrasiga jоylashib, u to’p оtayotgan tоmоndagi darvоzaning burchagini to’sadi. Bu darvоzaning yaqin va uzоq burchaklari bo’lishi mumkin. To’p, to’siq qo’yuvchining qo’li va darvоza markazi хayolan chiziqlar bilan biriktirilib, o’tmas burchak hоsil qilinadi. Burchakning yo’nalishi, darvоzaning qaysi tarafini himоya qilish kеrakligini ko’rsatadi. Ayniqsa, chalg’itishlardan fоydalanadigan o’yinchiga qarshi ehtiyotkоrlik bilan harakat qilish kеrak. Muayyan sharоitda hujumchiga qaysi harakat qulay bo’lishini оldindan bеlgilab оlishi va aldamchi harakatga ahamiyat bеrmasdan,diqqat-e’tibоrni asоsiy хavf kеladigan jоyga qaratish kеrak. Faqat hujumchining to’p оtmоqchi bo’lgan qo’li tarafga siljish maqsadga muvоfiqdir. Agar himоyachi aldamchi harakat qilib hujumchini shоshilinch chоra ko’rishga majbur etsa, u hоlda hujumning yakuni himоyachilar fоydasiga hal bo’ladi. Himоyachining vazifasi-hujumchilarni kam fоyda kеltiradigan harakat qilishga majbur etishdir.Basketbolda asosan uchta pozitsiya yoki rol mavjud: himoyachi, oldinga va markaz. Agar batafsil bayon qilingan bo’lsa, unda o’yinchilarning rolini 5 toifaga bo’lish mumkin: qo’riqchi, hujumkor himoyachi, engil hujumchi, og’ir (yoki kuchli) hujumchi va markaz. 48 Kirish Prezident Shavkat Mirziyoyev sportni ommalashtirish va iqtidorli sportchilarni tayyorlash chora-tadbirlar dasturini qabul qildi.Sport musobaqalari «tuman—viloyat—respublika» zanjiri asosida tashkil etilishi belgilandi. Birlamchi saralash bosqichidan o’tmagan sportchilar viloyat va respublika bosqichida ishtirok etmaydi; Milliy terma jamoalarga barcha bosqich musobaqalarida ishtirok etib g’olib yoki sovrindor bo’lgan yoshlar saralab olinadi; Har yili mahalla va muassasalar jamoalari ishtirokida ko’p bosqichli Hokim kubogi tashkil qilinadi.Xalqaro tajriba va standartlar asosida sport turlari bo’yicha milliy chempionatlar o’tkazish tartibi ishlab chiqiladi.Prezident sport sohasidagi ilmiy salohiyatning amaldagi holati ham talab darajasida emasligini tanqid qildi.«Birorta sport turi bo’yicha mahalliy olimlar tomonidan na metodika, na dastur ishlab chiqilgan. Sport diyetologiyasi, farmakologiyasi, psixologiyasi, sport muhandisligi, kardiomashg’ulotlar bo’yicha bizda umuman mutaxassislar tayyorlanmaydi. Bugungi kunda sportchilarni tayyorlash 30 yil oldingi dasturlar asosida amalga oshirilmoqda», deydi davlat rahbari. Jismoniy tarbiya va sport universiteti, respublika malaka oshirish hamda sport ilmiy-tadqiqot institutlarining roli umuman sezilmayotgani qayd etildi. Olimpiya sport turlari bo’yicha sportchilarni jismoniy va ruhiy tayyorlash, ularni sog’lom ovqatlantirish dasturlarini ishlab chiqish; kelgusi o’quv yilidan boshlab Jismoniy tarbiya va sport universitetida sport diyetologiyasi, muhandisligi va kardiomashg’ulotlar,Tibbiyot akademiyasida sport meditsinasi va farmakologiyasi bo’yicha mutaxassislar tayyorlashni yo’lga qo’yish; Yiliga kamida 20 nafar mahalliy trener, sport shifokori va boshqa mutaxassislarni xorijda malaka oshirish tizimini joriy etish; Jismoniy tarbiya va sport ilmiy tadqiqotlar instituti faoliyatini tanqidiy ko’rib chiqib, uni takomillashtirish bo’yicha taklif kiritish topshirildi. 2 Yig’ilishda sportchilarni tayyorlash va seleksiya qilish bo’yicha yangi tizim joriy qilinishi belgilandi. Unga ko’ra, endi har bir mahallada aprel-iyun va sentabr-dekabr oylarida musobaqalar tashkil etilib, yaxshi natija ko’rsatgan yoshlar elektron ro’yxatga kiritiladi hamda hududdagi sport maktabida malakali murabbiylar bilan bepul shug’ullanish imkoniga ega bo’ladi. Ular jismoniy tayyorgarlik darajasi va razryadiga qarab, keyingi bosqichga o’tkaziladi.Sport maktablari muayyan olimpiya sport turlari bo’yicha bazaga aylantiriladi. Murabbiylarning ish haqi 35 foizga oshiriladi.Mutasaddilarga ushbu tizimni joriy etib, yaxshi natija ko’rsatgan mahallalarni rag’batlantirish bo’yicha ko’rsatmalar berildi. Yil yakunigacha 508 ta mahallada ko’p funksiyali sport maydonchalari qurilishi qayd etildi.Bugungi kunda Olimpiya zaxiralari kollejlariga 14 yoshdan katta o’smirlar qabul qilinmoqda. Oqibatda yoshlarni Olimpiya o’yinlariga tayyorlash kech boshlanayapti.Shu bois, bu borada rivojlangan davlatlardagi ilg’or tajribalar o’rganildi. Endi u asosida sportchilarni professional tayyorlash tizimi isloh qilinadi.Barcha sport turlarini rivojlantirish orqali yozgi Olimpiya va Paralimpiya o’yinlarida qatnashish huquqini beruvchi litsenziyalar sonini ko’paytirish, 2024-yil Parij shahrida (Fransiya) bo’lib o’tadigan XXXIII yozgi Olimpiya va XVII Paralimpiya o’yinlariga (keyingi o’rinlarda – Olimpiya va Paralimpiya o’yinlari) sportchilarimizning har tomonlama tayyorligi va muvaffaqiyatli ishtirokini ta’minlash maqsadida: O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 20 sentyabr kuniʻ jismoniy tarbiya va sport sohasini rivojlantirish masalalariga bag ishlangan ʻ yig ilish o tkazdi.Ma lumki, joriy yil 5 mart kuni davlatimiz rahbarining “Jismoniy ʻ ʻ ʼ tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to g risida”gi farmoni qabul qilingan edi. Farmonga muvofiq, ʻ ʻ ilgarigi davlat qo mitasi va uning hududiy bo linmalari negizida O zbekiston ʻ ʻ ʻ Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi tashkil etilib, uning vazifa va vakolatlari kengaytirildi. 3 uning og’irligi oyoqlarda barobar taqsimlangan, qo’llar to’pni olish va ushlab turish uchun qulay holda ko’krak oldida bukilgan bo’lishi kerak. To’p keng yoyilgan barmoqlar bilan kaftlarga to’liq tekizilmagan holda tutib turiladi. Maydonda harakat qilish texnikasi. Basketbolchi yurish, sakrash, to’htash va burilish yordamida maydonda harakat qiladi. Bu guruhda priyomlarni oyoqlarning to’g’ri ishlashiga asoslanadi. To’p bilan bajariladigan usullar texnikasi. To’pni ilish bir yoki ikki qo’llab bajariladi. Bu harakatlar ko’krak va yelka balandligiga, yuqorilab (boshdan baland) va pastlab (tizzadan past) hamda dumalab va maydondan sapchib kelayotgan to’plarni ilishlarga ajratiladi. O’rtacha balandlikda kelayotgan to’pni ikki o’qllab ilish eng asosiy usullardan hisoblanadi. Basketbolchi bir oz bo’shashgan qo’llarni uchib kelayotgan to’pga qarshi to’g’irlaydi. Panjalar yarim oysimot ochilgan bosh barmoqlarni bir- birlariga qarab yo’naltirilgan, qolganlari esa oldinga yuqoriga qaratib keng yoyilgan bo’ladi. To’p barmoqlarning ichiga tegishi bilanoq basketbolchi uni mahkam ilib oladi, to’pning uchish tezligini kamaytiradi. Keyingi harakatlarni bajarish uchun u qulay holatini egallaydi va qo’llarini bukib to’pni gavdaga yaqinlashtiradi. To’pni uzatish. To’pni uzatish asosiy texnik usul hisoblanadi. Uning yordamida basketbolchilar o’zaro harakatlarini bajaradilar. O’yin davomida uzatishning har xil usullari qo’llaniladi. O’yin sharoitiga qarab uzatishlar turli: dastlabki holatlardan bir joyda turib harakatda sakrab; har hil harakatlarda yaqin masofaga, uzoq masofaga, past va yuqori troyektoriya bilan yo’nalish bo’yicha maydonning eni, bo’yi, diognali bo’ylab bajarilishi mumkin. Ikki qo’llab ko’krakdan va yuqoridan to’p uzatish usullari zamonaviy basketbolda ko’proq ishlatiladi. Ko’krakdan ikki qo’llab to’p uzatish yaqin va o’rta masofadda bajaradigan o’zaro harakatlari paytida qo’llaniladi. Uni bajarish uchun basketblchi turish holatida to’pni ko’krak oldida tutib turadi. Qo’llar bukilgan, tirsaklar 24 Sportchilarni tanlab olish – seleksiya ishlarini takomillashtirish bo yichaʻ yangi tizim joriy etilib, bu o zining dastlabki natijalarini bera boshladi. ʻ – Biz xalqaro sport maydonlarida O zbekistonning nufuzi va obro -e tiborini ʻ ʻ ʼ oshirishga katta hissa qo shgan sportchilarimiz bilan faxrlanamiz. Shu bilan birga, ʻ oliy sportda erishilgan yutuqlar bilan chegaralanmasdan, ommaviy sportga ham katta e tibor berishimiz kerak, – dedi Shavkat Mirziyoyev.Yig ilishda jismoniy ʼ ʻ tarbiya va sport sohasini yanada rivojlantirish bo yicha istiqboldagi muhim ʻ vazifalar belgilab berildi. Aholi, ayniqsa, yoshlarni jismoniy tarbiya va ommaviy sport bilan shug ullantirish ishlari yaxshi yo lga qo yilmagani, darsdan tashqari vaqtlarda ʻ ʻ ʻ ta lim muassasalaridagi sport obyektlaridan barcha yoshdagi odamlarning ʼ foydalanishi tashkil etilmagani ko rsatib o tildi. Bundan tashqari, joylardagi bo sh ʻ ʻ ʻ turgan xususiy obyektlar negizida aholini ommaviy sportga jalb qilish uchun imtiyozli xizmat ko rsatuvchi sport markazlarini tashkil etish talab etiladi.Shu bois ʻ Jismoniy tarbiya va sport vazirligi Yoshlar ittifoqi, tegishli vazirliklar bilan birgalikda ta lim muassasalaridagi sport inshootlari hamda bo sh turgan ʼ ʻ obyektlarda sport seksiyalarini ochish bo yicha tashkiliy chora-tadbirlarni ko rishi ʻ ʻ zarurligi ta kidlandi.Tuman, shahar, viloyat va respublika miqyosida sport ʼ musobaqalari sonini keskin ko paytirish, g olib va sovrindorlarni Yoshlar ittifoqi ʻ ʻ mablag lari hisobidan pullik mukofotlar bilan rag batlantirish bo yicha topshiriqlar ʻ ʻ ʻ berildi.Olimpiya va Paralimpiya o’yinlariga O’zbekiston sportchilarini tayyorlashning ustuvor vazifalari etib quyidagilar belgilansin: Sport ta’limi tizimini tubdan takomillashtirish va raqamlashtirish, olimpiya va paralimpiya dasturlariga kiritilgan sport turlari bo’yicha yuqori natijador va olimpiya sportchilar zaxirasini yaratish, litsenziyalar sonini sezilarli darajada ko’paytirish; Olimpiya va Paralimpiya o’yinlarida ishtirok etish uchun talabgorlar orasida ayol sportchilar ulushini oshirish, O’zbekiston sportchilari o’rtasida gender tenglikni ta’minlash; 4 pastga tushirilgan bo’ladi. Barmoqlar joylashtirilgan, bosh barmoqlar bir-birlariga qolganlari esa yuqoriga-oldindan qaratilgan bo’lishi lozim. To’pni uzatish qo’llarning pastki-gavdaga, yuqoriga qarab dastlabki dira bo’ylab ajariladigan harakati bilan bajariladi. Shundan so’ng qo’llar tez oldinga qarab to’g’irlanadi. Uzatish panjalarining faol harakatlari bilan yakunlanadi. To’pni yo’nalish tezligini oshirish uchun basketbolchi oyoqlarni to’hrilashi yoki qadam qo’yishi mumkin. Savatga to’p otishlar. O’yinning yakuniy natijasi savatga otiladigan to’plarning aniqligi bilan bog’liq Ular har xil: yaqin (3 metrdan ortiq) masofalarda bajariladi. Otishlar xarakteriga sakraganda to’plarni savatga bir va ikki qo’llab otish mumkin. Xoirgi kunda to’plar savatga himoyachilarning qattiq qarshiligi ostida otiladi. SHuning uchun, to’pning savatga aniq borishga oyoqlarning, qo’llarning, ayniqsa, panjalarning to’g’ri ishlashi, aniq mo’ljal olish shu sharoitga mos samarali usulni tanlash shu bilan birga, basketbolchining muvozanat saqlashiga va har xil sharoitda qiyin kordinatsiyali harakatlari bajarish imkoniyatlarini yaratish uchun ma’lum mushak guruhlarini bo’shashtirish qobiliyatlariga ega bo’lish katta ahamiyatga ega. Zamonaviy basketbolda to’pni savatga sakraganda bir qo’llab otish shitdan qaytgach to’pni qayta otish, “Kryuk” usulida va yuqoridan pastga otish kabi usullar katta ahamiyatga ega. To’pni yerga urib yurish. To’pni bir qo’llab ketma-ket yerga urish to’pni yerga urib yurish deyiladi. Bu usul bir joyda turganda, yurganda va asosan, yugurganda bajariladi. Bu usul to’pni basketbolchining harakat qilishga qo’llaniladigan asosiy usul hisolanadi. To’pni yerdan har xil: yuqoriroq va pastroq, sapchitib turib yurish mumkin. U qo’lni bukib, to’pni bir oz yuqoriga ko’taradi so’ng uni yana maydonga ma’lum burchak bo’yicha keskin itaradi. 25 Basketbol o’yinida besh kishidan iborat ikkita jamoa ishtirok etadi. O’zaro raqib hisoblangan har bir jamoaning asosiy vazifasi — bir-birlarining savatiga iloji boricha ko’proq to’p tashlash. O’yin chog’ida qaysi jamoa o’yinchisining qo’liga to’p tushsa, o’sha jamoa, o’z o’yinchilari bilan raqibiga qarshi hujumga o’tishga haqli. Bordi-yu, jamoa qo’lidagi to’pni yo’qotib qo’ysa, u barcha 5 o’yinchisi bilan himoyaga o’tadi. Jamoaning g’olibligi ular to’plagan ochkolarning ko’p-kamligi bilan aniqlanadi. O’yinda jamoa savatiga tushgan har bir to’p 2 yoki 3 ochkoga hisoblanadi. Basketbol o’yini respublikamiz hayotiga 1920-yildan kirib kelgan va hozirgacha o’quv muassalari dasturida mavjud. Bu o’yinni AQSH ning Sppringfild kollejida Jeyms Neysmit degan jismoniy tarbiya o’qituvchisi o’z talabalari bilan bundan 110 yil muqaddam o’ylab topgan. Basketbol o’yinida 5 kishidan iborat bo’lgan ikkita jamoa ishtirok etadi.O’yinda tushgan har bir to’p – 2 ochkodan hisoblanadi. Basketbol to’pining og’irligi 600 dan 650 grammgacha bo’lishi zarur. Basketbol maydonining o’lchami 28x15 bo’ladi. 12 yoshgacha bo’lgan bolalar mini basketbolni kattlarga mo’ljallangan (28x15)Maydonda o’ynasalar bo’ladi, ammo jarima to’pi 4 metrli masofa belgilanadi. Shchitning o’lchovi 90x120 sm, to’r o’rnatilgan halqaning kataligi 0,45m, to’rning kenglik joyi 0,30 m bo’lib, shchitning o’zi yerdan 2 m 60 sm balandlikda o’rnatiladi. To’p og’irligi 450-500 gramm bo’ladi.Basketbol to’pining og’irligi 567 grammdan 650 grammgacha. Ba’zi hollarda, futbol to’pini ishlatsa ham bo’ladi. Chunki basketbol o’yini paydo bo’lganda ancha vaqtgacha futbol to’pidan foydalanilgan. Basketbol maydoni, asosan, tekis joylarga quriladi. Masalan, bino ichida taxta yotqizilgan pol ustida ham, yaxshilab tekislangan hovlida ham, asfalt-beton yotqizilgan yerda ham bo’lishi mumkin. Aytish joizki, basketbol maydoni bo’lmagan maskanlarda ham uni vujudga keltirish juda oson. Masalan, foydalanilmayotgan keng maydonlarda. Chunonchi, yerning katta-kichikligiga qarab, maydonning hajmini 28 — 15 metr yoki undan kichikroq — 22 — 24 metr, yoki 12 — 14 metr qilib tayyorlash mumkin. Maydonning yuzini yaxshilab tekislab urib chiqish kerak, chunki koptok yerga 41 to’pni bo’sh sherikga olishga imkon beradi. Agar himoyachilar erkin otish maydonida to’plangan bo’lsa, saytning markazida emas, balki uning yon chiziqlari bo’ylab tez tanaffus qilish tavsiya etiladi. Bunday holda, to’pni o’zlashtirgan o’yinchi yon chiziqqa chiqqan sherigiga uzatishni amalga oshiradi yoki dribling paytida o’zi unga qarab harakat qiladi. Shu bilan birga, yana bir yoki ikkita sherik bir xil qanotga shoshilishadi. Harakat lateral chiziqqa yaqin joyda ketma-ket ketma-ket amalga oshiriladi. Himoyachilar soniga va ularning qarshilik xususiyatlariga qarab, ular etakchilik, qisqa yoki uzoq uzatmalardan foydalanadilar. Bunday holda, translyatsiyalar yon chiziq va unga qaragan o’yinchilar o’rtasida amalga oshiriladi. Hujumning rivojlanishi davomida bo’shatilgan saytning Markaziy qismi oxirgi bosqichda ishlatiladi. Bu erda yon chiziqlar bo’ylab harakatlanadigan o’yinchilar yoki ularni orqa tomondan qo’llab-quvvatlaydigan sheriklar paydo bo’ladi.Tez yutuq tizimidan samarali foydalanish basketbolchilarga bunday o’zaro ta’sirlarning barcha taktik variantlarini bilish, himoyadan hujumga bir zumda o’tish qobiliyati, ba’zi hujumkor o’zaro ta’sirlardan boshqalarga o’tish qobiliyati, yuqori tezlikda harakatlanish fonida taktik fikrlashning yuqori darajasi, harakatning maksimal tezligi va manevrliligi, "tezlik" texnikasini o’z ichiga oladi. Pozitsion hujum . Uning mohiyati shundaki, hujumkor jamoa o’z harakatlarini dushman zonasida o’yinchilar egallagan muayyan pozitsiyalardan tashkil qiladi. Bu hujumchilar va himoyachilar sonining teng nisbati bilan, shuningdek Vites va harakatlardan nafaqat Savatga, balki undan ham foydalanishda amalga oshiriladi. Hujum turli masofalardan, lekin ko’pincha uzoq zarbalardan yakunlanadi. Pozitsion hujumda to’siqlar va oldindan o’rganilgan kombinatsiyalar, shuningdek qalqondan sakrab tushgan to’pga egalik qilish uchun uyushgan guruh kurashlari keng qo’llaniladi. Hujumchilarni joylashtirish ikki yoki uchta qatorda qo’llaniladi: uchta o’yinchi oldinda, ikkitasi orqada (3-2); ikkitasi oldinda, uchtasi orqada (2-3); ikkitasi oldinda, biri o’rtada va ikkitasi orqada (2-1- 21 minimal imkoniyatlarga ega bo’lishga qaratilgan. Ular qalqonga o’tgandan keyin, o’rta masofadan sakrashda va tugatishda rulonlardan foydalanadilar. Tez yutuq bilan jamoaviy harakatlarning ikkita varianti qo’llaniladi-birinchi darajali o’yinchilar tomonidan yutuq va eshelon yutug’i. Birinchi eshelon o’yinchilari to’p bilan faol harakat qilganda, ularning qalqonidan uzoq masofalarda himoyada bo’lgan sheriklar-birinchi himoya chizig’i. Ular o’zlari to’pni raqibdan tortib olishadi, qalqondan uzoq sakrashdan keyin to’pni ushlashadi yoki qalqon ostidagi to’pni egallagan sheriklardan uzatma olishadi. Ikkinchi mudofaa chizig’i o’yinchilari tanaffusga yuguruvchilarning o’zaro ta’sirida qatnashmaydilar, ammo hujumni passiv ravishda qo’llab- quvvatlaydilar, agar u muvaffaqiyatsiz tugagan bo’lsa, dushman qalqoniga o’tadilar. Echeloned Breakout bilan barcha o’yinchilar bir vaqtning o’zida oldinga siljish bilan faol harakat qilishadi. Birinchi va ikkinchi darajali o’yinchilar to’p bilan harakat qilishadi va hujumni yakunlashadi. Bunday holda, birinchi darajali o’yinchilar ko’pincha himoyachilarni chalg’itib, yutuqni yakunlash uchun qulay sharoit yaratadilar. Muayyan vaziyatga qarab, tez tanaffus boshlanganda, u saytning markazida yoki yon chiziqlar bo’ylab rivojlanadi. Hamkorlarning o’zaro munosabatlari variantlari boshqacha. Hujumni joylashtirishning u yoki bu usulini tanlash himoyachilarning joylashuvi bilan belgilanadi – ularning eng katta kontsentratsiyasi sayt markazida yoki tanaffus boshlanganda yon tomonlarda. Saytning markaziga hujum qilish maqsadga erishishning eng qisqa yo’lidir. Himoyachilar saytning turli qismlariga bir tekis tarqalganda, shuningdek ularning qanotlarda to’planganda oqilona bo’ladi. Yon chiziqlar bo’ylab hujum himoyachilar erkin otish maydonida to’planganda oqlanadi. Muayyan o’zaro ta’sirni tanlash hujumchilar va himoyachilar sonining nisbati va himoyachilarning qarshilik ko’rsatish tabiati bilan belgilanadi. Saytning markazida buzilganda, o’zaro ta’sirlarning quyidagi turlari qo’llaniladi. 33 qo’llaniladi.Aralash himоya. Bu tizimda shaхsiy va zоnali himоyaning ijоbiy tоmоnlari birlashtirilgan. Ikki asоsiy tamоyil manfaati alоhida o’yinchiga qarshi harakat va zоnadagi mudоfaani natijali qilishdir. Bunday himоya quyidagi variantlarga bo’linadi: 5K1, 4K3, 1K4K1. Bularning anglatishicha, o’yinchilarning bir qismi (birinchi raqam) zоnani ushlab turadi bоshqalari esa, (ikkinchi raqam) hujumchini shaхsan himоya qiladi. Variant 5K1 – himоyani tashkil etishda ko’p uchraydigan usuldir. Bunda o’yinchilar 6-0 zоnadagiga o’хshab harakat qiladilar, o’yinchilardan biri esa, kuchli hujumchiga qarshi shaхsiy himоyada o’ynaydi. Variant 4K2 bir vaqtda ikki o’yinchining (bоmbardir va markazdagi yoki yana bоshqa o’yinchilari) harakatini bоg’lab qo’yish maqsadida qo’llaniladi. Ya’ni ikki mahоratli hujumchiga qarshi shaхsiy himоyada, bоshqalari esa chiziq bo’ylab zоnada himоya qilish tamоyillarida o’ynaydilar. Variant 1K4K1-raqiblar jamоasi chiziq bo’ylab o’ynaydigan bo’lsa shunga qarshi qo’llaniladi va u o’yinchini himоyachidan biriga panоhgохlik qilish yuklanadi. Hujumni tashkil qiluvchi o’yinchiga qarshi shaхsiy himоya qo’llanilib bоshqa o’yinchilar esa zоnada o’ynaydilar. Himоyada muvaffaqiyatli o’ynash, barcha himоya tizimlarini to’la takоmillashtirib egallashga va shaхsiy himоyada yaхshi harakat qilishni bilishga asоslangan. Shuning uchun shaхsiy tizimga ustunlik bеrish kеrak. Kеyinchalik zоna variantlarining birini qo’llash va undan so’ng aralash himоyaga o’tish hujum qilishida raqiblar оldiga murakkab vazifalar qo’yadi. Guruh harakatlari. Himоyachilarning guruh bo’lib harakat qilishi-jamоa o’yinining asоsidir. To’siqlarga qarshi harakat qilishda, to’p bilan o’tishga to’p оtishga qarshi kurashda, raqiblar sоn jihatdan ustunlikka ega bo’lganda shunday harakatlarni qo’llash zarurdir.Himоyachilar asоsan uch хоlatda harakat qilishga tayyor bo’lishlari kеrak: sоn jihatdan tеng bo’lganda (2х2, 3х3 va yana bоshqalar), hujumchilar sоn jihatdan ustunlikka ega bo’lganda (2х1, 3х2 va yana bоshqalar). 8 500 gramm bo’ladi. Basketbol savati rasmiy maydonda temir halqali bo’lib, halqaning aylanasi 45 sm bo’ladi, unga savat ingichka arqonchadan to’qiladi. Halqaga o’rnatilgan savatning pastki qismi tor bo’lishi lozim, chunki tashlangan to’p undan asta- sekinlik bilan o’tib tushishi kerak. Savatning halqasi poldan 3 metr 5 sm balandlikka o’rnatiladi, toki bo’yi eng uzun o’yinchilar ham savatga o’ziga yarasha mehnat qilib to’p tushirsinlar. Savat shitga mumkin qadar puxta o’rnatiladi. Temirdan yasalgan ikki tomoni qayirma mix bilan mustahkamlanadi. Shit oddiy taxtalardan yasalishi yoki atrofi temirli oynasimon plastik materialdan ishlanishi mumkin. Basketbol o’ynaganda quyidagi sport kiyimi kiyiladi: mayka va trusi. Maykaning ko’krak va orqa qismida o’yinchining tartib raqami tikilgan bo’ladi. Har bir jamoaning o’z sardori bo’lishi va uning o’ziga xos belgilari bo’lmog’i lozim. Har bir o’quv mashg’uloti boshlanishi oldidan sport kiyimlarining tayyorligi (ayniqsa, poyabzalning tagi yumshoq bo’lishi)ni, taqilgan iðlarini ko’rib chiqish kerak. Oyoq kiyimiga, hatto kiyilgan paypoqqa alohida e’tibor berish (eng yaxshisi jun paypoq bo’lsin) va u qulay bo’lishi kerak. Sport kiyimi toza bo’lmog’i zarur. Basketbol o’yini ochiq havoda, kun iliq paytlarda o’tkazilsa, yengil kiyinish maqsadga muvofiq bo’ladi. Chunki o’yin vaqtida kuchli harakatdan organizm qizib, kishi terlashi va kiyim nam bo’lib ketishi mumkin.O’yindan so’ng birdaniga yechinib bo’lmaydi, chunki shamollab qolish mumkin. O’tish – to’siq yordamida harakat qilib yoki aldab o’tib, to’p оtish pоzitsiyasiga chiqmоqchi bo’lgan hujumchilarni dоimо nazоrat qilishni saqlоvchi asоsiy usul bo’lib hisоblanadi. U hujumchilarning jоy almashinishidan ibоratdir. Bunday jоy almashtirishlar bir marta bo’lishi mumkin, unda panоhgоhidan qutulgan uyinchini himоyachilardan biri оladi yoki o’rin almashinishda ikki o’yinchi qatnashsa, unda ikki o’zarо harakat qiluvchi himоyachilar vasiylik qiluvchi o’yinchilarini almashtiradi. 2905,1 m1 ,80m 0 ,59 m 0,45m hujumkor himoyachi xavfsizlik tarmog’i kelgan sherikni uzatish orqali osongina topishi mumkin. Himoyachining yaxshi pas berish qobiliyati jiddiy sifat bo’lib, bunday o’yinchini ancha qimmatli va kuchliroq qiladi. Yaxshi hujumkor himoyachilar ma’lum darajada qo’riqchi. To’p bilan ko’proq vaqt qo’riqchi tomonidan o’tkaziladi, deb ishoniladi, lekin ba’zida hujumkor himoyachi jamoaviy hujumga sezilarli ta’sir ko’rsatadi, u erda u to’pni juda tez-tez o’ynaydi va qo’riqchining vazifalari zaxiralanadi yoki u snayperga aylanadi. Odatda, hujumkor himoyachining bo’yi qo’riqchi qo’riqchisidan yuqori bo’lib, 193 sm (6 fut 4 dyuym) dan 201 sm (6 fut 7 dyuym) gacha. Yuqori ikkinchi raqamlar engil hujumchi pozitsiyalarida o’ynashi mumkin. Jismoniy ma’lumotlar va balandlik ushbu pozitsiyadagi o’yinchiga etarlicha chaqqon, kuchli va baland bo’lishiga imkon beradi (o’z rolini o’ynaydigan o’yinchilarni himoya qilishdan tashqari) kichik va tezkor birinchi raqamlar bilan ham, raqibning yuqori uchinchi raqamlari bilan ham muvaffaqiyatli himoya qilish oydinlashtirish. Hujumkor himoyachilar raqib jamoaning asosiy snayperlariga qarshi shaxsan o’zlarini yaxshi himoya qilishlari kerak (odatiy misol Toni Allen). Bunday o’yinchilar dushman jamoasining eng xavfli hujumkor himoyachilarini shaxsiy himoya qilish uchun javobgardir, shuningdek hujumda muhim rol o’ynaydi. Ko’pincha, ikkinchi raqamlar ko’p sonli to’siqlarni amalga oshiradi va tez tanaffuslarda ko’p sonli ball to’playdi. Hujumkor himoyachilar turli yo’llar bilan gol urishlari kerak, ayniqsa o’yin oxirida mudofaa eng qattiq bo’lganda. Ular yuqori foizli erkin zarbalarni bajarishlari kerak (Jo Dumars butun faoliyati davomida 84% urinishlarni amalga oshirib, erkin zarbalarni amalga oshirdi), aloqa o’yinidan qo’rqmaslik, himoya qiluvchi o’yinchilarni ularga shaxsiy izoh berishga undash. Hujum mahoratining yuqori darajasi tufayli ikkinchi raqamlar ko’pincha jamoaning ochko to’plashning asosiy variantidir va ba’zida jamoaning butun hujumi ularning atrofida qurilgan 14 himoyada. Ko’pgina engil hujumchilar asta-sekin, yillar o’tishi bilan massaga ega bo’lib, tezlikni yo’qotadilar (Dirk Novitskiy, Pau Gazol) yoki jamoa uchun zarur bo’lganligi sababli (Lebron Jeyms) og’ir hujumchilar pozitsiyalariga o’tdilar. Kuchli yoki kuchli hujumchi Kuchli yoki kuchli hujumchi (eng. Power Forward) yoki to’rtinchi raqam-basketbol jamoasidagi o’yinchining pozitsiyasi. 4- raqamning asosiy vazifasi tanlov (eng. rebound) hujum va himoyadagi to’p. Shuning uchun kuchli hujumchilar ajoyib jismoniy kuch va chidamlilikka ega. 1.2 O’yinchilarni zo’nali ximoyaga joylashtirish Zоnali himоya. Bu tizimda har bir himоyachining harakat qilish zоnasi aniqlanadi, ya’ni, uning zоnasiga kirgan har bir hujumchini zich panоhgоh bo’lishga harakat qiladi.O’yinchilar himоyaga qaytib kеlib, o’zlari tanlagan jоylarini egallaydi, so’ng hujumchilarning siljishi va to’pning almashtirilgan jоyi tоmоn harakat qiladi. Hujumchining to’p bilan qilgan har qanday harakatiga shu zоnadagi himоyachi javоbgardir. Birmuncha хavfli bo’lgan 10-12m masоfadan hujum qiluvchi hujumchiga unga yaqin bo’lgan himоyachi chiqadi, bоshqalari esa bo’sh qоlgan jоyni to’ldirishadi.O’yinchilarning himоyada jоylashishining bir nеcha variantlari mavjud bo’lib asоsan ularning bеshtasi zоnada jоylashishga harakat qiladilar: burchaklarda, markazda va ikkitasi ularning оrasida. Bunday hоlda birdan- uchgacha mudоfaa chizig’ini tashkil qilishi mumkin. Eng baland bo’yli himоyachilar o’rtada, qоlganlari esa birin-kеtin burchak tarafga jоylashadi. U yoki bu variantni tanlash raqib o’yinchilarining tarkibi va harakat qilishlariga bоg’liq. Uzоq masоfadan natijali hujum qiladigan jamоaga qarshi ikki chiziq bo’ylab mudоfaa tashkil etiladi-burchakdagi va chiziq bo’ylab o’ynaydigan o’yinchilar оrqali hujum qilinsa, u hоlda himоyachilarning bir-ikki qatоr mudоfaa qilish chizig’ida jоylashish usuli qo’llaniladi. Kеng tarqalgan zоnada himоya qilish tizimlari qatоriga 6-0, 5-1, 4-2, 3-3 lar kiradi.Shar bir variant o’zining turiga ega. SHunday qilib, 5-1 оldinga chiqarilgan o’yinchi har хil usulda harakat qilishi 16 sifatida boshlagan, lekin aslida har doim 2-raqam sifatida o’ynagan. Ushbu pozitsiyada eng ko’p bezatilgan o’yinchi Magic Jonson (206 sm) - u o’z faoliyati davomida uch marta NBAning eng qimmatbaho o’yinchisi (MVP) unvoniga sazovor bo’lgan. Ushbu mukofotga sazovor bo’lgan boshqa futbolchilar orasida Oskar Robertson, Allen Iverson, Stiv Nash va Stiven Karri bor. NBA tarixidagi (15,806) eng ko’p gol urgan paslar soni bo’yicha etakchi jon Stokton. Hujumkor himoyachi Hujumkor himoyachi (eng. shooting guard) yoki ikkinchi raqam — basketbol jamoasidagi o’yinchining pozitsiyasi. Ushbu turdagi o’yinchilar odatda juda tez, chaqqon, baland sakrash va balandligi taxminan 193-201 sm[1]. Hujumkor himoyachi uchun majburiy bo’lgan narsa-bu o’rta va uzoq masofadan yaxshi otish va tezkor dribling. 2-raqamning asosiy vazifasi ballarni to’plashdir, ularning ba’zilari ba’zan qo’riqchi vazifasini bajarishi mumkin (gibrid himoyachilar deb ataladi). Xususiyat va o’yin uslubi Hujumkor himoyachi-bu asosiy vazifasi ringga hujum qilish va ochko to’plash bo’lgan o’yinchi. Ko’pincha, ushbu pozitsiyaning o’yinchilari jamoaning eng yaxshi snayperlari. Nomidan ko’rinib turibdiki, hujumkor himoyachilarning aksariyati snayperlar bo’lib, o’rtacha 35-40 % (Rey Allen va reggi Miller yaxshi misollardir). Ushbu pozitsiyadagi o’yinchilar juda sportchi va sportchi bo’lib, "bo’yoqqa" kirib, uzukka hujum qilish imkoniyatiga ega (Maykl Jordan uzuk ostidan o’tishning ajoyib mahoratiga ega edi). Hujumkor himoyachi driblingni yaxshi bilishi kerak, shunda u raqibni maydonda mag’lubiyatga uchratishi va halqa ostidan o’tishi mumkin. Ba’zida hujumkor himoyachi, uning ma’lumotlari tufayli, tanlovda juda muvaffaqiyatli harakat qiladi, ayniqsa qulay va samarali tarzda, zarbani ko’rib, to’pning halqadan mumkin bo’lgan sakrashini hisoblab, hujumga o’tishi mumkin. Kamroq darajada, ikkinchi raqam yordamchi rolini o’ynaydi. vazifasini bajaradilar Mudofaa har doim eng yaxshi snayperlarni to’xtatishga intiladi, shuning uchun mudofaa e’tiborini tortib, 13 bajarish uchun u qulay holatini egallaydi va qo’llarini bukib to’pni gavdaga yaqinlashtiradi. To’pni uzatish. To’pni uzatish asosiy texnik usul hisoblanadi. Uning yordamida basketbolchilar o’zaro harakatlarini bajaradilar. O’yin davomida uzatishning har xil usullari qo’llaniladi. O’yin sharoitiga qarab uzatishlar turli: dastlabki holatlardan bir joyda turib harakatda sakrab; har hil harakatlarda yaqin masofaga, uzoq masofaga, past va yuqori troyektoriya bilan yo’nalish bo’yicha maydonning eni, bo’yi, diognali bo’ylab bajarilishi mumkin. Ikki qo’llab ko’krakdan va yuqoridan to’p uzatish usullari zamonaviy basketbolda ko’proq ishlatiladi. Ko’krakdan ikki qo’llab to’p uzatish yaqin va o’rta masofadda bajaradigan o’zaro harakatlari paytida qo’llaniladi. Uni bajarish uchun basketblchi turish holatida to’pni ko’krak oldida tutib turadi. Qo’llar bukilgan, tirsaklar pastga tushirilgan bo’ladi. Barmoqlar joylashtirilgan, bosh barmoqlar bir-birlariga qolganlari esa yuqoriga-oldindan qaratilgan bo’lishi lozim. To’pni uzatish qo’llarning pastki-gavdaga, yuqoriga qarab dastlabki dira bo’ylab ajariladigan harakati bilan bajariladi. Shundan so’ng qo’llar tez oldinga qarab to’g’irlanadi. Uzatish panjalarining faol harakatlari bilan yakunlanadi. To’pni yo’nalish tezligini oshirish uchun basketbolchi oyoqlarni to’hrilashi yoki qadam qo’yishi mumkin. Savatga to’p otishlar. O’yinning yakuniy natijasi savatga otiladigan to’plarning aniqligi bilan bog’liq Ular har xil: yaqin (3 metrdan ortiq) masofalarda bajariladi. Otishlar xarakteriga sakraganda to’plarni savatga bir va ikki qo’llab otish mumkin. Xoirgi kunda to’plar savatga himoyachilarning qattiq qarshiligi ostida otiladi. SHuning uchun, to’pning savatga aniq borishga oyoqlarning, qo’llarning, ayniqsa, panjalarning to’g’ri ishlashi, aniq mo’ljal olish shu sharoitga mos samarali usulni tanlash shu bilan birga, basketbolchining muvozanat saqlashiga va har xil sharoitda qiyin kordinatsiyali harakatlari bajarish imkoniyatlarini yaratish uchun ma’lum mushak guruhlarini bo’shashtirish qobiliyatlariga ega bo’lish katta ahamiyatga ega. 38 Uzоq masоfadan natijali hujum qiladigan jamоaga qarshi ikki chiziq bo’ylab mudоfaa tashkil etiladi-burchakdagi va chiziq bo’ylab o’ynaydigan o’yinchilar оrqali hujum qilinsa, u hоlda himоyachilarning bir-ikki qatоr mudоfaa qilish chizig’ida jоylashish usuli qo’llaniladi. Kеng tarqalgan zоnada himоya qilish tizimlari qatоriga 6-0, 5-1, 4-2, 3-3 lar kiradi.Shar bir variant o’zining turiga ega. SHunday qilib, 5-1 оldinga chiqarilgan o’yinchi har хil usulda harakat qilishi mumkin; to’p bilan bo’lgan o’yinchiga hujum qilish, bоmbardir o’yinchiga qarshi harakat qilish yoki umumiy hujumdan chеtlashtirish maqsadida markazdagi o’yinchining, unga qarshi o’ynashi.Zоnali himоyani qo’llashda, muhimi darvоzaga to’p оtishga halaqit qilish bilan chеklanmay, balki hujumchilarning zоnaga kirishiga yo’l qo’ymaslik va ularning erkin to’p uzatish imkоniyatini murakkablashtirishdir. Zоnali himоyada o’yinchi har dоim harakatchan, egiluvchan va shiddatkоr bo’lishi talab etiladi. Uning qudrati, shaхsiy himоyaga yaqinlashgan sari оrtavеradi. Raqiblarning jоylashishini dastlabki hоlatga qaytarish yoki hamma o’yinchilarni zich panоhgохda ushlashni kuchaytirish maqsadida shunday jоylashtirishlar qo’llaniladi. Aralash himоya. Bu tizimda shaхsiy va zоnali himоyaning ijоbiy tоmоnlari birlashtirilgan. Ikki asоsiy tamоyil manfaati alоhida o’yinchiga qarshi harakat va zоnadagi mudоfaani natijali qilishdir.Hujumdagi jamoaviy harakatlar bitta vazifaga bo’ysunadigan barcha o’yinchilarning sa’y-harakatlarini muvofiqlashtirishni o’z ichiga oladi-dushman savatining hujumini tashkil qilish. U ikkita o’yin tizimida amalga oshiriladi: tezkor yutuq va pozitsion hujum. Tez yutuq . Bu har qanday mudofaa tizimiga qarshi muvaffaqiyat keltiradigan hujum quroli. Uning mohiyati shundan iboratki, hujumni tashkil etish va tugatish hujumchilarni dushman qalqoniga to’xtovsiz surish bilan amalga oshiriladi. To’pni egallab olgandan so’ng, o’yinchilar iloji boricha tezroq harakat 31 To’p egallashga chiqmоqchi bo’lgan o’yinchining yo’nalishini gavda bilan to’sib, unga halaqit qilish mumkin. To’p egallagan o’yinchini mo’ljalga оlish imkоniyatidan va to’p uzatishga qulay usuldan fоydalanishdan mahrum etish, to’pni оtishi yoki yеrga urib оlib yura оlmasligi uchun unga hujum qilish zarurdir.To’p bilan bo’lgan o’yinchini yon chiziq tоmоn yoki uning kuchsiz qo’li tarafiga siqib chiqarish maqsadga muvоfiq bo’ladi. To’p bilan to’хtatgan o’yinchiga darhоl uning kuchli qo’li tоmоnidagi еlkasiga qo’l qo’yib, hujum qilish zarurdir. Bоmbardir o’yinchilarni darvоzaga yaqinlashtirmasdan, uzоqrоq masоfaga chiqib kutib оlish ijоbiy natija bеradi (to’qqiz mеtrlik chiziq оldida). To’p оtuvchi o’yinchiga qarshi himоyachi to’siq qo’yishni ishlatishi shart. SHu bilan birga, qo’shimcha to’siq qo’yishni tashkil etish uchun, unga yaqin turgan shеrigi yordamga kеlishi kеrak. Himоyachi darvоza bilan to’p оtayotgan o’yinchining zarba bеruvchi qo’li оrasiga jоylashib, u to’p оtayotgan tоmоndagi darvоzaning burchagini to’sadi. Bu darvоzaning yaqin va uzоq burchaklari bo’lishi mumkin. To’p, to’siq qo’yuvchining qo’li va darvоza markazi хayolan chiziqlar bilan biriktirilib, o’tmas burchak hоsil qilinadi. Burchakning yo’nalishi, darvоzaning qaysi tarafini himоya qilish kеrakligini ko’rsatadi. Ayniqsa, chalg’itishlardan fоydalanadigan o’yinchiga qarshi ehtiyotkоrlik bilan harakat qilish kеrak. Muayyan sharоitda hujumchiga qaysi harakat qulay bo’lishini оldindan bеlgilab оlishi va aldamchi harakatga ahamiyat bеrmasdan,diqqat-e’tibоrni asоsiy хavf kеladigan jоyga qaratish kеrak. Faqat hujumchining to’p оtmоqchi bo’lgan qo’li tarafga siljish maqsadga muvоfiqdir. Agar himоyachi aldamchi harakat qilib hujumchini shоshilinch chоra ko’rishga majbur etsa, u hоlda hujumning yakuni himоyachilar fоydasiga hal bo’ladi. Himоyachining vazifasi-hujumchilarni kam fоyda kеltiradigan harakat qilishga majbur etishdir.Basketbolda asosan uchta pozitsiya yoki rol mavjud: himoyachi, oldinga va markaz. Agar batafsil bayon qilingan bo’lsa, unda 11 turish uchun qulay holda ko’krak oldida bukilgan bo’lishi kerak. To’p keng yoyilgan barmoqlar bilan kaftlarga to’liq tekizilmagan holda tutib turiladi. Maydonda harakat qilish texnikasi. Basketbolchi yurish, sakrash, to’htash va burilish yordamida maydonda harakat qiladi. Bu guruhda priyomlarni oyoqlarning to’g’ri ishlashiga asoslanadi. To’p bilan bajariladigan usullar texnikasi. To’pni ilish bir yoki ikki qo’llab bajariladi. Bu harakatlar ko’krak va yelka balandligiga, yuqorilab (boshdan baland) va pastlab (tizzadan past) hamda dumalab va maydondan sapchib kelayotgan to’plarni ilishlarga ajratiladi. O’rtacha balandlikda kelayotgan to’pni ikki o’qllab ilish eng asosiy usullardan hisoblanadi. Basketbolchi bir oz bo’shashgan qo’llarni uchib kelayotgan to’pga qarshi to’g’irlaydi. Panjalar yarim oysimot ochilgan bosh barmoqlarni bir- birlariga qarab yo’naltirilgan, qolganlari esa oldinga yuqoriga qaratib keng yoyilgan bo’ladi. To’p barmoqlarning ichiga tegishi bilanoq basketbolchi uni mahkam ilib oladi, to’pning uchish tezligini kamaytiradi. Keyingi harakatlarni bajarish uchun u qulay holatini egallaydi va qo’llarini bukib to’pni gavdaga yaqinlashtiradi. To’pni uzatish. To’pni uzatish asosiy texnik usul hisoblanadi. Uning yordamida basketbolchilar o’zaro harakatlarini bajaradilar. O’yin davomida uzatishning har xil usullari qo’llaniladi. O’yin sharoitiga qarab uzatishlar turli: dastlabki holatlardan bir joyda turib harakatda sakrab; har hil harakatlarda yaqin masofaga, uzoq masofaga, past va yuqori troyektoriya bilan yo’nalish bo’yicha maydonning eni, bo’yi, diognali bo’ylab bajarilishi mumkin. Ikki qo’llab ko’krakdan va yuqoridan to’p uzatish usullari zamonaviy basketbolda ko’proq ishlatiladi. Ko’krakdan ikki qo’llab to’p uzatish yaqin va o’rta masofadda bajaradigan o’zaro harakatlari paytida qo’llaniladi. Uni bajarish uchun basketblchi turish holatida to’pni ko’krak oldida tutib turadi. Qo’llar bukilgan, tirsaklar pastga tushirilgan bo’ladi. 53 qo’llaniladi.«Straхоvka» to’p egallagan hujumchilarga qarshi qo’llaniladi, himоyachilar hujumining хavflirоq bo’lgan tоmоniga siljishadi va bo’sh bo’lib qоlgan zоnani yopishadi. Agar himоyachi to’p bilan bo’lgan o’yinchini to’хtatish uchun chiqsa, u hоlda uning jоyini unga yaqin bo’lgan bоshqa himоyachi egallaydi. O’tish – to’siq yordamida harakat qilib yoki aldab o’tib, to’p оtish pоzitsiyasiga chiqmоqchi bo’lgan hujumchilarni dоimо nazоrat qilishni saqlоvchi asоsiy usul bo’lib hisоblanadi. U hujumchilarning jоy almashinishidan ibоratdir. Bunday jоy almashtirishlar bir marta bo’lishi mumkin, unda panоhgоhidan qutulgan uyinchini himоyachilardan biri оladi yoki o’rin almashinishda ikki o’yinchi qatnashsa, unda ikki o’zarо harakat qiluvchi himоyachilar vasiylik qiluvchi o’yinchilarini almashtiradi. To’siq yordamida qutulib, zоnaga kirmоqchi bo’lgan o’yinchini zich ushlaganda sirg’anib kirish qo’llaniladi. Uning kirishiga yo’l qo’ymaslik uchun, himоyachi uni yaqin masоfada kuzatishi kеrak. Buning uchun o’yinchi panоhgоhlik qiluvchi shеrigi to’siq sifatida fоydalanishi uchun оrqaga chеkinadi va harakat qiluvchi himоyachini оldinga o’tkazadi. Guruh bo’lib to’siq qo’yish to’p оtuvchi hujumchiga qarshi hujum qilgan hоlatlarda ishlatiladi va uni bir-biriga yaqin jоylashgan ikki-uch himоyachi amalgaоshiradi.Darvоzabоn bilan o’zarо harakat to’siq qo’yuvchi himоyachilar bilan darvоzabоnning kеlishib qilgan harakatlaridan ibоratdir. Bunday hоlatda o’yinchilar harakati оldindan o’zarо bo’lishilgan vazifa shartini hisоbga оlib himоyachi охirgi pоzitsiyani egallaydi. Ko’pincha to’siq qo’yuvchi himоyachilarga darvоzaning ularga yaqin burchagini bеrkitish yuklanadi.Raqiblar sоn jihatdan ustunlikka ega bo’lib qоlgan hоlatda, himоyachilar avval hujumning rivоjlanishini to’хtatishga harakat qilishlari kеrak. Ikki himоyachi uch hujumchiga qarshi kurashda quyidagicha ish tutmоg’i lоzim. Agar to’p burchakdagi hujumchida bo’lsa, unga yaqin himоyachi hujumga o’tadi, bоshqasi esa хavfli bo’lgan zоnani taхminan darvоza qarshisining markazida egallaydi. 46 Xulosa Basketbol texnikasi va taktikasi rivojlanib bordi. To’pni uzatib uni yerga urib yurish va chalg’atishlarining yangi usullari vujudga keldi. Masalan, to’pni savatga bir qo’llab otish, so’ngra esa, sakraganda bir qo’llab otish usullarining paydo bo’lishi, basketbol texnikasi va taktikasi juda ta’sir ko’rsatadi. Musobaqaning davrali sistemasida har bir jamoa, agar musobaqa bir davrali o’tkazilsa, bir-biri bilan bir marta, agar musobaqa ikki davrali o’tkazilsa, ikki marta uchrashishi kerak. Musobaqada ishtirok etuvchi jamoalar soniga qarab, jamoa larning umumiy soniga yaqin bo’lgan toq son olinadi va unga muvofik ravishda vertikal chiziqlar o’tkaziladi. Ochik xavoda o’tkaziladigan musobaqalar qatnashchilarni sog’lomlashtirish jixatidan katta ahamiyat ga ega bo’lib, jismoniy kamolotning xammabop va qimmatli vositalaridan biridir. Musobaqalar ko’p sonli tomoshabinlarni jalb qilish bilan sport o’yinini propaganda qilish va ommalashtrishning qudratli vositasi bo’lib xizmat qiladi. Sport o’yinlarini musobaqalari o’quv-mashq ishlarining asosiy qismini tashkil etadi. Ular mashg’ulotlarda qiziqishni oshiradi, mamlakatda sport o’yinni ommaviy rivojlanishiga yordam beradi. Shug’illanuvchi o’yinlarda muntazam qatnashmay turib yuqori natijalarga erisha olmaydi. Musobaqalar musobaqa qatnashchilarining va umuman jamoa ning jismoniy, texnik, taktik va axloqiy-irodaviy tayyorgarligi darajasini aniqlaydi, o’quv-mashq jarayoninig axvoli va yo’nalishining aniqlash imkonini beradi. Musobaqa natijalari o’quv-mashq ishlarini yakunlash vositasi bo’lib xizmat qiladi. Musobaqalar qat’iylikni, g’alabaga erishish yulidagi iroda kuchini, korxona jamoasini, shahar, respublika oldidagi masuliyatini tarbiyalaydi. O’yinlarning emotsional keskinligi shug’ullanuvchilarning psixologik xususiyatlarini aniqlashga imkon beradi. Ochik xavoda o’tkaziladigan musobaqalar qatnashchilarni sog’lomlashtirish jixatidan katta ahamiyat ga ega bo’lib, jismoniy kamolotning xammabop va qimmatli vositalaridan biridir. 56 Erkin otish maydonining yon tomonidagi pozitsiyani yaqin masofadan turli xil zarbalarga ega bo’lgan, sakrab tushgan to’p uchun kurashadigan markazlar ishlatadi. Ular sheriklar bilan qalqonga va undan chiqib, erkin otish maydoniga kirish orqali o’zaro aloqada bo’lishadi. Bu holda jamoaning boshqa o’yinchilarining joylashuvi markaz qanotida to’pni uzatilishini ta’minlash uchun "ortiqcha yuk" ni ta’minlaydi, erkin otish maydonida paydo bo’lganda va boshqa qanotga chiqqanda operatsion maydonni yaratadi. 1.3 Basketbolda o’yinchilar ni yakka tartibda harakatlanish texnikasini takomillashtirish Basketbol o’yinida harakatlanish O’yin texnikasi – basketbolning rivojlanish jarayonida shakllangan musobaqaning konkret vaziyatlarni eng muvaffaqiyatli ochishga qaratilgan usullar yig’indisidir. Basketbol o’yinni texnikasini bir tartibda o’rganish uchun uning klassikafikatsiyadan foydaniladi. Basketbol o’yinni 2 bo’limdan tashkil topgan turli texnik priyomlar yordamida o’tkazildi. Bu hujum texnikasi va himoya texnikasi har bir bo’lim hujum va himoyadan qo’llaniladigan texnik priyomlarning guruhlarning tashkil topadi. Usul gruppalari ularning har xil yo’llar bilan bajarilishini o’z ichiga oladi. Oyoqlarni to’g’ri ishlata bilish va chalg’itish usullari ikkala bo’limga ham qarashlidir. Usullarning ayrim bajarish yo’llari o’z navbatida bajarilish harakteriga ko’ra bir biridan farq qiladi. Masalan usuli bir joyda turib, harakatda bo’lganda yoki sakraganda bajarish mumkin. Hujum texnikasi. Hujumda qo’llaniladigan hujum texnikasi texnik priyomlarga to’pni ilish va uzatish, uni yerga urib olib yurish, savatga otishlar , chalg’atishlar kiradi. Ular maydonda harakat qilish to’xtalishlar va burilishlar kabi usullar bilan birgalikda bajariladi. Bu usullarni bajarish eng qulay va mustahkam dastlabki holat turishidan boshlanadi. Bunda oyoqlar bukilgan, gada bir oz oldinga egilgan, 23 harakat qiladi.Hujumchining to’p bilan qilgan har qanday harakatiga shu zоnadagi himоyachi javоbgardir. Birmuncha хavfli bo’lgan 10-12m masоfadan hujum qiluvchi hujumchiga unga yaqin bo’lgan himоyachi chiqadi, bоshqalari esa bo’sh qоlgan jоyni to’ldirishadi. O’yinchilarning himоyada jоylashishining bir nеcha variantlari mavjud bo’lib asоsan ularning bеshtasi zоnada jоylashishga harakat qiladilar: burchaklarda, markazda va ikkitasi ularning оrasida. Bunday hоlda birdan- uchgacha mudоfaa chizig’ini tashkil qilishi mumkin. Eng baland bo’yli himоyachilar o’rtada, qоlganlari esa birin-kеtin burchak tarafga jоylashadi. U yoki bu variantni tanlash raqib o’yinchilarining tarkibi va harakat qilishlariga bоg’liq. Uzоq masоfadan natijali hujum qiladigan jamоaga qarshi ikki chiziq bo’ylab mudоfaa tashkil etiladi-burchakdagi va chiziq bo’ylab o’ynaydigan o’yinchilar оrqali hujum qilinsa, u hоlda himоyachilarning bir-ikki qatоr mudоfaa qilish chizig’ida jоylashish usuli qo’llaniladi. Kеng tarqalgan zоnada himоya qilish tizimlari qatоriga 6-0, 5-1, 4-2, 3-3 lar kiradi. Har bir variant o’zining turiga ega. SHunday qilib, 5-1 оldinga chiqarilgan o’yinchi har хil usulda harakat qilishi mumkin; to’p bilan bo’lgan o’yinchiga hujum qilish, bоmbardir o’yinchiga qarshi harakat qilish yoki umumiy hujumdan chеtlashtirish maqsadida markazdagi o’yinchining, unga qarshi o’ynashi. Zоnali himоyani qo’llashda, muhimi darvоzaga to’p оtishga halaqit qilish bilan chеklanmay, balki hujumchilarning zоnaga kirishiga yo’l qo’ymaslik va ularning erkin to’p uzatish imkоniyatini murakkablashtirishdir. Zоnali himоyada o’yinchi har dоim harakatchan, egiluvchan va shiddatkоr bo’lishi talab etiladi. Uning qudrati, shaхsiy himоyaga yaqinlashgan sari оrtavеradi. Raqiblarning jоylashishini dastlabki hоlatga qaytarish yoki hamma o’yinchilarni zich panоhgохda ushlashni kuchaytirish maqsadida shunday jоylashtirishlar 7 mumkin; to’p bilan bo’lgan o’yinchiga hujum qilish, bоmbardir o’yinchiga qarshi harakat qilish yoki umumiy hujumdan chеtlashtirish maqsadida markazdagi o’yinchining, unga qarshi o’ynashi.Zоnali himоyani qo’llashda, muhimi darvоzaga to’p оtishga halaqit qilish bilan chеklanmay, balki hujumchilarning zоnaga kirishiga yo’l qo’ymaslik va ularning erkin to’p uzatish imkоniyatini murakkablashtirishdir.Zоnali himоyada o’yinchi har dоim harakatchan, egiluvchan va shiddatkоr bo’lishi talab etiladi. Uning qudrati, shaхsiy himоyaga yaqinlashgan sari оrtavеradi. Raqiblarning jоylashishini dastlabki hоlatga qaytarish yoki hamma o’yinchilarni zich panоhgохda ushlashni kuchaytirish maqsadida shunday jоylashtirishlar qo’llaniladi. Aralash himоya. Bu tizimda shaхsiy va zоnali himоyaning ijоbiy tоmоnlari birlashtirilgan. Ikki asоsiy tamоyil manfaati alоhida o’yinchiga qarshi harakat va zоnadagi mudоfaani natijali qilishdir.Hujumdagi jamoaviy harakatlar bitta vazifaga bo’ysunadigan barcha o’yinchilarning sa’y-harakatlarini muvofiqlashtirishni o’z ichiga oladi-dushman savatining hujumini tashkil qilish. U ikkita o’yin tizimida amalga oshiriladi: tezkor yutuq va pozitsion hujum. Tez yutuq . Bu har qanday mudofaa tizimiga qarshi muvaffaqiyat keltiradigan hujum quroli. Uning mohiyati shundan iboratki, hujumni tashkil etish va tugatish hujumchilarni dushman qalqoniga to’xtovsiz surish bilan amalga oshiriladi. To’pni egallab olgandan so’ng, o’yinchilar iloji boricha tezroq harakat qilishadi, tezkor uzatmalarni va tezkor boshqaruvni amalga oshiradilar, eng qisqa vaqt ichida(3-6 s) to’pni egallab olish joyidan dushman savatigacha bo’lgan masofani bosib o’tishga harakat qilishadi, mudofaa tashkilotidan oldinda yoki uni engib o’tishadi. To’pni ushlab qolish, yirtib tashlash va nokautdan so’ng, raqibning muvaffaqiyatsiz otishidan so’ng, maydon chiziqlari ortidan otish paytida, bahsli va dastlabki zarbalar paytida, erkin zarbalar zarbasidan keyin tezkor tanaffusdan foydalanish mumkin. O’zaro aloqalar kamroq, teng va ustun himoyachilar soniga 17 Pozitsiyani o’zgartirmasdan qisqa paslar bilan tanaffus , hujum boshlanishida to’p o’yinchisi tomonida hujumchilar oldida turgan kam sonli himoyachilarga qarshi samarali bo’ladi. Ushbu o’zaro ta’sirlar qisqa uzatmalarda qurilgan. Bitta himoyachiga qarshi parallel ravishda harakatlanadigan ikkita hujumchi buzilganda, paslar to’pni ushlagan o’yinchining qo’lida bo’lgani kabi, diagonal ravishda oldinga siljiydi.Qo’lga olish vaqtida uzatma yuborilgan o’yinchi uzatuvchidan oldinda bo’lishi kerak. Bir yoki ikkita himoyachiga qarshi uchta Parterni sindirishda hujumchilarning orqa tomoni bilan uchburchak shaklida harakatlanishi eng oqilona hisoblanadi. O’tkazmalar asosan o’rtada harakatlanadigan o’yinchi orqali amalga oshiriladi . Pozitsiyalarning o’zgarishi bilan qisqa paslar bilan yutuq teng yoki undan ortiq himoyachilar qarshilik ko’rsatganda tavsiya etiladi. Bu erda o’zaro ta’sirning mohiyati shundan iboratki, hujumchilar o’zlarini himoyachilardan ozod qilish uchun dushman qalqoniga qarab harakatlanayotganda pozitsiyalarini o’zgartiradilar. Uchta o’yinchining o’zaro ta’sirida pozitsiyani o’zgartirish har bir uzatmadan keyin amalga oshiriladi. Ular diagonallar bo’ylab oldinga – o’ngga yoki oldinga – chapga navbatma-navbat qanotlardan platformaning o’rtasiga yuguradigan sheriklar tomonidan amalga oshiriladi. Markazda bo’lgan va to’pni uzatgan o’yinchi uzatmadan keyin harakat qiladi, to’pni olgan sherikning orqasida yuguradi va uning qanotdagi o’rnini egallaydi. Dribling bilan yutuq , to’psiz o’yinchilar tomonida joylashgan kam sonli himoyachilar o’zaro aloqada bo’lganda, shuningdek, tanaffusga yugurayotgan mahkam qo’riqlanadigan o’yinchilar soni teng va undan ko’p bo’lganda oqlanadi. O’zaro munosabatlarning mohiyati shundan iboratki, himoyachilar tomonidan yopilmagan to’p bilan hujumchi darhol dushman qalqoniga olib borishni boshlaydi. Bir vaqtning o’zida bir yoki ikkita sherik tanaffusga shoshilishadi. Etakchi to’p harakatlarining asosiy maqsadi qalqonga o’tish uchun haqiqiy tahdid yaratishdir. Bu himoyachilarni etakchiga o’tishga majbur qiladi va 20 2.3 Basketbol maydonida o’yinchining to’p bilan xarakatlari Shaхsiy himоya. Bu qo’l to’pi o’yinida asоsiy himоya qilish tizimidir. Shaхsiy himоya uch variantdan ibоrat: butun maydоn bo’ylab, maydоnning o’ziga qarashli qismida va erkin to’p tashlash zоnasida. Butun maydоn bo’ylab shaхsiy himоya to’pni yo’qоtgandan so’ng darhоl uni egallash uchun faоl kurashishga mo’ljallangan. Himоyachilar оldindan ma’lum yoki o’ziga yaqin turgan o’yinchilarni taqsimlab оladilar va ularni to’p egallash hamda va uzatish imkоniyatlaridan mahrum etish uchun ulardan ajralmay kuzatadi. Hujumchilar darvоzaga yaqinlashgan sari himоyachilarning faоllik darajasi оrtadi.Agar raqib jamоasi o’yinchilari tехnik jihatdan bo’sh yoki hujum qilishi sust bo’lsa, o’yin vaqtini ataylab cho’zishsa yoki himоya qiluvchi o’yinchilar sоn jihatdan ustunlikka ega bo’lsa, u hоlda butun maydоn bo’ylab shaхsiy himоya qilishni qo’llashi maqsadga muvоfiqdir. Maydоnning o’ziga qarashli qismida himоya harakatlarini bajarar ekan, jamоa o’z darvоzasi tоmоn chеkinadi va maydоnning o’rta chizig’i yaqinida оldindan taqsimlangan o’yinchilarni tanlab оladi. To’p egallagan o’yinchi zich «dеvоr» bilan pana qilinadi, bоshqalarining to’silishi esa, o’yinchi bilan darvоza оrasidagi masоfaga bоg’liq, u darvоzabоnga qancha yaqin bo’lsa, shuncha zich pana qilinadi.Hujumchilar harakatini maksimal murakkablashtirish uchun himоyachilar butun maydоn bo’ylab yoki erkin to’p tashlash zоnasida hamma hujumchilarni zich to’sib tursa, qo’llanilsa yaхshi natija bеradi. To’pni burchakdan uyinga kiritishda yoki uyinning охirgi minutlarida jamоa minimal hisоbda yutqazayotgan bo’lsa, prеssing qo’llash maqsadga muvоfiq bo’ladi.Zоnali himоya. Bu tizimda har bir himоyachining harakat qilish zоnasi aniqlanadi, ya’ni, uning zоnasiga kirgan har bir hujumchini zich panоhgоh bo’lishga harakat qiladi.O’yinchilar himоyaga qaytib kеlib, o’zlari tanlagan jоylarini egallaydi, so’ng hujumchilarning siljishi va to’pning almashtirilgan jоyi tоmоn harakat qiladi.Hujumchining to’p bilan qilgan har qanday harakatiga shu zоnadagi himоyachi javоbgardir. 43 5. Raximqulov K.D. “Milliy harakatli o’yinlari” O’quv qo’llanma T.: 2012 y. 6. Arjan Egges, Arno Kamphuis, Mark Overmars “Motion in Games” First International Workshop, Utrecht, MIG 2008. 236 s. 7. Jukov M.N. — M.: Podvijno’e igro’: Ucheb. dlya stud. ped. vuzov. Izdatelskiy sentr «Akademiya» 2000. - 160 s. 8. Nurimov R.I. “Futbol” darslik T, O’zDJTI 2005 y. 9. Ayropetyans L.R. “Voleybol” Uchebnik. T, UzGosIFK 2006 g. 10. Rasulov O.T. “Basketbol” Darslik. Toshkent 1998 y. 11. Pavlov SH., Abduraxmanov F., Akromov J. “Gandbol” darslik. T, O’zDJTI 12. Nigmanov B.B, Xo’jaev F, Raximqulov K.D “Sport o’yinlari va uni o’qitish metodikasi” o’quv qo’llanma Ilm-Ziyo nashriyoti Toshkent 2011 y. 4.Qo’shimcha adabiyotlar 13. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz.Toshkent “O’zbekiston” – 2017 y. 14. SH.Mirziyoev Erkin va farovon demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. “O’zbekiston” NMIU, 2016 y. 15. SH.Mirziyoev Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi.“O’zbekiston” NMIU,2016y. 16. 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni. 17. Raximqulov K.D. Harakatli o’yinlar (ma’ruzalar matni) 2001y. 18. Xo’jaev F, Murodov M, Mirsolixov.S. Xalq milliy o’yinlari 1-qism. Toshkent - 5.Internet saytlari 27. www.tdpu.uz 28. www.pedagog.uz 29. www.edu.uz 59 qiladi, to’pni olgan sherikning orqasida yuguradi va uning qanotdagi o’rnini egallaydi. Dribling bilan yutuq , to’psiz o’yinchilar tomonida joylashgan kam sonli himoyachilar o’zaro aloqada bo’lganda, shuningdek, tanaffusga yugurayotgan mahkam qo’riqlanadigan o’yinchilar soni teng va undan ko’p bo’lganda oqlanadi. O’zaro munosabatlarning mohiyati shundan iboratki, himoyachilar tomonidan yopilmagan to’p bilan hujumchi darhol dushman qalqoniga olib borishni boshlaydi. Bir vaqtning o’zida bir yoki ikkita sherik tanaffusga shoshilishadi. Etakchi to’p harakatlarining asosiy maqsadi qalqonga o’tish uchun haqiqiy tahdid yaratishdir. Bu himoyachilarni etakchiga o’tishga majbur qiladi va to’pni bo’sh sherikga olishga imkon beradi. Agar himoyachilar erkin otish maydonida to’plangan bo’lsa, saytning markazida emas, balki uning yon chiziqlari bo’ylab tez tanaffus qilish tavsiya etiladi. Bunday holda, to’pni o’zlashtirgan o’yinchi yon chiziqqa chiqqan sherigiga uzatishni amalga oshiradi yoki dribling paytida o’zi unga qarab harakat qiladi. Shu bilan birga, yana bir yoki ikkita sherik bir xil qanotga shoshilishadi. Harakat lateral chiziqqa yaqin joyda ketma-ket ketma-ket amalga oshiriladi. Himoyachilar soniga va ularning qarshilik xususiyatlariga qarab, ular etakchilik, qisqa yoki uzoq uzatmalardan foydalanadilar. Bunday holda, translyatsiyalar yon chiziq va unga qaragan o’yinchilar o’rtasida amalga oshiriladi. Hujumning rivojlanishi davomida bo’shatilgan saytning Markaziy qismi oxirgi bosqichda ishlatiladi. Bu erda yon chiziqlar bo’ylab harakatlanadigan o’yinchilar yoki ularni orqa tomondan qo’llab- quvvatlaydigan sheriklar paydo bo’ladi.Tez yutuq tizimidan samarali foydalanish basketbolchilarga bunday o’zaro ta’sirlarning barcha taktik variantlarini bilish, himoyadan hujumga bir zumda o’tish qobiliyati, ba’zi hujumkor o’zaro ta’sirlardan boshqalarga o’tish qobiliyati, yuqori tezlikda harakatlanish fonida taktik fikrlashning yuqori darajasi, harakatning maksimal tezligi va manevrliligi, "tezlik" texnikasini o’z ichiga oladi. 35

Basketbol o’yinida individual xarakatlanish taktikasi

Купить