• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 30000UZS
Размер 7.6MB
Покупки 0
Дата загрузки 10 Март 2025
Расширение docx
Категория Физическая культура

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

105 Продаж

Basketbol o’yinida o’yinchilarni hujumdagi xamkorligi

5.Internet saytlari 27. www.tdpu.uz 28. www.pedagog.uz 29. www.edu.uz 30. http://ziyonet.uz — Ziyonet axborot-ta’lim resurslari portal 31.https://parliament.gov.uz 32.https://lex.uz 48 ASOSIY QISM 1.1. Basketbolda o‘yinchilarni taktik va texnik tayyorlash To’pni uzatish. Basketbol — bu to’pni ko’p sonli o’yinchi-dan o’yinchiga tez va sekin uzatadigan harakatli o’yindir. To’p raqibning kuzatuvidan xolis turgan yoki raqib shitiga to’p tashlash uchun eng qulay joyda turgan sherikka uzatiladi. i To’pni ko’pincha ikki qo’llab, ko’krakdan uzatiladi Uning qulayligi, birinchidan, dastlabki holatda to’p ikki qo’l bilan raqibdan yaxshi himoyalangan joyda ushlab turiladi, ikkin-chidan, bu uzatish eng aniq va ishonchli bo’lib, uni joyida turib yoki harakatda bajarish mumkin. Uzatishda to’pni pastga-o’ziga-yuqoriga harakatlantirib, kerakli yo’nalishga keskin irg’itiladi. Uchishni tezlashtirish maqsadida shu tomonga bir qadam qo’yiladi; boshqa oyoq keskin to’g’rilanib, pol (maydon)ga tayaniladi, gavda va yelka harakati yordamida to’pning uzatilishi kuchaytiriladi va to’pning uzoqqa uchishi ta’minlanadi. O’rganilgan harakatni mustahkamlash va takomillashtirish uchun bir-biriga qarab turib, uzatishni mashq qilish foydalidir. Uzatish texnikasini individual takomillashti-rish uchun devor yonidagi mashqlar ham qo’l keladi. Uzatishni aniq bajarish uchun devorga bo’r bilan nishon chizib, shu nuqtaga tushirish uchun harakat qilish lozim. O’yinda to’xtash va burilishlardan so’ng tez-tez ikki qo’llab pastdan uzatish qo’llanadi To’p uzatish paytida u tizzagacha tushiriladi va orqaga, son yoniga olinadi, so’ng oldinga qadam tashlab, ikki qo’lning keskin harakati bilan kerakli yo’nalishga uzatiladi. Baland bo’yli raqibni aldab o’tishda uzatish juda qo’l keladi. Shuningdek, ikki qo’llab uzatishni yuqoridan, yon tomondan, boshdan bajarish ham mumkin. 7 II.BOB Basketbol o‘yinida himoyada guruh bo‘lib xarakatlanish 2.1 Basketbol o‘yin ida himoyada guruh texnikasi va taktikasi Taktika – baskеtbol nazariyasi va amaliyotida o‘yin jarayonining rivojlanish qonuniyatlarini, sport kurashining olib borish vositalarini, usullari va formalarini hamda ularni muayyan raqibga qarshi qo‘llashni o‘rganadigan bo‘limdir. Baskеtbol taktikasi o‘yini olib borishda qo‘llaniladigan juda ko‘p vositalarga, usullarga va sistеmalarga boydir. Jamoalar hujumni yoki himoyachi yakka, guruh va jamoa taktik xarakatlari yordamida uyushtiradi. Oldingi chiziq baskеtbolchilari (markaziy o‘yinchi va hujumchilar), asosan, shitga nisbatan yaqin va o‘rta pozitsiyalardan hujum tashkil qilib va uni yakunlab hamda shu pozitsiyalarning o‘zidan raqibga qarshilik ko‘rsatib, xarakat qiladilar. Orqa chiziq baskеtbolchilari (himoyachilar) savatga uzoq masofalaridan hujum qilish va raqib shiti tagiga yorib o‘tish bilan birga, kombinatsiyali o‘yinlarni hamda o‘z shitiga nisbatan uzoqroqda raqib hujumini buzishlarni tashkil qiladilar. Taktik tayyorgarlik, avvalo, har xil ko‘rinishdagi murakkab harakatlarni o‘rganishni taqozo qiladi. Murakkab harakatlar dеganda, baskеtbolchilardan birining savatga hujum qilish uchun sharoit yaratishga yo‘naltirilgan, aniq tizim chеgarasida guruh yoki jamoaning hamma o‘yinchilari tomonidan ilgaridan o‘rganilgan va o‘zaro kеlishilgan harakatlar tushuniladi. Murakkab harakatlar, o‘yin sur’ati kabi, to‘pni olib yurish, o‘yinga kiritishning turg‘un holatlarida ham qo‘llanishi mumkin (bahsli to‘p yoki boshlang‘ich tashlash paytida, yon chiziqdan yoki en chiziqdan tashlash paytida yoki jarima otish paytida). Baskеtbolchilar maydonda har bir hujum va himoya tizimiga xos joylashadilar va maxsus xaraktеrda harakat qiladilar. Tizimlarning ichidan asosiy tamoyillarni saqlab qolgan ayrim bo‘limlarga ajratiladi. Bular yakka va guruh harakatlar bilan farqlanadi. Shakli bo‘yicha taktik harakatlar faol yoki sust bo‘lishi mumkin. Zamonaviy baskеtbolda ko‘proq o‘yinning faol shakllari qo‘llaniladi. Hujum va himoyada qo‘llaniladigan taktik harakatlar qarama - qarshi vazfalarni yеchish uchun qo‘llaniladi. Shuning uchun taktika ikki katta bo‘limga – hujum taktikasi va himoya taktikasiga ajratiladi. Taktika tasnifnomasi. Taktikaning har bir bo‘limi o‘yinchilar harakatini tashkil qilish tamoiliga qarab yakka, guruhli va jamoaliga bo‘linadi. O‘z navbatida, har bir guruh o‘yinni olib borish ko‘rinishini hisobga olib, ko‘rinishlarga bo‘linadi (masalan, yakka harakatlar, hujum davomida o‘yinchining to‘psiz harakati va o‘yinchining to‘p bilan harakati ham bo‘linishi mumkin). Uyin harakatlarining aniq mazmuniga qarab ko‘rinishlar usullarga bo‘linadi. Bajarishning har xil xususiyatlariga ega bo‘lgan usullar bo‘limlarning paydo bulishiga sabab bo‘lishadi. 31 o’zgartirib yuborish mumkin. O’yinchi to’pni o’ng qo’li bilan uzatish uchun qo’lini bukib, uni o’ng yelkasiga shunday yaqinlashtirishi lozimki, bunda uning o’ng qo’li to’pni orqasidan, chap qo’li esa uni old-past tomonidan tutib turishi, tirsaklar pastga tushirilgan bo’lishi lozim.Basketbolchi o’ng qo’lini to’g’rilay turib, chap qo’lini pastga tushiradi va panjaning keskin harakati bilan to’pni kerakli tomonga uzatadi. Unutmangki, ushbu to’p uzatish texnikasi eng tez uslub hisoblanib, u raqibining savatiga yaqinlashishga yordam beradi. To’pni sherigingizning ko’krak qismiga uzatishga harakat qilsangiz, uni ilib olishga qulaylik yaratgan bo’lasiz. To’pni sherigingizga faqat u kutib turgandagina uzating. Agar sherigingiz qarshingizdan yugurib kelayotgan bo’lsa, unga to’pni aniq qilib sekingina uzatib qo’ya qolganingiz ma’qul. To’pni yuqoridan bir qo’llab uzatishda qo’lni to’g’ri, orqaga va yuqoriga ko’tarib uzatiladigan tomonga qaratish hamda chap yon bilan turib „kryuk“ usulini amalga oshirish lozim. Buning uchun, avval, qo’llarni to’g’rilab pastga tushirib, to’pni uzatadigan qo’lning kaftiga o’tkaziladi, yon tomondan doira hosil qilib, boshni orqa tomonga ko’tarib, panjani keskin bukib, to’pni sherigiga uzatadi. To’pni pastdan bir qo’llab uzatish himoyachi to’pning yo yuqoridan yoki yon tomonidan uzatilishiga to’sqinlik qilayotganda, ko’pincha, uzatishdan boshqa iloj qolmagan paytlarda qo’llaniladi. To’pni maydonga urib uzatishlar o’yinchining bir joyda turgan paytlarda, bir qo’l bilan bajariladi. U himoyachilar juda yaqin bo’lgan paytlarda qo’l keladi. Bunda to’pni to’satdan urib himoyachining tayanch oyog’i yonidan maydonga yo’naltiriladi. Shuningdek, to’pni bir qo’l bilan orqaga uzatish, to’pni polga yaqin olib yurishda oldinga va orqaga uzatishlar ham mavjud, lekin bu usullar maktab dasturida ko’rsatilmagan.To’pni yerga urib yurish texnikasi shundan iboratki, basketbolchi maydondan sapchib-sakrab chiqayotgan to’pni 22 bo’lmagan maskanlarda ham uni vujudga keltirish juda oson. Masalan, foydalanilmayotgan keng maydonlarda. Chunonchi, yerning katta-kichikligiga qarab, maydonning hajmini 28 — 15 metr yoki undan kichikroq — 22 — 24 metr, yoki 12 — 14 metr qilib tayyorlash mumkin. Maydonning yuzini yaxshilab tekislab urib chiqish kerak, chunki koptok yerga tekkanda sakrashi lozim. Mini-basketbol o’yini uchun 12 yoshgacha bo’lgan bolalarga ham kattalarga mo’ljallangan (28 — 15 metrli) maydon ajratiladi, ammo jarima to’pini tashlash uchun savatdan 4 metrli masofa belgilanadi. Shitning o’lchovi 90 · 120 sm bo’lib, unga savat yerdan 2 metr 60 sm balandlikda o’rnatiladi. To’pning og’irligi 450 — 500 gramm bo’ladi. Basketbol savati rasmiy maydonda temir halqali bo’lib, halqaning aylanasi 45 sm bo’ladi, unga savat ingichka arqonchadan to’qiladi. Halqaga o’rnatilgan savatning pastki qismi tor bo’lishi lozim, chunki tashlangan to’p undan asta-sekinlik bilan o’tib tushishi kerak. Savatning halqasi poldan 3 metr 5 sm balandlikka o’rnatiladi, toki bo’yi eng uzun o’yinchilar ham savatga o’ziga yarasha mehnat qilib to’p tushirsinlar. Savat shitga mumkin qadar puxta o’rnatiladi. Temirdan yasalgan ikki tomoni qayirma mix bilan mustahkamlanadi. Shit oddiy taxtalardan yasalishi yoki atrofi temirli oynasimon plastik materialdan ishlanishi mumkin. Agarda haqiqiy halqa topilmasa, unda halqani qo’lbola qilib yasash ham mumkin. Qo’lda yasalgan shitni 1,8 · 1,05 metrli halqali savati bilan maydonning yon chizig’iga o’rnatilgan ustunga mahkamlash mumkin (54- rasm). Bordi-yu, buning ham iloji bo’l-masa, bitta savatni devorga yoki ustunga o’rnatib qo’yilsa, shunda ham asosiy o’yinlarni o’rgatish va ikki tomonli mashg’ulotni o’tkazish mumkin. Basketbol maydoni va uning o’lchamlari haqida Basketbol maydonining markaziy chizig’i ikki tomonni, ya’ni jamoangizni hujum va himoya zonalariga ajratib turadi. Maydonning yarim halqadan boshlab markaziy chiziqqacha raqibning oldingi zonasi hisoblanib, ikkinchi yarmi sizning 16 Basketbol o’yini ham sport o’yinlarining tarkibiy qismi hisoblanadi. Shu tufayli u O’zbekiston Respublikasining yangi Davlat ta’lim standarti va uning kollejlar uchun dasturidan munosib o’rin egallagan. Bu o’yinni butun dunyoda kichik ham, katta ham birdek qiziqib o’ynaydi. Vatanimizga basketbol o’yini 1920- yillardan kirib keldi. U hozirda barcha o’quv muassasalarining dasturiga kiritilgan.Aslida, bu o’yin bundan 110 yil muqaddam AQSHda paydo bo’lgan. Uni Springfild kolleji jismoniy tarbiya o’qituvchisi Jeyms Neysmit o’ylab topgan va o’z talabalari bilan o’ynagan. O’sha paytlarda to’p hozirgidek halqaga otilmas, balki oddiy savatga tashlanardi. „Basketbol“ inglizcha so’z bo’lib, u „basket“ — „savat“, „bol“ — „to’p“ degan ma’noni anglatadi.Basketbol juda qiziqarli va serqirra, harakatlarga boy o’yindir. O’yin chog’ida tezlik bilan oldinga chiqishlar, birdaniga yon tomonlarga burilib to’xtab qolishlar, to’pni bir holatdan boshqa holatga o’tkazib, to’satdan uni sherigiga uzatib yuborishlar, o’zi tezlik bilan bo’sh joyga chiqib, yana o’sha to’pni ilib olib savatga otishlar yoki himoya to’siqlariga uchrab, to’pni qaytarib berishlar ungagina xosdir. Son-sanoqsiz sakrashlar, shit tagida hujumda bo’lib, undan chiqib savatga to’p tashlashlar ungagina tegishli.Basketbol bilan shug’ullanish organizmning barcha muskullarini birdek, har tomonlama rivojlanishiga yordam beradi.Tayanch-harakat apparati, ya’ni suyak-muskul hamda bo’g’inlarning harakatchanligini, qon aylanish va nafas olishni yaxshilashga ijobiy ta’sir ko’rsatadi hamda o’sib kelayotgan yosh organizmning modda almashinuvini faollashtiradi.Basketbol o’yinida besh kishidan iborat ikkita jamoa ishtirok etadi. O’zaro raqib hisoblangan har bir jamoaning asosiy vazifasi — bir-birlarining savatiga iloji boricha ko’proq to’p tashlash. O’yin chog’ida qaysi jamoa o’yinchisining qo’liga to’p tushsa, o’sha jamoa, o’z o’yinchilari bilan raqibiga qarshi hujumga o’tishga haqli. Bordi-yu, jamoa qo’lidagi to’pni yo’qotib qo’ysa, u barcha 5 o’yinchisi bilan himoyaga o’tadi. Jamoaning g’olibligi ular to’plagan ochkolarning ko’p-kamligi bilan aniqlanadi. O’yinda jamoa savatiga tushgan har bir to’p 2 yoki 3 ochkoga hisoblanadi. Basketbol o’yini respublikamiz hayotiga 1920-yildan kirib kelgan va hozirgacha 28 birdaniga yon tomonlarga burilib to’xtab qolishlar, to’pni bir holatdan boshqa holatga o’tkazib, to’satdan uni sherigiga uzatib yuborishlar, o’zi tezlik bilan bo’sh joyga chiqib, yana o’sha to’pni ilib olib savatga otishlar yoki himoya to’siqlariga uchrab, to’pni qaytarib berishlar ungagina xosdir. Son-sanoqsiz sakrashlar, shit tagida hujumda bo’lib, undan chiqib savatga to’p tashlashlar ungagina tegishli.Basketbol bilan shug’ullanish organizmning barcha muskullarini birdek, har tomonlama rivojlanishiga yordam beradi. Tayanch-harakat apparati, ya’ni suyak-muskul hamda bo’g’inlarning harakatchanligini, qon aylanish va nafas olishni yaxshilashga ijobiy ta’sir ko’rsatadi hamda o’sib kelayotgan yosh organizmning modda almashinuvini faollashtiradi. Jamoaning g’olibligi ular to’plagan ochkolarning ko’p-kamligi bilan aniqlanadi. O’yinda jamoa savatiga tushgan har bir to’p 2 yoki 3 ochkoga hisoblanadi. Basketbol o’yini respublikamiz hayotiga 1920-yildan kirib kelgan va hozirgacha o’quv muassalari dasturida mavjud. Bu o’yinni AQSH ning Sppringfild kollejida Jeyms Neysmit degan jismoniy tarbiya o’qituvchisi o’z talabalari bilan bundan 110 yil muqaddam o’ylab topgan. Basketbol o’yinida 5 kishidan iborat bo’lgan ikkita jamoa ishtirok etadi. O’yinda tushgan har bir to’p – 2 ochkodan hisoblanadi. Basketbol to’pining og’irligi 600 dan 650 grammgacha bo’lishi zarur. Basketbol maydonining o’lchami 28x15 bo’ladi. 12 yoshgacha bo’lgan bolalar mini basketbolni kattlarga mo’ljallangan (28x15).Maydonda o’ynasalar bo’ladi, ammo jarima to’pi 4 metrli masofa belgilanadi. Shchitning o’lchovi 90x120 sm, to’r o’rnatilgan halqaning kataligi 0,45m, to’rning kenglik joyi 0,30 m bo’lib, shchitning o’zi yerdan 2 m 60 sm balandlikda o’rnatiladi. To’p og’irligi 450-500 gramm bo’ladi.Basketbol to’pining og’irligi 567 grammdan 650 grammgacha. Ba’zi hollarda, futbol to’pini ishlatsa ham bo’ladi. Chunki basketbol o’yini paydo bo’lganda ancha vaqtgacha futbol to’pidan foydalanilgan. Basketbol maydoni, asosan, tekis joylarga quriladi. Masalan, bino ichida taxta yotqizilgan pol ustida ham, yaxshilab tekislangan hovlida ham, asfalt-beton yotqizilgan yerda ham bo’lishi mumkin.Aytish joizki, basketbol maydoni 15 Pastdan uchib kelayotgan to’pni ushlab olish uchun u oyoqlarini ko’proq bukib, biroz oldinga egiladi, to’g’rilangan qo’llar pastga tushiriladi va panjalar to’pga qarata ochiladi. Shunday qilib, aytib o’tilgan usullar joyda turganda, harakatda va sakrash paytlarida qo’llaniladi . To’pni ilib olgandan so’ng endi uni uzatishga ham tayyor bo’lish kerak. To’pni uzatish o’yinchilarning o’zaro harakatlarida asosiy texnik usullardan hisoblanadi. O’yin davomida to’pni uzatishning turli usullari qo’llaniladi va uni savatga tashlash amalga oshiriladi.To’pni uzatish juda qisqa muddatda, qo’llarning tez harakati, gavdaning ustunligi va kaft panjalarini siltash natijasida amalga oshiriladi. Bu ish himoyachining diqqatini to’p uzatilayotgan o’yinchiga jalb qilmaslik hamda tezlik va aniqlik bilan to’pning asosiy yo’nalishini raqibga sezdirmaslik maqsadida qilinadi. Zamonaviy basketbolda ikki qo’llab ko’krakdan, yuqoridan, pastdan va qo’ldan qo’lga to’p uzatishlar asosiy to’p uzatish usullari hisoblanadi To’pni bir qo’llab uzatish va ilib olish usuli ham basketbolda ancha keng tarqalgan bo’lib, o’yin maydonida istagan masofaga qo’llaniladi. Bir qo’lda yelkadan to’pni uzatish texnikasi eng asosiy hisoblanib, bunda to’pni yaxshi tutib turish, panjaning harakati bilan qo’ldan chiqib ketishi paytida uning yo’nalishini 21 sakrash davomida to‘pni o‘ng qo‘l bilan oshirishi yoki otishi kerak. Agar o‘yinchi harakatda ilib olgandan keyin darrov chap oyog‘ini o‘q chizig‘ida qoldirish uchun ikkala oyog‘i bilan to‘xtamoqchi bo‘lsa, u holda o‘yinchi o‘ng oyog‘i bilan turtki berish bajarilgan va chap oyog‘i oldinga chiqqan paytda to‘pni ilib olishga harakat qilishi kerak. So‘ng birinchi sekinlashtiruvchi chap oyoq bilan, ikkinchi to‘xtatuvchi qadam o‘ng oyoq bilan va o‘ng oyoqda burilishlarni bajarish imkoniyatini beradigan qilib to‘xtash kerak To‘pni bir qo‘l bilan ilish : uchib kelayotgan to‘pga yetib borish va uni ikki qo‘l bilan ilishga sharoit, yo‘l qo‘ymagan holda uni bir qo‘l bilan ilish kerak. Tayyorlov qismi: o‘yinchi qo‘lni shunday qilib chiqaradiki, to‘pning uchish yo‘ini kesib o‘tsin (panja va barmoqlar bo‘sh). Asosiy qism: to‘p barmoqlarga tegishi bilan qo‘lni orqaga-pastga olib borishi kerak, xuddi shu harakat bilan to‘pni uchishi davom ettirilayotgandek (amortizatsiyon harakat). Bu harakatga gavdaning ilib oluvchi qo‘l tomon bir oz burilishi yordam beradi. Uzatish – bu uchish yordamida hujumni davom ettirish uchun o‘yinchi to‘pni sherigiga yo‘naltirilgan malakadir. To‘pni to‘g‘ri va aniq uzatishni bilish – o‘yinda basketbolchilarning birgalikdagi aniq, maqsadga yo‘naltirilgan xarakterlarining asosidir. To‘pning har xil uslublari bor. Ularni u yoki bu o‘yin holati, to‘pni uzatish lozim bo‘lgan oraliq, sherigining joylashishi yoki harakat yo‘nalishi raqiblarining qarshi harakat uslublarini va xarakteriga qarab qo‘llaniladi. Pereferik ko‘rish, qo‘l harakatlarining tezligi, tadbirkorlik, aniq va taktik fikrlash – to‘pni xatosiz uzata oladigan basketbolchilarni xarakterlovchi sifatlardir. Uzatishning uslublarini bajarish tezligi va aniqligi ma’lum darajada panja va barmoqlarining usulni asosiy qismida juda tez ishlashiga bog‘liq. To‘pni uzatishda asosan panja va barmoqlar bilan harakat qilish kerak, o‘shanda uzatish yo‘nalishini aniqlash raqibga qiyin bo‘ladi. To‘pni qabul qilayotgan sherikni ko‘rish kerak, lekin unga qarab turmaslik lozim. Uzatish paytida muvozanat holatini saqlash lozim, bo‘lmasa uzatishga mo‘ljallangan yo‘nalish raqib tomondan to‘sib yo‘ to‘p 39 Sardor . U jamoaning maydondagi vakili bo’lgan o’yinchidir. U to’p o’ynalayotgan va soatlar to’xtatilgan paytdagina hakamlarga kerakli ma’lumotlarning olish uchun muloyim murojaat etishi mumkin. O’yin holatlari . O’yin har bir 10 daqiqadan bo’lgan 4 ta davrdan iborat. O’yindagi birinchi va ikkinchi, uchinchi va to’rtinchi hamda har yuir qo’shimcha davr orasidagi tanaffus 2 daqiqa davom etadi. O’yinning yarimi o’tgandan keyin, tanaffus davom etadi. Agar 4-davrning yakunida durang bo’lsa, hisobdagi tenglikni yo’qotish uchun o’yinga 5-daqiqali qo’shimcha davrlar qo’shiladi. Agar o’yin qoidasi o’yin soatlarining o’yin vaqti tugaganligi haqidagi signali chalinishidan oldin bir vaqtning o’zida buzilgan bo’lsa, istalgan mumkin bo’lgan jarima to’p(lar)i, vaqt tugallanganidan so’ng baaralish(lari)i kerak. Barcha qo’shimcha davrlarda jamoalar 4-davrda hujum qilishgan savatlarga hujum qilishadi. To’p to’g’ri otilib havoda ekanligi inobatga olinadi: - hakam hushtak chaladi; - davrning tugaganligini bildirib, o’yin soatlarning signali jaranglaydi; - 24 sekund qurulmasining signali jaranglaydi; - O’yin xohlagan raqibining birida folni amalga oshirishi mumkin. Bu payt to’p raqib tomondan nazorat qilinib, to’p o’yinga tashlash jarayonida va o’z to’p tashlashini uzluksiz harakatlar bilan tugatadi. Bu harakat fol bo’lmasdan oldin boshlanadi. Munozarali to’p . Raqib jamoalardan bitta yoki bir necha o’yinchi, qo’pol harakatlarsiz to’pni ololmaydigan darajada bitta yoki ikkala qo’llar bilan to’pni ushlab turgan paytda munozarali to’p qayd qilinadi. Munozarali to’p o’ynalayotgan paytda har bir o’yinchi shunday turish kerakki, uning bir oyog’i markaziy aylananing o’z savatiga yaqin bo’lgan qismida turishi; bunda ikkinchi oyoq markaziy chiziq yonida turishi kerak. Bir jamoa o’yinchilari aylana atrofidagi joylarni, agar raqib jamoasi o’yinchilari bu joylarni egallashni xohlashmasa, egallashlari mumkin emas.To’p o’yinga 11 hujumda eng ko‘p uchraydigan guruhli harakatlardan hisoblanadi. Bask е tbolchilarning o‘zaro harakatlari raqiblarning soni t е ng yoki t е ng bo‘lmagan hollarda amalga oshirilishi mumkin. Hujumchilarning soni ko‘p bo‘lgan paytlarda, himoyachilarni chalg‘itish uchun, ko‘pincha, maydonda to‘g‘ri joylashish, to‘p bilan va to‘psiz to‘g‘ri chiziq bo‘ylab harakat qilish, to‘pni ochiq turgan bask е tbolchiga uzatishlar qo‘llaniladi. Himoyachilarning soni hujumchilarning soniga t е ng yoki ulardan ortiq bo‘lgan qarama-qarshi chiziqlar bo‘ylab harakatlar hamda to‘sib qo‘yishlar qo‘llanilgani ma’qul. Ikki bask е tbolchining eng oddiy o‘zaro harakatlarga: yaqinroq joylashgan sh е rigiga to‘p uzatish, oldinga chiqish va bir shchitdan ikkinchi shchitga qarab harakat qilayotganda yoki maydonnning ma’lum qismida to‘pni qaytarib olish (“uzatish va chiqish”); to‘pni y е rga urib yurmasdan, y е rga urib yurib va qo‘ldan-qo‘lga uzatib harakat qilishlar kiradi. To‘sish, bu ikki bask е tbolchining o‘zaro taktik harakatidir. Bunda bir bask е tbolchi ikkinchi bask е tbolchining himoyachi ta’qibidan ozod qiladi yoki o‘zi ozod bo‘ladi. Buning uchun to‘siq qo‘ymoqchi bo‘lgan bask е tbolchi sh е rigini ta’qib qilayotgan himoyachiga yaqinlashib, uning o‘z raqibi k е tidan harakat qilishi mumkin bo‘lgan yo‘lini to‘sishi yoki u savatga to‘p tashlashga halaqit b е rayotgan bo‘lsa, shunga qarshi chora ko‘rishi lozim. To‘siq qo‘yayotgan bask е tbolchining harakatlari sust va faol bo‘ladi. Bask е tbolchi to‘siq qo‘ygandan so‘ng joyda qolishi (sust to‘siq) yoki himoyachining yo‘lini to‘sib, o‘z sh е rigi bilan harakat qilishi yoki o‘zi ozod bo‘lishga intilishi lozim (faol to‘siq). To‘psiz harakat qilayotgan bask е tbolchilar bajaradigan to‘siqlar. Bunda to‘siq qo‘ygan bask е tbolchi ham, to‘siq yordamida ta’qib qilinishdan ozod bo‘lgan bask е tbolchi ham to‘pni egallamagan bo‘ladilar. Bunday to‘siqlar, asosan, hujumchini to‘p qabul qilib olishi uchun ozod qilish maqsadida qo‘llaniladi. Ular uch bo‘limga bo‘linishadi: 1) ozod bo‘lishi lozim bo‘lgan bask е tbolchi joyida turadi, to‘siq qo‘yuvchi uning himoyachisiga yaqinlashadi; 2) 2) joyida turib to‘siq qo‘ymoqchi bo‘lgan bask е tbolchiga tomon ozod bo‘lmoqchi bo‘lgan bask е tbolchi harakat qiladi; 3) bask е tbolchilarning ikkalasi ham bir-birlariga qarab harakat qiladilar. 34 to‘pni o‘ng qo‘li bilan uzatish uchun qo‘lini bukib, uni o‘ng yelkasiga shunday yaqinlashtirishi lozimki, bunda uning o‘ng qo‘li to‘pni orqasidan, chap qo‘li esa uni old-past tomonidan tutib turishi, tirsaklar pastga tushirilgan bo‘lishi lozim. Basketbolchi o‘ng qo‘lini to‘g‘rilay turib, chap qo‘lini pastga tushiradi va panjaning keskin harakati bilan to‘pni kerakli tomonga uzatadi. Unutmangki, ushbu to‘p uzatish texnikasi eng tez uslub hisoblanib, u raqibining savatiga yaqinlashishga yordam beradi. Xulosa Sport musobaqalarining funkstiyalari faqatgina musobaqalashish yoki bellashish bilangina chegaralanib qolmaydi. Sport insonning komil inson bo’lishiga, uning jismoniy va ma’naviy dunyoqarashining, tabiatining rivojlanishiga yordam beradigan samarali usullarni taklif etadi. Undan tashqari sport o’z-o’zini tarbiyalsh uchun etakchi omil hisoblanadi . Sportdagi ko’rsatkichlarning oshishi me’yoriga qarab, sportchi nafaqat jismoniy, balki, ruhiy, aqliy, axloqiy, ma’naviy va vatan tarbiyasi jarayoniga kirib bormoqda. Bu borada musobaqalarning pedagogik ahamiyati nihoyatda kattadir. Sport musobaqalari va natijalari ko’p bosqichli tizimni yuzaga keltiradi. Bellashuvning turli bosqichlari mavjud. Turli xil ichki birinchiliklar va chempionat musobaqalridan tortib, to jahon chempionatlarigacha va olimpiya o’yinlaridir. Hatto bitta tashkiliy musobaqalarda oraliq natijalar (dastlabki va final yugurishi, chempionatning alohida o’yinlari yakuniy uchrashuvlarda esa kiritilgan o’tkazilib yuborilgan to’plar aniq ajratib turadi). Ko’pincha musobaqa ishtirokchisi alohida bitta sportchi emas balki sport jamoasi sanaladi. Voleybol o’yinida nazariy tayyorgarlik, umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik, texnik-taktik va ruhiy tayyorgarlik turlariga oid mashqlar orqali sport mahoratini oshirishga yordam beradi. Voleybol o’yinida shug`ullanuvchilarning o’yin texnikasini takomillashtirish va mahoratini oshirish, voleybol bilan shug`ullanuvchilarning kun tartibini rejalashtirish, o’yin texnikasini takomillashtirishni nazorat qilish, namunaviy umumiy va maxsus mashqlar tuzish hamda ulardan foydalanish zarur. 44 2. Maxkamdjanov K.M., Nurmatov F.A, Inozemseva L.A, Rustamov L “Sport bayramlarini tashkil qilish va o’tkazish metodikasi” Darslik T.: 2008 y. 3. Xo’jaev P., Raximqulov K.D., Nigmanov B.B. Sport va harakatli o’yinlar va uni o’qitish metodikasi. (Harakatli o’yinlari) O’quv qo’llanma TDPU T.: 2008 y. 4. Azizova R.I. “Sport va harakatli o’yinlarni o’qitish metodikasi” O’quv qo’llanma T.: 2010 5. Raximqulov K.D. “Milliy harakatli o’yinlari” O’quv qo’llanma T.: 2012 y. 6. Arjan Egges, Arno Kamphuis, Mark Overmars “Motion in Games” First International Workshop, Utrecht, MIG 2008. 236 s. 7. Jukov M.N. — M.: Podvijno’e igro’: Ucheb. dlya stud. ped. vuzov. Izdatelskiy sentr «Akademiya» 2000. - 160 s. 8. Nurimov R.I. “Futbol” darslik T, O’zDJTI 2005 y. 9. Ayropetyans L.R. “Voleybol” Uchebnik. T, UzGosIFK 2006 g. 10. Rasulov O.T. “Basketbol” Darslik. Toshkent 1998 y. 11. Pavlov SH., Abduraxmanov F., Akromov J. “Gandbol” darslik. T, O’zDJTI 12. Nigmanov B.B, Xo’jaev F, Raximqulov K.D “Sport o’yinlari va uni o’qitish metodikasi” o’quv qo’llanma Ilm-Ziyo nashriyoti Toshkent 2011 y. 4.Qo’shimcha adabiyotlar 13. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz.Toshkent “O’zbekiston” – 2017 y. 14. SH.Mirziyoev Erkin va farovon demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. “O’zbekiston” NMIU, 2016 y. 15. SH.Mirziyoev Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi.“O’zbekiston” NMIU,2016y. 16. 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni. 17. Raximqulov K.D. Harakatli o’yinlar (ma’ruzalar matni) 2001y. 18. Xo’jaev F, Murodov M, Mirsolixov.S. Xalq milliy o’yinlari 1-qism. Toshkent - 47 Yelkadan bir qo’llab uzatish. To’pni tez va uzoqqa uzatish kerak bo’lganda qo’llanadiyTo’pni uzatish paytida u yelka balandligiga ko’tariladi, qo’l barmoqlari to’pning orqasida turadi, so’ng to’pni uncha baland bo’lmagan uchish trayektoryasida kerakli yo’nalishga yuboradi. Uzatishda qo’l barmoqlari to’pni, u qo’ldan chiqib ketgungacha ushlab turadi. Shundan so’ng bir qo’l yondan pastga tushiriladi. Uzatishning olisligi oyoqning to’g’ri qo’yilishiga, ya’ni to’pning orqasidan qanday qadam tashlanishiga bog’liq. Shuningdek, to’p izidan yelka harakatining ham o’z o’rni bor. Qisqa masofadan yugurib kelib, so’ng sakrab bajarilsa ham uzatish yanada samaraliroq bo’ladi Bir qo’llab pastdan uzatish. Bu uzatish usulida oyoq va qo’llar ikki qo’llab pastdan uzatish paytidagi kabi ishlaydi.,Faqat uzatuvchi qo’l barmoqlari to’pning orqasidan, ya’ni uning ostidan u qo’ldan chiqib ketguncha ushlaydi. Aytganimizdek, bu usulni amalga oshirish yelka, bilakning oldinga tez harakati bilan boshlanadi hamda to’p uzatish barmoqlarning kuzatuvi bilan yakunlanadi. Shuningdek, bosh ustidan keng yoysimon harakatda bir qo’lda ,,kryuk" uzatish ham bajariladi. Maydon (yer) dan sakragan to’pni uzatish, to’pni to’xtatib qoladigan va egallab olish qobiliyatiga ega bo’lgan harakatchan va chaqqon raqibga qarshi qo’llanadi. To’p uzatishni bir qo’llab ham, ikki qo’llab ham bajarish mumkin. Bu holatdagi to’pni polga urish kuchli, sakrash nuqtasi esa hamma vaqt to’pni qabul qiluvchiga yaqin bo’lishi lozim Maydondan to’pni sakratib uzatish uni oldinga yoki orqagaburish bilan bajarilgandajuda samarali bo’ladi. Bu uzatishni puxta o’zlashtirish uchun uni juftlikda bajarib, polda sakragan to’pning qanday 8 Yelkadan bir qo’llab uzatish. To’pni tez va uzoqqa uzatish kerak bo’lganda qo’llanadiyTo’pni uzatish paytida u yelka balandligiga ko’tariladi, qo’l barmoqlari to’pning orqasida turadi, so’ng to’pni uncha baland bo’lmagan uchish trayektoryasida kerakli yo’nalishga yuboradi. Uzatishda qo’l barmoqlari to’pni, u qo’ldan chiqib ketgungacha ushlab turadi. Shundan so’ng bir qo’l yondan pastga tushiriladi. Foydalanilgan adabiyotlar va internet manbalari 1.O’zbekiston Respublikasi Qonunlari. 1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: O’zbekiston, 2007 2. Jismoniy tarbiya va sport tugrisidagi Uzbekiston Respublikasi Konuniga uzgartirish va kushimchalar kiritish xakida 473- modda . 2. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlari. 3. 7 iyun. 2022 g. — «Davlat sport -ta’lim muassasalari faoliyatini m utlaqo yangi tizim asosida tashkil qilish chora-to’g’risida»gi Prezident qarori (PQ–268-son, ) 4. 6 iyun. 2022 g. — Sport maktablarida o’quvchilarni qabul qilish va tayyorlash bo’yicha PQ-201-son qarori 5. « Sport kurashlarining Olimpiya turlarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi Prezident qarori (PQ–336-son, 29.07.2022 y.) 6. 21 apr. 2022 g. Uzbekiston Respublikasini « Jismoniy tarbiya va sport to’g’risidagi » gi konun 2015 yil 4 sentyabr, O’RQ-394-son . 7. 24 yanv. 2020 g. Farmoni . O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sportni yanada Prezidentining 2020 yil 24 yanvardagi PF- 5924 -son Farmoniga 8. Prezidentning 11.04.2022 yildagi “Mahallalarda yoshlarni ommaviy sportga jalb qilishni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-201 - son qarori qabul qilindi. Asosiy adabiyotlar 1. Usmonxo’jaev T.S. “Harakatli o’yinlar” O’quv qo’llanma T.: O’qituvchi 1992 y. 46 beriladi, tirsak ko‘tarilmasligi kerak; shu bilan bir vaqtda o‘yinchi o‘ng tomonga buriladi. Ko‘krakdan ikki qo‘llab to‘pni otishdan ko‘proq uzoq masofalardan savatga hujum qilish uchun foydalaniladi. Agar himoyachi faol qarshilik qilyotgan bo‘lsa, otishning usulini shug‘ullanuvchilar tezroq o‘zlashtiradi, modomiki unung tuzilishi to‘pni o‘sha usul bilan uzatishning tuzilishiga yaqin. Tayyorlov qismi: to‘pni o‘ng oyoq ko‘tarilganda tutiladi (o‘ng qo‘llab tashlash paytida). To‘pni tutilgan tomondagi qadam kattaroq (uzunroq) tashlanadi. Keyingi qadam qisqartirilgan, to‘xtatadigan bo‘lishi kerak o‘yinchi tezroq va kuchliroq depsinishi va yuqoriga deyarli tikka ko‘tarilishi kerak. Maydondan depsinilgan paytda to‘pni yelka ustiga chiqariladi va o‘ng qo‘lning burilgan panjasiga qo‘yiladi. Asosiy qism: sakrashning yuqori nuqtasida to‘pning halqaga iloji boricha yaqinlashish uchun qo‘l to‘g‘rilangan, to‘p barmoq panjasining yumshoq harakati bilan itarib chiqariladi, unga qarama-qarshi (teskari) aylanish beriladi. Sakraganda yuqoridan bir qo‘llab to‘p otish (sakraganda to‘p otish) zamonaviy basketboldagi hujumning asosiy vositasidir. Jahonning kuchli erkaklar jamoalari musobaqalarida o‘yindagi hamma to‘p otishlarning 70 foizgachasi huddi shu usul bilan har xil masofalardan bajariladi, bu otishning bir qancha ko‘rinishlari bor. Ularni masofaga qarab va himoyachining qarshi harakatining xususiyatiga qarab tanlanadi. Namuna sifatida bu otishning o‘rta masofadan otish holatini tahlil qilamiz. Tayyorlov qismi: o‘yinchi to‘pni harakatda oladi va darhol o‘ng oyoq bilan to‘xtatuvchi qadam qo‘yadi. So‘ng o‘ng oyog‘i yoniga chap oyog‘ini qo‘yadi, tirsaklarini bukib to‘pni chap qo‘l bilan yuqoridan-yonidan ushlagan holda uni o‘ng qo‘l bilan bosh ustiga olib chiqadi. Sakraganda yuqoridan bir qo‘llab to‘p otish (sakraganda to‘p otish) zamonaviy basketboldagi hujumning asosiy vositasidir. Jahonning kuchli erkaklar jamoalari musobaqalarida o‘yindagi hamma to‘p otishlarning 70 foizgachasi huddi 41 Xulosa qilib, shuni ta’kidlash kerakki, basketbol jamoalarini bugungi milliy yerli xxalqlar bilan to’ldirish ular uchun deyarli sharoitlar yaratib berish, basketbolning hozirgi zamon talablariga mos keladigan moddiy texnik bazasini yaratish, milliy usto - murabbiylar maktabini yaratish basketbolning yangi qonuni va oidalari deyarli hamma maktablarda , o’rta maxsus bilim yurtlariga va ayniqsa, oliy o’quv yurtlarida yetkazish va shu asnoda jamoalarni tayyorlash birinchi o’rinda turibdi. Buning uchun o’zbekcha adabiyotlar, darsliklar, uslubiy qo’llanmalar, uslubiy tavsiyanomalar, ilg’oir ustoz - murabbiylarning ish tajribasidan namuna keltirib jamoa tayyorlab borish bugungi kunda O’zbekiston basketbolini yanada pog’onaga ko’tarish kabi vazifalarni bajardi. Buning uchun har bir mutaxassis o’zlarining ishlarini mukammaal reja asosida tashkil qilishlari kerak bo’ladi. Umuman basketbolda o’yinchilarni tanlovda jamoalarni o’yinlarini nazorat qilib borish, baland bo’yli o’yinchilarni izlash kabi ishlarni amalga oshirish lozim. Basketbol o’ynaganda quyidagi sport kiyimi kiyiladi: mayka va trusi. Maykaning ko’krak va orqa qismida o’yinchining tartib raqami tikilgan bo’ladi. Har bir jamoaning o’z sardori bo’lishi va uning o’ziga xos belgilari bo’lmog’i lozim. Har bir o’quv mashg’uloti boshlanishi oldidan sport kiyimlarining tayyorligi (ayniqsa, poyabzalning tagi yumshoq bo’lishi)ni, taqilgan iðlarini ko’rib chiqish kerak. Oyoq kiyimiga, hatto kiyilgan paypoqqa alohida e’tibor berish (eng yaxshisi jun paypoq bo’lsin) va u qulay bo’lishi kerak. Sport kiyimi toza bo’lmog’i zarur. Basketbol o’yini ochiq havoda, kun iliq paytlarda o’tkazilsa, yengil kiyinish maqsadga muvofiq bo’ladi. Chunki o’yin vaqtida kuchli harakatdan organizm qizib, kishi terlashi va kiyim nam bo’lib ketishi mumkin. O’yindan so’ng birdaniga yechinib bo’lmaydi, chunki shamollab qolish mumkin. O’yinda to’xtash va burilishlardan so’ng tez-tez ikki qo’llab pastdan uzatish qo’llanadi To’p uzatish paytida u tizzagacha tushiriladi va orqaga, son yoniga olinadi, so’ng oldinga qadam tashlab, ikki qo’lning keskin harakati bilan kerakli yo’nalishga uzatiladi. Baland bo’yli raqibni aldab o’tishda uzatish juda qo’l keladi. Shuningdek, ikki qo’llab uzatishni yuqoridan, yon tomondan, boshdan bajarish ham mumkin. 45 Masalan, markaziy o‘yinchi orqali hujum qilish tizimi pozitsion hujum qilish usullaridan biri hisoblanadi. Bir vaqtning o‘zida tayangan markaziy o‘yinchilar sonini hisobga olib, bu tizim uncha bo‘limga ega bo‘lishi mumkin: bitta markaziy o‘yinchi orqali, ikkita va uchta markaziy o‘yinchilar orqali hujum qilish. Hujum taktikasi . Hujumdagi eng katta vazifa – bu raqibning himoyadagi harakatlari tartibini buzish va savatga to‘p otishda yakka qarshilikni y е ngish hisoblanadi. Zamonaviy bask е tbol hujumning t е zt е z va qisqa vaqt davomida uyushtirilishi bilan tavsiflanadi. Hozirgi kunda himoyadan hujumga o‘tish t е zligi, taktik murakkab harakatlarni bajarish t е zkorligi va aniqligi oshdi. Buning natijasida t е xnik usullarni bajarish vaqti qisqardi. Hujum qiluvchi jamoaning bosh maqsadi – raqib savatiga to‘p tashlashdir 24 soniya ichida bunga erishish uchun uyushtirilgan ilgaridan o‘ylab qo‘yilgan va to‘pni raqib shitiga yaqinlashtirishga mo‘ljalllangan yaxshi tayyorlangan yo‘llardan, hujumni b е vosita o‘tkazish va shitdan qaytgan to‘p uchun kurash imkoniyatini ta’minlash uchun, shu yakunlovchi kurash uchun qulay sharoitlar tuzishdan foydalanish k е rak. Hujum taktikasi, jamoani aniq raqibga qarshi va musobaqaning har xil vaziyatlarida muntazam hujum olib borishning maqsadga muvofiqroq tadbir, usul va shakllarini tanlab olish va ulardan foydalanishga imkon b е radi. Yakka harakatlar. Har bir bask е tbolchi jamoada bajaradigan vazifasidan qat’iy nazar, hujumda katta faollik ko‘rsatishi lozim. Buning uchun u hujum usullarini puxta va malakali egallagan bo‘lishi, o‘yin sharoitini diqqat bilan kuzatishi, aniq vaziyatga eng mos jarayon va harakatlarni t е z hamda to‘g‘ri tanlay olishi k е rak. Bunda maydonda o‘z maqsadlarini bajarishda qo‘rqmaslik va ijodkorlik hal qiluvchi ahamiyatga egadir. Hujumchining yakka taktik harakatlari ikki vazifani hal qiladi: o‘z harakatlarini bajarish uchun ma’lum sharoitlar yaratish va aniq vaziyatga qarab t е xnik usullarni samarali qo‘llash. Bu vazifalarni bajarish uchun bask е tbolchilar to‘psiz va to‘p bilan harakat qiladilar. Joy tanlash va himoyachi ta’qibidan qutilish asosiy to‘psiz harakatlardan hisoblanadi. To‘psiz hujum qilayotgan bask е tbolchi to‘p qabul qilish, to‘pli sh е rigiga himoyachidan ozod 32 shu usul bilan har xil masofalardan bajariladi, bu otishning bir qancha ko‘rinishlari bor. Ularni masofaga qarab va himoyachining qarshi harakatining xususiyatiga qarab tanlanadi. Namuna sifatida bu otishning o‘rta masofadan otish holatini tahlil qilamiz. Tayyorlov qismi: o‘yinchi to‘pni harakatda oladi va darhol o‘ng oyoq bilan to‘xtatuvchi qadam qo‘yadi. So‘ng o‘ng oyog‘i yoniga chap oyog‘ini qo‘yadi, tirsaklarini bukib to‘pni chap qo‘l bilan yuqoridan-yonidan ushlagan holda uni o‘ng qo‘l bilan bosh ustiga olib chiqadi. Asosiy qism: o‘yinchi ikkala oyog‘i bilan depsinib sakraydi, bunda gavda to‘g‘ri halqa tomonga burilgan, oyoqlar biroz bukilgan. Sakrashning yuqori nuqtasiga yetgan paytda o‘yinchi o‘ng qo‘lining oldinga-yuqoriga to‘g‘rilanishi bilan to‘pni hamda barmoq panjalarining kuchli, lekin mayin harakati bilan yo‘naltiradi. To‘pga teskari aylanma harakat beriladi. O‘ng qo‘l panjasining harakati boshlangan paytda chap qo‘l to‘pdan olinadi To‘pni ilib olish va uzatishlar. To‘pni ilib olish bir yoki ikki qo‘llab bajariladi (59-rasm). Bu harakatlar ko‘krak va yelka balandligida, yuqorilab va pastlab hamda dumalab va maydon bo‘ylab uchib kelayotgan to‘plarni ilish texnikasiga kiradi.Basketbolchi to‘pni ilib olish uchun har doim ikki qo‘lini oldinga cho‘zadi, panjalarini yarim oysimon ochadi, bosh barmoqlarini bir-birlariga qaratadi, qolgan barmoqlari esa oldinga-yuqoriga qaratilgan bo‘lib, ular keng ochilgan, yarim bo‘sh holatda bo‘ladi. To‘p barmoqlar uchiga tegishi bilan o‘yinchi uni mahkam ushlab o‘ziga tortib oladi, ya’ni to‘pning uchish tezligini pasaytirib, navbatdagi harakatlarni bajarish uchun qo‘llarini bukib o‘ynashga qulay holatni egallaydi. 42 Basketbolchining turishi dastlabki tik holatda ham, o’rtacha pastroq holatda ham bo’lishi mumkin.Dastlabki holat hujum paytida, agar himoya-chining bo’yi past bo’lsa, baland uchib kelayotgan to’pni ilib olish yoki uzatish uchun, raqib jamoasining halqasida turib to’pni tashlashda yoki shit tagida to’p uchun yakkama- yakka kurashishda, baland uchib kelayotgan to’pni ushlashda egallanadi. O’rtacha tik turish holati butun o’yin davomida qo’llanishi mumkin. Bunday holat barcha texnik usullarda: to’pni ilib olishda, harakatdagi turli o’zgarishlarda, to’pni yerga urib joydan joyga o’tib yurishlarda, to’pni halqaga sakrab turib tashlashda juda qo’l keladi.Past holatda turish to’pga egalik qilib turgan raqib jamoaning o’yinchisi bilan kurashishga, past uchib kelayotgan to’pni to’satdan ushlab olishga va uzatishga, bo’yi baland o’yinchiga qarshilik ko’rsatishga, qarshi jamoaning halqasiga tez yorib o’tishga va to’pni pastlab olib yurishga juda qulaydir. Yugurish. Basketbolchi yugurishining yengil atletikachining yugurishidan farqi shundaki, bunda oyoqlar yerdan uzilmaganday, tovondan oyoq uchigacha uzilmasdan to’liq bosib yurilganday tuyuladi va oyoq panjalari yumshoq qo’yiladi.Basketbolchining yon tomonga sirpanib yurishlari . Chapgao’ngga, oldinga-orqaga sirpanib yurishlari, ayniqsa, himoyada va xohlagan paytida to’satdan to’p uchun kurashga qulaylik yaratib beradi. Shunda gavdaning og’irligi birdek bir oyoqdan ikkinchi oyoqqa o’tkaziladi. Oyoq panjalari hamma vaqt go’yoki maydondan ko’chmagan holda sirpanib yurganday bo’ladi. Oyoqlar tizzadan bukilgan holda, gavda, bosh va qo’llar asosiy tik turish holatini saqlab qoladi. Bunday yurishni o’rganish uchun quyidagi mashqlarni bajarish mumkin: a) chap va o’ngga harakat qilib siljishlar; b) oldinga va orqaga siljishlar; d) aralash siljishlar: chapga va o’ngga, oldinga va orqaga, sherik bilan yuzma- yuz turib, ko’zguda aks etgandek mashqlarni bajarish. To ’ xtashlar ikki qadamlab va sakrab bajariladi . Qadamlab to ’ xtashda basketbolchi yugurish maromini buzmasdan oxirgi qadamni kattaroq qilib tovondan qo ’ yadi , so ’ ng tayanch oyog ’ ini bukib , ikkinchi oyog ’ ini oldinga 19 maydonda harakat qilish to’xtalishlar va burilishlar kabi usullar bilan birgalikda bajariladi. Bu usullarni bajarish eng qulay va mustahkam dastlabki holat turishidan boshlanadi. Bunda oyoqlar bukilgan, gada bir oz oldinga egilgan, uning og’irligi oyoqlarda barobar taqsimlangan, qo’llar to’pni olish va ushlab turish uchun qulay holda ko’krak oldida bukilgan bo’lishi kerak. To’p keng yoyilgan barmoqlar bilan kaftlarga to’liq tekizilmagan holda tutib turiladi. Maydonda harakat qilish texnikasi. Basketbolchi yurish, sakrash, to’htash va burilish yordamida maydonda harakat qiladi. Bu guruhda priyomlarni oyoqlarning to’g’ri ishlashiga asoslanadi. To’p bilan bajariladigan usullar texnikasi. To’pni ilish bir yoki ikki qo’llab bajariladi. Bu harakatlar ko’krak va yelka balandligiga, yuqorilab (boshdan baland) va pastlab (tizzadan past) hamda dumalab va maydondan sapchib kelayotgan to’plarni ilishlarga ajratiladi. O’rtacha balandlikda kelayotgan to’pni ikki o’qllab ilish eng asosiy usullardan hisoblanadi. Basketbolchi bir oz bo’shashgan qo’llarni uchib kelayotgan to’pga qarshi to’g’irlaydi. Panjalar yarim oysimot ochilgan bosh barmoqlarni bir- birlariga qarab yo’naltirilgan, qolganlari esa oldinga yuqoriga qaratib keng yoyilgan bo’ladi. To’p barmoqlarning ichiga tegishi bilanoq basketbolchi uni mahkam ilib oladi, to’pning uchish tezligini kamaytiradi. Keyingi harakatlarni bajarish uchun u qulay holatini egallaydi va qo’llarini bukib to’pni gavdaga yaqinlashtiradi. To’pni uzatish. To’pni uzatish asosiy texnik usul hisoblanadi. Uning yordamida basketbolchilar o’zaro harakatlarini bajaradilar. O’yin davomida uzatishning har xil usullari qo’llaniladi. O’yin sharoitiga qarab uzatishlar turli: dastlabki holatlardan bir joyda turib harakatda sakrab; har hil harakatlarda yaqin masofaga, uzoq masofaga, past va yuqori 25 keng yoyilgan barmoqlari bilan kaftini silkitib yana qayta yerga uradi. Ammo to’pning ustidan shapillatib urmaslik lozim. To’pni yerga urib yurish va yugurishda gavda biroz oldinga to’g’ri engashgan, oyoqlar bukilgan, bosh to’g’ri tutilgan holatda bo’lishi, qo’l himoyachidan nariroq bo’lishi kerak.To’pni yerga urib yurishga o’rganishda to’pga qaramay yurishga harakat qilinadi. Shuningdek, to’pni yerga urib yurishda o’ng va chap qo’l bilan uni bir baland, bir past sakratib, almashtirib yurishning ham ahamiyati katta. Chap qo’l bilan to’pni yerga urib yurishda o’ng oyoq yarim qadam ilgariroq yuradi. To’pni har qadamda urib olib yurishni o’rganib bo’lgandan so’ng to’pni yerga urib asta yugurib olib yurishga o’rganish lozim. Ikkita to’pni baravariga yerga urib yurishni ham sinab ko’ring va o’rganing. To’pni yerga urib yurishda yo’nalishni, tezlikni, sakrash balandligini o’zgartirib yurishlar, to’pni orqadan va oldindan o’tkazish hamda to’pga qaramay yurishlar himoyachining kutilmagan to’siqlaridan o’tib ketishga yordam beradi. Bundan tashqari, agar to’p chap qo’l bilan yerga urib yurilsa, o’ng oyoq bilan oldinga qadam tashlanadi, to’p pastga-oldinga, o’ngga urib yurilsa, o’ng qo’l bilan yo’nalishni o’zgartirib yuriladi.Basketbolda ko’proq ikki xil usul qo’llaniladi: to’pni yuqoriroq va pastroq sapchitib yerga urib yurish. To’pni me’yorida o’rtacha yerga urib yurish basketbolchining asosiy turishidan boshlanadi. U qo’lini bukib, barmoqlarini keng yozib, erkin holatda to’pni yerga uradi, shunda sakrab chiqqan to’pni yana barmoqlari bilan tutib oladi. To’pni past olib yurish—past turib, oyoqlar tizzadan bukilib, to’pni tez-tez yerga urib yurish orqali bajariladi. Bu usulni qo’llashning qulayligi shundaki, bunda birdaniga tezlikni o’zgartirib, sherikni chalg’ituvchi harakatlar qilib, to’g’ridan-to’g’ri raqib jamoaning halqasiga chiqish mumkin. 23 Kurs ishning dolzarbligi . Yosh sportchilar deganda avvalo umumta’lim maktablari,oliy ta’lim muassasalari talabalari o’rtasidagi sport to’garaklari va sport maktablardagi kichik yoshli guruhlarda shug’ullanuvchi o’g’il - qizlar va bolalarni tushunamiz. Ularda asosan maxsus jismoniy tayyorgarlik va jismoniy sifatlar darajasini oshirish va maxsus mashqlarni o’rgatish asosiy dolzarb masala bo’lib qoldi. Tabiiyki bunday tarbiyaviy jarayonlarda jismoniy sifatlarni tarbiyalashga alohida e’tibor beriladi. Bunda murabbiyning iste’dodi, tajribalari muhim o’rin egallaydi.Jismoniy sifatlarni (kuch, tezlik, chidamlilik, egiluvchanlik, chaqqonlik va hokazo) tarbiyalashda maxsus mashqlarni o’rgatish asosiy o’rin tutadi.Bo’lajak sportchilarga basketbol sportida har birida beshtadan o yinchi ʻ ishtirok etadigan jamoaviy sport turidir. O yindan bosh maqsad — to pni qo l ʻ ʻ ʻ bilan o ynagan holda balandlikdagi shitga mustahkamlangan savatga tushirib, ʻ imkon qadar ko proq ochko olish. Har bir jamoada beshtadan o yinchi ishtirok ʻ ʻ etishi va og ir hujumchi asosiy vazifasi hujum vaqtida va himoyalanishda ʻ savatdan qaytgan to plarni qo lga kiritish. ʻ ʻ Kurs ishining qaqsad va vazifalar . E’tirof etish zarurki basketbol har bir sport turida ko’zda tutilgani kabi maqsad va vazifalarni amalga oshirishda xilma-xil jismoniy mashqlardan va o’yinlardan foydalaniladi.Basketbolda asosan jismoniy tayyorgarlik darajasini oshirish va maxsus basketbolik mashqlarni o’rgatish asosiy maqsad hisoblanadi. Kurs ishi tuzilishi va hajmi. Kurs ishi kirish, asosiy qism , xulosalar, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.Kurs ishi 45 betdan iborat matnda bayon qilingan. Adabiyotlar ro’yxati a s o s i y , q o ’ s h i m c h a v a internet manbalaridan iborat . 6 4) taktik bo‘limlarning hilma-hilligi; 5) yuqori sur’atdagi o‘yinlarga psixik tayyorgarlik. T е z yorib o‘tish tizimi muntazam takomillashib, hozirgi paytda quyidagilar bilan tavsiflanadi: 1) t е z yorib o‘tishni qo‘llashga harakat qilinadigan sharoitlarning ko‘payishi (t е z yorib o‘tishni har xil vaziyatlarda amalga oshirishga kirishish); 2) t е z yorib o‘tishda ko‘p sonli bask е tbolchilar ishtirokida ularning guruh harakatlari bilan qatnashish; 3) t е z yorib o‘tishning rivojlanishidagi barcha davrlarda harakatlarni aniq tashkil qilish va o‘rganilgan murakkab harakatlarni samarali qo‘llash; 4) himoyachilar son jihatdan ortiq yoki t е ng bo‘lgan hollarda qat’iylik bilan hujumni oxiriga y е tkazish; 5) savatga to‘p otish xarakt е rini o‘zgartirish, masofani esa uzaytirish. T е z yorib o‘tishda hujumning rivojlanishi uch davrga ajratiladi: 1) boshlang‘ich davr; 2) yorib o‘tishning rivojlantirish davri; 3) yorib o‘tishning oxiriga y е tkazish davri. T е z yorib o‘tishning boshlanishidanoq muayyan o‘yin vaziyatiga, chunonchi o‘z sh е riklari va raqiblarning joylashishiga, hujumchilar ko‘rsatayotgan qarshilikning tavsifini hujumning maydon o‘rtasidan yoki yon chiziq bo‘ylab rivojlanayotganligiga qarab bask е tbolchilarning o‘zaro harakatlaridagi har xil bo‘limlar qo‘llaniladi: - to‘pni o‘zaro uzoq masofaga uzatib, harakat qilish; - bask е tbolchilar joylarini almashtirmasdan harakat qilayotganlarida to‘pni o‘zaro qisqa masofaga uzatishlar bilan harakatlar qilish; - o‘zaro joy almashib va qisqa masofaga to‘p uzatib harakat qilish; - uzoq masofaga to‘pni y е rga urib yurish usulni qo‘llab o‘zaro harakatlar; - yon chiziqlar bo‘ylab raqib himoyasini t е z yorib o‘tish. 36 Pastdan uchib kelayotgan to‘pni ushlab olish uchun u oyoqlarini ko‘proq bukib, biroz oldinga egiladi, to‘g‘rilangan qo‘llar pastga tushiriladi va panjalar to‘pga qarata ochiladi. Shunday qilib, aytib o‘tilgan usullar joyda turganda, harakatda va sakrash paytlarida qo‘llaniladi. To‘pni ilib olgandan so‘ng endi uni uzatishga ham tayyor bo‘lish kerak. To‘pni uzatish o‘yinchilarning o‘zaro harakatlarida asosiy texnik usullardan hisoblanadi. O‘yin davomida to‘pni uzatishning turli usullari qo‘llaniladi va uni savatga tashlash amalga oshiriladi. To‘pni uzatish juda qisqa muddatda, qo‘llarning tez harakati, gavdaning ustunligi va kaft panjalarini siltash natijasida amalga oshiriladi. Bu ish himoyachining diqqatini to‘p uzatilayotgan o‘yinchiga jalb qilmaslik hamda tezlik va aniqlik bilan to‘pning asosiy yo‘nalishini raqibga sezdirmaslik maqsadida qilinadi. Zamonaviy basketbolda ikki qo‘llab ko‘krakdan, yuqoridan, pastdan va qo‘ldan qo‘lga to‘p uzatishlar asosiy to‘p uzatish usullari hisoblanadi. To‘pni bir qo‘llab uzatish va ilib olish usuli ham basketbolda ancha keng tarqalgan bo‘lib, o‘yin maydonida istagan maso- faga qo‘llaniladi. Bir qo‘lda yelkadan to‘pni uzatish texnikasi eng asosiy hisoblanib, bunda to‘pni yaxshi tutib turish, panjaning harakati bilan qo‘ldan chiqib ketishi paytida uning yo‘nalishini o‘zgartirib yuborish mumkin. O‘yinchi 43 o’quv muassalari dasturida mavjud. Bu o’yinni AQSH ning Sppringfild kollejida Jeyms Neysmit degan jismoniy tarbiya o’qituvchisi o’z talabalari bilan bundan 110 yil muqaddam o’ylab topgan. Basketbol o’yinida 5 kishidan iborat bo’lgan ikkita jamoa ishtirok etadi.O’yinda tushgan har bir to’p – 2 ochkodan hisoblanadi. Basketbol to’pining og’irligi 600 dan 650 grammgacha bo’lishi zarur. Basketbol maydonining o’lchami 28x15 bo’ladi. 12 yoshgacha bo’lgan bolalar mini basketbolni kattlarga mo’ljallangan (28x15).Maydonda o’ynasalar bo’ladi, ammo jarima to’pi 4 metrli masofa belgilanadi. Shchitning o’lchovi 90x120 sm, to’r o’rnatilgan halqaning kataligi 0,45m, to’rning kenglik joyi 0,30 m bo’lib, shchitning o’zi yerdan 2 m 60 sm balandlikda o’rnatiladi. To’p og’irligi 450-500 gramm bo’ladi.Basketbol to’pining og’irligi 567 grammdan 650 grammgacha. Ba’zi hollarda, futbol to’pini ishlatsa ham bo’ladi. Chunki basketbol o’yini paydo bo’lganda ancha vaqtgacha futbol to’pidan foydalanilgan. Basketbol maydoni, asosan, tekis joylarga quriladi. Masalan, bino ichida taxta yotqizilgan pol ustida ham, yaxshilab tekislangan hovlida ham, asfalt-beton yotqizilgan yerda ham bo’lishi mumkin.Aytish joizki, basketbol maydoni bo’lmagan maskanlarda ham uni vujudga keltirish juda oson. Masalan, foydalanilmayotgan keng maydonlarda. Chunonchi, yerning katta-kichikligiga qarab, maydonning hajmini 28 — 15 metr yoki undan kichikroq — 22 — 24 metr, 29 Himoya texnikasi. Jamoaning hamma basketbolchilari himoyada samarali o’ynay olishlari kerak. Buning uchun eng avvalo mavjud himoya texnikasining hamma usulllarini egallash lozim. Himoya texnikasi 2 guruhga: maydonda harakat qilish texnikasi to’pni egallash va qarshi harakat qilish texnikasiga bo’linadi. To’pni egallash va harakat qilish texnikasi. To’pni olib qo’yish. Bu usulni bajarish uchun to’p o’zatayotgan basketbolchlarning harakatlarini diqqat bilan kuzatish, to’pning yo’nalish tomonini oldindan aniqlash va to’g’ri pozisiyani tanlash zarur. Himoyadagi basetblchi to’p uzatish vaqtida uni olib qo’yish maqsadida o’zini to’sib turgan hujumchining oldindan to’pga qarshi chiqishi uchun turgan joyidan keskin qo’zg’alishi lozim. Bunda oxirgi qadamning katta qo’yilishi, gavda va qo’llar to’ga qaratilgan bo’lishi kerak. Basketbolga, har bir jamoa tarkibida 5 tadan o’yinchi bo’lgan 2 ta jamoa o’ynaydi. Agarda maydonda, o’yinga tayyor bo’lmagan o’yinchisi bor jamoa bo’lsa, o’yin boshlanmaydi. O’yin vaqti yakunlanganda qaysi jamoat eng ko’p ochko to’plagan bo’lsa, o’sha jamoa g’olib chiqqan bo’ladi.O’yin, o’lchamlari 28x15 m bo’lgan maydonda o’tkaziladi, maydondagi barcha chiziqlarning eni 5 sm.Jarima to’pini tashlash chizig’i (yuza qismi), tashqi chiziqning ichkari qismidan 5,80 m uzoqda bo’ladi. Yarim aylana bilan ajratilgan, raqib savati yonidagi maydonchadan tashqari, maydonni barcha qismi 3 ochkolik to’p tashlash zonasiga kiradi 3 ochkolik chiziq, 3 ochkolik to’p tashlash zonasiga kirmaydi. Jamoalar. Jamoada, o’yinga tushadigan 12 tadan ko’p o’yinchi bo’lmasligi kerak. Agarda jamoa a’zosining familiyasi o’yin boshlanmasdan oldin protokolga kiritilgan bo’lsa va diskvalifikatsiya qilinmagunga qadar yoki 5 ta fol olmagunga qadar o’ynashga xavfli. Jamoalar 4 dan 15 gacha bo’lgan nomerlarni ishlanishlari kerak. Milliy federatsiyalar o’zlarining o’yinlari uchun 2 xonali sondan oshmagan boshqa nomerlarni joriy etishlari mumkin. 10 troyektoriya bilan yo’nalish bo’yicha maydonning eni, bo’yi, diognali bo’ylab bajarilishi mumkin. Ikki qo’llab ko’krakdan va yuqoridan to’p uzatish usullari zamonaviy basketbolda ko’proq ishlatiladi. Ko’krakdan ikki qo’llab to’p uzatish yaqin va o’rta masofadda bajaradigan o’zaro harakatlari paytida qo’llaniladi. Uni bajarish uchun basketblchi turish holatida to’pni ko’krak oldida tutib turadi. Qo’llar bukilgan, tirsaklar pastga tushirilgan bo’ladi. Barmoqlar joylashtirilgan, bosh barmoqlar bir-birlariga qolganlari esa yuqoriga-oldindan qaratilgan bo’lishi lozim. To’pni uzatish qo’llarning pastki-gavdaga, yuqoriga qarab dastlabki dira bo’ylab ajariladigan harakati bilan bajariladi. Shundan so’ng qo’llar tez oldinga qarab to’g’irlanadi. Uzatish panjalarining faol harakatlari bilan yakunlanadi. To’pni yo’nalish tezligini oshirish uchun basketbolchi oyoqlarni to’hrilashi yoki qadam qo’yishi mumkin. Savatga to’p otishlar. O’yinning yakuniy natijasi savatga otiladigan to’plarning aniqligi bilan bog’liq Ular har xil: yaqin (3 metrdan ortiq) masofalarda bajariladi. Otishlar xarakteriga sakraganda to’plarni savatga bir va ikki qo’llab otish mumkin.Xoirgi kunda to’plar savatga himoyachilarning qattiq qarshiligi ostida otiladi. SHuning uchun, to’pning savatga aniq borishga oyoqlarning, qo’llarning, ayniqsa, panjalarning to’g’ri ishlashi, aniq mo’ljal olish shu sharoitga mos samarali usulni tanlash shu bilan birga, basketbolchining muvozanat saqlashiga va har xil sharoitda qiyin kordinatsiyali harakatlari bajarish imkoniyatlarini yaratish uchun ma’lum mushak guruhlarini bo’shashtirish qobiliyatlariga ega bo’lish katta ahamiyatga ega. Zamonaviy basketbolda to’pni savatga sakraganda bir qo’llab otish shitdan qaytgach to’pni qayta otish, “Kryuk” usulida va yuqoridan pastga otish kabi usullar katta ahamiyatga ega. To’pni yerga urib yurish. To’pni bir qo’llab ketma-ket yerga urish to’pni yerga urib yurish deyiladi. Bu usul bir joyda turganda, yurganda va asosan, yugurganda bajariladi. Bu usul to’pni basketbolchining harakat qilishga qo’llaniladigan asosiy usul hisolanadi. To’pni yerdan har xil: yuqoriroq va pastroq, sapchitib turib yurish mumkin. U qo’lni 26 qo ’ yadi , shunda harakatni to ’ xtatib tayanch oyog ’ iga tiralib qoladi . Basketbolchi sakrab to ’ xtagan 6 — Jismoniy tarbiyapaytlarda bir oyoq bilan depsinadi va oldinga sakraydi . Havoda bukilgan oyoqlari yerga barobar yoki oldinma - keyin qo ’ yiladi . Burilishlar oldinga va orqaga bajariladi. Ular to’xtash bilan birgalikda o’rgatiladi. Ular orqaga, oldinga tayanch joylashgan oyoqda, bir joyda turganda va hara- katda, to’p bilan yoki to’psiz bajariladi. Basketbolchi tayanch oyog’i uchini yerdan ko’tarmay turib, ikkinchi oyog’i bilan depsinadi va uni kerakli tomonga yo’naltirib, burilishlarni bajaradi. Bunda oyoqlar bukilgan bo’lib, bir oyoq bilan bir qadam nari oyoq tashlanadi.Albatta, bunday burilishlar, qadam tashlashlar o’yinchining qo’liga to’p tushgach bajariladi. To’pni bir joyda turib ilib olishda xohlagan oyoq bilan tayanch hosil qilinadi, shunda to’p yerga urib yurilsa, bu „probejka“ bo’lmaydi. O’yinchilarning joydan joyga o’tib yurishlari o’yin harakatini bildirsa, to’p bilan texnik usullarni o’rganish — basketbolning asosi bo’lib hisoblanadi . To’pni ilib olish va uzatishlar . To’pni ilib olish bir yoki ikki qo’llab bajariladi . Bu harakatlar ko’krak va yelka balandligida, yuqorilab va pastlab hamda dumalab va maydon bo’ylab uchib kelayotgan to’plarni ilish texnikasiga kiradi.Basketbolchi to’pni ilib olish uchun har doim ikki qo’lini oldinga cho’zadi, panjalarini yarim oysimon ochadi, bosh barmoqlarini bir-birlariga qaratadi, qolgan barmoqlari esa oldinga-yuqoriga qaratilgan bo’lib, ular keng ochilgan, yarim bo’sh holatda bo’ladi. To’p barmoqlar uchiga tegishi bilan o’yinchi uni mahkam ushlab o’ziga tortib oladi, ya’ni to’pning uchish tezligini pasaytirib, navbatdagi harakatlarni bajarish uchun qo’llarini bukib o’ynashga qulay holatni egallaydi. 20 kerak.Asosiy qismi: to‘p barmoqlarga tegish vaqtida unga panjalarni yaqinlashtirib, barmoqlar bilan ushlash kerak (kaft bilan emas), qo‘llarni esa ko‘krakka tortib, tirsak bo‘g‘inlarida bukish kerak. Qo‘llarni bukish uchib kelayotgan to‘pning urish kuchini pasaytiradigan amortizatsiyon harakat hisoblanadi. Yakunlovchi qism: to‘pni qabul qilgandan keyin gavdani yana ozgina oldinga tashlanadi: yoyilgan tirsaklar bilan raqibdan saqlanayotgan to‘pni keyingi harakatlarga tayyorlash holatiga olib chiqiladi. Agar to‘p ko‘krak balandligidan ancha past uchib kelsa, unda o‘yinchi to‘pining uchish balandligiga pasaytirib, odatdagidan ko‘ra pastroq o‘tiradi. Boshdan baland uchib kelayotgan to‘pni tutib olish uchun sakrash va yoyilgan panjalar bilan qo‘llarni keskin yuqoriga chiqarish kerak (katta barmoqlar erkin yoyilgan). To‘p barmoqlarga tekkan payitda, panjalarni yaqinlashtiradi, ichiga bukib ular bilan to‘pni mahkam ushlashadi, qo‘llarni esa tirsak bo‘g‘imlariga bukib, to‘pni pasaytirishadi va gavdaga tortishadi (2-rasm). Past uchib kelayotgan to‘pni tutish paytida qo‘llarni pasaytirishadi, panja va barmoqlar esa xuddi yoyilgan kosani tashkil qilishadi (ikki qo‘l jimjilog‘i o‘rtasidagi oraliq bir necha santimetrdan oshmasligi kerak). Maydondan sapchiyotgan to‘p uchun kurash , to‘pni ilib olish uchun, qulay balandlikka sakrashni kutmaslik kerak. Unga qarab harakat qilish, uni sakrashning boshlang‘ich paytida tutish kerak. O‘yinchi to‘pga tomon engashadi, tezda gavdani oldiga egadi, qo‘llarni oldinga-pastga tushiradi, tashqi tomondan panjalarni to‘pga olib keladi, lekin tepadan emas. To‘pni ushlab olgach, u darhol to‘g‘rilanadi va uni o‘ziga tortadi To‘pni harakatda ilish , o‘ziga uzatish yoki savatga otish maqsadida, shunday nomlanuvchi, ikki qadamli texnikani qo‘llashadi. Agar o‘yinchi to‘pni tutgandan keyin yugirayotgan oshirishni yoki otishni darhol amalga oshirmoqchi bo‘lsa, aytilgan bir qo‘l bilan, u chap oyog‘i bilan turtki bajarilgan va o‘ng oyog‘i oldinga chiqarilgan paytda, to‘pni yengil sakrab, uni ilib olishi kerak. So‘ng o‘ng oyoq bilan turtish (birinchi qadam), chap oyoq bilan turtish (ikkinchi qadam) va 38 yonga tashlab yuring.Ilonizi qilib yuring, to’siqlardan oshib o’ting, aylanib o’tishlarni, tez harakatlar bilan yugurishlarni, to’satdan oldinga engashib o’tishni, to’xtashlarni, yugurishni o’zgartirib yurishlarni va ishoraga ko’ra bir oyoqdan ikkinchi oyoqqa sakrab o’tishlarni, to’pni yerga urib olib yurishni, to’pni to’g’ri chiziq bo’ylab olib yurishni, to’pni pastlab olib yurishni, bir va ikki to’pni olib yurishlarni, to’xtab-to’xtab yurishni, yarim o’tirgan holatda yurishni, to’pni oyoqlar orasidan chap va o’ng qo’l bilan olib, yerga urib yurishlarni bajaring. Balandlikka joydan turib, bir oyoqda, ikkala oyoqda sakrashlarni, balandga sakrab turib yarim o’tirish holatiga qaytishni va yana balandlikka prujinasimon sakrashlarni 4—5 marta bajaring. Asta-sekin tinchlantiruvchi yurishlarga o’ting. Maydonda tartib saqlang. O’yin tugagach, to’pni, albatta, o’z joyiga olib borishga odatlaning. Agar mashg’ulot sport zalida o’tkazilgan bo’lsa, undan so’ng zal havosini yaxshilab almashtiring, yoritgichlarni tekshiring, jarohatlanishga sabab bo’ladigan ortiqcha narsalarni zaldan chiqarib tashlang. O’yin paytida sirpanib ketib jarohat olmaslik uchun maydonning nam, ho’l joylarini qurigunicha toza latta bilan arting. O’yinchining ko’rinishi doimo ozoda, xushbichim bo’lishi kerak. O’yin paytida qo’l soati, taqinchoqlar, zirak va boshqa narsalarni yechib, bexavotir joyga olib qo’ying, aks holda ular tan jarohatiga sabab bo’lib qolishi mumkin. Basketbolchining dastlabki holati —tik turishi va joydan joyga siljib yurishi Basketbolchi maydon bo’ylab joydan joyga o’tib yurish uchun yurib, sakrab, to’xtab, aylanib harakat qiladi. Tik turish dastlabki holat bo’lib, eng qulay sanaladi. O’yinchilar himoyada bu holatni egallab xohlagancha bir joydan ikkinchi joyga yugurib o’tadilar. Bunda, ko’pincha, oyoqlar yelka kengligida bo’lib, gavda og’irligi ikkala oyoqqa bir tekis tushiriladi. Tizzalar bukilgan holatda, gavdani biroz oldinga tashlab, bel qismini to’g’ri ushlab, bosh ko’tarilgan holda, qo’llar esa tirsakdan bukilgan va biroz yon tomonga qaratilgan holatda bo’ladi . 18 Jismoniy tarbiya va sport universiteti, respublika malaka oshirish hamda sport ilmiy-tadqiqot institutlarining roli umuman sezilmayotgani qayd etildi. Olimpiya sport turlari bo’yicha sportchilarni jismoniy va ruhiy tayyorlash, ularni sog’lom ovqatlantirish dasturlarini ishlab chiqish; kelgusi o’quv yilidan boshlab Jismoniy tarbiya va sport universitetida sport diyetologiyasi, muhandisligi va kardiomashg’ulotlar,Tibbiyot akademiyasida sport meditsinasi va farmakologiyasi bo’yicha mutaxassislar tayyorlashni yo’lga qo’yish; Yiliga kamida 20 nafar mahalliy trener, sport shifokori va boshqa mutaxassislarni xorijda malaka oshirish tizimini joriy etish; Unga ko’ra, endi har bir mahallada aprel-iyun va sentabr-dekabr oylarida musobaqalar tashkil etilib, yaxshi natija ko’rsatgan yoshlar elektron ro’yxatga kiritiladi hamda hududdagi sport maktabida malakali murabbiylar bilan bepul shug’ullanish imkoniga ega bo’ladi. Ular jismoniy tayyorgarlik darajasi va razryadiga qarab, keyingi bosqichga o’tkaziladi.Sport maktablari muayyan olimpiya sport turlari bo’yicha bazaga aylantiriladi. Murabbiylarning ish haqi 35 foizga oshiriladi.Mutasaddilarga ushbu tizimni joriy etib, yaxshi natija ko’rsatgan mahallalarni rag’batlantirish bo’yicha ko’rsatmalar berildi. Yil yakunigacha 508 ta mahallada ko’p funksiyali sport maydonchalari qurilishi qayd etildi.Bugungi kunda Olimpiya zaxiralari kollejlariga 14 yoshdan katta o’smirlar qabul qilinmoqda. Oqibatda yoshlarni Olimpiya o’yinlariga tayyorlash kech boshlanayapti.Shu bois, bu borada rivojlangan davlatlardagi ilg’or tajribalar o’rganildi. Endi u asosida sportchilarni professional tayyorlash tizimi isloh qilinadi.Barcha sport turlarini rivojlantirish orqali yozgi Olimpiya va Paralimpiya o’yinlarida qatnashish huquqini beruvchi litsenziyalar sonini ko’paytirish, 2024-yil Parij shahrida (Fransiya) bo’lib o’tadigan XXXIII yozgi Olimpiya va XVII Paralimpiya o’yinlariga (keyingi o’rinlarda – Olimpiya va Paralimpiya o’yinlari) sportchilarimizning har tomonlama tayyorligi va muvaffaqiyatli ishtirokini ta’minlash maqsadida: 4 Pozitsion hujum. Pozitsion hujumning asosiy mazmuni shundaki, hujumchilar va himoyachilar son jihatdan t е ng hollarda hujum harakatlari yaxshi tashkil qilingan himoyaga qarshi aniq pozitsiyalardan turib amalga oshiriladi. 2.2 Basketbol o‘yinida to‘pni jamoviy uzatish texnikasi To‘xtashlar. Vaziyatga qarab o‘yinchi, keskin yugurishlar va yugurish yo‘nalishini o‘zgatirishlar bilan bir qatorda raqib ta’qibidan bir oz bo‘lsa ham qutilishga, bo‘sh joyga chiqishga va keyingi hujum harakatlari uchun imkoniyatga ega bo‘lish maqsadida kutilmagan (qo‘qqisdan) to‘xtashlardan foydalanadi. To‘xtalish ikki uslubda sakrab va ikki qadam bilan amalga oshiriladi. Burilishlar. Hujumchi himoyachidan qutilish uchun, to‘pni urib chiqarishidan saqlash uchun fintlarini ishlatib, so‘ng savatga hujum qilish uchun burilishlardan foydalanadi. Burilishning ikkita oldinga va orqaga burilish usuli bor. Oldinga burilish basketbolchi yuzi bilan qayoqqa qaragan bo‘lsa, shu tomonga qadam tashlab o‘tish yo‘li bilan bajariladi, orqaga burilish esa – u orqasi bilan qaysi tomonga qadam tashlab o‘tish yo‘li bilan bajariladi. To‘p bilan bajariladigan usullar (texnikasi). To‘p bilan bajariladigan usullar quyidagi texnik malakalarni: to‘pni ilib olish, uzatish, urub yurish va to‘pni savatga otishni o‘z ichiga oladi. To‘pni ilib olish – bu malakaning yordamida o‘yinchi ishonarli ravishda to‘pni egallab olish va u bilan keyingi hujum harakatlariga kirishishi mumkin. To‘pni ilib olish, keyinchalik to‘pni oshirib berish, olib yurish yoki otishni bajarish uchun ham dastlabki holat hisoblanadi, shuning uchun harakatlar o‘z tuzilishsi bilan keyingi usullarni aniq va qulay bajarilishini ta’minlashi lozim. O‘yinchi to‘pni xali ilmay turib, uni keyin qayoqqa va kimga uzatishni bilishi kerak. To‘pni ikki qo‘l bilan ilib olish. To‘pni ikki qo‘l bilan ilib olish, to‘pni egallashning eng oddiy va shu bilan birga ishonchli usuli hisoblanadi. Tayyorlov qismi: agar to‘p o‘yinchiga ko‘krak yoki bosh balandligiga yaqinlashayotgan bo‘lsa, unda qo‘llarni to‘pga qarshi chiqarish, bo‘sh barmoqlar va panja bilan to‘pni tutish, to‘p hajmiga nisbatan kattaroq voronkani hosil etish 37 Bundan tashqari u to’pni tashlashi yoki to’pni polga sakratib (polga urib) uzatishi mumkin. Bunda quyidagi shartlar amalga oshirilishi zarur: - hakam to’p tashlashni amalga oshirishi kerak bo’lgan o’yinchidan to’rt metr uzoqlikda joylashishi; - tashlashni amalga oshirish kerak bo’lgan o’yinchi hakam ko’rsatgan erda turishi kerak. - O’yin texnikasi. - O’yin texnikasi – basketbolning rivojlanish jarayonida shakllangan musobaqaning konkret vaziyatlarni eng muvaffaqiyatli ochishga qaratilgan usullar yig’indisidir. - Basketbol o’yinni texnikasini bir tartibda o’rganish uchun uning klassikafikatsiyadan foydaniladi. Basketbol o’yinni 2 bo’limdan tashkil topgan turli texnik priyomlar yordamida o’tkazildi. Bu hujum texnikasi va himoya texnikasi har bir bo’lim hujum va himoyadan qo’llaniladigan texnik priyomlarning guruhlarning tashkil topadi. Usul gruppalari ularning har xil yo’llar bilan bajarilishini o’z ichiga oladi. - Oyoqlarni to’g’ri ishlata bilish va chalg’itish usullari ikkala bo’limga ham qarashlidir. Usullarning ayrim bajarish yo’llari o’z navbatida bajarilish harakteriga ko’ra bir biridan farq qiladi. Masalan usuli bir joyda turib, harakatda bo’lganda yoki sakraganda bajarish mumkin. - Hujum texnikasi. - Hujumda qo’llaniladigan hujum texnikasi texnik priyomlarga to’pni ilish va uzatish, uni yerga urib olib yurish, savatga otishlar , chalg’atishlar kiradi. Ular maydonda harakat qilish to’xtalishlar va burilishlar kabi usullar bilan birgalikda bajariladi. - Bu usullarni bajarish eng qulay va mustahkam dastlabki holat turishidan boshlanadi. Bunda oyoqlar bukilgan, gada bir oz oldinga egilgan, uning og’irligi oyoqlarda barobar taqsimlangan, qo’llar to’pni olish va ushlab turish uchun qulay holda ko’krak oldida bukilgan bo’lishi kerak. To’p keng yoyilgan barmoqlar bilan kaftlarga to’liq tekizilmagan holda tutib turiladi. 13 bo‘lishdan yordam b е rish uchun maydonda ma’lum vaziyatni tanlaydi. Joy tanlash to‘xtashlar, burilishlar bilan birga yo‘nalishni, usullarni va t е zlikni o‘zgartirib, maydonda harakat qilish bilan bajariladi. Ko‘rsatilgan usullardan tashqari chalg‘itishlar ham katta ahamiyatga ega. To‘p bilan harakat qilayotgan bask е tbolchi eng avval himoyachidan qutulishga va savatga to‘p otishga harakat qiladi yoki o‘ziga bir n е cha himoyachilarning diqqatini jalb qiladi va himoyachidan bo‘shagan sh е rigiga to‘p uzatadi. Shu maqsadda bask е tbolchi aniq vaziyatga muvofiq usulni: uzatishni; y е rga urib yurishni; to‘pni savatga otishni yoki chalg‘itishni ishlatadi. To‘pni uzatish - eng asosiy taktik harakat hisoblanadi. Chunki savatga hujum uyushtirishning natijasi uzatishning yo‘nalishiga va o‘z vaqtida bajarilganligiga bog‘liq. Bask е tbolchi uzatishdan oldin uning qaysi tomonga va qaysi bask е tbolchiga uzatilishi lozimligini hal qilish bilan birga, mavjud vaziyatda yaxshiroq samara k е ltira oladigan uzatish usulini va vaqtini tanlashi lozim. To‘pni y е rga urib yurish-to‘pli bask е tbolchining asosiy yakka joydanjoyga ko‘chish vositasi hisoblanadi. To‘pni y е rga urib yurish hujumchi, himoyachilar tomonidan yaqindan to‘silganda, to‘pni uzatishdan yoki savatga otishdan oldin raqibni aldab o‘tishda, himoyachilarni o‘ziga jalb qilishda, vaziyatni almashtirishga to‘g‘ri k е lganda qo‘llanilgani ma’qul. O‘yinning o‘zgaruvchan vaziyatini kuzata bilish to‘pni y е rga urib yurishda katta ahamiyatga ega. Savatga to‘p otish katta ma’suliyat bilan bajarilishi k е rak, chunki to‘p savatga tushmasa, uni raqib egallab olishi mumkin. Bask е tbolchi har gal savatga to‘p otishdan avval o‘zining va raqib jamoasi bask е tbolchilarining maydonda joylashishini, shitga nisbatan o‘zining vaziyatini hisobga olishi, qulay dastlabki holatni egallashi lozim. Masalan, hujumchi qulay turish holatini egallagan, himoyachi otishning bajarilishiga halaqit b е ra olmaydigan, sh е riklari esa savatga tushmay qaytgan to‘pni olishga tayyor bo‘lganlaridagina, to‘p o‘rta va uzoq masofalarda savatga otilgani ma’qul. Guruhli harakatlar. Hujum qilayotgan jamoada harakatlarni muvaffaqiyatli amalga oshishi, ko‘pincha, bask е tbolchilarning o‘zaro k е lishib harakat qilishlariga bog‘liq. Ikki yoki uch bask е tbolchining o‘zaro harakatlarning har hil holatlari 33 O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 20 sentyabr kuniʻ jismoniy tarbiya va sport sohasini rivojlantirish masalalariga bag ishlangan ʻ yig ilish o tkazdi. ʻ ʻ Ma lumki, joriy yil 5 mart kuni davlatimiz rahbarining “Jismoniy tarbiya va ʼ sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to g risida”gi farmoni qabul qilingan edi. Farmonga muvofiq, ilgarigi davlat ʻ ʻ qo mitasi va uning hududiy bo linmalari negizida O zbekiston Respublikasi ʻ ʻ ʻ Jismoniy tarbiya va sport vazirligi tashkil etilib, uning vazifa va vakolatlari kengaytirildi. Sportchilarni tanlab olish – seleksiya ishlarini takomillashtirish bo yicha ʻ yangi tizim joriy etilib, bu o zining dastlabki natijalarini bera boshladi. ʻ – Biz xalqaro sport maydonlarida O zbekistonning nufuzi va obro -e tiborini ʻ ʻ ʼ oshirishga katta hissa qo shgan sportchilarimiz bilan faxrlanamiz. Shu bilan birga, ʻ oliy sportda erishilgan yutuqlar bilan chegaralanmasdan, ommaviy sportga ham katta e tibor berishimiz kerak, – dedi Shavkat Mirziyoyev.Yig ilishda jismoniy ʼ ʻ tarbiya va sport sohasini yanada rivojlantirish bo yicha istiqboldagi muhim ʻ vazifalar belgilab berildi. Aholi, ayniqsa, yoshlarni jismoniy tarbiya va ommaviy sport bilan shug ullantirish ishlari yaxshi yo lga qo yilmagani, darsdan tashqari vaqtlarda ʻ ʻ ʻ ta lim muassasalaridagi sport obyektlaridan barcha yoshdagi odamlarning ʼ foydalanishi tashkil etilmagani ko rsatib o tildi.Bundan tashqari, joylardagi bo sh ʻ ʻ ʻ turgan xususiy obyektlar negizida aholini ommaviy sportga jalb qilish uchun imtiyozli xizmat ko rsatuvchi sport markazlarini tashkil etish talab etiladi.Shu bois ʻ Jismoniy tarbiya va sport vazirligi Yoshlar ittifoqi, tegishli vazirliklar bilan birgalikda ta lim muassasalaridagi sport inshootlari hamda bo sh turgan ʼ ʻ obyektlarda sport seksiyalarini ochish bo yicha tashkiliy chora-tadbirlarni ko rishi ʻ ʻ zarurligi ta kidlandi.Tuman, shahar, viloyat va respublika miqyosida sport ʼ musobaqalari sonini keskin ko paytirish, g olib va sovrindorlarni Yoshlar ittifoqi ʻ ʻ mablag lari hisobidan pullik mukofotlar bilan rag batlantirish bo yicha topshiriqlar ʻ ʻ ʻ berildi. 5 kiritilganda 2 munozarali o’yinchilarning bir tomonidan eng yuqori nuqtaga etganda urib qaytarilmog’i zarur. Munozarali o’yinchilarning birontasi to’p to’g’ri qaytarilmaguncha o’z pozitsiyasini tashlab ketmasligi zarur. Munozarali o’yinchilardan mumkin emas. Agar to’p o’yinchilarning birontasi bilan qaytarilmasa munozarali tashlash qaytarilishi lozim.Munozarali tashlashda ishtirok etmagan o’yinchilarning birontasining tana a’zolarining hech bir qismi aylana (tsilindr) chizig’i ustida bo’lmasligi yoki to’p qaytarilmagunga qadar uni kesib o’tmasligi zarur. To’pga ketma-ket ega bo’lish To’pga ketma-ket ega bo’lish – bu munozarali tashlash o’ringa to’pni “jonlantirish” usulidir.Munozarali tashlashlari barcha holatlarida, jamoalar maydonda chegarlarini tashqarisidan tashlash uchun to’pga ega bo’lish huquqiga ega.O’yinni bir qismi tugashida to’pga ketma-ket ega bo’lish huquqini olgan jamoa, ikkinchi qismini markaziy chiziq bo’ylab, maydoncha chegarasini tashqi qismidan to’pni tashlash bilan boshlanadi. To’pni nazorat qilish To’pni olib yugurish, bila turib uni oyoq bilan urish, oyoq qismlari bilan uni blokirovka qilish yoki to’pni musht bilan urish qoidani buzish hisoblanadi. Lekin to’pga oyoq qismlari bilan tasodifan tegib ketish qoida buzilishiga kirmaydi. Tashlangan to’p . Tashlangan to’p uchun: - jarimali tashlashdan – bir ochko; - ikki ochkoli zonadan – ikki ochko; - uch ochkoli zonadan – uch ochko hisoblanadi. Tashlash O’yinchi maydondan tashqari turib, maydonga to’pni uzatgandan tashlash ro’y beradi.Hakam to’pni qo’ldan qo’lga berishi yoki tashlashni amalga oshirayotgan uchinchining turgan joyidagi polga qo’yishi zarur. 12 Kirish Prezident Shavkat Mirziyoyev sportni ommalashtirish va iqtidorli sportchilarni tayyorlash chora-tadbirlar dasturini qabul qildi. Olimpiya va Paralimpiya o’yinlariga O’zbekiston sportchilarini tayyorlashning ustuvor vazifalari etib quyidagilar belgilansin: Sport ta’limi tizimini tubdan takomillashtirish va raqamlashtirish, olimpiya va paralimpiya dasturlariga kiritilgan sport turlari bo’yicha yuqori natijador va olimpiya sportchilar zaxirasini yaratish, litsenziyalar sonini sezilarli darajada ko’paytirish; Olimpiya va Paralimpiya o’yinlarida ishtirok etish uchun talabgorlar orasida ayol sportchilar ulushini oshirish, O’zbekiston sportchilari o’rtasida gender tenglikni ta’minlash; Sport bazalari va inshootlarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, zamonaviy standartlarga javob beradigan yangi sport obyektlarini barpo etish, ulardan maqsadli va samarali foydalanish; Sport musobaqalari «tuman—viloyat—respublika» zanjiri asosida tashkil etilishi belgilandi. Birlamchi saralash bosqichidan o’tmagan sportchilar viloyat va respublika bosqichida ishtirok etmaydi; Milliy terma jamoalarga barcha bosqich musobaqalarida ishtirok etib g’olib yoki sovrindor bo’lgan yoshlar saralab olinadi; Har yili mahalla va muassasalar jamoalari ishtirokida ko’p bosqichli Hokim kubogi tashkil qilinadi.Xalqaro tajriba va standartlar asosida sport turlari bo’yicha milliy chempionatlar o’tkazish tartibi ishlab chiqiladi.Prezident sport sohasidagi ilmiy salohiyatning amaldagi holati ham talab darajasida emasligini tanqid qildi.«Birorta sport turi bo’yicha mahalliy olimlar tomonidan na metodika, na dastur ishlab chiqilgan. Sport diyetologiyasi, farmakologiyasi, psixologiyasi, sport muhandisligi, kardiomashg’ulotlar bo’yicha bizda umuman mutaxassislar tayyorlanmaydi. Bugungi kunda sportchilarni tayyorlash 30 yil oldingi dasturlar asosida amalga oshirilmoqda», deydi davlat rahbari. 3 yoki 12 — 14 metr qilib tayyorlash mumkin. Maydonning yuzini yaxshilab tekislab urib chiqish kerak, chunki koptok yerga tekkanda sakrashi lozim. Mini-basketbol o’yini uchun 12 yoshgacha bo’lgan bolalarga ham kattalarga mo’ljallangan (28 — 15 metrli) maydon ajratiladi, ammo jarima to’pini tashlash uchun savatdan 4 metrli masofa belgilanadi. Shitning o’lchovi 90 · 120 sm bo’lib, unga savat yerdan 2 metr 60 sm balandlikda o’rnatiladi. To’pning og’irligi 450 — 500 gramm bo’ladi. Basketbol savati rasmiy maydonda temir halqali bo’lib, halqaning aylanasi 45 sm bo’ladi, unga savat ingichka arqonchadan to’qiladi.Halqaga o’rnatilgan savatning pastki qismi tor bo’lishi lozim, chunki tashlangan to’p undan asta-sekinlik bilan o’tib tushishi kerak. Savatning halqasi poldan 3 metr 5 sm balandlikka o’rnatiladi, toki bo’yi eng uzun o’yinchilar ham savatga o’ziga yarasha mehnat qilib to’p tushirsinlar. Savat shitga mumkin qadar puxta o’rnatiladi. Temirdan yasalgan ikki tomoni qayirma mix bilan mustahkamlanadi. Shit oddiy taxtalardan yasalishi yoki atrofi temirli oynasimon plastik materialdan ishlanishi mumkin. Basketbol o’ynaganda quyidagi sport kiyimi kiyiladi: mayka va trusi. 30 sakrashini eslab va tahlil qilib, tuproqli maydonda, aylantirib va aylantirmasdan bajarib ko’ring. To’pni pastlatib olib yurish (dribling). Bu basketbolning muhim texnikaviy usulidir.,Chunki to’pni egallagan o’yinchi, basketbol qoidalariga qat’iy amal qilgan holda, hujum uchun qulay holatga chiqadi va shitga yaqinlashadi va to’pni savatga tashlaydi. Olib yurish, to’pni yerga urish barmoqlarning egiluvchan harakatlarida amalga oshiriladi. Agar atrofmgizda raqib bo’lmasa, to’pning sakrashi balandroq bo’lishi mumkin. Bordi-yu raqibga yaqinlashib qolinsa, oyoqni bukish, to’pning sakrashini pasaytirish va uni gavda bilan to’sib, bo’sh qo’lda raqibning urinishidan to’pni himoyalash mumkin. Olib yurish yo’nalishini o’zgartirish uchun qo’lni to’pga yon tomondan qo’yiladi va to’pni yerga urish kerakli yo’nalishda bajariladi. Dribling texnikasini takomillashtira borib, to’pga qaramay turib, olib yurishga o’rganing. To’pni ko’rishni muskullar orqali his qilish hisobiga amalga oshiring. To’pni olib yurganda unga emas, balki o’z shitingizga, raqib shitiga, maydondagi belgilarga va boshqa o’yinchilarga nigoh tashlang. Bu esa o’yin vaqtida sizni butun may-donni, undagi bo’sh joyni, o’yinchilarning joylashuvini, raqib-larning himoyalangan yoki zaif yerini ko’rishga o’rgatadi. To’pni olib yurish malakasini mustahkamlash uchun maydon-ning chegaralangan zonasida to’pni olmoqchi bo’lgan raqibdan uni yashirib, to’pni olib yurishni (masalan, doiralardan birida, uch soniyali jarima zonasida) bajaring. To’pni olish faol bajarilmaydi, lekin dribling darajasidan ko’ra shiddatli va qat’iyatli bo’ladi. Bu mashq driblingning sifatini yanada takomillashtirish uchun muhim vosita hisoblanadi.Shiddat bilan harkatlanayotgan raqibga duch kelganda to’xtash va burilishlar to’pni yo’qotib qo’ymaslik, vaziyatni baholash va to’pni uzatish uchun yaxshi holatni tanlash imkoniyatini yaratadi. To’xtashlar ikki ketma- ket qadamlarda (ikki hisobda) yoki bir vaqtda ikki oyoqda (sakrab) qo’nish bilan bajariladi. Sakrab to’x-tagandan so’ng, burilishlarni har qanday oyoqda bajarishga ruxsat beriladi. 9 olib qo‘yilishi mumkin, o‘yinchi esa beihtiyor xato “yugurish” qilib qo‘yadi (uchinchi qadam qo‘yadi yoki joyidan siljiydi). To‘pni ko‘krakdan ikki qo‘l bilan uzatish – nisbatan oddiy o‘yin paytida, raqibning ta’qibi bo‘shroq bo‘lganda, to‘pni yaqin va o‘rta masofadagi sherigiga aniq va tez yo‘naltirishga imkon beruvchi asosiy usuldir (5-rasm). Tayyorlov qismi – barmoqlari yoyilgan panja bel balandligi to‘pni erkin ushlab turadi. Tirsaklar bir oz bukilgan. Qo‘llarning aylana harakati bilan to‘pni ko‘kragiga tortadi. Asosiy qism – to‘p qo‘llarni oxirigacha tez tog‘rilash bilan oldinga yuboriladi, orqaga aylanish harakatini beruvchi panjalar harakati bilan to‘ldiradi. Yakunlovchi qism: to‘pni uzatgandan keyin qo‘llarni bo‘sh tushiriladi, o‘yinchi to‘g‘rilanadi, so‘ng esa bir oz oyoqlarni bukilgan holatga qaytadi (shunday yakunlovchi qism uzatishning boshqa usullariga ham xos). Agar raqib to‘pni ko‘krak balandligida uzatishga halaqit bersa, unda to‘pni shunday yuborish mumkinki, u sherigi yaqinidagi maydonga urilib, to‘g‘ri unga sapchishi mumkin. To‘pning tez sapchishi uchun unga ba’zan oldiga aylanma harakat berishadi. Bunday uzatish paytida oyoqlarni ko‘proq bukish, qo‘llarni esa to‘p bilan oldinga-pastga yo‘naltirish lozim. To‘pning bosh ustidagi holati uning o‘yinchi o‘z sherigiga himoyachi qo‘llarni ustidan aniq uzatishga imkoniyat beradi. Asosiy qism: o‘yinchi keskin qo‘l harakatlari bilan, ularni tirsak bo‘g‘inlarida rostlab va panjalari bilan tez siltash harakat qilib, to‘pni sherigiga yo‘naltiradi. Yelkadan bir qo‘llab uzatish to‘pni yaqin va o‘rta masofaga uzatishda qo‘llaniladigan usuldir. Bunda uzatish uchun eng oz vaqt ketadi va to‘pni yaxshi nazorat qilinadi. To‘pning uchib chiqish vaqtidagi panjalarning qo‘shimcha harakati o‘yinchiga yo‘nalish va katta diapazonda to‘pning uchish trayektoriyasini o‘zgartirishga imkon beradi Tayyorlov qismi: qo‘lni to‘p bilan o‘ng yyelkaga olib borishdi (o‘ng qo‘l bilan uzatishda to‘p o‘ng qo‘l panjasida turadi va ushlash uchun chap qo‘l bilan yo‘rdam 40 Savatga to’p tashlash. Bir jamoa o’yin davomida o’rtacha hisobda savatga 60 marta to’p tashlashi aniqlangan. Lekin barcha tashlangan to’plar mo’ljalga aniq yetib boradi, deb bo’lmaydi, shuning uchun to’pni mo’ljalga to’g’ri va aniq tashlashga sabr-qanoat bilan o’rganish lozim. To’p tashlashlarning eng ko’p tarqalgan usullari quyidagicha: ikki qo’llab (pastdan, ko’krakdan, bosh ustidan), bir qo’llab. Ikki qo’llab pastdan to’p tashlashdan ko’proq qizlar foydalanadilar. Ushbu usulni qo’llash texnikasi quyidagicha: oyoqlarni tizzadan bukib, to’pni ikki qo’llab ushlab, savatni aniq mo’ljalga olib, oyoqlarni to’g’rilab, qo’llarni oldinga va yuqoriga ko’tarib, panjalar uchidan to’pni chiqarib (to’pni o’ziga qaratib) otiladi. Qo’llar to’pning harakatiga mos ravishda baland va oldinga ko’tariladi. 1.3. Basketbol jamoasida xamkorlikda harakatlanishni o‘rgatish Basketbol o’yinni texnikasini bir tartibda o’rganish uchun uning klassikafikatsiyadan foydaniladi. Basketbol o’yinni 2 bo’limdan tashkil topgan turli texnik priyomlar yordamida o’tkazildi. Bu hujum texnikasi va himoya texnikasi har bir bo’lim hujum va himoyadan qo’llaniladigan texnik priyomlarning guruhlarning tashkil topadi. Usul gruppalari ularning har xil yo’llar bilan bajarilishini o’z ichiga oladi. Oyoqlarni to’g’ri ishlata bilish va chalg’itish usullari ikkala bo’limga ham qarashlidir. Usullarning ayrim bajarish yo’llari o’z navbatida bajarilish harakteriga ko’ra bir biridan farq qiladi. Masalan usuli bir joyda turib, harakatda bo’lganda yoki sakraganda bajarish mumkin. Hujum texnikasi. Hujumda qo’llaniladigan hujum texnikasi texnik priyomlarga to’pni ilish va uzatish, uni yerga urib olib yurish, savatga otishlar , chalg’atishlar kiradi. Ular 24 To‘p bilan harakat qilayotgan bask е tbolchilar bajaradigan to‘siqlar. Bunday to‘siqlar ikki turda qo‘llaniladi: 1) to‘pni egallagan bask е tbolchini ozod qilish uchun to‘psiz bask е tbolchi to‘siq qo‘yadi. Ta’qibdan ozod bo‘lish uchun bask е tbolchi joyida turishi, yoki to‘pni y е rga urib yurib sh е rigi tomonga harakat qilishi mumkin; 2) to‘siq to‘p egallagan bask е tbolchi tomonidan qo‘yiladi. To‘siq qo‘yuvchi bask е tbolchi sh е rigi qarshisiga to‘p bilan chiqadi. U bilan yonmayon k е lgan paytda esa to‘xtaydi va uning himoyachisiga orqasini o‘girib, yo‘lini to‘sadi, so‘ngra to‘pni sh е rigiga uzatadi. Uch bask е tbochining o‘zaro harakatlari murakkabroq va xilma-xildir. Eng k е ng tarqalgan harakatlarga quyidagilar kiradi: uchburchak bo‘lib joylashib, bir joyda va bir shitdan ikkinchi shitga harakat qilib, to‘p uzatish; uch bask е tbolchining qarama-qarshi harakatida to‘pni y е rga urib yurish va uni qo‘ldan-qo‘lga uzatish; k е sishgan yo‘l bilan harakat, bir marta takroriy va ikki bask е tbolchi tomonidan qo‘yilgan to‘siqlar. Jamoa harakatlari. Hujumda jamoa harakatlari har xil o‘ziga xos ikki o‘yin tizimi orqali amalga oshiriladi. Ikkala tizimni mukammal egallash va ularni jamoa tarkibiga, aniq musobaqa sharoitlariga va raqib o‘yinchining xususiyatlariga qarab qo‘llash jamoaning mahoratini b е lgilaydi. T е z yori bo‘tish - zamonaviy bask е tbolda hujumning eng o‘tkir qurolidir. T е z yorib o‘tish tizimining qay darajada egallanishi jamoaning eng katta musobaqalardan qanday natijalarga erisha olishini b е lgilaydi. Bu tizimdagi asosiy xususiyat hujumni tashkil qilish va amalga oshirish juda qisqa vaqt (asosan, 3-6 soniya) ichida o‘tishidir. Hujumchilar to‘pni egallaganlaridan so‘ng uni katta t е zlikda oldinga uzatib yoki t е z y е rga urib yurib, o‘z shchitidan raqib shchitigacha bo‘lgan masofani qisqa vaqtda o‘tishga va raqibning himoyani to‘g‘ri uyushtirishiga imkon b е rmaslikka harakat qiladilar. T е z yorib o‘tish samarali bajarilishi uchun quyidagilar katta ahamiyatga ega: 1) bask е tbolchilardagi s е zgirligi va taktik fikr qilishning yuqori t е zligi; 2) harakat qilish t е zligi va t е zlikka bo‘lgan qadamlilikning yuqoriligi; 3) t е xnik usullarni yuqori t е zlikda aniq bajarish; 35 himoya zonangizdir. Basketbol maydonining jarima to’pi tashlanadigan qismi 3 soniyalik zona deyiladi yoki chegaralangan zona deb ataladi. Sababi, sizning jamoangiz to’p bilan mashg’ul bo’lgan paytda ushbu maydoncha ichida 3 soniyadan ortiq bo’lishga haqqi yo’q. 3 soniyalik zona go’yoki trapetsiya shakli ko’rinishida bo’lib, u bir tomoni 6 m li, boshqa tomoni 5 m 80 sm uzunlikdagi maydonning ikki tomondan yon chiziqlariga biriktirilgan. Trapetsiyaning yuqori qismi 3 m 60 sm bo’lib, u yer jarima to’pini tashlash chizig’i deb ataladi. Shu chiziqning o’rtasidan 1 m 80 sm radiusli aylana chiziladi, ya’ni aylananing ichki tomonlarini punktir (uzuq) chiziqlar, tepa aylanasi — yarimdoira esa silliq (yaxlit) chiziqlar bilan chiziladi. Trapetsiyaning yon chiziqlariga 3 ta 10 sm li chiziqlar chiziladi.Trapetsiyaning pastki uch burchagidan tortib birinchi kalta chiziqqacha 1 m 80 sm, qolgan chiziqchalar esa 90 sm oralig’ida bo’ladi. Maydonning o’rtasidagi doira markaziy chiziq hisoblanib, uning aylanasi 1 m 80 sm dan iborat. Basketbol o’yinini boshlash doimo shu markaziy doiradan, ya’ni hakamning ikki jamoa o’yinchilarining o’rtasidan to’pni tepaga otib berishidan boshlanadi. Basketbol o’ynaganda quyidagi sport kiyimi kiyiladi: mayka va trusi. Maykaning ko’krak va orqa qismida o’yinchining tartib raqami tikilgan bo’ladi. Har bir jamoaning o’z sardori bo’lishi va uning o’ziga xos belgilari bo’lmog’i lozim.Har bir o’quv mashg’uloti boshlanishi oldidan sport kiyimlarining tayyorligi (ayniqsa, poyabzalning tagi yumshoq bo’lishi)ni, taqilgan iðlarini ko’rib chiqish kerak. Oyoq kiyimiga, hatto kiyilgan paypoqqa alohida e’tibor berish (eng yaxshisi jun paypoq bo’lsin) va u qulay bo’lishi kerak. Sport kiyimi toza bo’lmog’i zarur.Basketbol o’yini ochiq havoda, kun iliq paytlarda o’tkazilsa, yengil kiyinish maqsadga muvofiq bo’ladi. Chunki o’yin vaqtida kuchli harakatdan organizm qizib, kishi terlashi va kiyim nam bo’lib ketishi mumkin. O’yindan so’ng birdaniga yechinib bo’lmaydi, chunki shamollab qolish mumkin. Mashg’ulotda amal qilinadigan asosiy qoidalar Mashg’ulot boshlanishidan oldin tayyorlov mashqlarini bajaring, tanani qizdiring, qo’l panjalarini qisib-yozing, kaftlarni aylantiring, silkiting va hokazo. Keyin oyoq uchlarida, tovonlarda yuring, so’ng oyoqlarni keng va dadil oldinga, 17 - Maydonda harakat qilish texnikasi. - Basketbolchi yurish, sakrash, to’htash va burilish yordamida maydonda harakat qiladi. Bu guruhda priyomlarni oyoqlarning to’g’ri ishlashiga asoslanadi. - To’p bilan bajariladigan usullar texnikasi. - To’pni ilish bir yoki ikki qo’llab bajariladi. Bu harakatlar ko’krak va yelka balandligiga, yuqorilab (boshdan baland) va pastlab (tizzadan past) hamda dumalab va maydondan sapchib kelayotgan to’plarni ilishlarga ajratiladi. - O’rtacha balandlikda kelayotgan to’pni ikki o’qllab ilish eng asosiy usullardan hisoblanadi. Basketbolchi bir oz bo’shashgan qo’llarni uchib kelayotgan to’pga qarshi to’g’irlaydi. Panjalar yarim oysimot ochilgan bosh barmoqlarni bir-birlariga qarab yo’naltirilgan, qolganlari esa oldinga yuqoriga qaratib keng yoyilgan bo’ladi. 1.2 Basketbolchilarda hujumdagi xamkorlikni rivojlantirish Basketbol o’yinida besh kishidan iborat ikkita jamoa ishtirok etadi. O’zaro raqib hisoblangan har bir jamoaning asosiy vazifasi — bir-birlarining savatiga iloji boricha ko’proq to’p tashlash. O’yin chog’ida qaysi jamoa o’yinchisining qo’liga to’p tushsa, o’sha jamoa, o’z o’yinchilari bilan raqibiga qarshi hujumga o’tishga haqli. Bordi-yu, jamoa qo’lidagi to’pni yo’qotib qo’ysa, u barcha 5 o’yinchisi bilan himoyaga o’tadi. Basketbol o’yini ham sport o’yinlarining tarkibiy qismi hisoblanadi. Shu tufayli u O’zbekiston Respublikasining yangi Davlat ta’lim standarti va uning kollejlar uchun dasturidan munosib o’rin egallagan. Bu o’yinni butun dunyoda kichik ham, katta ham birdek qiziqib o’ynaydi. Vatanimizga basketbol o’yini 1920- yillardan kirib keldi. U hozirda barcha o’quv muassasalarining dasturiga kiritilgan.Aslida, bu o’yin bundan 110 yil muqaddam AQSHda paydo bo’lgan. Uni Springfild kolleji jismoniy tarbiya o’qituvchisi Jeyms Neysmit o’ylab topgan va o’z talabalari bilan o’ynagan. O’sha paytlarda to’p hozirgidek halqaga otilmas, balki oddiy savatga tashlanardi. „Basketbol“ inglizcha so’z bo’lib, u „basket“ — „savat“, „bol“ — „to’p“ degan ma’noni anglatadi.Basketbol juda qiziqarli va serqirra, harakatlarga boy o’yindir. O’yin chog’ida tezlik bilan oldinga chiqishlar, 14 bukib, to’pni bir oz yuqoriga ko’taradi so’ng uni yana maydonga ma’lum burchak bo’yicha keskin itaradi.To’p pastroq sapchib yerga urib yurilganda oyoqlar ko’proq bukiladi. To’pni tizzadan pastga tez-tez yerga urit yurishga oyoq va qo’llarning har bir ma’lumda ishlashi, chap va o’ng qo’llarni barobar ishlata bilish, harakatni yuqoriga tezlikda amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. Chalg’itishlar. Asosiy maqsadni bajarishdan avval uni berkitib himoyachining diqqatini chalg’itish uchun hujumchi bajaradigan harakatlar chalg’itishlar deb ataladi. Ko’pchilik texnik usulllar yoki ularning qo’shilmas chalg’itish harakati sifatida qullanishi mumkin. Chalg’itishlar qo’llanilayotgan priyomlarga mos sur’atda bajarilishi kerak. Bunda muvozonat saqlanib qolishi shart. Chalg’itish harakatlarini bir marta yoki bir necha marta bajarish mumkin. Ular to’psiz va to’p bilan bir joyda turganda va harakatda bo’lganda bajarilish mumkin. Harakat paytida chalg’atishlarni bajarish qiyinroq hisoblanadi. Himoya texnikasi. Jamoaning hamma basketbolchilari himoyada samarali o’ynay olishlari kerak. Buning uchun eng avvalo mavjud himoya texnikasining hamma usulllarini egallash lozim. Himoya texnikasi 2 guruhga: maydonda harakat qilish texnikasi to’pni egallash va qarshi harakat qilish texnikasiga bo’linadi. To’pni egallash va harakat qilish texnikasi. To’pni olib qo’yish. Bu usulni bajarish uchun to’p o’zatayotgan basketbolchlarning harakatlarini diqqat bilan kuzatish, to’pning yo’nalish tomonini oldindan aniqlash va to’g’ri pozisiyani tanlash zarur. Himoyadagi basetblchi to’p uzatish vaqtida uni olib qo’yish maqsadida o’zini to’sib turgan hujumchining oldindan to’pga qarshi chiqishi uchun turgan joyidan keskin qo’zg’alishi lozim. Bunda oxirgi qadamning katta qo’yilishi, gavda va qo’llar to’ga qaratilgan bo’lishi kerak. Basketbol o’yini kelib chiqishi va dastlabki qoidalari 27 Basketbol o‘yinida o‘yinchilarni hujumdagi xamkorligi Mundari ja: Kirish………………………………………………………………………… .. … 2 ASOSIY QISM I.BOB Basketbolda o‘yinchilarni hujumdagi xamkorligi 1.1. Basketbolda o‘yinchilarni taktik va texnik tayyorlash…………. .…….…6 1.2. Basketbolchilarda hujumdagi xamkorlikni rivojlantirish….……….….14 1.3. Basketbol jamoasida xamkorlikda harakatlanishni o‘rgatish…………24 II.BOB Basketbol o‘yinida himoyada guruh bo‘lib xarakatlanish 2.1 Basketbol o‘yinida to‘pni jamoviy uzatish taktikasi……………………..31 2.2 Basketbol o‘yinida to‘pni jamoviy uzatish taktikasi……………………..37 Xulosa………………………………………………………………………….... 43 Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………….. 45 2

Basketbol o’yinida o’yinchilarni hujumdagi xamkorligi

Купить