Basketbol o’yinida o’yinchining to’psiz xarakatlari - История - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	25000UZS
Размер	1.2MB
Покупки	0
Дата загрузки	14 Февраль 2025
Расширение	doc
Раздел	Курсовые работы
Предмет	История

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

122 Продаж

Basketbol o’yinida o’yinchining to’psiz xarakatlari

Купить

Basketbol o’yinida o’yinchining to’psiz xarakatlari
MUNDARIJA
KIRISH .............................................................................................................................. 3
1.1. Basketbol o’yin texnikasi ........................................................................................... 4
1.2 Jamoa bilan ishlash va himoya texnikasi. .................................................................... 6
1.3 Mashg’ulotda amal qilinadigan asosiy qoidalar ........................................................ 11
1.4 Basketbolchining dastlabki holati —tik turishi va joydan joyga siljib yurishi .......... 12
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ......................................................................... 16

KIRISH
Prezident Shavkat Mirziyoyev sportni ommalashtirish va iqtidorli sportchilarni
tayyorlash chora-tadbirlar dasturini qabul qildi.Sport musobaqalari «tuman—viloyat—
respublika» zanjiri asosida tashkil etilishi belgilandi.
Birlamchi saralash bosqichidan o’tmagan sportchilar viloyat va respublika bosqichida
ishtirok etmaydi;
Milliy terma jamoalarga barcha bosqich musobaqalarida ishtirok etib g’olib yoki
sovrindor bo’lgan yoshlar saralab olinadi;
Har yili mahalla va muassasalar jamoalari ishtirokida ko’p bosqichli Hokim kubogi
tashkil qilinadi.Xalqaro tajriba va standartlar asosida sport turlari bo’yicha milliy
chempionatlar o’tkazish tartibi ishlab chiqiladi.Prezident sport sohasidagi ilmiy
salohiyatning amaldagi holati ham talab darajasida emasligini tanqid qildi.«Birorta sport
turi bo’yicha mahalliy olimlar tomonidan na metodika, na dastur ishlab chiqilgan. Sport
diyetologiyasi, farmakologiyasi, psixologiyasi, sport muhandisligi, kardiomashg’ulotlar
bo’yicha bizda umuman mutaxassislar tayyorlanmaydi. Bugungi kunda sportchilarni
tayyorlash 30 yil oldingi dasturlar asosida amalga oshirilmoqda», deydi davlat rahbari.
Jismoniy tarbiya va sport universiteti, respublika malaka oshirish hamda sport
ilmiy-tadqiqot institutlarining roli umuman sezilmayotgani qayd etildi.
Olimpiya sport turlari bo’yicha sportchilarni jismoniy va ruhiy tayyorlash, ularni
sog’lom ovqatlantirish dasturlarini ishlab chiqish;
kelgusi o’quv yilidan boshlab Jismoniy tarbiya va sport universitetida sport
diyetologiyasi, muhandisligi va kardiomashg’ulotlar,Tibbiyot akademiyasida sport
meditsinasi va farmakologiyasi bo’yicha mutaxassislar tayyorlashni yo’lga qo’yish;
Yiliga kamida 20 nafar mahalliy trener, sport shifokori va boshqa mutaxassislarni
xorijda malaka oshirish tizimini joriy etish;
Jismoniy tarbiya va sport ilmiy tadqiqotlar instituti faoliyatini tanqidiy ko’rib chiqib,
uni takomillashtirish bo’yicha taklif kiritish topshirildi.
Yig’ilishda sportchilarni tayyorlash va seleksiya qilish bo’yicha yangi tizim joriy
qilinishi belgilandi.

1.1. Basketbol o’yin texnikasi
O’yin texnikasi – basketbolning rivojlanish jarayonida shakllangan
musobaqaning konkret vaziyatlarni eng muvaffaqiyatli ochishga qaratilgan usullar
yig’indisidir. Basketbol o’yinni texnikasini bir tartibda o’rganish uchun uning
klassikafikatsiyadan foydaniladi. Basketbol o’yinni 2 bo’limdan tashkil topgan turli
texnik priyomlar yordamida o’tkazildi. Bu hujum texnikasi va himoya texnikasi har bir
bo’lim hujum va himoyadan qo’llaniladigan texnik priyomlarning guruhlarning
tashkil topadi. Usul gruppalari ularning har xil yo’llar bilan bajarilishini o’z ichiga
oladi. Oyoqlarni to’g’ri ishlata bilish va chalg’itish usullari ikkala bo’limga ham
qarashlidir. Usullarning ayrim bajarish yo’llari o’z navbatida bajarilish harakteriga
ko’ra bir biridan farq qiladi. Masalan usuli bir joyda turib, harakatda bo’lganda yoki
sakraganda bajarish mumkin.
Hujum texnikasi.
Hujumda qo’llaniladigan hujum texnikasi texnik priyomlarga to’pni ilish va
uzatish, uni yerga urib olib yurish, savatga otishlar , chalg’atishlar kiradi. Ular
maydonda harakat qilish to’xtalishlar va burilishlar kabi usullar bilan birgalikda
bajariladi. Bu usullarni bajarish eng qulay va mustahkam dastlabki holat turishidan
boshlanadi. Bunda oyoqlar bukilgan, gada bir oz oldinga egilgan, uning og’irligi
oyoqlarda barobar taqsimlangan, qo’llar to’pni olish va ushlab turish uchun qulay holda
ko’krak oldida bukilgan bo’lishi kerak. To’p keng yoyilgan barmoqlar bilan kaftlarga
to’liq tekizilmagan holda tutib turiladi.
Maydonda harakat qilish texnikasi.
Basketbolchi yurish, sakrash, to’htash va burilish yordamida maydonda harakat
qiladi. Bu guruhda priyomlarni oyoqlarning to’g’ri ishlashiga asoslanadi.
To’p bilan bajariladigan usullar texnikasi.
To’pni ilish bir yoki ikki qo’llab bajariladi. Bu harakatlar ko’krak va yelka
balandligiga, yuqorilab (boshdan baland) va pastlab (tizzadan past) hamda dumalab va
maydondan sapchib kelayotgan to’plarni ilishlarga ajratiladi.

O’rtacha balandlikda kelayotgan to’pni ikki o’qllab ilish eng asosiy usullardan
hisoblanadi. Basketbolchi bir oz bo’shashgan qo’llarni uchib kelayotgan to’pga qarshi
to’g’irlaydi.
Panjalar yarim oysimot ochilgan bosh barmoqlarni bir-birlariga qarab
yo’naltirilgan, qolganlari esa oldinga yuqoriga qaratib keng yoyilgan bo’ladi. To’p
barmoqlarning ichiga tegishi bilanoq basketbolchi uni mahkam ilib oladi, to’pning
uchish tezligini kamaytiradi. Keyingi harakatlarni bajarish uchun u qulay holatini
egallaydi va qo’llarini bukib to’pni gavdaga yaqinlashtiradi.
To’pni uzatish. To’pni uzatish asosiy texnik usul hisoblanadi. Uning yordamida
basketbolchilar o’zaro harakatlarini bajaradilar.O’yin davomida uzatishning har xil
usullari qo’llaniladi. O’yin sharoitiga qarab uzatishlar turli: dastlabki holatlardan bir
joyda turib harakatda sakrab; har hil harakatlarda yaqin masofaga, uzoq masofaga,
past va yuqori troyektoriya bilan yo’nalish bo’yicha maydonning eni, bo’yi, diognali
bo’ylab bajarilishi mumkin. Ikki qo’llab ko’krakdan va yuqoridan to’p uzatish usullari
zamonaviy basketbolda ko’proq ishlatiladi. Ko’krakdan ikki qo’llab to’p uzatish yaqin
va o’rta masofadda bajaradigan o’zaro harakatlari paytida qo’llaniladi. Uni bajarish
uchun basketblchi turish holatida to’pni ko’krak oldida tutib turadi. Qo’llar bukilgan,
tirsaklar pastga tushirilgan bo’ladi. Barmoqlar joylashtirilgan, bosh barmoqlar bir-
birlariga qolganlari esa yuqoriga-oldindan qaratilgan bo’lishi lozim. To’pni uzatish
qo’llarning pastki-gavdaga, yuqoriga qarab dastlabki dira bo’ylab ajariladigan harakati
bilan bajariladi. SHundan so’ng qo’llar tez oldinga qarab to’g’irlanadi. Uzatish
panjalarining faol harakatlari bilan yakunlanadi. To’pni yo’nalish tezligini oshirish
uchun basketbolchi oyoqlarni to’hrilashi yoki qadam qo’yishi mumkin.
Savatga to’p otishlar. O’yinning yakuniy natijasi savatga otiladigan to’plarning
aniqligi bilan bog’liq Ular har xil: yaqin (3 metrdan ortiq) masofalarda bajariladi.
Otishlar xarakteriga sakraganda to’plarni savatga bir va ikki qo’llab otish mumkin.
Xoirgi kunda to’plar savatga himoyachilarning qattiq qarshiligi ostida otiladi.Shuning
uchun, to’pning savatga aniq borishga oyoqlarning, qo’llarning, ayniqsa, panjalarning
to’g’ri ishlashi, aniq mo’ljal olish shu sharoitga mos samarali usulni tanlash shu bilan
birga, basketbolchining muvozanat saqlashiga va har xil sharoitda qiyin kordinatsiyali

harakatlari bajarish imkoniyatlarini yaratish uchun ma’lum mushak guruhlarini
bo’shashtirish qobiliyatlariga ega bo’lish katta ahamiyatga ega.
Zamonaviy basketbolda to’pni savatga sakraganda bir qo’llab otish shitdan
qaytgach to’pni qayta otish, “Kryuk” usulida va yuqoridan pastga otish kabi usullar
katta ahamiyatga ega.
To’pni yerga urib yurish.
To’pni bir qo’llab ketma-ket yerga urish to’pni yerga urib yurish deyiladi. Bu usul
bir joyda turganda, yurganda va asosan, yugurganda bajariladi.Bu usul to’pni
basketbolchining harakat qilishga qo’llaniladigan asosiy usul hisolanadi. To’pni
yerdan har xil: yuqoriroq va pastroq, sapchitib turib yurish mumkin. U qo’lni bukib,
to’pni bir oz yuqoriga ko’taradi so’ng uni yana maydonga ma’lum burchak bo’yicha
keskin itaradi.To’p pastroq sapchib yerga urib yurilganda oyoqlar ko’proq bukiladi.
To’pni tizzadan pastga tez-tez yerga urit yurishga oyoq va qo’llarning har bir
ma’lumda ishlashi, chap va o’ng qo’llarni barobar ishlata bilish, harakatni yuqoriga
tezlikda amalga oshirish maqsadga muvofiqdir.
Chalg’itishlar.
Asosiy maqsadni bajarishdan avval uni berkitib himoyachining diqqatini chalg’itish
uchun hujumchi bajaradigan harakatlar chalg’itishlar deb ataladi. Ko’pchilik texnik
usulllar yoki ularning qo’shilmas chalg’itish harakati sifatida qullanishi mumkin.
CHalg’itishlar qo’llanilayotgan priyomlarga mos sur’atda bajarilishi kerak. Bunda
muvozonat saqlanib qolishi shart. CHalg’itish harakatlarini bir marta yoki bir necha
marta bajarish mumkin. Ular to’psiz va to’p bilan bir joyda turganda va harakatda
bo’lganda bajarilish mumkin. Harakat paytida chalg’atishlarni bajarish qiyinroq
hisoblanadi.
1.2 Jamoa bilan ishlash va himoya texnikasi.
Jamoaning hamma basketbolchilari himoyada samarali o’ynay olishlari kerak.
Buning uchun eng avvalo mavjud himoya texnikasining hamma usulllarini egallash
lozim. Himoya texnikasi 2 guruhga: maydonda harakat qilish texnikasi to’pni egallash
va qarshi harakat qilish texnikasiga bo’linadi.
To’pni egallash va harakat qilish texnikasi.

To’pni olib qo’yish. Bu usulni bajarish uchun to’p o’zatayotgan basketbolchlarning
harakatlarini diqqat bilan kuzatish, to’pning yo’nalish tomonini oldindan aniqlash va
to’g’ri pozisiyani tanlash zarur. Himoyadagi basetblchi to’p uzatish vaqtida uni olib
qo’yish maqsadida o’zini to’sib turgan hujumchining oldindan to’pga qarshi chiqishi
uchun turgan joyidan keskin qo’zg’alishi lozim. Bunda oxirgi qadamning katta
qo’yilishi, gavda va qo’llar to’ga qaratilgan bo’lishi kerak. Basketbolga, har bir jamoa
tarkibida 5 tadan o’yinchi bo’lgan 2 ta jamoa o’ynaydi. Agarda maydonda, o’yinga
tayyor bo’lmagan o’yinchisi bor jamoa bo’lsa, o’yin boshlanmaydi. O’yin vaqti
yakunlanganda qaysi jamoat eng ko’p ochko to’plagan bo’lsa, o’sha jamoa g’olib
chiqqan bo’ladi.
O’yin, o’lchamlari 28x15 m bo’lgan maydonda o’tkaziladi, maydondagi barcha
chiziqlarning eni 5 sm.Jarima to’pini tashlash chizig’i (yuza qismi), tashqi chiziqning
ichkari qismidan 5,80 m uzoqda bo’ladi.
Yarim aylana bilan ajratilgan, raqib savati yonidagi maydonchadan tashqari, maydonni
barcha qismi 3 ochkolik to’p tashlash zonasiga kiradi 3 ochkolik chiziq, 3 ochkolik to’p
tashlash zonasiga kirmaydi.
Jamoalar. Jamoada, o’yinga tushadigan 12 tadan ko’p o’yinchi bo’lmasligi kerak.
Agarda jamoa a’zosining familiyasi o’yin boshlanmasdan oldin protokolga kiritilgan
bo’lsa va diskvalifikatsiya qilinmagunga qadar yoki 5 ta fol olmagunga qadar o’ynashga
xavfli.
Jamoalar 4 dan 15 gacha bo’lgan nomerlarni ishlanishlari kerak. Milliy federatsiyalar
o’zlarining o’yinlari uchun 2 xonali sondan oshmagan boshqa nomerlarni joriy etishlari
mumkin.
Sardor . U jamoaning maydondagi vakili bo’lgan o’yinchidir. U to’p
o’ynalayotgan va soatlar to’xtatilgan paytdagina hakamlarga kerakli ma’lumotlarning
olish uchun muloyim murojaat etishi mumkin.
O’yin holatlari
O’yin har bir 10 daqiqadan bo’lgan 4 ta davrdan iborat. O’yindagi birinchi va
ikkinchi, uchinchi va to’rtinchi hamda har yuir qo’shimcha davr orasidagi tanaffus 2
daqiqa davom etadi. O’yinning yarimi o’tgandan keyin, tanaffus davom etadi. Agar 4-

davrning yakunida durang bo’lsa, hisobdagi tenglikni yo’qotish uchun o’yinga 5-
daqiqali qo’shimcha davrlar qo’shiladi. Agar o’yin qoidasi o’yin soatlarining o’yin vaqti
tugaganligi haqidagi signali chalinishidan oldin bir vaqtning o’zida buzilgan bo’lsa,
istalgan mumkin bo’lgan jarima to’p(lar)i, vaqt tugallanganidan so’ng baaralish(lari)i
kerak. Barcha qo’shimcha davrlarda jamoalar 4-davrda hujum qilishgan savatlarga
hujum qilishadi.
To’p to’g’ri otilib havoda ekanligi inobatga olinadi:
- hakam hushtak chaladi;
- davrning tugaganligini bildirib, o’yin soatlarning signali jaranglaydi;
- 24 sekund qurulmasining signali jaranglaydi;
- O’yin xohlagan raqibining birida folni amalga oshirishi mumkin. Bu payt to’p
raqib tomondan nazorat qilinib, to’p o’yinga tashlash jarayonida va o’z to’p tashlashini
uzluksiz harakatlar bilan tugatadi. Bu harakat fol bo’lmasdan oldin boshlanadi.
Munozarali to’p .
Raqib jamoalardan bitta yoki bir necha o’yinchi, qo’pol harakatlarsiz to’pni
ololmaydigan darajada bitta yoki ikkala qo’llar bilan to’pni ushlab turgan paytda
munozarali to’p qayd qilinadi.
Munozarali to’p o’ynalayotgan paytda har bir o’yinchi shunday turish kerakki, uning bir
oyog’i markaziy aylananing o’z savatiga yaqin bo’lgan qismida turishi; bunda ikkinchi
oyoq markaziy chiziq yonida turishi kerak.
Bir jamoa o’yinchilari aylana atrofidagi joylarni, agar raqib jamoasi o’yinchilari bu
joylarni egallashni xohlashmasa, egallashlari mumkin emas.To’p o’yinga kiritilganda 2
munozarali o’yinchilarning bir tomonidan eng yuqori nuqtaga etganda urib
qaytarilmog’i zarur. Munozarali o’yinchilarning birontasi to’p to’g’ri qaytarilmaguncha
o’z pozitsiyasini tashlab ketmasligi zarur. Munozarali o’yinchilardan mumkin emas.
Agar to’p o’yinchilarning birontasi bilan qaytarilmasa munozarali tashlash
qaytarilishi lozim.Munozarali tashlashda ishtirok etmagan o’yinchilarning birontasining
tana a’zolarining hech bir qismi aylana (tsilindr) chizig’i ustida bo’lmasligi yoki to’p
qaytarilmagunga qadar uni kesib o’tmasligi zarur.
To’pga ketma-ket ega bo’lish

To’pga ketma-ket ega bo’lish – bu munozarali tashlash o’ringa to’pni
“jonlantirish” usulidir.Munozarali tashlashlari barcha holatlarida, jamoalar maydonda
chegarlarini tashqarisidan tashlash uchun to’pga ega bo’lish huquqiga ega.O’yinni bir
qismi tugashida to’pga ketma-ket ega bo’lish huquqini olgan jamoa, ikkinchi qismini
markaziy chiziq bo’ylab, maydoncha chegarasini tashqi qismidan to’pni tashlash bilan
boshlanadi.
To’pni nazorat qilish
To’pni olib yugurish, bila turib uni oyoq bilan urish, oyoq qismlari bilan uni blokirovka
qilish yoki to’pni musht bilan urish qoidani buzish hisoblanadi. Lekin to’pga oyoq
qismlari bilan tasodifan tegib ketish qoida buzilishiga kirmaydi.
Tashlangan to’p .
Tashlangan to’p uchun:
- jarimali tashlashdan – bir ochko;
- ikki ochkoli zonadan – ikki ochko;
- uch ochkoli zonadan – uch ochko hisoblanadi.
-
Tashlash
O’yinchi maydondan tashqari turib, maydonga to’pni uzatgandan tashlash ro’y
beradi.
Hakam to’pni qo’ldan qo’lga berishi yoki tashlashni amalga oshirayotgan uchinchining
turgan joyidagi polga qo’yishi zarur.
Bundan tashqari u to’pni tashlashi yoki to’pni polga sakratib (polga urib) uzatishi
mumkin. Bunda quyidagi shartlar amalga oshirilishi zarur:
- hakam to’p tashlashni amalga oshirishi kerak bo’lgan o’yinchidan to’rt metr
uzoqlikda joylashishi;
- tashlashni amalga oshirish kerak bo’lgan o’yinchi hakam ko’rsatgan erda turishi
kerak.
- O’yin texnikasi.

- O’yin texnikasi – basketbolning rivojlanish jarayonida shakllangan
musobaqaning konkret vaziyatlarni eng muvaffaqiyatli ochishga qaratilgan usullar
yig’indisidir.
- Basketbol o’yinni texnikasini bir tartibda o’rganish uchun uning klassikafikatsiyadan
foydaniladi. Basketbol o’yinni 2 bo’limdan tashkil topgan turli texnik priyomlar
yordamida o’tkazildi. Bu hujum texnikasi va himoya texnikasi har bir bo’lim hujum va
himoyadan qo’llaniladigan texnik priyomlarning guruhlarning tashkil topadi. Usul
gruppalari ularning har xil yo’llar bilan bajarilishini o’z ichiga oladi.
- Oyoqlarni to’g’ri ishlata bilish va chalg’itish usullari ikkala bo’limga ham qarashlidir.
Usullarning ayrim bajarish yo’llari o’z navbatida bajarilish harakteriga ko’ra bir biridan
farq qiladi. Masalan usuli bir joyda turib, harakatda bo’lganda yoki sakraganda bajarish
mumkin.
- Hujum texnikasi.
- Hujumda qo’llaniladigan hujum texnikasi texnik priyomlarga to’pni ilish va uzatish, uni
yerga urib olib yurish, savatga otishlar , chalg’atishlar kiradi. Ular maydonda harakat
qilish to’xtalishlar va burilishlar kabi usullar bilan birgalikda bajariladi.
- Bu usullarni bajarish eng qulay va mustahkam dastlabki holat turishidan boshlanadi.
Bunda oyoqlar bukilgan, gada bir oz oldinga egilgan, uning og’irligi oyoqlarda
barobar taqsimlangan, qo’llar to’pni olish va ushlab turish uchun qulay holda ko’krak
oldida bukilgan bo’lishi kerak. To’p keng yoyilgan barmoqlar bilan kaftlarga to’liq
tekizilmagan holda tutib turiladi.
- Maydonda harakat qilish texnikasi.
- Basketbolchi yurish, sakrash, to’htash va burilish yordamida maydonda harakat qiladi.
Bu guruhda priyomlarni oyoqlarning to’g’ri ishlashiga asoslanadi.
- To’p bilan bajariladigan usullar texnikasi.
- To’pni ilish bir yoki ikki qo’llab bajariladi. Bu harakatlar ko’krak va yelka
balandligiga, yuqorilab (boshdan baland) va pastlab (tizzadan past) hamda dumalab va
maydondan sapchib kelayotgan to’plarni ilishlarga ajratiladi.
- O’rtacha balandlikda kelayotgan to’pni ikki o’qllab ilish eng asosiy usullardan
hisoblanadi. Basketbolchi bir oz bo’shashgan qo’llarni uchib kelayotgan to’pga qarshi

to’g’irlaydi. Panjalar yarim oysimot ochilgan bosh barmoqlarni bir-birlariga qarab
yo’naltirilgan, qolganlari esa oldinga yuqoriga qaratib keng yoyilgan bo’ladi.To’p
barmoqlarning ichiga tegishi bilanoq basketbolchi uni mahkam ilib oladi, to’pning
uchish tezligini kamaytiradi. Keyingi harakatlarni bajarish uchun u qulay holatini
egallaydi va qo’llarini bukib to’pni gavdaga yaqinlashtiradi.
To’pni uzatish.
To’pni uzatish asosiy texnik usul hisoblanadi. Uning
yordamida basketbolchilar o’zaro harakatlarini bajaradilar. O’yin
davomida uzatishning har xil usullari qo’llaniladi. O’yin
sharoitiga qarab uzatishlar turli: dastlabki holatlardan bir joyda
turib harakatda sakrab; har hil harakatlarda yaqin masofaga, uzoq masofaga, past va
yuqori troyektoriya bilan yo’nalish bo’yicha maydonning eni, bo’yi, diognali bo’ylab
bajarilishi mumkin. Ikki qo’llab ko’krakdan va yuqoridan to’p uzatish usullari
zamonaviy basketbolda ko’proq ishlatiladi.
1.3 Mashg’ulotda amal qilinadigan asosiy qoidalar
Mashg’ulot boshlanishidan oldin tayyorlov mashqlarini bajaring, tanani qizdiring,
qo’l panjalarini qisib-yozing, kaftlarni aylantiring, silkiting va hokazo. Keyin oyoq
uchlarida, tovonlarda yuring, so’ng oyoqlarni keng va dadil oldinga, yonga tashlab
yuring.Ilonizi qilib yuring, to’siqlardan oshib o’ting, aylanib o’tishlarni, tez harakatlar
bilan yugurishlarni, to’satdan oldinga engashib o’tishni, to’xtashlarni, yugurishni
o’zgartirib yurishlarni va ishoraga ko’ra bir oyoqdan ikkinchi oyoqqa sakrab o’tishlarni,
to’pni yerga urib olib yurishni, to’pni to’g’ri chiziq bo’ylab olib yurishni, to’pni pastlab
olib yurishni, bir va ikki to’pni olib yurishlarni, to’xtab-to’xtab yurishni, yarim o’tirgan
holatda yurishni, to’pni oyoqlar orasidan chap va o’ng qo’l bilan olib, yerga urib
yurishlarni bajaring.
Balandlikka joydan turib, bir oyoqda, ikkala oyoqda sakrashlarni, balandga sakrab
turib yarim o’tirish holatiga qaytishni va yana balandlikka prujinasimon sakrashlarni 4
—5 marta bajaring. Asta-sekin tinchlantiruvchi yurishlarga o’ting.

Maydonda tartib saqlang. O’yin tugagach, to’pni, albatta, o’z joyiga olib borishga
odatlaning. Agar mashg’ulot sport zalida o’tkazilgan bo’lsa, undan so’ng zal havosini
yaxshilab almashtiring, yoritgichlarni tekshiring, jarohatlanishga sabab bo’ladigan
ortiqcha narsalarni zaldan chiqarib tashlang.
O’yin paytida sirpanib ketib jarohat olmaslik uchun maydonning nam, ho’l
joylarini qurigunicha toza latta bilan arting.
O’yinchining ko’rinishi doimo ozoda, xushbichim bo’lishi kerak. O’yin paytida
qo’l soati, taqinchoqlar, zirak va boshqa narsalarni yechib, bexavotir joyga olib qo’ying,
aks holda ular tan jarohatiga sabab bo’lib qolishi mumkin.
1.4 Basketbolchining dastlabki holati —tik turishi va joydan joyga siljib yurishi
Basketbolchi maydon bo’ylab joydan joyga o’tib yurish uchun yurib, sakrab, to’xtab,
aylanib harakat qiladi. Tik turish dastlabki holat bo’lib, eng qulay sanaladi.
O’yinchilar himoyada bu holatni egallab xohlagancha bir joydan ikkinchi
joyga yugurib o’tadilar. Bunda, ko’pincha, oyoqlar yelka kengligida bo’lib,
gavda og’irligi ikkala oyoqqa bir tekis tushiriladi. Tizzalar bukilgan
holatda, gavdani biroz oldinga tashlab, bel qismini to’g’ri ushlab, bosh
ko’tarilgan holda, qo’llar esa tirsakdan bukilgan va biroz yon tomonga
qaratilgan holatda bo’ladi .
Basketbolchining turishi dastlabki tik holatda ham, o’rtacha pastroq holatda ham
bo’lishi mumkin.Dastlabki holat hujum paytida, agar himoya-chining bo’yi past bo’lsa,
baland uchib kelayotgan to’pni ilib olish yoki uzatish uchun, raqib jamoasining
halqasida turib to’pni tashlashda yoki shit tagida to’p uchun yakkama-yakka
kurashishda, baland uchib kelayotgan to’pni ushlashda egallanadi.
O’rtacha tik turish holati butun o’yin davomida qo’llanishi mumkin. Bunday holat
barcha texnik usullarda:
to’pni ilib olishda, harakatdagi turli o’zgarishlarda, to’pni yerga urib joydan joyga
o’tib yurishlarda, to’pni halqaga sakrab turib tashlashda juda qo’l keladi.Past holatda
turish to’pga egalik qilib turgan raqib jamoaning o’yinchisi bilan kurashishga, past
uchib kelayotgan to’pni to’satdan ushlab olishga va uzatishga, bo’yi baland o’yinchiga

qarshilik ko’rsatishga, qarshi jamoaning halqasiga tez yorib o’tishga va to’pni pastlab
olib yurishga juda qulaydir.
Yugurish. Basketbolchi yugurishining yengil atletikachining yugurishidan farqi
shundaki, bunda oyoqlar yerdan uzilmaganday, tovondan oyoq uchigacha uzilmasdan
to’liq bosib yurilganday tuyuladi va oyoq panjalari yumshoq qo’yiladi.Basketbolchining
yon tomonga sirpanib yurishlari . Chapgao’ngga, oldinga-orqaga sirpanib yurishlari,
ayniqsa, himoyada va xohlagan paytida to’satdan to’p uchun kurashga qulaylik yaratib
beradi. Shunda gavdaning og’irligi birdek bir oyoqdan ikkinchi oyoqqa o’tkaziladi.
Oyoq panjalari hamma vaqt go’yoki maydondan ko’chmagan holda sirpanib yurganday
bo’ladi. Oyoqlar tizzadan bukilgan holda, gavda, bosh va qo’llar asosiy tik turish
holatini saqlab qoladi. Bunday yurishni o’rganish uchun quyidagi mashqlarni bajarish
mumkin:
a) chap va o’ngga harakat qilib siljishlar;
b) oldinga va orqaga siljishlar;
d) aralash siljishlar: chapga va o’ngga, oldinga va orqaga, sherik bilan yuzma-yuz
turib, ko’zguda aks etgandek mashqlarni bajarish.
To ’ xtashlar ikki qadamlab va sakrab bajariladi . Qadamlab to ’ xtashda basketbolchi
yugurish maromini buzmasdan oxirgi qadamni kattaroq qilib tovondan qo ’ yadi , so ’ ng
tayanch oyog ’ ini bukib , ikkinchi oyog ’ ini oldinga qo ’ yadi , shunda harakatni to ’ xtatib
tayanch oyog ’ iga tiralib qoladi . Basketbolchi sakrab to ’ xtagan 6 — Jismoniy tarbiya
paytlarda bir oyoq bilan depsinadi va oldinga
sakraydi . Havoda bukilgan oyoqlari yerga barobar yoki
oldinma - keyin qo ’ yiladi .
Burilishlar oldinga va orqaga bajariladi. Ular to’xtash
bilan birgalikda o’rgatiladi. Ular orqaga,
oldinga tayanch
joylashgan oyoqda, bir joyda turganda va hara-katda, to’p bilan yoki to’psiz bajariladi.
Basketbolchi tayanch oyog’i uchini yerdan ko’tarmay turib, ikkinchi oyog’i bilan
depsinadi va uni kerakli tomonga yo’naltirib, burilishlarni bajaradi. Bunda oyoqlar
bukilgan bo’lib, bir oyoq bilan bir qadam nari oyoq tashlanadi. Albatta, bunday
burilishlar, qadam tashlashlar o’yinchining qo’liga to’p tushgach bajariladi. To’pni bir

joyda turib ilib olishda xohlagan oyoq bilan tayanch hosil qilinadi, shunda to’p yerga
urib yurilsa, bu „probejka“ bo’lmaydi. O’yinchilarning joydan joyga o’tib yurishlari
o’yin harakatini bildirsa, to’p bilan texnik usullarni o’rganish — basketbolning asosi
bo’lib hisoblanadi .
To’pni ilib olish va uzatishlar . To’pni ilib olish bir yoki ikki qo’llab bajariladi . Bu
harakatlar ko’krak va yelka balandligida, yuqorilab va pastlab hamda dumalab va
maydon bo’ylab uchib kelayotgan to’plarni ilish texnikasiga kiradi.Basketbolchi to’pni
ilib olish uchun har doim ikki qo’lini oldinga cho’zadi, panjalarini yarim oysimon
ochadi, bosh barmoqlarini bir-birlariga qaratadi, qolgan barmoqlari esa oldinga-
yuqoriga qaratilgan bo’lib, ular keng ochilgan, yarim bo’sh holatda bo’ladi.
To’p barmoqlar uchiga tegishi bilan o’yinchi uni mahkam ushlab o’ziga tortib
oladi, ya’ni to’pning uchish tezligini pasaytirib, navbatdagi harakatlarni bajarish uchun
qo’llarini bukib o’ynashga qulay holatni egallaydi.
Pastdan uchib kelayotgan to’pni ushlab olish uchun u oyoqlarini ko’proq bukib,
biroz oldinga egiladi, to’g’rilangan qo’llar pastga tushiriladi va panjalar to’pga qarata
ochiladi. Shunday qilib, aytib o’tilgan usullar joyda turganda, harakatda va sakrash
paytlarida qo’llaniladi .
To’pni ilib
olgandan so’ng endi
uni uzatishga ham
tayyor bo’lish kerak.
To’pni uzatish

o’yinchilarning o’zaro harakatlarida asosiy texnik usullardan hisoblanadi. O’yin
davomida to’pni uzatishning turli usullari qo’llaniladi va uni savatga tashlash amalga
oshiriladi.To’pni uzatish juda qisqa muddatda, qo’llarning tez harakati, gavdaning
ustunligi va kaft panjalarini siltash natijasida amalga oshiriladi. Bu ish himoyachining
diqqatini to’p uzatilayotgan o’yinchiga jalb qilmaslik hamda tezlik va aniqlik bilan
to’pning asosiy yo’nalishini raqibga sezdirmaslik maqsadida qilinadi. Zamonaviy
basketbolda ikki qo’llab ko’krakdan, yuqoridan, pastdan va qo’ldan qo’lga to’p
uzatishlar asosiy to’p uzatish usullari hisoblanadi
To’pni bir qo’llab uzatish va ilib olish usuli ham basketbolda ancha keng tarqalgan
bo’lib, o’yin maydonida istagan masofaga qo’llaniladi. Bir qo’lda yelkadan to’pni
uzatish texnikasi eng asosiy hisoblanib, bunda to’pni yaxshi tutib turish, panjaning
harakati bilan qo’ldan chiqib ketishi paytida uning yo’nalishini o’zgartirib yuborish
mumkin. O’yinchi to’pni o’ng qo’li bilan uzatish uchun qo’lini bukib, uni o’ng
yelkasiga shunday yaqinlashtirishi lozimki, bunda uning o’ng qo’li to’pni orqasidan,
chap qo’li esa uni old-past tomonidan tutib turishi, tirsaklar pastga tushirilgan bo’lishi
lozim.Basketbolchi o’ng qo’lini to’g’rilay turib, chap qo’lini pastga tushiradi va
panjaning keskin harakati bilan to’pni kerakli tomonga uzatadi. Unutmangki, ushbu to’p
uzatish texnikasi eng tez uslub hisoblanib, u raqibining savatiga yaqinlashishga yordam
beradi. To’pni sherigingizning ko’krak qismiga uzatishga harakat qilsangiz, uni ilib
olishga qulaylik yaratgan bo’lasiz. To’pni sherigingizga faqat u kutib turgandagina
uzating. Agar sherigingiz qarshingizdan yugurib kelayotgan bo’lsa, unga to’pni aniq
qilib sekingina uzatib qo’ya qolganingiz ma’qul.
To’pni yuqoridan bir qo’llab uzatishda qo’lni to’g’ri, orqaga va yuqoriga ko’tarib
uzatiladigan tomonga qaratish hamda chap yon bilan turib „kryuk“ usulini amalga
oshirish lozim. Buning uchun, avval, qo’llarni to’g’rilab pastga tushirib, to’pni
uzatadigan qo’lning kaftiga o’tkaziladi, yon tomondan doira hosil qilib, boshni orqa
tomonga ko’tarib, panjani keskin bukib, to’pni sherigiga
uzatadi.
To’pni pastdan bir qo’llab uzatish himoyachi to’pning yo
yuqoridan yoki yon tomonidan uzatilishiga to’sqinlik

qilayotganda, ko’pincha, uzatishdan boshqa iloj qolmagan paytlarda qo’llaniladi. To’pni
maydonga urib uzatishlar o’yinchining bir joyda turgan paytlarda, bir qo’l bilan
bajariladi. U himoyachilar juda yaqin bo’lgan paytlarda qo’l keladi. Bunda to’pni
to’satdan urib himoyachining tayanch oyog’i yonidan maydonga yo’naltiriladi.
Shuningdek, to’pni bir qo’l bilan orqaga uzatish, to’pni polga yaqin olib yurishda
oldinga va orqaga uzatishlar ham mavjud, lekin bu usullar maktab dasturida
ko’rsatilmagan.To’pni yerga urib yurish texnikasi shundan iboratki, basketbolchi
maydondan sapchib-sakrab chiqayotgan to’pni keng yoyilgan barmoqlari bilan kaftini
silkitib yana qayta yerga uradi. Ammo to’pning ustidan shapillatib urmaslik lozim.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: O’zbekiston, 2007
2. Jismoniy tarbiya va sport tugrisidagi Uzbekiston Respublikasi Konuniga uzgartirish
va kushimchalar kiritish xakida 473- modda .
2. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlari.
3. 7 iyun. 2022 g. — «Davlat sport -ta’lim muassasalari faoliyatini m utlaqo yangi tizim
asosida tashkil qilish chora-to’g’risida»gi Prezident qarori (PQ–268-son, )
4. 6 iyun. 2022 g. — Sport maktablarida o’quvchilarni qabul qilish va
tayyorlash bo’yicha PQ-201-son qarori
5. « Sport kurashlarining Olimpiya turlarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari
to’g’risida»gi Prezident qarori (PQ–336-son, 29.07.2022 y.)
6. 21 apr. 2022 g. Uzbekiston Respublikasini « Jismoniy tarbiya va sport
to’g’risidagi » gi konun 2015 yil 4 sentyabr, O’RQ-394-son .
7. 24 yanv. 2020 g. Farmoni . O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sportni
yanada Prezidentining 2020 yil 24 yanvardagi PF- 5924 -son Farmoniga
8. Prezidentning 11.04.2022 yildagi “Mahallalarda yoshlarni ommaviy sportga jalb
qilishni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-201 -son qarori
qabul qilindi.
Asosiy adabiyotlar

1. Usmonxo’jaev T.S. “Harakatli o’yinlar” O’quv qo’llanma T.: O’qituvchi 1992 y.
2. Maxkamdjanov K.M., Nurmatov F.A, Inozemseva L.A, Rustamov L “Sport
bayramlarini tashkil qilish va o’tkazish metodikasi” Darslik T.: 2008 y.
3. Xo’jaev P., Raximqulov K.D., Nigmanov B.B. Sport va harakatli o’yinlar va uni
o’qitish metodikasi. (Harakatli o’yinlari) O’quv qo’llanma TDPU T.: 2008 y.
4. Azizova R.I. “Sport va harakatli o’yinlarni o’qitish metodikasi” O’quv qo’llanma T.:
2010
5. Raximqulov K.D. “Milliy harakatli o’yinlari” O’quv qo’llanma T.: 2012 y.
6. Arjan Egges, Arno Kamphuis, Mark Overmars “Motion in Games” First International
Workshop, Utrecht, MIG 2008. 236 s.
7. Jukov M.N. — M.: Podvijno’e igro’: Ucheb. dlya stud. ped. vuzov. Izdatelskiy sentr
«Akademiya» 2000. - 160 s.
8. Nurimov R.I. “Futbol” darslik T, O’zDJTI 2005 y.
9. Ayropetyans L.R. “Voleybol” Uchebnik. T, UzGosIFK 2006 g.
10. Rasulov O.T. “Basketbol” Darslik. Toshkent 1998 y.
11. Pavlov SH., Abduraxmanov F., Akromov J. “Gandbol” darslik. T, O’zDJTI
12. Nigmanov B.B, Xo’jaev F, Raximqulov K.D “Sport o’yinlari va uni o’qitish
metodikasi” o’quv qo’llanma Ilm-Ziyo nashriyoti Toshkent 2011 y.
4.Qo’shimcha adabiyotlar
13. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga
quramiz.Toshkent “O’zbekiston” – 2017 y.
14. SH.Mirziyoev Erkin va farovon demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo
etamiz. “O’zbekiston” NMIU, 2016 y.
15. SH.Mirziyoev Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt
taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi.“O’zbekiston” NMIU,2016y.
16. 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
2017 yil 7 fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni.
17. Raximqulov K.D. Harakatli o’yinlar (ma’ruzalar matni) 2001y.
18. Xo’jaev F, Murodov M, Mirsolixov.S. Xalq milliy o’yinlari 1-qism. Toshkent -

5.Internet saytlari
27. www.tdpu.uz
28. www.pedagog.uz
29. www.edu.uz
30. http://ziyonet.uz — Ziyonet axborot-ta’lim resurslari portal
31.https://parliament.gov.uz
32.https://lex.uz

Basketbol o’yinida o’yinchining to’psiz xarakatlari

Купить