• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 30000UZS
Размер 10.7MB
Покупки 0
Дата загрузки 10 Март 2025
Расширение docx
Категория Физическая культура

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

105 Продаж

Basketbol o’yinida to’pni savatga otish texnikasi

boricha ko’proq to’p tashlash. O’yin chog’ida qaysi jamoa o’yinchisining qo’liga to’p tushsa, o’sha jamoa, o’z o’yinchilari bilan raqibiga qarshi hujumga o’tishga haqli. Bordi-yu, jamoa qo’lidagi to’pni yo’qotib qo’ysa, u barcha 5 o’yinchisi bilan himoyaga o’tadi. Jamoaning g’olibligi ular to’plagan ochkolarning ko’p-kamligi bilan aniqlanadi. O’yinda jamoa savatiga tushgan har bir to’p 2 yoki 3 ochkoga hisoblanadi.Basketbol o’yini respublikamiz hayotiga 1920-yildan kirib kelgan va hozirgacha o’quv muassalari dasturida mavjud. Bu o’yinni AQSH ning Sppringfild kollejida Jeyms Neysmit degan jismoniy tarbiya o’qituvchisi o’z talabalari bilan bundan 110 yil muqaddam o’ylab topgan. Basketbol o’yinida 5 kishidan iborat bo’lgan ikkita jamoa ishtirok etadi. O’yinda tushgan har bir to’p – 2 ochkodan hisoblanadi. Basketbol to’pining og’irligi 600 dan 650 grammgacha bo’lishi zarur. Basketbol maydonining o’lchami 28x15 bo’ladi. 12 yoshgacha bo’lgan bolalar mini basketbolni kattlarga mo’ljallangan (28x15) Maydonda o’ynasalar bo’ladi, ammo jarima to’pi 4 metrli masofa belgilanadi. Shchitning o’lchovi 90x120 sm, to’r o’rnatilgan halqaning kataligi 0,45m, to’rning kenglik joyi 0,30 m bo’lib, shchitning o’zi yerdan 2 m 60 sm balandlikda o’rnatiladi. To’p og’irligi 450-500 gramm bo’ladi. Basketbol to’pining og’irligi 567 grammdan 650 grammgacha. Ba’zi hollarda, futbol to’pini ishlatsa ham bo’ladi.Chunki basketbol o’yini paydo bo’lganda ancha vaqtgacha futbol to’pidan foydalanilgan. Basketbol maydoni, asosan, tekis joylarga quriladi. Masalan, bino ichida taxta yotqizilgan pol ustida ham, yaxshilab tekislangan hovlida ham, asfalt-beton yotqizilgan yerda ham bo’lishi mumkin. Aytish joizki, basketbol maydoni bo’lmagan maskanlarda ham uni vujudga keltirish juda oson. Masalan, foydalanilmayotgan keng maydonlarda. Chunonchi, yerning katta-kichikligiga qarab, maydonning hajmini 28 — 15 metr yoki undan kichikroq — 22 — 24 metr, yoki 12 — 14 metr qilib tayyorlash mumkin. Maydonning yuzini yaxshilab tekislab urib chiqish kerak, chunki koptok yerga tekkanda sakrashi lozim. 12 ishlatiladi. Ko’krakdan ikki qo’llab to’p uzatish yaqin va o’rta masofadda bajaradigan o’zaro harakatlari paytida qo’llaniladi. Uni bajarish uchun basketblchi turish holatida to’pni ko’krak oldida tutib turadi. Qo’llar bukilgan, tirsaklar pastga tushirilgan bo’ladi. Barmoqlar joylashtirilgan, bosh barmoqlar bir-birlariga qolganlari esa yuqoriga-oldindan qaratilgan bo’lishi lozim. To’pni uzatish qo’llarning pastki-gavdaga, yuqoriga qarab dastlabki dira bo’ylab ajariladigan harakati bilan bajariladi. SHundan so’ng qo’llar tez oldinga qarab to’g’irlanadi. Uzatish panjalarining faol harakatlari bilan yakunlanadi. To’pni yo’nalish tezligini oshirish uchun basketbolchi oyoqlarni to’hrilashi yoki qadam qo’yishi mumkin. Savatga to’p otishlar. O’yinning yakuniy natijasi savatga otiladigan to’plarning aniqligi bilan bog’liq Ular har xil: yaqin (3 metrdan ortiq) masofalarda bajariladi. Otishlar xarakteriga sakraganda to’plarni savatga bir va ikki qo’llab otish mumkin. Xoirgi kunda to’plar savatga himoyachilarning qattiq qarshiligi ostida otiladi.Shuning uchun, to’pning savatga aniq borishga oyoqlarning, qo’llarning, ayniqsa, panjalarning to’g’ri ishlashi, aniq mo’ljal olish shu sharoitga mos samarali usulni tanlash shu bilan birga, basketbolchining muvozanat saqlashiga va har xil sharoitda qiyin kordinatsiyali harakatlari bajarish imkoniyatlarini yaratish uchun ma’lum mushak guruhlarini bo’shashtirish qobiliyatlariga ega bo’lish katta ahamiyatga ega. Zamonaviy basketbolda to’pni savatga sakraganda bir qo’llab otish shitdan qaytgach to’pni qayta otish, “Kryuk” usulida va yuqoridan pastga otish kabi usullar katta ahamiyatga ega. To’pni yerga urib yurish. To’pni bir qo’llab ketma-ket yerga urish to’pni yerga urib yurish deyiladi. Bu usul bir joyda turganda, yurganda va asosan, yugurganda bajariladi. 9 1.3 Basketbol o’yinida to’pni savatga otish texnikasi Savatga to’p tashlash. Bir jamoa o’yin davomida o’rtacha hisobda savatga 60 marta to’p tashlashi aniqlangan. Lekin barcha tashlangan to’plar mo’ljalga aniq yetib boradi, deb bo’lmaydi, shuning uchun to’pni mo’ljalga to’g’ri va aniq tashlashga sabr-qanoat bilan o’rganish lozim. To’p tashlashlarning eng ko’p tarqalgan usullari quyidagicha: ikki qo’llab (pastdan, ko’krakdan, bosh ustidan), bir qo’llab (yelkadan, bosh tomondan sakrab turib). Ikki qo’llab pastdan to’p tashlashdan ko’proq qizlar foydalanadilar. Ushbu usulni qo’llash texnikasi quyidagicha: oyoqlarni tizzadan bukib, to’pni ikki qo’llab ushlab, savatni aniq mo’ljalga olib, oyoqlarni to’g’rilab, qo’llarni oldinga va yuqoriga ko’tarib, panjalar uchidan to’pni chiqarib (to’pni o’ziga qaratib) otiladi. Qo’llar to’pning harakatiga mos ravishda baland va oldinga ko’tariladi. Oyoq va gavda to’g’rilanib, oyoq uchlariga ko’tariladi (to’pni otishda sakrashga ruxsat etilmaydi). To’pni ikki qo’llab ko’krakdan otish asosiy usullardan hisoblanib, o’yinda ko’proq shu usul qo’llaniladi. Bu usulning qulayligi shundaki, u ko’proq ikki qo’llab ko’krakdan to’p uzatishga o’xshab ketadi. Uning bajarilishi, ko’pincha, o’rta va uzoq masofaga teng. Dastlabki holat — to’p ko’krak oldida, bir oyoq oldinga biroz chiqqan, oyoqlar tizzadan bukilgan bo’ladi. To’pning uchishini ta’minlash uchun birdaniga qo’llarning harakati bilan oyoq, gavda ham ko’tarilib oldinga intilish kerak. Kaft va barmoqlar to’p otilib chiqishi paytida keng ochiladi. Shunda to’pni o’ziga aylantirib barmoq uchlari bilan tashlash shart (64-rasm). To’pni bosh tomondan ikki qo’llab tashlash usuli. Bu usul bir joyda turib hamda uzoq va o’rta masofalardan sakrab hujum qilishda qo’llaniladi. Bu ham xuddi shu usul bilan to’p uzatishdek amalga oshiriladi. Lekin to’pni otish bajarilayotganda qo’llar ko’proq bukilishi, oyoqlar tizzalardan boshlab tiklanishi va to’p panjalar bilan siltab nishonga aniq mo’ljal olib tashlanishi lozim. To’pni bir qo’llab yelkadan otish har xil masofalardan turib savatga to’p tashlashning asosiy usulidir. Buni bir joyda, harakat chog’ida sakrab bajarish mumkin. Basketbolchi asosiy tik turish holatida, bir joyda turib to’pni savatga 29 ancha past uchib kelsa, unda o’yinchi to’pining uchish balandligiga pasaytirib, odatdagidan ko’ra pastroq o’tiradi. Boshdan baland uchib kelayotgan to’pni tutib olish uchun sakrash va yoyilgan panjalar bilan qo’llarni keskin yuqoriga chiqarish kerak (katta barmoqlar erkin yoyilgan). To’p barmoqlarga tekkan payitda, panjalarni yaqinlashtiradi, ichiga bukib ular bilan to’pni mahkam ushlashadi, qo’llarni esa tirsak bo’g’imlariga bukib, to’pni pasaytirishadi va gavdaga tortishadi (2-rasm). Past uchib kelayotgan to’pni tutish paytida qo’llarni pasaytirishadi, panja va barmoqlar esa xuddi yoyilgan kosani tashkil qilishadi (ikki qo’l jimjilog’i o’rtasidagi oraliq bir necha santimetrdan oshmasligi kerak). Maydondan sapchiyotgan to’p uchun kurash , to’pni ilib olish uchun, qulay balandlikka sakrashni kutmaslik kerak. Unga qarab harakat qilish, uni sakrashning boshlang’ich paytida tutish kerak. O’yinchi to’pga tomon engashadi, tezda gavdani oldiga egadi, qo’llarni oldinga-pastga tushiradi, tashqi tomondan panjalarni to’pga olib keladi, lekin tepadan emas. To’pni ushlab olgach, u darhol to’g’rilanadi va uni o’ziga tortadi To’pni harakatda ilish , o’ziga uzatish yoki savatga otish maqsadida, shunday nomlanuvchi, ikki qadamli texnikani qo’llashadi. Agar o’yinchi to’pni tutgandan keyin yugirayotgan oshirishni yoki otishni darhol amalga oshirmoqchi 19 Yig’ilishda sportchilarni tayyorlash va seleksiya qilish bo’yicha yangi tizim joriy qilinishi belgilandi. Unga ko’ra, endi har bir mahallada aprel-iyun va sentabr-dekabr oylarida musobaqalar tashkil etilib, yaxshi natija ko’rsatgan yoshlar elektron ro’yxatga kiritiladi hamda hududdagi sport maktabida malakali murabbiylar bilan bepul shug’ullanish imkoniga ega bo’ladi. Ular jismoniy tayyorgarlik darajasi va razryadiga qarab, keyingi bosqichga o’tkaziladi.Sport maktablari muayyan olimpiya sport turlari bo’yicha bazaga aylantiriladi. Murabbiylarning ish haqi 35 foizga oshiriladi.Mutasaddilarga ushbu tizimni joriy etib, yaxshi natija ko’rsatgan mahallalarni rag’batlantirish bo’yicha ko’rsatmalar berildi. Yil yakunigacha 508 ta mahallada ko’p funksiyali sport maydonchalari qurilishi qayd etildi.Bugungi kunda Olimpiya zaxiralari kollejlariga 14 yoshdan katta o’smirlar qabul qilinmoqda. Oqibatda yoshlarni Olimpiya o’yinlariga tayyorlash kech boshlanayapti.Shu bois, bu borada rivojlangan davlatlardagi ilg’or tajribalar o’rganildi. Endi u asosida sportchilarni professional tayyorlash tizimi isloh qilinadi.Barcha sport turlarini rivojlantirish orqali yozgi Olimpiya va Paralimpiya o’yinlarida qatnashish huquqini beruvchi litsenziyalar sonini ko’paytirish, 2024-yil Parij shahrida (Fransiya) bo’lib o’tadigan XXXIII yozgi Olimpiya va XVII Paralimpiya o’yinlariga (keyingi o’rinlarda – Olimpiya va Paralimpiya o’yinlari) sportchilarimizning har tomonlama tayyorligi va muvaffaqiyatli ishtirokini ta’minlash maqsadida: O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 20 sentyabr kuniʻ jismoniy tarbiya va sport sohasini rivojlantirish masalalariga bag ishlangan ʻ yig ilish o tkazdi.Ma lumki, joriy yil 5 mart kuni davlatimiz rahbarining “Jismoniy ʻ ʻ ʼ tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to g risida”gi farmoni qabul qilingan edi. Farmonga muvofiq, ʻ ʻ ilgarigi davlat qo mitasi va uning hududiy bo linmalari negizida O zbekiston ʻ ʻ ʻ Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi tashkil etilib, uning vazifa va vakolatlari kengaytirildi. Sportchilarni tanlab olish – seleksiya ishlarini 4 Xulosa qilib, shuni ta’kidlash kerakki, basketbol jamoalarini bugungi milliy yerli xxalqlar bilan to’ldirish ular uchun deyarli sharoitlar yaratib berish, basketbolning hozirgi zamon talablariga mos keladigan moddiy texnik bazasini yaratish, milliy usto - murabbiylar maktabini yaratish basketbolning yangi qonuni va oidalari deyarli hamma maktablarda , o’rta maxsus bilim yurtlariga va ayniqsa, oliy o’quv yurtlarida yetkazish va shu asnoda jamoalarni tayyorlash birinchi o’rinda turibdi. Bu usullarni bajarish eng qulay va mustahkam dastlabki holat turishidan boshlanadi. Bunda oyoqlar bukilgan, gada bir oz oldinga egilgan, uning og’irligi oyoqlarda barobar taqsimlangan, qo’llar to’pni olish va ushlab turish uchun qulay holda ko’krak oldida bukilgan bo’lishi kerak. To’p keng yoyilgan barmoqlar bilan kaftlarga to’liq tekizilmagan holda tutib turiladi. Buning uchun o’zbekcha adabiyotlar, darsliklar, uslubiy qo’llanmalar, uslubiy tavsiyanomalar, ilg’oir ustoz - murabbiylarning ish tajribasidan namuna keltirib jamoa tayyorlab borish bugungi kunda O’zbekiston basketbolini yanada pog’onaga ko’tarish kabi vazifalarni bajardi. Buning uchun har bir mutaxassis o’zlarining ishlarini mukammaal reja asosida tashkil qilishlari kerak bo’ladi. Umuman basketbolda o’yinchilarni tanlovda jamoalarni o’yinlarini nazorat qilib borish, baland bo’yli o’yinchilarni izlash kabi ishlarni amalga oshirish lozim. Basketbol o’yini ham sport o’yinlarining tarkibiy qismi hisoblanadi. Shu tufayli u O’zbekiston Respublikasining yangi Davlat ta’lim standarti va uning kollejlar uchun dasturidan munosib o’rin egallagan. Bu o’yinni butun dunyoda kichik ham, katta ham birdek qiziqib o’ynaydi. 36 8 Xulosa Mamlakatimizda har tomonlama sog’lom va barkamol avlodni tarbiyalash, yoshlarning o’z iqtisodiy va intelektual salohiyatini ro’yobga chiqarishi , mamlakatimiz yigit –qizlarini XXI asrga to’liq javob beradigan har tomonlama rivojlangan shaxslar etib voyaga etkazish uchun zarur shart – sharoitlar va imkoniyatlar uchun keng ko’lamda aniq yo’naltirilgan chora tadbirlar amalga oshirilyapti. Sport musobaqalarining funkstiyalari faqatgina musobaqalashish yoki bellashish bilangina chegaralanib qolmaydi. Sport insonning komil inson bo’lishiga, uning jismoniy va ma’naviy dunyoqarashining, tabiatining rivojlanishiga yordam beradigan samarali usullarni taklif etadi. Undan tashqari sport o’z-o’zini tarbiyalsh uchun etakchi omil hisoblanadi . Sportdagi ko’rsatkichlarning oshishi me’yoriga qarab, sportchi nafaqat jismoniy, balki, ruhiy, aqliy, axloqiy, ma’naviy va vatan tarbiyasi jarayoniga kirib bormoqda. Bu borada musobaqalarning pedagogik ahamiyati nihoyatda kattadir. Sport musobaqalari va natijalari ko’p bosqichli tizimni yuzaga keltiradi. Bellashuvning turli bosqichlari mavjud. Turli xil ichki birinchiliklar va chempionat musobaqalridan tortib, to jahon chempionatlarigacha va olimpiya o’yinlaridir. Hatto bitta tashkiliy musobaqalarda oraliq natijalar (dastlabki va final yugurishi, chempionatning alohida o’yinlari yakuniy uchrashuvlarda esa kiritilgan o’tkazilib yuborilgan to’plar aniq ajratib turadi). Ko’pincha musobaqa ishtirokchisi alohida bitta sportchi emas balki sport jamoasi sanaladi. Basketbol o’yinida nazariy tayyorgarlik, umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik, texnik-taktik va ruhiy tayyorgarlik turlariga oid mashqlar orqali sport mahoratini oshirishga yordam beradi. Basketbol o’yinida shug`ullanuvchilarning o’yin texnikasini takomillashtirish va mahoratini oshirish, basketbol bilan shug`ullanuvchilarning kun tartibini rejalashtirish, o’yin texnikasini takomillashtirishni nazorat qilish, namunaviy umumiy va maxsus mashqlar tuzish hamda ulardan foydalanish zarur. 35 To’pni pastdan bir qo’llab uzatish himoyachi to’pning yo yuqoridan yoki yon tomonidan uzatilishiga to’sqinlik qilayotganda, ko’pincha, uzatishdan boshqa iloj qolmagan paytlarda qo’llaniladi. To’pni maydonga urib uzatishlar o’yinchining bir joyda turgan paytlarda, bir qo’l bilan bajariladi. U himoyachilar juda yaqin bo’lgan paytlarda qo’l keladi. Bunda to’pni to’satdan urib himoyachining tayanch oyog’i yonidan maydonga yo’naltiriladi. Shuningdek, to’pni bir qo’l bilan orqaga uzatish, to’pni polga yaqin olib yurishda oldinga va orqaga uzatishlar ham mavjud, lekin bu usullar maktab dasturida ko’rsatilmagan. To’pni olib yurish . To’pni bir qo’l bilan yerga to’xtatmasdan urib yurish, yugurish usuli o’ziga xos texnikaga ega. Bu usul qo’lida to’pi bor basketbolchining harakat qilishida qo’llaniladigan asosiy texnikasi hisoblanadi. To’pni yerga urib yurish texnikasi shundan iboratki, basketbolchi maydondan sapchib-sakrab chiqayotgan to’pni keng yoyilgan barmoqlari bilan kaftini silkitib yana qayta yerga uradi. Ammo to’pning ustidan shapillatib urmaslik lozim. To’pni yerga urib yurish va yugurishda gavda biroz oldinga to’g’ri engashgan, oyoqlar bukilgan, bosh to’g’ri tutilgan holatda bo’lishi, qo’l himoyachidan nariroq bo’lishi kerak. To’pni yerga urib yurishga o’rganishda to’pga qaramay yurishga harakat qilinadi. Shuningdek, to’pni yerga urib yurishda o’ng va chap qo’l bilan uni bir baland, bir past sakratib, almashtirib yurishning ham ahamiyati katta. Chap qo’l bilan to’pni yerga urib yurishda o’ng oyoq yarim qadam ilgariroq yuradi. To’pni har qadamda urib olib yurishni o’rganib bo’lgandan so’ng to’pni yerga urib asta yugurib olib yurishga o’rganish lozim. Ikkita to’pni baravariga yerga urib yurishni ham sinab ko’ring va o’rganing.To’pni yerga urib yurishda yo’nalishni, tezlikni, sakrash balandligini o’zgartirib yurishlar, to’pni orqadan va oldindan o’tkazish hamda to’pga qaramay yurishlar himoyachining kutilmagan to’siqlaridan o’tib ketishga yordam beradi. 27 joylashda, oyoqlarni tizzadan to’g’rilab, qo’llarni oldinga-tepaga chiqarib, panja kaftlarini siltab to’pni uloqtirib yuboradi. To’p tashlash bir oyoqda depsinib, sakrab bajariladi. Basketbolchi harakatdagi vaqtda to’pni (havoda) tayanch hosil qilmagan holda ushlab, so’ng bir oyoqni yerga qo’yib, ikkinchisi bilan qadam tashlaydi va shu oyog’i bilan depsinib sakrab to’pni savatga tashlaydi.Shu paytda qo’l tepaga cho’zilib, kaft va panjalarni bir tekis ishlatib, to’p savatga tashlanadi.To’pni bir qo’llab sakrab tashlash. Bu hozirgi zamon basketbol o’yinida eng samarali usul hisoblanadi. Uning bajarilishi barcha masofalardan, ayniqsa, o’rta va uzoq masofalardan amalga oshiriladi. Harakatda bo’lgan o’yinchi to’pni ilib olib to’xtaydi va shu zahoti ikkala oyoqda depsinib sakrab to’pni savatga otadi. To’pni savatga tashlashda diqqatni bir joyga to’plab, aniq nishonga olish kerak. Agar to’pni shitga urib tushirish mo’ljali bo’lmasa, unda halqaning oldingi tomoni mo’ljalga olinadi. To’pni savatga bir qo’l bilan tepadan tushirishni va qaytgan to’pni yana qayta tashlashni bo’yi baland o’yinchilar va yaxshi tayyorlangan basketbolchilar mohirona bajara oladilar. To’pni olib qo’yish, tortib olish va urib chiqarish . Bu usullar to’pni egallash va qarshi harakat qilish texnikasiga taalluqlidir. To’pni olib qo’yish uchun, avval, o’zaro to’p uzatayotgan basketbolchilarning harakatlarini diqqat bilan kuzatish, to’pning yo’nalishini oldindan aniqlash va shunga ko’ra joyni tanlash muhimdir. Himoyachi to’pni olib qo’yish maqsadida o’zi ta’qib qilayotgan hujumchining oldidan keskin chiqishi lozim. Shu paytda oxirgi qadamni katta qo’yish, gavda va qo’llarni to’pga qaratish kerak.Tortib olish uchun esa himoyachi hujumchining harakatlarini go’yo befarq kuzatgan bo’lib ko’rinadi va hujumchi yaqinlashib kelishi bilan to’pni tortib olishga kirishadi.Buning uchun himoyachi to’pni bir qo’li bilan yuqoridan, ikkinchi qo’li bilan pastdan qattiqroq ushlaydi, so’ngra tez va keskin harakat bilan tortadi.Basketbolchining qo’lida to’p bo’lganida raqibi to’pni urib chiqarishga harakat qiladi. Bu usul qo’l va panjalarning qisqa, keskin harakati bilan bajariladi. Bunda qo’lning kafti, barmog’i bilan to’pning tepasidan yoki pastidan keskin uriladi. Basketbolchi to’pni yerga urib yurib yoki yugurib ketayotganida yon tomondan qisib to’pni urib yuborib olib qo’yishi ham mumkin. 30 Bu usul to’pni basketbolchining harakat qilishga qo’llaniladigan asosiy usul hisolanadi. To’pni yerdan har xil: yuqoriroq va pastroq, sapchitib turib yurish mumkin. U qo’lni bukib, to’pni bir oz yuqoriga ko’taradi so’ng uni yana maydonga ma’lum burchak bo’yicha keskin itaradi. To’p pastroq sapchib yerga urib yurilganda oyoqlar ko’proq bukiladi. To’pni tizzadan pastga tez-tez yerga urit yurishga oyoq va qo’llarning har bir ma’lumda ishlashi, chap va o’ng qo’llarni barobar ishlata bilish, harakatni yuqoriga tezlikda amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. Chalg’itishlar. Asosiy maqsadni bajarishdan avval uni berkitib himoyachining diqqatini chalg’itish uchun hujumchi bajaradigan harakatlar chalg’itishlar deb ataladi. Ko’pchilik texnik usulllar yoki ularning qo’shilmas chalg’itish harakati sifatida qullanishi mumkin. Chalg’itishlar qo’llanilayotgan priyomlarga mos sur’atda bajarilishi kerak. Bunda muvozonat saqlanib qolishi shart. CHalg’itish harakatlarini bir marta yoki bir necha marta bajarish mumkin. Ular to’psiz va to’p bilan bir joyda turganda va harakatda bo’lganda bajarilish mumkin. Harakat paytida chalg’atishlarni bajarish qiyinroq hisoblanadi. Himoya texnikasi. Jamoaning hamma basketbolchilari himoyada samarali o’ynay olishlari kerak. Buning uchun eng avvalo mavjud himoya texnikasining hamma usulllarini egallash lozim. Himoya texnikasi 2 guruhga: maydonda harakat qilish texnikasi to’pni egallash va qarshi harakat qilish texnikasiga bo’linadi. To’pni egallash va harakat qilish texnikasi. To’pni olib qo’yish. Bu usulni bajarish uchun to’p o’zatayotgan basketbolchlarning harakatlarini diqqat bilan kuzatish, to’pning yo’nalish tomonini oldindan aniqlash va to’g’ri pozisiyani tanlash zarur.Himoyadagi basetblchi to’p uzatish vaqtida uni olib qo’yish maqsadida o’zini to’sib turgan 10 hujumchining oldindan to’pga qarshi chiqishi uchun turgan joyidan keskin qo’zg’alishi lozim. Bunda oxirgi qadamning katta qo’yilishi, gavda va qo’llar to’ga qaratilgan bo’lishi kerak. Basketbol o’yini kelib chiqishi va dastlabki qoidalari Basketbol o’yini ham sport o’yinlarining tarkibiy qismi hisoblanadi. Shu tufayli u O’zbekiston Respublikasining yangi Davlat ta’lim standarti va uning kollejlar uchun dasturidan munosib o’rin egallagan. Bu o’yinni butun dunyoda kichik ham, katta ham birdek qiziqib o’ynaydi. Vatanimizga basketbol o’yini 1920- yillardan kirib keldi. U hozirda barcha o’quv muassasalarining dasturiga kiritilgan. Aslida, bu o’yin bundan 110 yil muqaddam AQSHda paydo bo’lgan. Uni Springfild kolleji jismoniy tarbiya o’qituvchisi Jeyms Neysmit o’ylab topgan va o’z talabalari bilan o’ynagan. O’sha paytlarda to’p hozirgidek halqaga otilmas, balki oddiy savatga tashlanardi. „Basketbol“ inglizcha so’z bo’lib, u „basket“ — „savat“, „bol“ — „to’p“ degan ma’noni anglatadi.Basketbol juda qiziqarli va serqirra, harakatlarga boy o’yindir. O’yin chog’ida tezlik bilan oldinga chiqishlar, birdaniga yon tomonlarga burilib to’xtab qolishlar, to’pni bir holatdan boshqa holatga o’tkazib, to’satdan uni sherigiga uzatib yuborishlar, o’zi tezlik bilan bo’sh joyga chiqib, yana o’sha to’pni ilib olib savatga otishlar yoki himoya to’siqlariga uchrab, to’pni qaytarib berishlar ungagina xosdir. Son-sanoqsiz sakrashlar, shit tagida hujumda bo’lib, undan chiqib savatga to’p tashlashlar ungagina tegishli. Basketbol bilan shug’ullanish organizmning barcha muskullarini birdek, har tomonlama rivojlanishiga yordam beradi. Tayanch-harakat apparati, ya’ni suyak- muskul hamda bo’g’inlarning harakatchanligini, qon aylanish va nafas olishni yaxshilashga ijobiy ta’sir ko’rsatadi hamda o’sib kelayotgan yosh organizmning modda almashinuvini faollashtiradi. Basketbol o’yinida besh kishidan iborat ikkita jamoa ishtirok etadi. O’zaro raqib hisoblangan har bir jamoaning asosiy vazifasi — bir-birlarining savatiga iloji 11 takomillashtirish bo yicha yangi tizim joriy etilib, bu o zining dastlabki natijalariniʻ ʻ bera boshladi. – Biz xalqaro sport maydonlarida O zbekistonning nufuzi va obro -e tiborini ʻ ʻ ʼ oshirishga katta hissa qo shgan sportchilarimiz bilan faxrlanamiz. Shu bilan birga, ʻ oliy sportda erishilgan yutuqlar bilan chegaralanmasdan, ommaviy sportga ham katta e tibor berishimiz kerak, – dedi Shavkat Mirziyoyev.Yig ilishda jismoniy ʼ ʻ tarbiya va sport sohasini yanada rivojlantirish bo yicha istiqboldagi muhim ʻ vazifalar belgilab berildi. Aholi, ayniqsa, yoshlarni jismoniy tarbiya va ommaviy sport bilan shug ullantirish ishlari yaxshi yo lga qo yilmagani, darsdan tashqari vaqtlarda ʻ ʻ ʻ ta lim muassasalaridagi sport obyektlaridan barcha yoshdagi odamlarning ʼ foydalanishi tashkil etilmagani ko rsatib o tildi. Bundan tashqari, joylardagi bo sh ʻ ʻ ʻ turgan xususiy obyektlar negizida aholini ommaviy sportga jalb qilish uchun imtiyozli xizmat ko rsatuvchi sport markazlarini tashkil etish talab etiladi.Shu bois ʻ Jismoniy tarbiya va sport vazirligi Yoshlar ittifoqi, tegishli vazirliklar bilan birgalikda ta lim muassasalaridagi sport inshootlari hamda bo sh turgan ʼ ʻ obyektlarda sport seksiyalarini ochish bo yicha tashkiliy chora-tadbirlarni ko rishi ʻ ʻ zarurligi ta kidlandi.Tuman, shahar, viloyat va respublika miqyosida sport ʼ musobaqalari sonini keskin ko paytirish, g olib va sovrindorlarni Yoshlar ittifoqi ʻ ʻ mablag lari hisobidan pullik mukofotlar bilan rag batlantirish bo yicha topshiriqlar ʻ ʻ ʻ berildi.Olimpiya va Paralimpiya o’yinlariga O’zbekiston sportchilarini tayyorlashning ustuvor vazifalari etib quyidagilar belgilansin: Sport ta’limi tizimini tubdan takomillashtirish va raqamlashtirish, olimpiya va paralimpiya dasturlariga kiritilgan sport turlari bo’yicha yuqori natijador va olimpiya sportchilar zaxirasini yaratish, litsenziyalar sonini sezilarli darajada ko’paytirish; Olimpiya va Paralimpiya o’yinlarida ishtirok etish uchun talabgorlar orasida ayol sportchilar ulushini oshirish, O’zbekiston sportchilari o’rtasida gender tenglikni ta’minlash; 5 va tizza bug’imlarida bukishadi. Basketbolchi tanasi yuqori nuqtaga yetgandagi ko’tarilishdan keyin oyog’ini to’g’rilaydi va depsinuvchi oyog’i yoniga keltiradi. Istalgan usulda sakraganda yerga tushish muvozanatini saqlagan holda, yumshoq tushish lozim, bunga ohista kerilgan oyoqlarning yumshatuvchi bukish orqali erishiladi. Yerga bunday tushish basketbolchiga o’yin harakatlarini bajarishga tezda kirishish uchun imkon yaratadi. Asosiy qism: to’p o’ng qo’lda, uni tez rostlashadi va shu zahoti panja bilan siltash harakatlari va gavda burilishini bajariladi. Yakunlovchi qism: to’p uchib chiqqandan keyin o’ng qo’lda uni biron (lahza) kuzatib qo’yadi, so’ngra pastga tushirishadi. O’yinchi bir oz bukilgan oyoqlarda muvozanat holatiga qaytadi. To’p otishni bajarishga tayyorlanish jamoa hujumidagi asosiy mazmunni tashkil etadi, halqaga tushirish esa – uning bosh maqsadidir. Bellashuvda muvaffaqiyatli qatnashish uchun har bir basketbolchi faqatgina uzatish, tutib olish va to’pni olib yurishni qo’llashni bilishi emas, balki har xil holatlardan, raqib qarshiligiga qaramay istalgan masofadan to’p otishni bajarishi, halqaga aniq hujum qilishi kerak. 16 mumkinki, u sherigi yaqinidagi maydonga urilib, to’g’ri unga sapchishi mumkin. To’pning tez sapchishi uchun unga ba’zan oldiga aylanma harakat berishadi. Bunday uzatish paytida oyoqlarni ko’proq bukish, qo’llarni esa to’p bilan oldinga-pastga yo’naltirish lozim. To’pning bosh ustidagi holati uning o’yinchi o’z sherigiga himoyachi qo’llarni ustidan aniq uzatishga imkoniyat beradi. Asosiy qism: o’yinchi keskin qo’l harakatlari bilan, ularni tirsak bo’g’inlarida rostlab va panjalari bilan tez siltash harakat qilib, to’pni sherigiga yo’naltiradi. Yelkadan bir qo’llab uzatish to’pni yaqin va o’rta masofaga uzatishda qo’llaniladigan usuldir. Bunda uzatish uchun eng oz vaqt ketadi va to’pni yaxshi nazorat qilinadi. To’pning uchib chiqish vaqtidagi panjalarning qo’shimcha harakati o’yinchiga yo’nalish va katta diapazonda to’pning uchish trayektoriyasini o’zgartirishga imkon beradi Tayyorlov qismi: qo’lni to’p bilan o’ng yyelkaga olib borishdi (o’ng qo’l bilan uzatishda to’p o’ng qo’l panjasida turadi va ushlash uchun chap qo’l bilan yo’rdam beriladi, tirsak ko’tarilmasligi kerak; shu bilan bir vaqtda o’yinchi o’ng tomonga buriladi. Ko’krakdan ikki qo’llab to’pni otishdan ko’proq uzoq masofalardan savatga hujum qilish uchun foydalaniladi. Agar himoyachi faol qarshilik qilyotgan bo’lsa, otishning usulini shug’ullanuvchilar tezroq o’zlashtiradi, modomiki unung tuzilishi to’pni o’sha usul bilan uzatishning tuzilishiga yaqin. Tayyorlov qismi: to’pni o’ng oyoq ko’tarilganda tutiladi (o’ng qo’llab tashlash paytida). To’pni tutilgan tomondagi qadam kattaroq (uzunroq) tashlanadi. Keyingi qadam qisqartirilgan, to’xtatadigan bo’lishi kerak o’yinchi tezroq va kuchliroq depsinishi va yuqoriga deyarli tikka ko’tarilishi kerak. Maydondan depsinilgan paytda to’pni yelka ustiga chiqariladi va o’ng qo’lning burilgan panjasiga qo’yiladi. 22 Asosiy qism: sakrashning yuqori nuqtasida to’pning halqaga iloji boricha yaqinlashish uchun qo’l to’g’rilangan, to’p barmoq panjasining yumshoq harakati bilan itarib chiqariladi, unga qarama-qarshi (teskari) aylanish beriladi. Sakraganda yuqoridan bir qo’llab to’p otish (sakraganda to’p otish) zamonaviy basketboldagi hujumning asosiy vositasidir. Jahonning kuchli erkaklar jamoalari musobaqalarida o’yindagi hamma to’p otishlarning 70 foizgachasi huddi shu usul bilan har xil masofalardan bajariladi, bu otishning bir qancha ko’rinishlari bor. Ularni masofaga qarab va himoyachining qarshi harakatining xususiyatiga qarab tanlanadi. Namuna sifatida bu otishning o’rta masofadan otish holatini tahlil qilamiz.Tayyorlov qismi: o’yinchi to’pni harakatda oladi va darhol o’ng oyoq bilan to’xtatuvchi qadam qo’yadi. So’ng o’ng oyog’i yoniga chap oyog’ini qo’yadi, tirsaklarini bukib to’pni chap qo’l bilan yuqoridan-yonidan ushlagan holda uni o’ng qo’l bilan bosh ustiga olib chiqadi. Sakraganda yuqoridan bir qo’llab to’p otish (sakraganda to’p otish) zamonaviy basketboldagi hujumning asosiy vositasidir. Jahonning kuchli erkaklar jamoalari musobaqalarida o’yindagi hamma to’p otishlarning 70 foizgachasi huddi shu usul bilan har xil masofalardan bajariladi, bu otishning bir qancha ko’rinishlari bor. Ularni masofaga qarab va himoyachining qarshi harakatining xususiyatiga qarab tanlanadi. Namuna sifatida bu otishning o’rta masofadan otish holatini tahlil qilamiz. Tayyorlov qismi: o’yinchi to’pni harakatda oladi va darhol o’ng oyoq bilan to’xtatuvchi qadam qo’yadi. So’ng o’ng oyog’i yoniga chap oyog’ini qo’yadi, tirsaklarini bukib to’pni chap qo’l bilan yuqoridan-yonidan ushlagan holda uni o’ng qo’l bilan bosh ustiga olib chiqadi. Asosiy qism: o’yinchi ikkala oyog’i bilan depsinib sakraydi, bunda gavda to’g’ri halqa tomonga burilgan, oyoqlar biroz bukilgan. Sakrashning yuqori nuqtasiga yetgan paytda o’yinchi o’ng qo’lining oldinga-yuqoriga to’g’rilanishi bilan to’pni hamda barmoq panjalarining kuchli, lekin mayin harakati bilan yo’naltiradi. To’pga teskari aylanma harakat beriladi. O’ng qo’l panjasining harakati boshlangan paytda chap qo’l to’pdan olinadi 23 To’pni ilib olish va uzatishlar. To’pni ilib olish bir yoki ikki qo’llab bajariladi (59-rasm). Bu harakatlar ko’krak va yelka balandligida, yuqorilab va pastlab hamda dumalab va maydon bo’ylab uchib kelayotgan to’plarni ilish texnikasiga kiradi.Basketbolchi to’pni ilib olish uchun har doim ikki qo’lini oldinga cho’zadi, panjalarini yarim oysimon ochadi, bosh barmoqlarini bir-birlariga qaratadi, qolgan barmoqlari esa oldinga-yuqoriga qaratilgan bo’lib, ular keng ochilgan, yarim bo’sh holatda bo’ladi. To’p barmoqlar uchiga tegishi bilan o’yinchi uni mahkam ushlab o’ziga tortib oladi, ya’ni to’pning uchish tezligini pasaytirib, navbatdagi harakatlarni bajarish uchun qo’llarini bukib o’ynashga qulay holatni egallaydi. Pastdan uchib kelayotgan to’pni ushlab olish uchun u oyoqlarini ko’proq bukib, biroz oldinga egiladi, to’g’rilangan qo’llar pastga tushiriladi va panjalar to’pga qarata ochiladi. Shunday qilib, aytib o’tilgan usullar joyda turganda, harakatda va sakrash paytlarida qo’llaniladi. To’pni ilib olgandan so’ng endi uni uzatishga ham tayyor bo’lish kerak. To’pni uzatish o’yinchilarning o’zaro harakatlarida asosiy texnik usullardan hisoblanadi. O’yin davomida to’pni uzatishning turli usullari qo’llaniladi va uni savatga tashlash amalga oshiriladi. To’pni uzatish juda qisqa muddatda, qo’llarning tez harakati, gavdaning ustunligi va kaft panjalarini siltash natijasida amalga oshiriladi. Bu ish himoyachining diqqatini to’p uzatilayotgan o’yinchiga jalb qilmaslik hamda tezlik va aniqlik bilan to’pning asosiy yo’nalishini raqibga sezdirmaslik 24 O’yinchi istalgan yo’nalishda, oldinga yoki orqasi bilan, har xil startga oud holatlardan maydon ichida tezlasha olishi, yugurish tezligi va yo’nalishini tez o’zgartira olishi kerak. Raqib uchun kutilmagan holda yugurish tezligini oshirish yoki startli tezlanish sport o’yinlarida keskin yugurish deyiladi. Keskin yugurish raqib ta’qibidan qutilish va bo’sh joyga chiqishning eng yaxshi vositasidir. Keskin yugurishni amalga oshirish uchun birinchi 4-5 qadamni shiddatli qilib, oyoqni uchi tomondan qo’yiladi. Yugurish tezligi qadamni uzaytirish tufayli osha boradi. Shu paytda o’yinchi to’pni olishga tayyor bo’lishi kerak.Yugurish yo’nalishini o’zgartirishni o’yinchi, harakat yo’nalishiga qarama- qarshi tomonga, oldinga chiqarib qo’yilgan oyoqning kuchli itarishi bilan amalga oshiradi gavdasini yangidan tanlagan yo’nalishi tomonga egadi. Sakrashlar. Sakrashlardan xuddi mustaqil malakalardan foydalanilishadi. Ular texnikaning boshqa usullarining elementlari ham hisoblanadi. O’yinchilar ko’proq yuqoriga va uzunlikka-yuqoriga sakrashlardan yoki qayta-qayta sakrashlardan foydalanishadi. Sakrashni bajarishning ikki usulini yani ikki oyoq bilan depsinib va bir oyoq bilan depsinishni qo’llashadi. Ikki oyoqlab depsinish bilan sakrashni ko’proq joydan turib asosiy holatdan bajarishadi. O’yinchi tezda oyoqlarni bukadi, qo’llarni tirsakda bir oz bukib, orqaga o’giradi va boshni sal ko’taradi. Depsinish oyoqlarni kuchli bukish bilan, gavdaning va qo’llarning oldinga-yuqoriga keskin harakati bilan amalga oshiriladi. Yugurib kelib ikki oyoqlab depsinib sakrashni odatda, savatga to’p otish paytida va shchitdan sapchib qaytgan to’p uchun kurash paytida qo’llashadi. Bir oyoq bilan depsinib sakrashni yugurib kelib bajarishadi. Depsinishni shunday bajarishadiki, yugurib kelishning inersiya kuchlaridan to’la foydalaniladi. Depsinishdan oldin yugurishning oxirgi qadamini oldingilaridan ancha katta qo’yishadi. Tizza bug’imlarida bir oz bukilgan depsinuvchi oyoqni oldinga chiqarishida va depsinish uchun tovondan oyoq uchiga dadil qo’yishadi. Boshqa oyog’i bilan oldinga – yuqoriga tez siltab, tana og’irligining umumiy markazi tayanch ustidan o’tish paytida esa uni tos suyagi bilan son suyagi qo’shilgan joyda 15 To’pni ilish bir yoki ikki qo’llab bajariladi. Bu harakatlar ko’krak va yelka balandligiga, yuqorilab (boshdan baland) va pastlab (tizzadan past) hamda dumalab va maydondan sapchib kelayotgan to’plarni ilishlarga ajratiladi. O’rtacha balandlikda kelayotgan to’pni ikki o’qllab ilish eng asosiy usullardan hisoblanadi. Basketbolchi bir oz bo’shashgan qo’llarni uchib kelayotgan to’pga qarshi to’g’irlaydi. Panjalar yarim oysimot ochilgan bosh barmoqlarni bir- birlariga qarab yo’naltirilgan, qolganlari esa oldinga yuqoriga qaratib keng yoyilgan bo’ladi. To’p barmoqlarning ichiga tegishi bilanoq basketbolchi uni mahkam ilib oladi, to’pning uchish tezligini kamaytiradi. Keyingi harakatlarni bajarish uchun u qulay holatini egallaydi va qo’llarini bukib to’pni gavdaga yaqinlashtiradi. To’pni uzatish. To’pni uzatish asosiy texnik usul hisoblanadi. Uning yordamida basketbolchilar o’zaro harakatlarini bajaradilar. O’yin davomida uzatishning har xil usullari qo’llaniladi. O’yin sharoitiga qarab uzatishlar turli: dastlabki holatlardan bir joyda turib harakatda sakrab; har hil harakatlarda yaqin masofaga, uzoq masofaga, past va yuqori troyektoriya bilan yo’nalish bo’yicha maydonning eni, bo’yi, diognali bo’ylab bajarilishi mumkin.Ikki qo’llab ko’krakdan va yuqoridan to’p uzatish usullari zamonaviy basketbolda ko’proq 8 tegib ketib, to’p chiziq tashqarisiga chiqib ketganda; d) hakam to’p qaysi o’yinchiga tegib chiqqanini bilolmay qolganida; e) to’p halqa va shit orasida qisilib qolganda, bahs to’pi deb hisoblanadi. Bahs to’pining o’yinga kiritilishi qarshi jamoalarning ikkita o’yinchilari orasiga doirada to’pni tepaga otishdan boshlanadi. Bunda hakam to’pni juda yuqoriga otadi. Shu payt o’yinchilar birdaniga sakrab to’pni qo’llari bilan urib yuborishga harakat qiladilar. Agar to’p o’yinchilarning qo’liga tegmay qaytib tushsa, unda to’p qayta tashlanadi. O’yin paytida nimalarni qilish mumkin-u, nimalarni qilish mumkin emas Agar o’yinchi to’pni ataylab oyog’i bilan tepib yoki qo’li bilan urib yuborsa, to’p boshqa jamoaga beriladi. Bordi-yu, o’yinchining oyog’i bexosdan tegib ketsa, unda jarima ham berilmaydi, o’yin ham to’xtatilmaydi. To’pni yerga faqat bir (o’ng yoki chap) qo’l bilan urib yurib harakat qilishga ruxsat etiladi. To’p bilan qancha qadam qo’yilsa ham xato bo’lmaydi (to’p yerga urib yurilsa, albatta). To’pni yerga urib yurish, yugurish to’xtatildi deb aytish, bu o’yinchining to’p bilan to’xtaganidir. Shundan so’ng u to’pni savatga tashlashi yoki sherigiga uzatishi mumkin. O’yinchi to’p bilan xohlagan tomonga burilishi, harakatda bo’la turib, ikki qadam yurib to’xtashi, to’pni uzatib yuborishi, to’pni savatga otish uchun sakrashi mumkin, ammo oyog’i yerga tushmay, to’pni otib ulgurishi kerak. Sakrab to’pni ilib olib bir oyoqqa tushish (shu tushgan oyoq boshqa qadam qo’yilgunicha) tayanch oyoq deb hisoblanadi, bordi-yu qadam qo’yib yurilsa, unda „probejka“ deyiladi. Bundan tashqari, o’yinchilar zonalar haqidagi qoidani ham bilishlari zarur, chunki jamoalarning o’z zonasi hamda raqibning zonasi degan tushunchalar mavjud. Agar o’yinchi hisoblangan hujumchi oldingi zonaga o’tsa, u o’yinchi orqa 32 ASOSIY QISM 1.1. Basketbol o’yin texnikasi va taktikasi O’yin texnikasi – basketbolning rivojlanish jarayonida shakllangan musobaqaning konkret vaziyatlarni eng muvaffaqiyatli ochishga qaratilgan usullar yig’indisidir. Basketbol o’yinni texnikasini bir tartibda o’rganish uchun uning klassikafikatsiyadan foydaniladi. Basketbol o’yinni 2 bo’limdan tashkil topgan turli texnik priyomlar yordamida o’tkazildi. Bu hujum texnikasi va himoya texnikasi har bir bo’lim hujum va himoyadan qo’llaniladigan texnik priyomlarning guruhlarning tashkil topadi. Usul gruppalari ularning har xil yo’llar bilan bajarilishini o’z ichiga oladi. Oyoqlarni to’g’ri ishlata bilish va chalg’itish usullari ikkala bo’limga ham qarashlidir. Usullarning ayrim bajarish yo’llari o’z navbatida bajarilish harakteriga ko’ra bir biridan farq qiladi. Masalan usuli bir joyda turib, harakatda bo’lganda yoki sakraganda bajarish mumkin. Hujum texnikasi. Hujumda qo’llaniladigan hujum texnikasi texnik priyomlarga to’pni ilish va uzatish, uni yerga urib olib yurish, savatga otishlar , chalg’atishlar kiradi. Ular maydonda harakat qilish to’xtalishlar va burilishlar kabi usullar bilan birgalikda bajariladi. Bu usullarni bajarish eng qulay va mustahkam dastlabki holat turishidan boshlanadi. Bunda oyoqlar bukilgan, gada bir oz oldinga egilgan, uning og’irligi oyoqlarda barobar taqsimlangan, qo’llar to’pni olish va ushlab turish uchun qulay holda ko’krak oldida bukilgan bo’lishi kerak. To’p keng yoyilgan barmoqlar bilan kaftlarga to’liq tekizilmagan holda tutib turiladi. Maydonda harakat qilish texnikasi. Basketbolchi yurish, sakrash, to’htash va burilish yordamida maydonda harakat qiladi. Bu guruhda priyomlarni oyoqlarning to’g’ri ishlashiga asoslanadi. To’p bilan bajariladigan usullar texnikasi. 7 Mini-basketbol o’yini uchun 12 yoshgacha bo’lgan bolalarga ham kattalarga mo’ljallangan (28 — 15 metrli) maydon ajratiladi, ammo jarima to’pini tashlash uchun savatdan 4 metrli masofa belgilanadi. Shitning o’lchovi 90 · 120 sm bo’lib, unga savat yerdan 2 metr 60 sm balandlikda o’rnatiladi. To’pning og’irligi 450 — 500 gramm bo’ladi. Basketbol savati rasmiy maydonda temir halqali bo’lib, halqaning aylanasi 45 sm bo’ladi, unga savat ingichka arqonchadan to’qiladi. Halqaga o’rnatilgan savatning pastki qismi tor bo’lishi lozim, chunki tashlangan to’p undan asta- sekinlik bilan o’tib tushishi kerak. Savatning halqasi poldan 3 metr 5 sm balandlikka o’rnatiladi, toki bo’yi eng uzun o’yinchilar ham savatga o’ziga yarasha mehnat qilib to’p tushirsinlar. Savat shitga mumkin qadar puxta o’rnatiladi. Temirdan yasalgan ikki tomoni qayirma mix bilan mustahkamlanadi. Shit oddiy taxtalardan yasalishi yoki atrofi temirli oynasimon plastik materialdan ishlanishi mumkin. Agarda haqiqiy halqa topilmasa, unda halqani qo’lbola qilib yasash ham mumkin. Qo’lda yasalgan shitni 1,8 · 1,05 metrli halqali savati bilan maydonning yon chizig’iga o’rnatilgan ustunga mahkamlash mumkin (54-rasm). Bordi-yu, buning ham iloji bo’lmasa, bitta savatni devorga yoki ustunga o’rnatib qo’yilsa, shunda ham asosiy o’yinlarni o’rgatish va ikki tomonli mashg’ulotni o’tkazish mumkin. Mashg’ulotda amal qilinadigan asosiy qoidalar Mashg’ulot boshlanishidan oldin tayyorlov mashqlarini bajaring, tanani qizdiring, qo’l panjalarini qisib-yozing, kaftlarni aylantiring, silkiting va hokazo. Keyin oyoq uchlarida, tovonlarda yuring, so’ng oyoqlarni keng va dadil oldinga, yonga tashlab yuring. Basketbolchining dastlabki holati —tik turishi va joydan joyga siljib yurishi Basketbolchi maydon bo’ylab joydan joyga o’tib yurish uchun yurib, sakrab, to’xtab, aylanib harakat qiladi. 05,1 m 1 ,80m 0 ,59 m 0,45m 13 Basketbol o’yini qoidalari . Basketbol o’yinini yaxshi bilish uchun o’yin qoidasini ham nazariy, ham amaliy jihatdan mukammal bilish kerak. Qoidani bilmay turib, siz na jamoaga, na o’zingizga naf keltirasiz va na savatga to’p tushira olasiz.O’yin qur’a tashlash va ikkala jamoaning 2 tadan o’yinchilari markaziy doirada turishi hamda hakamning o’rtaga to’p tashlashidan boshlanadi. O’yinning ikkinchi yarmini boshlashda tomonlar o’rin almashadilar. To’p savatga tepadan to’liq tushib o’tsa, savatga to’p tushdi, deb hisoblanadi. Agar to’p savatga tegib, tagidan o’tib tushsa, unday to’p hisoblanmaydi. To’p o’yin paytida savatga tushsa, jamoa buning uchun 2 ochko oladi. To’p savatga 6 metr 25 sm masofadagi chiziqdan tushsa, 3 ochko beriladi. O’yinchilar to’pni uzatishi, dumalatishi, bir qo’li bilan yerga urib yurishi, savatga tashlashi mumkin. To’p savatga tushib bo’lgandan so’ng, uni o’yinga yon chiziqdan kiritilishi qarshi jamoaning bironta o’yinchisi tomonidan bajariladi. To’pni ilib olgan o’yinchi faqat 2 qadam harakat qila oladi. Joyda turib u bir qadam qo’yishi, ikkinchi qadamda esa to’pni uzatishi yoki savatga tashlashi, yoki to’pni yerga urib, undan so’ng yana harakat qilishi mumkin. Raqibni ushlash, itarish, turtish man etiladi. Jamoa hujum qilishi uchun 24 soniya vaqt beriladi. Agar to’p savatga tushmay yoki shitga tegib qaytgach, 24 soniya ichida harakat qayta boshlanmasa, yoki shu 24 soniyada hujum qilishga ulgurmay qolinsa, to’p raqib jamoaga beriladi. O’yin vaqtida qo’pollik qilgan o’yinchilarga jarima beriladi. Masalan, to’pni savatga tashlayotgan o’yinchining qo’liga boshqa bir o’yinchi ursa yoki turtsa 2 ochko jarima beriladi. Himoya qilaman deya qo’pollik qilsa ham 1 ochko jarima beriladi. Agar o’yin davomida o’yinchi besh marta jarima olsa, u maydondan chiqariladi. Bordi-yu, jamoada birgina o’yinchi (o’yinchilar jarima olib chiqib ketaverishlari hisobiga) qolsa, u holda o’yin to’xtatiladi va qarshi jamoa g’olib deb e’lon qilinadi. Bahs to’pi. Bu quyidagi holatlarda: a) raqib o ’ yinchilar to ’ pni mahkam ushlab olib , talashib - tortishib qolib , hech qaysi o ’ yinchi to ’ pni ota olmaganda ; b) ikkala jamoa o’yinchilarining qo’llari bir vaqtda to’pga 31 maqsadida qilinadi. Zamonaviy basketbolda ikki qo’llab ko’krakdan, yuqoridan, pastdan va qo’ldan qo’lga to’p uzatishlar asosiy to’p uzatish usullari hisoblanadi. To’pni bir qo’llab uzatish va ilib olish usuli ham basketbolda ancha keng tarqalgan bo’lib, o’yin maydonida istagan maso- faga qo’llaniladi. Bir qo’lda yelkadan to’pni uzatish texnikasi eng asosiy hisoblanib, bunda to’pni yaxshi tutib turish, panjaning harakati bilan qo’ldan chiqib ketishi paytida uning yo’nalishini o’zgartirib yuborish mumkin. 25 Tik turish dastlabki holat bo’lib, eng qulay sanaladi. O’yinchilar himoyada bu holatni egallab xohlagancha bir joydan ikkinchi joyga yugurib o’tadilar. Bunda, ko’pincha, oyoqlar yelka kengligida bo’lib, gavda og’irligi ikkala oyoqqa bir tekis tushiriladi. Tizzalar bukilgan holatda, gavdani biroz oldinga tashlab, bel qismini to’g’ri ushlab, bosh ko’tarilgan holda, qo’llar esa tirsakdan bukilgan va biroz yon tomonga qaratilgan holatda bo’ladi (56-rasm). Basketbolchining turishi dastlabki tik holatda ham, o’rtacha pastroq holatda ham bo’lishi mumkin. Maydonda harakat qilish texnikasi. Basketbolning maydon bo’ylab harakat qilishlar, hujum qilish vazifalarini bajarishga yo’naltirilgan va konkret o’yin harakatlarini amalga oshirish davomida yuzaga kelgan butun harakatlar tizimining bir qismi hisoblanadi. Ular basketbol texnikasi asoslaridir. O’yinchi maydon bo’ylab harakat qilish uchun yurish, yugurish, sakrash, to’xtalish, burilishlardan foydalanadi. Shu usullar yordamida u joyni to’g’ri tanlab olishi, uni ta’qib qilayotgan raqibdan uzoqlashishga (qochishga) va keyingi hujum uchun kerakli yo’nalishga chiqishi, boshqa usullarni bajarish uchun eng yaxshi, qulay dastlabki holatlarni egallashga erishishi mumkin. Bundan tashqari to’p bilan ajratiladigan ko’pgina texnik malakalarning harakatda va sakrab to’p otish va harakatlarning samaradorligi harakat paytida oyoqning to’g’ri ishlashiga va muvozanatni saqlashga bog’liq. Yurish. Yurish o’yinda maydonda harakat qilishning boshqa usullariga nisbatan kamroq qo’llaniladi. Asosan undan qisqa fazalarda pozitsiyani almashtirish uchun yoki o’yin harakatlarining muddati susayganda, shuningdek, yugurish bilan qo’shilishidagi harakat tempini almashtirish uchun foydalaniladi. Odatdagi yurishdan farqli o’laroq, basketbolchi tizzada bir oz bukilgan oyoqlari bilan bir joydan ikkinchi joyga o’tadi, bu unga qo’qqisdan tezlanish uchun imkon beradi. Yugurish. Yugurish o’yinda harakat qilishning bosh vositasi hisoblanadi. U yengil atletikadagi yugurishdan ancha farq qiladi. 14 yo’l qo’yganida 1, 2, 3 jarima to’pi berishda qo’llaniladi. Bunday jarima to’pini tashlashni, ko’pincha, qo’pollikka uchragan o’yinchi bajaradi. O’yinchi to’pni jarima chizig’ini bosmay turib, xohlagan usul bilan tashlashi lozim. Lekin to’p avval halqaga, savatga yoki shitga borib tegishi kerak. Bu qoida bajarilayotganda boshqa o’yinchilar xalaqit bermasliklari lozim. Agar o’yinchilar to’p trapetsiya chizig’idan nari tushguncha bosib o’tsalar, to’p qayta tashlanadi. Texnik fol — qo’pol muomala jarimasi. Bu jarima to’pi zaxiradagi o’yinchiga, murabbiyga nisbatan qo’llaniladi. Agar ular hakamni haqorat qilib (masxaralasa, qo’pol so’z aytsa), o’yinning tinch o’tishiga xalaqit bersa, ikkita jarima to’pi beriladi. To’pni ushbu jarimani bajaruvchi jamoaning xohlagan o’yinchisi maydonning markaziy chizig’idan kiritadi.Shaxsiy fol tez-tez uchrab turadi va u, ayniqsa, hujumchi bilan himoyachining to’p uchun kurashi paytida, shit tagida sakraganda, to’pni biri tushirishga, ikkinchisi, ya’ni himoyadagi o’yinchi xalaqit berib, to’pni qaytarishga harakat qilganida qo’pollik qilib, qo’liga urib qo’yishi, gavdasi bilan turtishi yoki to’pni tashlaganda ushlab qolish natijasida sodir bo’ladi. Mana shunday xatolarga yo’l qo’yilganda hakam jarima to’pini belgilaydi. Har bir jamoa o’yin davomida xohlaganicha o’z o’yinchilarini almashtirish huquqiga ega (jarima to’pini tashlashda, bir daqiqali vaqt olganda, o’yinchi jarohatlanganda, to’p maydondan tashqari chiqqanda, agar to’p o’sha jamoaning o’zida bo’lganda). Har bir jamoa o’yin yarmida 2 daqiqali tanaffus olish huquqiga ega. 34 zonaga to’p uzatishi man etiladi. O’rta chiziqdan orqaga to’p uzatish mumkin emas. Basketbol o’yini to’rt taymdan iborat bo’lib, har qaysi taym 10 daqiqa davom etadi. Birinchi taym—10 daqiqa o’yin, 2 daqiqa tanaffus; ikkinchi taym — 10 daqiqa o’yin, 15 daqiqa tanaffus; uchinchi taym — 10 daqiqa o’yin, 2 daqiqa tanaffus; to’rtinchi taym —10 daqiqa o’yin. Mabodo, o’yinning ikkinchi yarmi tugallanishi oldidan natija durang bo’lib qolsa, yana 5 daqiqa qo’shimcha vaqt beriladi. Uch, besh, o’n soniyali qoidalar . Hujumchining oldingi hujum zonasiga o’tib, jarima tashlash maydonchasiga kirib olishiga uch soniyali qoida deb aytiladi. U yerda to’pli va to’psiz hujumchi 3 soniyadan ortiq bo’lishi man etiladi. Agar to’pli o’yinchi shu jarima maydonchasiga tushib qolsa, u uch soniya ichida to’pni savatga tashlashi kerak. Besh soniyali qoidada , agar o’z zonasi ichidagi o’yinchi to’pni olgach, 5 soniyada uni uzatmasa, dumalatmasa yoki yerga urib yurmasa, hakam to’pni oladi va „bahsli to’p“ belgilaydi. Jarima to’pini tashlayotgan o’yinchi ham 5 soniya ichida to’pni tashlashi kerak. O’n soniyali qoida hujumga o’tayotgan jamoa o’zining zonasidan oldingi zonaga o’tishida ishlatiladi.Jarima to’pi . Bu qoida, amalda, hujum vaqtida, bir jamoaning o’yinchilari raqibini (himoyachini, ayrim paytlarda hujumchi bo’lishi ham mumkin) qo’pollik bilan turtib, qo’liga urib yuborsa va shu kabi xatolarga 33 Burilishlar. Hujumchi himoyachidan qutilish uchun, to’pni urib chiqarishidan saqlash uchun fintlarini ishlatib, so’ng savatga hujum qilish uchun burilishlardan foydalanadi. Burilishning ikkita oldinga va orqaga burilish usuli bor. Oldinga burilish basketbolchi yuzi bilan qayoqqa qaragan bo’lsa, shu tomonga qadam tashlab o’tish yo’li bilan bajariladi, orqaga burilish esa – u orqasi bilan qaysi tomonga qadam tashlab o’tish yo’li bilan bajariladi. To’p bilan bajariladigan usullar (texnikasi). To’p bilan bajariladigan usullar quyidagi texnik malakalarni: to’pni ilib olish, uzatish, urub yurish va to’pni savatga otishni o’z ichiga oladi. To’pni ilib olish – bu malakaning yordamida o’yinchi ishonarli ravishda to’pni egallab olish va u bilan keyingi hujum harakatlariga kirishishi mumkin. To’pni ilib olish, keyinchalik to’pni oshirib berish, olib yurish yoki otishni bajarish uchun ham dastlabki holat hisoblanadi, shuning uchun harakatlar o’z tuzilishsi bilan keyingi usullarni aniq va qulay bajarilishini ta’minlashi lozim. O’yinchi to’pni xali ilmay turib, uni keyin qayoqqa va kimga uzatishni bilishi kerak. To’pni ikki qo’l bilan ilib olish. To’pni ikki qo’l bilan ilib olish, to’pni egallashning eng oddiy va shu bilan birga ishonchli usuli hisoblanadi. Tayyorlov qismi: agar to’p o’yinchiga ko’krak yoki bosh balandligiga yaqinlashayotgan bo’lsa, unda qo’llarni to’pga qarshi chiqarish, bo’sh barmoqlar va panja bilan to’pni tutish, to’p hajmiga nisbatan kattaroq voronkani hosil etish kerak. Asosiy qismi: to’p barmoqlarga tegish vaqtida unga panjalarni yaqinlashtirib, barmoqlar bilan ushlash kerak (kaft bilan emas), qo’llarni esa ko’krakka tortib, tirsak bo’g’inlarida bukish kerak. Qo’llarni bukish uchib kelayotgan to’pning urish kuchini pasaytiradigan amortizatsiyon harakat hisoblanadi. Yakunlovchi qism: to’pni qabul qilgandan keyin gavdani yana ozgina oldinga tashlanadi: yoyilgan tirsaklar bilan raqibdan saqlanayotgan to’pni keyingi harakatlarga tayyorlash holatiga olib chiqiladi. Agar to’p ko’krak balandligidan 18 Uzatish – bu uchish yordamida hujumni davom ettirish uchun o’yinchi to’pni sherigiga yo’naltirilgan malakadir. To’pni to’g’ri va aniq uzatishni bilish – o’yinda basketbolchilarning birgalikdagi aniq, maqsadga yo’naltirilgan xarakterlarining asosidir. To’pning har xil uslublari bor. Ularni u yoki bu o’yin holati, to’pni uzatish lozim bo’lgan oraliq, sherigining joylashishi yoki harakat yo’nalishi raqiblarining qarshi harakat uslublarini va xarakteriga qarab qo’llaniladi. Pereferik ko’rish, qo’l harakatlarining tezligi, tadbirkorlik, aniq va taktik fikrlash – to’pni xatosiz uzata oladigan basketbolchilarni xarakterlovchi sifatlardir. Uzatishning uslublarini bajarish tezligi va aniqligi ma’lum darajada panja va barmoqlarining usulni asosiy qismida juda tez ishlashiga bog’liq. To’pni uzatishda asosan panja va barmoqlar bilan harakat qilish kerak, o’shanda uzatish yo’nalishini aniqlash raqibga qiyin bo’ladi. To’pni qabul qilayotgan sherikni ko’rish kerak, lekin unga qarab turmaslik lozim. Uzatish paytida muvozanat holatini saqlash lozim, bo’lmasa uzatishga mo’ljallangan yo’nalish raqib tomondan to’sib yo’ to’p olib qo’yilishi mumkin, o’yinchi esa beihtiyor xato “yugurish” qilib qo’yadi (uchinchi qadam qo’yadi yoki joyidan siljiydi). To’pni ko’krakdan ikki qo’l bilan uzatish – nisbatan oddiy o’yin paytida, raqibning ta’qibi bo’shroq bo’lganda, to’pni yaqin va o’rta masofadagi sherigiga aniq va tez yo’naltirishga imkon beruvchi asosiy usuldir (5-rasm). Tayyorlov qismi – barmoqlari yoyilgan panja bel balandligi to’pni erkin ushlab turadi. Tirsaklar bir oz bukilgan. Qo’llarning aylana harakati bilan to’pni ko’kragiga tortadi. Asosiy qism – to’p qo’llarni oxirigacha tez tog’rilash bilan oldinga yuboriladi, orqaga aylanish harakatini beruvchi panjalar harakati bilan to’ldiradi. Yakunlovchi qism: to’pni uzatgandan keyin qo’llarni bo’sh tushiriladi, o’yinchi to’g’rilanadi, so’ng esa bir oz oyoqlarni bukilgan holatga qaytadi (shunday yakunlovchi qism uzatishning boshqa usullariga ham xos). Agar raqib to’pni ko’krak balandligida uzatishga halaqit bersa, unda to’pni shunday yuborish 21 1.2 Basketbol o‘yinida to‘pni urib yurish va to‘pni uzatish texnikasi To’xtashlar. Vaziyatga qarab o’yinchi, keskin yugurishlar va yugurish yo’nalishini o’zgatirishlar bilan bir qatorda raqib ta’qibidan bir oz bo’lsa ham qutilishga, bo’sh joyga chiqishga va keyingi hujum harakatlari uchun imkoniyatga ega bo’lish maqsadida kutilmagan (qo’qqisdan) to’xtashlardan foydalanadi. To’xtalish ikki uslubda sakrab va ikki qadam bilan amalga oshiriladi. 17 O’yinchi to’pni o’ng qo’li bilan uzatish uchun qo’lini bukib, uni o’ng yelkasiga shunday yaqinlashtirishi lozimki, bunda uning o’ng qo’li to’pni orqasidan, chap qo’li esa uni old-past tomonidan tutib turishi, tirsaklar pastga tushirilgan bo’lishi lozim. Basketbolchi o’ng qo’lini to’g’rilay turib, chap qo’lini pastga tushiradi va panjaning keskin harakati bilan to’pni kerakli tomonga uzatadi. Unutmangki, ushbu to’p uzatish texnikasi eng tez uslub hisoblanib, u raqibining savatiga yaqinlashishga yordam beradi. To’pni sherigingizning ko’krak qismiga uzatishga harakat qilsangiz, uni ilib olishga qulaylik yaratgan bo’lasiz. To’pni sherigingizga faqat u kutib turgandagina uzating. Agar sherigingiz qarshingizdan yugurib kelayotgan bo’lsa, unga to’pni aniq qilib sekingina uzatib qo’ya qolganingiz ma’qul. To’pni yuqoridan bir qo’llab uzatishda qo’lni to’g’ri, orqaga va yuqoriga ko’tarib uzatiladigan tomonga qaratish hamda chap yon bilan turib „kryuk“ usulini amalga oshirish lozim. Buning uchun, avval, qo’llarni to’g’rilab pastga tushirib, to’pni uzatadigan qo’lning kaftiga o’tkaziladi, yon tomondan doira hosil qilib, boshni orqa tomonga ko’tarib, panjani keskin bukib, to’pni sherigiga uzatadi. 26 Kirish O’zbekiston Respublikasi Prezident Shavkat Mirziyoyev sportni ommalashtirish va iqtidorli sportchilarni tayyorlash chora-tadbirlar dasturini qabul qildi.Sport musobaqalari «tuman—viloyat—respublika» zanjiri asosida tashkil etilishi belgilandi. Birlamchi saralash bosqichidan o’tmagan sportchilar viloyat va respublika bosqichida ishtirok etmaydi; Milliy terma jamoalarga barcha bosqich musobaqalarida ishtirok etib g’olib yoki sovrindor bo’lgan yoshlar saralab olinadi; Har yili mahalla va muassasalar jamoalari ishtirokida ko’p bosqichli Hokim kubogi tashkil qilinadi.Xalqaro tajriba va standartlar asosida sport turlari bo’yicha milliy chempionatlar o’tkazish tartibi ishlab chiqiladi.Prezident sport sohasidagi ilmiy salohiyatning amaldagi holati ham talab darajasida emasligini tanqid qildi.«Birorta sport turi bo’yicha mahalliy olimlar tomonidan na metodika, na dastur ishlab chiqilgan. Sport diyetologiyasi, farmakologiyasi, psixologiyasi, sport muhandisligi, kardiomashg’ulotlar bo’yicha bizda umuman mutaxassislar tayyorlanmaydi. Bugungi kunda sportchilarni tayyorlash 30 yil oldingi dasturlar asosida amalga oshirilmoqda», deydi davlat rahbari. Jismoniy tarbiya va sport universiteti, respublika malaka oshirish hamda sport ilmiy-tadqiqot institutlarining roli umuman sezilmayotgani qayd etildi. Olimpiya sport turlari bo’yicha sportchilarni jismoniy va ruhiy tayyorlash, ularni sog’lom ovqatlantirish dasturlarini ishlab chiqish; kelgusi o’quv yilidan boshlab Jismoniy tarbiya va sport universitetida sport diyetologiyasi, muhandisligi va kardiomashg’ulotlar,Tibbiyot akademiyasida sport meditsinasi va farmakologiyasi bo’yicha mutaxassislar tayyorlashni yo’lga qo’yish; Yiliga kamida 20 nafar mahalliy trener, sport shifokori va boshqa mutaxassislarni xorijda malaka oshirish tizimini joriy etish; Jismoniy tarbiya va sport ilmiy tadqiqotlar instituti faoliyatini tanqidiy ko’rib chiqib, uni takomillashtirish bo’yicha taklif kiritish topshirildi. 3 Basketbol o’yinida to’pni savatga otish texnikasi Mundari ja: Kirish…………………………………………………………………………… .. 3 ASOSIY QISM 1.1. Basketbol o’yin texnikasi va taktikasi…………………………………….. .7 1.2. Basketbol o’yinida to’pni urib yurish va to’pni uzatish texnikasi……… 16 1.3. Basketbol o’yinida to’pni savatga otish texnikasi ………………………...25 Xulosa………………………………………………………………………….....33 Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………35 2 Sport bazalari va inshootlarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, zamonaviy standartlarga javob beradigan yangi sport obyektlarini barpo etish, ulardan maqsadli va samarali foydalanish; Kurs ishning dolzarbligi . Yosh sportchilar deganda avvalo umumta’lim maktablari,oliy ta’lim muassasalari talabalari o’rtasidagi sport to’garaklari va sport maktablardagi kichik yoshli guruhlarda shug’ullanuvchi o’g’il - qizlar va bolalarni tushunamiz.Ularda asosan maxsus jismoniy tayyorgarlik va jismoniy sifatlar darajasini oshirish va maxsus mashqlarni o’rgatish asosiy dolzarb masala bo’lib qoldi. Tabiiyki bunday tarbiyaviy jarayonlarda jismoniy sifatlarni tarbiyalashga alohida e’tibor beriladi. Bunda murabbiyning iste’dodi, tajribalari muhim o’rin egallaydi.Jismoniy sifatlarni (kuch, tezlik, chidamlilik, egiluvchanlik, chaqqonlik va hokazo) tarbiyalashda maxsus mashqlarni o’rgatish asosiy o’rin tutadi.Bo’lajak sportchilarga basketbol sportida har birida beshtadan o yinchi ishtirok etadigan jamoaviy sport turidir. ʻ O yindan bosh maqsad — to pni qo l bilan o ynagan holda 3,05 m ʻ ʻ ʻ ʻ balandlikdagi shitga mustahkamlangan savatga tushirib, imkon qadar ko proq ʻ ochko olish. Shu sababli bu pozitsiyada o ynaydigan o yinchilar jismonan ʻ ʻ baquvvat va chidamli bo lishadi. O rtacha bo yi taxminan 200-215 sm ni ʻ ʻ ʻ tashkil etadi. Asosan, to pni savatga slem-dank ko rinishida tushirishadi. ʻ ʻ Boshqa pozitsiyadagi o yinchilar, masalan, hujumkor himoyachi yoki kichik ʻ hujumchi ham bunday xarakatni amalga oshirishi mumkin Kurs ishining qaqsad va vazifalar . E’tirof etish zarurki basketbol har bir sport turida ko’zda tutilgani kabi maqsad va vazifalarni amalga oshirishda xilma-xil jismoniy mashqlardan va o’yinlardan foydalaniladi.Basketbolda asosan jismoniy tayyorgarlik darajasini oshirish va maxsus basketbolik mashqlarni o’rgatish asosiy maqsad hisoblanadi. Kurs ishi tuzilishi va hajmi. Kurs ishi kirish, asosiy qism , xulosalar, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.Kurs ishi 34 betdan iborat matnda bayon qilingan. Adabiyotlar ro’yxati a s o s i y , q o ’ s h i m c h a v a internet manbalaridan iborat . 6 6. Arjan Egges, Arno Kamphuis, Mark Overmars “Motion in Games” First International Workshop, Utrecht, MIG 2008. 236 s. 7. Jukov M.N. — M.: Podvijno’e igro’: Ucheb. dlya stud. ped. vuzov. Izdatelskiy sentr «Akademiya» 2000. - 160 s. 8. Nurimov R.I. “Futbol” darslik T, O’zDJTI 2005 y. 9. Ayropetyans L.R. “Basketbol” Uchebnik. T, UzGosIFK 2006 g. 10. Rasulov O.T. “Basketbol” Darslik. Toshkent 1998 y. 11. Pavlov SH., Abduraxmanov F., Akromov J. “Gandbol” darslik. T, O’zDJTI 12. Nigmanov B.B, Xo’jaev F, Raximqulov K.D “Sport o’yinlari va uni o’qitish metodikasi” o’quv qo’llanma Ilm-Ziyo nashriyoti Toshkent 2011 y. 4.Qo’shimcha adabiyotlar 13. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz.Toshkent “O’zbekiston” – 2017 y. 14. SH.Mirziyoev Erkin va farovon demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. “O’zbekiston” NMIU, 2016 y. 15. SH.Mirziyoev Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi.“O’zbekiston” NMIU,2016y. 16. 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni. 17. Raximqulov K.D. Harakatli o’yinlar (ma’ruzalar matni) 2001y. 18. Xo’jaev F, Murodov M, Mirsolixov.S. Xalq milliy o’yinlari 1-qism. Toshkent - 5.Internet saytlari 27. www.tdpu.uz 28. www.pedagog.uz 29. www.edu.uz 30. http://ziyonet.uz — Ziyonet axborot-ta’lim resurslari portal 31.https://parliament.gov.uz 32.https://lex.uz 38 Bundan tashqari, agar to’p chap qo’l bilan yerga urib yurilsa, o’ng oyoq bilan oldinga qadam tashlanadi, to’p pastga-oldinga, o’ngga urib yurilsa, o’ng qo’l bilan yo’nalishni o’zgartirib yuriladi. Basketbolda ko’proq ikki xil usul qo’llaniladi: to’pni yuqoriroq va pastroq sapchitib yerga urib yurish. To’pni me’yorida o’rtacha yerga urib yurish basketbolchining asosiy turishidan boshlanadi. U qo’lini bukib, barmoqlarini keng yozib, erkin holatda to’pni yerga uradi, shunda sakrab chiqqan to’pni yana barmoqlari bilan tutib oladi. To’pni past olib yurish—past turib, oyoqlar tizzadan bukilib, to’pni tez-tez yerga urib yurish orqali bajariladi. Bu usulni qo’llashning qulayligi shundaki, bunda birdaniga tezlikni o’zgartirib, sherikni chalg’ituvchi harakatlar qilib, to’g’ridan-to’g’ri raqib jamoaning halqasiga chiqish mumkin. 28 Foydalanilgan adabiyotlar va internet manbalari 1.O’zbekiston Respublikasi Qonunlari. 1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: O’zbekiston, 2007 2. Jismoniy tarbiya va sport tugrisidagi Uzbekiston Respublikasi Konuniga uzgartirish va kushimchalar kiritish xakida 473- modda . 2. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlari. 3. 7 iyun. 2022 g. — «Davlat sport -ta’lim muassasalari faoliyatini m utlaqo yangi tizim asosida tashkil qilish chora-to’g’risida»gi Prezident qarori (PQ–268-son, ) 4. 6 iyun. 2022 g. — Sport maktablarida o’quvchilarni qabul qilish va tayyorlash bo’yicha PQ-201-son qarori 5. « Sport kurashlarining Olimpiya turlarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi Prezident qarori (PQ–336-son, 29.07.2022 y.) 6. 21 apr. 2022 g. Uzbekiston Respublikasini « Jismoniy tarbiya va sport to’g’risidagi » gi konun 2015 yil 4 sentyabr, O’RQ-394-son . 7. 24 yanv. 2020 g. Farmoni . O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sportni yanada Prezidentining 2020 yil 24 yanvardagi PF- 5924 -son Farmoniga 8. Prezidentning 11.04.2022 yildagi “Mahallalarda yoshlarni ommaviy sportga jalb qilishni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-201 - son qarori qabul qilindi. 3.Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati Asosiy adabiyotlar 1. Usmonxo’jaev T.S. “Harakatli o’yinlar” O’quv qo’llanma T.: O’qituvchi 1992 y. 2. Maxkamdjanov K.M., Nurmatov F.A, Inozemseva L.A, Rustamov L “Sport bayramlarini tashkil qilish va o’tkazish metodikasi” Darslik T.: 2008 y. 3. Xo’jaev P., Raximqulov K.D., Nigmanov B.B. Sport va harakatli o’yinlar va uni o’qitish metodikasi. (Harakatli o’yinlari) O’quv qo’llanma TDPU T.: 2008 y. 4. Azizova R.I. “Sport va harakatli o’yinlarni o’qitish metodikasi” O’quv qo’llanma T.: 2010 5. Raximqulov K.D. “Milliy harakatli o’yinlari” O’quv qo’llanma T.: 2012 y. 37 bo’lsa, aytilgan bir qo’l bilan, u chap oyog’i bilan turtki bajarilgan va o’ng oyog’i oldinga chiqarilgan paytda, to’pni yengil sakrab, uni ilib olishi kerak. So’ng o’ng oyoq bilan turtish (birinchi qadam), chap oyoq bilan turtish (ikkinchi qadam) va sakrash davomida to’pni o’ng qo’l bilan oshirishi yoki otishi kerak. Agar o’yinchi harakatda ilib olgandan keyin darrov chap oyog’ini o’q chizig’ida qoldirish uchun ikkala oyog’i bilan to’xtamoqchi bo’lsa, u holda o’yinchi o’ng oyog’i bilan turtki berish bajarilgan va chap oyog’i oldinga chiqqan paytda to’pni ilib olishga harakat qilishi kerak. So’ng birinchi sekinlashtiruvchi chap oyoq bilan, ikkinchi to’xtatuvchi qadam o’ng oyoq bilan va o’ng oyoqda burilishlarni bajarish imkoniyatini beradigan qilib to’xtash kerak To’pni bir qo’l bilan ilish : uchib kelayotgan to’pga yetib borish va uni ikki qo’l bilan ilishga sharoit, yo’l qo’ymagan holda uni bir qo’l bilan ilish kerak. Tayyorlov qismi: o’yinchi qo’lni shunday qilib chiqaradiki, to’pning uchish yo’ini kesib o’tsin (panja va barmoqlar bo’sh). Asosiy qism: to’p barmoqlarga tegishi bilan qo’lni orqaga-pastga olib borishi kerak, xuddi shu harakat bilan to’pni uchishi davom ettirilayotgandek (amortizatsiyon harakat). Bu harakatga gavdaning ilib oluvchi qo’l tomon bir oz burilishi yordam beradi. 20

Basketbol o’yinida to’pni savatga otish texnikasi

Купить