• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 158.5KB
Покупки 4
Дата загрузки 14 Февраль 2024
Расширение doc
Категория Физическая культура

Продавец

Kenjayev Kenja

Дата регистрации 27 Январь 2024

794 Продаж

Basketbolchilarga jismoniy sifatlarini qo’llash usullari

O‘ Y I N T YE X N I K A S I Hujum texnikasi Bo ‘ limlar Himoya texnikasi Siljishlar texnikasi To ‘ pni egallash texnikasi Guruhlar Siljishlar texnikasi To‘pni egallash va qarshi harakat texnikasi Usullar Y urish Y ugurih Sakrashlar To‘xtashlar Burilishlar Ilib olish O shirib berish O tish O lib yurish Turish Y urish Y ugurish Sakrashlar To‘xtalishlar Burilishlar Urib chiqarishlar Urib qaytarishlar To‘pning ustidan To‘pning ustidan To‘pning yulib olish Sapchib qaytgan to‘pni ilib olish U s l u b l a r T u r l a r i B a j a r i sh sh a r t l a r i O‘yin texnikasi klassifikatsiyasi (tasnifi). 6 Kirish Mavzuning dolzarbligi. O’zbekistonda sog’lom avlodni kamol toptirish, ta’lim-tarbiya berishning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi, jamiyatning rivojlanishida muhim ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy vazifalardan biri bo’lib xizmat qilmoqda. Mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sportni yuqori ko’rsatkichlarga erishilishiga katta e’tibor berilmoqda. Shaharlarda, qishloq joylarida sport inshootlari barpo etilmoqda, turli turdagi musobaqalar o’tkazilmoqda. Kundan kunga sport bilan shug’ullanuvchilar soni ortib bormoqda. Jamiyat rivojlanishining hozirgi davr bosqichida barkamol insonni tarbiyalash eng asosiy, kechiktirib bo’lmaydigan muhim vazifalardan biridir. Kurs ishining maqsadi: Hozirgi kunda respublikamizda 350 dan ortiq sport zallari, 150 dan ortiq talabga javob beradigan basketbol maydonlari, 9 mingdan ortiq sport maydonlari va maydonchalari mavjud. Jismoniy tarbiya jamoalarining aksariyatida basketbol to‘garaklari ishlab turibdi. Ko‘pchilik maktab o‘quvchilari ko‘ngilli sport jamiyatlarida yoki Kurs ishining vazifasi: BO‘SMlarning basketbol to‘garaklarida o‘z malakalarini oshirmoqdalar. Murabbiy kadrlari Oliy o‘quv yurtlari jismoniy madaniyat fakultetlarida tayyorlanib, ularning ko‘pchiligi oliy ma'lumotga ega. O‘zbekiston Basketbol federatsiyasi xalqaro basketbol federatsiyasiga a'zo bo’lib kirdi. Bu bizning mustaqil O‘zbekistonimiz o‘zining jamoalari bilan barcha xalqaro basketbol musobaqalarida mustaqil qatnashish huquqiga ega bo‘lganligini anglatadi. Kurs ishining ob’ekti : basketbolchilarni mashg’ulotlarda maxsus mashqlar foydalanish orqali amalga oshirishda harakatli o’yinlarni qo’llash, ularni o’quvchilarda jismoniy sifatlar, ko’nikma va malakalarni shakllantirish sharoitidagi faoliyati. Kurs ishining ob’ekti Yosh basketbolchilar bilan o’tkaziladigan umumiy jismoniy tayyorgarlik uchun vosita, uslublar tayyorlandi va nisbati aniqlandi. 2 maktab va oila muhitida jismoniy madaniyat qurollarini mustaqil ishlata bilishlari mumkin. Jismoniy madaniyat bilan shug’ullanish tanda, bolalarda joriy qilingan tartibga rioya qilish odatini hamda xalq o’yinlari bilan iloji bo’lsa xar kuni muntazam ravishda shug’ullanish ishtiyoqini uyg’otish, ularda maktab va uyda shu o’yinni bilan mustaqil shug’ullana olish layoqatini rivojlantirish, ulami o’z tengqurlari va o’zlaridan kichik bo’lgan bolalar jamoasida o’yinlami tashkil qilish, ulami birgalikda bajarishga o’rgatish lozim. O’quvchilarda xalq milliy o’yinlariga mehr bilan, shu o’yin natijalariga qiziqish bilan va sportchilar erishadigan g’alabalariga havas bilan qarash tuyg’usini tarbiyalash lozim. Milliy xalq o’yinlarini o’rganish jarayonida ahloqiy, aqliy, estetik va mexnat tarbiyalarini amalga oshirish uchun katta imkoniyatlar vujudga keladi. Xalq o’yinlarini bajarish chog’ida bolalar harakatida ijobiy hamjihatlik, intizomlik, kamtarinlik, mehribonlik) va ma’naviy fazilatlar (halollik, odillik, do’slik tuyg’usi hamkorlik, zamon bilan hamnafas bo’lib ishlay olish qobiliyati, topshiriqlami mas’uliyat bilan bajarish) ni tarbiyalash, shuningdek, irodaviy xususiyatlar (jasorat, qat’iylik, o’z kuchiga ishonch, qiyinchiliklami sobitlik bilan yengish, chidamlik va hakozolar) ni namoyon qilish uchun eng yaxshi sharoit va imkoniyatlar vujudga keladi. Bolalarda ijobiy hissiyotlami, odamlar bilan samimiy va quvnoq munosabatda bo’lish tuyg’ularini tarbiyalash, shuningdek, yuz bergan salbiy ruhiy holatlami tez bartaraf qila olish layoqatini rivojlantirish nihoyatda muhim ahamiyatga ega. Buning zarurligi ijobiy hissiyotlar organizmdagi barcha a’zolarga foydali ta’sir ko’rsatishida, harakat malakalarining jadal va mustahkam shakllanishini ta’ minlashida ко ’ rinadi. Milliy xalq o’yinlariga asoslangan jismoniy madaniyat estetik tarbiyani amalga oshirishga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Xalq o’yinlarini bajarish jarayonida estetik zavqni idrok qilish va o’ziga singdirishni, go’zallik, nafosat, ma’nodorlik, qad- qomat, liboslar bejirimligi, o’z atrofidagi barcha narsalami tushunish, to’g’ri 15 harakatlarini bir marta yoki bir necha marta bajarish mumkin. Chalg‘itishlar faqat himoyachilar yaqin joyda turganlaridagina yaxshi samara beradi. Ular to‘psiz va to‘p bilan, bir joyda turganda va harakatda bo‘lganda bajarilishi mumkin. Harakat paytida chalg‘itishlarni bajarish qiyinroq hisoblanadi. Chalg‘itishning bir necha turlari mavjud: to‘psiz chalg‘itishlar ko‘proq qarshiliksiz to‘p qabul qilish uchun himoyachining yaqindan turib, ta'qib qilishidan qutilish maqsadida qo‘llaniladi; to‘p bilan chalg‘itishlar uzatishni, otishni yoki to‘pni yerga urib yurishni qarshiliksiz bajarish uchun qo‘llaniladi; to‘pni uzatish taqlid qilish bilan chalg‘itish zonali himoyaga qarshi hujumda ko‘proq qo‘llaniladi; savatga otish imitatsiyasi bilan chalg‘itish hozirgi kunda ko‘proq tayanchsiz holatda qo‘llaniladi; to‘pni yerga urib yurishga o‘tish taqlid qilish bilan chalg‘itish himoyachining ta'qibidan to‘pni yerga urib yurish bilan qutilish maqsadida qo‘llaniladigan asosiy usuldir. 3.Himoya – bor kuch bilan g‘alaba qilishga harakat qilayotgan jamoaning tirishishlari, agar uning o‘yinchilari himoya harakatlari qaytadan qo‘pol xatolarga yo‘l qo‘ysa, bekor bo‘lib qoladi. Himoyachiga qaraganda hujumchining texnik mazmuni boyroq. Tajriba ko‘rsatadiki, himoya usullari to‘g‘ri va diqqat bilan bajarilsa, ular ko‘proq mukammal va samaralidir. Himoya texnikasi 2 ta asosiy guruhga: - maydonga harakat qilish texnikasi; - to‘pni egallash va qarshi harakat qilish texnikasiga bo’linadi. Himoyachining maydonda harakat qilish texnikasi usullarning tavsifi va xususiyatlari, o‘yinchining faol, mustaqil mudofaa tavsifi va sherigi bilan o‘zaro harakatlarning aniq holati va maqsadiga bog‘liqdir. T u r i sh . Himoyada turish hujum paytidagi turishdan basketbolchi qo’llarining o’yin vaziyatiga qarab har xil joylanishi bilan farqlanadi. To‘psiz hujumchidan uzoqda turgan himoyachining qo‘llari tirsaklarda erkin bukilgan bo‘ladi. To‘p ilishga tayyorlanayotgan hujumchiga yaqinlashayotgan himochi qo‘llarini oldinga – yuqoriga ko‘tarishi mumkin. Agar to‘pni egallab turgan hujumchi hali uni yerga urib yurishga o‘tmagan bo‘lsa, 9 yuzaki tarzda kamaytirib, bolalarga qo‘yish mumkin emas; 2)bola organizmining rivojlanishi uzluksiz, ammo notekis holda ketadi (kechadi). Ma'lum bir davrlarda muhim o‘zgarishlar bo‘lib o‘tadi (bo‘ynning mushak massasining o‘sishi, organ va tizimlarining rivojlanishi har xil yoshga qarab bo‘lingan davrlarda sur'at jihatdan ham, metobolik jarayonlar xarakteri jihatdan ham turlichadir). Masalan, qizlarning jinsiy yetilishi davri o‘g‘il bolalarnikiga qaraganda ancha ertadir, qizlar 11-13 yoshda bo‘y va vazn jihatidan o‘g‘il bolalardan o‘zib ketishadi, o‘g‘il bolalarda mushak kuchi 13-14 yoshda, ayniqsa, jadal ravishda o‘sadi, qiz bolalarda esa 11-12 yoshda; 3)bolalarning jismoniy sifatlarning va boshqa qobiliyatlarning rivojlanish sur'atlari ma'lum bir davrlarga to‘g‘ri keladi. Natija ma'lum bir jismoniy sifatlarni va boshqa qobiliyatlarini rivojlantirish uchun qulayroq shart-sharoitlar yaratiladi. Masalan, sezuvchanlik tezligi 15 yoshgacha rivojlanadi, yuqori tezlikning o‘sishi 13-14 yoshlarga, ayniqsa, jadal ravishda bo‘lib o‘tadi. O‘g‘il bolalarda yuqoriga sakrash natijalarining eng yuqori o‘sishi 9-13 yoshda kuzatiladi, keyinchalik bu jarayon barqarorlashadi, qizlar esa ba'zan 15 yoshdan keyin vaqtinchalik yomonlashadi ham. 4)harakatning har xil turlarida qizlarning va o‘g‘il bolalarning ko‘rsatkichlari yoshiga qarab bo’lingan guruhlarga qarab turlicha bo‘ladi. Shuning uchun yosh o‘sishi natijasida vujudga keladigan shart-sharoitlarni hisobga olish kerak; 5)har bir organizmning yakka tarzda rivojlantirishini yodda tutish zarur. Kalendar, pasport yoshidan tashqari, jismoniy rivojlanish saviyasini, harakatlantiruvchi imkoniyatlarini, jinsiy yetilish va h.k. tasniflaydigan biologik yoshni ham hisobga olish tavsiya etiladi. Kalendar yoshi biologik yoshga to‘g‘ri kelmasligi ham mumkin. BO‘SMning basketbol bo‘limiga o‘quvchi tanlash. Zamonaviy talablar darajasida yuqori sport natijalariga erishish har bir xohlovchining qo‘lidan kelavermaydi. Shuning uchun BO‘SM da ishlashda muvaffaqiyat bir qator omillarga bog‘loiqdir. Eng muhim omillardan esa 19 va keng yoyilgan barmoqlari bilan tutib oladi. U qo‘lini bukib, to‘pni biroz yuqoriga kuzatadi, so‘ng uni yana maydonga ma'lum burchak bo‘yicha keskin itaradi. Bunda oyoqlar bukilgan, gavda biroz engashgan, bosh to‘g‘ri tutilgan bo‘lishi kerak. S a v a t g a t o‘ p o t i sh l a r. O‘yinning yakuniy natijasi savatga otilgan to‘plarning aniqligiga bog‘liq. To‘p otishni bajarishga tayyolanish jamoa hujumidagi asosiy mazmunni tashkil etadi, halqaga tushirish esa uning bosh maqsadidir. Ular har xil: yaqin (3 metrgacha), o‘rta (3 metrdan 7 metrgacha) va uzoq (7 metrdan ortiq) masofalardan bajariladi. Otishlar tavsifi bo’yicha ham har xil bo‘ladi: bir joyda turib, harakatda, sakraganda. To‘plarni savatga bir va ikki qo‘llab otish mumkin. Hozirgi kunda to‘plar savatga himoyachilarning qattiq qarshiligi ostida otiladi. Shuning uchun to’pning savatga aniq borishiga oyoqlarning, qo’llarning, ayniqsa, panjaning to‘g‘ri ishlashi, aniq mo‘ljalga olish, shu sharoitga mos samarali usulni tanlash, shu bilan birga, basketbolchining muvozanat saqlashiga va har xil sharoitda qiyin muvofiqlashtirilgan harakatlarini bajarish imkoniyatlarini yaratish uchun ma'lum mushak guruhlarini bo‘shashtirish qobiliyatlariga ega bo‘lishi katta ahamiyatga ega. Raqibning harakatlari, to‘s – to‘polon, hisobdagi farq, charchash kabi omillar ham basketbolchilarning maydonda aniq harakat qilishlariga salbiy ta'sir ko‘rsatadi. Savatga to‘p otishlar har xil: bir joyda turib yelkadan bir qo‘llab to‘p tashlash; harakatda bo‘lganda yelkadan bir qo‘llab otish; ikki qadam qo‘yib, yelkadan bir qo‘llab to‘p tashlash; sakraganda bir qo‘llab otish; yuqoridan bir qo‘llab («kryuk» usuli bilan) otish; pastdan bir qo‘llab otish; yuqoridan pastga bir qo‘llab otish; yuqoridan ikki qo‘llab otish. Ch a l g‘ i t i sh l a r. Asosiy maqsadni bajarishdan avval uni berkitib, himoyachining diqqatini chalg‘itish uchun hujumchi bajaradigan harakatlar chag‘itishlar deb ataladi. Ko‘pchilik texnik usullar yoki ularning qo‘shilmasi chalg‘itish harakati sifatida qo‘llanilishi mumkin. Chalg‘itishlar qo‘llanayotgan usullarga mos sur'atda bajarilishi kerak. Bunda muvozanat saqlanib qolinishi shart. Chalg‘itishdan keyingi haqiqiy harakatga nihoyatda tez o‘tish lozim. Chalg‘itish 8 foydalaniladi. Texnika tasnifi - bu ma'lum belgilar asosida uning hamma uslub, usullarini bo‘limlar va guruhlar bo‘yicha teng huquqli taqsimlashidir. Shunday belgilar qatoriga, eng avvalo, sport kurashidagi usulning nimaga mo‘ljallanganligi belgilanishi (savatga hujum qilish yoki himoya qilish uchun), harakat qanday bajarilishi (to‘p bilan yoki to‘psiz), shuningdek, uning kinematik va dinamik tuzilishi xususiyatlari kiradi. Basketbol o‘yini ikki bo‘limdan tashkil topgan turli texnik usullar yordamida o‘tkaziladi. Bu – hujum texnikasi va himoya texnikasi. Har bir bo‘lim hujum va himoyada qo‘laniladigan texnik usullarning guruhlaridan tashkil topadi. Usul guruhlari ularning har xil yo‘llar bilan bajarilishini o‘z ichiga oladi. Oyoqlarni to‘g‘ri ishlata bilish va chalg‘itish usullari ikkala bo‘limga ham qarashlidir. Usullarning ayrim bajarilish yo‘llari, o‘z navbatida, bajarilish tavsifiga ko‘ra bir-biridan farq qiladi. Masalan, usulni bir joyda turib, harakatda bo‘lganda yoki sakraganda bajarish mumkin. Tavsiya qilinayotgan tasnifnomasida chalg‘itishlarga mustaqil joy ajratilmaydi, chunki chalg‘itish - bu aniq usulning faqat bir qismini (masalan, to‘pni uzatib berishda qo‘l ko‘tarish), (savatga otish paytida mo‘ljallash), raqibda xato tushunchasi tug‘dirish maqsadi bilan o‘yinchi tomonidan bajarilishi va undan foydalanib, boshqa usulni samarali qo‘llash uchun qulay holatga yerishishdir. O‘yin texnikasi tavsifining asosiy tuzilishi quyidagi ko‘rinishda berilishi mumkin: - texnika bo‘limi – hujum texnikasi; - texnika guruhi – to‘pni egallash texnikasi; - usul – to‘pni savatga otish; - bajarish usuli – yuqoridan bir qo‘llab to‘pni savatga otish shakllari; – gavdani orqaga tashlab (og‘ishtirib); - bajarish shartlari – to‘xtagandan keyin, sakrab o‘rtacha masofadan to‘pni savatga otish. Basketbol texnikasi tasnifi shunday chizma bo‘yicha tuzilgan. 4 tortish kerak. To‘pni raqibning qarshiligini yengishi yengillashtiradigan yotiq chiziq o‘qi atrofida aylantirish lozim. T o‘ p n i u r i b ch i q a r i sh. Hozirgi vaqtda to‘pni urib chiqarish himoya usullarining maqsadga muvofiqligi va samaradorligi, shu usllarni bajarish paytida bir vaqtning o’zida himoyachi qo‘lining to‘p bilan – hujumchining qo‘li bilan to‘qnashish (tegishi)ga yo‘l qo‘yadigan o‘yin qoidalarining ayrim nuqtalarini yangi izohlanishi ancha o‘sdi. To‘p yerga urib yurilayotganda, uni urib chiqarish uchun himoyachi hujumchining yonida to‘p bilan tengma-teng tezlikda harakat qila boshlaydi va so‘ngra payt poylab, raqibga nisbatan yaqin joylashgan oyog‘i bilan u tomonga qadamlaydi. Shu vaqtning o‘zida maydon yuzasidan sapchiyotgan to‘pni urib chiqaradi va uni egallaydi. T o‘ p n i o l i b q o‘ y i sh. Bu harakatni bajarish uchun o‘zaro to‘p uzatayotgan basketbolchilarning harakatlarini diqqat bilan kuzatish, to‘pning yo‘nalish tomonini oldindan aniqlash va to‘g‘ri joylashish holatini tanlash zarur. Himoyadagi basketbolchi to‘p uzatish vaqtida uni olib qo‘yish maqsadida o‘zi to‘sib turgan hujumchining oldidan to‘pga qarshi chiqish uchun turgan joydan keskin qo‘zg‘alishi lozim. Bunda oxirgi qadamning katta qo‘yilishi, gavda va qo‘llar to‘pga qaratilgan bo‘lishi kerak. T o‘ p n i t o‘ s i sh savatga to‘p otishga qarshilik ko‘rsatishda qo‘llaniladi. Himoyachi to‘pni savatga otayotgan basketbolchining old yoki yon tomonidan juda yuqoriga sakrab, qo‘lini biroz to‘g‘rilaydi va keng ochilgan panjasini to‘p ustiga qo‘yadi. Boshqa paytlarda to‘p uchishning har xil fazalarida, ko‘pincha, boshlang‘ich fazasida to‘siladi. Bunda basketbolchi panjasi yoki barmoqlari bilan to‘pni urib, uning yo‘nalishini o‘zgartiradi. Ch a l g‘ i t i sh l a r. Himoyachi tomonidan hujumchining ma'lum bir harakatlarini bajarishga majbur qilish maqsadida qo‘llaniladi. Buning davomida himoyachi to‘pni egallashga harakat qiladi. Bunday chalg‘itishlar to‘pni egallashga qaratilgan usulning yasama harakat yordamida bajariladi. 11 S a k r a sh l a r. Basketbolchilar sakrashlarni bir oyoq yoki ikki oyoq bilan depsinib bajaradilar. O‘yin davomida sakrashlar, ko‘pincha, oldindan tayyorgarlik ko‘rilmasdan va qayta-qayta bajariladi. T o‘ x t a sh l a r qadamlab va sakrab bajariladi. Qadamlab to‘xtashda basketbolchi yugurish maromini buzmasdan oxirgi qadami tovondan, kattaroq qilib qo‘yadi; so‘ng tayanch oyog‘ini ko‘proq bukadi va silkinch oyog‘ini oldinga qo‘yib, harakatini to‘xtatadi va gavdani tayanch oyog‘ining ustida tutib turadi. B u r i l i sh l a r oldinga va orqaga burilishlarga ajratiladi. Ular orqada yoki oldinda joylashgan oyoqda, bir joyda turgan holda va harakatda, to‘p bilan va to‘psiz bajariladi. 2.2. To‘p bilan bajariladigan usullar quyidagi texnik harakatni: to’pni ilib olish, uzatish, olib yurish va to’pni savatga otishni o‘z ichiga oladi. T o‘ p n i i l i b o l i sh. To‘pni ilib olish – bu usul yordamida o‘yinchi ishonarli ravishda to‘pni egallab olish va u bilan keyingi hujum harakatlariga kirishishi mumkin. To‘pni ilib olishni bir qancha usullari mavjud: o‘rtacha balandlikda kelayotgan to‘pni ikki qo‘llab ilish, yuqoridan uzatilgan to‘pni sakrab ilish, pastlashib kelayotgan to‘pni ilish, maydondan sapchigan to‘pni ilish, dumalab kelayotgan to‘pni harakatda ilish, bir qo‘llab to‘pni ilishlar. T o‘ p n i u z a t i sh. Uzatish – bu uchish yordamida hujumni davom ettirish uchun o‘yinchi to‘pni sherigiga yo‘naltiradigan usuldir. O‘yin davomida uzatishning har xil usullari qo‘llaniladi: ko‘krakdan ikki qo‘llab to‘p uzatish, yuqoridan ikki qo‘llab uzatish, yelkadan bir qo‘llab uzatish, yuqoridan bir qo‘llab «kryuk» usuli bilan uzatish, pastdan bir qo‘llab uzatish, orqadan bir qo‘llab uzatish, pastdan orqaga uzatish, qo‘lning tagidan uzatish, bir qo‘llab yelkaning ustidan uzatish. T o‘ p o l i b yu r i sh. To‘pni bir qo‘l bilan ketma- ket yerga urish to‘pni yerga urib yurish deyiladi. To‘pni olib yurish - o‘yinchiga to‘p bilan maydon bo‘ylab xohlagan tezlikda va istalgan yo‘nalishda harakat qilishga imkon beruvchi usuldir. To‘pni yerga har hil: yuqoriroq va pastroq sapchitib turib yurish mumkin. Bu usulda basketbolchi maydondan sapchitib qaytayotgan to‘pni pastga tushirilgan 7 jamolarning o‘zaro kelishib harakat qilishiga katta e'tibor beriladi. Mashg‘ulotlarga ajratiladigan vaqt haftasiga 12-14 soatga qadar oshirib boriladi. Guruhdagi kishilar soni 12-15 kishidan oshmasligi kerak. Jamoa bo‘lib bajariladigan mashqlarga ham, yakka mashqlarga ham samarali rejalar tuzishdan iborat ish shakli qo‘llaniladi. Musobaqalar salmog‘i ancha katta: bir yil mobaynida kamida 30-40 musobaqa o‘tkaziladi. Yuksak sport mahoratiga erishi vazifasini hal qilishga qaratilgan vositalar va uslublarning ancha katta bo‘lishiga qaramasdan, bu yerda pedagogik yo‘nalishga rioya etilishi shart. 29 BASKETBOLCHILARGA JISMONIY SIFATLARINI QO'LLASH USULLARI REJA: Kirish……………………………………………………………… 2 I.Bob.Yosh basketbolchilarning umumiy va maxsus jismoniy sifatlarini rivojlantirish …………………………………………… 3 1.2. Basketbolda texnik o‘yin usullarining tahlili va tasnifi …….. 3 1.2. Yosh basketbolchilarning umumiy va maxsus jismoniy sifatlarini rivojlantirishda xalq harakatli o’yinlarining o’rni …….. 12 II.Bob. Turli yosh guruhlarga mansub basketbolchilar tayyorlash xuxusiyatlari…………………………………………. 18 2.1 Bolalar va o‘smirlar guruhlari bilan ishlash xususiyatlari. …….. 18 2.2 Kichik yoshdagi basketbolchilar bilan ishlash uslubiyatlari ……. 22 2.3 O ‘ rta yoshdagi basketbolchilar bilan ishlash uslubiyatlari …….. 24 Xulosa ……..……..……..……..……..……..……..……..……..…… 30 Foydalanilgan adabiyotlar ……..……..……..……..……..…….. 31 1 yo‘qligi, harakatlarning muvofiqligi, umumiy harakatchanlik, o‘yinlar faoliyatiga moyilligi. Birlamchi ko‘rikda tanlab olingan bolalar saralash tanloviga qo‘yiladi. U ismoniy sifatlar rivojlanishning boshlang‘ich darajasi va maxsus qobiliyatlarini tavsiflovchi nazorat mashqlarning majmuasi bo‘yicha o‘tkaziladi. Bular tayyorlov guruhlarning o‘quv mashg’ulot ishlari jarayonida murabbiyning bundan keyingi kuzatuvlari uchun boshlang‘ich ko‘rsatkichlari bo‘lib xizmat qiladi. Ikkinchi bosqich bolalarni o‘rganishda, ularning o‘qib-o‘rganish jarayoni va rivojlanishini kuzatishga qaratilgan. Bu davrda basketbol talablariga yakka qobiliyatlarining mos kelishi tekshiriladi. Bunda bolaning o‘zini tutishi, mustaqillik va jamoachilik hislarning namoyon bo‘lishi, faolligi, dovyurakligi, maqsadga yiqilishi va sport-texnika ko‘nikmalarini tez o‘rnashiga bo‘lgan qobiliyati o‘rganiladi. O‘quvchilarni tanlash uslubiyati turli testlar majmuasini o‘z ichiga oladi. Ular qiziqtirayotgan omillar bo‘yicha xolisona tavsifnomalar olish imkonini beradi: jismoniy sifatlarning rivojlanganlik darajasi, maxsus muvofiqlik, o‘yinga qobiliyatlar oliy asab faoliyatining xususiyatlari, ruhiy holatlari va shifokor ko‘rsatmalari. Jismoniy sifatlarga baho berish uchun nazorat mashqlar ishlatiladi. Ular birinchi galda tezlik-kuch sifatlarining rivojlanganlik darajasi haqida bilish imkonini beradi. Ushbu sifatlarning rivojlanganlik darajasi ko‘p narsani oldindan aytib berishi mumkin. Bir vaqtda maxsus muvofiqlashuvlar ham o‘rganib boriladi. Nazorat mezonlar majmuasiga quyidagilar kiradi: baland startdan 20 metr masofaga yugurish, turgan joyidan uzunlikka sakrash, sakrash balandligi, 1,5 metr masofadan to‘pni tez uzatish, jarima to‘pini tanlash sathini aylanib chiqish, to‘p o‘ynab tezlikka yugurish 40 m, baland startdan 60 va 30 m ga yugurish. O‘g‘il va qiz bolalarning har bir yoshi uchun alohida mezonlar o‘rnatilgan. O‘yin qobiliyatlarini aniqlash quyidagi harakatchan o‘yinlarda bolalarning o‘zini tuta bilishiga qarab amalga oshiriladi: «Choparlar», «ovchilar», «to‘p uchun kurash», «tezda qalqonga». Har bir o‘yinda o‘yin qobiliyatlarining turli 21 2.Hujumda qo‘llaniladigan texnik usullarga-to‘pni ilish va uzatish, uni yerga urib olib yurish, savatga otishlar, chalg‘itishlar kiradi. Ular maydonda harakat qilish, to‘xtashlar va burilishlar kabi usullar bilan birgalikda bajariladi. Hamma usullarni bajarish eng qulay va mustahkam dastlabki holat – turish holatidan boshlanadi. Turish holatini egallash uchun basketbolchi oyoqlarini yelka kengligida bir – biriga yonma-yon qilib, bir chiziqda yoki bir oyog’ini oldinga chiqargan holda yerga qo‘yishi lozim. Bunda oyoqlar bukilgan, gavda biroz oldinga egilgan, uning og‘irligi oyoqlarga barobar taqsimlangan, qo‘llar to‘pni ilish va ushlab turish uchun qulay holda ko‘krak oldida bukilgan bo‘lishi kerak. To‘p keng yoyilgan barmoqlar bilan kaftlarga to‘liq tekkizilmagan holda tutib turiladi. Basketbolchi yurish, sakrash, to‘xtash va burilish yordamida maydonda harakat qiladi. Bu guruh usullari oyoqlarning to‘g‘ri ishlashiga asoslanadi. Basketbolchilarning maydonda qilayotgan harakati har doim bajarayotgan ishiga qarab o‘zgarib turadi. Basketbolchi qadamlab, yugurib, sakrab-sakrab, to‘g‘ri, qiyalab, yoysimon, ilon izi chiziqlar bo‘ylab harakat qiladi.Yu r i sh o‘yin davomida boshqa usullarga nisbatan kam qo‘llaniladi. Bu usul, asosan, turish holatini o‘zgartirish maqsadida ishlatiladi. Basketbolchi maydonda tizzalari biroz bukilgan holda harakat qiladi.Yu g u r i sh maydonda harakat qilishnig asosiy usuli hisoblanadi. Bu usul og‘irlikni oyoqning butun kaftiga qo‘yib yoki uni tovondan oyoq uchiga o‘tkazib, oyoqlarni odatdagidan birmuncha ko‘proq egib, yumshoq qadamlar bilan bajariladi. Tezlanishlarni va keskin yugurishlarni bajarish uchun qisqa qadamlar bilan oyoq uchida yuguriladi. 5 Bu vazifalar butun jismoniy madaniyat tizimining bolalarga ta’sir etishi tufayligina muvaffaqiyatli bajarilishi mumkin. buning uchun maktabning butun pedagogika jamoasi birgalikda ahil xarakat qilishi, maktabda mashg’ulotlami tashkil etishning turli shakl va usullaridan, ayniqsa, milliy xalq o’yinlarida, barcha vositalari yaxlitligi (kompleksi) dan foydalanish talab etiladi To’g’ri tashkil qilingan milliy halq o’yinlari bolalar aqlining rivojlanishiga qulay imkoniyatlar yaratadi, zero, bunday vaziyatda asab tizimining ham, boshqa barcha a’zolar tizimlarning ham faoliyat ko’rsatishi uchun qulay sharoitlar pay do bo’lishi, shubhasiz. Xalq milliy o’yinlarini о ’rgatish jarayonida o’quvchilar xalqona an’analariga sodiq holda yaxshi tarbiya ko’radi, o’rgangan narsalarini puxta eslab qoladi. Bolalarda ruhiy jarayonlar (tarbiya, tafakkur, xotira, tasawur va boshqalar) ning, shuningdek, fikirlash faoliyatlari (kuzatish, taqqoslash, tahlil qilish, sintezlash, umumlashtirish va hakozolar) ning, barchasi rivojlana boshlaydi. Milliy o’yinlar jarayonida erishilgan ilm va malakalardan ijodiy foydalanish layoqatini bolalarda tarbiyalashga e’tibor qaratish lozim, chunki bunday layoqatga bolalar o’zlaridagi ishchanlik, mustaqillik, ziyraklik, topqirlik, hozirjavoblik kabi ezgu fazilatlari tufayli erishadilar. - “To ’p uchun kurash ”, “To ’pni oldirma ”, “Xo ’rozlar jangi ”, “Ovchilar va о ’rdaklar ”, “Qal ’ani himoyalash ”, “Quvlashmachoq ”, “Kengurular”; - “To’p uchun kurash” o’yini zalda yoki maydonda o’tkaziladi, bitta basketbol to’pi bo’lishi kerak. O’yinchi tayyorlanish. O’yinchilar teng ikki jamoaga bo’linadilar, o’yin maydoni 4 tomondan chegeralanadi. 2 jamoa alohida onaboshilar saylanadi. O’yinchilar 2 jamoaning bitta-bittadan juft bo’lib maydonda tarqoq joylashadilar. O’yinning tavsifi: o’yin rahbari to’pni onaboshlar o’rtasida tashlaydi. To’pni egallagan onaboshi o’z o’yinchilariga uzatadi. 10 marta uzatilganda jamoaga 1 ochko oladi. Shundan so’ng yana rahbar maydon o’rtasida onaboshilar o’rtasida to’p tashlab borish bilan o’yin davom etadi. Ko’p ochko to’plagan jamoa g’olib bo’ladi. O’yin 10-15 minut davom etadi. 17 himoyachi bir qo‘lini to‘pga uzatadi, ikkinchisini esa maydonga, hujumchi o‘tishi mumkin bo‘lgan tomonga tushiradi. Agar hujumchi to‘pni yerga urib yurishni qo‘llagan bo‘lsa, unda himoyachi ikkala qo‘lini to‘pga uzatib, uni egallashga harakat qilishi mumkin. Himoyachi oyoqlarning joylashishi o‘yin vaziyatiga qarab o‘zgarib turadi. Shitning o‘ng va chap tomonida turgan hujumchini to‘sishda himoyachi uning maydon yon va tashqi chiziqlari bo‘ylab o‘tishiga to‘sqinlik qilish maqsadida hujumchiga yaqin turgan oyog‘ini oldinga qo‘yadi. Maydon o‘rtasida joylashgan hujumchini to‘sishda himoyachining oyoqlari yonma - yon yoki oldinma – ketin turishi lozim. Himoyachi qo‘llari va oyoqlarining joylashishini o‘zgartirganda, o‘z muvozanatini yo‘qotmasligi kerak. Himoyachining harakat qilish paytidagi o‘ziga xos daqiqalar: - dastlabki holatning doimiy almashinishi; - raqib hujumi boshlagunga qadar mo‘ljallangan (oldindan bo‘ladigan) yo‘nalishi haqida ma'lumotga ega bo‘lmaslik; - oldingi tezlanishlardan keyin keskin yugurishni bajarish, har doim tavsiflari jiddiy farqlanadigan yo‘nalish, usul va boshqa kinematik va dinamik daqiqalar; - boshlang‘ich harakat parametrlarining to‘pning uchish yo‘nalishi va tezligi parametrlariga raqiblarning harakat qilishlariga, texnik usullarining bajarilishi shaxsiy xususiyatlariga to‘g‘ri kelishi kerakligi; - «ishga soluvchi» ishoralarning (tovushli, raqibning qarash nigohi yo‘nalishi, sherik yoki raqib harakatining boshlanishi, murabbiyning aytib berishi va boshqalar) har xil yo‘llanganligi va har xilligi; - portlovchi o‘ziga xos kuchlar yordami bilan oldindan biroz sakrab, faol start olish mumkinligi. 3.2.T o‘ p n i t o r t i b o l i sh. Agar himoyachi to‘pni ushlab olishga erishsa, unga, eng avvalo, uni raqibning qo‘lidan tortib olishga harakat qilish kerak. Buning uchun, iloji boricha, ikki qo‘l bilan to‘pni chuqqurroq (kattaroq) ushlash lozim, so‘ng bir vaqtning o‘zida gavda bilan burilib, keskin o‘ziga siltab 10 boradi. Ko‘proq yog‘ to‘plana boradi. Yigit va qizlarda fe‘l-atvori ham o‘zgaradi. Asab faoliyatining tipologik xususiyatlari yanada aniqroq namayon bo‘ladi. Bu yoshdagi yigit va qizlar har doim ham o‘zini qo‘lga ola bilmaydi. Shu bilan birga, bu davrda iroda mustahkamlanadi, musobaqalar va g‘alabaga intilish, yorqin namoyon bo‘ladi. Basketbolchilarni jismoniy tayyorgarligida jismoniy tayyorgarlikka yo‘naltirilgan mashqlar bilan bir qator maxsus sifatlarni rivojlantirishga qaratilgan mashqlarning hissasi tobora ortib boramoqda. Epchillik, tezkorlik ustidagi ishlar davom etmoqda. Kuch va chidamlilikni rivojlantirishga alohida e'tibor qaratilmoqda. Bunga erishishning yo’llarini tanlashda tezlik-kuch tavsiflaridagi mashqlarga kattaroq o‘rin beriladi. Chidamlilik oshirishga qaratilgan mashqlar uyin faoliyatiga o‘xshash tavsifga ega bo‘lib qoladi. Bunday mashqlarning jadalligi juda tez ortib boradi, lekin ular qisqa muddatli bo‘ladi va kuchni tanlab olish uchun yetarli bo‘lgan dam olish daqiqalariga ega bo‘ladi. Shu maqsadda texnik va taktik harakatlarda barcha mashqlarni qo‘llash mumkin, lekin ularni imkon bo‘lgan eng katta tezlikda, joydan-joyga tez ko‘chish va aks ta'sirlar sharoitida bajarish kerak. Texnikani takomillashtirish uchun juda ko‘p vosita va uslublar ishlatida, xususan: A) usul va usullar majmuasini aynan bir xil sharoitlarda ko’p marotaba takrorlab bajarish; B) har bir mashqdan keyin dam olish oraliqlari bo‘lgan o‘zgarib turadigan sharoitlarda (bunda holat yoki sharoitning oldindan usullar majmuasini bajarish); D) o‘shaning o’zi, lekin sharoit keskin o‘zgarib turadi; E) ko’payib boruvchi qarshi harakatlar sharoitida usullar bajarish. Taktik tayyorgarlik kichik guruhlarda umuman, butun jamoada o‘zaro kelishib bajariladigan barcha taktik harakatlarni egallab olishga asoslangan. Umumiy o‘yin rejasi zaminida taktik tashabbusni rivojlantirishga asosiy e'tibori qaratiladi. Sheriklar va raqiblar harakatini tahlil qilish juda muhimdir. O‘quv-mashg‘ulot ishlarida jamoadagi funktsiyalar buyicha har bir sportchi malakasini yakka tarzda takomillashtirishga hamda bo‘g’inlar va 28 1.2. Yosh basketbolchilarning umumiy va maxsus jismoniy sifatlarini rivojlantirishda xalq harakatli o’yinlarining o’rni Maktab o’quvchilari va to’garaklari qatnashchilari kabi xalq harakatli o’yinlarida ishtirok etuvchilar ham umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlikka ega bo’lishlari lozim. Maxsus va umumiy jismoniy tayyorgarlikka erishish jarayonida turli jismoniy mashqlar bilan shug’ullaniladi. Buning uchun jismoniy mashqlar tasnifini bilish maqsadga muvofiqdir. Tasnif - bu jismoniy mashqlami muayyan belgilariga ko’ra guruh va kichik guruhchalarga taqsimlanishidir. Turli jismoniy mashqlaming ko’plab o’xshash belgilarga taqsimlanishidir. Mashqlami guruhlashga imkon beradigan asosiy belgini aniqlash muhimdir. Bu belgi pedagogik jihatdan ahamiyatli bo’lishi lozim. Turli belgilarga ko’ra tuzilgan, tasniflab ko’plab amaldagi jismoniy mashqlar bilan tanishishga, ulardan zamrlarini qo’yilgan vazifalarga muvofiq tanlashga, darslik va qo’llanmalardan zarur mashqlar tavsifmi tez topishga yordam beradi. Ayniqsa, umumiy tasniflaming asosida jismoniy tarbiya vositalarining tarixiy shakllangan tizimi va metodlari yotadi: gimnastika, o’yinlar, sport, turizm. Bu gumhlaming har biri o’ziga xos ahamiyatga ega va ular yanada kichik tasnifiy gumhchalarga bo’linadi. Harakatli o’yinlar. Bu turdagi emosional harakatlardan iborat murakkab faoliyatdir. Bu faoliyat belgilangan qoidalar asosida to’satdan o’zgaradigan sharoit va vazifalarga bajariladi. Fiziologlar harakati tug’ma, insonning hayotiy zamr ehtiyoji deb hisoblaydilar. Uni to Та qondirish organizmning funksiyalari barcha asosiy tizimlari shakllanayotgan payti ayniqsa erta va maktabgacha yoshida juda muhim. "Harakatsiz bola sog’lom o’smaydi. Harakat - bu turli kasalliklami, ayniqsa, qon- tomir, nafas olish, asab sistemasi kasa.11ik1a.rini oldini olish demakdir". Harakat - bu samarali davolash vositasi. Maktabgacha yoshida tarbiyalash inson mohiyati shakllanishi umumiy jarayonida juda muhim rol o’ynashini aytib o’tish kerak. Uni 12 qadrlashni rivojlantirish, estetikaga va o’z xulq-atvoriga gard yuqtirmaslikka bo’lgan moillikni, qilayotgan ishi, aytayotgan gapi va barcha hatti-harakatida qo’rslik, dag’allikka aslo yo’l qo’yilmaslikni rivojlantirish lozim bo’ladi. Milliy o’yinlar bilan shug’ullanish jarayonida mehnat tarbiyasi amalga oshiriladi. Bolalaming salomatligi yaxshilanadi, ularda harakat malakalari shakllanadi, mehnat faoliyati uchun zarur bo’lgan jismoniy fazilatlar rivojlanadi. Bolalami mehnatga tayyorlashda jismoniy madaniyatning, jumladan, xalq milliy o’yinlarining tutgan o’mini ularga tushuntirish va bu tushunchani ulaming ongida shakllantirish g’oyat muhim ahamiyatga ega. Xulosa qilib aytganda, boshlang’ich sinf o’quvchilari jismoniy tarbiyasining quyidagi asosiy vazifalarini bajarishda ham xalq milliy o’yinlarining roli va o’rni nihoyatda katta ekanligi ko’rinadi: 1. Sog’liqni mustahkamlash, o’quvchilarni to’g’ri jismoniy rivojlantirishga va chiniqtirishga yordam berish. 2. О ’quvchilarga jismoniy madaniyat va sportga oid maxsus bilimlar berish, ularga gigiyenik bilim va ko’nikmalami singdirish. 3. O’quvchilarda harakat malakalarini va ko’nikmalarini shakllantirish va takomillashtirish, yangi harakat turlariga va harakat faoliyatiga o’rgatish. 4. Yoshga muvofiq ravishda asosiy harakat sifatlarini (kuch, tezkorlik, epchillik, chidamlilik va boshqalar) rivojlantirish. 5. Botirlik, qattiylik, nizomlilik, jamoaga birlashish, do’stlik hissini madaniy hulq ko’nikmalarini, mehnatga munosabatini tarbiyalash. 6. Turganda va yurganda qomatni to’g’ri tutish ko’nikmalarini shakllantirish. 7. O’quvchilarda jismoniy madaniyat va sport bo’yicha muntazam mashg’ulotlarga barqaror qiziqish va ko’nikmalarini tarbiyalash. 8. O’quvchilarga tashkilotchilik malakalarini singdirish, jamoatchi jismoniy madaniyat faolini tayyorlash. O’quvchilar jismoniy tarbiyasining vazifalari doimo, jumladan, milliy xalq o’yinlarini o’rganish va o’rgatish jarayonida ham uyg’un holda hal etiladi. 16 mushaklar kam rivojlangan bo‘ladi. Bunday vaziyat hisobga olinmasa (ya‘ni mashg‘ulotlar noto‘g‘ri tashkil etilsa va mashqlar noto‘g‘ri tanlansa), ko‘krak qafasi va umurtqa pag‘onasi shaklini o‘zgarishiga uchrashi, gavda rasoligi buzilishi mumkin. Bu yoshdan o‘pka hali yetarli darajada rivojlanmaganligi sababli nafas olish apparatining funksional imkoniyatlari cheklangan bo‘ladi. Yuklanish kuchayib borgan sari tomir urishi va nafas olish ancha tezlashib ketib, asta- sekinlik bilan asliga qaytadi. Bu yoshdagi bolalarning funksional imkoniyatlari cheklangan bo‘ladi. Mashg‘ulotlarda har tamonlama jismoniy tayyorgarlikka alohida e'tibor beriladi. Shu maqsadda xilma-xil vositalardan foydalaniladi. Bu vositalar qanchalik ko‘p bo‘lsa, qo‘yilgan vazifalar shunchalik muvaffaqiyatli bajariladi. Murakkabligi turlicha bo‘lgan har xil ko‘nikmalarining ko‘p hosil qilinishi yana yangi-yangi ko‘nikmalarini shakllantirish vazifasini osonlashtiradi. Bolalarning yosh xususiyatlariga qarab vujudga keltiriladigan qulay sharoitlarining yana biri bu yoshdan egiluvchanlik-bukiluvchanlik hamda chaqqonlik-epchillik mashqlarining kuchli ta'sir qilishidir. Shuning uchun akrobatik mashqlarga e'tibor berish kerak. Bu mashqlarni uloqtirish mashqlari bilan, to‘pni turli yo‘nalishlar bo‘ylab uzatish mashqlari bilan qo‘shib bajarish lozim. To‘siqlardan oshib o’tish mashqlari yaxshi natija beradi. Ularda har xil murakkab mashqlar qo‘llash, turli anjomlardan foydalanish lozim. Shunday mashqlar tufayli harakatlar muvofiqligi yaxshilanadi, turli murakkab sharoitlarda (tayanib turilgan va tayanch bo‘lmagan hollarda) o‘z gavdasini boshqara olish mahorati ortib boradi. Kuch ko‘rsatkichlari 11-12 yoshli bolalarda hali juda kichik bo‘ladi. Shuning uchun, avval, boshdaniq mashg’ulotlarga tezlik-kuch tavsifidagi mashqlar, sakrash mashqlari kiritilishi lozim (dastlab, turgan joydan sakrash mashqlari bajariladi, keyinchalik, harakat qilib turib buyumlarsiz sakrash mashqlariga o‘tiladi, so‘ngra ip bilan sakraladi, va, nihoyat, alohida-yakka 23 bu yoshida turli qobiliyatlari ancha jadal rivojlanadi, jismoniy sifatlari shakllanadi, xarakteri belgilari ishlab chiqiladi. Aynan mana shu yoshida bolaning barkamol rivojlanishi uchun mustahkam poydevorga asos solish kerak. Sportchi bolalami tayyorlashni tashkil qilishda muvafaqqiyatga erishish uchun maktabda jiddiy pedagogik ishlar olib borish zarur. Mana shu sababli maktabgacha xizmatchilari yangi yo’llami izlashlari, ma’naviy va jismoniy kunlarini yetarli rivojlantirish uchun tashabbus ko’rsatishlari talab etiladi. Bu masalalami hal etish ko’p jihatdan bolalar bog’chalarida jismoniy tarbiya ishlarini tashkil etishga bog’liq bo’ladi. Maktab yoshidagi bolalami jismoniy tarbiyalash - jismoniy tarbiya tizimining dastlabki qismlaridan biri hisoblanadi. Bolaning sog’ligini yuksak darajasi va bo’lajak katta yoshli inson jismoniy madaniyati poydevorini shakllantirish maktabgacha jismoniy tarbiya natijalari bo’lib qolishi kerak, va u quyidagilami o’z ichiga oladi: -jismoniy mashqlar va o’yinlar, chiniqtirish amallari bilan shug’ullanish istagi va qiziqish hamda shaxsiy gigiyena qoidalariga ijobiy munosabat, kun tartibiga amal qilish. -jismoniy madaniyat va sport sohasida bolalaming dastlabki bilimlari, o’rganish qiziqishlari va qobiliyatlari. -jamoali harakatlarda faol ishtirok etish; o’yinlar, raqs tushish, bayramlar, sport- ommaviy tadbirlar. - o’z tanasi, gavdani to’g’ri tutishni kuzatib borishni bilish, o’z rivojlanishini nazorat qilish. - uyushqoqlik, mustaqillik, axloqlilik, o’ziga xizmat ko’rsatish va mashg’ulotlar uchun uskunalami saqlashga harakat qilish. Harakatli o’yinlar boshqa jismoniy mashqlardan shug’ullanuvchilar faoliyatini tashkil etish va boshqarish xususiyatlari bilan farqlanadi. O’yin davomida to’satdan o’zgaradigan vaziyatlarda harakat qilish va tezkorlik, chaqqonlik kabi jismoniy fazilatlami namoyon qilgan holda qisqa muddatda harakat vazifalarini xal etish zamriyati vujudga keladi. 13 XULOSA Yosh basketbolchilarni tayyorlashda, avvalambor, o‘sayotgan organizmning fiziologik xususiyatlariga va tayyorlash vazifalarining ish xususiyatlariga mos kelishiga asoslanishi kerak. To‘g‘ri va o‘z vaqtida qo‘yilgan jismoniy va funksional tayyorgarlik asoslari asosiy malaka va mahoratlarni shakllantirish jarayoni bilan birgalikda kelgusida yuqori sport natijalariga erishish uchun yordam beradigan ishni olib borishga imkoniyat tug‘diradi. Quyidagi vaziyatlarni hisobga olish zarur: 1)yosh o‘zgarishi bilan birga, bolaning organizmi ham o‘zgaradi. Bu o‘zgarishlar nafaqat son jihatdan (bo‘y, vazn), balki sifat jihatdan ham egadirlar. Shuning uchun kattalarga qo‘yiladigan talablarni, bolaning yoshiga mutanosib ravishda yuzaki tarzda kamaytirib, bolalarga qo‘yish mumkin emas; 2)bola organizmining rivojlanishi uzluksiz, ammo notekis holda ketadi (kechadi). Ma'lum bir davrlarda muhim o‘zgarishlar bo‘lib o‘tadi (bo‘ynning mushak massasining o‘sishi, organ va tizimlarining rivojlanishi har xil yoshga qarab bo‘lingan davrlarda sur'at jihatdan ham, metobolik jarayonlar xarakteri jihatdan ham turlichadir). Masalan, qizlarning jinsiy yetilishi davri o‘g‘il bolalarnikiga qaraganda ancha ertadir, qizlar 11-13 yoshda bo‘y va vazn jihatidan o‘g‘il bolalardan o‘zib ketishadi, o‘g‘il bolalarda mushak kuchi 13-14 yoshda, ayniqsa, jadal ravishda o‘sadi, qiz bolalarda esa 11-12 yoshda; 3)harakatning har xil turlarida qizlarning va o‘g‘il bolalarning ko‘rsatkichlari yoshiga qarab bo’lingan guruhlarga qarab turlicha bo‘ladi. Shuning uchun yosh o‘sishi natijasida vujudga keladigan shart-sharoitlarni hisobga olish kerak; 4)har bir organizmning yakka tarzda rivojlantirishini yodda tutish zarur. Kalendar, pasport yoshidan tashqari, jismoniy rivojlanish saviyasini, harakatlantiruvchi imkoniyatlarini, jinsiy yetilish va h.k. tasniflaydigan biologik yoshni ham hisobga olish tavsiya etiladi. Kalendar yoshi biologik yoshga to‘g‘ri kelmasligi ham mumkin. 30 tomonlarini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar majmuasi qayd etiladi. Oliy asab faoliyati va ruhiy holatlarning xususiyatlariga baho berish uchun o‘quvchilarni tanlashda ularning psixofiziologik tavsiflari hisobga olinadi. Chunki ular o‘yin faoliyati jarayonida nafaqat yorqin namayon bo‘ladi, balki ular mutaassib ham. Sportcha takomillashuv jarayonida yo‘naltirilgan o‘zgarishlar ham kam ta'sir qiladi. Bunda ularning natijalarini oldindan aytib borish juda qimmatlidir, chunki o‘yin sifati yosh ulg‘aygan sari o‘zgarmasa, demak, yuksak rivojlanish darajasi bir qayd etilsa, undan ham kattaroq yoshda yana ham yuksakroq natijalarga erishishi mumkinligiga kafolat berish mumkin. Tibbiy-biologik hamda shifokor nazorati ham muhim ahamiyatga egadir. Mana shu hosil qilingan ma'lumotlarni bir-biriga taqqoslab, qiyos qilinishi basketbol mashg‘ulotlariga sportchi qay darajada qodir ekanligini xolisona ravishda aniqlash imkonini beradi. Bolaning BO‘SM mashg‘ulotlarida muntazam ravishda qatnashishi qay darajada maqsadga muvoffiqligini belgilash uchun nazorat qilish davri ikki yilga davom etadi. Bolaning yosh-jins xususiyatlarini hisobga olib o‘g‘il va qiz bolalarga texnik va taktik ko‘nikmalarini shakllantirish bo‘yicha asosiy vazifalarini soddalashtirilgan tarzda quyidagicha taqsimlab chiqish mumkin. 2.2 Kichik yoshdagi basketbolchilar bilan ishlash uslubiyatlari 11-12 yoshlilar. Bu yoshdagi bolalar uchun ularning tana a'zolari va tizimlari rivojlanishida nisbatan mo‘tadillik kuzatiladi. Bu yoshda markaziy asab tizimi plastik ekanligi, yurak-tomir tizimi qisqa muddatli, uzoq davom etmaydigan tezlik zo‘riqishlariga chidamliligi, jismoniy sifatlarni rivojlanishi lozim darajada ekanligi tufayli bolalarda zarur ko‘nikmalarini shakllantirish uchun qulay sharoit mavjud bo‘ladi. Shuni esda tutish kerakki, bu yoshda hali skelet suyaklari yetarli darajada mustahkam bo‘lmaydi, paylar egiluvchan va cho‘ziluvchan bo‘ladi. Mushaklar nisbatan sust rivojlangan: yirik mushaklar yaxshiroq rivojlangan va mayda 22 Foydalanilgan adabiyotlar. 1. O`zbekiston Respublikasi “Jismoniy tarbiya va sport to`g’rsida”gi qonuni 2015 yil 4 sentyabr’ O`RQ-394-son. 2. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “Bolalar sport ob`ektlaridan foydalanish samaradorligini oshirish borasidagi qo`shimcha chora-tadbirlar to`g’risida”gi 2010 yil 5 maydagi 1332-sonli qarori. 3. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2010 yil 23 sentyabrdagi 211-sonli “Sport maktablari faoliyatini hamda sport maktablari trenerlari va mutaxassislari mehnatini moddiy rag’batlantirish tizimini yanada takomillashtirish to`g’risida”gi qarori. 4. O`zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari vazirligining “Sport turi bo`yicha sportchi, trener va hakam kasblariga qo`yiladigan malaka talablariga o`zgartirishlar kiritish to`g’risida”gi 2014 yil 24 iyuldagi 2-sonli buyrug’i. 5.Qasimov A.Sh., Rasulev O.T., Ismatullayev X.A. Basketbol. O‘quv qo‘llanma. Toshkent, 1986-y. 6. Rasulev O.T. Basketbol. Oliy o‘quv yurtlari uchun darslik.Toshkent, 1998y. 7. Rasulev O.T., Sokolova N.D., Ismatullayev X.A. Basketbol. Ixtisos qursi bo‘yicha dastur. Toshkent, 1993-y. 8.Sokolova N.D., G‘aniyeva F.V., Ismatullayev X.A. Basketbol. Ma'ruzalar to‘plami. Toshkent, 2001-y. 9. www.ziyonet.uz 31 yuklamalar. 15 – 18 yoshdagi basketbolchilarni tayyorlashni o’ziga xos xususiyatlari. 15-18 yoshlilar. Bu yoshdagi basketbolchilarni tayyorlashda texnika, taktika va o‘yin mahoratini to‘xtovsiz takomillashtirishga intilish kerak. Buni qo‘llanilayotgan usullarni ko‘paytirish, ularning bajarilish sifatini yaxshilash, o‘zaro raqobatni kuchaytirishga bo‘lgan talablarni yuksaltirish hisobiga amalga oshirish mumkin. Ushbu davrda aniq masalalar hal etiladi: A) jismoniy tayyorgarlik vositalarini keng qo‘llash va basketbolchi uchun zarur bo‘lgan maxsus jismoniy sifatlarni takomillashtirish hisobiga sportchilarning harakatli tayyorgarligini ko‘paytirish; B) yangi texnikani egallash, turli usullarni erkin ravishda aralash qo‘llash, sportchining yakka xususiyatlariga texnikani moslashtirish, muayyan taktik masalalariga texnikani bo‘ysundirish hisobiga texnikani takomillashtirish; D) o‘yin funktsiyalarini mustahkamlash va muayyan vazifalarini eng yaxshi bajarilishini ta'minlovchi ko‘nikmalarini har tomonlama takomillashtirish; F) turli miqyosdagi musobaqalarda muntazam ishtirok etish yo‘li bilan o‘yin tajribasini egallash; G) texnikaning samaradorligini yuksaltirish va taktik o‘zaro ta‘siri yaxshilash. 15-18 yoshda birinchi navbatda qizlarda jinsiy yetilish davri tugaydi. Bu jarayon ro‘y berishining yakka sur'atlari shunga olib keladiki, pasportda ko‘rastilgan yosh organizmning amaldagi imkoniyatlari bilan mos kelmaydi. Jismoniy rivojlanishning bir qator ko‘rsatkichlari bo‘yicha yigitlar qizlardan oldindan boradi. Masalan, 17 yoshdan yigitlar bo‘yiga ko‘ra qizlardan o‘rta hisobda 10 smga baland bo‘ladi, vazni ko‘ra – 5 kg ga, o‘pkaning hayotiy sig‘imiga ko‘ra 1000 kubga ko‘proq bo‘ladi. Qizlarning gavdasi bo‘yiga o‘sib boradi, umumiy og‘irlik markazi pastroqda joylashadi. Belining yassiligi ortib 27 O’yin qoidasi; 1) To’pni qo’lda olib yurish mumkin emas, faqat urib yuborish ilib mumkin. 2) Agar to’p maydondan chiqib ketsa, o’sha joydan raqib jamoa o’yinchisi to’pni o’yinga kiritadi. 3) To’p 2-jamoa o’yinchisi birdan ushlab qolsa rahbar xushtak chalib o’yinni to’xtatadi va talashganlar o’rtasiga tashlaydi. 4) To’pni ushlab yugurish mumkin emas, yerda urib olib yurilsa mumkin, 3 qadamdan ko’p yurilsa, o’yin to’xtatilib shu joydan raqib jamoa o’yinchisi tomonidan to’p tashlanadi. O’yinchining tarbiyaviy ahamiyati. Bu o’yin aslida basketbol yoki gandbol o’yiniga tayyorgarlik mashqidir. Bu o’yin basketbol, gandbol o’yinlari uchun zarur malakalami, ya’ni to’pni olib yura bilish malakasini hosil qilish va mustahkamlashda yordam beradi. Bundan tashqari, “To’p uchun kurash” o’yin basketbol va gandbol o’yinlari uchun zarur taktik usullami takomillashtirishga ham yordam beradi. O’yindagi asosiy xarakatlar-basketbol va gandbol o’yinlaridagi to’pni savatga tushirish va darvozaga kiritishdan boshqa hamma elementlardan iboratdir. II.Bob. Turli yosh guruhlarga mansub basketbolchilar tayyorlash xuxusiyatlari 2.1 Bolalar va o‘smirlar guruhlari bilan ishlash xususiyatlari. 15-18 yoshdagi basketbolchilarni tayyorlashni o‘ziga xos xususiyatlari. Bolalar va o‘smirlar guruhlari bilan ishlash xususiyatlari. Yosh basketbolchilarni tayyorlashda, avvalambor, o‘sayotgan organizmning fiziologik xususiyatlariga va tayyorlash vazifalarining ish xususiyatlariga mos kelishiga asoslanishi kerak. To‘g‘ri va o‘z vaqtida qo‘yilgan jismoniy va funksional tayyorgarlik asoslari asosiy malaka va mahoratlarni shakllantirish jarayoni bilan birgalikda kelgusida yuqori sport natijalariga erishish uchun yordam beradigan ishni olib borishga imkoniyat tug‘diradi. Quyidagi vaziyatlarni hisobga olish zarur: 1)yosh o‘zgarishi bilan birga, bolaning organizmi ham o‘zgaradi. Bu o‘zgarishlar nafaqat son jihatdan (bo‘y, vazn), balki sifat jihatdan ham egadirlar. Shuning uchun kattalarga qo‘yiladigan talablarni, bolaning yoshiga mutanosib ravishda 18 hamda zamonaviy texnikani egallash; B) guruh bo‘lib va butun jamoa bilan o‘ynaganda o‘zaro kelishib harakat qilish qoidalarini egallash, muayyan taktik tizimlar va ularning murakkab harakatlaridan foydalanish vaqtida qo‘llanilgan o‘zaro harakatlarga ushbu qoidalarni tatbiq etish. D) umumiy jismoniy tayyorgarlikni yanada takomillashtirib borish, aniq o‘yin faoliyatida foydalaniladigan maxsus sifat va qobiliyatlarini rivojlantirish uchun mashqlar hajmini asta sekin oshirib borish; E) jamoada ehtimol tutilgan o‘yin funktsiyalarini belgilab olish uchun yakka mayllar va qobiliyatlarini aniqlash. O‘rta yosh – bu jinsiy yetilish davridir. Bu davrda yoshlar gavdasi bo‘yiga tez o‘sadi, mushak tizimlari kattalashadi, asab tizimi jadal ravishda rivojlanadi. Bu davr shunisi bilan qimmatliki, bolaning organizmi jismoniy mashqlarning tarbiyaviy ta‘siriga va sog‘lomlashtiruvchi ta'siriga ko‘proq darajada beriluvchan bo‘ladi. Organizmning rivojlanishi barcha bolalarda to‘lqinsimon tarzda rivojlanadi hamda bir hilda kechmaydi. O‘sish sur'atlari nihiyatda yakka holda bo‘ladi, bu esa pedagogik ishlar olib borish uchun juda muhimdir. Bilim saviyasi kengayib borgani sari yangi-yangi hissiyotlar vujudga keladi. Bosh miya po‘stlog‘ida qo‘zg‘aluvchanlik hamda asab tizimi umumiy tashqi ta'sirchanlik ortib borishi psixikada inikos etadi. U beqaror bo‘lib qoladi. Bu yoshdagi yigit-qizlar, ko‘pincha, o‘jar, sal narsaga ham xafa bo‘ladigan, haddan tashqari ta'sirchan bo‘lib qoladilar. Ular biroz cho‘ziladigan zo‘riqishlarni, uzoq davom etadigan musobaqalarni yomon ko’radigan, mashg‘ulotlardan qattiq iztirob chekadigan, mashg’ulot yuklamalarining jadalligini ko‘tara olmaydigan, mashqlardagi bir xillikdan zerikadigan bo‘lib qoladilar. O‘z kuchiga haddan tashqari ortiqcha baho berish hollari ham tez-tez uchrab turadi. Bu yillar ichida harakat bilan bog‘liq har xil funksiyalarning rivojlanishi, ayniqsa, yuksak darajaga ko‘tariladi. Bu yoshdagi yigit-qizlar o‘ta egiluvchanlik, bukiluvchanlik bajaradilar. Yangi murakkab harakat muvofiqligini, katta tezlik, aniqlik, rivojlangan mushak hissi, yaxshi mo‘ljal ola bilish va yaxshi xotira talab 25 o‘quvchilarni tanlashdir. BO‘SM ga bolalar 11-12 yoshida qabul qilinadi. Keyingi yillarda o‘quvchining boshlanishi va yuksak sport mahoratiga erishishning yosh chegaralari keskin pasayganligi tufayli BO‘SM ga bolalarning 8 yoshdan qabul qiluvchi tayyorgarlik guruhlari tashkil etilmoqda. Bu guruhlarning asosiy vazifasi- shug‘ullanuvchilarning salomatligini mustahkamlash va o‘yinning asosiy ko‘nikmalari hamda mahoratini shakllantirishdir. Basketbol mashg‘ulotlariga moyillagini aniqlash imkonini beruvchi bolalar qobiliyatining rivojlanishi dinamikasini o‘rganib borish, ayniqsa, muhimdir. Basketbolda sport jihatidan yanada takomillashuvi istiqbolli bo‘lgan bolalarni, iloji boricha, ertaroq va to‘g‘ri aniqlash o’quvchilar tanlashning birinchi navbatdagi muammosidir. Yosh basketbolchilarni tanlab olishda bir qator aniqlovchi tavsifnomalar ajralib turadi: a) bo‘yining ko‘satkichlari; b) jismoniy sifatlarning rivojlanish darajasi; d) texnik tayyorgarlik va harakatlarni tez o‘rgatib olish qobiliyati; g) taktik fikrlash va mahoratni rivojlantiruvchi qobiliyatlar; e) ruhiy barqarorlik. Bu qobiliyatga baho berish BO‘SM ga qabul qilish uchun tayyorlangan nazorat mashqlar va mezonlarga asos qilib olingan. O‘quvchilar tanlash muvaffaqiyati oldindan, yaxshi tashkil etilgan ish bilan aniqlanadi. Uning asosiy mazmuni – bu BO‘SM murabbiylarining umumiy ta'lim maktablari va ularning o‘qituvchilari bilan uchrashuvlari, o‘quvchilarni yig‘ish, axborotlar, umumiy ta'lim maktablari negizida tayyorgarlik guruhlarini tashkil etish, musobaqalar va boshqa ommaviy tadbirlarga borib turishdadir. O‘qitish natijalarini oldindan aytib berish ancha qiyin bo‘lganligi uchun tanlov ikki bosqichga ajratiladi. Birinchi bosqichning maqsadi saralash tanlovining nomzodlarini aniqlash. Shuning uchun murabbiy maktabdagi jismoniy tarbiya darslariga, bayramlarga, musobaqalarga va boshqa tadbirlarga qatnab, oldindan katta miqdordagi bolalarni ko‘rib chiqadi. O‘quvchilarni tanlashdagi birlamchi mezonlar quyidagilardir: sog‘ligida nuqsonlarning 20 to’siqlardan sakrab o‘tish mashqlari yopiladi). Bu mashqlar tez charchatib qo‘yishini hisobga olib, bolalarga oz-ozdan mashq qildiriladi, mashqlar orasida faol dam olish daqiqalari uyushtiriladi. Mashq texnikasini o‘rganish vaqtida asosiy vazifa usullar tizilmasini to‘g‘ri o‘zlashtirishdan iborat bo‘ladi. Bu yoshda usullar qismlarini va ularning aniq bajarilishini talab qilib bo‘lmaydi. Har bir usul avvaliga alohida-alohida o‘rnaladi. Buning uchun maxsus tarzda vujudga keltirilgan sharoitlar ishga solinadi. Mashqlar aniq o‘ziga xoslik kasb etishi kerak. Buning uchun sheriklarni turli shaklda safga turg‘izib, ularga bitta usulning o‘zini turli holatlarda bajarish taklif qilinadi. Mashqni bajarayotgan vaqtda o‘quvchidan o‘z joyini, ko‘rib xotirlab mo‘ljal olish talab qilinadigan har xil qo‘shimcha harakatlar ham bajariladi. Taktik ko’nikmalarini shakllantirish vaqtida, dastlab, uni hal qilish usullari ko‘rsatib beriladi. Faqat oradan ancha vaqt o‘tgach, o‘quvchi o‘ziga ko‘rsatib beradigan dastlabki vazifalarni uddalay olganidan keyingina, unga taktik topshiriq tanlash, bu ishda o‘z tashabbusini ko‘rsatish huquqi beriladi. 2.3 O ‘ rta yoshdagi basketbolchilar bilan ishlash uslubiyatlari 13-14 yoshliklar. Asosiy vazifa – bolalarni sport faoliyatiga jalb etish. Bo‘lajak mohir sportchini tayyorlashning bu davri juda muhim davr hisoblanadi. Chunki bu yoshda kichik basketbolchilarning yosh – jins xususiyatlari va ularning rivojlanishi o‘quvchilarda harakat malaka va ko‘nikmalarini shakllantirish. Ularda qobiliyat va mayllarni namoyon etish bo‘yicha aniq maqsadni ko‘zlagan holda ish olib borish uchun g‘oyat katta imkoniyat yaratib beradi. Tayyorgarlik vazifalari: A) sport texnikasini, ilgari o‘rganilgan mashqlarni mustahkamlash va kengaytirish 24 I.Bob.Yosh basketbolchilarning umumiy va maxsus jismoniy sifatlarini rivojlantirish 1.2. Basketbolda texnik o‘yin usullarining tahlili va tasnifi 1.O‘yin texnikasi – bu, musobaqaning aniq vazifalarini muvaffaqiyatliroq hal qilishga imkoniyat beradigan usullar yig‘indisidir. «Texnika usuli» termini ostida, deyarli bir xil o‘yin topshirig‘ini bajarishga yo‘naltirilgan va tuzilishi bo‘yicha o‘xshash bo‘lgan harakatlar tizimi tushiniladi. U yoki bu usul qo‘llaniladigan shart - sharoitlarning xilma - xilligi har bir usulni bajarish uslublarining shakllanishi va takomillashishiga qiziqishni kuchaytiradi. Bu usul, avvalo, asosiy harakatlantiruvchi tuzilmaning kinematik, dinamik va ritmik tuzilmaning barqarorligi bilan tavsiflanadi. Shunday qilib, rivojlanishning har bir davridagi sportchi texnikasi - bu o‘yinchiga qoidalar doirasidan chiqmay, kurashning og‘ir vaziyatlarida muvaffaqiyatli harakat qilishga imkon beradigan eng samarali, amalda sinalgan vositadir. Bir lahzada vujudga keladigan o‘yin holatlarida eng yaxshi natijalarga erishish uchun basketbolchi har xil texnik usullar va usullarning hammasini egallashi, eng to‘g‘ri keladigan usulni yoki usullarni tanlay olishi, ularni tez va aniq bajarishi kerak. Yuqori texnik mahorat belgilari: 1.berilgan o‘yin topshiriqlarini va himoyaning ikki – uch eng yaxshi egallagan usuli bilan qo‘shilishida mukammal bajarish uchun usul va usulning eng maqbul hajmini erkin egallash; 2.ko‘rsatilgan usullarning aniq va samarali bajarilishi; 3.halaqit beradigan omillar ma'lum darajada toliqish, ruhiy, keskinlik, og‘ir tashqi sharoit va hokazolar ta'sirida usullarning bajarilishi barqarorligi; 4.raqib qarshi harakatining aniq shakllariga qarab texnik usullar (fazalarini) qismlarini boshqara olish; 5.usullarning bajarilishining ishonchliligi, bu ko‘p kunlik musobaqa davomidagi yuqori aniqlik va samaradorlik bilan, u o‘yindan bu o‘yingacha salbiy ta'sir etuvchi og‘ishlarsiz aniqlanadi. Basketbol uyini texnikasini bir tartibda o‘rganish uchun uning tasnifidan 3 Bu harakat ko’nikmalarini mustaqkamlaydi. O’yin paytida bolalar faoliyati obrazli, syujetli va o’yin vazifalari asosida tashkil etiladi va uzoq muddat bajarishi uchun ijobiylarini ishtiyoq bilan va uzoq muddat bajarishi uchun ijobiy his- tuyg’ular uyg’otadi. Bu o’z navbatda ulaming organizmiga ta’sirini kuchaytiradi, chidamlilikni rivojlantirishga yordam beradi. O’yin qoidalariga rioya qilish bir-birini taqazo etadigan hatti-harakatni yuzaga keltiradi, ahloqiy fazilatlar o’zaro yordam beradi. O’yin foaliyati kompleks xarakteriga ega turli harakatlar uyg’unligi ko’riladi. O’yinning yuqorida ko’rsatib o’tilgan xususiyatlari undan kichik maktab yoshidagi bolalar bilan olib boriladigan ishda foydalanish imkonini beradi. Sport jismoniy mashqlaming biror turida yuqori natijaga erishiga qaratilganligi bilan tavsiflanadi, kishining ma’naviy va jismoniy kuchlariga yuksak talablar qo’yadi. Shuning uchun u faqat muayyan yosh bosqichning rivojlanish darajasidagina qo’llanishi mumkin. Bu esa jismoniy tayyorgarlik, sog’lig’iga muvofiq sharoitni talab qiladi. Sport jismoniy kamol topishga xizmat qiladi va ma’naviy-irodaviy fazilatlami tarbiyalashga yordam beradi. Shuning uchun sport bilan shug’ullanish ayniqsa, kishi organizmining hamda inson shaxsining shakllanishi davrida foydalidir. Tanlab olingan xalq milliy o’yinlarini to’g’ri bajarish bola mushaklari, paylari, bo’g’imlari, suyuk tizimining rivojlanishiga samarali ta’sir ko’rsatadi. Puxta shakllantirilgan harakat malakalarini amalda qo’llash bilan, o’yinlami bajarish chog’ida bola kuchini tejashda va uning etiborini o’yin faoliyati paytida tasodifan sodir bo’luvchi turli-tuman vazifalami idrok qilishga imkon yaratadi. Boshlang’ich sinf o’quvchilariga jismoniy madaniyat bilan bevosita bog’liq bo’lgan bilimlar (o’yinlarning foydali tomoni, jismoniy mashg’ulotlaming axamiyati va texnikaviy ijrosi, ulami bajarish usullari, xalq milliy o’yinlaming qoidalari va boshqalar) xaqida ma’lumot berish katta ahamiyatga ega. O’quvchilar olgan bilim qancha chuqur bo’lsa, ular xalq o’yinlaridan shuncha oqilona foydalanishlari, o’yinlar bilan shuncha samarali shug’ullanishlari hamda 14 qilinadigan murakkab harakatlarni o‘rganib olishga qodir bo‘ladilar. Ayni vaqtda umumiy jismoniy tayyorgarlikni takomillashtirish ustida olib oriladigan ishlar davom ettiriladi. Asta sekin maxsus jismoniy sifatlarni va, ayniqsa, tezlik-kuch sifatlarini takomillashtirish bo‘yicha bajariladigan mashqlar tobora ko‘proq ahamiyat kasb eta boshlaydi. Sport texnikasi ustida ish olib borayotgan vaqtda ancha usullardan foydalaniladi. Texnika ustida ishlaganda u qo‘llanayotgan sharoitni murakkablashtirishga alohida e'tibor berilishi kerak. Raqib bilan mashq qilib bir- biriga qarshi qilinayotgan harakatlar kuchayib borayotgan sharoitda o‘zaro, ta'sir ko‘rsatib bajariladigan majmua tavsifdagi mashqlar kattagina hajmini tashkil etadi. Mashg‘ulot ishida texnikani takomillashtirish va jismoniy sifatlarni o‘stirishga qaratilgan mashqlarni bir-biriga qo‘shib bajarish kerak. To‘p tashlash texnikasini ustida ish olib borilayotgan vaqtda asosiy e'tibor aniqlikni rivojlantirishga qaratiladi. Bolalarni to‘p tashlashga, uni qo‘ldan tegishli tezlik asosida chiqarish mahoratiga va to‘pni nishonga tekkizishga o‘rgatiladi. To‘p tezligi uni tegishli yo‘nalishda uchib borishi bilan qo‘shib amalga oshirilishi kerak. Bu davrda taktik tafakkur va xulq atvor malakalarini hamda mahoratini shakllantirish bo‘yicha bajariladigan ishlar katta o‘rin tutadi. Bunda ishni ikki va uch o‘yinchi o‘zaro kelishib harakat qilish yo‘llari, o‘yin o‘tkazishning asosiy tizimlari o‘rnatiladi. O‘yinga tayyorgarlik ishlari, asosan, jamoani shakllantirishga, o‘yinning o‘yin ko‘rsata olish qobiliyatini oshirishga qaratiladi. Bunda har bir o‘yinchi o‘z o‘rnini va vazifalarini yaxshi bilib olishi kerak. Lekin bu bilan birga, har bir yigit va qiz turli joylarda o‘ynay olishga o‘rganishi zarur. Bu kelajakda sport sohasida ixtisoslashish uchun, taktik bilim doirasini hamda taktik xulq-atvor ko‘nikmalarini kengaytirib borish uchun sportchining yakka qobiliyatlarini to‘laroq ochilishiga yordam beradi. Trenirovka mashg‘ulotlariga ko‘proq ikki hil yuklama qo‘llaniladi: ya'ni nisbatan uzoq davom etadigan yuklamalar hamda mo‘tadil jadallik bilan o’tadigan yuklamalar, mashqlar o’rtasidagi oraliqlarda dam olishga imkon beradigan 26

Basketbolchilarga jismoniy sifatlarini qo’llash usullari

Купить