Bayt al-hikmada arab tiliga tarjima qilingan astronomiyaga oid asarlar mavzusidagi - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	25000UZS
Hajmi	52.1KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

134 Sotish

Bayt al-hikmada arab tiliga tarjima qilingan astronomiyaga oid asarlar mavzusidagi

Sotib olish

Bayt al-hikma da arab tiliga tarjima qilingan astronomiyaga oid asarlar
mavzusidagi
MUNDARIJA
KIRISH…………………………………………………………………4-5
I BOB "BAYT AL-HIKMA" YIRIK KUTUBXONA SIFATIDA
1.1."Bayt al-hikma"-yirik kutubxona va tarjima
markazi……………………….............................................................................6-8
1.2"Bayt al-hikma"da tarjima qilingan ayrim asarlar va ularning
ahamiyati.............................................................................................................9-12
II BOB ."BAYT AL-HIKMA” DA ILIMLAR RIVOJI VA MARKAZIY
OSIYO OLIMLARINING BAG’DODDAGI ILMIY FAOLIYATLARI.
2.1. "Bayt al-hikma” da ilimlar rivoji …………………….........….13-23
2.2. Markaziy Osiyo olimlarining "Bayt al-hikma”va Bag’doddagi
faoliyatlari……………………………………………………………………24-27
XULOSA…………………………………………………………………28
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………………...……..…29-30

KIRISH
Agar O zbekistonning uzoq o tmishiga nazar solsak ham, yurtimiz uzoqʻ ʻ
qadimdanoq obod o lkalardan bo lganligini ko rishimiz mumkin. Mustаqillikа
ʻ ʻ ʻ
erishgаnimizdаn sо’ng bаrсhа sоhаlаr qаtоri ilm-fаn mаdаniyаt, sаn’аt vа tаriximiz
hаm о’zining аsl qiyоfаsini tiklаdi. Kо’p аsrlik tаriximiz о’zining mаzmun-
mоhiyаtini hаqqоniy аks etа bоshlаdi. Milliy mаdаniyаtimiz аjrаlmаs qismi
hisоblаngаn urf–оdаt аn’аnаlаrimiz vа buyuk аjdоdlаrimiz nоmi
оqlаndi.О’zbekistоn Respublikаsi О’zbekistоn Respublikаsi Prezidenti Sh.
Mirziyоyev tоmоnidаn 2017-yil 17-fevrаl kuni qаbul qilingаn “Hаrаkаtlаr
Strаtegiyаsi” tо’g risidаgi mаxsus fаrmоnning tо’rtinсhi ustuvоr yо’nаlishidа hаm
ʻ
аynаn ilm-fаn, mаdаniyаtni rivоjlаntirishgа оid mаxsus bоblаr аjrаtilgаn.
Prezdentimiz Sh.Mirziyоyev аytgаnlаridek “Xаlq tаrixi unitilmаydi u urfоdаt,
аn’аnаlаrdа xаlqning kundаlik turmushidа sаqlаnib qоlаdi shundаy ekаn
xаlqimizning hаqqоniy tаrixini yоritish muhimdir 1
.
Mustaqillikka erishganimizdan keyin har bir sohada bo‘lgani singari tarix
sohasiga ham e’tibor nihoyatda kuchaydi. Xalqimizning o‘z yurti, tili, madaniyati,
qadriyatlari tarixini bilishga, o‘zligini anglashga qiziqishi ortib bordi. Bu tabiiy
xol, chunki odamzod borki avlod-ajdodi kimligini, o‘z tug’ulib voyaga yetgan
vatanning tarixini bilishni istaydi va buning uchun harakat qiladi. Zero birinchi
prezidentimiz I. Karimovning “O‘zlikni anglash tarixni bilishdan boshlanadi”
degan so‘zlari tarixiy haqiqatdir 2
Kurs ishining dolzarbligi . "Bayt al-Hikma" markaziy yirik bir kutubxona
sifatida faoliyat yuritgan. Bu kutubxonada bir nechta muhim ilmiy asarlar,
maqolalar va tarjimalar saqlanib qolgan.Bu kutubxonada tarixiy, falsafiy, adabiyot,
riyoziyyot, tabiiyotshunoslik va boshqa ilmiy sohalardagi asarlar saqlangan.
1
Mirziyоyev Sh. M. “Hаrаkаtlаr Strаtegiyаsi” , – T.: 2017.
2
Karimov I.“Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q” Toshkent Sharq nashriyoti –1998., B 5.
2

Tarixiy asarlar tarixiy voqealarga oid ma'lumotlarni o‘z ichiga oladi.
Falsafiy asarlar falsafiy mavzular, g'oya va fikrlarni o‘z ichiga oladi. Adabiy
asarlar esa adabiyot, she'rlar, hikmatlar va boshqa adabiy mazmunlarni o‘z ichiga
oladi. Riyoziyyot asarlar riyoziyyotning asosiy qoidalari formulalar va hisob-
kitoblarga oid ma'lumotlarni o‘z ichiga oladi. Tabiiyotshunoslik asarlar esa
tabiiyot, biologiya, ekologiya va boshqa tabiiyot fanlari bo‘yicha ma'lumotlar
beradi.
"Bayt al-Hikma" markazidagi kutubxona olimlar, talabalar va ilmiy
izlovchilar uchun muhim manbalar sifatida xizmat qiladi. Bu kutubxona ilmiy
tadqiqotlar uchun ilg'or asoslar va referatlar yozishda ham foydalanish
imkoniyatini beradi. Markaziy Osiyo olimlari kutubxonasi, ilm-falsafa sohasidagi
yangiliklar, ilmiy izohlar va tarjimalar bilan yangilanadi, shuningdek, olimlar
o‘rtasida ilmiy almashishlarni tashkil etish uchun bir muhit yaratishga ham xizmat
qiladi.
Kurs ishining maqsad va vazifalari." Bayt al-Hikma"
markazining kutubxonasidagi asarlar, maqolalar va tarjimalar ilmiy rivojlanishga
va bilimning o‘zaro almashishiga qiziqishni oshiradi. Bu kutubxona olimlar va
ilmiy izlovchilar uchun keng imkoniyatlarni taqdim etadi va ilm-falsafaning o‘zaro
almashishini rag'batlantiradi.
Kurs ishining tuzilishi. 2 ta bob 4 ta paragrafdan iborat bo‘lib xulosa va
foydalanilgan adabiyotlardan tashkil topgan.
3

I BOB "BAYT AL-HIKMA" YIRIK KUTUBXONA SIFATIDA
1.1."Bayt al-hikma"-yirik kutubxona va tarjima markazi "Bayt al-
Hikma" ifodasi, Arap tilida "Bilgilar uy" deb tarjima qilinadi. Ushbu ifoda,
Islomning Oltin Asri deb ataluvchi davrda, xususan 8-9 asrlarda Bag'dadda tashkil
etilgan intellektual va ilmiy markazni ifoda qiladi. Bayt al-Hikma, madaniy va
ilmiy rivojlanishning hamjihatlik qilgan markazlardan biri sifatida mashhur
bo‘ldi. Ushbu markaz , o‘rtacha sharoitda arab va pers tillarida turli sohalardagi
ilmiy ma'lumotlarni to‘plab, tarjima qilish va tahlil qilish bilan shug'ullanardi. Bu
yerda matematika , astronomiya, kimyo, falsafa, tibbiyot va boshqa sohalarda ilmiy
tadqiqotlar olib borilardi. Bayt al-Hikma, islom uyushmalari va turli milatdagi
etnik guruhlar orasida bilim, fikr va madaniyat almashishini oshirgan eng muhim
markazlardan biri hisoblanadi. Bu markazda faoliyat olib bormoqda olan olimlar,
tarixiy boshqaruvchilar va tarjimonlar orqali sharoitni rivojlantirganlar, o‘z
davrining zamonaviylik darajasiga erishganlar deb bilinadi. Bayt al-Hikma, Oltin
Asr davri Islomiy ilm-fikr markazlari ichida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan
markazlar dan biri hisoblanadi. Ushbu markaz 8-9 asrlarda Bag’datda tashkil
etilgan va o‘rtacha sharoitda ilm, fikr, ma'rifat va madaniyatning o‘zaro
almashishini oshirgan. Bu markazda o‘qituvchilar, mutafakkirlar, ilmiy
tadqiqotchilar va tarjimonlar faoliyat yuritganlar.Bayt al-Hikma markazi,
matematika, astronomiya, kimyo, tibbiyot, falsafa, adabiyot, tarix va boshqa
sohalardagi ilmiy ma'lumotlarni to‘plab, tarjima qilish va o‘zining tadqiqotlarini
amalga oshirish bilan shug'ullanib kelgan1. Bu yerda ishlagan olimlar, turli
millatlardan kelgan ilmiy bilimdonlar, tarjimonlar va talabalar o‘zaro ta'sir qilib,
fikr almashish va ma'lumot almashish imkoniyatlarini topishdi. Bayt al-Hikma,
o‘zining kutubxonasi va maktabxonasi bilan hamda ilmiy tadqiqotchilarning
4

birikmalaridan iborat bo‘lib, o‘z davrining eng yirik ilmiy merkezlardan biri
hisoblanadi 3
.
Bu markazda yozilgan yuzlab o‘z asl nusxalari, tarjimalari va o‘zining
orijinal ilmiy asarlari saqlanib turilgan. Bayt al-Hikma, ilmiy va madaniy
rivojlanishga yo‘l ochgan markazlardan biri sifatida tarqaldi va ilm-fikr
almashtirish, tadqiqotlar olib borish, bilimning tarqalishiga katta hissa qo‘shdi.
Bayt al-Hikma, Islom Oltin Asri davrida, 8-9 asrlarda Bağdatda tashkil
etilgan ilmiy va intellektual markaz hisoblanadi. Ushbu markaz "Bilim uy" deb
tarjima qilinadi. Bayt al-Hikma, o‘rtacha sharoitda Arab va Pers tillarida turli
sohalardagi ilmiy ma'lumotlarni to‘plab, tarjima qilish, o‘zining tadqiqotlarini
amalga oshirish va ma'lumot almashish bilan shug'ullanardi.
Bayt al-Hikma, kutubxona va maktabxona sifatida faoliyat yuritgan. Bu
markazda matematika, astronomiya, kimyo, tibbiyot, falsafa, adabiyot, tarix va
boshqa sohalarda yozilgan va tarjima qilingan bir nechta ilmiy asarlar mavjud
bo‘lgan. Markaz, bilimning rivojlanishi, bilginin saqlanishi va yayilishi, yangi
ideyalar va tadqiqotlar yaratilishi uchun muhim bir o‘rtacha vazifasini o‘z
zimmalariga olgan.
Bayt al-Hikma, davrning eng yirik olimlarni o‘ziga jalb etib, ularga ilmiy
ishlarini davom ettirish uchun keng imkoniyatlar taqdim etdi. Ushbu markaz, o‘z
davrining ilmiy va madaniy rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan bir
markaz hisoblanadi. Ushbu markazda faoliyat yuritgan olimlar, turli millatlardan
kelgan ilmiy olimlar, tarjimonlar va talabalar o‘zaro fikr almashish, ma'lumot
almashish va o‘zining bilimlarini kengaytirish imkoniyatlarini topishdi.
Bayt al-Hikma, kutubxonasi va maktabxonasi bilan birga o‘z davrining eng
boy ilmiy markazlari dan biri hisoblanadi. Bu markazda yozilgan yuzlab nusxalar,
tarjimalar va o‘zining orijinal ilmiy asarlari saqlanib turilgan. Bayt al-Hikma, ilmiy
va madaniy rivojlanishning yuqori bosqichga oshishi uchun muhim ahamiyatga
ega bo‘lgan markazlardan biri hisoblanadi va bilimning tarqalishi uchun katta hissa
3
Karimov I.A. Vatan sazhdagoh kabi muqaddasdir. T. 3. T .: “O‘zbekiston”. 1996. 366-6.
5

qo‘shgan. Aniq. "Bayt al-Hikma" ("Bilim Evi") Oltin Asr davri Islomiy ilm-fikr
markazlaridan biri hisoblanadi 4
. Bu markaz, 8-9 asrlarda Bağdatda tashkil etilgan
ilmiy merkezdir. "Bayt al-Hikma"da matematika, astronomiya, kimyo, tibbiyot,
falsafa, adabiyot, tarix va boshqa sohalarda ilmiy tadqiqotlar amalga oshirilgan.
"Bayt al-Hikma", ilm-fikr adabiyotlarining tarjimalari va o‘ziga xos
tadqiqotlarining yaratilishi bilan shug'ullanardi. Bu markaz, o‘zining katta
kutubxonasi va maktabxonasi orqali bilimning saqlanishi va tarqashiga yordam
berdi. Olimlar, mutafakkirlar, ilmiy tadqiqotchilar va tarjimonlar bu markazda
faoliyat yuritishganlar.
Bu markaz, ilmiy fikrlar almashishining hamjihatlik qilgan joylaridan biri
hisoblanadi. Ushbu markazda yozilgan ilmiy asarlar, tarjimalar va o‘zining
tadqiqotlari barcha davrning ilmiy rivojlanishiga ko‘maklashgan. "Bayt al-Hikma"
markazi, Islomning ilmiy, madaniy va fikr yuksalishida muhim ahamiyatga ega
bo‘lgan markazlardan biri hisoblanadi 5
.
4
Karimov I.A. Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi. T. 5. -T.: "O‘zbekiston". 1997, B 384
5
Karimov I.A. Ozod va rim Vatan, erkin va farovon hayot pi rovard maksadimiz. T. 8. -T .: "O‘zbekiston". 2000. B
528
6

1.2"Bayt al-hikma"da tarjima qilingan ayrim asarlar va ularning
ahamiyati "Bayt al-Hikma"da tarjima qilingan ayrim asarlar keng o‘zining
zamanida va keyinchalik ilm-fikr tarixida ahamiyatga ega bo‘lgan. Bu markazda
tarjima va tadqiqotlar olib borilgan asarlar orqali bilim, fikr va madaniyatning
o‘zaro almashishining muhim bir jihatini ko‘rsatgan. Bu markazda tarjima qilingan
asarlarning ahamiyati shu tartibda ko‘zga tashlanadi:
Antik Yunon asarlari: Bayt al-Hikma, antik Yunon filosoflarining asarlarini
Arab tiliga tarjima qilish va ilm-fikr yuksalishiga o‘z hissasini qo‘shishda muhim
rol o‘ynagan. Bu tarjimalar arqonlari orqali Arap alimlari bu asarlardan foydalanib,
Yunon filosofiyasini tahlil qilish, ilm-fikr nazariyalarini rivojlantirish va
o‘zlarining fikrlarini boshqalarga yetkazish imkoniyatiga ega bo‘ldilar4.
Pers asarlari: Bayt al-Hikma, Pers yazuvchilarining asarlarini tarjima qilish
bilan ham shug'ullanib kelgan. Bu tarjimalar, tibbiyot, astronomiya, matematika,
falsafa va adabiyot sohalarida muhim ma'lumotlar bilan tanishishga imkon berdi.
Pers asarlari, Pers ilmiy-fikriy yuksalishning Islomiy olg'a va adabiyotiga muhim
ta'sir qilgan.
Hind asarlari: Hind ilmiy-fikriy asarlari ham Bayt al-Hikma markazida
tarjima qilinganlaridan biri bo‘lgan. Bu tarjimalar, astronomiya, matematika,
tibbiyot, tafsir va adabiyot sohalarida Hind bilimi va fikrining O‘rtacha Sharq
o‘qituvchilariga yetkazilishi bilan birgalikda Islomiy ilm-fikr tarixida ahamiyatli
o‘rin egallagan.Tarjima qilingan bu asarlar, ilm-fikr nazariyalarining yuksalishi,
bilimning tarqalishi va o‘zining o‘zaro almashishini kengaytirishi bilan Bayt al-
Hikma markazining ilmiy rivojlanishiga muhim ta'sir qilganlar 6
.
Bu markazdagi tarjimalar, o‘z davrining eng muhim asarlaridan biri sifatida
bilinadi va ilm-fikr tarixida kalitli ishlar sifatida taqdirlanadi. "Bayt al-Hikma"
markazida tarjima qilingan asarlar va ularning ahamiyati, o‘z davrining ilmiy,
6
Abdulla-zade H.F. O‘rta asrlarda astronomiya tarixi Rason va Moverannahr / IX-XV asrlar / Dissertatsiya
avtoreferati. dis... doc. ist. Fanlar. Dushanbe. IVAN Toj. SSR. 1990 yil, B 32
7

madaniy va fikr yuksalishida muhim bir rol o‘ynagan. Bu markaz, o‘rtacha
sharoitda bilimning saqlanishi, ilm-fikrning o‘zaro almashishining kengayishi va
yangi ideyalar yaratilishi uchun muhim bir markaz bo‘lgan.
Tarjima qilingan asarlar, ilm-fikrning o‘zining jihatlarini kengaytirishga va
fikrlar almashishga imkon berishda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan. Bu asarlardan
biri "Almagest" nomli Ptolemyning astronomiya haqida asari bo‘lib, bu tarjima
olintirish tizimining bir jihatini ko‘rsatdi. Ushbu asar astronomiya, matematika va
rasmlash sohalarida muhim ma'lumotlar bilan to‘ldirilgan edi.
Boshqa bir tarjima qilingan asar "Elements" nomli Euklidning geometriya
haqida asari edi. Bu asar Bayt al-Hikma markazida tarjima qilinib, ilmiy
tadqiqotlar olib borilgan va Islomiy dunyoda katta ahamiyatga ega bo‘lgan.
"Elements" geometriya ilmini o‘rganish, nazariyalarni tahlil qilish va
matematikning bu sohasidagi ilmiy rivojlanish uchun katta bir qutb sifatida
hisoblanadi.
Tarjima qilingan asarlar aynan shu davnlar bo‘ylab ilm-fikr almashishini
oshirgan, turli madaniy, falsafa, tibbiyot, tarix va boshqa sohalardagi ilmiy
bilimlarni tarqatganlar. Ushbu tarjimalar, bilimning tarqalishi va ilm-fikrning
rivojlanishi uchun muhim ma'lumotlar bilan to‘ldirilgan edi. Bu asarlar sayyohlar,
olimlar, mutafakkirlar va tarjimonlar tomonidan o‘qitish, o‘rganish va o‘zlarining
fikrlarini boshqalarga yetkazish imkoniyatini yaratishda muhim ahamiyatga ega
bo‘lgan 7
. Shuningdek, tarjima qilingan asarlar o‘zining zamonidagi ilmiy tarixning
asosiy manbalari sifatida hisoblanadi. Ushbu asarlar orqali o‘zining izohlarini,
nazariyalarni va fikrlarini o‘rgangan olimlar, ilmiy tadqiqotchilar va talabalar,
yangi ilmiy yondashuvlar va rivojlanishlar uchun asosiy manbai sifatida
foydalanishlari mumkin bo‘lganlar. "Bayt al-Hikma" ("Bilim Evi") Oltin Asr davri
Islomiy ilm-fikr markazlaridan biri hisoblanadi. Bu markaz, 8-9 asrlarda Bağdatda
tashkil etilgan ilmiy merkezdir.
7
Багдад , город // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т . (82 т . и 4 доп .). — СПб ., 1890—
1907. C 18
8

"Bayt al-Hikma"da matematika, astronomiya, kimyo, tibbiyot, falsafa,
adabiyot, tarix va boshqa sohalarda ilmiy tadqiqotlar amalga oshirilgan.
"Bayt al-Hikma", ilm-fikr adabiyotlarining tarjimalari va o‘ziga xos
tadqiqotlarining yaratilishi bilan shug'ullanardi. Bu markaz, o‘zining katta
kutubxonasi va maktabxonasi orqali bilimning saqlanishi va tarqashiga yordam
berdi. Olimlar, mutafakkirlar, ilmiy tadqiqotchilar va tarjimonlar bu markazda
faoliyat yuritishganlar. Bu markaz, ilmiy fikrlar almashishining hamjihatlik qilgan
joylaridan biri hisoblanadi. Ushbu markazda yozilgan ilmiy asarlar, tarjimalar va
o‘zining tadqiqotlari barcha davrning ilmiy rivojlanishiga ko‘maklashgan. "Bayt
al-Hikma" markazi, Islomning ilmiy, madaniy va fikr yuksalishida muhim
ahamiyatga ega bo‘lgan markazlardan biri hisoblanadi. Tarjima qilingan asarlar va
ularning ahamiyati, ilmiy bilimning o‘zining yuksalishi, bilimning tarqalishi va
o‘zining o‘zaro almashishining kengayishi uchun muhimdir. Bu asarlar, ilm-fikr
nazariyalarini o‘rgatish, o‘rganish va o‘z fikrlarini boshqalarga yetkazishda asosiy
manba sifatida qo‘llanilganlar. "Bayt al-Hikma" markazi, ilmiy rivojlanish uchun
katta bir muhit va asarlar xazinasini taqdim etgan maqomga ega bo‘lgan. "Bayt al-
Hikma" markazi, tarjima qilingan asarlar bilan ilm-fikrning o‘zaro almashishini
kengaytirgan va ilmiy bilimning tarqalishiga olib kelgan ahamiyatli bir o‘rtadur.
Bu markazda tarjima qilingan asarlar o‘zining asosiy manba sifatida xizmat qilgan,
ilmiy fikrlarni yetkazish va o‘rgatishda katta rol o‘ynaganlar.
Tarjima qilingan asarlar, bilimning turli sohalardagi rivojlanishiga yordam
berdi. Misol uchun, tarjima qilingan tibbiyot asarlari o‘zining davrining tibbiyot
ilmini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan. Bu asarlar orqali tibbiyot
nazariyalarining o‘rganish va o‘rgatish jarayonida olimlar va talabalar uchun
muhim manbalarni taqdim etish mumkin bo‘ldi.
Bundan tashqari, tarjima qilingan falsafa, adabiyot, tarix va boshqa
sohalardagi asarlar, o‘zining asl ma'noni, g'oyaviy va nazariy jihatlarini o‘rgatishda
ham muhim bir rol o‘ynagan. Bu asarlar orqali ilm-fikr o‘qituvchilari, talabalar va
9

fikrlar o‘zbeklariga o‘zining fikrlarini yetkazish, tahlil qilish va o‘rganish
imkoniyatiga ega bo‘ldilar 8
.
Tarjima qilingan asarlar asosida "Bayt al-Hikma" markazi o‘zining ilmiy
rivojlanishini davom ettirgan va turli sohalardagi ilmiy fikrning o‘zaro
almashishini kengaytirgan. Bu markaz ilm-fikr tarixida ahamiyatli joy tutgan,
o‘zining o‘ziga xos asarlar, tarjimalar va tadqiqotlar bilan ilm-fikrning
yuksalishiga muhim ta'sir qilgan.
8
Бартольд В. В. Халиф и султан // Бартольд В. В. Сочинения. — Москва: Наука, 1966. — Т. VI: Работы по
истории ислама и арабского халифата. C – 125 .
10

II BOB ."BAYT AL-HIKMA” DA ILIMLAR RIVOJI VA MARKAZIY
OSIYO OLIMLARINING BOG’DODDAGI ILMIY FAOLIYATLARI.
2.1. "Bayt al-hikma” da ilimlar rivoji "Bayt al-Hikma" nomi al-Mamun
davrida (818-833 yillar) Bagdoddan tashkil topgan markazning asosiy nomidir va
bu ilmiy, falsafiy va adabiy rivojlanishni qo‘llab-quvvatlovchi markaz sifatida faol
bo‘lgan. Uzun vaqt davomida Bayt al-Hikma ilmiy asarlarining har xil
tarjimalarini o‘z ichiga olgan. Undan har xil maqolalar, falsafiy ma'lumotlar, tibbiy
navqiylar, geografik fikrlar va boshqalarini o‘rganib olgan.
Bayt al-Hikma asabiy va debatli yigitlarning birlashmasi bo‘lganligidan, u
o‘rtalabgina davrda bir necha nasl bilimdonlar bandiga ega bo‘lgan. Bu yerda arab
va forscha ilmiy qidirishlar uzaro qilgan, asarlarni tadbirlash va antologiyalarni
o‘rganish yordamida qo‘llab-quvvatlangan. Hamda, ilmiy maqolalar va ilmiy
rivojlanish bo‘yicha umumiy debatlar qo‘yilgan. Bayt al-Hikma bugungi
sanoatning asosiy alomatlaridan biri hisoblanadi. Bayt al-Hikma davlatlararo
hamkorlik va bilim almashtirishning muhim markazi bo lgan. Ushbu markaz Sharqʻ
Islomiy medeniyatining o ng bo yicha o rtishi davrida faollik ko rsatgan. Bayt al-
ʻ ʻ ʻ ʻ
Hikma ayniqsa Al-Ma mun davrida Bagdoddan tashkil topgan va arab, fors, pers,
ʼ
hind va boshqa xalqlarning ilm va falsafa bo yicha bilimlari o zaro almashinuvini
ʻ ʻ
oshirgan markaz bo lib hisoblanadi.
ʻ
Bayt al-Hikma tashkil etilganida, o z navbatida qadimgi grek, romon,
ʻ
ptolemy, babil, misr va boshqa civilizatsiyalar ilm-falsafa tibbiyot, geografiya ,
ariq-iqtisod va adabiyot sohalarida rivojlangan bilimlarni o z ichiga olgan. Bu
ʻ
markazda arab tillari orqali turli xalqlarning asarlarini tarjima qilish va o zining
ʻ
o ziga xos ilmiy usullarini yaratish ham amalga oshirilgan
ʻ 9
.
9
https://cyberleninka.ru/article/n/bayt-al-hikma-ning-tarkibi-va-vazifalari/viewer
11

Bayt al-Hikma o z davrida muhim ilmiy merosi sifatida bo lib, o zida yuqoriʻ ʻ ʻ
martaba va umumiy qabul qilingan ilmiy olimlarni jamlab turib, ularning ilmiy
fikrlarini o rganish va ularga qarshi ma ruza va munozaralar o tkazish
ʻ ʼ ʻ
imkoniyatini berdi. Bu davrda Bayt al-Hikma yosh olimlarni o qish, tadqiqot va
ʻ
ilmiy fikrlarini baholash, ijodiy faoliyatlarini rivojlantirishga imkoniyat yaratgan.
Bayt al-Hikma markazi Osiyo, Yevropa va dunyo bilimining rivojlanishiga
asos bo lgan ahamiyatli o tkazgich bo lib, o z vaqtida uning faoliyatiga qatnashgan
ʻ ʻ ʻ ʻ
olimlar va ilm-falsafa debatlarining nashriyotlar to plamlari adib otgan. Ushbu
ʻ
markaz bilim va ma rifat rivojlanishida yuqori darajada o rnini egallagan va ilmiy
ʼ ʻ
fikrlar almashinuvi markazi sifatida e tibor qozonib kelgan. Bayt al-Hikma
ʼ
markazi ilm-falsafa sohasida boshqa medeniyatlarning rivojlanishini o z ichiga
ʻ
olgan. Bu markazda arab va fors ilm-falsafa olimlari o z bilimlarini o rgangan,
ʻ ʻ
tarjima qilgan va yangi fikrlar yaratgan. Markaz, ilmiy olimlar, tarjimonlar,
so zlashuvchilar va tadqiqotchilar uchun birularda uchrashuv va munozaralar
ʻ
o tkazish imkoniyatini yaratgan. Ular o z ilmiy fikrlarini o zaro almashish va
ʻ ʻ ʻ
ularni rivojlantirish uchun burada birgalikda ishlashlari mumkin bo lgan.
ʻ
Bayt al-Hikma markazi tibbiyot, geografiya, riyaziyyat, fizika, kimyo va
boshqa sohalarda ham ilmiy rivojlanishga olib kelgan. Bu markaz orqali arab va
fors olimlari dunyo bilimining qizil davrini yaratganlar. Bu davrda Bayt al-Hikma
markazi bilim va ma rifatni o rganish va tarqatishga bag ishlangan biblioteka
ʼ ʻ ʻ
sifatida ham faollik yuritgan.
Bayt al-Hikma markazi tarixiy ma lumotlar to plamini o z ichiga olgan
ʼ ʻ ʻ
bo lib, shuningdek, o z davridagi maqolalar va asarlar jamlanmasini saqlab qolgan.
ʻ ʻ
Bu markazdan chiqqan asarlar bugungi kunda ham ilm-falsafa, adabiyot, tarix,
san at va boshqa sohalar uchun muhim manba sifatida qaralgan.
ʼ
Bayt al-Hikma markazi islom medeniyati va ilm-falsafasining rivojlanishiga
ahamiyatli ta sir qilgan.
ʼ Uning faoliyati va o zining o rnak mahsulotlari orqali bu ʻ ʻ
markaz dunyo bilimining o ziga xos xususiyatlari bilan tanilgan. Bayt al-Hikma
ʻ
markazi ilm-falsafa, o qitish, tadqiqot va tarjima ishi sohalarida o z vaqtida e'tibor
ʻ ʻ
qozonib kelayotgan muhim markaz bo lib hisoblanadi. Ushbu markaz Sharq
ʻ
12

Islomiy medeniyati va ilmiy rivojlanishining muhim bir merosi sifatida
hisoblanadi 10
.
Bayt al-Hikma markazi asosan Al-Ma'mun davri Bagdodida faoliyat olib
borib, o z navbatida arab, pers va fors olimlari o rtasidagi bilimiy almashinuvniʻ ʻ
oshirgan. Bu markazda olimlar tarixiy asarlar, falsafa, riyaziyyat, tibbiyot, kimyo,
ariq-iqtisod, geografiya va boshqa sohalarda tadqiqotlar olib borganlar. Ular o z
ʻ
ilmiy fikrlarini, ko zgularini va natijalarini boshqa olimlar bilan munozaralar orqali
ʻ
almashish imkoniyatiga ega bo lgan.
ʻ
Bayt al-Hikma markazi o zining aholisi uchun muhim bir ma lumot manbai
ʻ ʼ
bo lib hisoblanardi. Bu markazda saqlangan asarlar, maqolalar va tarjimalar
ʻ
tarixiy, falsafiy, ilmiy va adabiyot sohalarida o rganish, taqqoslash va ilmiy
ʻ
tadqiqotlar uchun keng foydalanish imkonini berdi.
Bayt al-Hikma markazi islom medeniyatining ilmiy, falsafiy va tarixiy
to g risidagi qo shimcha bilimlarni o z ichiga olgan muhim bir markaz
ʻ ʻ ʻ ʻ
hisoblanadi. Ushbu markazning faoliyati o z
ʻ vaqtida olimlar (http://fayllar.org/reja-
qadimgi-yunonistonlik-olimlar-orta-osiyolik-geograf-oliml.html), ilm-falsafa
debatlarining rivojlanishiga ta'sir qilgan va islom medeniyati tarixida ahamiyatli
o rnini egallagan. Bayt al-Hikma markazi, ilmiy, falsafiy va adabiy rivojlanishning
ʻ
o z davrida eng muhim merosi bo lgan. Bu markaz Sharq Islom medeniyatida ilm-
ʻ ʻ
falsafani rivojlantirish, o qitish va tadqiqotning markaziy muassasasi sifatida
ʻ
ahamiyatga ega bo lgan.
ʻ
Bayt al-Hikma markazi, Al-Ma'mun dori (818-833 yillar) davrida Bagdodda
tashkil topgan. Ushbu markazda arab, fors va boshqa xalqlarning olimlari o z ilmiy
ʻ
bilimlarini jalb qilish, tarjima qilish va yangi fikrlar yaratish imkoniyatiga ega
bo lgan. Bu yerda olimlar, falsafiyotchi, tarjimonlar va tadqiqotchilar o z fikrlarini
ʻ ʻ
almashish, baholash va rivojlantirish imkoniyatiga ega bo lib, o zaro munozaralar
ʻ ʻ
va majlislar orqali ilm-falsafa sohasidagi yangiliklar va ko zgularni o rganganlar
ʻ ʻ 11
.
10
Abduxalimov B.A. Beruniyning kam o‘rganilgan risolasi // Jamiyat O‘zbekistonda harbiy fanlar. 1999 yil. 7-8-
son.B 74-76
11

13

Bayt al-Hikma markazi ilmiy tadqiqotlarni o tkazish va asarlar tarqatishgaʻ
ham e'tibor qaratgan. Ushbu markaz o zining kutubxonasi bilan ilm, tarix, adabiyot
ʻ
va falsafa sohasida muhim manba sifatida xizmat qilgan. Bayt al-Hikma orqali
tarqalgan asarlar va maqolalar bugungi kunda ham ilm-falsafa, adabiyot, tarix va
boshqa sohalar uchun muhim manbalar hisoblanadi.
Bayt al-Hikma markazi islom medeniyati va ilm-falsafasining rivojlanishiga
o z xususiy ta'siri bilan tanilgan. Uning faoliyati va ilmiy yutuqlari islom
ʻ
medeniyati tarixida ilmiy-falsafiy almashinuvning yorqin namunasi sifatida e tirof
ʼ
etilgan. Bu markaz islom ilmiy rivojlanishining asosiy o rinlaridan biri bo lib, ilm-
ʻ ʻ
falsafani o rganish va tarqatishga intilishgan joy hisoblanadi. Bayt al-Hikma
ʻ
markazi islom medeniyatining ilmiy va intellektual rivojlanishiga muhim ta'sir
qilgan. Ushbu markaz, Al-Ma'mun davri Bagdodida faoliyat olib borib, ilm-falsafa,
tarix, adabiyot, tibbiyot va boshqa sohalarda keng asarlar, maqolalar va tarjimalar
yig ib olingan.
ʻ Bu markazda arab (http://fayllar.org/dadam-mamadjonov-
oybek.html), pers, fors va boshqa xalqlarning olimlari birgalikda ishlaganlar va
ilm-falsafa, tarix, adabiyot va riyaziyyat sohalarida hamkorlik qilganlar.
Bayt al-Hikma markazi asosan ilm-falsafa sohasida etkazgan faoliyat bilan
ajralib turadi. Bu markazda arab, fors va boshqa xalqlar bilimdonlari o z o ziga xos
ʻ ʻ
fikrlar va mantiqiy tasavvurlarni rivojlantirganlar. Ular o z bilimlarini tarqatish,
ʻ
ko zgularga solish va o zaro fikrlar almashinuvi orqali yangi fikrlar va nazariyalar
ʻ ʻ
yaratish imkoniyatiga ega bo lganlar
ʻ 12
.
Bayt al-Hikma markazi o z davrida islom ilm-falsafasining markazi bo lib
ʻ ʻ
hisoblanadi. Ushbu markazda o qitish, tadqiqot va tarjima faoliyatlarining yanada
ʻ
rivojlanishi uchun zarur manbalar, ilmiy asarlar va olimlar o zining kutubxonasida
ʻ
saqlanib turibdi. Bu markaz islom ilm-falsafasining mustaqil rivojlanishi uchun
ilmiy muhit yaratgan va bilimdonlar o rtasidagi fikr almashinuvi uchun muhim bir
ʻ
markaz bo lgan.
ʻ
12
Фильштинский И. М.История арабов и Халифата (750-1517 гг.). — 3-е издание, исправленное и
дополненное. — Москва: АСТ: Восток-Запад, 2008. C — 243,
14

Bayt al-Hikma markazi tarixiy ma lumotlar to plamini saqlagan birinchiʼ ʻ
marosimshunoslik markazlardan biridir. Ushbu markaz orqali bizning kunimizda
ham ilm-falsafa, tarix, adabiyot va boshqa sohalardagi tadqiqotlar uchun muhim
manba sifatida qo llaniladi. Markazning faoliyati, ilm-falsafa va intellektual
ʻ
rivojlanishni qo llab-quvvatlashga doir muhim bir vazifa o rniga ega bo lgan. Bayt
ʻ ʻ ʻ
al-Hikma markazi islom medeniyati va ilmiy rivojlanishning merosi bo lib, ilm-
ʻ
falsafani o rganish, tarqatish va rivojlantirishning markaziy o rni hisoblanadi.
ʻ ʻ
Ushbu markaz Al-Ma'mun davri Bagdodida 9-asrda tashkil etilgan. Bu markazda
arab, pers, fors va boshqa xalqlar olimlari o z ilmiy bilimlarini jalb qilish, tarjima
ʻ
qilish va yangi fikrlar yaratish imkoniyatiga ega bo ldilar.
ʻ
Bayt al-Hikma markazi o z davrida ilmiy fikrlarni almashish, munozaralar
ʻ
o tkazish va tarqatish uchun yuqori darajada muhim bir o rnatishga ega bo ldi.
ʻ ʻ ʻ
Olimlar, falsafiyotchi, tarjimonlar va tadqiqotchilar bu markazda birgalikda
ishlaganlar va o z ilmiy yutuqlarini keng ahamiyatga ega bo lgan majlislar,
ʻ ʻ
munozaralar va o qitishlar orqali o rnatishlari mumkin bo ldi.Bayt al-Hikma
ʻ ʻ ʻ
markazi ilmiy tadqiqotlar, asarlar, maqolalar va tarjimalarni saqlab qilgan muhim
bir manba bo lib hisoblanadi. Bu markazning kutubxonasida tarixiy, falsafiy,
ʻ
adabiyotiy va riyaziyyatiy asarlar saqlanib turilgan. Bugungi kunda ham bu asarlar
ilm-falsafa, adabiyot, tarix va boshqa sohalar uchun muhim manbalar sifatida
qaralib turadi.Bayt al-Hikma markazi islom medeniyati va ilm-falsafasining
rivojlanishiga ta'sir qilgan. Ushbu markaz islom medeniyati tarixida o zining
ʻ
ahamiyatli o rnini
ʻ egallagan (http://fayllar.org/1-suvning-molyar-massasi-togri-
berilgan-javobni-korsating.html), ilmiy-falsafiy fikrlar almashinuvi markazi
sifatida tanilgan. Bu markaz islom ilmiy rivojlanishida muhim bir o rniga ega
ʻ
bo lib, ilm-falsafani o rganish, tarqatish va tarqatish uchun ilmiy muhit yaratish
ʻ ʻ
imkoniyatlarini berdi. Bayt al-Hikma markazi islom medeniyati va ilmiy
rivojlanishning markaziy muassasasi bo lib hisoblanadi. Ushbu markaz Al-Ma'mun
ʻ
davri Bagdodida tashkil etilgan va ilm-falsafa , tarix, adabiyot, riyaziyyat va
boshqa sohalarda keng faoliyat olib borgan. Bu markazda arab, pers, fors va
15

boshqa xalqlarning olimlari birgalikda ishlagan va ilmiy bilimlarini o rgangan,ʻ
tarjima qilgan va yangi fikrlar yaratganlar 13
.
Bayt al-Hikma markazi ilm-falsafa sohasida etkili ishlar olib borgan. Ushbu
markaz o z davrida ilmiy fikrlarni o rgatish, tarqatish va o zaro almashish uchun
ʻ ʻ ʻ
birularga majlislar, munozaralar va o qitishlar tashkil etgan. Olimlar, falsafiyotchi,
ʻ
tarjimonlar va tadqiqotchilar bu markazda birgalikda ishlay olganlar va bilimlarini
rivojlantirishga imkoniyat topganlar.Bayt al-Hikma markazi asosan ilmiy asarlar,
maqolalar va tarjimalar saqlash orqali tarixiy ma lumotlar manbasini
ʼ
shakllantirgan. Ushbu markazning kutubxonasida tarix , ilm-falsafa, adabiyot va
boshqa sohalarga oid asarlar saqlangan. Bugungi kunda ham bu markazning
saqlangan asarlari ilmiy tadqiqotlar uchun muhim manba sifatida
foydalanilmoqda.Bayt al-Hikma markazi islom medeniyati va ilmiy-falsafiy
rivojlanishga ta'sir qilgan. Ushbu markazning faoliyati va o zining yaratgan ilmiy
ʻ
yutuqlari islom ilmiy rivojlanishida muhim bir o rniga ega bo lgan. Bu markaz
ʻ ʻ
ilm-falsafani o rganish, tarqatish va rivojlantirishga imkoniyatlar yaratgan va islom
ʻ
medeniyatining ilmiy tarqalishiga katta ta'sir ko rsatgan. Bayt al-Hikma markazi
ʻ
islom medeniyati va ilmiy rivojlanishning markaziy o rni bilan ahamiyatga ega
ʻ
bo lgan muassasalardan biridir. Ushbu markaz Al-Ma'mun davri Bagdodida tashkil
ʻ
etilgan va ilm-falsafa, tarix, adabiyot, riyaziyyat, tibbiyot va boshqa sohalarda
faoliyat olib borgan 14
.
Bayt al-Hikma markazi o z davrida ilmiy fikrlarni o rgatish, tarqatish va
ʻ ʻ
rivojlantirishga katta e'tibor qaratgan. Ushbu markazda arab, pers, fors va boshqa
xalqlarning olimlari birgalikda ishlagan va o z ilmiy bilimlarini rivojlantirganlar.
ʻ
Ular o z ilmiy yutuqlarini majlislar, munozaralar, o qitishlar va tarjimalar orqali
ʻ ʻ
o rnatish imkoniyatiga ega bo lganlar.Bayt al-Hikma markazi ilm-falsafa sohasida
ʻ ʻ
ham muhim ahamiyatga ega bo lgan. Ushbu markazda ilmiy fikrlarni o rganish,
ʻ ʻ
tarqatish va rivojlantirish uchun ilmiy munozaralar va majlislar tashkil etilgan.
Olimlar, falsafiyotchi, tarjimonlar va tadqiqotchilar bu markazda birgalikda ishlay
13
Dehkhoda Dictionary Encyclopedia - Loghat Nameh Dehkhoda ("Volume 50") (Farsi). 1958. P.255
14

16

olganlar va o z bilimlarini rivojlantirish imkoniyatiga ega bo lganlar.Bayt al-ʻ ʻ
Hikma markazi ilmiy asarlar, maqolalar va tarjimalarni saqlab qilgan muhim bir
manba sifatida taniladi. Ushbu markazning kutubxonasida tarix, ilm-falsafa,
adabiyot, riyaziyyat va boshqa sohalarga oid asarlar yig ilgan. Bugungi kunda ham
ʻ
bu markazning saqlangan asarlari ilmiy tadqiqotlar uchun muhim manba sifatida
foydalanilmoqda.Bayt al-Hikma markazi islom medeniyati va ilmiy-falsafiy
rivojlanishning katta ta'siri bilan taniladi. Ushbu markaz islom ilmiy rivojlanishida
markaziy ahamiyatga ega bo lgan, ilm-falsafani o rganish, tarqatish va tarqatishga
ʻ ʻ
imkoniyatlar yaratgan. Bu markaz islom medeniyatining ilmiy tarqalishiga muhim
o rni bo lib, ilmiy fikrlar almashinuvi va rivojlanishni qo llab-quvvatlashda katta
ʻ ʻ ʻ
rol o ynagan. Bayt al-Hikma markazi, tarixda ilmiy fikrlar va bilimlar
ʻ
rivojlanishiga yordam berish bilan bog'liq ko‘plab ilg'orlarga sazovor bo‘lgan.
Ushbu markaz, ilm-falsafa, adabiyot, tarix, riyaziyyat, tibbiyot, zoologiya, kimyo
va boshqa sohalarda bir nechta ilmiy tadqiqotchilar bilan ishlash imkoniyatiga ega
bo‘lib, ularning bilimlarini tarqatish va rivojlantirishni ham ta'minlashda muhim
ahamiyatga ega bo‘lgan.
Bayt al-Hikma markazi, tarixda ilmiy fikrlarni o rgatish, tarqatish va
ʻ
rivojlantirishda katta rol o ynagan markazlardan biri hisoblanadi. Ushbu markazda
ʻ
arab, pers, fors va boshqa xalqlarning olimlari birgalikda ishlab, o z ilmiy
ʻ
bilimlarini rivojlantirganlar. Markazning o zida yaratilgan sharoitlar ilmiy fikrlarni
ʻ
rivojlantirishga ham imkoniyat berdi.Bayt al-Hikma markazi, islom medeniyati va
ilmiy-falsafiy rivojlanishning katta ta'siri bilan taniladi. Ushbu markaz, islom ilmiy
rivojlanishida katta ahamiyatga ega bo‘lib, ilm-falsafani o rganish, tarqatish va
ʻ
tarqatishga imkoniyatlar yaratgan. Bu markaz islom medeniyatining ilmiy
tarqalishiga muhim o rni bo‘lib, ilmiy fikrlar almashinuvi va rivojlanishni qo llab-
ʻ ʻ
quvvatlashda katta rol o ynagan.Markazda yaratilgan ilmiy asarlar, maqolalar va
ʻ
tarjimalar saqlangan bir manba sifatida taniladi. Ushbu markazning kutubxonasida
tarix, ilm-falsafa, adabiyot, riyaziyyat va boshqa sohalarga oid asarlar yig'ilib,
bugungi kunda ham bu markazning saqlangan asarlari ilmiy tadqiqotlar uchun
muhim manba sifatida foydalanilmoqda.Jamiyatlar, olimlar va tadqiqotchilar Bayt
17

al-Hikma markazining faoliyatlariga keng qo shilish bilan o z ilmiy yutuqlariniʻ ʻ
rivojlantirish va tarqatish imkoniyatiga ega bo‘lishlari mumkin. Bu markaz, tarixiy,
ilmiy va madaniy asosiyatlar uchun muhim ahamiyatga ega va dunyo ilmiy fikrlari
va rivojlanishiga qo shilishda muhim ahamiyatga ega bo‘lib turadi
ʻ 15
.
Bayt al-Hikma markazi islom medeniyati va ilmiy rivojlanishning markaziy
instituti sifatida taniladi. Ushbu markaz Al-Ma'mun davri Bagdodida 9-asrda
tashkil etilgan. Markazda arab, pers, fors va boshqa xalqlarning olimlari birgalikda
ishlagan va o z ilmiy bilimlarini rivojlantirganlar. Bayt al-Hikma markazi ilm-
ʻ
falsafani o rganish, tarqatish va rivojlantirishning markaziy o rni
ʻ ʻ
hisoblanadi. Ushbu markazda ilmiy majlislar, munozaralar, o qitishlar va tarjimalar
ʻ
tashkil etilgan. Olimlar, falsafiyotchi, tarjimonlar va tadqiqotchilar bu markazda
birgalikda ishlaganlar va o z ilmiy yutuqlarini keng ahamiyatga ega bo lgan
ʻ ʻ
majlislar orqali o rnatishlari mumkin bo ldi. Bayt al-Hikma markazi ilmiy asarlar,
ʻ ʻ
maqolalar va tarjimalarni saqlab qilgan muhim bir manba sifatida hisoblanadi.
Bu markazning kutubxonasida tarixiy, falsafiy, adabiyotiy va riyaziyyatiy
asarlar saqlanib turilgan. Bugungi kunda ham bu asarlar ilm-falsafa, adabiyot, tarix
va boshqa sohalar uchun muhim manbalar sifatida qaralib turadi. Bayt al-Hikma
markazi islom medeniyati va ilm-falsafasining rivojlanishiga ta'sir qilgan. Ushbu
markaz islom ilmiy rivojlanishida muhim bir o rniga ega bo lib, ilm-falsafani
ʻ ʻ
o rganish, tarqatish va tarqatish uchun ilmiy muhit yaratish imkoniyatlarini berdi.
ʻ
Bu markaz islom medeniyatining ilmiy tarqalishiga katta ta'sir ko rsatgan. Bayt al-
ʻ
Hikma markazi islom medeniyati va ilmiy rivojlanishning markaziy muassasasi
sifatida taniladi. Ushbu markaz Al-Ma'mun davri Bagdodida tashkil etilgan va ilm-
falsafa, tarix, adabiyot, riyaziyyat, tibbiyot va boshqa sohalarda keng faoliyat olib
borgan.Bayt al-Hikma markazi o‘z davrida ilmiy fikrlarni o‘rgatish, tarqatish va
rivojlantirishda katta rol o‘ynagan. Ushbu markazda arab, pers, fors va boshqa
xalqlarning olimlari birgalikda ishlab, o‘z ilmiy bilimlarini rivojlantirganlar.
Markazning o‘zida yaratilgan sharoitlar ilmiy fikrlarni rivojlantirish uchun muhim
15
Abdulla-zade H.F. O‘rta asrlarda astronomiya tarixi Rason va Moverannahr / IX-XV asrlar / Dissertatsiya
avtoreferati. dis... doc. ist. Fanlar. Dushanbe.
18

imkoniyatlar yaratgan. Bayt al-Hikma markazi ilm-falsafa sohasida ham katta
ahamiyatga ega bo‘lgan. Ushbu markazda ilmiy majlislar, munozaralar, o‘qitishlar
va tarjimalar o‘rgatilgan 16
. Olimlar, falsafiyotchi, tarjimonlar va tadqiqotchilar bu
markazda birgalikda ishlagan va o‘z ilmiy yutuqlarini tarqatish imkoniyatiga ega
bo‘lganlar. Bayt al-Hikma markazi ilmiy asarlar, maqolalar va tarjimalarni saqlab
qilgan muhim bir manba sifatida taniladi. Ushbu markazning kutubxonasida tarix,
ilm-falsafa, adabiyot, riyaziyyat va boshqa sohalarga oid asarlar saqlanib turilgan.
Bugungi kunda ham bu markazning saqlangan asarlari ilmiy tadqiqotlar uchun
muhim manba sifatida foydalanilmoqda. Bayt al-Hikma markazi islom medeniyati
va ilmiy-falsafiy rivojlanishga katta ta'sir ko‘rsatgan. Ushbu markaz islom ilmiy
rivojlanishida katta ahamiyatga ega bo‘lib, ilm-falsafani o‘rganish, tarqatish va
rivojlantirishga imkoniyatlar yaratgan. Bu markaz islom medeniyatining ilmiy
tarqalishiga muhim o‘rni bo‘lib, ilmiy fikrlar almashinuvi va rivojlanishni qo‘llab-
quvvatlashda katta rol o‘ynagan. Bayt al-Hikma markazi, islom medeniyati va
ilmiy rivojlanishning asosiy muassasalaridan biri bo‘lib, ilm-falsafani o‘rgatish,
tarqatish va rivojlantirishga yordam beradi. Ushbu markaz Al-Ma'mun davrida, 9-
asrda Bagdodda tashkil etilgan va ilm-falsafa, adabiyot, riyaziyyat, tibbiyot, tarix,
astronomiya va boshqa sohalarda faoliyat olib borgan. Bayt al-Hikma markazi,
olimlar, falsafiyotlar, tarjimonlar va tadqiqotchilar o‘rtasida ilmiy fikrlarni
almashish va rivojlantirishga imkoniyatlar yaratgan. Ushbu markazda ilmiy
majlislar, munozaralar, o‘qitishlar va tarjimalar o‘tkazilgan. Arab, pers, fors va
boshqa xalqlarning olimlari birgalikda ishlab, o‘z bilimlarini rivojlantirganlar. Bayt
al-Hikma markazida tarqalgan ilmiy asarlar, maqolalar va tarjimalar ilmiy manbai
sifatida taniladi. Ushbu markazning kutubxonasida adabiyot, ilm-falsafa, tarix,
riyaziyyat va boshqa sohalarga oid bir qancha asarlar yig'ilgan. Bugungi kunda
ham bu markazning saqlangan asarlari ilmiy tadqiqotlar uchun muhim manba
sifatida foydalanilmoqda. Bayt al-Hikma markazi islom medeniyati va ilmiy-
falsafiy rivojlanishga katta ta'sir ko‘rsatgan. Ushbu markaz islom ilmiy
rivojlanishida markaziy ahamiyatga ega bo‘lib, ilm-falsafani o‘rganish, tarqatish va
16
Dehkhoda Dictionary Encyclopedia - Loghat Nameh Dehkhoda ("Volume 50") (Farsi). 1958.
19

rivojlantirish uchun ilmiy muhit yaratgan. Bu markaz islom medeniyatining ilmiy
tarqalishiga katta o‘rni bo‘lib, ilmiy fikrlar almashinuvi va rivojlanishni qo‘llab-
quvvatlashda muhim rol o‘ynagan 17
. Bayt al-Hikma markazi, islom medeniyati va
ilmiy rivojlanishning markaziy instituti sifatida taniladi. Ushbu markaz Al-Ma'mun
davri Bagdodida tashkil etilgan va ilm-falsafa, tarix, adabiyot, riyaziyyat, tibbiyot
va boshqa sohalarda keng faoliyat olib borgan.
Bayt al-Hikma markazi o‘z davrida ilmiy fikrlarni o‘rgatish, tarqatish va
rivojlantirishda katta rol o‘ynagan. Ushbu markazda arab, pers, fors va boshqa
xalqlarning olimlari birgalikda ishlab, o‘z ilmiy bilimlarini rivojlantirganlar.
Markazning o‘zida yaratilgan sharoitlar ilmiy fikrlarni rivojlantirish uchun
muhim imkoniyatlar yaratgan. Bayt al-Hikma markazi ilm-falsafa sohasida ham
katta ahamiyatga ega bo‘lgan. Ushbu markazda ilmiy majlislar, munozaralar,
o‘qitishlar va tarjimalar o‘rgatilgan. Olimlar, falsafiyotchi, tarjimonlar va
tadqiqotchilar bu markazda birgalikda ishlagan va o‘z ilmiy yutuqlarini tarqatish
imkoniyatiga ega bo‘lganlar. Bayt al-Hikma markazi ilmiy asarlar, maqolalar va
tarjimalarni saqlab qilgan muhim bir manba sifatida taniladi. Ushbu markazning
kutubxonasida tarix, ilm-falsafa, adabiyot, riyaziyyat va boshqa sohalarga oid
asarlar saqlanib turilgan. Bugungi kunda ham bu markazning saqlangan asarlari
ilmiy tadqiqotlar uchun muhim manba sifatida foydalanilmoqda. Bayt al-Hikma
markazi islom medeniyati va ilmiy-falsafiy rivojlanishga katta ta'sir ko‘rsatgan.
Ushbu markaz islom ilmiy rivojlanishida katta ahamiyatga ega bo‘lib, ilm-falsafani
o‘rganish, tarqatish va rivojlantirishga imkoniyatlar yaratgan. Bu markaz islom
medeniyatining ilmiy tarqalishiga muhim o‘rni bo‘lib, ilmiy fikrlar almashinuvi va
rivojlanishni qo‘llab-quvvatlashda katta rol o‘ynagan. Bayt al-Hikma markazi
islom medeniyati va ilmiy rivojlanishning markaziy instituti sifatida taniladi.
Ushbu markaz Al-Ma'mun davri Bagdodida tashkil etilgan va ilm-falsafa, tarix,
adabiyot, riyaziyyat, tibbiyot va boshqa sohalarda faoliyat olib borgan. Bayt al-
Hikma markazi olimlar, falsafiyotlar, tarjimonlar va tadqiqotchilar birgalikda
17
Багдад, город // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона Бартольд В. В. Халиф и султан //
Бартольд В. В. Сочинения. — Москва: Наука, 1966. — Т. VI: Работы по истории ислама и арабского
халифата.
20

ishlab, o‘z ilmiy bilimlarini rivojlantirganlar. Ushbu markazda ilmiy majlislar,
munozaralar, o‘qitishlar va tarjimalar o‘tkazilgan. Arab, pers, fors va boshqa
xalqlarning olimlari bu markazda birgalikda fikrlar almashish, tarqatish va
rivojlantirish imkoniyatlariga ega bo‘lganlar. Bayt al-Hikma markazi ilmiy asarlar,
maqolalar va tarjimalarni saqlashga bag'ishlangan muhim bir manba sifatida
taniladi. Ushbu markazning kutubxonasida tarixiy, falsafiy, adabiyotiy va
riyaziyyatiy asarlar saqlanib turilgan. Bugungi kunda ham bu asarlar ilm-falsafa,
adabiyot, tarix va boshqa sohalar uchun muhim manbalar sifatida qaralib turadi.
Bayt al-Hikma markazi islom medeniyati va ilm-falsafasining rivojlanishiga katta
ta'sir ko‘rsatgan.
Ushbu markaz islom ilmiy rivojlanishida katta ahamiyatga ega bo‘lib, ilm-
falsafani o‘rganish, tarqatish va tarqatish uchun ilmiy muhit yaratish
imkoniyatlarini berdi. Bu markaz islom medeniyatining ilmiy tarqalishiga katta
ta'sir ko‘rsatgan 18
.
2.2. Markaziy Osiyo olimlarining "Bayt al-hikma”va
Bog’doddagi faoliyatlari . Markaziy Osiyo olimlari, "Bayt al-Hikma"
markazining Bog'doddagi faoliyatlari davomida katta o‘rniga ega bo‘lgan. "Bayt
18
Abduxalimov B.A. Xalifa al-Ma’mun va “Bayt al-hikman” // O‘zbekistonda ijtimoiy fanlar 2000 yil, B 37-40.
21

al-Hikma" markazi, Al-Ma'mun davrida, 9-asrda Bog'dod shahri (hazrda Iroq)da
tashkil etilgan. Markaziy Osiyo olimlari, "Bayt al-Hikma" markazida ilm-falsafa,
tarix, adabiyot, riyaziyyat, tibbiyot, astronomiya va boshqa sohalarda keng faoliyat
olib borgan. Ushbu markaz, arab, pers, fors va boshqa xalqlarning olimlarining
birgalikda ishlagan, o‘z bilimlarini rivojlantirgan bir o‘rta bo‘lib, ilmiy fikrlarni
almashish, tarqatish va rivojlantirish imkoniyatlarini yaratgan. "Bayt al-Hikma"
markazi olimlar, falsafiyotlar, tarjimonlar va tadqiqotchilar uchun ilmiy majlislar,
munozaralar, o‘qitishlar va tarjimalar o‘tkazish uchun muhit tashkil qilgan. Ushbu
markazda ilmiy asarlar, maqolalar va tarjimalar saqlanib turilgan, bu asarlar
markaziy Osiyo olimlari uchun muhim manba sifatida xizmat qilgan. Markaziy
Osiyo olimlari, "Bayt al-Hikma" markazining faoliyatlari orqali ilmiy fikrlarni
rivojlantirishda, ilm-falsafani o‘rganishda, tarqatishda va tarqatishda katta o‘rni
egallaganlar. Ushbu markazning faoliyatlari markaziy Osiyo olimlari bilimining
rivojlanishiga muhim ta'sir ko‘rsatgan, ilmiy tarqalishda ulardan yuqori darajada
foydalanilgan. Markaziy Osiyo olimlarining "Bayt al-Hikma" va Bog'doddagi
faoliyatlari, ilmiy rivojlanish va bilimning o‘rni bilan bog'liq muhim tajribalardan
iborat. "Bayt al-Hikma" markazi, Al-Ma'mun davrida Bog'dod shahrida tashkil
etilgan va ilm-falsafa, adabiyot, tarix, riyaziyyat, tibbiyot, astronomiya va boshqa
sohalarda faoliyat olib borgan.
Markaziy Osiyo olimlari, "Bayt al-Hikma" markazida birgalikda ishlagan va
ilmiy fikrlarni almashish, tarqatish va rivojlantirish imkoniyatlaridan
foydalanishdi. Ushbu markazda arab, pers, fors va boshqa xalqlarning olimlari
birgalikda ishlab, o‘z ilmiy bilimlarini rivojlantirganlar. Olimlar, falsafiyotlar,
tarjimonlar va tadqiqotchilar markazda ilmiy majlislar, munozaralar, o‘qitishlar va
tarjimalar o‘tkazdilar 19
.
"Bayt al-Hikma" markazi o‘zida muhim ilmiy asarlar, maqolalar va
tarjimalarni saqlab turdi. Bu asarlar markaziy Osiyo olimlari uchun muhim manba
sifatida xizmat qildi. Markazning saqlangan asarlari ilm-falsafa, tarix, adabiyot,
19
Abduhalimov B.A.O‘rta osiyo olimlari Bog’dodda // O‘zbekiston tarixi. 1999. No 4, B 33-39-
22

riyaziyyat va boshqa sohalardagi ilmiy tadqiqotlar uchun muhim manba sifatida
foydalanilmoqda.
Markaziy Osiyo olimlari, "Bayt al-Hikma" markazining faoliyatlari orqali
ilmiy fikrlarni rivojlantirishda katta rol o‘ynaganlar. Bu markaz islom medeniyati
va ilmiy-falsafiy rivojlanishning markaziy instituti bo‘lib, ilmiy tarqalishda
markaziy o‘rniga ega bo‘lgan. Markaziy Osiyo olimlari, "Bayt al-Hikma" markazi
orqali ilm-falsafa, adabiyot, tarix va boshqa sohalardagi ilmiy rivojlanishni
qo‘llab-quvvatlashda muhim ta'sir ko‘rsatganlar. Markaziy Osiyo olimlarining
"Bayt al-Hikma" va Bog'doddagi faoliyatlari, islom medeniyati va ilmiy
rivojlanishning markaziy instituti sifatida katta ahamiyatga ega bo‘lgan. Ushbu
markaz Al-Ma'mun davrida, 9-asrda Bog'dod shahrida tashkil etilgan.
"Bayt al-Hikma" markazi, ilm-falsafa, tarix, adabiyot, riyaziyyat, tibbiyot,
astronomiya va boshqa sohalarda ilmiy faoliyat olib borgan. Bu markazda olimlar,
falsafiyotlar, tarjimonlar va tadqiqotchilar birgalikda ishlab, o‘z ilmiy bilimlarini
rivojlantirganlar. Markazning ilmiy majlislar, munozaralar, o‘qitishlar va tarjimalar
o‘tkazilgan. Bu erda arab, pers, fors va boshqa xalqlarning olimlari birgalikda
ishlagan va ilmiy fikrlarni almashish, tarqatish va rivojlantirish imkoniyatlarini
topganlar.
"Bayt al-Hikma" markazi o‘zida muhim ilmiy asarlar, maqolalar va
tarjimalarni saqlab turadi. Bu asarlar ilmiy rivojlanish va tadqiqotlar uchun muhim
manbalar sifatida foydalaniladi. Markaziy Osiyo olimlari, "Bayt al-Hikma"
markazi faoliyatida ilmiy fikrlarni rivojlantirish, tarqatish va o‘z ilmiy yutuqlarini
taqdim etish imkoniyatiga ega bo‘lganlar.
"Bayt al-Hikma" markazi islom medeniyati va ilmiy-falsafiy rivojlanishga
katta ta'sir ko‘rsatgan. Ushbu markaz islom ilmiy rivojlanishida katta o‘rni
egallagan va ilm-falsafani o‘rganish, tarqatish va rivojlantirish imkoniyatlarini
beruvchi muhit yaratgan. Markaziy Osiyo olimlari, "Bayt al-Hikma" markazi
orqali islom medeniyatining ilmiy tarqalishiga muhim qo‘llab-quvvatlashda
ishtirok etganlar. Bu markaz o‘zining ilmiy faoliyatida markaziy o‘rniga ega
bo‘lgan va ilmiy fikrlarni almashish va rivojlantirishda muhim rol o‘ynaganlar.
23

"Bayt al-Hikma" markazi, Markaziy Osiyo olimlarining ilmiy faoliyatini
rivojlantirishda katta o‘rniga ega bo‘lgan institut sifatida taniladi. Ushbu markaz
Al-Ma'mun davrida, 9-asrda Bog'dod shahrida tashkil etilgan.Markaziy Osiyo
olimlari "Bayt al-Hikma" markazida birgalikda ilmiy fikrlarni almashish, tarqatish
va rivojlantirish imkoniyatlarini topganlar. Bu markazda arab, pers, fors va boshqa
xalqlarning olimlari birgalikda ishlab, o‘z ilmiy bilimlarini rivojlantirganlar.
Markazning ilmiy majlislar, munozaralar, o‘qitishlar va tarjimalar o‘tkazilgan. Bu
muhitda olimlar, falsafiyotlar, tarjimonlar va tadqiqotchilar o‘z bilimlarini
rivojlantirish imkoniyatlariga ega bo‘lganlar.
"Bayt al-Hikma" markazi ilmiy asarlar, maqolalar va tarjimalarni saqlashga
bag'ishlangan muhim bir manba sifatida taniladi. Ushbu
markazning kutubxonasida tarixiy, adabiyotiy va riyaziyyatiy asarlar saqlanib
turilgan. Bu asarlar ilm-falsafa, adabiyot, tarix va boshqa sohalar uchun muhim
manbalar sifatida xizmat qilganlar.Markaziy Osiyo olimlari, "Bayt al-Hikma"
markazi faoliyatlari orqali islom medeniyati va ilmiy tarqalishda katta rol
o‘ynaganlar. Ushbu markaz islom ilmiy rivojlanishining markaziy instituti bo‘lib,
ilm-falsafani o‘rganish, tarqatish va rivojlantirish uchun ilmiy muhit yaratish
imkoniyatlarini berdi. Bu markaz islom medeniyatining ilmiy rivojlanishiga katta
ta'sir ko‘rsatgan. Markaziy Osiyo olimlari, "Bayt al-Hikma" markazi orqali ilmiy
fikrlarni rivojlantirishda, ilmiy tarqalishda va ilm-falsafa sohasida yutuqlar
ko‘rishda katta o‘rni egallaganlar. "Bayt al-Hikma" markazi, Markaziy Osiyo
olimlarining ilmiy faoliyati va bilimning rivojlanishiga muhim ta'sir ko‘rsatgan
institut sifatida taninadi. Ushbu markaz Al-Ma'mun davrida, 9-asrda Bog'dod
shahrida tashkil etilgan 20
.
"Bayt al-Hikma" markazi olimlar, falsafiyotlar, tarjimonlar va tadqiqotchilar
bilan birgalikda ilmiy fikrlarni almashish, tarqatish va rivojlantirish
imkoniyatlarini taqdim etdi. Arab, pers, fors va boshqa xalqlarning olimlari
markazda birgalikda faoliyat olib, o‘z ilmiy bilimlarini rivojlantirdilar. Markazning
20
Abdulla-zade H.F. O‘rta asrlarda astronomiya tarixi Rason va Moverannahr / IX-XV asrlar / Dissertatsiya
avtoreferati. dis... doc. ist. Fanlar. Dushanbe.
24

ilmiy majlislar, munozaralar, o‘qitishlar va tarjimalar orqali ilmiy bilimlar
o‘rtasida o‘zaro almashish va rivojlanish yuzaga keldi.
"Bayt al-Hikma" markazi o‘zida bir nechta muhim ilmiy asarlar, maqolalar
va tarjimalarni saqlashgan. Ushbu asarlar markaziy Osiyo olimlari uchun muhim
manba sifatida xizmat qildi. Tarixiy, falsafiy, adabiyotiy va riyaziyyatiy asarlar
markazda saqlanib turildi va ilmiy tadqiqotlar uchun amaliy manbalar bo‘ldi.
Markaziy Osiyo olimlari, "Bayt al-Hikma" markazi faoliyati orqali islom
medeniyati va ilmiy rivojlanishning markaziy instituti bo‘lganligini his etdilar.
Ushbu markaz islom ilmiy tarqalishning kengayishiga ta'sir ko‘rsatgan va ilm-
falsafani o‘rganish, tarqatish va rivojlantirishda muhim rol o‘ynagan. Markaziy
Osiyo olimlari, "Bayt al-Hikma" markazi yordamida ilmiy fikrlarni
rivojlantirishda, ilmiy tarqalishda va ilm-falsafa sohasidagi yutuqlarda muhim
hissa egalar edi.
XULOSA
"Bayt al-Hikma" markazi yirik bir kutubxona sifatida faoliyat yuritadi. Bu
kutubxona tarixiy, falsafiy, adabiy, riyoziyot, tabiiyotshunoslik va boshqa ilmiy
sohalardagi asarlar, maqolalar va tarjimalarni saqlaydi. Bu asarlar olimlar, talabalar
25

va ilmiy izlovchilar uchun muhim manbalar sifatida xizmat qiladi.Kutubxonaning
mavzusiga kirish qismida markaziy Osiyo olimlarining ilmiy faoliyatini
(http://fayllar.org/guruh-talabasi-xurramova-munisaxon-ilyasxonovna-fan-ilmiy-
tadq.html), ilm-falsafa, tarix, adabiyot, riyoziyot, tabiiyotshunoslik va boshqa
sohalardagi asarlar va maqolalar saqlashning muhimligi bayon qilinadi. Kutubxona
tarixiy asarlar orqali tarixiy voqealarga oid ma'lumotlarni o‘z ichiga oladi, falsafiy
asarlar g'oya va fikrlarni o‘z ichiga oladi, adabiyotiy asarlar esa adabiyot, she'rlar,
hikmatlar va boshqa adabiy mazmunlarni saqlaydi. Riyoziyot asarlar
riyaoziyotning asosiy qoidalari, formulalar va hisob-kitoblar bilan bog'liq
ma'lumotlarni taqdim etadi. Tabiiyotshunoslik asarlar esa tabiiyot, biologiya,
ekologiya va boshqa tabiiyot fanlari bo‘yicha ma'lumotlar beradi. Bu kutubxona
ilmiy izlovchilar uchun muhim manbalar saqlaydigan o‘ziga xos muhit yaratadi.
Asarlar, maqolalar va tarjimalar o‘qishga va ilmiy tadqiqotlarga oid ma'lumotlar
bilan to‘ldirilgan. Olimlar, talabalar va ilmiy izlovchilar kutubxona orqali ilmiy
fikrlarni o‘rganish, tarqatish va rivojlantirish imkoniyatlaridan foydalanishlari
mumkin."Bayt al-Hikma" markazining kutubxonasidagi asarlar ilmiy rivojlanish
va bilimning o‘zaro almashishiga e'tibor qaratuvchi mavzu va sohalardan iborat.
Bu kutubxona ilm-falsafa sohasidagi yangiliklarni o‘z ichiga oladi va ilmiy
tarqalishning muhim bo‘lgan xususiyatlari bilan taninadi. Markaziy Osiyo olimlari
uchun "Bayt al-Hikma" kutubxonasi, ilmiy izohlar va tarjimalar bilan yangilanadi
va ilm-falsafa sohasida rivojlanishni oshirish uchun muhim imkoniyatlarni taklif
qiladi.
Foydalanilgan manba va adabiyotlar ro yxati.ʻ
I.Normativ Huquqiy hujjatlar va metodologik ahamiyatga molik nashrlar.
26

1.1 Mirziy о yev Sh. M. “H а r а k а tl а r Str а tegiy а si”, – T.: 2017.
1.2 Karimov I.“Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q” Toshkent Sharq nashriyoti
1998.
II. Manbalar
2.1.Abduxalimov B.Bayt al-hikma.T.O‘zbekiston-2010
2.2 Abdulla-zade H.F. O‘rta asrlarda astronomiya tarixi Rason va
Moverannahr / IX-XV asrlar / Dissertatsiya avtoreferati. dis... doc. ist. Fanlar.
Dushanbe.
2.3. Abduxalimov B.A. Ayrim Yevropa nashrlari haqida
2.4 .Abduhalimov B.A.O‘rta osiyo olimlari Bog’dodda // O‘zbekiston tarixi.
1999.
2.5 Abduxalimov B.A. Beruniyning kam o‘rganilgan risolasi // Jamiyat
O‘zbekistonda harbiy fanlar. 1999 yil. 7-8-son.
2.6.Abdurahmonov A. Al-Fargoniy va uning “Ilmiy astronomiyasi аsоslari
haqida kitob» nomli risola tog’risida // O‘zbekistonda Izhtimoy fanlar. 1993.
2.7. Abduxalimov B.A. Ayrim Yevropa nashrlari haqida ).Abduxalimov
B.A. Bodleian qo‘lyozmasi haqida "Astro-elementlar" nomii” al-Farg’oniy //
O‘zbekistonda ijtimoiy fanlar. 1998 yil.
2.8. Abduxalimov B.A. Xalifa al-Ma’mun va “Bayt al-hikman” //
O‘zbekistonda ijtimoiy fanlar 2000
2.9.Abduhalimov B.A.O‘rta osiyo olimlari Bog’dodda // O‘zbekiston tarixi.
1999.
2.10.Abduxalimov B.A. Beruniyning kam o‘rganilgan risolasi // Jamiyat
O‘zbekistonda harbiy fanlar. 1999 yil.
2.11 Фильштинский И. М.История арабов и Халифата (750-1517 гг.). —
3-е издание, исправленное и дополненное. — Москва: АСТ: Восток-Запад,
2008. .
III.Internet malumotlari toplami
27

3.1 https://cyberleninka.ru
3.2 http://fayllar.org/guruh
28

Bayt al-hikmada arab tiliga tarjima qilingan astronomiyaga oid asarlar mavzusidagi

Sotib olish