Bezorilik nazariya va amaliyot muammolari - Юриспруденция - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	291.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	28 Февраль 2025
Расширение	doc
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Юриспруденция

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

95 Продаж

Bezorilik nazariya va amaliyot muammolari

Купить

BEZORILIK: NAZARIYA VA AMALIYOT MUAMMOLARI
MUNDARIJA
KIRISH ............................................................................................................................................ 2
......................................................................................................................................................... 4
I.BOB. BEZORILIK NAZARIYASI .............................................................................................. 5
I.1. Bezorilikning turli shakllari ....................................................................................................... 5
I.2. Bezorilikni tushunishga qaratilgan asosiy nazariyalar ............................................................ 15
II.BOB. BEZORILIKNING JAMIYATGA TA SIRIʼ ................................................................... 27
II.1. Jamiyatdagi ijtimoiy xavflar va beqarorlik ............................................................................ 27
II.2. Bezorilikka qarshi kurashishdagi muammolar ....................................................................... 33
XULOSA ....................................................................................................................................... 37
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATI
ʻ ................................................................... 39

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi va zaruriyati. Bezorlilik (ya ni, jamoat joylaridaʼ
bezorilik, shovqin-suron qilish, odamlarni bezovta qilish va boshqalar) jahonning
ko plab mamlakatlarida muhim ijtimoiy muammo bo lib qolmoqda. Bu jinoyat
ʻ ʻ
yoki huquqbuzarlik turi nafaqat jismoniy, balki ma naviy va ruhiy zararlar
ʼ
yetkazish bilan ham ajralib turadi. Bezorlilik, shuningdek, jamiyatda qonun va
tartibni buzishga olib kelishi, odamlarning xavfsizligini ta minlashga salbiy ta sir
ʼ ʼ
ko rsatishi mumkin. Bezorlilikning yuqori darajada tarqalishi jamiyatda qo rqinch
ʻ ʻ
va xotirjamlikni yo qotish, ijtimoiy tartibsizlikni kuchaytirish, odamlar o rtasida
ʻ ʻ
ishonchsizlikni keltirib chiqarishi mumkin. Bu turdagi jinoyatlar yoki
huquqbuzarliklar ko plab yoshlar va ijtimoiy zaif guruhlarni o z ichiga oladi va
ʻ ʻ
ko pincha ular bir qancha jinoyatlarning boshlang ich nuqtasi bo lib xizmat qiladi.
ʻ ʻ ʻ
Shuningdek, bezorlilikning avj olishiga sabab bo ladigan omillarni o rganish, shu
ʻ ʻ
bilan birga, bunday huquqbuzarliklarning oldini olish, jamoat joylarida tinchlik va
tartibni ta minlash uchun samarali choralar ishlab chiqish zarur. Mavzu, jamiyatni
ʼ
mustahkamlash, davlat siyosatini rivojlantirish va fuqarolarning hayotini
xavfsizroq qilish uchun muhim ahamiyatga ega.
Mavzuning o rganilganligi darajasi.
ʻ Bezorlilik mavzusi keng qamrovli
ijtimoiy masala sifatida ko plab ilmiy tadqiqotlarda o rganilgan. Shu bilan birga,
ʻ ʻ
ijtimoiy psixologiya, jinoyatshunoslik va huquqshunoslik sohalarida ham bu
mavzuga alohida e tibor qaratilgan. Bezorlilikning sabablari, uning oqibatlari va
ʼ
unga qarshi kurashish usullari haqidagi ilmiy ishlarda ko plab ma lumotlar
ʻ ʼ
mavjud. Biroq, bezorilikning jamiyatdagi o zgaruvchan sharoitlar bilan qanday
ʻ
bog lanishini, yangi texnologiyalar va turli ijtimoiy omillarga qanday ta sir
ʻ ʼ
ko rsatishini o rganish zarur bo lib qolmoqda. Mavzu o rganilgan, ammo amaliy
ʻ ʻ ʻ ʻ
jihatlari, masalan, bezorlilikka qarshi samarali profilaktika tadbirlari, fuqarolarni
xabardor qilish, huquqni muhofaza qilish tizimining samaradorligini oshirish
borasida hali ko plab izlanishlar talab etiladi. O zbekiston Respublikasi va boshqa
ʻ ʻ
mamlakatlarda bezorlilikka qarshi kurashish bo yicha yuridik va ijtimoiy normativ
ʻ
2

hujjatlar mavjud, lekin ularning samaradorligini baholash va rivojlantirish uchun
chuqur tahlil qilish zarur.
Kurs ishining maqsadi va vazifalari. Kurs ishining asosiy maqsadi —
bezorlilikning jamoat joylarida tarqalishi, uning jamiyatga ta siri va unga qarshiʼ
kurashish usullarini tahlil qilishdir. Shuningdek, bezorilikka qarshi samarali
profilaktika va huquqiy chora-tadbirlar ishlab chiqish.
 Bezorlilikning sabablari va unga ta sir etuvchi omillarni tahlil qilish –
ʼ
Bezorlilikning asosiy sabablari va jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy omillarni
o rganish.
ʻ Shuningdek, uning ma naviy va psixologik asoslarini o rganish. ʼ ʻ
 Bezorlilikning jamiyatga ta sirini o rganish – Jamiyatda bezorilikning
ʼ ʻ
o sishi, ijtimoiy tartib va xavfsizlikka qanday ta sir qilishi, odamlarning
ʻ ʼ
psixologik holatiga va umumiy hayot sifatiga qanday zarar yetkazish
masalalarini tahlil qilish.
 Bezorlilikka qarshi huquqiy va ijtimoiy chora-tadbirlarni o rganish –
ʻ
Bezorlilikka qarshi kurashish uchun ishlab chiqilgan qonunlar, normativ
hujjatlar, davlat siyosati va ijtimoiy tadbirlarni tahlil qilish.
 Jamiyatda bezorlilikni oldini olish bo yicha samarali usullarni taklif
ʻ
qilish – Profilaktik tadbirlar, xabardorlikni oshirish, yoshlar bilan ishlash va
jinoyatchilikni kamaytirish bo yicha takliflar ishlab chiqish.
ʻ
 Bezorlilikning yoshlar orasida tarqalishi va unga qarshi kurashishning
o ziga xos jihatlarini tahlil qilish – Yoshlar o rtasida bezorlilikning sabablari va
ʻ ʻ
unga qarshi samarali chora-tadbirlarni ishlab chiqish.
Kurs ishining obyekti va predmeti. Bezorlilik va uning jamiyatdagi
tarqalishi. Bu obyektda bezorlilikning ko rinishlari, sabablari, tarqalishining asosiy
ʻ
omillari va uning ijtimoiy oqibatlari o rganiladi. Bezorlilikka qarshi kurashishning
ʻ
huquqiy, ijtimoiy va psixologik chora-tadbirlarini o rganish. Shu jumladan,
ʻ
bezorlilikning oldini olish, jamoat joylarida xavfsizlikni ta minlash, huquqni
ʼ
muhofaza qilish tizimining samaradorligini oshirish va profilaktik tadbirlar ishlab
chiqish. Kurs ishining mazmuni jamiyatdagi bezorlilikning kelib chiqishi va
rivojlanishi, uning sabablari, ta siri, mavjud yuridik normativlar va bezorlilikka
ʼ
3

qarshi kurashishning samarali usullarini ishlab chiqishga qaratilgan. Bu mavzu
ijtimoiy xavfsizlikni ta minlashda muhim o rin tutadi va jamiyatda tinchlik vaʼ ʻ
tartibni saqlash uchun dolzarbdir.
Kurs ishining tuzulishi va hajmi. Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro yxatidan iborat. Kurs ishining umumiy hajmi 41
ʻ
sahifani tashlik etadi.

4

I.BOB. BEZORILIK NAZARIYASI
I.1. Bezorilikning turli shakllari
Bezorilik — bu inson yoki jamiyatda tartibsizlik, beqarorlik, ijtimoiy,
iqtisodiy yoki siyosiy tizimning normal holatidan og ish, qoidalar, an analar yokiʻ ʼ
normalarga rioya qilmaslik holati. Bezorilik shaxs yoki guruhning o ziga xos xulq-
ʻ
atvori, jamiyatga yoki uning qoidalariga mos kelmasligi, tizimsizlikni yaratishi
mumkin. Ijtimoiy tizimda tartibsizliklar va tizimsizliklar vujudga keladi, masalan,
jinoyat, agressiya, noqonuniy faoliyat va ijtimoiy zo ravonlik. Jamiyatda mavjud
ʻ
bo lgan an analar, qoidalar yoki qonunlarga rioya qilmaslik, odamlarning
ʻ ʼ
maqsadsiz yoki chaotikka olib keladigan xatti-harakatlari. Shaxsning o z ichki
ʻ
muammolari, tashvishlari, stressi yoki tashqi muhitga nisbatan
moslashuvchanlikning yo qligi beqarorlikka olib kelishi mumkin. Madaniyatdagi
ʻ
o zgarishlar, qadriyatlarning o zgarishi va yangi tushunchalarga o tish jarayonida
ʻ ʻ ʻ
yuzaga keladigan notinchlik. Bezorilik jamiyat uchun xavf tug dirishi mumkin,
ʻ
chunki bu odamlar o rtasida ishonchni kamaytiradi va mavjud tizimlarning
ʻ
ishlashini buzadi. Biroq, ba zan beqarorlik o zgarishlarga, yangi fikrlar va
ʼ ʻ
yondashuvlarga olib kelishi mumkin, chunki eski tizimlar o zini oqlamasligi va
ʻ
yangilanish zarurati mavjud bo lishi mumkin. Bezorilikning turli shakllari
ʻ
jamiyatda mavjud bo lgan tizimlarga, strukturalarga yoki shaxsiy holatlarga qarab
ʻ
farq qiladi. Har bir shakl o zining alohida xususiyatlariga ega va jamiyatda turli
ʻ
muammolarni keltirib chiqaradi. Quyida beqarorlikning asosiy shakllari keltirilgan.
Ijtimoiy beqarorlik jamiyatdagi ijtimoiy tuzilmalar va munosabatlarning buzilishi
bilan bog liq. Bu, odatda, jamiyatda tartibsizlik, muvozanatning yo qolishi va
ʻ ʻ
ijtimoiy me yorlarga rioya qilmaslikni anglatadi. Jinoyatlarning ko payishi,
ʼ ʻ
odamlar orasida beqarorlikni yaratadi. Bu, o z navbatida, jamiyatning xavfsizlik
ʻ
tizimiga ishonchsizlikni keltirib chiqaradi. Ijtimoiy noroziliklar, turli ijtimoiy
guruhlarning tizimga qarshi chiqishi yoki ayrim guruhlarning huquqlari buzilishi
ijtimoiy beqarorlikka olib kelishi mumkin. Odamlarning bir hududdan boshqasiga
ko chishi, yangi joyda ishlash va yashash sharoitlarini yaratish, ba zida ijtimoiy
ʻ ʼ
qarama-qarshiliklarni keltirib chiqarishi mumkin. Iqtisodiy beqarorlik iqtisodiy
5

tizimning normal ishlashining buzilishi, iqtisodiy o sishning sekinlashishi yokiʻ
resurslarning etishmasligi bilan bog liq. Narxlar oshishi va pulning qadrsizlanishi
ʻ
iqtisodiy beqarorlikka olib keladi. Bu o z navbatida odamlar va kompaniyalar
ʻ
uchun iqtisodiy xavf tug diradi. Ish o rinlarining yo qolishi va yuqori darajadagi
ʻ ʻ ʻ
ishsizlik ijtimoiy beqarorlikni kuchaytiradi va odamlarni iqtisodiy jihatdan
qiynaydi. Davlat yoki shaxsiy sektorda qarzlarni to lashdagi muammolar iqtisodiy
ʻ
beqarorlikni yanada chuqurlashtirishi mumkin. Iqtisodiy beqarorlik, resurslarning
noteng taqsimlanishi (masalan, boylik va resurslar faqat bir guruhda jamlangan
holatlar) ijtimoiy isyonlarni keltirib chiqarishi mumkin. Siyosiy beqarorlik davlat
tizimining va hukumatning samarali ishlamasligi, hukumat ichidagi ziddiyatlar va
siyosiy inqirozlar bilan bog liq. Siyosiy tizimning ishdan chiqishi yoki
ʻ
hukumatning korruptsiya va notransparentligi siyosiy beqarorlikka olib keladi.
Siyosiy beqarorlik o zini inqirozlar va isyonlarda namoyon qiladi, misol uchun,
ʻ
davlat inqirozi, fuqarolar urushi, ayrim guruhlarning hukumatga qarshi chiqishi.
Hukumatning qarshi kuchlarga nisbatan qo llagan zo ravonlik siyosiy beqarorlikni
ʻ ʻ
kuchaytiradi va xalq o rtasida ishonchni yo qotadi. Siyosiy partiyalar o rtasidagi
ʻ ʻ ʻ
keskin qarama-qarshiliklar va siyosiy bo linishlar davlatning barqarorligini buzishi
ʻ
mumkin. Psixologik beqarorlik shaxsning ichki dunyosidagi tartibsizlik yoki stress,
tashvish, depressiya kabi ruhiy holatlarning natijasidir. Shaxsning ruhiy holatidagi
beqarorlik uning jamiyatdagi faoliyatiga, ishiga va o z-o zini boshqarishiga ta sir
ʻ ʻ ʼ
qilishi mumkin. Hayotdagi o zgarishlar, masalan, yangi ishga kirish, oila qurish
ʻ
yoki boshqa ijtimoiy o zgarishlar, psixologik beqarorlikni kuchaytirishi mumkin.
ʻ
Stressli holatlar, oilaviy va ijtimoiy muammolar ruhiy beqarorlikni keltirib
chiqarishi mumkin. Bu o z-o zini nazorat qilish qobiliyatini kamaytiradi va
ʻ ʻ
boshqalarga zarar yetkazish mumkin. Odamning o zini jamiyatdan izolyatsiya
ʻ
qilish yoki o ziga nisbatan salbiy qarashlar psixologik beqarorlikni kuchaytiradi.
ʻ
Har bir shakldagi beqarorlik o zaro bog liq bo lib, ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va
ʻ ʻ ʻ
psixologik sohalarda yuzaga keladigan muammolar bir-birini kuchaytirishi
6

mumkin. Jamiyatdagi beqarorlikni bartaraf etish uchun ushbu shakllarni birgalikda
tahlil qilish zarur. 1
Bezorilikning tarixi va jamiyatdagi o rni keng va murakkab mavzu bo lib,ʻ ʻ
tarix davomida beqarorlik ko plab madaniyatlar, siyosiy tizimlar va iqtisodiy
ʻ
sharoitlar bilan bog liq tarzda o zgarib borgan. Beqarorlikning jamiyatdagi o rni
ʻ ʻ ʻ
esa uning qanday shakllarini yuzaga keltirishi va qanday tarzda jamiyatni
shakllantirishiga bog liq. Beqarorlik tarixi odamlar jamiyatlarni tashkil qilishdan
ʻ
boshlab mavjud bo lgan. Har bir tarixiy davrda beqarorlikning o ziga xos sabab va
ʻ ʻ
ifodalari bo lgan. Ilk insoniyat jamiyatlari ijtimoiy tizimlarni shakllantira
ʻ
boshlaganida, resurslarning taqsimlanishi va xavfsizlikka oid masalalar
beqarorlikni keltirib chiqargan. Bunday jamiyatlarda beqarorlik odatda qonun va
tartibning yo qligi bilan bog liq bo lib, kuchli guruhlar o z hokimiyatini saqlashga
ʻ ʻ ʻ ʻ
intilgan. Qadimgi Mısır, Mesopotamiya, Gretsiya, Rim va Xitoy sivilizatsiyalarida
beqarorlik bir nechta shakllarda o zini ko rsatgan. Misol uchun, Rim
ʻ ʻ
imperiyasining qulashi ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy beqarorlik natijasida yuzaga
kelgan. Shu bilan birga, ko plab xalqlarda, masalan, Xitoyda siyosiy islohotlar va
ʻ
iqtisodiy islohotlar orqali beqarorlikni boshqarish va bartaraf etishga harakat
qilingan. O rta asrlarda feodal tizimning o rnatilishi bilan jamiyatda tartib va
ʻ ʻ
nazoratni saqlashda qiyinchiliklar yuzaga keldi. Beqarorlik asosan feodal
lordlarining qarama-qarshiliklari, diniy inqirozlar va iqtisodiy siqilishlar bilan
bog liq bo lgan. Yangi davrda (XVIII–XIX asrlar) sanoat inqilobi va ilm-fan
ʻ ʻ
rivojlanishi beqarorlikka olib keldi. Jamiyatning yangi iqtisodiy tizimlarga o tishi,
ʻ
mehnat bozoridagi o zgarishlar, shuningdek, ijtimoiy qatlamlarning o zgarishi
ʻ ʻ
ijtimoiy beqarorlikni kuchaytirdi. XX asrda, ayniqsa, ikkinchi jahon urushi va
Sovet Ittifoqining qulashidan so ng, ko plab mamlakatlarda siyosiy beqarorlik va
ʻ ʻ
ijtimoiy o zgarishlar yuz berdi. Globalizatsiya, texnologik rivojlanish va ijtimoiy
ʻ
islohotlar jamiyatlar o rtasida yangi qarama-qarshiliklarga olib keldi. Beqarorlik
ʻ
jamiyatda turli jihatlarda o z o rnini egallaydi va uni shakllantirishga yordam
ʻ ʻ
1
Б.Б.Муродов. Жиноят-процессуал қонун нормаларини эркинлаштириш йўллари // Олий юридик ўқув
юртларида инсон ҳуқуқлари муҳофазасини таъминловчи фанларнинг ўқитишнинг замонавий муаммолари.
Тошкент. Ўзбекистон Миллий университети ҳуқуқшунослик факультети. – 2009.Б. 66-69.
7

beradi. Har bir jamiyatda beqarorlik turli shakllarda va darajalarda o z ifodasiniʻ
topadi. Beqarorlik jamiyatning asosiy tizimlarini (siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy)
buzishi mumkin. Masalan, ijtimoiy beqarorlik (jinoyatlarning ko payishi,
ʻ
noroziliklar) jamiyatdagi xavfsizlikni zaiflashtiradi, iqtisodiy beqarorlik esa ishlab
chiqarish va iste mol tizimlarining ishdan chiqishiga olib keladi. Bunday
ʼ
vaziyatda, odamlar o z huquqlarini himoya qilish uchun tizimga qarshi chiqishlari
ʻ
mumkin. Tarixda beqarorlik ko pincha ijtimoiy, siyosiy yoki iqtisodiy inqirozlarga
ʻ
olib kelgan. Biroq, bunday inqirozlar yangi tizimlarning shakllanishiga ham turtki
bo lgan. Masalan, Fransuz inqirozi yoki Sanoat inqilobi beqarorlikning natijasi
ʻ
sifatida yangi ijtimoiy va iqtisodiy tizimlarni yaratdi. Beqarorlik shuningdek,
jamiyatdagi qadriyatlarning va madaniyatning o zgarishiga sabab bo lishi mumkin.
ʻ ʻ
Misol uchun, ijtimoiy tenglik, huquq va erkinliklar uchun kurash beqarorlik
sharoitida rivojlanadi. 1960-70-yillarda Amerikada fuqarolik huquqlari harakati va
boshqa dunyo bo ylab ijtimoiy adolat uchun kurashlar beqarorlik va ijtimoiy
ʻ
o zgarishlarga olib keldi. Beqarorlik nafaqat salbiy ta sir ko rsatishi mumkin, balki
ʻ ʼ ʻ
ijtimoiy tizimlar va innovatsiyalarning rivojlanishiga yordam beradi. Inqirozlar,
yirik iqtisodiy krizislar va siyosiy beqarorliklar yangi texnologiyalar, iqtisodiy va
siyosiy tizimlarning shakllanishiga turtki bo lishi mumkin. Masalan, so nggi
ʻ ʻ
yillarda texnologik inqiloblar beqarorlikning natijasi sifatida yuzaga kelgan va
jamiyatning yangi shakllarini yaratdi. Beqarorlik jamiyatni boshqarishda yangi
usullarni talab qiladi. Hukumatlar va siyosiy tizimlar jamiyatdagi beqarorlikni
kamaytirish uchun yangilanish va moslashuvchanlikni talab qiladi. Ba zan
ʼ
beqarorlik siyosiy islohotlar va yangi tizimlarning yaratilishiga olib keladi.
Beqarorlik tarixi va jamiyatdagi o rni o zgarib turadi, chunki har bir davrda
ʻ ʻ
beqarorlikning sabab va natijalari turlicha bo lishi mumkin. Biroq, beqarorlik har
ʻ
doim jamiyatda o zgarishlar, yangi imkoniyatlar, va ko plab ijtimoiy-siyosiy
ʻ ʻ
masalalar yuzaga kelishiga olib keladi. Bu jarayonlar ijtimoiy tizimlarning
o zgarishiga, yangi ijtimoiy normativlarning yaratilishiga va yangi qadriyatlar
ʻ
shakllanishiga turtki bo lishi mumkin.
ʻ 2
2
Б.Б.Муродов. Жиноят-процессуал муносабатларда ҳимоячининг иштироки // “Адвокатлик фаолияти:
назария ва амалиёт масалалари” мавзусидаги илмий-амалий конференция материаллари. ЎзР Президенти
8

Bezorilik nazariyasi jamiyatdagi beqarorlikni va tizimsizlikni tushunishga
yordam beradigan turli yondashuvlar va nazariyalar to plamidir. Bu nazariyalarʻ
beqarorlikni qanday yuzaga kelishi, uning jamiyatdagi ta siri va qanday bartaraf
ʼ
etilishi mumkinligini tushunishga imkon beradi. Quyida beqarorlikni tushunishga
qaratilgan asosiy nazariyalar keltirilgan. Funktsionalizm, jamiyatni bir butun tizim
sifatida ko rib chiqadi va uning barcha qismlari o zaro bog liq ekanligini
ʻ ʻ ʻ
ta kidlaydi. Bu nazariyaga ko ra, har bir jamiyat tuzilmasi, muayyan ijtimoiy
ʼ ʻ
funksiyani bajaradi, va beqarorlik jamiyatning ba zi qismlarida tartibsizlikni yoki
ʼ
tizimning uzilishlarini ko rsatadi. Funktsionalistlarga ko ra, beqarorlik, ijtimoiy
ʻ ʻ
tizimda biror muvozanatning yo qolishi natijasida yuzaga keladi. Jamiyat o zining
ʻ ʻ
muvozanatini tiklash uchun harakat qiladi. Beqarorlikning ba zi shakllari, masalan,
ʼ
jinoyatchilik yoki deviantlik, jamiyatning o zgarishga va yangilanishga ehtiyoji
ʻ
borligini ko rsatadi. Bu, masalan, yangi qadriyatlar yoki normativlarning qabul
ʻ
qilinishiga olib kelishi mumkin. Durkgeymning "anomiya" tushunchasi ijtimoiy
beqarorlikka ta sir qiluvchi muhim nazariyadir. Anomiya — bu ijtimoiy tizimda
ʼ
qoidalar va normallar o rtasidagi muvozanatsizlikdir, bu esa shaxslarni beqaror
ʻ
holatga olib keladi. Durkgeym, ayniqsa, iqtisodiy inqirozlar yoki tezkor ijtimoiy
o zgarishlar davrida anomiyaning kuchayishini ta kidlagan. Konflikt nazariyasi,
ʻ ʼ
jamiyatni ijtimoiy guruhlar o rtasidagi manfaatlar va kuchlar kurashi sifatida
ʻ
tushunadi. Bu yondashuvga ko ra, beqarorlik ijtimoiy guruhlar o rtasidagi
ʻ ʻ
ziddiyatlardan kelib chiqadi. Biroq, konflikt nazariyasi beqarorlikni faqat ijtimoiy
qavatlar o rtasidagi kurash deb hisoblamaydi, balki bu kurash jamiyatning ijtimoiy
ʻ
va siyosiy tizimlarini o zgartirishga olib keladi. Beqarorlik va ziddiyatlarning
ʻ
yuzaga kelishi ijtimoiy va iqtisodiy resurslarning noteng taqsimlanishi bilan
bog liq. Quyidagi omillar beqarorlikni keltirib chiqaradi. Iqtisodiy resurslarning
ʻ
noto g ri taqsimlanishi, ijtimoiy tengsizlikni kuchaytiradi. Siyosiy tizimda kuchli
ʻ ʻ
guruhlar o z manfaatlarini ta minlash uchun boshqalar bilan kurashadi, bu
ʻ ʼ
beqarorlikka olib keladi. Marksistik nazariya, beqarorlikni ijtimoiy sinf kurashi va
iqtisodiy manfaatlar ziddiyatidan kelib chiqadigan hodisa sifatida tushunadi. Unga
ҳузуридаги Амалдаги қонун ҳужжатлари мониторинги институти. – Тошкент, 2010. Б. 171-175.
9

ko ra, proletariat (ishchi sinfi) va burjua (kapitalistlar sinfi) o rtasidagi ijtimoiyʻ ʻ
ziddiyatlar beqarorlikni kuchaytiradi va revolyutsion o zgarishlarga olib kelishi
ʻ
mumkin. Simvolik interaktsionizm, beqarorlikni odamlar o rtasidagi o zaro
ʻ ʻ
aloqalar, belgilash va ijtimoiy normativlar orqali tushunishga intiladi. Ushbu
nazariya ijtimoiy realnostning subyektiv ko rinishiga e tibor beradi va odamlarning
ʻ ʼ
o zaro aloqalari jamiyatda qanday beqarorlikni yuzaga keltirishi mumkinligini
ʻ
tahlil qiladi. Beqarorlik odamlarning ijtimoiy rollarini va ular tomonidan qabul
qilingan qoidalarni boshqacha talqin qilishidan kelib chiqadi. Agar odamlar
jamiyatdagi qoidalarni o zgarishini yoki buzilishini normal holat sifatida qabul
ʻ
qilsalar, bu beqarorlikka olib kelishi mumkin. Deviantlik (jamiyat tomonidan
ma qul ko rilmagan xulq-atvor) va uning ko rinishlari jamiyatda beqarorlikni
ʼ ʻ ʻ
keltirib chiqaradi. Misol uchun, jinoyat va sodir etilgan harakatlar odamlarning
o zaro munosabatlari va ijtimoiy belgilash orqali shakllanadi. Simvolik
ʻ
interaktsionizmning asoschisi bo lgan Blumer, jamiyatdagi ijtimoiy o zgarishlarni
ʻ ʻ
va beqarorlikni odamlarning o zaro munosabatlarida va ular tomonidan berilgan
ʻ
ma nolarda ko rdi. Beqarorlik va deviantlik odamlarning jamiyatda qanday rol va
ʼ ʻ
xulq-atvorni qabul qilishi va qanday o zgartirishi bilan bog liq. Postmodernizm
ʻ ʻ
nazariyasi, beqarorlikni jamiyatdagi an anaviy tushunchalar, strukturalar va
ʼ
normativlarning ishdan chiqishi deb hisoblaydi. Bu yondashuvga ko ra, ijtimoiy
ʻ
tartib va beqarorlikning o zi jamiyatda mavjud bo lgan turli qarashlar va talqinlar
ʻ ʻ
orqali shakllanadi. Postmodernistlarga ko ra, beqarorlik jamiyatda an anaviy
ʻ ʼ
tizimlarning va bilimlarning ishdan chiqishi bilan bog liqdir. Bu holatni ba zi
ʻ ʼ
guruhlar yoki fikrlar orqali qayta shakllantirish va yangilash mumkin. Baudrillard,
jamiyatdagi beqarorlikni real va haqiqiy o rtasidagi ajratishning yo qolishi sifatida
ʻ ʻ
tushunadi. Unga ko ra, ijtimoiy tizimdagi semantik beqarorlik, masalan, ommaviy
ʻ
axborot vositalaridagi manipulyatsiya va simulyatsiya jarayonlari beqarorlikni
kuchaytiradi. Beqarorlik nazariyalari jamiyatdagi tizimsizlikni tushunishga yordam
beradi va uning sabablari, shakllari va oqibatlarini turli jihatdan tahlil qiladi.
Funktsionalistik nazariya beqarorlikni tizimdagi muvozanatning yo qolishi sifatida
ʻ
ko rsatgan bo lsa, konflikt nazariyasi ijtimoiy kurashlarni, simvolik
ʻ ʻ
10

interaktsionizm esa odamlar o rtasidagi aloqalarni beqarorlikning sabablari sifatidaʻ
ta riflaydi. Bu nazariyalar beqarorlikni o rganishda turli yondashuvlarni
ʼ ʻ
birlashtirishga yordam beradi. 3
Beqarorlik va jamiyatdagi o zgarishlarni tushunishga qaratilgan asosiy
ʻ
nazariyalar quyidagilardir: funktsionalistik yondashuv, konflikt nazariyasi, va
interaktiv (simvolik) yondashuv. Ularning har biri jamiyatni va beqarorlikni
tushunishda o ziga xos uslublarga ega. Funktsionalizm nazariyasi jamiyatni bir
ʻ
butun tizim sifatida ko rib chiqadi, u yerda har bir ijtimoiy institut va norma o z
ʻ ʻ
vazifasini bajaradi. Bu yondashuvga ko ra, jamiyatning barcha qismlari bir-biriga
ʻ
bog liq bo lib, jamiyatning muvozanati va barqarorligini ta minlaydi.
ʻ ʻ ʼ
Funktsionalistik yondashuvga ko ra, beqarorlik jamiyatda muvozanatning
ʻ
yo qolishi sifatida yuzaga keladi. Jamiyatda beqarorlik, odatda, ijtimoiy me yorlar
ʻ ʼ
va tizimlarda uzilish yoki muvozanatning yo qolishi natijasida yuzaga keladi.
ʻ
Jamiyatda beqarorlikni tartibga solish uchun ijtimoiy institutlar (masalan, ta lim,
ʼ
hukumat, diniy tashkilotlar) o z vazifasini bajaradi va normativ tizimlarni tiklashga
ʻ
intiladi. Emil Durkgeym anomiya tushunchasini ishlab chiqdi. Anomiya – bu
ijtimoiy tizimdagi qoidalar va normativlarning uzilishi yoki mavjud bo lmasligi
ʻ
holatidir. Bu holat, odatda, iqtisodiy inqirozlar yoki ijtimoiy o zgarishlar davrida
ʻ
yuzaga keladi va beqarorlikni keltirib chiqaradi. Durkgeymning fikriga ko ra,
ʻ
anomiya shaxslarni jamiyatning odatdagi me yorlariga mos keladigan xulq-
ʼ
atvordan chetlatadi, natijada jinoyatchilik va deviant xulq-atvor ko payadi.
ʻ
Funktsionalistik yondashuvga ko ra, jamiyat beqarorlikni bartaraf etish uchun
ʻ
yangi normativ tizimlarni yaratadi. Bu tizimlar jamiyatning tuzilmasini qayta
tiklash va muvozanatni qaytarish uchun zarurdir. Konflikt nazariyasi jamiyatni
ijtimoiy guruhlar o rtasidagi manfaatlar va kuchlar kurashi sifatida tushunadi. Bu
ʻ
nazariyaga ko ra, beqarorlik ijtimoiy guruhlar o rtasidagi ziddiyatlar va
ʻ ʻ
tengsizliklardan kelib chiqadi. Konflikt nazariyasiga ko ra, beqarorlik ijtimoiy
ʻ
resurslar va qudratning noadolatli taqsimlanishi natijasida yuzaga keladi. Ijtimoiy
3
3. Б.Б.Муродов. Хусусий айблов институтини қўллаш самарадорлигини ошириш йўллари // Хусусий
айблов ва ярашув институтларини такомиллаштириш чоралари: Республика илмий-амалий конференцияси
материаллари. Т.: Ўзбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2015 й. Б. 34-40.
11

guruhlar, masalan, boylar va kambag allar, yirik korporatsiyalar va ishchilarʻ
o rtasidagi ziddiyatlar jamiyatda beqarorlikni kuchaytiradi. Bunday ziddiyatlar
ʻ
jamiyatda ijtimoiy tengsizlikni va adolatsizlikni keltirib chiqaradi. Karl Marks
jamiyatni sinf kurashi nuqtai nazaridan tahlil qilgan. Unga ko ra, beqarorlik
ʻ
proletariat (ishchilar) va burjua (kapitalistlar) o rtasidagi kurashdan kelib chiqadi.
ʻ
Burjua sinfi o z boyliklarini va resurslarini saqlashga harakat qiladi, proletariat esa
ʻ
adolatli resurs taqsimotini talab qiladi. Bu kurash beqarorlikni keltirib chiqaradi va
natijada jamiyatda inqiroz yoki isyonlarga olib keladi. Konflikt nazariyasi,
shuningdek, siyosiy va iqtisodiy tizimdagi ziddiyatlarni kuchaytiruvchi omillarni
ham o rganadi. Inqirozlar va isyonlar, ayniqsa, ijtimoiy guruhlarning o zgarishga
ʻ ʻ
bo lgan ehtiyoji va mavjud tartibga nisbatan noroziligi natijasida yuzaga keladi.
ʻ
Simvolik interaktsionizm jamiyatni odamlar o rtasidagi o zaro aloqalar va ijtimoiy
ʻ ʻ
belgilarning natijasi sifatida ko radi. Bu yondashuvga ko ra, ijtimoiy beqarorlik va
ʻ ʻ
o zgarishlar odamlarning o zaro munosabatlaridagi va ijtimoiy normativlardagi
ʻ ʻ
o zgarishlarga bog liqdir. Simvolik interaktsionizmga ko ra, beqarorlik, asosan,
ʻ ʻ ʻ
odamlarning o zaro aloqalarini va ijtimoiy belgilashlarini o zgartirish orqali
ʻ ʻ
shakllanadi. Agar jamiyatda odamlarga berilgan ijtimoiy ro l yoki normativlar
ʻ
o zgarayotgan bo lsa, bu beqarorlikni keltirib chiqaradi. Misol uchun, deviant
ʻ ʻ
xulq-atvor (jinoyat, narkomaniya) jamiyatda ijtimoiy normalarning buzilishi va
o zgartirilishi natijasida yuzaga keladi. Mead va Goffman kabi olimlar jamiyatni
ʻ
odamlarning kundalik aloqalari orqali tushunishga harakat qilishdi. Mead, ayniqsa,
ijtimoiy o zgarishlarni va beqarorlikni shaxslar o rtasidagi o zaro muloqot va
ʻ ʻ ʻ
identitetlarni yaratish jarayoni orqali izohladi. Goffman esa, ijtimoiy rollar va
o zgaruvchan ijtimoiy belgilarning jamiyatdagi xulq-atvorni qanday shakllantirishi
ʻ
va beqarorlikni keltirib chiqarishini ko rsatdi. Beqarorlikning bir shakli sifatida
ʻ
deviantlik (jamiyat tomonidan ma qul ko rilmagan xulq-atvor) ham simvolik
ʼ ʻ
interaktsionizm nazariyasiga asoslanadi. Shaxslar ijtimoiy normalarni buzib,
deviant xulq-atvorni namoyish etishi, shuningdek, jamiyat tomonidan qabul
qilingan me yorlar o zgarishi mumkinligini ko rsatadi. Boshqa tomondan, odamlar
ʼ ʻ ʻ
jamiyatdagi normativlarga muvofiq xulq-atvorni saqlashga harakat qiladi, bu esa
12

barqarorlikni ta minlaydi. Funktsionalistik yondashuv jamiyatdagi beqarorlikniʼ
tizimdagi muvozanatning yo qolishi sifatida tushunadi va ijtimoiy institutlar bu
ʻ
muvozanatni tiklashga harakat qiladi. Konflikt nazariyasi beqarorlikni ijtimoiy
guruhlar o rtasidagi ziddiyatlar va tengsizliklardan kelib chiqadigan hodisa sifatida
ʻ
tahlil qiladi. Simvolik interaktsionizm esa beqarorlikni odamlarning o zaro
ʻ
aloqalaridagi o zgarishlar va jamiyatdagi normativlarning buzilishi orqali
ʻ
tushunadi. Bu yondashuvlar jamiyatdagi beqarorlikni turli nuqtai nazardan
tushunishga yordam beradi va har biri jamiyatning o zgaruvchan tabiati va ijtimoiy
ʻ
tizimlarning o zgarishiga ta sir qiluvchi omillarni o rganadi.
ʻ ʼ ʻ 4

Ijtimoiy tizimlarda beqarorlikni tahlil qilish mavzusi, jamiyatning tuzilishi
va funktsiyalarining uzilishi natijasida yuzaga keladigan beqarorlikni tushunishga
qaratilgan. Ijtimoiy tizimlarda beqarorlik tahlil qilinishi, beqarorlikning sabablari,
shakllari, oqibatlari va uni bartaraf etish yo llari haqida fikr yuritishni o z ichiga
ʻ ʻ
oladi. Ijtimoiy tizimlar – bu bir-biriga bog liq ijtimoiy tuzilmalar, institutlar,
ʻ
normativlar va madaniyatlar majmuasidir. Jamiyatning barqarorligi va rivojlanishi,
tizimning yaxshi ishlashiga bog liq. Beqarorlik esa, tizimdagi biror qismining
ʻ
uzilishi yoki ishdan chiqishi natijasida yuzaga keladi. Jamiyatdagi ijtimoiy
tizimlarning bir-biriga bog lanishiga qaraganda, biror qismidagi uzilish yoki xato
ʻ
tizimning butun muvozanatiga ta sir qiladi. Masalan, iqtisodiy inqiroz yoki siyosiy
ʼ
beqarorlik hukumat tizimi va boshqa ijtimoiy institutlarni zaiflashtirishi mumkin.
Jamiyatda o rnatilgan ijtimoiy normativlar va qadriyatlar buzilishi beqarorlikni
ʻ
keltirib chiqaradi. Bu normativlar odatda jamiyatning asosiy institutlari (oila,
ta lim, mehnat bozori) tomonidan ishlab chiqiladi va saqlanadi. Ularning buzilishi
ʼ
jinoyatchilik, deviantlik va ijtimoiy izolyatsiyaga olib kelishi mumkin. Jamiyatda
ijtimoiy institutlar o rtasidagi o zaro aloqalar va rollarning uzilishi beqarorlikni
ʻ ʻ
keltirib chiqaradi. Agar oila, ta lim tizimi yoki huquq-tartibot tizimi o z
ʼ ʻ
vazifalarini bajarishda xato qilsalar yoki zaiflashsa, jamiyatda tartibsizlik va
beqarorlik yuzaga keladi. Ijtimoiy tizimlarda beqarorlikning bir qancha
sabablaridan ba zilari quyidagilardir: Iqtisodiy tizimdagi notenglik, ya ni boylar va
ʼ ʼ
4
Б.Б.Муродов. “Жиноятларни тергов қилиш методикаси” фанидан ўқув дастури. Т.: Ўзбекистон
Республикаси ИИВ Академияси, 2012. Б.24
13

kambag allar o rtasidagi tafovutlar beqarorlikni kuchaytiradi. Jamiyatda ijtimoiyʻ ʻ
sinf o rtasidagi farqlar beqarorlikning kuchayishiga olib kelishi mumkin. Iqtisodiy
ʻ
inqirozlar, inflyatsiya yoki ishsizlik darajasining yuqoriligi ham jamiyatda
beqarorlikni kuchaytiradi. Bu davrda odamlarda norozilik va isyon ko tarilishi
ʻ
mumkin. Siyosiy tizimning o zgarishi, hukumatning ishonchsizligi yoki
ʻ
korruptsiya jamiyatda beqarorlikni kuchaytiradi. Hukumatsiz yoki ishonchsiz
siyosiy tizim odamlar orasida norozilikni kuchaytiradi. Hukumat tomonidan
amalga oshiriladigan repressiv siyosatlar yoki fuqarolik erkinliklarining
cheklanishi, odamlarni siyosiy va ijtimoiy kurashga olib kelishi mumkin.
Jamiyatdagi turli madaniyatlar, diniy guruhlar o rtasidagi ziddiyatlar beqarorlikni
ʻ
keltirib chiqarishi mumkin. Bu ziddiyatlar siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy
muammolarga sabab bo lishi mumkin. Odamlar orasida qadriyatlarning o zgarishi
ʻ ʻ
ham beqarorlikni keltirib chiqaradi. Yangi madaniy qadriyatlarning qo llanilishi,
ʻ
eski tizimlarning uzilishi beqarorlikni kuchaytiradi. Odamlar o rtasidagi o zaro
ʻ ʻ
munosabatlar, ijtimoiy izolyatsiya yoki kommunikatsiya yetishmovchiligi ham
beqarorlikni keltirib chiqarishi mumkin. Psixologik stress, depressiya yoki ijtimoiy
etnik guruhlar o rtasidagi ziddiyatlar jamiyatda ijtimoiy izolyatsiya va beqarorlikka
ʻ
olib keladi. Ba zi ijtimoiy guruhlar yoki shaxslar o zlarini jamiyatda chetda deb his
ʼ ʻ
qilishlari, bu esa o z-o zini anglashda beqarorlikni yuzaga keltirishi mumkin.
ʻ ʻ
Ijtimoiy tizimda yuzaga kelgan beqarorlik jamiyatda turli oqibatlarga olib keladi.
Bu oqibatlar, nafaqat ijtimoiy tizimni, balki odamlarning hayotini ham chuqur
ta sir qiladi. Beqarorlik davrida, odamlar ijtimoiy me yorlarni buzib, deviant xulq-
ʼ ʼ
atvorga (jinoyatchilik, narkotiklar, bezorilik) moyil bo lishadi. Deviant xulq-atvor
ʻ
beqarorlikni kuchaytiradi va jamiyatda tartibsizlikka olib keladi. Siyosiy beqarorlik
va norozilik inqirozlarga, isyonlarga, davlat inqirozlariga olib kelishi mumkin. Bu
holat jamiyatda hukumatning ishonchni yo qotishiga, revolyutsion harakatlar va
ʻ
siyosiy o zgarishlarga sabab bo ladi. Beqarorlik, odamlarni jamiyatdan ajratib,
ʻ ʻ
ijtimoiy izolyatsiyaga olib keladi. Bu, shuningdek, jamiyatda ishlovchi
tizimlarning samaradorligini yo qotishiga, ijtimoiy yordam tizimlarining
ʻ
beqarorligi va boshqaruvning pasayishiga olib keladi. Jamiyatda beqarorlikni
14

bartaraf etish uchun bir qator chora-tadbirlar qo llanilishi mumkin. Jamiyatdaʻ
yangi normativlar, qoidalar va qadriyatlar ishlab chiqilishi, mavjud bo lgan tizimni
ʻ
qayta tiklashga yordam beradi. Jamiyatdagi beqarorlikni kamaytirish uchun
iqtisodiy va siyosiy islohotlar amalga oshirilishi lozim. Bu islohotlar ijtimoiy
tenglikni ta minlash, korrupsiyaga qarshi kurash va fuqarolik erkinliklarini
ʼ
tiklashga qaratilgan bo lishi kerak. Jamiyatda tinchlik va ijtimoiy hamjihatlikni
ʻ
saqlash uchun madaniy va diniy ziddiyatlarga qarshi kurashish, odamlar orasida
o zaro hurmatni oshirish zarur. Beqarorlik jamiyatdagi ijtimoiy tizimlarning
ʻ
uzilishi, normativlar buzilishi va iqtisodiy-siyosiy inqirozlar natijasida yuzaga
keladi. Ijtimoiy tizimda beqarorlik keltirib chiqaradigan sabablar turlicha bo lishi
ʻ
mumkin va uning oqibatlari jamiyatni chuqur ta sir qiladi. Beqarorlikni bartaraf
ʼ
etish uchun tizimni tiklash, ijtimoiy islohotlar va odamlar orasida o zaro hurmatni
ʻ
kuchaytirish muhimdir. 5
I.2. Bezorilikni tushunishga qaratilgan asosiy nazariyalar
Beqarorlikning sabablari ijtimoiy va iqtisodiy omillar tomonidan
shakllanadi. Bu sabablarga jamiyatda yuz berayotgan ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va
madaniy o zgarishlar, shuningdek, odamlarning hayot tarzidagi muammolar kiradi.
ʻ
Beqarorlik ijtimoiy tizimning muvozanatining buzilishi natijasida yuzaga keladi va
bu jarayon ko plab turli omillar bilan bog liq bo ladi. Ijtimoiy sabablarga
ʻ ʻ ʻ
jamiyatda odamlarning bir-biriga bo lgan munosabatlari, ijtimoiy normativlarning
ʻ
o zgarishi va ijtimoiy tizimning uzilishi kabi omillar kiradi. Ijtimoiy tengsizlik
ʻ
beqarorlikning asosiy sabablaridan biridir. Agar biror jamiyatda ma lum bir
ʼ
guruhlar o rtasida iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy farqlar mavjud bo lsa, bu guruhlar
ʻ ʻ
o rtasida ziddiyatlar va nizolar yuzaga keladi. Bu, o z navbatida, jamiyatda
ʻ ʻ
ijtimoiy beqarorlikni kuchaytiradi. Boy va kambag allar o rtasidagi farq, ijtimoiy
ʻ ʻ
qatlamlar o rtasidagi nizolarni kuchaytiradi va beqarorlikni keltirib chiqaradi.
ʻ
Diniy, etnik yoki milliy guruhlar o rtasidagi segregatsiya ham beqarorlikni
ʻ
kuchaytiradi. Agar jamiyatda ayrim guruhlar diskriminatsiyaga uchrasa, ular o z
ʻ
huquqlarini talab qilishga boshlaydilar. Ijtimoiy normalar va me yorlar jamiyatda
ʼ
5
Б.Б.Муродов. Предварительное следствие в органах внутренних дел. Учебник. Т.: Академия МВД
Республики Узбекистан, 2014. 395 Б.
15

odamlarning xulq-atvorini tartibga soladi. Biroq, ijtimoiy o zgarishlar, inqirozlarʻ
yoki muammolar natijasida bu normativlar buzilishi mumkin. Ijtimoiy normalar va
qadriyatlarning o zgarishi, odamlarning ijtimoiy rollari va xulq-atvorlarini
ʻ
noaniqlashtiradi, natijada beqarorlik yuzaga keladi. Durkgeym tomonidan ishlab
chiqilgan "anomiya" tushunchasi ijtimoiy tizimda me yorlar va qoidalarning
ʼ
yo qligi yoki uzilishi holatidir. Bu holat beqarorlikni kuchaytiradi va jinoyat,
ʻ
deviant xulq-atvor (yashirin ishlar)ning ortishiga olib keladi. Siyosiy tizimlarning
uzilishi, hukumatning zaiflashishi, korrupsiya yoki siyosiy elitaning ijtimoiy
talablarni inobatga olmasligi beqarorlikni keltirib chiqaradi. Siyosiy beqarorlik,
jamiyatda qonunlarga bo lgan ishonchni yo qotadi va ijtimoiy o zgarishlarga olib
ʻ ʻ ʻ
keladi. Hukumat tomonidan amalga oshiriladigan repressiv siyosatlar, fuqarolik
erkinliklarining cheklanishi, jamiyatdagi ijtimoiy noroziliklarni kuchaytiradi va
beqarorlikka sabab bo ladi. Siyosiy beqarorlik davlatda inqirozlar, isyonlar va
ʻ
inqiloblarni keltirib chiqaradi. Aholi hukumatning siyosatiga norozi bo lsa, ular
ʻ
siyosiy o zgarishlar talab qilib, jamoat isyonlariga sabab bo lishi mumkin.
ʻ ʻ
Iqtisodiy sabablarga jamiyatning iqtisodiy tizimi, boylikni taqsimlashdagi
adolatsizlik, ish o rinlari va turmush darajasi o zgarishlari kiradi. Iqtisodiy
ʻ ʻ
tengsizlik, ya ni boy va kambag allar o rtasidagi farq, ijtimoiy beqarorlikni keltirib
ʼ ʻ ʻ
chiqaradi. Agar iqtisodiy resurslar noadolatli taqsimlansa, bu jamiyatda norozi,
noroziliklar va qarama-qarshiliklarga olib keladi. Beqarorlik, ayniqsa, kambag al
ʻ
va o rta sinf orasidagi farq ortganida kuchayadi. Jamiyatda boylik, ta lim, sog liqni
ʻ ʼ ʻ
saqlash kabi resurslarning teng taqsimlanmasligi beqarorlikni kuchaytiradi.
Bunday holatda, kam ta minlangan guruhlar o z huquqlarini talab qilib, isyon
ʼ ʻ
qilishlari mumkin. Ishsizlik darajasining yuqoriligi, jamiyatda iqtisodiy
beqarorlikni kuchaytiradi. Agar odamlar o zini iqtisodiy jihatdan noqulay holatda
ʻ
his qilishsa, ular norozilikni oshiradi va bu beqarorlikni keltirib chiqaradi. Iqtisodiy
inqirozlar, inflyatsiya, ish o rinlarining kamayishi va moliyaviy muammolar ham
ʻ
jamiyatda beqarorlikni kuchaytiradi. Odamlar o z kelajagini xavf ostida deb his
ʻ
qilishadi va bu ularni ijtimoiy tizimga nisbatan ishonchsiz qiladi. Agar iqtisodiy
tizimda korrupsiya va resurslarning noto g ri taqsimlanishi mavjud bo lsa, bu
ʻ ʻ ʻ
16

jamiyatda beqarorlikka olib keladi. Korrupsiya ijtimoiy tizimning asosiy
institutsiyalariga nisbatan ishonchni yo qotish va ijtimoiy ziddiyatlarniʻ
kuchaytiradi. Bu kabi iqtisodiy muammolar jamiyatda resurslarning adolatsiz
taqsimlanishiga olib keladi va bu beqarorlikni kuchaytiradi. Globalizatsiya va
texnologik o zgarishlar, ayrim mamlakatlarda yangi ish o rinlari va iqtisodiy
ʻ ʻ
imkoniyatlarni yaratishi mumkin, ammo ba zi guruhlar uchun bu jarayon yangi
ʼ
iqtisodiy beqarorlikni yuzaga keltiradi. Masalan, ayrim ishchilar
texnologiyalarning rivojlanishi yoki global raqobat tufayli ish o rinlarini yo qotishi
ʻ ʻ
mumkin. Beqarorlikning yana bir nechta sabablari mavjud. Ular jamiyatdagi turli
ijtimoiy va madaniy jarayonlardan, shuningdek, tashqi omillardan kelib chiqadi.
Madaniy va diniy guruhlar o rtasidagi qarama-qarshiliklar, segregatsiya va
ʻ
diskriminatsiya beqarorlikni kuchaytiradi. Odamlar o rtasida diniy yoki etnik
ʻ
ziddiyatlar paydo bo lsa, bu jamiyatni ijtimoiy izolyatsiyaga olib keladi. Tabiiy
ʻ
ofatlar (yong in, zilzila, to fon) yoki yirik inqirozlar (pandemiya, urush) jamiyatni
ʻ ʻ
beqarorlashtirishi mumkin. Bu holatlar ijtimoiy tizimning asosiy institutlarining
ishini zaiflashtiradi va odamlar o rtasida norozilikni kuchaytiradi. Beqarorlikning
ʻ
sabablari ko p qirrali va turli omillarga asoslangan. Ijtimoiy sabablar, masalan,
ʻ
tengsizlik, normativlarning buzilishi va siyosiy beqarorlik, jamiyatda ijtimoiy
tartibsizlikka olib kelishi mumkin. Iqtisodiy sabablar, masalan, iqtisodiy tengsizlik,
ishsizlik, korrupsiya va globalizatsiya ham beqarorlikni kuchaytiradi. Beqarorlikni
bartaraf etish uchun tizimli islohotlar, ijtimoiy adolat va iqtisodiy imkoniyatlarni
teng taqsimlash muhim ahamiyatga ega. 6
Madaniy va siyosiy omillar jamiyatdagi beqarorlik va ijtimoiy tizimlarning
uzilishiga sabab bo lishi mumkin. Ular jamiyatda mavjud bo lgan normativlar,
ʻ ʻ
qadriyatlar, e tiqodlar, shuningdek, siyosiy tuzilma va hukumatning qarorlaridan
ʼ
ta sirlanadi. Madaniy va siyosiy omillar o zaro bog liq va bir-birini kuchaytirishi
ʼ ʻ ʻ
mumkin, natijada ijtimoiy tizimda beqarorlik yuzaga keladi. Madaniyat — bu
jamiyatning umumiy qadriyatlari, e tiqodlari, urf-odatlari, madaniy merosi va
ʼ
6
Ш.Ш.Суюнов. Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалар билан қонунга хилоф равишда муомала
қилишдан иборат жиноятларни квалификация қилишнинг муҳим жиҳатлари. “Талқин ва тадқиқотлар”
Республика илмий-услубий журнали 10-сони. 01.10.2022 йил Б. 105-109.
17

ijtimoiy me yorlar majmuasidir. Madaniy omillar jamiyatdagi ijtimoiy hayotningʼ
rivojlanishida katta ahamiyatga ega bo lib, ba zan beqarorlikning sabablariga
ʻ ʼ
aylanadi. Jamiyatda bir nechta madaniy yoki etnik guruhlarning mavjudligi,
ularning qadriyatlari va urf-odatlari o rtasidagi farqlar beqarorlikni keltirib
ʻ
chiqaradi. Agar madaniy guruhlar o rtasida qarama-qarshiliklar mavjud bo lsa,
ʻ ʻ
jamiyatda ijtimoiy izolyatsiya, kamsitish yoki nomutanosib resurs taqsimoti
yuzaga kelishi mumkin. Madaniy omillar beqarorlikka olib keladigan asosiy sabab
bo lishi mumkin. Etnik, diniy yoki madaniy guruhlar o rtasidagi ziddiyatlar,
ʻ ʻ
diskriminatsiya va integratsiya jarayonlarining to xtab qolishi ijtimoiy ajralishlarga
ʻ
olib kelishi mumkin. Jamiyatda qadriyatlar va normativlar tez-tez o zgarib turadi.
ʻ
Ba zi hollarda, eski madaniy qadriyatlarning uzilishi, yangi avlodning eski
ʼ
qoidalar bilan moslashishdagi qiyinchiliklari beqarorlikni kuchaytiradi. Masalan,
qadimiy an analar bilan zamonaviy dunyo qarashlari o rtasidagi qarama-
ʼ ʻ
qarshiliklar, yoshlar o rtasida g oyaviy ziddiyatlarni yuzaga keltirishi mumkin.
ʻ ʻ
Madaniy tolerantlik va turli madaniyatlarga bo lgan hurmat jamiyatdagi
ʻ
barqarorlikni ta minlashda muhim ahamiyatga ega. Agar jamiyatda madaniy
ʼ
farqlarga qarshi turgan odamlar ko payib, intolerantlik kuchayib ketsa, bu
ʻ
beqarorlikni kuchaytiradi. Agar jamiyatda turli guruhlar o rtasidagi farqlar
ʻ
kengayib, segregatsiya kuchayib ketsa, ijtimoiy taranglik va beqarorlik ortadi. Bu
o z navbatida, jamiyatni birlashtirishga qaratilgan harakatlarga qarshi turadi.
ʻ
Madaniy qadriyatlar ta lim tizimiga ta sir qiladi, va ta lim tizimining uzilishi yoki
ʼ ʼ ʼ
madaniy qadriyatlar bilan mos kelmasligi beqarorlikni keltirib chiqaradi. Misol
uchun, ta lim tizimining ijtimoiy tenglikni ta minlashdagi roli muhimdir, lekin
ʼ ʼ
ba zan madaniy ta limning jamiyatdagi yangi me yorlarga mos kelmasligi
ʼ ʼ ʼ
muammolarni keltirib chiqarishi mumkin. Zamonaviy yoshlar va eski avlod
orasida madaniy bo shliq paydo bo lishi mumkin. Yangi avlodning qadriyatlari va
ʻ ʻ
dunyoqarashi eski avlodning qadriyatlari bilan mos kelmasligi beqarorlikni
kuchaytirishi mumkin. Bu jarayon, jamiyatda qarama-qarshiliklar va ijtimoiy
ziddiyatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Siyosiy omillar — bu jamiyatning
boshqaruv tizimi, hukumatning siyosatlari, qonunlar va siyosiy tashkilotlarning
18

faoliyatiga ta sir qiladigan omillardir. Siyosiy omillar jamiyatda barqarorlikniʼ
ta minlashda yoki uning buzilishiga sabab bo lishi mumkin. Siyosiy beqarorlik
ʼ ʻ
jamiyatda ishonchning yo qolishiga olib keladi va davlat tuzilmasi, hukumat va
ʻ
fuqarolar o rtasida ishonchni pasaytiradi. Siyosiy beqarorlik, odatda, hukumatning
ʻ
siyosatlari yoki qarorlari, jamiyatdagi qoniqishning yo qligi va tartibsizlikka olib
ʻ
keladi. Siyosiy inqirozlar, hukumatning zaiflashuvi yoki siyosiy tizimning uzilishi
jamiyatda beqarorlikni kuchaytiradi. Siyosiy tizimning ishonchsizligi fuqarolarni
norozilikka undaydi va ularni isyonlarga olib kelishi mumkin. Korruptsiya va
siyosiy harakatlar, ayniqsa, ijtimoiy resurslarni adolatsiz taqsimlash va resurslarga
cheklov qo yish siyosati beqarorlikni kuchaytiradi. Korruptsiya hukumat va
ʻ
jamiyat o rtasidagi ishonchni pasaytiradi va odamlarni siyosiy tizimga qarshi
ʻ
qo yadi. Korrupsiya davlatning asosiy institutlarini zaiflashtiradi, bu esa iqtisodiy
ʻ
va ijtimoiy tizimni barqarorlashtirishni qiyinlashtiradi. Siyosiy hukumatsizlik yoki
hukumat tizimining muvaffaqiyatsiz ishlashi jamiyatda beqarorlikni keltirib
chiqaradi. Agar davlat o z vazifalarini bajara olmasa, fuqarolar o z huquqlarini
ʻ ʻ
himoya qilish uchun qo zg olon qilishlari mumkin. Siyosiy harakatlar, ekstremizm
ʻ ʻ
va radikalizmlar beqarorlikni kuchaytiradi, ayniqsa, ular davlatning siyosiy
tuzilmasiga qarshi bo lsa. Bu harakatlar ijtimoiy tizimda ziddiyatlarni kuchaytiradi
ʻ
va davlatni zaiflashtiradi. Jamiyatda siyosiy va ijtimoiy resurslarning adolatsiz
taqsimlanishi beqarorlikka olib kelishi mumkin. Jamiyatda resurslar bo yicha
ʻ
tenglik o rnatilmasligi, ba zi guruhlar hukumat tomonidan chetga surilishi yoki
ʻ ʼ
diskriminatsiyaga uchrashi mumkin. Bu, o z navbatida, siyosiy norozilikni
ʻ
kuchaytiradi. Tashqi siyosiy bosimlar, masalan, xalqaro munosabatlar, iqtisodiy
sanksiyalar yoki urushlar ham beqarorlikni keltirib chiqarishi mumkin. Agar
jamiyatda tashqi bosim kuchayib, davlat ichida siyosiy va iqtisodiy muammolar
yuzaga kelsa, ijtimoiy tizimda beqarorlik yuzaga keladi. Madaniy va siyosiy
omillar jamiyatda beqarorlikni keltirib chiqarishda katta rol o ynaydi. Madaniy
ʻ
ziddiyatlar, qadriyatlarning o zgarishi, etnik va diniy ziddiyatlar ijtimoiy tizimning
ʻ
izdan chiqishiga olib keladi. Siyosiy beqarorlik, hukumatning ishonchsizligi,
19

korrupsiya va siyosiy harakatlar jamiyatni beqarorlashtiradi. Jamiyatda madaniy va
siyosiy muvozanatni saqlash beqarorlikning oldini olish uchun juda muhimdir. 7
Beqarorlikning psixologik sabablari odamlarning individual va kollektiv
xulq-atvori, o zini o zi anglash va jamoatdagi rolini tasavvur qilish bilan bog liq.ʻ ʻ ʻ
Psixologik omillar ko pincha ijtimoiy tizimdagi o zgarishlarga qanday
ʻ ʻ
munosabatda bo lishni belgilaydi va bu o zgarishlarga qanday javob berilishi
ʻ ʻ
psixologik ta sirlar orqali ifodalanadi. Sociolog Durkgeymning "anomiya"
ʼ
tushunchasi beqarorlikni tushunishda muhim ahamiyatga ega. Anomiya — bu
ijtimoiy me yorlar va qoidalarning yo qligi yoki uzilishi, odamlar jamiyatdagi o z
ʼ ʻ ʻ
o rnini va maqsadini aniqlay olmaydigan holatdir. Bu holat psixologik jihatdan
ʻ
odamlarning noaniqlikni his qilishiga, xavotir va stressni kuchayishiga olib keladi.
O zini begona his qilgan odamlar ijtimoiy tizimga nisbatan ishonchsizlikni
ʻ
kuchaytirishi mumkin. Beqarorlik, ko pincha odamlarning o zligini anglashda
ʻ ʻ
yuzaga keladigan muammolar bilan bog liq bo ladi. Agar biror kishining hayotdagi
ʻ ʻ
maqsadlari, rol va qadriyatlari ijtimoiy tizim tomonidan tan olinmasa, bu odamda
o zini ishonchsizlik va identifikatsiya qilishdagi qiyinchiliklarni yuzaga keltiradi.
ʻ
O zlikni anglashdagi bu muammolar, psixologik beqarorlikni va ijtimoiy tizim
ʻ
bilan aloqaning uzilishini keltirib chiqarishi mumkin. Odamlar orasidagi ijtimoiy
yoki iqtisodiy farqlar va ziddiyatlar psixologik beqarorlikni kuchaytiradi. Tension
(taranglik) va emotsional beqarorlik, odamlarning o ziga va jamiyatga nisbatan
ʻ
salbiy munosabatlarini keltirib chiqarishi mumkin. Agar odamlar o z holatini
ʻ
ijtimoiy va iqtisodiy tizimda moslashtira olmasa, bu ularning his-tuyg ularida
ʻ
beqarorlik va norozilikni yaratadi. Beqarorlik odamlarni o z muammolaridan
ʻ
qochishga, noxush vaziyatlardan chiqishga olib boradigan psixologik omil sifatida
ishlaydi. Ba zi hollarda, odamlar beqarorlikni pasaytirish uchun depressiv holatga
ʼ
yoki noqonuniy xulq-atvorga (jinoyat yoki deviant xulq-atvor) murojaat qilishlari
mumkin. Bu esa jamiyatda ijtimoiy barqarorlikni yanada pasaytiradi. Beqarorlik
turli muammoli vaziyatlarda, ayniqsa, yoshlar, ish o rni yo qolishi va siyosiy
ʻ ʻ
7
Ш.Ш.Суюнов. Kompyuter texnika vositalari orqali sodir etilgan firibgarlik jinoyati turlari. “Замонавий дунёда
педагогика ва психология” номли Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi. 9.06.2023 йил
https://doi.org/10.5281/zenodo.8019653 Б. 45-48.
20

inqirozlar kabi holatlarda yanada kuchayadi. Bu vaziyatlar ijtimoiy tizimda katta
o zgarishlarga olib kelishi mumkin va ular jamiyatda beqarorlikka sabab bo ladi.ʻ ʻ
Yoshlar beqarorlikka duch keladigan eng zaif ijtimoiy guruhlardan biridir. Yoshlar
o z o rnini va jamiyatdagi rolini aniqlash jarayonida bir qator muammolar bilan
ʻ ʻ
duch keladilar, bu esa ularni jamiyatdan chetlashishga yoki tizimga qarshi isyon
qilishga undashi mumkin. Yoshlar jamiyatda o zlarining aniq maqsadlari va
ʻ
rollarini anglashda qiyinchiliklarga duch kelishlari mumkin. Bu holat, jamiyatning
qadriyatlari va normativlaridagi o zgarishlar bilan bog liq bo lishi mumkin.
ʻ ʻ ʻ
Yoshlar, ko pincha, madaniy va ijtimoiy qiymatlarning o zgarishi yoki ular
ʻ ʻ
o rtasidagi farqlarni his qilishadi, bu esa beqarorlikka olib keladi. Jamiyatdagi
ʻ
ijtimoiy bosim, masalan, o qish, ish topish va o zini jamiyatda muvaffaqiyatli
ʻ ʻ
ko rsatish talablariga javob bera olish yoshlar orasida depressiyani kuchaytirishi
ʻ
mumkin. Bu, o z navbatida, beqarorlik va ijtimoiy tizimga ishonchsizlikka olib
ʻ
keladi. Ish o rni yo qotilishi beqarorlikning iqtisodiy va psixologik sabablaridan
ʻ ʻ
biridir. Ishsiz qolish, o z-o zini ta minlashdagi muammolarni keltirib chiqaradi va
ʻ ʻ ʼ
odamni iqtisodiy beqarorlikka olib keladi. Ishsizlik jamiyatda salbiy psixologik
ta sirlar, shu jumladan stress, depressiya va xavotirni kuchaytiradi. Ishsiz odamlar
ʼ
o z kelajagi uchun xavotirlanadi, bu esa psixologik stressni kuchaytiradi. Odamlar
ʻ
o zlarining iqtisodiy holatini noqulay deb his qilishlari mumkin, bu esa
ʻ
jamiyatdagi ishonchsizlikni kuchaytiradi. Ishsizlikni boshdan kechirgan odamlar
ijtimoiy tengsizlikni his qilishadi. Bu, o z navbatida, beqarorlikka olib keladi,
ʻ
chunki ular o zlarining jamiyatdagi o rnini aniqlashda qiyinchiliklarga duch
ʻ ʻ
kelishadi. Siyosiy inqirozlar jamiyatda beqarorlikning jiddiy sabablaridan biridir.
Siyosiy o zgarishlar yoki hukumatning zaiflashuvi odamlar orasida psixologik
ʻ
stress va ishonchsizlikni kuchaytiradi. Siyosiy inqirozlar, o z navbatida, ijtimoiy
ʻ
tizimdagi ziddiyatlarni kuchaytiradi va jamiyatda beqarorlikni yanada
kuchaytiradi. Siyosiy inqirozlar yoki hukumatning qarorlari natijasida odamlar
ijtimoiy tizimga qarshi isyon qilishi mumkin. Bu, o z navbatida, ijtimoiy
ʻ
beqarorlikni kuchaytiradi. Siyosiy inqirozlar jamiyatda hukumat va tizimga
ishonchsizlikni kuchaytiradi. Odamlar o z huquqlarini himoya qilish uchun
ʻ
21

faoliyatchilik yoki norozilik ko rsatishlari mumkin. Beqarorlikning psixologikʻ
sabablari odamlardagi stress, xavotir, depressiya va o zligini anglashdagi
ʻ
qiyinchiliklar bilan bog liq. Yoshlar o zlarining o rnini aniqlashdagi muammolarni
ʻ ʻ ʻ
boshdan kechirishadi, ish o rni yo qolishi esa iqtisodiy beqarorlikni keltirib
ʻ ʻ
chiqaradi va odamlarni stressga soladi. Siyosiy inqirozlar esa ijtimoiy tizimda
ishonchsizlikni kuchaytiradi va beqarorlikni oshiradi. Jamiyatda beqarorlikni
bartaraf etish uchun, ijtimoiy tizimni va psixologik farovonlikni yaxshilash kerak. 8
Beqarorlik jamiyatda keng ko lamli ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy ta sirlarni
ʻ ʼ
keltirib chiqaradi. Jamiyatdagi beqarorlikning ijtimoiy xavflari, o zgarishlar va
ʻ
ziddiyatlar jamiyatning barqarorligini xavf ostiga qo yadi. Bu holat ko plab salbiy
ʻ ʻ
oqibatlarga olib kelishi mumkin, masalan, ijtimoiy izolyatsiya, iqtisodiy inqirozlar
va siyosiy tizimning zaiflashuvi. Beqarorlikning jamiyatga ta sirini tushunishda
ʼ
quyidagi jihatlarni ko rib chiqish muhimdir. Ijtimoiy xavflar, jamiyatda beqarorlik
ʻ
keltirib chiqaradigan va odamlarning hayotini xavf ostiga qo yadigan holatlar,
ʻ
hodisalar yoki sharoitlar sifatida tavsiflanadi. Beqarorlik, ayniqsa, quyidagi
xavflarga olib kelishi mumkin. Beqarorlik jamiyatda ijtimoiy taranglikni
kuchaytiradi. Odamlar o rtasida farqlar va ziddiyatlar yuzaga keladi. Bu, o z
ʻ ʻ
navbatida, jamiyatdagi ahvolni yanada murakkablashtiradi va ziddiyatlarni
kuchaytiradi. Ijtimoiy guruhlar, etnik va diniy jamoalar o rtasida ajratishlar va
ʻ
diskriminatsiya holatlari kuchayishi mumkin. Beqarorlik davrida jamiyatdagi etnik
va diniy guruhlar o rtasidagi ajralishlar kuchayadi, bu esa beqarorlikni yanada
ʻ
oshiradi va ijtimoiy ishonchsizlikni kuchaytiradi. Beqarorlik jamiyatdagi inson
huquqlarini hurmat qilishni zaiflashtiradi. Hukumatning yoki siyosiy tizimning
zaifligi, odamlarning o z huquqlarini himoya qilishida qiyinchiliklarga olib keladi.
ʻ
Jamiyatda ijtimoiy tengsizlik, kamsitish va adolatsizlikning kuchayishi fuqarolarda
norozilikni keltirib chiqaradi, bu esa o z navbatida beqarorlikni kuchaytiradi.
ʻ
Jamiyatda ijtimoiy tengsizlik, resurslarni adolatsiz taqsimlash va kamsitish
beqarorlikka olib keladi. Odamlar o z huquqlarini himoya qilishga va ijtimoiy
ʻ
8
8. Ш.Ш.Суюнов. Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш тергов харакатининг жиноят содир
этган шахсларни аниқлаш хамда уларнинг айбини исботлашдаги ахамияти. “Замонавий дунёда педагогика
ва психология” номли Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi. https://doi.org/10.5281/zenodo.8019766 Б. 60-62.
22

tenglikni ta minlashga intilishadi. Beqarorlik siyosiy tizimga qarshi isyonlarga olibʼ
kelishi mumkin. Siyosiy norozilik, hukumatning zaiflashuvi yoki nohaqlikka
qarshi ko rsatilgan qarshiliklar jamiyatda ijtimoiy isyonlarga, ommaviy
ʻ
qo zg olonlarga olib kelishi mumkin. Siyosiy beqarorlik davlatni zaiflashtiradi va
ʻ ʻ
ijtimoiy tizimning ishonchliligini yo qotadi. Siyosiy inqirozlar yoki hukumatning
ʻ
xatolari odamlarni tizimga qarshi isyon qilishga undashi mumkin. Bu isyonlar
jamiyatda keng ko lamli beqarorlik va xavf yaratadi. Ijtimoiy beqarorlikning
ʻ
iqtisodiy oqibatlari ham juda jiddiy. Jamiyatda beqarorlik iqtisodiy muammolarni
keltirib chiqaradi va aholining yashash sharoitlariga salbiy ta sir qiladi. Ijtimoiy
ʼ
beqarorlikning birinchi iqtisodiy ta sirlaridan biri iqtisodiy inqirozga olib
ʼ
kelishidir. Bozorning noturg unligi, ish o rinlari yo qolishi, ishlab chiqarish
ʻ ʻ ʻ
quvvatlarining pasayishi va valyuta qiymatining tushishi kabi holatlar iqtisodiy
beqarorlikni kuchaytiradi. Bu, o z navbatida, odamlarning yashash darajasini
ʻ
pasaytiradi va iqtisodiy inqirozga olib keladi. Beqarorlikni boshdan kechirayotgan
jamiyatda ish o rinlari yo qolishi mumkin. Ishsizlik ijtimoiy tengsizlikni
ʻ ʻ
kuchaytiradi va odamlar o rtasidagi farqlarni kengaytiradi. Bu esa ijtimoiy
ʻ
beqarorlikni yanada oshiradi. Beqarorlik resurslar taqsimotini buzadi.
Resurslarning adolatsiz taqsimlanishi va ba zi guruhlarga resurslarning
ʼ
etishmasligi ijtimoiy taranglikni kuchaytiradi. Odamlar o z hayotini yaxshilash
ʻ
uchun o z huquqlarini talab qilishga harakat qiladilar. Beqarorlik iqtisodiy tizimda
ʻ
resurslar taqsimotining notengligini oshiradi, bu esa odamlar o rtasida yanada
ʻ
ko proq tafovutlar yaratadi. Siyosiy tizimning beqarorligi jamiyatdagi siyosiy
ʻ
ishonchni yo qotadi va jiddiy siyosiy xavflarga olib kelishi mumkin. Hukumatning
ʻ
ishonchsizligi va siyosiy tizimning muvofiqligi fuqarolarda norozilik va isyonlarni
kuchaytiradi. Siyosiy beqarorlik demokratik qadriyatlarni zaiflashtiradi.
Hukumatning beqarorligi va siyosiy repressiyalar, fuqarolarda siyosiy ishonchni
kamaytiradi va demokratiyaga bo lgan ishonchni yo qotadi. Beqarorlik
ʻ ʻ
hukumatning siyosiy repressiyalarni kuchaytirishi mumkin. Bu holat ijtimoiy
muammolarni yanada kuchaytiradi va odamlarni siyosiy tizimga nisbatan
norozilikka undaydi. Siyosiy beqarorlik davlatning tashqi bosimlarga qarshi turish
23

qobiliyatini pasaytiradi. Ijtimoiy beqarorlik hukumatning xalqaro miqyosda o zʻ
ta sirini kamaytiradi va tashqi siyosatdagi yirik muammolarni keltirib chiqaradi.
ʼ
Siyosiy beqarorlik davlatni tashqi bosimlarga qarshi zaiflashtiradi, bu esa iqtisodiy
va siyosiy mustahkamlikni yo qotish xavfini keltirib chiqaradi. Beqarorlik ijtimoiy
ʻ
va psixologik salbiy holatlarga olib keladi. Jamiyatda ijtimoiy xavf, depressiya,
xavotir va stressning kuchayishi jamiyatning psixologik salomatligiga zarar
yetkazadi. Ijtimoiy beqarorlik odamlarning psixologik holatiga jiddiy ta sir qiladi.
ʼ
Stress, depressiya va xavotirni kuchaytiradi, bu esa odamlarni jamiyatga nisbatan
noaniq va ishonchsiz his qilishlariga olib keladi. Jamiyatda beqarorlik ijtimoiy
ajralishlarni kuchaytiradi. Odamlar o rtasida ishonch yo qoladi va bu, o z
ʻ ʻ ʻ
navbatida, jamiyatni bo lib tashlaydi va muammolarni hal qilishni qiyinlashtiradi.
ʻ 9
Beqarorlik jamiyatda bir qator ijtimoiy xavflarga olib keladi. Ijtimoiy
ziddiyatlar, iqtisodiy inqirozlar, siyosiy repressiya, ijtimoiy tengsizlik va
psixologik salbiy holatlar jamiyatda xavfli holatlar yaratadi. Beqarorlik jamiyatda
ijtimoiy barqarorlikni zaiflashtiradi va siyosiy, iqtisodiy, va psixologik tizimlarni
beqarorlashtiradi. Bu omillar jamiyatni birlashtirish va ijtimoiy barqarorlikni
tiklash uchun amalga oshiriladigan harakatlarni zarur qiladi. Beqarorlik
jamiyatning iqtisodiy tuzilmasiga chuqur ta sir qiladi. Ijtimoiy beqarorlikning
ʼ
iqtisodiy oqibatlari ko plab sohalarda seziladi va bu jamiyatning barqarorligini,
ʻ
resurslar taqsimotini va iqtisodiy o sishni jiddiy ravishda cheklaydi. Ijtimoiy
ʻ
beqarorlik iqtisodiy o sishni sekinlashtiradi. Bozorlar noturg unlashadi, investorlar
ʻ ʻ
xavf-xatarni sezib, sarmoyalarini qisqartiradilar. Odamlar va kompaniyalar o z
ʻ
faoliyatlarini rejalashtirishda qiyinchiliklarga duch keladilar. Natijada, iqtisodiy
faoliyatni oshirish va yangi ish o rinlarini yaratishdagi imkoniyatlar kamayadi.
ʻ
Ijtimoiy beqarorlik investorlarning ishonchini pasaytiradi, bu esa kapital va
sarmoyaning kamligiga olib keladi. Ular yuqori xavfli hududlardan qochib, boshqa
bozorlarni tanlashga harakat qilishadi. Ijtimoiy beqarorlik va iqtisodiy noaniqliklar
ish o rinlarining qisqarishiga va ish o rni yo qotilishiga olib keladi. Ishsizlar soni
ʻ ʻ ʻ
ortadi, bu esa iqtisodiy ahvolni yanada qiyinlashtiradi. Ishsizlik nafaqat iqtisodiy
9
Ш . Ш . Суюнов . Some aspects of qualifying drug-related crimes. Корея Республикасининг “Digital Fashion
Conference” журнали 5.10.2022 йил Б . 13-15
24

nuqtai nazardan zararli, balki odamlarning psixologik holatiga ham salbiy ta sirʼ
qiladi. Ishsizlik darajasining ortishi odamlar o rtasidagi ijtimoiy ziddiyatlarni
ʻ
kuchaytiradi va ularning ijtimoiy va siyosiy tizimlarga bo lgan ishonchini
ʻ
kamaytiradi. Beqarorlik davrida iqtisodiy tizimlar noturg unlashadi va inflyatsiya
ʻ
yuqori darajada bo lishi mumkin. Pulning qiymati pasayadi, bu esa odamlarning
ʻ
hayot darajasini pasaytiradi. Xususan, inflyatsiya va iqtisodiy inqirozlar
jamiyatning eng zaif qatlamlariga (yoshlar, pensiya yoshidagi fuqarolar) salbiy
ta sir ko rsatadi. Aholi o zining kundalik ehtiyojlarini ta minlashda
ʼ ʻ ʻ ʼ
qiyinchiliklarga duch keladi, bu esa ijtimoiy norozilikni kuchaytiradi. Beqarorlik
davrida jamiyatda jinoyat va noqonuniy xatti-harakatlarning ortishi kuzatiladi.
Ishsizlik va iqtisodiy qiyinchiliklar odamlarni o z muammolarini hal qilish uchun
ʻ
noqonuniy faoliyatlarga olib keladi. Bu esa jamiyatda jinoyatchilik darajasining
ortishiga olib keladi. Jamiyatda iqtisodiy beqarorlik kuchaygan sari jinoyatlarning
ko payishi ehtimoli yuqori bo ladi, chunki odamlar yengil pullarni topish
ʻ ʻ
maqsadida noqonuniy yo llarga murojaat qilishadi. Beqarorlikning siyosiy va
ʻ
madaniy ta siri jamiyatning siyosiy tizimi va madaniy qadriyatlarini
ʼ
beqarorlashtiradi. Ijtimoiy tizimda yuzaga kelgan beqarorlik, davlat va fuqaro
o rtasidagi munosabatlarni keskinlashtiradi, siyosiy ishonchni yo qotadi,
ʻ ʻ
shuningdek, madaniy qadriyatlarni o zgartiradi. Beqarorlik siyosiy tizimda
ʻ
barqarorlikni zaiflashtiradi. Siyosiy hukumatlar ijtimoiy noroziliklar, isyonlar va
ommaviy tartibsizliklarga duch kelishadi. Bu jarayonlar hukumatning legitimligini,
fuqarolarning davlatga bo lgan ishonchini pasaytiradi va siyosiy tizimni
ʻ
beqarorlashtiradi. Jamiyatda beqarorlik hukumatga nisbatan isyonlarni keltirib
chiqaradi. Ommaviy namoyishlar va protestlar siyosiy tizimga qarshi keng
tarqalgan norozilikni bildiradi. Ijtimoiy beqarorlik demokratik qadriyatlarning
zaiflashishiga olib keladi. Hukumatning siyosiy repressiyasi yoki inqirozi
fuqarolarda siyosiy ishonchsizlikni kuchaytiradi. Bu demokratik jarayonlar va
erkinliklarni himoya qilishni qiyinlashtiradi. Siyosiy beqarorlik davrida hukumatlar
odatda siyosiy repressiyani kuchaytiradi, bu esa demokratiya tamoyillarining
zaiflashishiga olib keladi. Fuqarolar o z fikrlarini erkin ifoda etishdan qo rqib
ʻ ʻ
25

qoladilar. Beqarorlik jamiyatdagi ijtimoiy tengsizlikni kuchaytiradi. Beqarorlik va
iqtisodiy muammolar ijtimoiy guruhlar o rtasidagi farqlarni kengaytiradi, bu esaʻ
madaniy ajralishlarga olib kelishi mumkin. Madaniy qadriyatlar va an analar ham
ʼ
o zgaradi, chunki odamlar o z manfaatlarini himoya qilish uchun jamiyatdan
ʻ ʻ
chetlashadilar. Beqarorlik jamiyatda madaniy qadriyatlar va normativlar o rtasida
ʻ
ziddiyatlar yaratadi. Madaniy sohalarda, ayniqsa, urf-odatlar va an analar, yangi
ʼ
qarashlar va yo nalishlar shakllanishi mumkin. Ijtimoiy beqarorlik, odamlarning
ʻ
kollektiv xulq-atvorini o zgartiradi. Fuqarolar ko proq individualistik holatga
ʻ ʻ
o tishi, jamiyatga nisbatan ishonchsiz bo lishi mumkin. Shu bilan birga,
ʻ ʻ
beqarorlik, odamlarni jamiyatning umumiy manfaatlari uchun kurashishga undashi
yoki aksincha, o z manfaatlarini qo llab-quvvatlashga olib kelishi mumkin.
ʻ ʻ
Jamiyatdagi beqarorlik odamlar o rtasidagi ishonchsizlikni kuchaytiradi. Odamlar
ʻ
bir-biriga yordam berish o rniga, faqat o z manfaatlarini ko zlashga moyil
ʻ ʻ ʻ
bo ladilar. Ijtimoiy beqarorlik davrida odamlar o z madaniy identifikatsiyasini
ʻ ʻ
qayta ko rib chiqishlari mumkin. Yangi madaniy qadriyatlar va e tiqodlar
ʻ ʼ
shakllanadi, chunki odamlar yangi ijtimoiy va siyosiy sharoitlarga moslashishga
harakat qilishadi. Jamiyatdagi beqarorlik madaniy inqirozni keltirib chiqarishi
mumkin, bu esa yangi madaniy to ntarishlar va qadriyatlarning shakllanishiga olib
ʻ
keladi. Beqarorlik iqtisodiy, siyosiy va madaniy tizimlarni beqarorlashtiradi.
Iqtisodiy oqibatlar ish o rinlarining yo qolishi, inflyatsiya, ish haqlarining
ʻ ʻ
kamayishi va resurslar taqsimotidagi adolatsizlikni o z ichiga oladi. Siyosiy va
ʻ
madaniy ta sirlar esa siyosiy repressiya, demokratik qadriyatlarning zaiflashuvi,
ʼ
ijtimoiy tengsizlikning kuchayishi va madaniy ajralishlarni o z ichiga oladi. Bu
ʻ
jarayonlar jamiyatda jiddiy beqarorlikni yaratadi va jamiyatning kelajagi uchun
muammolarni yuzaga keltiradi. 10
10
А.Т.Аширбоев. Айбланувчининг қаерда эканлиги номаълум бўлган ҳолларда жиноят ишини
тўхтатишнинг назарий ва амалий жиҳатлари. Жамият ва инновациялар № 1 (2024).– 2024. – 314-320 б.
26

II.BOB. BEZORILIKNING JAMIYATGA TA SIRIʼ
II.1. Jamiyatdagi ijtimoiy xavflar va beqarorlik
Beqarorlik jamiyatda turli sohalarda ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va madaniy
tizimlarning ishlashiga salbiy ta sir ko rsatadi.
ʼ ʻ Jamiyatda beqarorlikni bartaraf
etish va barqarorlikni tiklash uchun ko plab usullar va strategiyalar mavjud. Bu
ʻ
usullar jamiyatni muvozanatga keltirish va insonlarning farovonligini yaxshilashga
qaratilgan. Jamiyatda beqarorlikni bartaraf etish uchun ijtimoiy va siyosiy
barqarorlikni yaratish zarur. Quyidagi usullar ijtimoiy va siyosiy tizimning
barqarorligini oshirishga yordam beradi. Adolatli va tenglikka asoslangan tizim
jamiyatdagi beqarorlikni kamaytiradi. Huquqiy davlat prinsipi asosida
fuqarolarning huquqlari himoya qilinishi, barcha fuqarolarga teng imkoniyatlar
yaratish va adolatli sud tizimini joriy etish beqarorlikni kamaytirishga yordam
beradi. Jamiyatda barcha fuqarolarga teng huquqlar va imkoniyatlar berish,
ijtimoiy va iqtisodiy farqlarni kamaytiradi va jamiyatni barqarorlashtiradi. Siyosiy
beqarorlikni bartaraf etish uchun demokratik jarayonlarni mustahkamlash kerak.
Fuqarolar o z fikrlarini erkin ifoda etishlari va siyosiy tizimda ishtirok etishlari
ʻ
zarur. Shu bilan birga, shaffoflik va hisobdorlik siyosiy barqarorlikni ta minlashga
ʼ
xizmat qiladi. Demokratik va shaffof saylov tizimi fuqarolarga o z fikrlarini
ʻ
bildirish va tizimga ishonchni oshirish imkonini beradi. Beqarorlikni bartaraf etish
uchun siyosiy repressiyalarni kamaytirish zarur. Fuqarolarning fikr va
erkinliklarini cheklovchi siyosatlar jamiyatda norozilik va ijtimoiy beqarorlikni
kuchaytiradi. Ochiq siyosat va fuqarolar erkinligi mustahkam barqarorlikni
yaratish uchun muhimdir. Fuqarolarning siyosiy erkinliklari va so z erkinligini
ʻ
himoya qilish ijtimoiy barqarorlikni saqlashda muhim omil hisoblanadi. Iqtisodiy
beqarorlikni bartaraf etish va jamiyatda farovonlikni oshirish uchun quyidagi
usullarni amalga oshirish muhimdir. Ishsizlikning yuqori darajasi jamiyatdagi
beqarorlikni kuchaytiradi. Ish o rinlari yaratish va iqtisodiy rivojlanishni qo llab-
ʻ ʻ
quvvatlash orqali beqarorlikni kamaytirish mumkin. Davlat tomonidan amalga
oshiriladigan investitsiyalar va iqtisodiy loyihalar yangi ish o rinlarini yaratishga
ʻ
yordam beradi va iqtisodiy beqarorlikni kamaytiradi. Iqtisodiy beqarorlikni
27

bartaraf etish uchun iqtisodiy resurslar taqsimoti adolatli bo lishi kerak.ʻ
Resurslarni teng taqsimlash, kam ta minlangan qatlamlarga yordam berish ijtimoiy
ʼ
tengsizlikni kamaytiradi va jamiyatni barqarorlashtiradi. Kam ta minlangan
ʼ
hududlarga va guruhlarga iqtisodiy yordam ko rsatish ijtimoiy barqarorlikni
ʻ
oshiradi. Iqtisodiy beqarorlikning asosiy omillaridan biri inflyatsiya va valyuta
kursining o zgaruvchanligi hisoblanadi. Inflyatsiya nazorati va valyuta barqarorligi
ʻ
iqtisodiy tizimni tiklash va xalqning iqtisodiy holatini yaxshilashga yordam beradi.
Markaziy bank va hukumat inflyatsiyani boshqarish, narxlarning barqarorligini
ta minlash orqali iqtisodiy barqarorlikni saqlashda muhim rol o ynaydi. Ijtimoiy
ʼ ʻ
beqarorlikni kamaytirish uchun ijtimoiy tizimda barqarorlikni ta minlash va
ʼ
odamlarning o zaro ishonchini mustahkamlash zarur. Bu uchun quyidagi
ʻ
yondashuvlar qo llaniladi: Ijtimoiy himoya tizimlari jamiyatdagi eng zaif
ʻ
guruhlarni qo llab-quvvatlashga yordam beradi. Sog liqni saqlash, ta lim, pension
ʻ ʻ ʼ
tizimi va boshqa ijtimoiy xizmatlar ijtimoiy barqarorlikni ta minlaydi. Ijtimoiy
ʼ
farovonlikni oshirish uchun sog liqni saqlash va ta lim tizimlariga sarmoya kiritish
ʻ ʼ
zarur. Bu, o z navbatida, fuqarolarning hayot sifatini yaxshilaydi va jamiyatda
ʻ
ijtimoiy xavfni kamaytiradi. Jamiyatda beqarorlikni bartaraf etish uchun madaniy
va diniy tolerantlikni oshirish muhimdir. Madaniy va diniy ziddiyatlar ijtimoiy
beqarorlikni kuchaytirishi mumkin. Fuqarolar o rtasida o zaro hurmatni
ʻ ʻ
rivojlantirish beqarorlikni kamaytiradi. Turli millatlar va diniy guruhlar o rtasida
ʻ
murosani ta minlash jamiyatdagi ijtimoiy taranglikni kamaytiradi. Beqarorlikning
ʼ
psixologik ta sirlarini kamaytirish uchun odamlarning ruhiy holatini
ʼ
mustahkamlash kerak. Bu orqali jamiyatdagi psixologik beqarorlikni yengish
mumkin. Ta lim va malakalarni rivojlantirish, odamlarni iqtisodiy va ijtimoiy
ʼ
tizimga moslashtirish orqali beqarorlikni kamaytirish mumkin. Yoshlar va
ishchilarga malaka oshirish kurslari va ta lim tizimini rivojlantirish iqtisodiy va
ʼ
ijtimoiy tizimni mustahkamlaydi. O quv dasturlarini va treninglarni kuchaytirish
ʻ
orqali yoshlarni yangi kasblarga tayyorlash va ish joylarini ko paytirish, jamiyatda
ʻ
ijtimoiy barqarorlikni oshiradi. Beqarorlik jamiyatda xavotir va stressni keltirib
chiqaradi. Psixologik yordam va ruhiy salomatlikni saqlash ijtimoiy barqarorlikni
28

tiklashda muhim ahamiyatga ega. Ruhiy salomatlikni saqlash uchun psixologik
maslahatlar, stressni boshqarish dasturlari va jamoat psixologik yordam xizmatlari
taqdim etilishi kerak. Jamiyatda beqarorlikni bartaraf etish uchun turli sohalarda
kompleks yondashuvlar zarur. Ijtimoiy va siyosiy barqarorlikni ta minlash,ʼ
iqtisodiy muammolarni hal qilish, ijtimoiy tenglikni yaratish, madaniy va diniy
bag rikenglikni rivojlantirish, hamda psixologik yordam ko rsatish beqarorlikni
ʻ ʻ
yengish uchun samarali usullardir. Ushbu yondashuvlarni amalga oshirish orqali
jamiyatni barqarorlashtirish va farovonlikni oshirish mumkin. 11
Ijtimoiy adolat va tenglik jamiyatda har bir fuqaroning teng huquqlarini
ta minlash, ijtimoiy resurslardan adolatli foydalanish va imkoniyatlarni teng
ʼ
taqsimlashga asoslangan prinsiplar bo lib, beqarorlikni kamaytirish va barqaror
ʻ
ijtimoiy tizim yaratish uchun muhim ahamiyatga ega. Ijtimoiy adolat, jamiyatda
barcha fuqarolarga teng huquqlar, erkinliklar va imkoniyatlarni taqdim etishni
anglatadi. Bu, ayniqsa, iqtisodiy va ijtimoiy farqlarni bartaraf etish va har bir
shaxsning rivojlanishiga yordam berish maqsadida muhimdir. Ta lim, sog liqni
ʼ ʻ
saqlash, ishga joylashish va boshqa sohalarda barcha fuqarolarga teng imkoniyatlar
yaratish orqali ijtimoiy adolatni ta minlash mumkin. Jamiyatdagi resurslar,
ʼ
boyliklar va xizmatlar taqsimoti adolatli bo lishi kerak. Muvaffaqiyatli iqtisodiy
ʻ
siyosatlar boylikni teng taqsimlashni ta minlab, ijtimoiy tenglikni oshiradi.
ʼ
Ijtimoiy adolatni ta minlash uchun jamiyatda diskriminatsiya (millat, jinsi, diniy
ʼ
e tiqod yoki boshqa asoslarda) va kamsitish holatlari bartaraf etilishi kerak.
ʼ
Ijtimoiy tenglik jamiyatda barcha fuqarolarga bir xil huquq va imkoniyatlar
berilishi kerakligini ta minlashni anglatadi. Bunda iqtisodiy imkoniyatlar, ta lim va
ʼ ʼ
sog liqni saqlash kabi sohalarda farqlarning kamaytirilishi zarur. Ta lim tizimini
ʻ ʼ
isloh qilish, sifatli ta limni barcha qatlamlar uchun teng taqdim etish ijtimoiy
ʼ
tenglikni oshiradi. Har bir fuqaroga sog liqni saqlash xizmatlarini teng taqdim
ʻ
etish ijtimoiy adolatni ta minlashda muhim rol o ynaydi. Ijtimoiy yordam tizimlari
ʼ ʻ
(pensiyalar, kam ta minlanganlarga yordam, ijtimoiy nafaqalar) jamiyatdagi zaif
ʼ
11
А.Т.Аширбоев. Жиноят ишини тўхтатиш тушунчаси ва аҳамияти. Эксмерт-криминалистик фаолият:
истиқболлар ва инновациялар мавзусидаги халқаро конференция материллари тўплами. Т., Ўзбекистон
Республикаси Ички ишлар вазирлиги Академияси, 2023. – Б. 381-388.
29

qatlamlarga yordam beradi. Bu yordamni takomillashtirish, ijtimoiy barqarorlikni
saqlashda muhim omil bo ladi. Davlat tomonidan ijtimoiy yordam ko rsatish, shuʻ ʻ
jumladan, ish o rni yaratish va ijtimoiy xizmatlar orqali kam ta minlangan
ʻ ʼ
fuqarolarga yordam berish, ijtimoiy adolatni ta minlaydi. Iqtisodiy va siyosiy
ʼ
islohotlar jamiyatda barqarorlikni ta minlash va beqarorlikni kamaytirish uchun
ʼ
zarur choralardir. Bu islohotlar ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy tizimlarni
yaxshilashga qaratilgan bo lib, ijtimoiy adolatni, iqtisodiy farovonlikni va siyosiy
ʻ
ishonchni oshirishga yordam beradi. Iqtisodiy islohotlar iqtisodiyotning samarali
ishlashini ta minlash, ijtimoiy tenglikni oshirish va resurslarni adolatli taqsimlash
ʼ
uchun amalga oshiriladi. Iqtisodiy islohotlar bozor iqtisodiyotiga o tish, o z
ʻ ʻ
xususiyatlariga ega davlat va xususiy sektor o rtasida samarali muvozanatni
ʻ
yaratishga qaratilgan. Bozor iqtisodiyotiga o tish quyidagi jihatlarni o z ichiga
ʻ ʻ
oladi. Davlat mulkini xususiy sektorga o tkazish, bu esa samaradorlikni oshirish va
ʻ
yangi ish o rinlari yaratish imkonini beradi. Tadbirkorlikni qo llab-quvvatlash,
ʻ ʻ
bozorni erkinlashtirish va resurslarni samarali taqsimlash orqali iqtisodiy
o sishning barqarorligini ta minlash mumkin. Soliq tizimi islohoti iqtisodiy
ʻ ʼ
beqarorlikni kamaytirishga yordam beradi, soliq tizimining adolatli va samarali
ishlashini ta minlaydi.
ʼ Bu, ayniqsa, kambag allarga yordam berish va boylikni teng ʻ
taqsimlashda muhimdir. Soliq tizimi daromad va boylik taqsimotini adolatli
qilishga yordam beradi, shu orqali iqtisodiy tenglikni oshiradi. Mehnat bozorini
isloh qilish va yangi ish o rinlarini yaratish iqtisodiy barqarorlikni saqlashga
ʻ
xizmat qiladi. Bu, o z navbatida, jamiyatdagi ijtimoiy beqarorlikni kamaytiradi.
ʻ
Iqtisodiy o sishni qo llab-quvvatlash orqali yangi ish o rinlari yaratish va ish bilan
ʻ ʻ ʻ
ta minlash mumkin. Siyosiy islohotlar siyosiy tizimni demokratlashtirish,
ʼ
fuqarolarning ishtirokini oshirish va davlat boshqaruvini shaffof qilishni maqsad
qilgan. Siyosiy islohotlar quyidagilarni o z ichiga oladi. Demokratik islohotlar
ʻ
siyosiy tizimni isloh qilish va fuqarolar ishtirokini oshirishga qaratilgan. Bu
islohotlar jamiyatda siyosiy erkinlik va shaffoflikni ta minlaydi, fuqarolarning o z
ʼ ʻ
fikrlarini ifoda etish imkoniyatini beradi. Ochiq, adolatli va erkin saylovlarni
o tkazish orqali fuqarolarning siyosiy tizimga bo lgan ishonchini oshirish mumkin.
ʻ ʻ
30

Siyosiy partiyalar va fuqarolik jamiyatining erkin rivojlanishi demokratiyaning
mustahkamlanishiga yordam beradi. Huquqiy islohotlar davlatning qonun
chiqarish va ijro etish tizimining samaradorligini oshirishni maqsad qiladi. Bu, o zʻ
navbatida, ijtimoiy adolatni ta minlash va fuqarolarning huquqlarini himoya
ʼ
qilishga yordam beradi. O zgaruvchan siyosiy va iqtisodiy sharoitlarga
ʻ
moslashadigan huquqiy tizimni yaratish jamiyatda beqarorlikni kamaytiradi.
Siyosiy shaffoflikni oshirish va hukumatning hisobdorligini ta minlash fuqarolar
ʼ
bilan hukumat o rtasidagi ishonchni oshiradi, bu esa siyosiy barqarorlikni
ʻ
mustahkamlaydi. Siyosiy jarayonlarning ochiqligini ta minlash va korrupsiyaga
ʼ
qarshi kurashish jamiyatda siyosiy barqarorlikni ta minlashga yordam beradi.
ʼ
Ijtimoiy adolat va tenglikni ta minlash, iqtisodiy va siyosiy islohotlar orqali
ʼ
beqarorlikni kamaytirish va jamiyatda barqarorlikni yaratish mumkin. 12
Bu
jarayonlar jamiyatdagi ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy tizimlarni yaxshilash,
resurslarni teng taqsimlash, demokratik islohotlarni amalga oshirish va
fuqarolarning huquqlarini himoya qilish orqali amalga oshiriladi. Jamiyatda
beqarorlik va stress holatlari ko paygan sari, psixologik yordamning ahamiyati
ʻ
yanada ortadi. Psixologik yordam, odatda, odamlarning ruhiy holatini yaxshilash,
stressni kamaytirish va ruhiy kasalliklarni oldini olishga qaratilgan. Jamiyatda
psixologik yordam tizimlarini rivojlantirish orqali ijtimoiy barqarorlikni ta minlash
ʼ
va jamiyatning umumiy farovonligini oshirish mumkin. Psixologik yordam,
shaxsning ruhiy salomatligini saqlash va yaxshilashga qaratilgan kompleks
xizmatlarni o z ichiga oladi. U quyidagi vazifalarni bajaradi. Psixologik yordam
ʻ
shaxsning ichki ruhiy stressini boshqarishga yordam beradi va hayotiy
muammolarni hal qilishda qo llaniladi. Ruhiy salomatlikni yaxshilash orqali
ʻ
shaxsning ruhiy kasalliklarini, masalan, depressiya, tashvish, nevrozlar kabi
holatlarni oldini olishga yordam beradi. Psixologik yordam yordamida inson o zini
ʻ
anglash, o zini yaxshilash va ijtimoiy moslashish imkoniyatiga ega bo ladi.
ʻ ʻ
Psixologik yordam tizimlari turli shakllarda taqdim etiladi. Jamiyatda yordam
12
А.Т.Аширбоев. Айбланувчининг иштирокини таъминлаш имкони бўлмаган тақдирда дастлабки терговни
тўхтатиш: Назария ва амалиёт. Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлимининг
Ахборотномаси № 1 (2024).– 2024. – 95-98 б.
31

tizimlarining xilma-xilligi, odamlarning ehtiyojlariga mos ravishda samarali
yordam ko rsatishga imkon beradi. Individual psixologik yordamda shaxsningʻ
o ziga xos muammolari va ruhiy holatlari tahlil qilinadi. Bu yordam quyidagi
ʻ
shakllarda bo lishi mumkin. Psixolog bilan shaxsiy uchrashuvlar, suhbatlar orqali
ʻ
odamning ichki muammolarini aniqlash va ularga qarshi kurashish. Odamning
o ziga xos psixologik muammolarini aniqlash va hal qilish uchun individual
ʻ
yordam. Guruhi yordamda bir nechta odamlar birgalikda psixologik yordam
oladilar. Bu usulda o xshash muammolar bilan shug ullanayotgan odamlar bir-
ʻ ʻ
birlariga yordam berish va o zaro tajriba almashish imkoniyatiga ega bo lishadi.
ʻ ʻ
Bir nechta shaxslar bilan birgalikda o tkaziladigan psixoterapiya seanslari,
ʻ
jamiyatdagi umumiy muammolarni hal qilishga yordam beradi. Psixologik
muammolarni boshdan kechirayotgan odamlar o z tajribalari bilan o rtoqlashib,
ʻ ʻ
bir-birlariga yordam berishadi. Bugungi kunda texnologiyalarning rivojlanishi
bilan, onlayn psixologik yordam yanada keng tarqalmoqda. Bu yordam
quyidagilarni o z ichiga oladi. Telefon yoki internet orqali psixolog bilan muloqot
ʻ
qilish imkoniyati. Odamlar o zlarini yaxshilash, stressni kamaytirish yoki
ʻ
psixologik kasalliklar haqida bilim olish uchun internet resurslaridan
foydalanadilar. Jamiyatda ruhiy salomatlikni ta minlash uchun psixologik yordam
ʼ
tizimlarini tashkil etish zarur. Bunday tizimlar quyidagi shakllarda mavjud bo lishi
ʻ
mumkin. Davlatning psixologik yordam tizimlari jamoat uchun mavjud bo lib,
ʻ
kam ta minlangan fuqarolar uchun ham bepul yordam ko rsatiladi. Davlat
ʼ ʻ
tomonidan tashkil etilgan yordam tizimlarida psixologik yordamning turli
shakllari, jumladan, maslahatlar, psixoterapiya va reabilitatsiya xizmatlari taqdim
etiladi. Sog liqni saqlash tizimining bir qismi sifatida ruhiy salomatlikni saqlash va
ʻ
davolash bo yicha xizmatlar ko rsatiladi. Kam ta minlangan guruhlar uchun
ʻ ʻ ʼ
psixologik yordam va maslahat xizmatlari. Nodavlat tashkilotlari (NNT) va
ixtisoslashgan markazlar ijtimoiy xizmatlar va psixologik yordamni ko rsatishda
ʻ
muhim rol o ynaydi. Bunday markazlar ko pincha maxsus ehtiyojlarga ega bo lgan
ʻ ʻ ʻ
fuqarolarga xizmat ko rsatadi, masalan, qiyin vaziyatdagi oila a zolari, bolalar yoki
ʻ ʼ
nogironligi bo lganlar. Odamlar uchun o zlarining psixologik muammolarini hal
ʻ ʻ
32

qilishda yordam beradigan ixtisoslashgan markazlar. Siyosiy yoki ijtimoiy
krizislarni boshdan kechirayotgan fuqarolarni qo llab-quvvatlash markazlari.ʻ
Jamoat psixologiyasi, odatda, muayyan jamoalar yoki ijtimoiy guruhlar uchun
psixologik yordam va maslahatlarni o z ichiga oladi. Bu turdagi yordam
ʻ
jamoatning umumiy ruhiy holatini yaxshilashga qaratilgan. Jamiyatni ruhiy
salomatlikni saqlash va stressni boshqarish bo yicha o qitish. Jamoalar va guruhlar
ʻ ʻ
uchun psixologik maslahatlar va treninglar orqali odamlar o z ruhiy
ʻ
salomatliklarini yaxshilashga yordam beriladi. Ish joylarida psixologik yordam
xizmatlari, xususan stressni kamaytirish, ishdan chiqqan kishilarga reabilitatsiya
qilish va o zgarishlarga moslashishga yordam berish uchun tashkil etiladi.
ʻ
Korxonalar xodimlarning ruhiy salomatligini yaxshilash maqsadida psixologik
maslahatlar, stressni boshqarish va muammolarni hal qilish xizmatlarini taqdim
etadilar. Psixologik yordam tizimlarining jamiyatga ta siri juda katta. U quyidagi
ʼ
foydalarni keltiradi. Odamlar o z muammolarini hal qilish va stressni boshqarish
ʻ
orqali salomatlikni yaxshilashadi. Psixologik yordam odamlar o rtasidagi ijtimoiy
ʻ
aloqalarni mustahkamlash va jamiyatdagi beqarorlikni kamaytirishga yordam
beradi. Psixologik yordam jamoalarning o zgarishlarga moslashish va ijtimoiy
ʻ
hayotga integratsiya qilishlariga yordam beradi. Jamiyatdagi psixologik yordam
tizimlari, ijtimoiy va ruhiy muammolarni hal qilishda muhim rol o ynaydi.
ʻ
Psixologik yordam faqat individual shaxslar uchun emas, balki butun jamiyat
uchun ijtimoiy barqarorlikni saqlash va farovonlikni oshirishga yordam beradi.
Davlat, nodavlat tashkilotlar va jamoat tizimlari psixologik yordamni samarali
tashkil etish orqali jamiyatni rivojlantirishga katta hissa qo shadi.
ʻ 13
II.2. Bezorilikka qarshi kurashishdagi muammolar
Bezorilik va ijtimoiy beqarorlik jamiyatni rivojlantirishdagi eng asosiy
muammolardan biri hisoblanadi. Jamiyatda beqarorlikni kamaytirish va
barqarorlikni ta minlash uchun amalga oshiriladigan har qanday islohotlar,
ʼ
faqatgina nazariy nuqtai nazardan emas, balki amaliy jihatlari ham muhim. Quyida
13
А.Й.Абдуллаев. Гувоҳнинг ёки жабрланувчининг била туриб ёлғон кўрсатув бериши жиноятларини содир
этиш изларининг юзага келиш механизмларининг ўзига хос жиҳатлари. Сиёсатшунослик, ҳуқуқ ва халқаро
муносабатлар журнали. 2023 йил.
33

beqarorlikka qarshi kurashishdagi muammolar, islohotlarning muvaffaqiyatlari va
kamchiliklari, beqarorlikni kamaytirish uchun amaliy yondashuvlar va
O zbekistondagi ijtimoiy siyosat haqida batafsil gaplashamiz. Beqarorlikka qarshiʻ
kurashishda bir nechta amaliy muammolar mavjud. Bu muammolar ijtimoiy,
iqtisodiy, siyosiy va psixologik omillarga bog liq. Beqarorlikning asosiy sabablari
ʻ
ko pincha ijtimoiy tengsizlik va resurslarning adolatsiz taqsimotida yotadi. Davlat
ʻ
va jamiyat darajasida resurslarni teng taqsimlashda yirik farqlar bo lishi
ʻ
beqarorlikni kuchaytiradi. Ta lim, sog liqni saqlash, uy-joy va ish o rinlari
ʼ ʻ ʻ
sohasida yirik tafovutlar mavjud bo lib, bu beqarorlikni yanada kuchaytiradi.
ʻ
Resurslarni adolatli taqsimlash, iqtisodiy imkoniyatlarni kengaytirish va ijtimoiy
xizmatlarni takomillashtirish orqali beqarorlikni kamaytirish mumkin. Siyosiy
tizimning barqarorligi va hukumatning ijtimoiy siyosati jamiyatdagi beqarorlikni
kamaytirishda katta ahamiyatga ega. Siyosiy inqirozlar, korrupsiya va
hukumatning ishonchsizligi beqarorlikka olib keladi. Siyosiy tizimdagi
ishonchsizlik va korrupsiya, shu jumladan, hukumatning ijtimoiy siyosati va
yuridik tizimdagi kamchiliklar beqarorlikni kuchaytiradi. Siyosiy islohotlar,
shaffoflikni oshirish va fuqarolarni siyosiy jarayonlarga faol jalb qilish
beqarorlikni kamaytirishga yordam beradi. Psixologik jihatlar, xususan, aholi
o rtasidagi ishonchsizlik, stress va umidsizlik ham beqarorlikni kuchaytiradi.
ʻ
Odamlar o zlarini jamiyatda noxush va qo llab-quvvatlanmayotgan deb his qilsa,
ʻ ʻ
bu jamiyatda yanada katta muammolarni keltirib chiqaradi. Stress, depressiya va
ruhiy salomatlik muammolari aholi o rtasida ijtimoiy izolyatsiyani va beqarorlikni
ʻ
oshiradi. Psixologik yordam tizimlarini yaxshilash va ruhiy salomatlikka e tibor
ʼ
qaratish beqarorlikni kamaytirishga yordam beradi. Jamiyatda amalga oshirilgan
islohotlar beqarorlikni kamaytirishga qaratilgan bo lib, ularning muvaffaqiyatlari
ʻ
va kamchiliklarini tahlil qilish muhimdir. O zbekistonning iqtisodiy siyosatida
ʻ
bozor iqtisodiyotiga o tish, kichik va o rta biznesni rivojlantirish, xususiylashtirish
ʻ ʻ
jarayonlari ijtimoiy barqarorlikni saqlashda muhim o rin tutgan. Bu islohotlar
ʻ
iqtisodiy o sishga va yangi ish o rinlari yaratishga olib keldi. Ta lim tizimini isloh
ʻ ʻ ʼ
qilish, sifatli ta limni keng jamoaga taqdim etish va sog liqni saqlash sohasida
ʼ ʻ
34

yangilanishlar beqarorlikni kamaytirishda muhim rol o ynagan. Iqtisodiy vaʻ
ijtimoiy resurslarni teng taqsimlashdagi kamchiliklar, ayniqsa, qishloq joylarida va
kam ta minlangan guruhlarda beqarorlikni kuchaytiradi. Siyosiy tizimda to liq
ʼ ʻ
demokratik islohotlar amalga oshirilmasligi va korrupsiyaning mavjudligi
jamiyatda ishonchsizlikni oshiradi. 14
Ijtimoiy himoya tizimining zaifligi, kam
ta minlangan aholi va nogironlarga nisbatan kamchiliklar jamiyatda beqarorlikni
ʼ
kuchaytiradi. Beqarorlikni kamaytirish uchun bir qator amaliy yondashuvlar
mavjud. Bu yondashuvlar ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va psixologik nuqtai nazardan
amalga oshirilishi mumkin. Ijtimoiy infratuzilma (ta lim, sog liqni saqlash,
ʼ ʻ
transport, energiya) sohalarini rivojlantirish va teng imkoniyatlar yaratish
beqarorlikni kamaytiradi. Jamiyatdagi ijtimoiy xizmatlarni kengaytirish va
infratuzilmani takomillashtirish iqtisodiy barqarorlikni ta minlaydi. Demokratik
ʼ
jarayonlarni tezlashtirish, siyosiy islohotlarni amalga oshirish va davlat
boshqaruvining shaffofligini oshirish jamiyatdagi ishonchni mustahkamlash va
beqarorlikni kamaytirish uchun zarur. Ochiq va erkin saylovlar orqali fuqarolar o z
ʻ
fikrlarini erkin ifoda etishlari mumkin. Fuqarolarni siyosiy jarayonlarga jalb qilish,
ularni ishtirokchi qilish jamiyatdagi siyosiy beqarorlikni kamaytiradi. Psixologik
yordam tizimlarini rivojlantirish va ijtimoiy stressni kamaytirish beqarorlikni
kamaytirish uchun samarali amaliy yondashuv bo lishi mumkin. Psixologik
ʻ
xizmatlar ko rsatish, jamoa ruhiyatini yaxshilash va stressni boshqarish
ʻ
muammolarni hal qilishda yordam beradi. Iqtisodiy islohotlar orqali iqtisodiy
o sishni qo llab-quvvatlash, yangi ish o rinlari yaratish va resurslarni adolatli
ʻ ʻ ʻ
taqsimlash beqarorlikni kamaytirishda samarali bo ladi. Iqtisodiy islohotlar
ʻ
iqtisodiy tenglikni yaratishga, ish o rinlarini kengaytirishga va kambag allarni
ʻ ʻ
qo llab-quvvatlashga xizmat qiladi. O zbekistonda beqarorlik va ijtimoiy
ʻ ʻ
siyosatning rivojlanishi hozirgi kunda asosiy muammolardan biridir.
O zbekistondagi islohotlar iqtisodiy va ijtimoiy barqarorlikni ta minlashga
ʻ ʼ
qaratilgan, ammo ba zi kamchiliklar ham mavjud. O zbekistonda iqtisodiy o sish
ʼ ʻ ʻ
kuzatilmoqda, ammo resurslarni taqsimlashdagi tafovutlar hamon mavjud.
14
А.Й.Абдуллаев. Гувоҳнинг била туриб ёлғон кўрсатув бериши сабаблари. Евразийский журнал права,
финансов и прикладных. 2023 г.
35

Aholining ayrim qismlari uchun iqtisodiy imkoniyatlar cheklangan. Siyosiy
islohotlar sekin amalga oshirilmoqda, lekin jamiyatda ishonch va siyosiy ishtirokni
oshirish uchun ko proq chora-tadbirlar zarur. Jamiyatda ijtimoiy yordam tizimiʻ
rivojlanmoqda, ammo kam ta minlangan guruhlar uchun yordamning
ʼ
samaradorligini oshirish zarur. Beqarorlikni kamaytirish va jamiyatda barqarorlikni
ta minlash uchun amaliy yondashuvlar talab etiladi. Iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy
ʼ
islohotlar, shuningdek, psixologik yordam tizimlarini yaxshilash beqarorlikni
kamaytirish va jamiyatda barqarorlikni saqlashga yordam beradi. O zbekistondagi
ʻ
islohotlar muhim qadamlar qo yilgan bo lsa-da, hali ko plab ishlash kerak bo lgan
ʻ ʻ ʻ ʻ
sohalar mavjud. 15
15
А.Й.Абдуллаев. Гувоҳ ва жабрланувчини сўроқ қилишнинг тактик жиҳатлари. Евразийский журнал права,
финансов и прикладных. 2022 г.
36

XULOSA
Beqarorlik — bu jamiyatning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va psixologik
jihatdan tizimsiz va beqaror holatga kelishi bo lib, uning asosiy sabablari ichki vaʻ
tashqi omillarga bog liqdir. Beqarorlikning turli shakllari jamiyatda ko plab
ʻ ʻ
muammolarni keltirib chiqarishi mumkin, shu jumladan, iqtisodiy inqirozlar,
siyosiy beqarorlik, ijtimoiy tengsizlik va psixologik salbiy oqibatlar. Shuning
uchun beqarorlikni tushunish va unga qarshi kurashish jamiyatning barqarorligini
saqlash uchun zarurdir. Beqarorlikni tushunish, uning sabablarini aniqlash va bu
holatni bartaraf etish uchun amaliy yondashuvlarni ishlab chiqish jamiyatni
rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Beqarorlikning asosiy sabablari, odatda,
iqtisodiy qiyinchiliklar, siyosiy beqarorlik, ijtimoiy tengsizlik va psixologik
muammolar bilan bog liq bo ladi. Agar beqarorlikni to g ri tahlil qilib, unga qarshi
ʻ ʻ ʻ ʻ
samarali choralar ko rilmasa, bu jamiyatda yangi ijtimoiy inqirozlarni keltirib
ʻ
chiqarishi mumkin. Beqarorlikni tushunish va unga qarshi kurashish jamiyatni
barqarorlashtirish, iqtisodiy o sishni qo llab-quvvatlash va odamlarning ijtimoiy
ʻ ʻ
farovonligini oshirish uchun zarurdir. Bu, ayniqsa, rivojlanayotgan mamlakatlarda
muhimdir, chunki ijtimoiy va siyosiy beqarorlik iqtisodiy rivojlanishga to sqinlik
ʻ
qiladi. Jamiyat beqarorlikka turli yo llar bilan javob beradi. Ularning ba zilari
ʻ ʼ
muvaffaqiyatli, ba zilari esa kamchiliklarga ega. Beqarorlikka javobning asosiy
ʼ
yo nalishlari quyidagilardan iborat.
ʻ
Jamiyatda amalga oshirilgan iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy islohotlar
beqarorlikni kamaytirishga qaratilgan asosiy vosita hisoblanadi. Bunda ijtimoiy
tenglikni ta minlash, resurslarni adolatli taqsimlash, ta lim va sog liqni saqlash
ʼ ʼ ʻ
tizimlarini yaxshilash kabi chora-tadbirlar muhim ahamiyatga ega. Jamiyatda ruhiy
salomatlikni yaxshilash, stressni kamaytirish va odamlarni ijtimoiy hayotga jalb
qilish beqarorlikka qarshi samarali javob bo lishi mumkin. Bu, xususan, psixologik
ʻ
xizmatlarning rivojlanishi va insonlarning o zlarini yaxshi his qilishlarini
ʻ
ta minlash orqali amalga oshiriladi. Siyosiy tizimdagi islohotlar, shaffoflikni
ʼ
oshirish va korrupsiyani kamaytirish beqarorlikka qarshi samarali javobdir. Bu
jamiyatda fuqarolarni siyosiy jarayonlarga faol jalb qilishga va hukumatning
37

ishonchliligini oshirishga yordam beradi. Iqtisodiy barqarorlikni ta minlash uchunʼ
turli sohalarda islohotlar amalga oshiriladi, shu jumladan, iqtisodiy o sishni
ʻ
qo llab-quvvatlash, yangi ish o rinlari yaratish va kambag allarni ijtimoiy himoya
ʻ ʻ ʻ
qilish. Bular beqarorlikni kamaytirish uchun muhim omillardir. Beqarorlikni oldini
olish va unga samarali qarshi kurashish uchun yangi yondashuvlarni ishlab chiqish
zarur. Bular quyidagilardan iborat. Iqtisodiy inqirozlarning oldini olish uchun
yangi iqtisodiy modellarni ishlab chiqish va amalga oshirish muhimdir. Bu,
ayniqsa, ijtimoiy yuksalishga olib keladigan, barqaror va ekologik jihatdan xavfsiz
iqtisodiy yondashuvlar bo lishi kerak. Qishloq xo jaligi, yangi texnologiyalar va
ʻ ʻ
raqamli iqtisodiyot rivojlanishiga e tibor qaratish kerak.Fuqarolarni siyosiy
ʼ
jarayonlarga faol jalb qilish, ularning ehtiyojlari va istaklarini inobatga olish orqali
siyosiy barqarorlikni ta minlash mumkin. Siyosatdagi shaffoflik va hisobdorlikni
ʼ
oshirish beqarorlikni kamaytiradi. Kam ta minlangan guruhlar uchun ijtimoiy
ʼ
himoya tizimlarini takomillashtirish, shu jumladan, ta lim, sog liqni saqlash va ish
ʼ ʻ
bilan ta minlash dasturlarini rivojlantirish zarur.
ʼ Bu orqali ijtimoiy tenglikni
yaratish va beqarorlikning oldini olish mumkin. Jamiyatda psixologik yordam
tizimlarini rivojlantirish va odamlarning ruhiy salomatligini saqlash muhimdir.
Stressni boshqarish, psixologik maslahatlar va yordam markazlari orqali jamiyatda
xavfsizlik va farovonlikni ta minlash beqarorlikni kamaytirishga yordam beradi.
ʼ
Beqarorlikni tushunish, uning sabablarini tahlil qilish va unga qarshi samarali
kurashish jamiyatni barqarorlashtirishda asosiy omillardan biridir. Ijtimoiy
islohotlar, iqtisodiy va siyosiy barqarorlikni ta minlash, shuningdek, psixologik
ʼ
yordam tizimlarini yaxshilash beqarorlikni kamaytirish uchun samarali
yondashuvlardir. Jamiyatning beqarorlikka javob berishi va yangi yondashuvlarni
amalga oshirishi, oxir-oqibat, o zgarishlarni va jamiyatdagi farovonlikni
ʻ
ta minlaydi.
ʼ
38

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATIʻ
1. Б.Б.Муродов. Жиноят-процессуал қонун нормаларини эркинлаштириш
йўллари // Олий юридик ўқув юртларида инсон ҳуқуқлари муҳофазасини
таъминловчи фанларнинг ўқитишнинг замонавий муаммолари. Тошкент.
Ўзбекистон Миллий университети ҳуқуқшунослик факультети. – 2009.Б.
66-69.
2. Б.Б.Муродов. Жиноят-процессуал муносабатларда ҳимоячининг
иштироки // “Адвокатлик фаолияти: назария ва амалиёт масалалари”
мавзусидаги илмий-амалий конференция материаллари. ЎзР Президенти
ҳузуридаги Амалдаги қонун ҳужжатлари мониторинги институти. –
Тошкент, 2010. Б. 171-175.
3. Б.Б.Муродов. Хусусий айблов институтини қўллаш самарадорлигини
ошириш йўллари // Хусусий айблов ва ярашув институтларини
такомиллаштириш чоралари: Республика илмий-амалий конференцияси
материаллари. Т.: Ўзбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2015 й. Б.
34-40.
4. Б.Б.Муродов. “Жиноятларни тергов қилиш методикаси” фанидан ўқув
дастури. Т.: Ўзбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2012. Б.24
5. Б.Б.Муродов. Предварительное следствие в органах внутренних дел.
Учебник. Т.: Академия МВД Республики Узбекистан, 2014. 395 Б.
6. Ш.Ш.Суюнов. Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалар билан
қонунга хилоф равишда муомала қилишдан иборат жиноятларни
квалификация қилишнинг муҳим жиҳатлари. “Талқин ва тадқиқотлар”
Республика илмий-услубий журнали 10-сони. 01.10.2022 йил Б. 105-109.
7. Ш.Ш.Суюнов. Kompyuter texnika vositalari orqali sodir etilgan firibgarlik
jinoyati turlari. “Замонавий дунёда педагогика ва психология” номли
Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi. 9.06.2023
йил https://doi.org/10.5281/zenodo.8019653 Б. 45-48 .
8. Ш.Ш.Суюнов. Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш тергов
харакатининг жиноят содир этган шахсларни аниқлаш хамда уларнинг
39

айбини исботлашдаги ахамияти. “Замонавий дунёда педагогика ва
психология” номли Respublika ilmiy-amaliy
konferensiyasi. https://doi.org/10.5281/zenodo.8019766 Б. 60-62 .
9. Ш . Ш . Суюнов . Some aspects of qualifying drug-related crimes. Корея
Республикасининг “Digital Fashion Conference” журнали 5.10.2022 йил Б .
13-15
10. А.Т.Аширбоев. Айбланувчининг қаерда эканлиги номаълум бўлган
ҳолларда жиноят ишини тўхтатишнинг назарий ва амалий жиҳатлари.
Жамият ва инновациялар № 1 (2024).– 2024. – 314-320 б.
11. А.Т.Аширбоев. Жиноят ишини тўхтатиш тушунчаси ва аҳамияти.
Эксмерт-криминалистик фаолият: истиқболлар ва инновациялар
мавзусидаги халқаро конференция материллари тўплами. Т., Ўзбекистон
Республикаси Ички ишлар вазирлиги Академияси, 2023. – Б. 381-388.
12. А.Т.Аширбоев. Айбланувчининг иштирокини таъминлаш имкони
бўлмаган тақдирда дастлабки терговни тўхтатиш: Назария ва амалиёт.
Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Қорақалпоғистон
бўлимининг Ахборотномаси № 1 (2024).– 2024. – 95-98 б.
13. А.Й.Абдуллаев. Гувоҳнинг ёки жабрланувчининг била туриб ёлғон
кўрсатув бериши жиноятларини содир этиш изларининг юзага келиш
механизмларининг ўзига хос жиҳатлари. Сиёсатшунослик, ҳуқуқ ва
халқаро муносабатлар журнали. 2023 йил.
14. А.Й.Абдуллаев. Гувоҳнинг била туриб ёлғон кўрсатув бериши сабаблари.
Евразийский журнал права, финансов и прикладных. 2023 г.
15. А.Й.Абдуллаев. Гувоҳ ва жабрланувчини сўроқ қилишнинг тактик
жиҳатлари. Евразийский журнал права, финансов и прикладных. 2022 г.
40

BEZORILIK NAZARIYA VA AMALIYOT MUAMMOLARI

Купить