Afina dengizi ittifoqi kurs ishi - Юриспруденция - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	50000UZS
Размер	55.8KB
Покупки	0
Дата загрузки	17 Октябрь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Юриспруденция

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

48 Продаж

Afina dengizi ittifoqi kurs ishi

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
OSIYO XALQARO UNIVERSITETI
IJTIMOIY FANLAR VA TEXNIKA FAKULTETI
“----------------------------------” KAFEDRASI
«___________________________________________________»
fanidan
Kurs ishi
Mavzu : Afina dengizi ittifoqi
Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ _ _____ _______
(imzo) (ismi sharifi)

Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y.
Baho “_____” ____ __ _____
Ilmiy rahbar: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
Komissiya a’zolari: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
__________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
Buxoro – 2025 yil

IJTIMOIY FANLAR VA TEXNIKA FAKULTETI
______________________________________________KAFEDRASI
«_______________________________________________» fanidan
Guruh________________________________________________________
Talaba familiyasi va ismi-sharifi___________________________________
Kurs ishi mavzusi_______________________________________________
Kurs ishining tarkibi_____________________________________________
______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_____________________________________________________________
Kurs ishi himoyasida talabaga berilgan savollar ro'yxati:
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Jadval va grafik materialning miqdori (muhim chizmalarning ko'rsatgichi):
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Kurs ishining ijobiy tomonlari:
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Kurs ishining kamchiliklari:
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Kurs ishiga qo'yilgan baho
“_______”____________________________________________________
Kurs ishi rahbarining ismi sharifi va imzosi _________________________

IJTIMOIY FANLAR VA TEXNIKA FAKULTETI
______________________________________________KAFEDRASI
«_______________________________________________» fanidan
Guruh________________________________________________________
Talaba familiyasi va ismi-sharifi___________________________________
Kurs ishi mavzusi_______________________________________________
Kurs ishining tarkibi_____________________________________________
______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_____________________________________________________________
Kurs ishi himoyasida talabaga berilgan savollar ro'yxati:
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Jadval va grafik materialning miqdori (muhim chizmalarning ko'rsatgichi):
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Kurs ishining ijobiy tomonlari:
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Kurs ishining kamchiliklari:
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Kurs ishiga qo'yilgan baho
“_______”____________________________________________________
Kurs ishi rahbarining ismi sharifi va imzosi _________________________

1 MUNDARIJA
Kirish ……………………………………………………….…….…….………2
I BOB. Afina dengizi ittifoqining tarixi va tashkil topishi
1.1. Afina dengizi ittifoqining paydo bo‘lishi va sabablar ………….….………6
1.2. Ittifoqning tashkil etilishi va Afina roli ……………………………………9
1.3. Moliyaviy va harbiy tizimning tashkil etilishi ………………..…..………11
II BOB. Afina dengizi ittifoqining faoliyati va oqibatlari
2.1. Ittifoqning siyosiy va harbiy faoliyati …………………………….………16
2.2. Iqtisodiy va madaniy ta’siri ……………………………………….………23
2.3. Ittifoqning inqirozi va oqibatlari …………………………………….……26
Xulosa …………………………………………………………………………26
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati …………………………………………27

2 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Afina dengizi ittifoqi qadimgi
Yunoniston tarixida muhim siyosiy va harbiy tashkilot sifatida shakllangan.
Ittifoq shahar-davlatlar o‘rtasidagi xavfsizlikni ta’minlash, strategik
manfaatlarni himoya qilish va birlashgan kuch sifatida Fors imperiyasiga qarshi
turish maqsadida tashkil etilgan. Afina rahbarligidagi ittifoq shahar-davlatlar
orasidagi siyosiy tengsizlikni kamaytirish, xavfsizlikni kuchaytirish va yagona
mudofaa tizimini yaratishda muhim rol o‘ynagan. Shu bilan birga, Afina ittifoqi
o‘zining siyosiy rahbarligi orqali ittifoq shaharlariga madaniy, iqtisodiy va
harbiy ta’sir ko‘rsatgan
Ittifoqning tashkil etilishi Afina uchun siyosiy kuchini mustahkamlashga va
dengiz floti orqali boshqa shahar-davlatlarni nazorat qilishga imkon yaratgan.
Bu davrda yunon shahar-davlatlari o‘rtasidagi raqobat kuchaygan bo‘lib, harbiy
va strategik ittifoqlarni shakllantirish zaruriyati tug‘ilgan. Afina dengizi
ittifoqining faoliyati o‘sha davrning siyosiy, iqtisodiy va madaniy muhitini
aniqlash, shuningdek, qadimgi Yunoniston tarixidagi siyosiy va harbiy
tashkilotlar faoliyatini tahlil qilishda dolzarb mavzu hisoblanadi.
Ittifoqning faoliyati nafaqat harbiy jihatdan, balki iqtisodiy va madaniy
ta’sir nuqtai nazaridan ham o‘rganish uchun muhim. Afina rahbarligidagi ittifoq
shaharlararo savdo, moliyaviy tizim va resurslarni boshqarish usullarini
yaratgan. Shu bilan birga, Afina madaniy va intellektual yetakchilikni o‘z
zimmasiga olib, san’at, me’morchilik va ta’lim sohalarida ta’sir ko‘rsatgan.
Bugungi kunda Afina dengizi ittifoqini o‘rganish qadimgi Yunoniston shahar-
davlatlarining siyosiy, iqtisodiy va harbiy faoliyatini chuqur tushunish uchun
zarur. Tarixshunoslikda Afina ittifoqi faoliyati, uning tarkibi, moliyaviy va
harbiy tizimi hamda ichki nizolari hali ham mukammal o‘rganilmagan qirralarni

3saqlab qolmoqda. Shu sababli, ushbu mavzuni chuqur va tizimli tarzda
o‘rganish ilmiy nuqtai nazardan dolzarbdir. 1
.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Afina dengizi ittifoqi
mavzusi tarixshunoslikda keng o‘rganilgan. Qadimgi manbalar, jumladan,
Herodot va Thucydides asarlari, shuningdek, zamonaviy tarixshunoslik
tadqiqotlari ittifoqning harbiy, siyosiy va iqtisodiy faoliyatini tahlil qilgan.
Ularning ishlari Afina rahbarligidagi ittifoqning tashkil etilishi, shahar-davlatlar
o‘rtasidagi aloqalari va ichki nizolarini yoritadi. Shu bilan birga, Afina dengizi
ittifoqining tarkibidagi shahar-davlatlarning roli, moliyaviy tizimi va harbiy
salohiyati tarixiy manbalarda to‘liq aks etmagan qirralarni saqlab qolgan. Ba’zi
tadqiqotchilar ittifoqning siyosiy strategiyalari va ichki nizolarini o‘rganishda
chegaralangan ma’lumotlar bilan ishlashgan. Shu sababli, mavzuni chuqur va
tizimli tahlil qilish, mavjud manbalarni solishtirish va zamonaviy ilmiy
yondashuvlarni qo‘llash dolzarb hisoblanadi.
Olimlar tomonidan Afina dengizi ittifoqi harbiy yutuqlar va siyosiy
yetakchilik orqali qadimgi Yunoniston shahar-davlatlarining rivojlanishiga
qanday ta’sir qilgani tahlil qilingan. Shu bilan birga, ittifoqning iqtisodiy tizimi,
moliyaviy kontributsiyalar va resurslarni boshqarish amaliyoti, shaharlararo
savdo va iqtisodiy integratsiyaga ta’siri o‘rganilgan. Zamonaviy tadqiqotlarda
Afina ittifoqining madaniy va intellektual yetakchilik roli, shuningdek, uning
tarixiy merosi ham tahlil qilinmoqda.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Afina dengizi
ittifoqi mavzusini o‘rganish tarixshunoslik va siyosiy ilmiy tadqiqotlar nuqtai
nazaridan katta ahamiyatga ega. Nazariy jihatdan, ushbu mavzu qadimgi
Yunoniston shahar-davlatlarining siyosiy, harbiy va iqtisodiy tizimini chuqur
tushunishga yordam beradi. Ittifoqning tashkil etilishi, Afina rahbarligi va
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–3775-son qarori – “Tarix fanini rivojlantirish
va ilmiy tadqiqotlarni qo‘llab-quvvatlash to‘g‘risida”, 2018-yil 7-iyun.

4shahar-davlatlar o‘rtasidagi aloqalar qadimgi siyosiy institutlar va ittifoqlarni
tahlil qilish uchun nazariy asos yaratadi.
Nazariy ahamiyati shundaki, Afina dengizi ittifoqining harbiy strategiyalari,
diplomatik siyosati va moliyaviy tizimi o‘rganilgan holda, qadimgi siyosiy
ittifoqlarni shakllantirish va ularning samaradorligini baholash imkonini beradi.
Shu bilan birga, ushbu mavzu tarixiy metodologiya va manbalarni tahlil qilishni
chuqurlashtirishga xizmat qiladi.
Amaliy ahamiyati esa bugungi kunda siyosiy va iqtisodiy tashkilotlar,
ittifoqlar va strategik hamkorlikni o‘rganishda namuna bo‘lib xizmat qiladi.
Afina dengizi ittifoqi tajribasi orqali harbiy va siyosiy ittifoqlarni boshqarish,
resurslarni taqsimlash va a’zolar orasidagi nizolarni bartaraf etish kabi
masalalarni o‘rganish mumkin.Shuningdek, mavzu talabalarga tarixiy tafakkur
va tahlil ko‘nikmalarini rivojlantirishda yordam beradi. Ittifoqning siyosiy
yetakchilik, strategik rejalashtirish va moliyaviy boshqaruv tizimi o‘rganilishi
orqali zamonaviy siyosiy institutlar va tashkilotlar faoliyatini solishtirish
imkoniyati yaratiladi.
Kurs ishining amaliy ahamiyati shuningdek, tarixiy bilimlarni ta’lim
jarayonida qo‘llash va ilmiy izlanishlarda metodik asos yaratishdir. Afina
dengizi ittifoqi faoliyati, uning tarkibi va natijalari tadqiq etilishi orqali qadimgi
Yunoniston siyosiy va harbiy tarixini yanada chuqur tushunish mumkin.
Nazariy va amaliy ahamiyati birlashtirilgan holda, ushbu mavzu tarixiy,
siyosiy va iqtisodiy izlanishlar uchun dolzarb va muhim ilmiy manba
hisoblanadi. Afina dengizi ittifoqi tajribasi orqali tarixiy voqealarni tahlil qilish,
ularning oqibatlarini baholash va zamonaviy siyosiy va harbiy tizimlarga o‘rnak
olish imkoniyatlari yaratiladi.
Kurs ishi mavzusining obyekti i – qadimgi Yunoniston shahar-davlatlari va
ularning o‘zaro siyosiy, harbiy va iqtisodiy aloqalari, xususan, Afina dengizi
ittifoqi va uning faoliyati hisoblanadi.
Kurs ishi mavzusining predmeti

5Kurs ishining predmeti – Afina dengizi ittifoqining tashkil etilishi, harbiy,
siyosiy va iqtisodiy faoliyati hamda uning qisqa va uzoq muddatli oqibatlari.
Kurs ishi mavzusining maqsadi – Afina dengizi ittifoqining tarixi, tarkibi,
siyosiy va harbiy faoliyati, iqtisodiy va madaniy ta’sirini tahlil qilib, uning
qadimgi Yunoniston tarixidagi o‘rni va ahamiyatini ilmiy asosda aniqlashdir.
Kurs ishi mavzusining vazifalari
 Afina dengizi ittifoqining tashkil topishi va sabablarini o‘rganish;
 Ittifoqning siyosiy, harbiy va iqtisodiy faoliyatini tahlil qilish;
 Ittifoqning a’zolari va ularning Afina rahbarligidagi roli, shuningdek, ichki
nizolarini aniqlash;
 Afina dengizi ittifoqining tarixiy ahamiyatini va qadimgi Yunoniston
rivojlanishiga ta’sirini baholash.
Kurs ishi mavzusining metodlari
Tarixiy tahlil va manbalarni o‘rganish;
Taqqoslash va generalizatsiya qilish;
Tarixiy statistik ma’lumotlar va jadval, diagrammalar yordamida tahlil;
Ilmiy adabiyotlar, maqolalar va arxiv materiallariga tayanish.
Kurs ishi tuzilishi Kurs ishi kirish, 2 bob va har bir bobning 3 bo‘limidan
iborat bo‘lib, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan tashkil topadi.

6I BOB. Afina dengizi ittifoqining tarixi va tashkil topishi
1.1. Afina dengizi ittifoqining paydo bo‘lishi va sabablar
Afina dengizi ittifoqi miloddan avvalgi 478-yilda tashkil etilgan. Bu ittifoq
Fors imperiyasiga qarshi kurashdan so‘ng yuzaga kelgan bo‘lib, Yunoniston
shahar-davlatlarining xavfsizligini ta’minlash maqsadida tuzilgan. Afina
ittifoqining paydo bo‘lishi Fors urushlari natijasida yuzaga kelgan siyosiy va
harbiy vaziyat bilan bog‘liq edi. 480–479-yillarda Gretsiya shahar-davlatlari,
jumladan Afina va Sparta Fors qo‘shinlariga qarshi kurashgan. Bu urushlar
Afina dengiz flotining strategik ahamiyatini oshirdi va shahar rahbarligidagi
ittifoq zaruratini keltirib chiqardi. 2
Afina rahbarligidagi dengiz ittifoqi shaharlararo xavfsizlikni ta’minlash,
Fors tahdidiga qarshi birlashgan mudofaa tizimini yaratish maqsadida tashkil
topgan. Miloddan avvalgi 478-yilda Delos oroli atrofidagi 150 dan ortiq shahar-
davlatlar ittifoqga qo‘shildi. Ittifoq a’zolari har yili Afina rahbarligidagi dengiz
flotiga o‘z hissalarini qo‘shishgan. Shu bilan birga, ular oltin va boshqa
moliyaviy resurslar bilan ham ittifoqni qo‘llab-quvvatlashgan.
Afina dengizi ittifoqining paydo bo‘lishidagi siyosiy sabablar muhim
ahamiyatga ega edi. Fors imperiyasi bilan bo‘lgan urushlar shahar-davlatlar
orasida ittifoq va birlashishga ehtiyojni ko‘rsatdi. Shu davrda Afina siyosiy
yetakchilikni qo‘lga oldi va ittifoq tarkibidagi shaharlar uning rahbarligini qabul
qilishga majbur bo‘ldi. Ittifoq a’zolari o‘zaro kelishuv asosida harbiy va
moliyaviy majburiyatlar olgan.
Harbiy sabablar ham ittifoqning paydo bo‘lishida katta rol o‘ynadi. Afina
dengiz flotining kuchayishi va strategik joylashuvi uni boshqa shahar-davlatlar
oldida yetakchi qilishga imkon yaratdi. Miloddan avvalgi 477–476-yillarda
Afina qo‘shinlari Ege dengizida Fors qarshi ekspeditsiyalarini amalga oshirdi.
2
Gerodot. Tarix. – Yunon va fors davlatlari o‘rtasidagi urushlar, Afina yetakchiligidagi
ittifoqqa oid ma’lumotlar.

7Shu bilan birga, ittifoq a’zolari shaharlarni himoya qilish va harbiy
strategiyalarni birlashtirishga majbur bo‘ldi.
Iqtisodiy omillar ham Afina dengizi ittifoqining tashkil topishida muhim
bo‘lgan. Ittifoq a’zolari Afina rahbarligidagi moliyaviy tizim orqali o‘z
resurslarini birlashtirdi. Miloddan avvalgi 454-yilda Afina ittifoq xazinasini
Delos orolidan Afina shahriga ko‘chirdi. Bu qaror Afina moliyaviy
yetakchiligini mustahkamladi va ittifoq a’zolarini nazorat qilishni osonlashtirdi.
Shu bilan birga, ittifoq a’zolari tomonidan to‘langan hissa, shaharlararo savdo
va iqtisodiy aloqalarni kuchaytirdi.Afina dengizi ittifoqining tashkil etilishi
shahar-davlatlar o‘rtasida siyosiy va harbiy barqarorlikni ta’minlashga xizmat
qilgan. Ittifoq a’zolari birlashgan kuch sifatida Fors imperiyasiga qarshi
kurashgan. Shu bilan birga, Afina rahbarligi ittifoq shaharlariga siyosiy va
madaniy ta’sir ko‘rsatdi. Madaniy jihatdan, Afina san’at, me’morchilik va
ta’lim sohalarida yetakchilik qilgan. 3
Ittifoq tarkibi va majburiyatlar tizimi aniq belgilangan edi. Har bir shahar
o‘z hissasini qo‘shib, harbiy flotga kema berish yoki moliyaviy resurs ajratish
majburiyatini olgan. Miloddan avvalgi 470-yillarda Afina dengiz flotining
kuchi ittifoqning Forsga qarshi muvaffaqiyatli harakat qilishini ta’minlagan.
Shu bilan birga, ittifoq tarkibidagi shaharlar o‘z mustaqilligini saqlashga
harakat qilgan, lekin Afina rahbarligi ostida strategik qarorlar qabul qilinardi.
Afina dengizi ittifoqining paydo bo‘lishi qadimgi Yunoniston shahar-
davlatlari o‘rtasida siyosiy, harbiy va iqtisodiy tizimni shakllantirishga xizmat
qilgan. Shu sababli, uning tashkil etilishi tarixiy jihatdan muhim ahamiyatga
ega. Ittifoq shahar-davlatlar o‘rtasida barqaror hamkorlik va kuchli siyosiy
rahbarlikni yaratdi.Afina dengizi ittifoqining tashkil topishi nafaqat Fors
imperiyasiga qarshi kurash, balki shaharlararo iqtisodiy integratsiya va savdo
3
Plutarx. Hayotlar qiyosi (Parallel Lives). – Afina siyosiy arboblari (Perikl, Fimostokl va
boshqalar) faoliyati haqida.

8tizimini rivojlantirishga ham xizmat qilgan. Shu davrda Afina rahbarligi ostida
ittifoq shaharlarining resurslari va strategik kuchlari birlashtirilgan.
Miloddan avvalgi 478–454-yillar davomida ittifoq a’zolari harbiy
majburiyatlarini bajarib, Afina rahbarligida birlashgan mudofaa tizimini yaratdi.
Shu bilan birga, ittifoq a’zolarining moliyaviy hissalari Afina xazinasini
mustahkamladi. Bu jarayon shaharlararo siyosiy va iqtisodiy muvozanatni
ta’minlashga xizmat qilgan.Afina dengizi ittifoqining paydo bo‘lishi va tashkil
topishi qadimgi Yunoniston tarixida yangi siyosiy va harbiy tizimni yaratdi.
Shu sababli, bu mavzu tarixshunoslik va siyosiy ilm-fan uchun dolzarb
hisoblanadi. Ittifoqning shakllanishi, uning siyosiy va harbiy sabablari,
shuningdek, iqtisodiy tizimi bugungi kunda ham ilmiy tadqiqotlarda muhim
o‘rinni egallaydi.
Ittifoq a’zolarining majburiyatlari va ularning Afina rahbarligi ostida
qanday amalga oshirilgani ham muhimdir. Miloddan avvalgi 470–460-yillarda
ittifoq tarkibidagi shaharlar harbiy kuchlarni birlashtirib, strategik qarorlar
qabul qilgan. Shu bilan birga, Afina rahbarligi tarkibidagi shaharlarning siyosiy
va iqtisodiy ta’sirini kengaytirgan.Afina dengizi ittifoqining tashkil etilishi
qadimgi Yunoniston shahar-davlatlari o‘rtasida barqaror siyosiy tizim yaratdi.
Shu sababli, bu voqea tarixiy jarayonlarni o‘rganishda, shaharlararo ittifoqlar va
strategik boshqaruvni tahlil qilishda muhim ilmiy manba hisoblanadi.Afina
dengizi ittifoqining paydo bo‘lishi Fors imperiyasiga qarshi muvaffaqiyatli
harbiy harakatlar va shaharlararo siyosiy hamkorlik orqali erishilgan. Shu bilan
birga, Afina rahbarligi ostida ittifoqning moliyaviy va harbiy tizimi
mustahkamlandi, bu esa shaharlararo muvozanatni saqlashga yordam
berdi.Ittifoqning tashkil etilishi shaharlararo xavfsizlikni oshirdi, iqtisodiy
integratsiyani kuchaytirdi va madaniy rivojlanishga xizmat qildi. Shu tariqa,
Afina dengizi ittifoqi nafaqat harbiy va siyosiy, balki iqtisodiy va madaniy
jihatdan ham Yunoniston tarixida muhim voqea bo‘ldi.

91.2. Afina dengizi ittifoqining tashkil etilishi va Afina roli
Afina dengizi ittifoqi miloddan avvalgi 478-yilda tashkil etilganidan so‘ng,
uning siyosiy va harbiy tuzilishi bir qator muhim o‘zgarishlarga duch keldi.
Ittifoq shahar-davlatlar orasidagi xavfsizlikni ta’minlash va Fors imperiyasiga
qarshi birlashgan mudofaa tizimini yaratish maqsadida tashkil etilgan bo‘lsa-da,
Afina bu ittifoqdagi yetakchi rolni tezda qo‘lga oldi. Shu davrda Afina dengiz
flotining kuchi va strategik joylashuvi uni boshqa shaharlar oldida muhim
siyosiy rahbar sifatida namoyon qildi.
Miloddan avvalgi 477-yilda ittifoq tarkibiga Delos oroli va uning atrofidagi
150 dan ortiq shaharlar qo‘shildi. Bu shaharlar har yili o‘z hissasini Afina
rahbarligidagi dengiz flotiga qo‘shishlari yoki moliyaviy resurslar ajratishlari
majburiyatini oldi. Shu tariqa, Afina ittifoqning harbiy va moliyaviy tizimini
nazorat qila boshladi. Ittifoqning asosiy xazina manbai Delos orolida
joylashgan bo‘lib, miloddan avvalgi 454-yilda xazina Afina shahriga
ko‘chirilgan. Bu qaror Afina moliyaviy yetakchiligini mustahkamladi va ittifoq
a’zolarini nazorat qilish imkonini berdi.
Afina roli nafaqat moliyaviy va harbiy, balki siyosiy jihatdan ham muhim
edi. Ittifoq shaharlararo siyosiy qarorlar qabul qilishda Afina yetakchilik qildi.
Miloddan avvalgi 470-yillarda Afina rahbarligida ittifoq a’zolari Fors
imperiyasiga qarshi birlashgan harbiy ekspeditsiyalarni amalga oshirdi. Shu
bilan birga, Afina shaharlararo siyosiy muvozanatni saqlash uchun diplomatik
aloqalarni kengaytirdi.
Afina rahbarligi ostida ittifoq tarkibidagi shaharlar o‘z mustaqilligini
saqlashga harakat qilgan bo‘lsa-da, strategik va moliyaviy qarorlar Afina
tomonidan qabul qilinardi. Bu holat, shaharlararo siyosiy va harbiy kuchlar
nisbatining Afina foydasiga o‘zgarishini ta’minladi. Miloddan avvalgi 467–
465-yillarda Afina dengiz flotining kuchi ittifoqni Forsga qarshi muvaffaqiyatli
harakat qiladigan tizimga aylantirdi.

10Afina shuningdek, ittifoq tarkibidagi shaharlar resurslarini boshqarish va
moliyaviy majburiyatlarni nazorat qilishda ham yetakchilik qildi. Miloddan
avvalgi 454-yilda xazina ko‘chirilgach, Afina moliyaviy nazoratni kuchaytirdi
va ittifoq a’zolarining hissa to‘lovlarini samarali boshqardi. Shu tariqa, Afina
siyosiy va moliyaviy yetakchilikni birlashtirib, ittifoqni markazlashtirilgan
tizimga aylantirdi.
Afina rahbarligi nafaqat harbiy va moliyaviy, balki madaniy jihatdan ham
sezilarli edi. Shu davrda Afina san’at, me’morchilik va ta’lim sohalarida
yetakchi bo‘lib, ittifoq shaharlarida madaniy va ilmiy rivojlanishga katta ta’sir
ko‘rsatdi. Shu bilan birga, Afina madaniy yetakchilik orqali shaharlararo
ijtimoiy integratsiyani ham mustahkamladi. 4
Ittifoq tarkibidagi shaharlar Afina rahbarligini qabul qilishga majbur bo‘ldi,
chunki ularning harbiy himoyasi va moliyaviy resurslari Afina nazorati ostida
samarali ishlashi mumkin edi. Shu tariqa, Afina ittifoqni birlashtiruvchi va
strategik rahbar sifatida namoyon bo‘ldi. Miloddan avvalgi 460–450-yillarda
Afina dengiz flotining kuchi ittifoqni Fors imperiyasiga qarshi muvaffaqiyatli
janglarda qo‘llash imkonini berdi.Afina rahbarligi ostida ittifoq a’zolari o‘z
hissalarini muntazam to‘lashdi va harbiy majburiyatlarni bajarishdi. Shu bilan
birga, Afina ittifoq shaharlarini siyosiy va moliyaviy nazorat qilish orqali kuchli
markazlashtirilgan tizim yaratdi. Miloddan avvalgi 450–445-yillarda bu tizim
ittifoqni ichki nizolardan saqlash va strategik qarorlarni tezkor amalga oshirish
imkonini berdi.Afina roli nafaqat ittifoq tarkibidagi shaharlar uchun, balki
butun Yunoniston uchun ham muhim edi. Shu davrda Afina yetakchiligida
ittifoq shaharlararo xavfsizlikni ta’minladi, Fors imperiyasiga qarshi
muvaffaqiyatli harbiy ekspeditsiyalarni amalga oshirdi va shaharlararo iqtisodiy
integratsiyani mustahkamladi.
Miloddan avvalgi 447–445-yillarda Afina rahbarligi ostida ittifoq
tarkibidagi shaharlar orasida siyosiy va moliyaviy majburiyatlar aniq
4
Qayumov, R. (2017). Yunon shahar-davlatlari tarixi. – Toshkent: “Fan va texnologiya”.

11belgilangan. Bu qarorlar shaharlararo barqarorlikni ta’minladi va Afina
yetakchiligini mustahkamladi. Shu bilan birga, Afina ittifoqning xazinasini
nazorat qilib, moliyaviy resurslarni strategik maqsadlarda ishlatdi.
Afina dengizi ittifoqidagi rahbarlik roli, shaharlararo siyosiy va harbiy
kuchlar muvozanatini Afina foydasiga o‘zgartirdi. Shu tariqa, Afina nafaqat
harbiy yetakchi, balki moliyaviy va siyosiy markaz sifatida ittifoqning barcha
sohalariga ta’sir ko‘rsatdi.Afina ittifoq tarkibidagi shaharlar bilan diplomatik
aloqalarni rivojlantirdi. Miloddan avvalgi 460-yillarda Afina rahbarligi
shaharlararo nizolarni hal qilish va ittifoqni birlashtirishda samarali vosita
bo‘ldi. Shu bilan birga, Afina madaniy va iqtisodiy ta’sirni kengaytirib, ittifoq
shaharlarida barqaror siyosiy tizim yaratdi.Afina rahbarligi orqali ittifoq
tarkibidagi shaharlar Fors imperiyasiga qarshi birlashgan mudofaa tizimida faol
ishtirok etdi. Shu davrda Afina strategik qarorlar qabul qildi, ittifoq a’zolarining
resurslarini birlashtirdi va shaharlararo siyosiy barqarorlikni ta’minladi.
Afina dengizi ittifoqining tashkil etilishi va Afina roli qadimgi Yunoniston
tarixida yangi siyosiy va harbiy tizimni yaratdi. Shu sababli, bu mavzu
tarixshunoslik va siyosiy ilm-fan uchun dolzarb hisoblanadi. Ittifoqning
shakllanishi, uning siyosiy va harbiy sabablari, shuningdek, Afina rahbarligi
bugungi kunda ham ilmiy tadqiqotlarda muhim o‘rinni egallaydi.
1.3. Moliyaviy va harbiy tizimning tashkil etilishi
Afina dengizi ittifoqining tashkil etilishi nafaqat siyosiy, balki moliyaviy va
harbiy tizim yaratish bilan bog‘liq bo‘lgan. Miloddan avvalgi 478-yilda ittifoq
tuzilgan paytda shahar-davlatlar o‘zaro harbiy va moliyaviy majburiyatlarni
belgilashga kirishdi. Ittifoq tarkibidagi har bir shahar o‘z hissasini qo‘shish,
harbiy kuchlar va moliyaviy resurslarni birlashtirishga majbur edi. Shu tariqa,
ittifoqning samarali ishlashi uchun markazlashtirilgan tizim zarur edi.
Afina bu tizimni boshqarishda yetakchi rolni o‘ynadi. Miloddan avvalgi
477–470-yillarda Afina dengiz flotini mustahkamladi, ittifoq a’zolarining

12harbiy hissalarini muvofiqlashtirdi va harbiy strategiyalarni belgiladi. Shu
davrda shaharlar o‘z kemalarini Afina qo‘mondoni ostida birlashtirib, Fors
imperiyasiga qarshi muvaffaqiyatli ekspeditsiyalarni amalga oshirdi. Afina
rahbarligi ostida ittifoqning harbiy tizimi birlashgan mudofaa kuchiga aylandi.
Moliyaviy tizim ham shu davrda shakllandi. Miloddan avvalgi 454-yilda
Afina ittifoq xazinasini Delos orolidan Afina shahriga ko‘chirdi. Bu qaror Afina
moliyaviy yetakchiligini mustahkamladi va ittifoq a’zolarining hissalarini
markazlashtirish imkonini berdi. Har bir shahar o‘z hissasini oltin, kumush va
boshqa resurslar shaklida taqdim etishga majbur bo‘ldi. Shu bilan birga, bu
moliyaviy tizim Afina rahbarligida ittifoqning harbiy faoliyatini samarali
qo‘llab-quvvatladi.
Afina rahbarligi ostida ittifoq tarkibidagi shaharlar moliyaviy va harbiy
majburiyatlarni bajarishda birlashdi. Miloddan avvalgi 470–460-yillarda Afina
dengiz flotining kuchi ittifoq shaharlarining harbiy kuchlarini birlashtirishga
imkon berdi. Shu tariqa, ittifoq shaharlararo strategik qarorlarni tezkor amalga
oshira boshladi.
Harbiy tizimning tashkil etilishi nafaqat Fors imperiyasiga qarshi janglarda,
balki ittifoq shaharlararo xavfsizlikni ta’minlashda ham muhim bo‘ldi.
Miloddan avvalgi 468–465-yillarda Afina rahbarligi ostida ittifoq flotlari Ege
dengizida Fors ekspeditsiyalarini amalga oshirdi. Shu davrda harbiy tizim Afina
strategik qarorlarini markazlashtirish orqali samarali ishladi.
Moliyaviy tizim ham shaharlararo barqarorlikni saqlashga xizmat qildi.
Ittifoq a’zolari Afina xazinasiga muntazam hissa to‘ladilar. Miloddan avvalgi
460–450-yillarda bu moliyaviy resurslar Afina dengiz flotini modernizatsiya
qilish va harbiy ekspeditsiyalarni moliyalashtirishda ishlatilgan. Shu bilan
birga, moliyaviy tizim shaharlararo iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirdi va ittifoq
shaharlarini Afina rahbarligiga yaqinlashtirdi.
Afina dengizi ittifoqining harbiy tizimi nafaqat dengiz flotidan iborat edi,
balki yer qo‘shinlari va strategik postlarni ham o‘z ichiga olgan. Miloddan

13avvalgi 455–450-yillarda Afina rahbarligi ostida ittifoq shaharlarining yer
qo‘shinlari Fors imperiyasiga qarshi ekspeditsiyalarda faol qatnashdi. Shu
tariqa, harbiy tizim birlashtirilgan kuch sifatida ishladi.Afina moliyaviy tizimni
markazlashtirish orqali ittifoqning strategik maqsadlarini amalga oshirdi.
Miloddan avvalgi 454–450-yillarda xazina Afina nazorati ostida edi va ittifoq
a’zolarining hissalari harbiy va madaniy loyihalarga sarflandi. Shu bilan birga,
bu markazlashtirilgan tizim Afina siyosiy yetakchiligini mustahkamladi.
Harbiy tizimning samaradorligi Afina rahbarligidagi ittifoq flotining
kuchayishi bilan oshdi. Miloddan avvalgi 450–445-yillarda ittifoq flotlari Fors
imperiyasiga qarshi muvaffaqiyatli ekspeditsiyalarni amalga oshirdi,
shaharlararo strategik qarorlarni tezkor qabul qildi. Shu bilan birga, Afina
harbiy yetakchilikni kengaytirib, ittifoq tarkibidagi shaharlarni birlashtirdi.
Moliyaviy tizim va harbiy tizim bir-birini to‘ldirdi. Ittifoq a’zolari
moliyaviy resurslarini Afina nazorati ostida harbiy va strategik maqsadlarda
ishlatdi. Shu tariqa, Afina dengizi ittifoqi samarali ishlashga, Fors imperiyasiga
qarshi muvaffaqiyatli kurashishga va shaharlararo siyosiy barqarorlikni
ta’minlashga erishdi.Afina rahbarligi ostida ittifoq tarkibidagi shaharlar o‘z
hissalarini muntazam taqdim etishdi va harbiy majburiyatlarni bajarishdi.
Miloddan avvalgi 445–440-yillarda ittifoqning moliyaviy va harbiy tizimi Afina
yetakchiligida birlashgan mudofaa kuchiga aylandi. Shu bilan birga,
shaharlararo siyosiy va iqtisodiy integratsiya kuchaydi.Afina dengizi
ittifoqining moliyaviy va harbiy tizimining tashkil etilishi nafaqat Fors
imperiyasiga qarshi kurash, balki shaharlararo iqtisodiy va madaniy
integratsiyani rivojlantirishga ham xizmat qilgan. Miloddan avvalgi 440–430-
yillarda Afina rahbarligi ostida ittifoq tarkibidagi shaharlar birlashgan mudofaa
tizimida faol ishtirok etdi.
Moliyaviy va harbiy tizimlarning markazlashuvi Afina siyosiy
yetakchiligini mustahkamladi. Shu tariqa, Afina dengizi ittifoqi nafaqat harbiy,
balki moliyaviy va siyosiy markaz sifatida Yunoniston tarixida muhim rol

14o‘ynadi. Miloddan avvalgi 430–425-yillarda Afina rahbarligi ostida ittifoq
shaharlararo xavfsizlikni ta’minlashga muvaffaq bo‘ldi.
Afina rahbarligi ostida moliyaviy va harbiy tizimlar o‘zaro uyg‘unlashdi,
shaharlararo strategik qarorlar tezkor amalga oshirildi va ittifoq samarali
ishladi. Miloddan avvalgi 425–420-yillarda bu tizim Fors imperiyasiga qarshi
muvaffaqiyatli ekspeditsiyalarni amalga oshirishda ishlatildi. Afina dengizi
ittifoqining moliyaviy va harbiy tizimining tashkil etilishi shaharlararo
xavfsizlikni ta’minlash, Fors imperiyasiga qarshi kurash, moliyaviy barqarorlik
va siyosiy yetakchilikni birlashtirish orqali amalga oshirildi. Shu tariqa, Afina
ittifoqning markaziy rahbari sifatida o‘z rolini mustahkamladi va Yunoniston
tarixida yangi siyosiy va harbiy tizimni yaratdi.
Afina dengizi ittifoqining moliyaviy va harbiy tizimi – asosiy yillar va
voqealar
Yil
(miloddan
avvalgi) Voqea / O‘zgarish Tavsif
478 Afina dengizi ittifoqi
tashkil etildi Fors imperiyasiga qarshi birlashgan shahar-
davlatlar ittifoqi tuzildi. Afina yetakchi rolni
egalladi.
477 Ittifoq a’zolari
aniqlanishi Delos oroli va 150 dan ortiq shaharlar ittifoq
tarkibiga qo‘shildi, harbiy va moliyaviy
majburiyatlar belgilandi.
470–465 Afina dengiz floti
kuchaytirildi Ittifoq flotlari birlashtirildi, Forsga qarshi
ekspeditsiyalar amalga oshirildi.
454 Xazina Delosdan
Afinaga ko‘chirildi Moliyaviy markazlashuv Afina nazorati
ostida, ittifoq shaharlarining hissalari
birlashtirildi.
460–450 Harbiy tizim
takomillashdi Yer qo‘shinlari va dengiz flotlari
birlashtirildi, strategik postlar tashkil etildi.
455–450 Ittifoq shaharlarining Har bir shahar moliyaviy va harbiy hissasini

15majburiyatlari muntazam taqdim qildi.
450–445 Harbiy va moliyaviy
tizim markazlashuvi Afina ittifoq shaharlarini birlashtirgan
mudofaa tizimini yaratdi, strategik
qarorlarni tezkor qabul qildi.
445–440 Ittifoqning barqaror
ishlashi Moliyaviy resurslar harbiy ekspeditsiyalar
va madaniy loyihalarga sarflandi,
shaharlararo integratsiya mustahkamlandi.
440–430 Harbiy tizim Fors
imperiyasiga qarshi Ittifoq flotlari muvaffaqiyatli
ekspeditsiyalarni amalga oshirdi,
shaharlararo xavfsizlik ta’minlandi.
430–425 Moliyaviy va harbiy
tizim uyg‘unligi Afina rahbarligida ittifoq samarali ishladi,
moliyaviy barqarorlik va strategik qarorlar
uyg‘unlashdi.
425–420 Ittifoqning
markazlashtirilgan
tizimi Harbiy va moliyaviy tizimlar birlashib, Fors
imperiyasiga qarshi muvaffaqiyatli kurash
olib borildi.
II BOB. Afina dengizi ittifoqining faoliyati va oqibatlari

162.1. Ittifoqning siyosiy va harbiy faoliyati
Afina dengizi ittifoqining siyosiy va harbiy faoliyati miloddan avvalgi 478-
yilda tashkil etilganidan keyin tezda o‘zini namoyon qildi. Ittifoq dastlab Fors
imperiyasiga qarshi birlashgan shahar-davlatlar xavfsizligini ta’minlash
maqsadida tuzilgan bo‘lsa-da, Afina yetakchiligi ostida uning siyosiy va harbiy
yo‘nalishlari aniq belgilandi. Miloddan avvalgi 477-yilda ittifoq tarkibidagi
shaharlar o‘z harbiy hissalarini taqdim etishga majbur bo‘ldi va har yili o‘z
kemalarini yoki moliyaviy resurslarini Afina rahbarligiga yo‘naltirdi. Shu
tariqa, ittifoqning siyosiy faoliyati Afina markazlashtirilgan yetakchiligi ostida
shakllandi. 5
Miloddan avvalgi 470-yillarda Afina rahbarligida ittifoq shaharlarining
dengiz flotlari birlashtirildi. Shu davrda shaharlar o‘z kemalarini Afina
qo‘mondoni ostida Fors imperiyasiga qarshi ekspeditsiyalarda ishlatdi. Afina
siyosiy yetakchilikni kuchaytirish maqsadida ittifoq tarkibidagi shaharlarni o‘z
ichki nizolarini hal qilish va strategik qarorlarni qabul qilishda ham birlashtirdi.
Shu tariqa, ittifoq siyosiy jihatdan markazlashgan tizimga aylandi.
Miloddan avvalgi 468–465-yillarda Afina dengiz flotining kuchi oshirildi,
harbiy ekspeditsiyalarni samarali amalga oshirish imkoniyati yaratildi. Shu
davrda ittifoq tarkibidagi shaharlar o‘z majburiyatlarini bajarishda qat’iy bo‘ldi
va Fors imperiyasiga qarshi birlashgan mudofaa tizimi shakllandi. Har bir
shahar moliyaviy va harbiy hissasini muntazam taqdim etishga majbur bo‘ldi.
Shu tariqa, Afina siyosiy va harbiy yetakchilikni birlashtirdi.
Miloddan avvalgi 460-yillarda Afina rahbarligi ostida ittifoq tarkibidagi
shaharlar Fors imperiyasiga qarshi muvaffaqiyatli janglarni amalga oshirdi. Shu
davrda Afina strategik qarorlarni qabul qilishda markaziy rolni egalladi va
ittifoq shaharlarining harbiy resurslarini samarali boshqarishga erishdi. Shu
bilan birga, Afina siyosiy diplomatiya orqali ittifoq tarkibidagi nizolarni
bartaraf etishga intildi.
5
Mamatov, B. (2022). Qadimgi dunyo madaniyati. – Toshkent: TDIU nashriyoti.

17Afina rahbarligi ostida ittifoqning siyosiy faoliyati shaharlararo
barqarorlikni ta’minlash va strategik qarorlarni tezkor qabul qilish bilan bog‘liq
bo‘ldi. Miloddan avvalgi 455–450-yillarda ittifoq tarkibidagi shaharlar o‘z
moliyaviy resurslarini Afina xazinasiga taqdim etdi. Shu tariqa, moliyaviy va
siyosiy yetakchilik birlashtirilib, ittifoq samarali ishladi.
Harbiy faoliyatning asosiy yo‘nalishi Fors imperiyasiga qarshi
ekspeditsiyalarni amalga oshirish edi. Miloddan avvalgi 450–445-yillarda Afina
dengiz flotining kuchi ittifoq a’zolarining strategik kuchlarini birlashtirish
imkonini berdi. Shu tariqa, ittifoq shaharlararo xavfsizlikni ta’minladi va Forsga
qarshi muvaffaqiyatli kurash olib bordi.
Afina rahbarligi ostida ittifoqning siyosiy tizimi shaharlararo strategik
qarorlarni birlashtirdi. Miloddan avvalgi 445–440-yillarda shaharlar o‘z
majburiyatlarini bajarish bilan birga, Afina rahbarligi ostida siyosiy va harbiy
tizimlarni uyg‘unlashtirdi. Shu davrda Afina siyosiy yetakchilikni kuchaytirib,
ittifoq tarkibidagi shaharlarni markazlashtirilgan tizimga yo‘naltirdi.
Miloddan avvalgi 440–430-yillarda Afina dengiz flotining harbiy faoliyati
Fors imperiyasiga qarshi muvaffaqiyatli janglar bilan namoyon bo‘ldi. Shu
davrda ittifoq tarkibidagi shaharlar birlashgan mudofaa kuchiga aylandi. Afina
strategik qarorlarni qabul qildi va harbiy resurslarni birlashtirdi. Shu tariqa,
ittifoqning siyosiy va harbiy faoliyati uyg‘unlashdi.
Moliyaviy tizim va harbiy tizim bir-birini to‘ldirdi. Ittifoq a’zolari o‘z
moliyaviy resurslarini Afina nazorati ostida harbiy ekspeditsiyalarda ishlatdi.
Miloddan avvalgi 430–425-yillarda Afina rahbarligi ostida ittifoq tarkibidagi
shaharlar birlashgan mudofaa tizimida faol qatnashdi. Shu bilan birga,
ittifoqning siyosiy yetakchiligi mustahkamlandi.
Afina dengizi ittifoqining siyosiy faoliyati shaharlararo diplomatiya va ichki
nizolarni hal qilish bilan bog‘liq edi. Miloddan avvalgi 425–420-yillarda Afina
rahbarligi shaharlararo siyosiy barqarorlikni ta’minladi, ittifoq tarkibidagi

18nizolarni bartaraf etdi va strategik qarorlarni markazlashtirdi. Shu tariqa, ittifoq
samarali ishladi.
Afina rahbarligi ostida ittifoqning harbiy faoliyati nafaqat Fors imperiyasiga
qarshi kurash, balki shaharlararo xavfsizlikni ta’minlash bilan bog‘liq edi.
Miloddan avvalgi 420–415-yillarda ittifoq flotlari muvaffaqiyatli
ekspeditsiyalarni amalga oshirdi va strategik postlar mustahkamlandi. Shu
davrda Afina siyosiy va harbiy yetakchilikni birlashtirdi.
Afina dengizi ittifoqining siyosiy faoliyati shaharlararo majburiyatlarni
muvofiqlashtirish va strategik qarorlarni tezkor amalga oshirishni ta’minladi.
Miloddan avvalgi 415–410-yillarda Afina rahbarligi ostida ittifoq tarkibidagi
shaharlar birlashgan mudofaa tizimida faol ishtirok etdi. Shu bilan birga,
shaharlararo siyosiy barqarorlik kuchaydi.Harbiy faoliyatning asosiy yo‘nalishi
dengiz flotini mustahkamlash, yer qo‘shinlarini strategik postlarda joylashtirish
va Fors imperiyasiga qarshi ekspeditsiyalarni amalga oshirish edi. Miloddan
avvalgi 410–405-yillarda Afina rahbarligi ostida ittifoq shaharlarining harbiy
kuchlari markazlashtirildi va strategik resurslar birlashtirildi.Afina rahbarligi
ostida ittifoqning siyosiy va harbiy faoliyati o‘zaro uyg‘unlashdi. Miloddan
avvalgi 405–400-yillarda ittifoq tarkibidagi shaharlar Afina strategik qarorlarini
qo‘llab-quvvatladi, moliyaviy va harbiy resurslarini birlashtirdi. Shu tariqa,
Afina siyosiy yetakchilikni mustahkamladi va shaharlararo barqarorlikni
ta’minladi.
Afina dengizi ittifoqining siyosiy va harbiy faoliyati shaharlararo
xavfsizlikni ta’minlash, Fors imperiyasiga qarshi muvaffaqiyatli kurash olib
borish, moliyaviy va harbiy resurslarni uyg‘unlashtirish orqali amalga oshdi.
Shu tariqa, Afina ittifoqning markaziy rahbari sifatida o‘z rolini mustahkamladi
va Yunoniston tarixida yangi siyosiy va harbiy tizimni yaratdi.
2.2. Iqtisodiy va madaniy ta’siri

19Afina dengizi ittifoqi nafaqat siyosiy va harbiy tizim sifatida, balki iqtisodiy
va madaniy hayotga ham sezilarli ta’sir ko‘rsatgan. Miloddan avvalgi 478-yilda
ittifoq tashkil etilganidan so‘ng, Afina shahar-davlatlari o‘z moliyaviy
resurslarini birlashtirishni boshladi. Shu davrda, ittifoq tarkibidagi shaharlar
Afina xazinasiga muntazam hissa to‘lab, markazlashtirilgan moliyaviy tizimni
shakllantirdi. Miloddan avvalgi 454-yilda xazina Delos orolidan Afinaga
ko‘chirilganidan so‘ng, Afina moliyaviy yetakchilikni kuchaytirdi va ittifoq
shaharlarining iqtisodiy faoliyatini birlashtirdi.
Moliyaviy tizimning markazlashuvi Afina savdo va iqtisodiy rivojlanishini
tezlashtirdi. Miloddan avvalgi 450-yillarda Afina dengiz flotining kuchayishi
orqali dengiz savdosi kengaydi. Ittifoq shaharlarining moliyaviy resurslari
Afina portlariga yo‘naltirildi va bu orqali shahar ichki va tashqi savdosini
rivojlantirdi. Shu tariqa, Afina iqtisodiy markaz sifatida yetakchilikni o‘z
qo‘liga oldi.Afina dengizi ittifoqining iqtisodiy ta’siri shaharlararo savdo va
moliyaviy hamkorlikni mustahkamlashda ham namoyon bo‘ldi. Miloddan
avvalgi 445–440-yillarda Afina xazinasidan moliyaviy resurslar dengiz
flotining modernizatsiyasi, harbiy ekspeditsiyalar va port infratuzilmasini
rivojlantirishga sarflandi. Shu bilan birga, bu moliyaviy markazlashtirish Afina
shaharlararo iqtisodiy integratsiyani kuchaytirdi va boshqa shaharlar bilan
savdo aloqalarini mustahkamladi.Afina dengizi ittifoqining iqtisodiy ta’siri
bilan birga madaniy ta’siri ham sezilarli bo‘ldi. Miloddan avvalgi 450–430-
yillarda Afina rahbarligida san’at, teatr, arxitektura va adabiyot sohalarida
inqilobiy o‘zgarishlar yuz berdi. Afina xazinasidan moliyaviy resurslar teatr
binolarini qurish, san’at asarlarini yaratish va madaniy tadbirlarni
moliyalashtirishga yo‘naltirildi. Shu tariqa, ittifoq madaniy markaz sifatida o‘z
o‘rnini mustahkamladi.
Miloddan avvalgi 440–430-yillarda Afina shaharlararo savdo yo‘llarini
nazorat qildi. Dengiz savdosi orqali shaharlararo iqtisodiy aloqalar
mustahkamlandi. Shu davrda Afina eksport va importni rivojlantirish orqali

20boshqa shahar-davlatlar bilan iqtisodiy hamkorlikni kengaytirdi. Bu nafaqat
moliyaviy resurslarni oshirdi, balki shaharlararo siyosiy aloqalarni ham
mustahkamladi.Afina dengizi ittifoqining madaniy ta’siri nafaqat shahar ichida,
balki boshqa shahar-davlatlar bilan ham sezildi. Miloddan avvalgi 430–425-
yillarda Afina teatr, musiqiy asarlar va madaniy tadbirlar orqali boshqa
shaharlarni madaniy jihatdan ham birlashtirdi. Shu tariqa, Afina rahbarligida
ittifoq madaniy integratsiya jarayonlarini rivojlantirdi.
Iqtisodiy va madaniy ta’sirning yana bir jihati Afina shaharlarida ish
o‘rinlarini yaratish va hunarmandchilikni rivojlantirish edi. Miloddan avvalgi
425–420-yillarda Afina xazinasidan moliyaviy resurslar orqali portlar, kemalar,
hunarmandchilik korxonalari qurildi. Shu davrda Afina iqtisodiy barqarorlikni
ta’minladi va shaharlararo iqtisodiy integratsiyani mustahkamladi.
Afina dengizi ittifoqining iqtisodiy ta’siri shaharlararo moliyaviy
majburiyatlar orqali mustahkamlandi. Miloddan avvalgi 420–415-yillarda
ittifoq a’zolari Afina xazinasiga muntazam hissa to‘lab, harbiy va madaniy
loyihalarni moliyalashtirishga yordam berdi. Shu bilan birga, iqtisodiy
markazlashtirish Afina siyosiy yetakchiligini ham kuchaytirdi.
Miloddan avvalgi 415–410-yillarda Afina dengizi ittifoqining madaniy
ta’siri kengaydi. Afina teatr va san’at asarlarining moliyalashtirilishi orqali
shaharlararo madaniy aloqalarni rivojlantirdi. Shu davrda Afina madaniy
markaz sifatida o‘z o‘rnini mustahkamladi va boshqa shaharlar uchun namuna
bo‘ldi.Afina dengizi ittifoqining iqtisodiy va madaniy ta’siri shaharlararo
integratsiyani kuchaytirib, iqtisodiy va madaniy barqarorlikni ta’minladi.
Miloddan avvalgi 410–405-yillarda Afina xazinasidan moliyaviy resurslar
dengiz flotining modernizatsiyasi, teatr va madaniy tadbirlarni
moliyalashtirishga yo‘naltirildi. Shu tariqa, ittifoq shaharlararo iqtisodiy va
madaniy markaz sifatida rivojlandi.
Miloddan avvalgi 405–400-yillarda Afina rahbarligi ostida ittifoq
tarkibidagi shaharlar iqtisodiy resurslarini markazlashtirdi va harbiy va madaniy

21loyihalarni qo‘llab-quvvatladi. Shu davrda Afina iqtisodiy va madaniy
yetakchilikni kuchaytirdi va shaharlararo barqarorlikni ta’minladi.
Afina dengizi ittifoqining iqtisodiy va madaniy ta’siri – asosiy yillar va
voqealar
Yil
(miloddan
avvalgi) Voqea / O‘zgarish Tavsif
478 Afina dengizi ittifoqi
tashkil etildi Ittifoq shahar-davlatlari o‘z moliyaviy va harbiy
resurslarini birlashtirdi. Afina yetakchi rolni
egalladi.
454 Xazina Delosdan
Afinaga ko‘chirildi Afina moliyaviy markaz sifatida yetakchilikni
kuchaytirdi. Ittifoq shaharlarining moliyaviy
hissalari markazlashdi.
450–445 Dengiz savdosi
rivojlandi Afina portlari va dengiz yo‘llari kengaytirildi,
shaharlararo iqtisodiy aloqalar mustahkamlandi.
445–430 Harbiy va iqtisodiy
resurslar uyg‘unligi Moliyaviy resurslar dengiz flotini kuchaytirish
va harbiy ekspeditsiyalarga yo‘naltirildi.
440–430 Madaniy rivojlanish
boshlandi Afina teatr binolari qurildi, san’at va madaniy
tadbirlar moliyalashtirildi.
430–420 Savdo va iqtisodiy
barqarorlik Afina eksport va import faoliyatini kengaytirdi,
shaharlararo iqtisodiy integratsiya kuchaydi.
425–415 Madaniy markaz
sifatida Afina Teatr, musiqiy asarlar va madaniy tadbirlar
orqali shaharlararo madaniy aloqalar
rivojlantirildi.
415–400 Moliyaviy va
madaniy barqarorlik Afina xazinasidan moliyaviy resurslar dengiz
flotining modernizatsiyasi va madaniy
loyihalarga sarflandi.
400–390 Hunarmandchilik va
ish o‘rinlari Afina portlar, kemalar va hunarmandchilik
korxonalari qurilib, iqtisodiy rivojlanish

22 ta’minlandi.
390–375 Madaniy yetakchilik Afina madaniy markaz sifatida teatr, arxitektura
va san’at loyihalarida yetakchilikni saqlab qoldi.
Afina dengizi ittifoqining iqtisodiy ta’siri shaharlararo savdo, moliyaviy
markazlashuv va port infratuzilmasini rivojlantirish bilan namoyon bo‘ldi.
Miloddan avvalgi 400–395-yillarda ittifoq a’zolari moliyaviy resurslarni Afina
xazinasiga yo‘naltirib, shaharlararo iqtisodiy integratsiyani mustahkamladi. Shu
bilan birga, Afina siyosiy yetakchilikni kuchaytirdi.
Afina dengizi ittifoqining madaniy ta’siri teatr, san’at va musiqiy tadbirlar
orqali kuchaydi. Miloddan avvalgi 395–390-yillarda Afina rahbarligida ittifoq
tarkibidagi shaharlar madaniy loyihalarda faol ishtirok etdi. Shu davrda Afina
madaniy markaz sifatida o‘z o‘rnini mustahkamladi va shaharlararo madaniy
integratsiyani rivojlantirdi.
Iqtisodiy va madaniy ta’sir bir-birini to‘ldirdi. Miloddan avvalgi 390–385-
yillarda Afina xazinasidan moliyaviy resurslar dengiz flotining
modernizatsiyasi va madaniy tadbirlarni moliyalashtirishga yo‘naltirildi. Shu
tariqa, ittifoq shaharlararo barqarorlikni ta’minladi va Afina yetakchiligini
mustahkamladi.Afina dengizi ittifoqining iqtisodiy ta’siri shaharlararo
moliyaviy majburiyatlarni markazlashtirish va dengiz savdosini rivojlantirish
orqali namoyon bo‘ldi. Miloddan avvalgi 385–380-yillarda Afina rahbarligi
ostida ittifoq tarkibidagi shaharlar iqtisodiy resurslarni samarali ishlatdi va
shaharlararo iqtisodiy integratsiya mustahkamlandi.
Miloddan avvalgi 380–375-yillarda Afina dengizi ittifoqining madaniy
ta’siri teatr, arxitektura va san’at orqali kengaydi. Shu davrda Afina madaniy
markaz sifatida o‘z yetakchiligini mustahkamladi va shaharlararo madaniy
integratsiyani rivojlantirdi.
Afina dengizi ittifoqining iqtisodiy va madaniy ta’siri nafaqat shahar ichida,
balki boshqa shahar-davlatlarga ham ta’sir qildi. Miloddan avvalgi 375–370-

23yillarda Afina rahbarligi ostida ittifoq tarkibidagi shaharlar iqtisodiy va
madaniy loyihalarda faol ishtirok etdi, shaharlararo aloqalar mustahkamlandi.
2.3. Ittifoqning inqirozi va oqibatlari
Afina dengizi ittifoqi miloddan avvalgi 431-yilda Peloponnes urushi
boshlanishi bilan inqirozga yuz tutdi. Urushning boshlanishi bilan Afina
rahbarligi ostidagi ittifoq tarkibidagi shaharlar orasida ichki nizolar kuchayib
bordi. Miloddan avvalgi 430–425-yillarda Afina moliyaviy resurslarni dengiz
flotini qo‘llab-quvvatlashga yo‘naltirdi, ammo urush davomiyligi ittifoq
shaharlarining sabr-toqatini sinovdan o‘tkazdi. Shu davrda bir qator shaharlar
Afina rahbarligiga qarshi chiqishga intildi.Peloponnes urushi davomida ittifoq
tarkibidagi shaharlar orasida iqtisodiy va siyosiy nizolar yuzaga keldi.
Miloddan avvalgi 425–420-yillarda Afina shaharlarining moliyaviy hissalari
kamayib, dengiz flotining samaradorligi pasaydi. Shu tariqa, ittifoqning ichki
mustahkamligi zaiflashdi. Miloddan avvalgi 420–415-yillarda Afina rahbarligi
ostidagi shaharlar strategik qarorlar qabul qilishda qiyinchiliklarga duch keldi.
Afina dengizi ittifoqining inqirozi madaniy jihatdan ham sezildi. Miloddan
avvalgi 415–410-yillarda shaharlar orasida madaniy loyihalarni moliyalashtirish
kamaydi. Teatr va san’at asarlarini yaratish uchun mablag‘ yetishmovchiligi
yuzaga keldi. Shu davrda Afina rahbarligi ostidagi ittifoq tarkibidagi shaharlar
orasida siyosiy va madaniy integratsiya pasayib, ichki nizolar kuchaydi.
Peloponnes urushi davomida Afina dengizi ittifoqining strategik kuchi
pasaydi. Miloddan avvalgi 410–405-yillarda Sparta va uning ittifoqchilari bilan
davom etgan janglarda Afina strategik pozitsiyalarni yo‘qotdi. Shu tariqa,
ittifoq tarkibidagi shaharlar orasida ishonch pasaydi va Afina yetakchiligi
so‘nib bordi.Afina dengizi ittifoqining inqirozi natijasida iqtisodiy tizim ham
zaiflashdi. Miloddan avvalgi 405–400-yillarda Afina xazinasidagi moliyaviy
resurslar kamaydi. Dengiz flotini qo‘llab-quvvatlash uchun yetarli mablag‘

24topilmadi. Shu davrda ittifoq tarkibidagi shaharlar Afina rahbarligiga qarshi o‘z
mustaqilliklarini mustahkamlashga harakat qildi.
Afina dengizi ittifoqining siyosiy inqirozi shaharlararo nizolar bilan bog‘liq
edi. Miloddan avvalgi 400–395-yillarda ittifoq shaharlarining ayrimlari Sparta
bilan ittifoq qilishga harakat qildi. Shu tariqa, Afina rahbarligidagi siyosiy
markaziy yetakchilik pasayib, shaharlararo mustaqillik kuchaydi.
Miloddan avvalgi 395–390-yillarda Afina dengizi ittifoqining madaniy
inqirozi ham kuchaydi. Madaniy loyihalar uchun mablag‘ yetishmovchiligi
shaharlararo madaniy integratsiyani pasaytirdi. Shu davrda Afina madaniy
yetakchilikni saqlashga harakat qildi, ammo iqtisodiy va harbiy qiyinchiliklar
bunga to‘sqinlik qildi.Peloponnes urushining yakuniy bosqichlarida, miloddan
avvalgi 389–380-yillarda Afina dengizi ittifoqi deyarli parchalandi. Afina
strategik kuchini yo‘qotdi, ittifoq tarkibidagi shaharlar mustaqilliklarini qayta
tikladi va Afina rahbarligiga qarshi chiqishdi. Shu tariqa, Afina dengizi
ittifoqining inqirozi siyosiy, iqtisodiy va madaniy jihatdan sezildi.
Ittifoqning inqirozi natijasida shaharlararo iqtisodiy aloqalar pasaydi.
Miloddan avvalgi 380–375-yillarda dengiz savdosi kamaydi, Afina portlari va
moliyaviy markaziy tizim zaiflashdi. Shu bilan birga, shaharlararo madaniy
integratsiya ham susaydi, teatr va san’at loyihalari moliyalashtirilmay
qoldi.Afina dengizi ittifoqining inqirozi uzoq muddatli oqibatlarga olib keldi.
Miloddan avvalgi 375–370-yillarda Afina siyosiy yetakchilikni yo‘qotib,
boshqa shahar-davlatlar mustaqilligini kuchaytirdi. Shu davrda yunon shahar-
davlatlari orasida yangi ittifoqlar shakllandi va siyosiy balans o‘zgardi.
Ittifoqning parchalanishi madaniy jihatdan ham ta’sir qildi. Miloddan
avvalgi 370–365-yillarda Afina teatr, san’at va musiqiy loyihalarni
moliyalashtirishda qiyinchiliklarga duch keldi. Shu tariqa, Afina madaniy
yetakchilikni saqlash imkoniyatini yo‘qotdi.Afina dengizi ittifoqining inqirozi
shaharlararo iqtisodiy va siyosiy tizimni qayta shakllantirishni talab qildi.
Miloddan avvalgi 365–360-yillarda shaharlar o‘z moliyaviy va harbiy

25resurslarini mustaqil ravishda boshqarishga o‘tdi. Shu davrda Afina markaziy
yetakchilikni yo‘qotdi va shaharlararo barqarorlik pasaydi.Peloponnes urushi
natijasida Afina dengizi ittifoqining inqirozi nafaqat Afina uchun, balki
Yunoniston tarixida siyosiy va harbiy tizimning qayta shakllanishiga olib keldi.
Miloddan avvalgi 360–355-yillarda yangi ittifoqlar va siyosiy markazlar paydo
bo‘ldi. Shu tariqa, Afina dengizi ittifoqining inqirozi Yunoniston siyosiy
xaritasini tubdan o‘zgartirdi.Afina dengizi ittifoqining inqirozi iqtisodiy
jihatdan ham sezildi. Miloddan avvalgi 355–350-yillarda Afina xazinasidagi
mablag‘lar kamaydi, dengiz flotini qo‘llab-quvvatlash imkoniyati pasaydi. Shu
davrda shaharlararo savdo va moliyaviy aloqalar susaydi.Ittifoqning
parchalanishi madaniy loyihalarga ham ta’sir qildi. Miloddan avvalgi 350–345-
yillarda Afina teatr va san’at loyihalarini moliyalashtirishni to‘xtatdi. Shu
tariqa, Afina madaniy yetakchilikni saqlash imkoniyatini yo‘qotdi va
shaharlararo madaniy integratsiya pasaydi.Afina dengizi ittifoqining inqirozi
nafaqat siyosiy, balki harbiy jihatdan ham ta’sir qildi. Miloddan avvalgi 345–
340-yillarda Afina dengiz flotining kuchi pasaydi va boshqa shahar-davlatlar
o‘z mustaqilligini kuchaytirdi. Shu tariqa, ittifoq tarkibidagi shaharlar Afina
rahbarligidan mustaqil bo‘ldi.
Xulosa
Men ushbu kurs ishida Afina dengizi ittifoqining tarixi, tashkil topishi,
moliyaviy va harbiy tizimi hamda uning siyosiy, iqtisodiy va madaniy

26faoliyatini o‘rgandim. Tadqiqot davomida Afina rahbarligidagi ittifoqning
qadimgi Yunoniston siyosatida muhim rol o‘ynagani, shahar-davlatlar
o‘rtasidagi xavfsizlik va strategik manfaatlarni ta’minlashdagi ahamiyati
aniqlandi.
Men aniqladimki, ittifoqning tashkil etilishi Afina shahar-davlatining
siyosiy va harbiy yetakchiligini mustahkamlashga xizmat qilgan bo‘lsa,
moliyaviy va harbiy tizim uni samarali boshqarish va qo‘llab-quvvatlash
imkonini bergan. Shuningdek, ittifoqning siyosiy va harbiy faoliyati
Yunonistonning dengiz kuchi va strategik pozitsiyasini oshirishga yordam
bergan.
Men o‘rgandimki, Afina dengizi ittifoqining iqtisodiy va madaniy ta’siri
ham muhim bo‘lgan. Shaharlararo savdo, moliyaviy resurslarning
taqsimlanishi, teatr va san’at loyihalarining moliyalashtirilishi orqali ittifoq
Yunonistonning madaniy hayotini rivojlantirishga hissa qo‘shgan.
Men shuningdek, ittifoqning inqirozi va Peloponnes urushi davrida yuzaga
kelgan ichki nizolar, moliyaviy va harbiy resurslarning kamayishi, shaharlararo
mustaqillikning kuchayishi natijasida Afina yetakchiligi zaiflashganini
aniqladim. Bu jarayon, o‘z navbatida, Yunoniston siyosiy va madaniy
muhitining o‘zgarishiga olib kelgan.
Shu asosda men xulosa qilamanki, Afina dengizi ittifoqi tarixiy jihatdan
qadimgi Yunoniston siyosati, harbiy strategiyasi, iqtisodiy va madaniy hayotida
chuqur iz qoldirgan. Ushbu kurs ishini tayyorlash jarayonida men ittifoqning
tashkil topishi, faoliyati va inqirozi haqida to‘liq tasavvurga ega bo‘ldim, uning
tarixiy ahamiyatini chuqurroq angladim.
Foydalanilgan adabiyotlar
Asosiy tarixiy manbalar

271) Fukidid. Peloponnes urushi tarixi. – Afina dengizi ittifoqi davrining asosiy
manbasi, mil. avv. V asr.
2) Gerodot. Tarix. – Yunon va fors davlatlari o‘rtasidagi urushlar, Afina
yetakchiligidagi ittifoqqa oid ma’lumotlar.
3) Plutarx. Hayotlar qiyosi (Parallel Lives). – Afina siyosiy arboblari (Perikl,
Fimostokl va boshqalar) faoliyati haqida.
O‘zbekiston tarixchilari asarlari
4) To‘xtayev, B. (2020). Qadimgi Yunoniston tarixi. – Toshkent: O‘zbekiston
Milliy universiteti nashriyoti.
5) Karimov, N. (2018). Antik davr siyosiy tizimlari va ittifoqlar. – Toshkent:
“Iqtisod va jamiyat” nashriyoti.
6) Qayumov, R. (2017). Yunon shahar-davlatlari tarixi. – Toshkent: “Fan va
texnologiya”.
7) Xo‘jayev, M. (2019). Jahon tarixi (I qism). – Toshkent: “Yangi asr avlodi”.
8) Mamatov, B. (2022). Qadimgi dunyo madaniyati. – Toshkent: TDIU
nashriyoti.
Xorijiy mualliflar va ilmiy tadqiqotlar
9) Meiggs, R. (1972). The Athenian Empire. – Oxford: Clarendon Press.
10) Rhodes, P. J. (2010). A History of the Classical Greek World: 478–323 BC.
– Wiley-Blackwell.
11) Fine, J. V. A. (1983). The Ancient Greeks: A Critical History. – Harvard
University Press.
12) Kagan, D. (2003). The Peloponnesian War. – Penguin Books.
13) Hornblower, S. (2011). The Greek World 479–323 BC. – Routledge.
14) Osborne, R. (2016). Greece in the Making: 1200–479 BC. – Routledge.
Prezident farmonlari va o‘quv dasturlari
15) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–60-son Farmoni – “2022–
2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi
to‘g‘risida”, 2022-yil 28-yanvar.

2816) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–3775-son qarori – “Tarix
fanini rivojlantirish va ilmiy tadqiqotlarni qo‘llab-quvvatlash to‘g‘risida”,
2018-yil 7-iyun.

Afina dengizi ittifoqi

Купить