Binolarning o’tga chidamliligi - Экология - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	1.2MB
Покупки	0
Дата загрузки	17 Март 2025
Расширение	doc
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экология

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

80 Продаж

Binolarning o’tga chidamliligi

Купить

Binolarning o’tga chidamliligi
Reja:
Kirish ………………..……………………………….. 3
1 Bino va inshootlarda yog’inning kelib chiqish sabablari va
oqibaqtlari ……………………………………………….
5
2 Bino va inshootlarda yong’in xavfsizligi qo’yilgan
talablari ……………………………………………….. 9
3 Yo g ’ o c h v a b o sh q a y o n u v ch i m a t er i al l a r n i n g y on g i ng a
c hi d a m l i l ik d ar a j a s i ………………………………..
13
4 Bino va inshootlarda o’tga chidamliligini oshirishda
yong’indan himoya lovchi tarkibli materiallardan
foydalanish ……………………………………. 21
Hisob qismi ………………………………………….. 24
Xulosa …………………………………………………….. 26
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati ……………………. 27
Internet ma’lumotlari …………………………………. 27

“Bizning kuch qudratimizga ishonmasangiz biz
qurgan binolarga qarang”.
A. Temur
KIRISH
Insoniyat taraqqiyotining XX chi asri o’tib, XXI chi asriga qadam qo’ydik.
O’tgan asrda yuz bergan ijobiy o’zgarish ilm-fan taraqqiyotining yuqori
bosqichlarga ko’tarilganligi, yangi texnika va texnologiyalarning paydo
bo’lganligidir. Ma’lumki, fan-texnikaning rivojlanishi birinchi navbatda ishlab
chiqarish kuchlarini qayta taqsimlashga olib keladi. Yangi texnologiya bilan
ishlab chiqarish samaradorligi oshadi, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifati
yaxshilanadi, dunyo bozoridagi raqobatni vujudga keltiradi va ilm-fan darajasi
past bo’lgan davlatlarda ishlab chiqarilgan mahsulotlarni jahon bozorida sotish
imkoniyati yo’qoldi. Shuning uchun ham davlat siyosatining asosiy
yo’nalishlaridan biri bo’lgan ilm-fan tizimini isloh qilish hozirgi vaqtda dolzarb
masalalar qatorida turibdi.
Bashariyatning eng buyuk kashfiyotlaridan biri bo’lgan olov inson hayotida
muhim ahamiyat kasb etishi bilan birga, zarur xavfsizlik choralariga rioya etishni
ham talab qiladi. Olovdan foydalanishga oid qoidalarga bepisandlik bilan qarash
yong’in kelib chiqishiga sabab bo’ladi. Jilovlash qiyin bunday “tilsiz yov” ko’p
hollarda katta moddiy va ma’naviy zarar yetkazishi, hatto odamlar hayotiga
zomin bo’lishi ham mumkin. Bunday ayanchli holatlarga yo’l qo’ymaslik uchun,
avvalo, yong’in chiqishining oldini olish, yong’in paydo bo’lgan vaziyatda uning
salbiy oqibatlarini kamaytirish darkor.
Ajdodlarimizning qadimdan turli ko’rinishdagi tabiiy ofatlarga qarshi
kurashib kelgani, ularning yashash sharoitidan, hayotida aks etgan urfu-odatlar,
an’analar, hatto ishlatib kelingan iboralaridan ham ma’lum. Ana shunday
iboralardan biri “O’t balosi, suv balosi, tuhmat balosidan asragin” deb o’zlariga
xavfsiz hayot bo’lishini Ollohdan so’raganlar. O‘zbekiston Respublikasi
mustaqillikka erishganidan so‘ng boshqa sohalarda bo‘lgani kabi me’morlikda
ham katta o‘zgarishlar ro‘y berdi.
2

Bu o‘rinda bobokalonimiz Sohibqiron Amir Temurning “Bizning
qudratimizdan shubhang bo‘lsa, biz yaratgan binolarga boq”, — degan mashhur
so‘zlarini eslatish kifoya. Yoki Samarqanddagi Registon maydoniga tashrif
buyurgan har bir kimsa, kim bo‘lishidan qat’iy nazar, osmono‘par minora va
koshinkor peshtoqlarga tikilganida, hayolidan mazkur obidalarni qurgan memor
va ustalarning istedodi va mahorati, ularni qurishga buyurgan hukmdorlarning
qudrati to‘g‘risidagi fikrlar o‘tishi shubhasizdir.
Mustaqillikka erishilgandan keyin tarixda birinchi marotaba 1995 yilda
“Arxitektura va shaharsozlik” bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasining Qonuni
qabul qilindi. Ushbu qonunni amalga oshirish va bajarish jarayonida ko‘p sohaviy
imkoniyatlar paydo bo‘ldi va shu asosda tarixni, madaniy boyliklarni, iqlimni,
zilzila va umuman, hududimizga xos bo‘lgan holatlarni e’tiborga olgan holda 148
ta milliy – davlat “Qurilish meyorlari va qoidalari” (QMQ) ishlab chiqildi.
Takidlash joizki, mustaqillikning birinchi yilidan va ayniqsa, oxirgi ikki-uch yil
mobaynida shaharsozlik sohasiga e’tibor kuchayib kelmoqda. 1
1. Bino va inshootlarda yong’inning kelib chiqish sabablari va oqibaqtlari
1

M . M. M i r аli m о v “ T u rаr j о y v а j а m о аt b i n о l а r i n i lо y i h а l а s h a s os l a r i ”.
TАQ I, T оsh k е n t , 2 0 1 2 y il .
3

Fuqaro va sanoat binolari hamda inshootlari ko'rinishlari, fazoviy
ko'rsatkichlari, vazifalari va ularga qo'yilgan talablar bo'yicha ma'lum ta'rif va
tushunchalarga ega. Quyida shu masalani sodda va tushunarli ko'rinishda
ifodalash uchun tegishli ta'riflar va tushunchalar keltirilgan.
BINO - kishilarning biror ish faoliyatiga mo'ljallangan va moslash tirilgan,
ichki fazoga-bo'shliqqa ega bo'lgan yer usti inshooti.
INSHOOT - jamiyatning moddiy hamda ma'naviy ehtiyojlarini qondirish
uchun kishilar tomonidan bunyod etilgan barcha qurilmalar.
MUHANDISLIK INSHOOTLARI - amaliy ish faoliyatida foydala niladigan,
binolarga aloqasi bo'lmagan inshootlar: to'g'onlar, ko'priklar, televizion minora,
tunellar, metropoliten, turli mahsulotlarni saqlaydigan katta hajmdagi idishlar va
boshq.
BINOLARNING TUZILISHI
Binolar quyidagi qismlardan tashkil topishi mumkin:
1. Hajmiy elementlar, ya'ni bino hajmining yirik qismlari (alohida xonalar,
sanitariya kabinalari va h.k.).
2. Konstruktiv elementlar, ya'ni bino tuzilishini belgilovchi asosiy qismlar
(poydevorlar, devorlar, to'sinlar, qavatlararo yopmalar, yopmalar, tomlar va
boshq.).
3. Qurilish ashyolari, ya'ni konstruktiv elementni tashkil etuvchi, nisbatan
kichik qismlar (g'isht, beton, oyna, po'lat, armatura va boshq.)
BINOLARGA QO’YILADIGAN ASOSIY TALABLAR
Binolar quyidagi ko'rsatkichlarga binoan bir-biridan farq qiladilar:
1. Vazifasiga muvofiqligi, ya'ni bino qaysi jarayon (maqsad)ga mo'ljal langan
bo'lsa, u shu jarayon talabiga to'liq javob berishi kerak (yashash uchun, mehnat
qilish uchun qulay, dam olishga moslashgan va h.k.).
2. Texnik tomondan muvofiqligi, ya'ni bino kishilarni tashqi ta'sirlar (past yoki
yuqori harorat, yog'ingarchilik, shamol va h.k.)dan to'la asrashi, mustahkam va
ustivor bo'lishi, ekspluatatsiya sifatlarini uzoq vaqtgacha saqlashi lozim.
3. Bino ko'rinishi me'morchilik va badiiylik talablariga mos holda tanlanishi,
4

uning tashqi (ekster’er) va ichki (inter’er) ko'rinishi chiroyli, shinam, atrof-muhit
bilan uyg'unlashgan bo'lishi kerak.
4. Iqtisodiy jihatdan qulayligi, ya'ni bino va inshoot qurilishida mehnat sarfini
kamaytirish, qurilish ashyolarini va vaqtni tejash ko'zda tutiladi.
Yong`in sodir bo`lgan vaziyatda oqilona o`ylab tez harakat qilish zarur. Eng
avvalo, o`t o`chirish (01) xizmatiga (uyda ota-onaga, maktabda o`qituvchi yoki
direktorga vaziyat haqida) xabar bering.
Qutqaruv xizmati telefon raqamlarini yodda tuting: 01,02,03,050;
Yong`in sodir bo`lganda darhol gaz va elektr manbaini o`chiring. Eshik va
derazalarni ochmang, yong`in kuchayib ketishi mumkin. Yonayotgan binodan
tezlikda chiqib keting, ustingizga namlangan choyshab tashlab oling. Agar
odamning kiyimlari yonayotgan bo`lsa, olovni o`chirish uchun ustiga qalin mato
tashlab, yerga yotqizib dumalating. Tutunli xonada yerga egilib harakat qiling.
Tutun atrof-muhitga tarqalib tirik organizmlarning halokatiga olib kelishi
mumkinligini unutmang.
Bu borada quyidagilarni bilib olishingiz foydadan holi emas. Har xil
materiallar yonganda ajralib chiqadigan zaxarli moddalar va ularning
kontsentratsiyasi har turlicha bo`ladi. Ko‘pgina organik moddalar yonganda
ulardan is gazi ( S O) va karbonat angidrid ( S O
2 ) ajralib chiqadi. Shuningdek, suv
bug`i, bug` ishlov berilgan rezina yonganida uglerod ( S ), karbonat angidrid ( S O
2 )
va oltingugurt gazi (SO
2 ) ajraladi. Yong`in paytida sodir bo`lgan moddalar
gazsimon holatda atrofga tarqaladi va atmosferada kimyoviy o`zgarishga uchrab,
ya`ni kislotali yomg`irlar va boshqa moddalar hosil qilib, biosferaga salbiy ta`sir
qiladi.
Ba r c h a bi n o v a in sh o o t lar y o n g i nga c hid a m lil i gi b o ’ y i c h a 5 d a r aja g a b o ’ li n a d i:
I da r a ja y o n gi n g a c h id a m li l i k d a g i bi n ol a rga b arch a k o n s t ru ks i y a la r i
y o n m a y di g a n , y uq o ri y o nginga c h i d a m l i lik c h e g a r a s i ga ( 0 , 5 -2,5 s o a t ) e ga
b o ’ l g a n bi n o l a r ki r ad i ;
I I d a r a ja y o n g i nga c hi d a m l i lik d a g i b i nol a r ga k o ns t r uk t i v e l e m e n tl a r i
5

y o n m a y di g a n , y uq o r i c h id a m l i l i k c h e g a r a s iga ( 0 , 25 - 2 , 0 s o at) ega bino l a r k i r a d i .
I II dara j a y o n g i ng a c hi d a m l i lik d a g i b i no va i n s h oot l a r y on m a y d i g a n v a qi y i n
y on u vchi m a t er i al l a r d a n ta y y o rl a n a d i;
I V da r aj a y o n g i n g a c hi d a m l i lik d a g i b i nol a rg a b a r c h a k o ns t r uk si y a la ri q i y i n
y on u vchi m a t er i a l l a r d a n t a shkil to p g a n b i n ol a r ki r ad i ;
V da r a ja d a g i b i n ola r g a e sa b a rcha k o n s t r uks i y a l ar i y o n u vc h i m a t e r ial la r dan
t ashkil t o pg an b i n ol a r k i r ad i . 2
Yong`in – insonlar hayoti va sog`ligiga tahdid soluvchi, moddiy boyliklar
yo`q qilib tashlanishiga sabab boluvchi nazoratdan chiqib ketgan yonish
jarayonidir.

Yong`inlar uy-joylarda, maktabda odamlarning beparvoligi, ya`ni yong`in
xavfsizligi qoidalari va me`yorlarini bilmasliklari natijasida sodir bo`ladi.
Yong`in sodir bo`lishini oldini olish uni o`chirishdan ko`ra osonroqdir. Buning
uchun yong`in xavfsizligi qoidalariga rioya qilish lozim.
Yong`inni yuzaga keltiruvchi sabablar…
-yong`in xavfsizlgiga rioya qilmaslik,
-joylarda yong`in chiqishiga sabab bo`luvchi yengil alanga oluvchi moddalar
va buyumlarni issiqlik manbai yonida saqlash,
-olov yoqishda yoqilg`i suyuqliklaridan foydalanish,
-elektr asboblarini nazoratsiz qoldirish natijasida tarmoqlar va uskunalardagi
qisqa tutashuv,
-yong`in xavfi mavjud joylarda gulxan yoqish,
-yuvilgan kiyimlarni gaz plita ustida quritish,
2
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – T.: O‘zbekiston, 2016.
6Yonuvchi modda Yonish manbai
Oksidlovchi
(к islorod ) Yong’i
n

-olovdan extiyotsizlik bilan foydalanish,
-pirotexnika vositalari,
-gugurtni bolalar qo`li yetadigan joyda saqlash, yonib turgan gugurt cho`pi va
tamaki qoldig`ini istalgan joyga tashlash,
-shuningdek, xavfli tabiiy jarayonlar (yashin va b.) va
-ataylab o`t qo`yish yong`in sodir bo`lishiga sabab bo`lishi mumkin. (mavzuni
tushuntirish vaqtida xavfli holatlar, yong`in vaqtida qutqaruv jaryonlari
tasvirlangan rangli rasmlardan foydalanish mumkin).
Yodda tuting: Yong`inni dastlabki soniyalarida bir piyola, ikkinchi soniyada
bir chelak suv bilan o`chirish mumkin bo`lsa, bir necha daqiqadan so`ng esa bir
necha tonna suv ham etmay qolishi mumkin.
Ishlab chiqarish korxonalarida yong’inlarni oldini olish ishlarini
tashkillashtirish
1.Bino va inshootlarni avtomatik o’t o’chirish vositalari bilan jihozlashda
ularga kundalik texnik xizmat ko’rsatish ishlarini amalga oshirish;
2.Detallarning, agregatlarning va tayyor maxsulotlarning ustini tozalash va
ularni moysizlantirish uchastkalarida ushbu maqsadda foydalanayotgan
yonuvchan suyuqliklar o’rniga yong’indan xavfsiz texnik yuvish vositalarini
qo’llashni yo’lga qo’yish;
3.Texnologik jarayonda qo’llanayotgan materiallar va vositalarning yonish va
portlash parametrlarini (ko’rsatgichlarini) aniqlash va xonalarda ishlatilayotgan
elektr moslamalarini ishlab chiqarish xonalarining yonuvchanlik va
portlovchanlik sinflariga qarab tanlash;
4.Ishlab chiqarish xonalarida va xavoni xaydash (shamollatish) tizimlarida
yong’in tarqalishining oldini olish maqsadida yong’inga qarshi to’siqlar, tez
harakatga keluvchi to’suvchilar, klapan-shiberlar va zoslonkalarni qo’llash;
7

5.Bino konstruktsiyasining olovga chidamliligini oshirish, yong’indan xavfli
jixozlar va agregatlarni binoning alohida xonalariga ajratib qo’yish yoki ularni
tashqaridagi ochiq maydonlarga chiqarish;
6.Evakuatsiya yo’llarida bezash uchun turli yonuvchan materiallardan
foydalanishni taqiqlash;
7.Yong’indan xavfli ishlab chiqarish binolarida tutunga qarshi tizimlardan
foydalanishni va ilgari o’rnatilgan tutunni haydash tizimlarining doimiy ishlab
turishini ta'minlab berishni yo’lga qo’yish;
8.Sexlar laboratoriyalar va omborxonalarni xavfsizlik belgilari bilan jihozlash,
olov bilan bog’liq bo’lgan ishlarni tartibga solish va hokazolar.
Sanoat korxonalarining yong’in xavfsizligini ta'minlash quyidagi tadbirlarni
amalga oshirish kerak. 3
Yong’inlarni keltirib chiqaruvchi sabablarni quyidagcha ko’rsatib o’tish
mumkin.

T/r Y o ng’in chiqish sabablari Nisbat
(%)
1 Olovdan foydalanishda ehtiyotsizlik (chekish, yonuvchi
moddalarni yoqish, gugurt bilan yoritishdan foydalanish oqibatida) 26
2 Bolalarning o’t bilan o’ynashi oqibatida 14
3 Elektr jihozlari ishlatish qoidalarini buzish oqibatida 13,5
4 Pechka va tutun quvurlarini noto’g’ri o’rnatish oqibati 8,5
5 Payvandlash ishlarida yong’in xavfsizligi qoidalarini buzish
oqibatida 2,3
6 Texnologik jihozlarning boshqarish qoidalarini buzish oqibatida 1,2
2. Bino va inshootlarda yong’in xavfsizligi .
3

M . M. M i r аli m о v “ T u rаr j о y v а j а m о аt b i n о l а r i n i lо y i h а l а s h a s os l a r i ”.
T А Q I, T о sh k е n t , 2 0 1 2 y il .
8

Yonuvchi tizimni ochiq alangasiz yondiruvchi manbadan isitilsa yonuvchi
tizim quyida keltirilgan grafik bo’yicha qizadi. Yonuvchi tizim sekin-asta t
b
tochkadan t
o gacha qiziydi. Bunda t
b - t
o kesimda sarflangan issiqlik yonuvchi
moddani eritishga, parchalashga va bug’latishga sarf bo’ladi. t
o tochkada
oksidlanish boshlanadi va oksidlanish jarayonida yuzaga keladigan issiqlik
hisobiga temperatura jadalroq ko’tarila boshlaydi. Yonuvchi moddadan
ajralayotgan issiqlik atrof-muhitga uzatilayotgan issiqlikdan oshib ketgan vaqtda
moddada, tu
a nuqtada, o’z-o’zidan alangalanish boshlanadi. Tizim temperaturasi
keskin ko’tariladi va t
a nuqtada alanga paydo bo’ladi, temperatura ko’tarilib t
s
nuqtada barqaror yonish boshlanadi, t
s yonish temperaturasi deyiladi.
Yonuvchi modda temperaturaturasining issiqlik
manbasi (ochiq alangasiz) ta’siridan o’zgarishi.
t
b - isish boshlanishi temperaturasi;
t
Q - oksidlanish boshlanish temperaturasi;
t
va - o’z-o’zidan alangalanish
boshlanish temperaturasi;
Baig: t
a - alanga hosil bo’lish
temperaturasi;
t
s - yonish temperaturasi;
tb - ty
a - induksiya davri.
Induksiya davrida yonuvchi aralashma hosil bo’ladi, va bu davr yonuvchi
moddaning yong’in xavfsizligi darajasini aniqlashda katta ahamiyatga ega.
Yonish jarayoni davom etishi uchun yonuvchi modda va oksidlovchining
miqdoriy ko’rsatkichlariga ham ma’lum bir talablar qo’yiladi. Masalan, kimyoviy
har turli tizimlarda yonish to’xtovsiz davom etishi uchun oksidlovchi yetarli
miqdorda to’xtovsiz ravishda yonuvchi modda tomon qoldiq gazlar orasidan o’tib
reaksiyaga kirishishi kerak. Aks holda yonish jarayoni sekinlashadi yoki umuman
to’xtaydi. Demak, tizim faqat yonuvchi modda va oksidlovchining ma’lum bir
miqdoriy nisbatlaridagina yonuvchi bo’ladi. Masalan, benzin bug’lari va havo
9

aralashmasidan iborat tizimda benzin bug’lari hajm jihatdan 0,76...5,4 % tashkil
qilsagina yonuvchi bo’ladi. 4
Bino qurilishida ishlatiladigan qurilish konstruktsiyalarining yong’inga
chidamliligi ularning qanday materialdan tayyorlanganligiga bog’liq. Yong’in
bo’lgan vaqtda alanga bir binodan ikkinchi binoga o’tib ketmasligini ta'minlash
maqsadida yong’inga qarshi oraliqlar tashkil qilinadi. Bunday oraliqlar
belgilanayotganda, asosan, yonma-yon joylashishi mumkin bo’lgan binolarning
yong’inga xavflilik darajasi, konstruktsiyalarining o’tga chidamliligi,
alangalanish maydoni, yong’inga qarshi to’siqlarning mavjudligi, binoning
tuzilishi, ob-havo sharoitlari va boshqalar hisobga olinadi. Har qanday yong’inni
o’chirganda uning kuchayishiga olib kelayotgan omillarni va sharoitni aniqlash
muhimdir. Yonishdan hosil bo’lgan maxsulotlar changsimon moddalar, bug’ va
gazdan iborat bo’ladi. Yuqori harorat ta'sirida qizigan tutun yonish
mahsulotlarining tarqalishiga yordam beradi, natijada xona tutunga to’lib,
yong’inni o’chirishga noqulay sharoit yuzaga keladi. Yong’in vaqtida ajralib
chiqadigan inert gaz va tutunlar zaharli bo’lib, ularning ta'siri yonayotgan
materiallarning turi va kuchiga bog’liq bo’ladi. Bu vaziyatlarda o’tni o’chirish
uchun quyidagi usullar qo’llaniladi:
1.Yonayotgan joyni ko’p miqdorda issiqlik yutuvchi materiallar yordamida
sovutish.
2.Yonayotgan materialni atmosfera havosidan ajratib qo’yish.
3.Yonayotgan joyga kirayotgan havo tarkibidagi kislorod miqdorini
kamaytirish.
4.Maxsus kimyoviy vositalarni qo’llash.
Yong’inni o’chiradigan birlamchi va statsionar vositalar mavjud.
4

Х .А. А зимо в Бино ва иншоотларда ён ғ
ин хавфсизлиги
10

Birlamchi o’t o’chirish vositalariga chelak, suvli bochka, belkurak, qumli
yashik, yonmaydigan namat materiali va boshqalar misol bo’ladi.
Statsionar o’t o’chirish vositalariga ko’pik generatorlari, o’t o’chirish
mashinalari, gidrantlar, suv bug’lari, kimyoviy va mexanik ko’piklar, inert va
yonmaydigan gazlar, qattiq yoki kukunsimon materiallar, maxsus kimyoviy
moddalar va aralashmalar kiradi.
Avtomatik o’t o’chirish vositalari. Avtomatik o’t o’chirish tizimiga sprinkler
qurilmalari kiradi. Ular asosan, yong’in xavfi yuqori bo’lgan sanoat
korxonalarida o’rnatiladi. Sprinkler qurilmalari joylashtirilgan xonalarga bosim
ostida suv o’tkazuvchi quvurlar va bu quvurlarga sprinkler qalpog’i o’rnatiladi.
Yong’in sodir bo’lsa, issiqlik ta'sirida sprinkler ishga tushadi, ya'ni suv chiqish
tirqishi ochilib suv sepa boshlaydi. Suv chiqarish teshigidan ma'lum masofaga
o’rnatilgan doira shaklidagi to’siq suvning keng ko’lamda sachrashini
ta'minlaydi. Har bir sprinkler boshchasi 6-12m.kv. maydonga suv sachratib, o’t
o’chirishni ta'minlaydi. Bunday qurilmalar o’rnatilgan korxonalarda sodir bo’lgan
yong’inlarning 90% o’t o’chirish komandalari kelgunga qadar o’chirilishi
mumkin.
Sprinkler qurilmalari bilan bir qatorda drencher qurilmalari ham mavjud.
Bu qurilmalarning sprinkler qurilmalaridan farqi-unda yengil eruvchan qulfli
qurilma joylashtirilmaydi. Ularni ishlatish, asosan, suv o’tkazish kranlarini ochish
yo’li bilan amalga oshiriladi. 5
5

M . M. M i r аli m о v “ T u rаr j о y v а j а m о аt b i n о l а r i n i lо y i h а l а s h a s os l a r i ”.
TАQ I, T оsh k е n t , 2 0 1 2 y il .
11

ЁнғинЁнғин хавфсизлинихавфсизлини таъминлашдатаъминлашда
муҳандисликмуҳандислик муҳофазасимуҳофазаси
•• ЁнғинданЁнғиндан вава тутундантутундан сигналсигнал берувчиберувчи
қурилмаларқурилмалар ўрнатишўрнатиш
ИкарИкар --55РР
Yong’in xavfsizligi vositalari bilan ta'minlash va ularni ishlatilishi
Yong’inning rivojlanishini oldini olishda nafaqat uning tezligini pasaytirish,
balki o’t o’chirish usul va vositalarini tanlash ham muhim ahamiyatga ega.
Yonish jarayoni pasaytirish uchun yonuvchan qismlarning tarkibini kamaytirish,
oksidlovchilarni (havo kislorodi), jarayonning haroratini pasaytirish yoki yonish
reaktsiyasiga qarshi energiyani ko’paytirish zarur. Shuning uchun, bugungi kunda
quyidagi o’t o’chirish usullaridan biri qo’llanadi.
12

3. Bino va inshootlarda qurulushda yong’indan himoya lovchi tarkibli
materiallarning ishlatilishi
Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov rahnamoligida mamlakatimizda yong‘in
xavfsizligini ta’minlash, nazorat qilib bo‘lmaydigan yong‘inlarning oldini olishga
doir keng ko‘lamli profilaktika ishlarini bajarish, yong‘in o‘chirish xizmatini
texnik va texnologik jihozlash, bu borada yuqori malakali mutaxassislarni
tayyorlash, yong‘inlarning oldini olish hamda ularni bartaraf etishga doir
samarali, iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq va texnik asoslangan vositalarni
joriy etish bo‘yicha salmoqli ishlar amalga oshirilmoqda. Ushbu keng ko‘lamli
ishlarni mustahkam me’yoriy-huquqiy asoslarni yaratmasdan turib, hayotga
bosqichma-bosqich va tizimli ravishda tatbiq etib bo‘lmaydi.
– Ilgari amalda bo‘lgan Sanoat korxonalari va boshqa ob’ektlardagi yong‘in-
texnik komissiyalari to‘g‘risidagi nizomga muvofiq, bunday komissiyalar
mahalliy sharoitdan kelib chiqqan holda, davlat yong‘in nazorati organlari
taklifiga binoan nafaqat sanoat ob’ektlarida, balki ilmiy-tadqiqot institutlari,
o‘quv yurtlari, davolash, sog‘lomlashtirish muassasalari, mehmonxonalar,
teleradio uzatish markazlari, yirik aloqa tarmoqlari, aeroportlar va temir yo‘l
vokzallarida tashkil etilgan.
Yong‘in-texnik komissiyalarining huquqlari va javobgarligining belgilanishi
eng muhim yangiliklardan biri bo‘ldi. Endi ular kunning istalgan vaqtida
tashkilotning ishlab chiqarish, xizmat va maishiy binolarini hech bir moneliksiz
ko‘zdan kechirish, yong‘inga qarshi xavfsizlik choralari buzilishi aniqlangan
taqdirda, muayyan uskunalar ishlashini to‘xtatish, aybdorlardan yozma
tushuntirish xatlarini talab qilish hamda ularni ishdan chetlatish masalasini
ko‘tarish huquqiga ega.
– Ayni paytda qator rivojlangan davlatlarda maxsus o‘qitilgan fuqarolardan
iborat “ko‘ngilli yong‘in o‘chiruvchilar” faoliyati tashkil etilgan. Bu borada
mamlakatimizda qanday ishlar amalga oshirilmoqda?
13

Shunday qilib, ko‘ngilli yong‘indan saqlash xizmati bo‘linmalari yong‘inni
o‘chirish texnikasi va transport vositalaridan foydalanmaydigan ko‘ngilli
yong‘indan saqlash drujinalari hamda yong‘inni o‘chirish texnikasi va transport
vositalaridan foydalanadigan ko‘ngilli yong‘indan saqlash komandalari shaklida
tashkil etiladi hamda tegishli ma’muriy-hududiy birlikning yong‘in xavfsizligini
ta’minlash tizimiga kiritiladi.
Ko‘ngilli yong‘in o‘chiruvchilar safiga o‘zining ishchanligi va yuksak
ma’naviyati, shuningdek, yong‘inlarni o‘chirish va ularning oldini olish bilan
bog‘liq vazifalarni bajarishga salomatligi to‘g‘ri keladigan, 18 yoshga to‘lgan
O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari ko‘ngilli ravishda yakka tartibda qabul
qilinadi. Ular saralashda qatnashish uchun pasporti, ma’lumoti haqida diplom
nusxasi, sog‘lig‘i to‘g‘risida ma’lumotnoma ilova qilingan yozma ariza beradi.
Bunda aholi punktining ko‘ngilli yong‘indan saqlash xizmati ishtirokchisi uchun
uning shu aholi punktida doimiy yashashi va ish joyi mavjud bo‘lishi majburiy
shart hisoblanadi. Bu ko‘ngilli yong‘in o‘chiruvchi yig‘in punktiga sanoqli
daqiqalarda yetib kelishi va u yerdan boshqalar bilan birgalikda yong‘in chiqqan
joyga borishi uchun zarurdir.
Yong’inning oldini olish chora tadbirlari:
-tashkilot va muassasalarda doimiy ravishda tekshiruvlar o’tkazish, yong’in
chiqishi portlashlarga sabab bo’ladigan kamchiliklarni zudlik bilan bartaraf etish;
-qurilish me'yorlari va qoidalari, davlat standartlariga doir maxsus
ko’rsatmalarni so’zsiz bajarish;
-yong’indan muhofaza qiluvchi idoralarning xodimlari bergan ko’rsatmalarni
bajarish, eng asosiysi yon g’ inga olib keluvchi vaziyatlarni maxsus kuchlar
tomonidan birinchi marta bartaraf etish bo’yicha qilinadigan ishlarni bajarish;
-muntazam tarzda davlat maxsus tekshiruv idoralari tomonidan ko’rsatilgan
kamchiliklarni bartaraf etish va ularga yo’l qo’ymaslik;
14

-yong’inni bartaraf etish chora-tadbirlarini bilish, qolaversa, yong’inni
o’chirish uchun 1daqiqada bir piyola, 2-daqiqada bir chelak suv yetarli bo’lishini,
3 daqiqada esa bir sisterna suv ham yetmay qolishi mumkinligini yodda saqlang;
-muntazam ravishda aholini yong’innig oldini olish chora-tadbirlarini
bajarishga va boshqalardan ham talab qilishga o’rgatishdan iborat;
Yong’inga qarshi to’siqlar, bino va inshootlar orasidagi bo’shliq-
masofalar.
Binoda sodir bo’lgan yong’inning tarqalishini cheklaydigan moslamalar
yong’inga qarshi devorlar deyiladi. Ularga yong’inga qarshi devorlar
(brandmauer), yo’laklar, to’siqlar, tambur, shlyuzlar, eshiklar, darvozalar,
derazalar, lyuklar, klaranlar misol bo’la oladi.
Yong’inga qarshi to’siqlar yonmaydigan materiallardan tayyorlangan va o’tga
chidamlilik darajasi talabga muvofiq bo’lishi kerak. Masalan devorlar uchun- 2,5
soat, eshik, deraza va darvozalar uchun- 1,2 soat bo’lishi hisobga olingan.
Yong’inning bir bino, inshootdan boshqa joyga o’tib tarqalishidan
ogohlantirish maqsadida qurilish norma va qoidalariga asosan ma’lum masofada
yong’indan himoya bo’shlig’i hisobga olinadi. Oraliq masofa bo’shlig’i miqdori
bino, inshootlarning o’tga chidamlilik darajasiga, korxonaning yong’in xavfsizligi
kategoriyasiga, binoning hajmiga qavatlar soniga va maydoniga bog’liq. Omborlar
uchun oraliq masofani belgilanishda saqlanadigan moddalarning xavfliligini,
omborning hajmi, joylanishi hisobga olinadi.
Yirik ob’ektlarni yong’indan muhofaza qilish tadbirlari:
1. Avtomatik signalizatsiya o’rnatish.
2. Gidrantlar o’rnatish.
O’t o’chirgichlar sonini ko’paytirish.
15

Texnologik jarayonlar va texnik uskunalar o’z faoliyati davomida ma’lum
miqdorda atrof muxitga hamda ishchi xodimlarga o’zini salbiy ta’sirini
ko’rsatishi mumkin. Bunday hollarni oldini olish maqsadida ishlab chiqarishda
chiqindi chiqmaydigan hamda atrof-muhitga zarar etkazmaydigan zamonaviy
uskunalarni hamda texnologik yangiliklarni joriy qilish kerak. Hamma ob’ektlar
portlash, yonuvchi portlovchi va yong’in xavfiga ko’ra 6 ta toifaga bo’linadi,
shundan A, B, V toifaga tegishli ob’ektlar o’ta xavfli hisoblanadi.
A toifa -neftni qayta ishlovchi zavodlar, kimyoviy korxonalar, neft mahsulotlari
omborlari.
B toifa -temir kukuni, shakar kukuni, tegirmon ayrim qismlari.
V toifa -o’rmon kesuvchi, daraxtlarni qayta ishlovchi, mebel ishlab chiqaruvchi
korxonalar. 6
Bino qurilishida ishlatiladigan qurilish konstruktsiyalarining yong’inga
chidamliligi ularning qanday materialdan tayyorlanganligiga bog’liq.Yong’in
bo’lgan vaqtda alanga bir binodan ikkinchi binoga o’tib ketmasligini ta’minlash
maqsadida yong’inga qarshi oraliqlar tashkil qilinadi.Bunday oraliqlar
belgilanayotganda, asosan, yonma-yon joylashishi mumkin bo’lgan binolarning
yong’inga xavflilik darajasi, konstruktsiyalarining o’tga chidamliligi,
alangalanish maydoni, yong’inga qarshi to’siqlarning mavjudligi, binoning
tuzilishi, ob-havo sharoitlari va boshqalar hisobga olinadi. Har qanday yong’inni
o’chirganda uning kuchayishiga olib kelayotgan omillarni va sharoitni aniqlash
muhimdir. Yonishdan hosil bo’lgan maxsulotlar changsimon moddalar, bug’ va
gazdan iborat bo’ladi. Yuqori harorat ta’sirida qizigan tutun yonish
mahsulotlarining tarqalishiga yordam beradi, natijada xona tutunga to’lib,
yong’inni o’chirishga noqulay sharoit yuzaga keladi. Yong’in vaqtida ajralib
chiqadigan inert gaz va tutunlar zaharli bo’lib, ularning ta’siri yonayotgan
6

К anstruksion М ateriallar Texnalogiyasi S а n оа t k о r хо n а l а rining m а’ muriy - m а ishiy bin о l а ri . T о shk е nt 1998-yil. 76-bet
16

materiallarning turi va kuchiga bog’liq bo’ladi. Bu vaziyatlarda o’tni o’chirish
uchun quyidagi usullar qo’llaniladi:
1.Yonayotgan joyni ko’p miqdorda issiqlik yutuvchi materiallar yordamida
sovutish.
2.Yonayotgan materialni atmosfera havosidan ajratib qo’yish.
3.Yonayotgan joyga kirayotgan havo tarkibidagi kislorod miqdorini
kamaytirish.
4.Maxsus kimyoviy vositalarni qo’llash.
Yong’inni o’chiradigan birlamchi va statsionar vositalar mavjud.
Birlamchi o’t o’chirish vositalariga chelak, suvli bochka, belkurak, qumli
yashik, yonmaydigan namat materiali va boshqalar misol bo’ladi.
Statsionar o’t o’chirish vositalariga ko’pik generatorlari, o’t o’chirish
mashinalari, gidrantlar, suv bug’lari, kimyoviy va mexanik ko’piklar, inert va
yonmaydigan gazlar, qattiq yoki kukunsimon materiallar, maxsus kimyoviy
moddalar va aralashmalar kiradi.
Yo g ’ o c h v a b o sh q a y o n u v ch i m a t er i al l a r n i n g y on g i ng a c hi d a m l i l ik d ar a j a s i
b ir ne c h a y o ’ l la r o r q a l i o s hi r i lis h i m u m k i n , ju m l adan: 1 m 2
y u zad ag i y og ’ o c h
k o n st ru k siya ga 7 5 k g q u ruq t u zn i ng s u vd a g i a ralash m a si ni m a x s us i d is h larda
s i ng d i r ish y oki 1 m 2
y og ’ o c h ga 5 0 kg q u r u q tuzni i s s i q-sovuq v a n n a l a r d a
singd i r ish o r qa l i ; y on g i n d a n hi m o y al ov c hi tuz l a rni n g s u v d a g i a r a l a s h m a s i bilan
( 100 gr q u r uq t u z 1 m 2
y u z a g a ) m a t e ri a llar g a y uz a i s h l o v b e ri s h ; y o n g i n d a n
h i m o y a l o vchi b o ’y o ql a r, s u y uq sh i sh a , t u p r oq l i a r a l as h m a v a b o s hq a s h u k a b i l a r
bi l an y u z a ish l o v b e r is h ; t up r o q l i g a rq o ns bi l an s u v a s h , g a r q o n s t o la l i p li t ala r
o ’ rnatis h , a sb e s tose m e nt m a te r ia ll a r q o p l as h . 7
7

M . M. M i r аli m о v “ T u rаr j о y v а j а m о аt b i n о l а r i n i lо y i h а l а s h a s os l a r i ”.
TАQ I, T оsh k е n t , 2 0 1 2 y il .
17

K o r i do r l a r, y o ’ l ak l a r , z i n a l a r v a I I h a m d a I V y ong in g a c h i da m li l i l i k
da r a j as i d a g i y o rda m c h i b i n o l ar si r t ig a y o ngind a n h i m o y a l o v c h i q o p l a m a l a r b il a n
i s hl o v b e ri s h t a k i qla n a di. Yongin d an hi m o y al ov c hi q o p l a m a l a r a t m o sf e r a g a
c hi d a m li , n a m l i kg a c hi d a m li v a nam b o ’ l m a g a n m uh i t ga ch i d a m l i b o ’ lis h i
m u m ki n . A t m osf e r aga ch i d a m l i q o p l a m a l a rga p e r x lo r v i n i l b u y o ql a r P X VO , ISX,
X L; na m l i k ga ch i d a m l i q o p l a m a l a rga X D -SJ m ar kal i b u y o ql a r ; na m e m as
m uh i t ga ch ida m li q o pla m a l a r g a X L -K t a r q o n i dagi, S K-L m ar kali si l ik a t
b u y o ql a r , s up e r f osfat va s ho ’ r t up r o q l i s u rk a m a l a r kirad i.
En g ke ng t arqa lg an o ’t o ’ c h i r i s h modd a l a r ig a su v , su v b u g ’ i ,
u gl ek i slo t a , na m l a g i ch l a r , x i m i y a viy v a h av o - m e xan ik k o ’p i k la r , g a l o i d
t a r ki b li u g l ev o d orodlar, k u k u n t a r ki b l i a r a l ashm a l ar , ug l e ro d ikki o ksid i ,
b r o m e ti l b i r ik m a la r, i n e r t g a z l a r va b o s hqa m e xa n i k v o sita la r ( q u m , t u p ro q ,
b r e zent v a h.k) k i r a di .
O’t o ’ ch irish m o d d a l a ri q u yi d a g i c h a t a s n i flanadi :
Y on g’i n n i o ’ c hirish usu l i ga k o ’ra – sov u t u v chi ( s uv va q at tiq u glekislot a ) ;
su y u lt i r ilu v c h i , y a ’ n i y o n g in z on a s idagi k i sl o r od m i q d orini k a m a y t i r is h ( m a ’ l u m
m iq d o r d agi u gl e k isl o t a gaz i , y up q a z a r r ali su v , s u v b ug ’ i y oki in ert gaz
a r a l a sh m a si ) ; i z o l y a t si y a lov c h i ( y o n i s h zo n a s i , a t r of m u h it bilan ko ’ p ik y o k i
k u k u n p a r d a s i h o s il q il i sh o r q a l i i zo l y a ts i y alan a di ) ; i n g i b i r xusus i y a t li ( t a r k i bi
br o m e t il, d i b r o m t e t r a f t o r e t a n v a b r o m m et i l dan ib o r a t g a l o i d t a r ki b l i
u g l e vo do r odlar, t a rk i bi 3 , 5-4 ND fr e o n dan i bo r a t m od d a l a r v a b . );
E l e kt r o ’ t k a zu v c h a n l ig i b o ’yicha – e l e k t r o ’ t k a z u v c h i (s u v , s uv bug ’ i v a
k o ’ pik); e l e kt r o ’ tk a z m a y di g a n ( g a z l ar va k u k u n l ar ) ;
Z ah a r lil i g i bo ’ yicha – z a x a r s iz ( su v , k u p i k v a kukun l a r ), k a m za x a r li
( ug l ek i slo t a v a a z ot) v a zax a r li ( 3 , 5-b r o m e t il, fr e o n t a r k i b l i ). 8
8
?
Х .А. А зимо в Бино ва иншоотларда ён ғ ин хавфсизлиги
18

Yong’in va portlashlarning asosiy sabablari va turlari:
-yong’in xavfsizligi qoidalariga amal qilmaslik;
-fuqarolarning loqaydligi, e'tiborsizligi;
-elektr simlarining nosozligi;
-gaz, ko’mir, o’tin bilan isitiladigan vositalar;
-bolalarning o’t bilan o’ynashlari;
-qasddan o’t qo’yishlar;
-boshqa sabablar.
Eng asosiysi shundaki, fuqarolarimizning o’zlari yong’in sababchisi bo’lib
qolishadi.
Yong’inning tez keng tus olish sabablari:
1. Yong’inning sodir bo’lganligi omillari;
2. Yong’in sodir bo’lgan joylarda, yon-atrofning qizib ketishi;
3. Yong’inda yonayotgan jismlardan chiqayotgan tutun va zaharli moddalar;
4. Yong’in sodir bo’lgan joylarda va tevarak-atroflarda havo haroratining
o’zgarishi.

4. Bino va inshootlarda qurulushda yong’indan himoya lovchi tarkibli
materiallardan foydalanish
19

Bino yoki inshootning o’tga chidamliligi ularning quyidagi asosiy qismlari:
yong’inga qarshi devorlar (brandmauerlar), ko’tarib turuvchi va o’zini o’zi
ko’tarib turuvchi devorlar, zina kataklari devorlari, o’rnatma panel devorlari,
karkas devorlar faxverkinning to’ldirgichi, ko’taruvchi pardevorlar, qavat-lararo
va chordoq yopmalari hamda tomlarning o’tga chidamli-ligi bilan belgilanadi.
Turar joylarda chiqadigan Yong’inlar katta moddiy zarar etkazadi va umumiy
Yong’inlar miqdorining 50% ini tashkil etadi. Uylarda (binolarda) Yong’in
chiqishiga asosan elektr va gaz jixozlaridan, sanoat hamda uy-ro’zgor
priborlaridan foydalanish qoidalarining buzilishi va boshqalar sabab bo’ladi.
-tashkilot va muassasalarda doimiy ravishda tekshiruvlar o’tkazish, yong’in
chiqishi portlashlarga sabab bo’ladigan kamchiliklarni zudlik bilan bartaraf etish;
-qurilish me'yorlari va qoidalari, davlat standartlariga doir maxsus
ko’rsatmalarni so’zsiz bajarish;
-yong’indan muhofaza qiluvchi idoralarning xodimlari bergan ko’rsatmalarni
bajarish, eng asosiysi yon g’ inga olib keluvchi vaziyatlarni maxsus kuchlar
tomonidan birinchi marta bartaraf etish bo’yicha qilinadigan ishlarni bajarish;
-muntazam tarzda davlat maxsus tekshiruv idoralari tomonidan ko’rsatilgan
kamchiliklarni bartaraf etish va ularga yo’l qo’ymaslik;
-yong’inni bartaraf etish chora-tadbirlarini bilish, qolaversa, yong’inni
o’chirish uchun 1daqiqada bir piyola, 2-daqiqada bir chelak suv yetarli bo’lishini,
3 daqiqada esa bir sisterna suv ham yetmay qolishi mumkinligini yodda saqlang;
-muntazam ravishda aholini yong’innig oldini olish chora-tadbirlarini
bajarishga va boshqalardan ham talab qilishga o’rgatishdan iborat. 9
Sanoat korxonalarining yong’in xavfsizligini ta'minlash quyidagi tadbirlarni
amalga oshirish kerak:
9

Karimov I.A. «O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» T. «O’zbekiston», 1997
yil.
20

Yong‘inlarni keltirib chiqaruvchi sabablarni quyidagcha ko‘rsatib o‘tish
mumkin .
T
/r YOng‘in chiqish sabablari Nisbat
(%)

1 Olovdan foydalanishda ehtiyotsizlik (chekish, yonuvchi
moddalarni yoqish, gugurt bilan yoritishdan foydalanish
oqibatida) 26

2 Bolalarning o‘t bilan o‘ynashi oqibatida 14

3 Elektr jihozlari ishlatish qoidalarini buzish oqibatida 13,5

4 Pechka va tutun quvurlarini noto‘g‘ri o‘rnatish oqibati 8,5

5 Payvandlash ishlarida yong‘in xavfsizligi qoidalarini
buzish oqibatida 2,3

6 Texnologik jihozlarning boshqarish qoidalarini buzish
oqibatida 1,2
Tibbiyotda kuyishning bir necha turi mavjud. SHu sabab ularning ayrim
turlari hamda ulardan jabrlanganlarga yordam haqida aytib o‘tamiz.
1. Qaynoq suv va turli issiq suyuqliklardan kuyish shu bilan
xarakterlanadiki, bunda eng baland harorat 100 gradusdan oshmaydi. Ularning
intensivligi, ta’sir muddati uncha katta bo‘lmaydi, shuning uchun ham bu hollarda
yuza kuyishlar ro‘y beradi
2. Issiq bug‘dan kuyganda jarohat kamdan kam hollarda teri ichiga o‘tadi,
teri yuzasida esa uning sathi katta (60 % gacha va undan ortiq) bo‘ladi.
21

3. Kuyishlar yana issiq kleysimon va yopishqoq moddalardan ham
bo‘lishi mumkin ( masalan, issiq elimdan, bitum va boshqalar). Issiq massalar
badanga yopishib qolib, uzoq muddat davomida jarohatning tubiga yomon ta’sir
qiladi.
4. Y o ng‘indan kelib chiqadigan kuyishlar eng og‘ir kuyishlardan hisoblanadi.
Jabrlanuvchining kiyim kechagi yonishi oqibatida (ba’zan tez yonadigan
suyuqliklarga namiqqan) jarohatning tarqalishi va ichkariga o‘tib ketishi
kuchayadi. Bolalar va qariyalarda yong‘in oqibatida tarqalgan kuyishlar
birmuncha og‘ir kechadi.
5. Erigan metalldan kuyishlar chuqur kuyishlardan bo‘lib, (III- IV darajali),
bunda faqatgina teri emas, teri osti qavatlari (teri osti biriktiruvchi to‘qimasi,
paylar, mushaklar va hatto suyaklar) ham kuyadi. Bunday kuyishning yoyilib
ketishi cheklangan holda bo‘ladi, shuning uchun ham kuyish kasalligi sodir
bo‘lmaydi. Etiologik omil tabiatiga ko‘ra issiq predmetlardan kuyishlar (kontaktli
kuyishlar) kuyishning boshqa ko‘rinishlari ichida ajralib turadi.
Havoning tarkibida kislorod miqdori 21 % dan 14...16 % ga pasaysa yonish
to’xtaydi va tutash boshlanadi, agarda kislorod miqdori 8...10 % ga kamaysa
tutash ham to’xtaydi. 10
HISOB QISMI
Sinash uchun texnologik jarayonda kamida ikkita bir xil namuna olinadi va
ularning sirtiga kuzatuv asbob va moslamalar o’rnatiladi. Isitish sharoiti va sinov
uskunasi.
10

M . M. M i r аli m о v “ T u rаr j о y v а j а m о аt b i n о l а r i n i lо y i h а l а s h a s os l a r i ”.
TАQ I, T оsh k е n t , 2 0 1 2 y il .
22

Qurilmalarni o’tga chidamlilik darajasini aniqlash uskunalari.
A-devorni yuksiz holatda sinash; B- tomyopgich plitasini yuk ta’sirida sinash;
V- ustun yoki devorni yuk ta’sirida sinash.
1-olov kamerasi, 2-sinalayotgan namuna, 3- telejka, 4-namunaga qo’yilgan
yuk.
Analitik usul yordamida qurilmalarni o’tga chidamlilik chegerasini birinchi
marotaba Murashov V.I. tomonidan taklif etilgan.
P
t = R
o *t
Bunda P
t – talab darajasidagi o’tga chidamlilik chegarasi, soat ;
R
o – o’tga chidamlilikoeffitsienti ;
T – yong’inni davom etish vaqti, soat.
Yong’in sharoitida erkin yonish vaqti quymdagi ifoda orqali aniqlanadi:
Bunda Q - yong’inda ajralib chiqayotgan issiqlik miqdori, kDj/kg;
p - yonuvchi moddaning hajm og’irligi (zichligi), kg/m 3
;
W
B - yonuvchi moddaning hajmi, m 3
;
g
yon -yonhinni solishtirma issiqligi, Vt/m 2
;
23

F
yon - yonayotgan sirtning sadhi, m 2
.
M.Ya. Roytmanning ta’kidlashicha, qurilmalarni o’tga chidamlilik darajasini
aniqlashda, olovni o’chirish jarayonini birga inobatga olish, zarur omillardan
hisoblanadi. Elektr qurilmaning statsionar konstruktiv himoya qurilmalari
blokirovka, signalizatsiya, yerga tutashuv, zanulenie va hokazodan iborat.

Xulosa
Men yuqorida ko’rsatilgan mavzuni o’rganish jarayonida adabiyotlarni
o’rganib taxliliy malumotlar va internet malumotlari bilan tanishib quydagi
xulosaga keldim.
1. Bino va Inshootlar xaqida umumiy tushunchani biz yoshlarga bilishimiz
ekanligi va muximligini.
2. Bino va Inshootlar xaqidagi meyoriy xujjatlar tuzilishini va kerakligini.
24

3. Bino va Inshootlar qurilishida yo ng’in xafsizligi qoydalarini qanchalik
o’rinliligini
4.O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi Davlat yong‘in xavfsizligi
xizmatining tegishli ma’muriy-hududiy birliklar yong‘in xavfsizligini ta’minlash,
ularning yong‘inlarni o‘chirishga tayyorgarlik holati, shuningdek, yong‘inlarning
oldini olish ishlarini amalga oshirishini nazorat qilish bo‘yicha sa’y-
harakatlarni muvofiqlashtirish ishlari ijrosi xaqida.
5.Yong’in xafsizligi qoydalari to’g’risidagi O’zbekiston respublikasida qabul
qilingan qonunlar qarorlar va ularni insonlar xayotida muxim axamyatga egalini
o’qidim va tushundim .
Yong‘inni inert gazlar bilan o‘chirish. Yong‘inni o‘chirish uchun inert
aralashmalar suv bug‘i, karbon dioksidi, azod, argon, tutun gaz, gallagen
birikmali moddalar ishlatiladi, ya’ni brom etil, xlorberamital, brometilferom va
boshqalar.
Yong‘inni kukun moddalar bilan o‘chirish. Yong‘inni o‘chirishda natriy
karbonat, natriy biokorbonat, fosfor kislotalar, kaliy, amina birikmalar ishlatiladi.
Ular o‘tni o‘chirish qobiliyatiga ega. Suv,ko‘pik bilan uchmaydigan yong‘inni
kukun bilan o‘chirish mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
1. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – T.: O‘zbekiston, 2016.
2. O‘zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi. Toshkent, 1996-y.
3. O‘zbekiston Respublikasining «Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida»gi
Qonuni. Toshkent, l 993-y
25

4. Karimov I.A. «O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid,
barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» T. «O’zbekiston», 1997 yil.
5. Karimov I.A. «Yangiga ishlash va fikrlash davr talabi» T. O’zbekiston,
1997 yil.
6. Karimov I.A. «Xavfsizlik va taraqqiyot yo’lida» Toshkent, 1995 - yil.
7. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz.-Toshkent: O’zbekiston, 2016.
8. Мирахмедов М. Тендер/Уqув qo’лланма// - Тошкент: ТошТЙМИ,
2003.
9. M . M. M i r аli m о v “ T u rаr j о y v а j а m о аt b i n о l а r i n i lо y i h а l а s h
a s os l a r i ”. TАQ I, T оsh k е n t , 2 0 1 2 y il .
10. X.A. Azimov bino va inshootlarda yong’in xavfsizligi
26

Купить