Дата регистрации 03 Март 2024
7 ПродажBioxilma-xillikni saqlash va undan barqaror foydalanish shart - sharoitlari
![ADABIYOTLAR TAHLILI
Olib borayotgan izlanishlar orasida flora va fauna tarkibini inventarizasiya
qilish asosiy o‘rin tutadi va bu boradagi faoliyatimiz Biologik xilma-xillik
bo‘yicha qabul qilingan xalqaro Konvenqiyaning (Rio-de Janeyro, 1992) 7 bandi
talablariga javob beradi. Keng ko‘lamli tadqiqotlar o‘simliklarning ayrim
taksonomik guruhlari va O‘zbekistonning turli tabiiy-ma’muriy hududlarining
florasini tadqiq etishga qaratilgan. Umuman, O‘zbekistonda o‘simliklarning
4500, zamburug‘larning 200 dan ziyod, umurtqali hayvonlarning 700 dan
ziyod, umurtqasizlarning 15000 dan ziyod turlari aniqlangan. Yaqin yillar
davomida O‘zbekiston florasida noyob, kamyob va endem turlarga boy
bo‘lgan bir qator o‘simlik oilalarining keng ko‘lamli tahlili yakunlandi. Ular
orasida yovvoyi piyozlar va lolalarni o‘rganishga bag‘ishlangan tadqiqotlarni
misol tariqasida keltirish mumkin. Olingan natijalarning asosiy qismi jahon
andozalari talablariga javob berib, o‘tgan qisqa vaqt mobaynida ilgari fan
uchun noma’lum bo‘lgan bir necha yangi turlarning kashf etilishi bilan ajralib
turadi [2].
Oxirgi besh yil davomida G‘arbiy Tiyonshon, ya’ni Toshkent va
Namangan viloyatlarining tog‘ va tog‘oldi hududlari, Nurota tizmasi,
Surxondaryo viloyatining Boysun va Sherobod tumanlarining tog‘ floralari,
Qizilqum cho‘lining florasini aniqlashga qaratilgan ilmiy izlanishlar
yakunlandi. Shuningdek, o‘simliklar qoplami tarkibidagi xo‘jalikda ahamiyatli
bo‘lgan o‘simlik guruhlarini tadqiq etishga katta e’tibor qaratilmoqda.
Jumladan, G‘arbiy Tiyonshon florasidagi dorivor o‘simlik turlarining tarkibi
aniqlandi va ularning tabiiy zahiralari o‘rganildi. Shu kabi tadqiqotlar hozirgi
kunda Jizzax viloyatining Zomin va Forish tumanlarida, Qoraqalpog‘iston
Respublikasi hududida olib borilmoqda [3].
Botanika bog‘i – turli-xil (endem, yo‘qolib borayotgan, “Qizil kitob” ga
kiritilgan, manzarali, dorivor, oziq-ovqat, em-hashak sifatida foydalaniladigan)
o‘simliklar kollekqiyasi mavjud bo‘lgan, o‘simliklar dunyosi xilma-xilligini, ularni
5](https://docx.uz/documents/a9f10704-5696-4a1e-bb5b-49ca4d310ef9/page_5.png?v=1)
![boyitishni, saqlashni o‘rganadigan, botanika sohasidagi ilmiy tadqiqotlarni
tashviqot qiladigan, ekologik va madaniy-ma’rifiy tarbiyani rivojlantiradigan
ilmiy tadqiqot muassasasidir [4].
Tabiatni muhofaza qilish hamda barqaror rivojlanish uchun biologik
xilmaxillikni saqlab qolishning o‘ta muhimligiga katta ahamiyat bergan holda,
1995 yilda O‘zbekiston Respublikasi “Biologik xilmaxillik to‘g‘risida”gi
Konventsiyaga a’zo bo‘ldi. 1998 yili hukumatimiz tomonidan “O‘zbekiston
Respublikasining biologik xilmaxillikni saqlash bo‘yicha Milliy strategiya va
Harakatlar rejasi”ning qabul qilinishi asnosida Konventsiya doirasidagi
majburiyatlarni bajarish yo‘lida ilk qadam tashlandi. Mamlakat umumiy
maydonining 10 foizidan ortig‘ida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning
barqaror tizimini yaratish mazkur strategiyaning asosiy vazifalaridan biri
hisoblanadi [5].
Aloxida muhofaza qilinadigan hududlar tizimi nafaqat yashab qolishi kerak,
balki rivojlanishi ham kerak, qaysiki tabiat muhofazasi uchun yangi ijtimoiy -
iqtisodiy va siyosiy realliklarga javob beradigan, yangi konseptual va metodologik
yondashishlarni ishlab chiqish nihoyatda zarurdir. Tizim o‘zini saqlash uchun
qilingan harakatlarni qoplashi, mamlakat rivojlanishini barqarorligi uchun aniq
ko‘rinadigan foyda bilan ta'minlashi zarur. Respublika fuqorolariga iqtisodiy va
ijtimoiy foyda keltirishi, ayniqsa qishloqda yashovchilaga, tabiiy landshaftlar va
bioxilma-xillikni asrashni taminlashi zarur bo‘ladi, bularsiz kelajak avlodlarning
iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy manfaatlarini qondirib bo‘lmaydi [11].
Shunday qilib,muhofaza qilinadigan hududlarni qayta ko‘rib chiqish,qayta
tuzish va kengaytirish,besh yil mobaynida (1998-2002y) olib borilgan [8].
O’simliklar filogeniyasini o’rganish bo’yicha ilmiy ishlar olib borilgan va
olib borilmoqda. So’nggi 20 yil mobaynida izchil ravishda shifobaxsh
o’simliklar o’rganilib kelingan (xam maxalliy, xam boshqa erlarda usadigan)
Markaziy Osiyoning endemik, noyob va yo’qolib borayotgan o’simlik turlariga
aloxida e’tibor berilmoqda [9].
6](https://docx.uz/documents/a9f10704-5696-4a1e-bb5b-49ca4d310ef9/page_6.png?v=1)
![Xalq xo’jaligiga 400 ga yaqin dekorativ, o’rmon, mevali va shifobaxsh
butali va o’tsimon o’simlik va daraxt turlari joriy etildi [6].
Ular jumlasiga “Tabiatni muxofaza qilish to’g’risida” (1992-y), “Suv va
suvdan foydalanish to’g’risida” (1993-y), “Yerosti boyliklari to’g’risida” (2002-y),
“Atmosfera havosini muxofaza qilish to’g’risida” (1996-y), “O’simliklar dunyosini
muxofaza qilish va undan foydalanish to’g’risida” (1997-y), “Hayvonot dunyosini
muxofaza qilish va undan foydalanish to’g’risida” (1997-y), “Yer kodeksi”(1998-
y), “O’rmon to’g’risida” (1999-y), “Ekologik ekspertiza to’’grisida” (2000-y),
“Chiqindilar to’g’risida” (2002-y), “Muxofaza etiladigan tabiiy hududlar
to’g’risida” (2004-y) va boshqa qonunlarni kiritish mumkin [7].
Ye r yuzidagi yashil o‘simliklar produtsent (avtotrof) organizmlarga kiradi va
biosferada moddalarning aylanma harakatida asosiy rol o‘ynaydi. O‘simliklar
fotosintez jarayoni natijasida havodan karbonat angidrid gazini yutib, yiliga
5·10 11
tonna kislorod chiqaradi va 200 mlrd. tonnaga yaqin organik mahsulot
yaratadi. Inson va hayvonlar hayotida asosiy ozuqa va kislorodning manbai
bo‘lgan o‘simliklarning ahamiyati katta. 30 mingdan ortiq o‘simlik turlari
yo‘qolib ketganligi qayd qilinadi. Mavjud 300 mingdan ortiq yuksak
o‘simliklarning 2500 turidan doimiy, 20 mingga yaqin turlaridan ehtiyojlarga
qarab foydalaniladi. Inson hayotida dorivor o‘simliklar ham muhim rol o‘ynaydi.
SHaharlarda yashil o‘simliklar havoni tozalaydi, kishilarga estetik zavq beradi,
dalalarni shamollardan ximoya qiladi. O‘simliklar havoni tozalaydi, tuproqlarni
emirilishdan saqlaydi, yog‘inlarni ushlab qoladi va daryolarni suv bilan bir
maromda ta’minlaydi, kishilarga estetik zavq beradi [8].
Ekologiya hozirgi zamonning teng miqyosidagi keskin ijtimoiy
muammolaridan biridir. Uni hal etish barcha xalqlarning manfaatiga mos bo’lib,
sivilizatsiyaning hozirgi kuni va kelajagi ko’p jihatdan muammoning hal
qilininshiga bog’liqdir… [1]
O'zbekiston boy va noyob bioxilma-xilikka ega. O'zbekiston florasini 650 tur
va 115 oilani namoyish etuvchi 4800 dan ortiq turlar tashkil etadi. Turlarning
boyligi va xilma-xilligi bilan shuningdek, O'zbekistonning hayvonot olami ham
7](https://docx.uz/documents/a9f10704-5696-4a1e-bb5b-49ca4d310ef9/page_7.png?v=1)
![ajralib turadi. Hayvonot dunyosining umurtqasiz va umurtqali turlari 15 615 tani
tashkil etadi.
Bioxilma-xillikni saqlash bo'yicha tabiatni muhofaza qilish qonunchiligi ham
rivojlanmoqda. Birinchilardan bo'lib O'zbekiston Respublikasi "Tabiatni muhofaza
qilish to'g'risida"gi Qonunining qabul qilinganligi ham fikrimizning yaqqol
isbotidir [12].
Jahon Yovvoyi tabiati ro’yxatiga yo’qolib ketish arafasida turgan o’nlab
hayvonlar kiritilgan. Bu ro’yxatga yo’lbarslar ham qo’shilgan. XX asrda go’zal va
kuchli bo’lmish yo’lbarslar 95 foizga kamayib ketdi. Bali, Turon va Yava
yo’lbarslari butunlay yo’q bo’lib ketdi. Janubiy Xitoy yo’lbarslarini esa chorak
asrdan beri hech kim ko’rmagan. Hozircha yovvoyi tabiatda faqat bengal, amur,
hindixitoy, Sumatra va Malayziya yo’lbarslari saqlanib qolingan. Tabiatdagi
yo’lbarslarning 80 foizini Bengal yo’lbarslari tashkil qiladi. Brakonerlar terisi,
ichki organlari va go’shti uchun yo’lbarslarni o’ldirmoqda. Yo’lbarslarning yo’l-
yo’l terisiga qiziqish kun sayin emas, balki soat sayin o’sib borayotgani tan olinadi.
Bir kilogramm yo’lbars go’shti 40 ming dollar, bir kilogramm suyagi esa 5 ming
dollarga baholanadi [15].
Ta’kidlash joizki, 2014 yilning 11 oktyabridan 15 noyabriga qadar
Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahrida Ekoharakat
Konferensiyasiga delegatlar saylash bo‘yicha hududiy konferensiyalar o‘tkazilib,
ularda 5,5 mingdan ortiq Ekoharakat faollari ishtirok etdi. Konferensiyalarda
Ekoharakatning Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar
hududiy bo‘linmasidan teng miqdorda yigirma besh nafardan delegat muqobillik
asosida yashirin ovoz berish yo‘li bilan saylandi. Shunday qilib, Ekoharakatning
hududiy konferensiyalari o‘tkazilishi va respublika Konferensiyasiga delegatlar
saylanishi bilan birinchi bosqich muvaffaqiyatli yakunlandi [16].
8](https://docx.uz/documents/a9f10704-5696-4a1e-bb5b-49ca4d310ef9/page_8.png?v=1)
kurs ishi
-
Похожие документы
- Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish
- Pulpa ishlab chiqarish jarayonini avtomatlashtirish
- Qishloq turizmi
- Ifloslangan suvlarni tozalash usullari va ularning samarasini quyonlar gematologik ko'rsatkichlari asosida o'rganish
- Bioxilma-xillikni asrashning milliy strategiyasi va milliy harakat rejasi