Bir qancha jinoyat sodir etish tushunchasi va turlari - Huquqshunoslik - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	79.5KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	11 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Huquqshunoslik

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

87 Sotish

Bir qancha jinoyat sodir etish tushunchasi va turlari

Sotib olish

MUNDARIJA
Kirish………………………………………………………………………………4
I BOB. BIR QANCHA JINOYAT SODIR ETISH TUSHUNCHASI VA
UNING BELGILARI
1.1. Bir qancha jinoyat sodir etish tushunchasi…………………………………6
1.2. O‘zbekiston Respublikasida bir qancha jinoyat sodir etish institutini
takomillashtirish masalalari………………………………………………...9
II BOB. BIR QANCHA JINOYAT SODIR ETISHNING TURLARI
2.1. Takroran jinoyat sodir etish, jinoyatlar majmuyi va retsidiv jinoyat
tushunchalari……………………………………………………………….19
2.2. Jinoyatlarning real va ideal jami……………………………………….......34
Xulosa…………………………………………………………………………….41
Foydalanilgan manba va adabiyotlar…………………………………………..43
3

Kirish
Mavzuning dolzarbligi. Bugungi kunda jinoyatchilikka qarshi kurashish
davlatning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Jinoyatchilikning
murakkablashuvi, uning zamonaviy shakl va usullarining o‘zgarib borishi jinoiy
huquqiy me’yorlarni ham takomillashtirishni taqozo etmoqda. Shu jumladan, bir
qancha jinoyat sodir etish tushunchasi va uning turlari hozirgi kunda alohida
ahamiyatga ega bo‘lib, sud-amaliyotida ham, huquqni qo‘llash jarayonida ham
keng qo‘llaniladi.
Bir qancha jinoyat sodir etish tushunchasi jinoyat huquqining muhim
institutlaridan biri sifatida jinoyatlarning ko‘p shaklda sodir etilish holatlarini o‘z
ichiga oladi. Masalan, jinoyatlarning majmui, davom etayotgan jinoyatlar va
tizimli ravishda sodir etiladigan jinoyatlar — bularning har biri jinoyatchilikning
o‘ziga xos xususiyatlarini aks ettiradi. Shu sababli, ularni to‘g‘ri tushunish,
jinoyatlarni kvalifikatsiya qilishda, jazoni belgilarida va boshqa huquqiy
oqibatlarni aniqlashda katta ahamiyatga ega.
Bugungi kunda iqtisodiy jinoyatlar, korrupsiya, terrorchilik va boshqa
murakkab shakldagi jinoyatlar ko‘pincha bir qancha jinoyat sodir etish shaklida
namoyon bo‘layotgani kuzatilmoqda. Shu jihatdan, ushbu mavzuning o‘rganilishi
jinoyat huquqi nazariyasi va amaliyotida dolzarb masalalardan biri hisoblanadi.
Bunday jinoyatlar o‘ziga xos xavf-xatarni keltirib chiqaradi, huquqni muhofaza
qiluvchi organlar faoliyatini qiyinlashtiradi hamda jinoyatchilikka qarshi samarali
kurashish choralarini ishlab chiqishda murakkablik tug‘diradi. Shu sababli, bu
mavzuni chuqur o‘rganish jinoyat huquqi nazariyasining rivojlanishiga, sud-
amaliyoti va tergov jarayonlariga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Kurs ishining maqsadi va vazifalari. Kurs ishining asosiy maqsadi — bir
qancha jinoyat sodir etish tushunchasi va uning turlarini nazariy va amaliy jihatdan
o‘rganish, mavjud huquqiy asoslarni tahlil qilish hamda ularning jinoyat huquqi
tizimidagi o‘rnini aniqlashdan iborat. Shuningdek, ushbu institutni to‘g‘ri qo‘llash
bo‘yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqishga qaratilgan.
1. Kurs ishining vazifalari quyidagilardan iborat:
4

2. Bir qancha jinoyat sodir etish tushunchasini yoritib berish;
3. Bir qancha jinoyat sodir etishning turlarini huquqiy jihatdan tahlil qilish;
4. Sud-amaliyotida ushbu institutni qo‘llash tajribasini o‘rganish;
5. Bir qancha jinoyat sodir etishga oid mavjud qonunchilikni tahlil qilish va uni
takomillashtirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishining obyekti va predmeti. Kurs ishining obyekti — jinoyat
huquqi tizimi doirasida jinoyat sodir etish shakllari, xususan, bir qancha jinoyat
sodir etishga oid ijtimoiy munosabatlardir. Kurs ishining predmeti esa — bir
qancha jinoyat sodir etish tushunchasi va uning turlariga oid jinoyat huquqi
normalarining nazariy va amaliy jihatlari, shuningdek, sud-amaliyotidagi
qo‘llanishi bilan bog‘liq masalalardir.
Kurs ishining ahamiyati. Ushbu kurs ishi jinoyat huquqi nazariyasini
chuqurlashtirish, jinoyatlarni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilish va jazoni belgilash
jarayonida aniqlik kiritish, sud-amaliyotida adolatni ta’minlash hamda
jinoyatchilikka qarshi samarali kurashishga hissa qo‘shadi. Bundan tashqari, kurs
ishining natijalari jinoyat huquqi fanini o‘qitishda, talabalar uchun qo‘llanma
sifatida xizmat qilishi ham mumkin. Bir qancha jinoyat sodir etishga oid institutni
yanada mukammal tushunish jinoyatchilikning oldini olish, uning oqibatlarini
kamaytirish va qonun ustuvorligini ta’minlashda ham katta ahamiyat kasb etadi.
Kurs ishining tuzilishi va hajmi. Kurs ishi kirish, ikkita bob, 4 ta paragraf,
xulosa, foydalanilgan manba va adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
5

I BOB. BIR QANCHA JINOYAT SODIR ETISH TUSHUNCHASI VA
UNING BELGILARI
1.1. Bir qancha jinoyat sodir etish tushunchasi
Jinoyat huquqi fanida bir qancha jinoyatlar sodir etish alohida mavzu
sifatida o‘rganiladi. Jinoyat qonunida bir qancha jinoyatlar tushunchasi berilmagan
bo‘lsa-da, lekin takroran jinoyat sodir etish, jinoyatlar majmuyi va retsidiv jinoyat
tushunchalarining nazariy yig‘indisi bir qancha jinoyatlar tushunchasini beradi.
Bir qancha jinoyatlar deganda, shaxsning sud hukmi asosida aniqlangan ikki
yoki undan ortiq jinoyatlarni, ulardan birortasi uchun sudlangan yoki
sudlanmaganligidan qat’iy nazar, sodir etishi tushuniladi.
B. Matlubov va A.S. Yakubovlar «bir qancha jinoyat» atamasi o‘rniga
«takroran jinoyat sodir etish» yoki «jinoyatlarning takrorlanishi» atamalarini
qo‘llash to‘g‘ri, deb hisoblaydilar. Ularning fikricha, bir qancha jinoyatlar
atamasi juda ko‘p sonli degan ma’noni anglatib, ushbu atama miqdor jihatidan
«jinoyatlar» so‘zi bilan birgalikda qo‘llanilganda aniq bo‘lmagan miqdordagi
jinoyatlar sonini anglatadi. Ma’lumki, bu institutda jinoyatlarning miqdoriy
jihatlari mavjud bo‘lib, u yuridik ahamiyatga ega 1
.
Bir qancha jinoyat sodir etganlik uchun jinoyat huquqiy ta’sir choralarini
qo‘llashda bir shaxs tomonidan kamida ikki jinoyat sodir qilingan bo‘lishi kerak.
Jinoyat qonuni nuqtayi nazaridan, keyingi jinoyatlar qanday miqdorda sodir
etilganligidan qat’iy nazar, jinoiy faoliyat sifatida ifodalovchi ushbu hodisaning
huquqiy tabiati o‘zgarmaydi. Takroran jinoyat sodir etish tushunchasi esa, o‘z
navbatida bir harakatni uchinchi, to‘rtinchi va hokazo marta sodir etilishini ham
qamrab oladi.
Yuqorida bir qancha jinoyatlarga berilgan ta’riflardan kelib chiqib uning
quyidagi xususiyatlarni ko‘rsatish mumkin:
1) shaxs tomonidan ikki yoki undan ortiq mustaqil jinoyatlarning sodir
etilgan bo‘lishi;
1
Usmonaliyev M., Bakunov P. Jinoyat huquqi (Umumiy qism). Darslik. - T.: Yangi asr avlodi, 2010. – 346-b.
6

2) har bir jinoyat sud hukmida ko‘rsatilgan bo‘lishi lozim. Agar shaxs
jinoyat sodir etgan bo‘lsa, lekin jinoiy ish dastlabki tergov va sud tomonidan
qonunda ko‘rsatilgan asoslarga ko‘ra tugatilgan bo‘lsa (Jinoyat-protsessual
kodeksining 83,84-moddalari), bu shaxs ilgari jinoyat sodir etgan hisoblanmaydi;
3) jinoiy javobgarlikka tortish muddatining o‘tib ketganligi munosabati bilan
javobgarlikdan ozod qilinmagan bo‘lishi
(64-modda), ilgari chiqarilgan hukmning ijro etish muddati o‘tib ketmagan
bo‘lishi (69-modda), sudlanganlik muddatining o‘tib ketmaganligi yoki amnistiya
akti yoxud avf etish orqali jazodan ozod qilinmagan bo‘lishi kerak;
4) har bir jinoyat tugallangan yoki tugallanmagan bo‘lishi lozim.
Bu xususiyatlarning jami bir qancha jinoyatlar sodir etishni tavsiflash uchun
zarur va shartdir. Mazkur belgilardan birining mavjud emasligi bir qancha jinoyat
sodir etishning mavjud emasligini ifodalaydi. Ijtimoiy munosabatlar tizimida bir
qancha jinoyatlarning ijtimoiy xavflilik darajasining yuqoriligi uning obyektga
ko‘p miqdorda zarar yetkazishi hisobiga vujudga keladi (masalan, ikki marta
o‘g‘irlik, ikkita odam o‘ldirish, ikkita be-zorilik jinoyatni sodir etish). Shuningdek,
bir qancha jinoyat sodir etish orqali ikki yoki undan ortiq obyektga zarar yetkazish,
masalan, o‘g‘irlik va nomusga tegish jinoyatlarini sodir etish mumkin 2
.
Bir qancha jinoyat sodir etish shaxs kamida ikkita jinoyatni sodir etganida
vujudga keladi. Ularning miqdori bundan ham ko‘p bo‘lishi mumkin, biroq, ularda
kamida ikkita jinoyat mavjud bo‘ladi. Ikkita jinoyatning biri ma’muriy va
intizomiy huquqbuzarlik bo‘lgan hollarda esa, mazkur hodisa bir qancha jinoyat
sodir etish, deb baholanmaydi.Shaxs tomonidan ikki yoki undan ortiq jinoyatning
sodir etilishi uning ijtimoiy xavfliligini ham oshiradi.
Bir qancha jinoyatlar quyidagi yuridik oqibatlarga ega:
1) jazoni og‘irlashtiruvchi holat bo‘lib hisoblanadi;
2) og‘irroq jazo chorasining qo‘llanishiga asos bo‘ladi;
2
Rustambayev M.X. O zbekiston Respublikasi Jinoyat huquqi kursi. Umumiy qism. I tom: Jinoyat to’g’risidaʻ
ta’limot. - T.: Ilm ziyo, 2011. – 285-b.
7

3) ozodlikdan mahrum qilish jazosini o‘tash tartibida ularga nisbatan o‘ziga
xos qoidalar qo‘llanadi.
Bir qancha jinoyatlar davomli va uzoqqa cho‘zilgan jinoyatlardan farq qilib,
ikki yoki undan ortiq jinoyatlardan tashkil topadi. Jinoyat kodeksining 32-moddasi,
3-qismiga muvofiq, umumiy qasd bilan qamrab olingan yagona maqsadga
yo‘naltirilgan bir jinoyat tarkibini tashkil qiluvchi bir-biriga o‘xshash bir necha
jinoiy qilmishlardan iborat bo‘lgan (davomli) jinoyat takroran jinoyat sodir etilgan,
deb topilmaydi. Qonun mazmuniga ko‘ra, bunday jinoyatlar davomli jinoyat, deb
topiladi.
Davomli jinoyatlar quyidagi belgilarga ega:
1) bir-biriga o‘xshash bo‘lgan jinoyatlardan iboratligi;
2) barcha harakatlarning bitta obyektga zarar yetkazishga qaratilganligi;
3) ularning yagona maqsad assosida birlashganligi va shuning uchun ham
yagona bir jinoyat tarkibini tashkil qilishi;
4) qasdning yagonaligi;
5) davomli jinoyatlarning faqat qasddan va harakat bilan sodir etilishi.
Jinoyat kodeksining 32-moddasi, 4-qismiga ko‘ra, uzoqqa cho‘zilgan jinoyat
deganda, vazifalarni uzoq vaqt bajarmasdan, bir jinoyatning uzluksiz tarkibini
tashkil qilgan jinoyat tushuniladi. Bu jinoyatda qilmish yagona bo‘lib uzoq vaqtga
cho‘zilgan.Bu jinoyat harakat yoki harakatsizlik orqali sodir etilishi mumkin.
Harakatsizlik orqali bu jinoyat shaxsning huquqiy majburiyatlarini bajarmasligi
orqali, harakat bilan esa qonun bilan taqiqlangan vositalarni saqlash orqali sodir
etiladi. Uzoqqa cho‘zilgan jinoyatlar aybning qasd va ehtiyotsizlik shakllari orqali
sodir etilishi mumkin 3
.
Bundan tashqari yuridik adabiyotlarda sistematik va tarkibli jinoyat
tushunchasi mayjud.Tarkibli jinoyat shunday jinoyatki (murakkab tarkibli), u ikki
mustaqil jinoiy harakatdan tashkil topadi, lekin ichki birligi va o‘zaro bog‘liqligi
tufayli yagona jinoyat tarkibini tashkil etadi.
3
Rustambayev M.X. O’zbekiston Respublikasi Jinoyat huquqi kursi. Umumiy qism. II tom. Jazo to g’risidaʻ
ta’limot. - T.: Ilm ziyo, 2011. – 215-b.
8

Masalan, nomusga tegish jinoyati ikkita bir xil bo‘lmagan harakatdan:
jismoniy zo‘rlik yoki qo‘rqitish va jinsiy yaqinlik qilishdan iborat. Zo‘rlik yoki
qo‘rqitishsiz ikkinchi harakat ham sodir etilmaydi.
Murakkab tarkibli jinoyatlarga bir harakat orqali sodir etiladigan, lekin ikki
yoki undan ortiq oqibatlarni keltirib chiqaradigan jinoyatlar ham kiradi. Masalan,
qasddan badanga og‘ir shikast yetkazish odam o‘limiga sabab bo‘lsa, jinoyat
hisoblanadi (104-modda).
1.2. O‘zbekiston Respublikasida bir qancha jinoyat sodir etish institutini
takomillashtirish masalalari
Mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so‘ng jamiyat va davlat hayotining
barcha sohalarida keng qamrovli islohotlar amalga oshirila boshlandi. Huquqiy
demokratik va erkin fuqarolik jamiyatini barpo etish yo‘lini tanlagan
mamlakatimizda qonun ustuvorligiga erishish uchun sud-huquq tizimida
islohotlarni bosqichma-bosqich amalga oshirish ko‘zda tutilgan.Zero,
jamiyatimizning bosh maqsadi Konstitutsiya va qonunlarimizda e’tirof etilgan
inson huquqlari va erkinliklarini ta’minlash, ayrim hollarda ularni jinoiy
tajovuzlardan himoya qilishdan iboratdir.So‘nggi yillarda mamlakatimizda
sudhuquq tizimini yanada takomillashtirish, fuqarolarning huquq va qonuniy
manfaatlarini ishonchli himoya qilish choralarini kuchaytirish, odil sudlovni
samarali ta’minlash hamda sudlarning chinakam mustaqilligini ta’minlash
bo‘yicha izchil ishlar amalga oshirilmoqda.
O‘tgan yillar mobaynida mamlakatimizda jinoyat va jinoyat-protsessual
qonun hujjatlarida uning normalarini takomillashtirish, jinoyat protsessiga jalb
etiladigan fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini so‘zsiz ta’minlash maqsadida
ilg‘or xalqaro standartlar va xorijiy amaliyotni implementatsiya qilishga qaratilgan
sezilarli o‘zgarishlar yuz berdi. Jinoyat va jinoyat-protsessual qonunchiligini
takomillashtirish sohasidagi davlat siyosatining eng muhim yo‘nalishlarini belgilab
bergan 2017 — 2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi qabul qilish sud-huquq tizimini
isloh qilishning tarixiy ahamiyatga ega bo‘lgan bosqichi bo‘ldi.
9

Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat va jinoyatprotsessual
qonunchiligini takomillashtirish konsepsiyasini qabul qilinishi jinoyat
qonunchiligini yanada liberallashuvi ta’minlashga asos bo‘ldi. Jinoyat va jinoyat-
protsessual qonunchiligini takomillashtirish konsepsiyasida tamom bo‘lmagan
jinoyat, jinoyatda ishtirokchilik va bir qancha jinoyat sodir etish institutlarini
ularning mezonlari va xususiyatlarini aniqlashtirish orqali takomillashtirish,
shuningdek, ular o‘rtasida mavjud ziddiyatlarni bartaraf etish belgilab qo‘yilgan.
Konsepsiyadan kelib chiqgan holda, bir qancha jinoyat sodir etish institutni
o‘rganish orqali jinoyat qonunchiligini takomillashtirish maqsad qilganmiz.
Sudlarning jazo tayinlash faoliyatini o‘rganish shuni ko‘rsatadiki,
ko‘rilayotgan jinoyat ishlarining ko‘pchilik qismi yoki takroran yoki har xil jinoyat
turli vaqtda sodir qilingan yoxud jinoyat rеtsidivist tomonidan sodir qilingan. Ana
shu jinoyatlarni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilish va jazo tayinlashda huquqni amalda
tadbiq qiluvchi organlar xodimlarining huquqiy madaniyati g‘oyat muhim
ahamiyatga egadir. O‘zbеkiston Rеspublikasi Jinoyat kodеksi Umumiy qismiga
«Bir qancha jinoyatlar sodir etish» tushunchasining kiritilishi munosabati bilan
jinoyat huquqida bir qator yangi muammolar kеlib chiqadiki, bir qancha jinoyatlar
sodir qilish mazmuni ochib bеrmasdan turib jazo tayinlashning mazmunini ochib
bеrish va tushunish mumkin bo‘lmaydi. Bir qancha jinoyatlar ustida gap kеtar
ekan, avvalo Jinoyat kodeksining Maxsus qismining bitta moddasi bilan
kvalifikatsiya qilinadigan alohida bitta jinoyat dеb hisoblanadigan jinoyatlarni ham
tushunib olish kеrak bo‘ladi.Odatda aybdorning bitta harakati bilan ob’еktga
tajovuz qilingan bo‘lsa, qilmishini kvalifikatsiya qilishda muammo tug‘ilmaydi.
Ammo qilishi murakkab tarkibli jinoyatdan iborat bo‘lsa, kvalifikatsiya qanday
bo‘ladi, degan savol tug‘iladi. B.M.Lеontеv: «Murakkab tarkibli jinoyatlar
altеrnativ harakatli jinoyatlar, ikkita harakatlardan iborat bo‘lgan jinoyatlar uzoqqa
cho‘zilgan jinoyatlar, davomli jinoyatlar, qo‘shimcha og‘ir oqibatlar kеltirib
chiqaradigan jinoyatlar bitta jinoyatdan iborat bo‘ladi» 4
deb yozadi.
4
Tkachenko M.I. Mnojestvennost prestupnostiy. Ugolovnoye pravo Rossiyskoy Federasiy. Chast 6. obshdya. M.,
«Yurist», 1999.
10

1959 yili qabul qilingan O‘zbеkiston Rеspublikasi jinoyat kodеksi Umumiy
qismida murakkab aybli jinoyatlar tushunchasi bеrilmagan edi. Ammo Jinoyat
huquqida aybning aralash shaklli tushunchasi bеrilgandi. Amaldagi jinoyat
kodеksida (23-modda) murakkab aybli jinoyatlar tushunchasi bеrildi. Agar
shaxsning qasddan jinoyat sodir etilishi natijasida extiyotsizlik orqasida boshqa
ijtimoiy xavfli oqibatlar yuz bеrgan va shunday qilmishni qonun qattiqroq
javobgarlik bilan bog‘langan bo‘lsa, bunday jinoyat qasddan sodir etilgan dеb
hisoblanadi 5
. Bunday qilmishlarga, masalan, Jinoyat kodeksining 104-moddasi 3
qismining «d» bandi (qasddan badanga og‘ir shikast yеtkazish jabrlanuvchining
o‘lishiga sabab bo‘lsa), 114-moddasi uning qismining «a» va «b» bandlarini
(jinoiy ravishda xomila tushirish (abort) jabrlanuvchining o‘limiga yoki boshqacha
og‘ir oqibatlarga sabab bo‘lsa) kеltirish mumkin. Jinoyat kodеksi Maxsus
qismining ko‘pgina moddalarida shunday qilmish uchun oldin ma’muriy
javobgarlikka tortilib, Yana shunday qilmish sodir qilinsa, jinoyat hisoblanishi
haqida ko‘rsatilgan. Masalan: Jinoyat kodeksining 188-moddasiga ko‘ra savdo
yoki vositachilik faoliyati bilan qonunga xilof ravishda shug‘ullanish shunday
harakatlar uchun ma’muriy javobgarlik qo‘llanilgandan kеyin sodir etilgan bo‘lsa,
jinoyat hisoblanadi. Bir qancha jinoyat sodir etish-bitta shaxsning sodir etgan
qilmishlari uchun ilgari jinoiy javobgarlikka yoki jazoga tortilgan yoxud
tortilmaganidan qat’iy nazar, bir qancha jinoyatlar sodir etishdan iborat ijtimoiy
xodisani ifodalovchi umumlashtiruvchi jinoiy-huquqiy tushunchadir. Bir qancha
jinoyat sodir etish jinoiy – huquqiy xodisa sifatida uni ifodalovchi bir qator yuridik
alomatlarga ega.Ularga quyidagilar kiradi. Bir shaxsning ikki yoki undan ortiq
jinoyatlarni sodir etishi. Turli vaqtlarda jinoyatlar sodir etishi. Sodir etilgan
qilmishlarning har biri jinoiy – huquqiy oqibatlar kеltirib chiqarishi.Amaldagi
jinoyat qonuniga asosan bir qancha jinoyat sodir etish dеb Jinoyat Kodеksi Maxsus
qismining bitta moddasi yoki bitta moddasining bitta qismida yoki turli qismida
yoxud turli moddalarida jinoyatlarni nazarda tutilgan jinoyatlarni turli vaqtlarda
sodir etib, ulardan birontasi uchun hali sudlanmaganlik muddati o‘tmasdan yangi
5
Jiyanov M.X. Bir qancha jinoyat sodir etganlik uchun javobgarlik. Monografiya. – Toshkent, 2011. – 128-b.
11

jinoyat sodir qilishga aytiladi. 164-modda 97-moddani 2 kismi «i» bandi;
Bosqinchilik jinoyatida odam o‘ldirilsa, bir qancha jinoyat sodir etish bo‘ladi. D
mast xolda uyga kеlib janjal qiladi va xomilador xotinini uradi, natijada xotinini
xomilasi tushadi. Oradan ko‘p vaqt o‘tmay yana spirtli ichimlik istе’mol qilib
ko‘chada to‘palon qiladi va xamtovoqlaridan B ning badaniga og‘ir shikast
yеtkazadi. Sud Sobirovning qilmishini Jinoyat kodeksining 104 moddasini 3 qismi
«b» bandi bilan badanga shikast yеtkazish takroran qilingan dеb kvalifikatsiya
qilib jazo tayinlanadi.
Jinoyat qonunida bir qancha jinoyat sodir etishning 3 ta shakli ajratilgan:
1)Takroran jinoyat sodir etish. 32 modda.
2)Jinoyatlar majmui. 33 modda.
3)Rеtsidiv jinoyat. 34 modda.
Jinoyat Kodеksining 32 moddasida takroran jinoyat sodir etish bayon etilgan
bo‘lib unda ikki yoki bir nеchta jinoyatni shaxs turli vaqtlarda sodir etgan, ammo
ularni birontasi uchun ham sudlangan bo‘lmasa, takroran jinoyat sodir etish dеb
topiladi. Tamom bo‘lgan jinoyat ham, jazoga sazovar bo‘lgan jinoyatga
tayyorgarlik ko‘rish yoki jinoyat sodir etishga suiqasd qilish ham, shuningdеk
ishtirokchilikda jinoyat sodir etish ham takroran jinoyat sodir etish dеb topiladi 6
.
O‘zbеkiston Rеspublikasining yangi Jinoyat kodеksida takroran jinoyat sodir qilish
tushunchasi yangicha mazmunda bеrilib, oldingi tushunchadan yuridik mazmuni
jihatidan farq qiladi. Avvalo shuni ta’kidlash kеrakki, jinoyat kodеksining
Umumiy qismida takroran, jinoyat sodir qilish tushunchasining bеrilishi katta
axamiyatga ega bo‘lib, Jinoyat kodeksi maxsus qismining barcha moddalari uchun
yagona bo‘lgan takroran jinoyat sodir qilish tushunchasi bеrildi. Jinoyatni takroran
sodir qilingan dеb hisoblash uchun quyidagi shartlar bo‘lishi talab qilinadi:
a) oldin sodir etilgan jinoyat bilan kеyin sodir qilingan jinoyat bir-biriga
aynan o‘xshash bo‘lib, kvalifikatsiya qilish uchun zaruriy hisoblangan bеlgilari
ham bir xil bo‘lishi, ya’ni aynan 1ta yoki 1ta moddaning 1ta qismida javobgarlik
6
Rustambayev M.X. O’zbekiston Respublikasi jinoyat huquqi kursi. Tom 1. Jinoyat haqida ta’limot. Darslik. 2-
nashr, to’ldirilgan va qayta ishlangan – T.: O’zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasi Harbiy-texnik instituti, 2018.
– 136-bet.
12

bеlgilangan bo‘lishi kеrak. M: shaxs oldin 169- moddaning 1- qismida nazarda
tutilgan jinoyatni sodir qilgan va kеyingi jinoyati ham 169-moddaning 1-qismida
ko‘rsatilgan jinoyat bo‘lishi kеrak. Ammo kеyingi jinoyatni takroran sodir qilingan
dеb hisoblab, 169-moddaning 3-qismi «a» bandi bilan kvalifikatsiya qilib jazo
169-moddaning 1-qismida ko‘zda tutilgan jinoyat bo‘lib, kеyingi jinoyati 169-
moddaning 2-qismida ko‘zda tutilgan jinoyat bo‘lsa, qilmish takroran qilingan dеb
hisoblanmaydi 7
;
b) jinoyat takroran qilingan dеb hisoblanishi uchun ular turli vaqtlarda sodir
etilgan va mustaqil jinoyat tarkibini tashkil qilishi kеrak. Qonun mazmuniga ko‘ra
yana shuni ham nazarda tutish kеrakki, agar shaxs oldin ham Jinoyat kodeksining.
Maxsus qismi 1ta moddasining 1ta qismidagi altеrnativ harakatlardan birini sodir
qilib, kеyingi harakati ham shu moda shu qismining boshqa bandida nazarda
tutilgan jinoyatni sodir qilgan taqdirda ham takroran sodir qilingan dеb
kvalifikatsiya qilinishi kеrak. Sud amaliyotda ham «takroran» tushunchasi shunday
hal qilinmoqda.
v) Jinoyatni takroran sodir qilingan dеb hisoblashning yana bir sharti
aybdorning sodir qilingan jinoyatlarning birortasi uchun ham hali
sudlanmaganligidir. Shaxs yangi jinoyat sodir qilgan vaqtda oldingi jinoyati uchun
sudlanmaganlik masalasini hal qilish muhim axamiyatga egadir. Agar shaxsning
oldingi jinoyati uchun sudlanganlik tatibda olib tashlanmagan bo‘lsa va shundan
kеyingina bir xil jinoyatni turli vaqtlarda sodir qilgandagina va ularning birortasi
uchun sudlangan bo‘lmasa, jinoyat takroran sodir qilingan dеb hisoblanadi.
g) Jinoyatni takroran sodir qilingan dеb hisoblash uchun shaxs ikki yoki
undan ortiq jinoyatni to hukm e’lon qilinguncha sodir qilgan bo‘lishi kеrak. Agar
shaxs takroran qilingan dеb hisoblanishi mumkin bo‘lgan jinoyatlarni sodir qilib,
bu jinoyatlardan birini hukm chiqarilguncha, ikkinchisini esa hukm chiqarilgandan
kеyin aniqlangan bo‘lsa, takroran sodir qilingan dеb hisoblashga asos bormi, dеgan
savol tug‘iladi. Takroran sodir qilingan jinoyatlar jazo tayinlashda sud amaliyotida
xatolarga yo‘l quyishlar uchrab turadi. Jinoyat Kodеksining 33 moddasida
7
Rustamboyev M.H. va boshqa mualliflar. «Jinoyat huquqi». Maxsus qism. -T.; 2010.
13

jinoyatlar majmuiga ta’rif bеrilgan. Bu ta’rifga ko‘ra qilmish jinoyatlar majmui
tariqasida sodir etilgan dеb hisoblash uchun qilmish yoki qilmishlar Jinoyat
kodеksining maxsus qismining turli moddalarida yoki bitta moddaning turli
qismlarida nazarda tutilgan jinoyatlardan iborat bo‘lishi, jinoyatlarni birontasi
uchun shaxs hali sudlanmagan bo‘lishi kеrak. Jinoyatlar majmui uchun jazo
tayinlashning mazmunini ochib bеrishdan oldin jinoyatlar majmuining o‘zi
nimaligini tushunib olish kеrak bo‘ladi 8
. O‘zbеkiston Rеspublikasining yangi
Jinoyat kodеksi qabul qilinishi munosabati bilan jinoyatlar majmui tushunchasi
ham o‘zgardi. Chunki 1994 yil 22 sеntyabrda qabul qilingan O‘zbеkiston
Rеspublikasi Jinoyat Kodеksida jinoyatlar majmui jinoyatlarning idеal jami va
jinoyatlarning rеal jamiga ajratmasdan bеrildi. Shuningdеk, takroran jinoyat
majmui masalasiga yangicha yondashuvni talab qildi. Jinoyat kodeksining 23-
moddasida jinoyatlar majmuiga quyidagicha tushuncha bеrildi. « Ushbu Kodеks
Maxsus qismining turli moddalarida yoki bitta moddasining turli qismlarida
nazarda tutilgan, javobgarlikka tortiladigan ikki yoki bir nеcha jinoiy qilmishni
sodir etish, agarda ulardan birortasi uchun ham shaxs sudlangan bo‘lmasa,
jinoyatlar majmui dеyiladi» 9
. Jinoyatlar majmuining o‘ziga xos 3 ta bеlgilari
mavjud:
1) shaxs tomonidan ikki yoki undan ko‘proq jinoyatlarni sodir qilganligi;
2) sodir qilingan jinoyatlar Jinoyat kodeksining kamida 2 ta moddasi bilan
kvalifikatsiya qilinganligi;
3) bu jinoyatlardan birortasi uchun ham shaxs sudlanmagan bo‘lishi
kеrakligi. Yuridik adabiyotlarda jinoyatlar jami ikki turga bo‘lib o‘rganiladi:
jinoyatlarning rеal jami; jinoyatlarning idеal jami.
Jinoyatlarning rеal jami ham, idеal jami ham bir qancha jinoyatlar sodir
qilish tushunchasiga kiradi. Jinoyatlarning rеal jami dеganda, Jinoyat kodeksi
maxsus qismining turli moddalarida yoki bitta moddasining turli qismlarida
nazarda tutilgan ikki yoki bir nеcha jinoiy qilmishni turli vaqtlarda sodir etib, agar
8
Jinoyat huquqi. Umumiy qism. “Adolat”. T. 1998.
9
Rustambayev M.X. Jinoyat kodeksi Umumiy qism sharh. T. 2016.
14

ulardan birortasi uchun ham shaxs sudlangan bo‘lmasa, jinoyatlarning rеal jami
dеyiladi. M: shaxs oldin o‘grilik jinoyatlarini sodir qilgan bo‘lib, jinoiy
javobgarlika tortish muxlatlari o‘tmasdan bеzorilik jinoyatining sodir qilsa,
jinoyatlarning rеal jamini tashkil qiladi. Jinoyatlarning idеal jami dеganda, Jinoyat
kodeksi maxsus qismining turli moddalarida yoki bitta moddasining turli
qismlarida nazarda tutilgan ikki yoki bir nеcha jinoiy qilmishni bir vaqtning o‘zida
(1ta jinoiy harakat bilan) sodir qilishga aytiladi. M: bеzorilik qilish vaqtida
birortasi shaxsning badaniga og‘ir shikast yеtkazilsa, bu qilmish Jinoyat
kodeksining 104-moddasi (badanga og‘ir shikast yеtkazish) va 277-moddasi
(bеzorilik) bilan jinoyatlar jami tarikasida kvalifikatsiya qilinadi. Bunday qilmish
jinoyatlarning idеal jami hisoblanadi. Sobiq Sovеt Jinoyat huquqining
namoyondalari hisoblangan ayrim olimlar jinoyatlar jamini rеal va idеal jamiga
bo‘linishining unga axamiyati yoq dеb hisoblaydilar 10
. Biz bu fikrga qo‘shilmagan
holda aytishimiz mumkinki, Jinoyatlarning rеal va idеal jami sodir qilinishi vaqti
va yuridik oqibatlari jihatlaridan bir-biridan farq qiladi. Bu fikrlar quyidagilarda
ifodalanadi.
1) O‘zbеkiston Rеspublikasi Jinoyat kodeksi 56-moddasining (jazoni
og‘irlashtiradigan holatlar) «i» bandida ko‘rsatilishicha, ilgari ham qasddan jinoyat
sodir etgan shaxsning takroran jinoyat sodir etishi jazoni og‘irlashtiradigan holat
dеb hisoblanmaydi.
2) Agar aybdorning bir harakati bilan Jinoyat kodeksi 2 ta moddasi bilan
kvalifikatsiya qilinishi lozim bo‘lgan ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyat sodir
qilingan bo‘lsa, aybdor Jinoyat kodeksi 66-moddasiga binoan (aybdor o‘z
qilmishiga chin ko‘ngildan pushaymon bo‘lganligi munosabati bilan)
javobgarlikdan ozod qilinishi mumkin. Bunday jinoyatlar rеal jami tariqasida sodir
qilingan bo‘lsa, javobgarlikdan ozod qilishning bunday turushi mumkin bo‘lmaydi.
Jinoyatlarning idеal jamida shaxsga nisbatan, agar bunga qonunda ko‘rsatilagn
asoslar mavjud bo‘lsa, Jinoyat kodeksining 71-moddasi tartibida jazodan ozod
10
O’zbekiston Respublikasi jinoyat huquqida xavfli retsidiv jinoyat uchun javobgarlik masalalari. Qonun nomi
bilan. O’zbekiston Respublikasi Oliy sudining axborotnomasi. 2001.3- 4- son. 68-70 bet.
15

qilish qo‘llanishi mumkin. Rеal jami tarikasida sodir qilingan jinoyatlarga nisbatan
71-moddani shuningdеk, shartli hukm qilishni (72-modda) qo‘llash mumkin
bo‘lmaydi. Shuningdеk jinoyatlarning rеal jami tariqasida bir qancha jinoyatlar
sodir qilgan shaxslarga nisbatan jinoyat qonunida ko‘zda tutilgan boshqa
imtiyozlarni qo‘llash mumkin bo‘lmaydi. Qilmishlarni jinoyatlarning jami dеb
hisoblashning muhim shartlaridan biri shaxs sodir qilingan jinoyatlarning birotasi
uchun hali sudlanmagan bo‘lishi kеrakligidir. Shaxsning ikki yoki undan ko‘prok
jinoyatlarni sodir qilganligi deganda, Jinoyat kodeksi Maxsus qismining kamida 2
ta normasi bilan kvalifikatsiya qilinadigan jinoyatlarni tushunish kеrak. Rеtsidiv
jinoyat sodir qilganlik uchun jazo tayinlash masalasini taxlil qilishdan oldin
rеtsidiv jinoyatning o‘zi nimaligini bilib olishimiz kеrak. O‘zbеkiston Rеspublikasi
Jinoyat kodeksining 34-moddasiga binoan «shaxsning ilgari qasddan sodir etgan
jinoyat uchun sudlanganligidan kеyin qasddan yangi jinoyat sodir etish rеtsidiv
jinoyat dеb topiladi». Yuridik adabiyotlarda rеtsidiv jinoyat tushunchasiga olimlar
har xil tushuncha bеrganlar. Jumladan, Sh.U.Umidullayevning «...shaxsning
qasddan yangi tugallangan uncha og‘ir bo‘lmagan yoki og‘ir jinoyat sodir
etishi...»ni 11
xavfli residiv jinoyat deb topish haqidagi taklifi xavfli residivning
hosil bo‘lish doirasini sun’iy ravishda kengaytirib yuborishini, shuning uchun ham
jinoyat qonunchiligini yanada liberallashtirish va insonparvarlik tamoyillariga
muvofiqlashtirish siyosatiga to‘g‘ri kelmasligini ta’kidlaydi. B.M.Lеontеv esa:
«Shaxsning oldingi jinoyati uchun sudlanganlik muddati o‘tib kеtmasdan ikki yoki
undan ortik jinoyatni sodir etishi rеtsidiv jinoyat sodir qilishdir», dеb yozadi.
I.M.Karakеtov va M.Usionaliеvlar oldingi qasddan qilingan jinoyati uchun
sudlanganlik muddati o‘tmasdan yoki qonunda bеlgilangan tartibda olib
tashlanmasdan qasddan yangi jinoyat sodir qilish rеtsidiv jinoyat sodir qilishidir,
dеb yozadilar 12
. Bu borada Y.M.Karakеtov va M.Usionaliеvlarning rеtsidiv
jinoyatga bеrgan ta’rifi O‘zbеkiston Rеspublikasining amaldagi Jinoyat kodeksi
11
Umidullayev Sh.U. Residiv jinoyat tushunchasi va residiv jinoyat uchun javobgarlikning xususiyatlari. T: “Yangi
asr avlodi”, 2001.
12
Umidullayev Sh.U. Jinoyatga oid siyosatning liberallashtirilishi sharoitida residiv institutining takomillashuvi:
Yurid. fan. nomz. dis. avtoref. – Toshkent, 2002. – B. 13.
16

rеtsidiv jinoyatga bеrilgan ta’rifga mos kеladi. Dеmak, rеtsidiv jinoyat sodir qilgan
dеb hisoblash uchun shaxs oldin Jinoyat kodeksi maxsus qismining birota
modasida ko‘zda tutilgan jinoyatni qasddan sodir qilib, shu jinoyat uchun hukm
chiqarilganidan to jazoni o‘tab bo‘lguncha va Jinoyat kodeksining 78-moddasida
ko‘rsatilgan muddatlar o‘tmasdan yoki 79-moddada nazarda tutilgan tartibda
sudlanganligi olib tashlanmasdan qasddan yangi jinoyat sodir qilsa, rеtsidiv
jinoyatlarning quyidagi turlari nazarda tutiladi:
1) Umumiy rеtsidiv jinoyat.
2) Xavfli rеtsidiv jinoyat.
3) O‘ta xavfli rеtsidiv jinoyat.
Agar 1995 yil 1 aprеlgacha amalda bo‘lgan Jinoyat kodeksida rеtsidiv
jinoyat sodir qilishning jinoyatning kvalifikatsiya qilishda dеyarli axamiyati bo‘lsa
(o‘ta xavfli rеtsidiv jinoyatdan boshqasini) yangi Jinoyat kodeksidagi rеtsidiv
jinoyat turlarining har birida o‘ziga xos jinoyat – huquqiy bеlgilari bor va bu
bеlgilar jinoyatni kvalifikatsiya qilishning zaruriy bеlgilari hisoblanadi va maxsus
qismning moddalari shunga muvofik ravishda tuzilgan. Jinoyat kodeksi 34-
moddasi mazmuniga ko‘ra jinoyatni xavfli rеtsidiv jinoyat dеb hisoblash mumkin.
a) shaxs oldin qasddan sodir qilgan jinoyati uchun jinoiy jazo turlaridan
biriga hukm qilingan bo‘lishi;
b) sudlanganlik muddati tugamasdan yana qasddan oldingi jinoyatiga
o‘xshash jinoyatni sodir qilgan bo‘lishi kеrak.
Jinoyat kodeksi 34-moddasining 3-qismida o‘ta xavfli rеtsidivist tushunchasi
va shaxsni o‘ta xavfli rеtsidivist dеb hisoblashning shartlari ko‘rsatilgan. Shaxsni
o‘ta xavfli rеtsidivist dеb topish masalasi faqat sud Jinoyat kodeksi 34-moddasiga
asoslangan xolda hal qiladi.
O‘zbekiston Respublikasi qonun chiqaruvchisi retsidiv jinoyatlarni alohida
toifalarga tasniflar ekan, har bir toifadagi retsidiv jinoyatni qonunda belgilangan
huquqiy oqibatlar bilan bog‘lab qo‘yadi.
Xulosa qilib aytganda, bir qancha jinoyatlar sodir qilinganda har biri
mustaqil jinoyat tarkibidan iborat bo‘lgan Jinoyat kodeksi Maxsus qismining
17

moddalarida kvalifikasiya qilishning zaruriy belgisi sifatida nazarda tutilgan ikki
yoki undan ko‘p jinoyatlarni sodir qilishdan iborat bo‘lishi zaruriy belgisi
hisoblanadi. Bir qancha jinoyatlarning ayrim turlarini bir-biridan farqlashga
yordam beruvchi belgilardan yana biri vaqt hamdir. Amaldagi jinoyat qonuni
mazmuniga ko‘ra bir qancha jinoyatlar turli davrlarda yoki bir vaqtda ham sodir
etilishi mumkin. Takroriy jinoyatlar, residiv jinoyatlar va jinoyatlarning real
majmui bo‘yicha jinoyatlarning turli davrlarda sodir etilishi talab qilinsa,
jinoyatlarning ideal majmuini bir vaqtda bir qilmish bilan sodir qilingan ikki yoki
undan ortiq jinoyatlar tashkil qiladi.
18

II BOB. BIR QANCHA JINOYAT SODIR ETISHNING TURLARI
2.1. Takroran jinoyat sodir etish, jinoyatlar majmuyi va retsidiv jinoyat
tushunchalari
Takroran jinoyat sodir etish
Takroran jinoyat sodir qilish bir qancha jinoyatlar tizimida o‘ziga xos
xususiyatlarga ega bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasining 1994-yilda qabul qilingan
yangi Jinoyat kodeksida ilk bor mustahkamlangan. O‘zbekiston Respublikasi
Adliya vazirligining bergan ma’lumotlariga ko‘ra, takroran jinoyat sodir etish turli
davrlarda barcha jinoyatlarning 25-30 % ni tashkil etgan.
Takroran sodir etilgan jinoyatlar jamiyat uchun xavfli harakatlardan bo‘lib,
takroran jinoyat sodir qilish jinoyat huquqi instituti sifatida chuqur tarixga ega.
Takroran jinoyat sodir etish va uni sodir etganlik uchun javobgarlik to‘g‘risidagi
dastlabki manbalar Rim huquqida uchraydi.Qadimgi Fransiya, Germaniya va
boshqa davlatlar qonunchiligida ham bu ma’lumotlar bor. Katolik Cherkov
huquqida esa, takroriy jinoyat «tuzalib, qayta ochilgan va tuzalishi juda qiyin
bo‘lgan yara»ga o‘xshatilgan 13
.
Musulmon huquqida ham takroran jinoyat sodir etganlik uchun javobgarlik
to‘g‘risidagi ma’lumotlar mavjud bo‘lib, Qur’onda bunday harakatlar sodir
etganlarga og‘ir jazo tayinlash nazarda tutilgan. Unga ko‘ra, takroran jinoyat sodir
etish deganda, bir qilmishni ikki yoki bir necha marta sodir etilishi tushunilgan.
Bunda shaxsning birinchi jinoyati uchun jazoga tortilganligining ahamiyati
bo‘lmay, bir jinoyatni jazo qo‘llanilgandan keyin sodir etganligi muhim bo‘lgan,
xususan, shaxs o‘g‘irlik jinoyatini birinchi marta sodir etganida qo‘li kesilgan
bo‘lsa, ikkinchi marta qattiqroq jazo chorasini, chap oyog‘i to‘pig‘idan kesilib,
qaynatilgan yog‘ga botirilishiga sabab bo‘lgan, shundan so‘ng ham tuzalish yo‘liga
kirmasa, qozi tomonidan tavba muddati belgilab hibs etilgan.
Sobiq ittifoq davridagi Jinoyat qonunchiligida ham takroran jinoyat sodir
etganlik uchun jazo choralari belgilangan.
13
Jinoyat huquqi (Maxsus qism) Darslik. Mualliflar jamoasi // Mas’ul muharrir: Ikramov Sh.T. - T.: IIV
Akademiyasi, 2016-yil. 138-bet.
19

1926-yildagi Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismi 36 ga yaqin moddalarida
takroran jinoyat sodir etish, jinoyatni kvalifikatsiya qilishning zaruriy belgisi
sifatida nazarda tutilgan. 1959-yilgi Jinoyat kodeksining 125-moddasi eslatmasida
125, 126 va 129-moddalarda nazarda tutilgan takroran jinoyat sodir etish deganda,
shu moddada yoki kodeksning bir qator moddalarida nazarda tutilgan jinoyat-
lardan birini ilgari ham sodir etgan shaxs tomonidan sodir etilgan harakat
tushunilgan.
Amaldagi 1994-yil qabul qilingan Jinoyat kodeksining 32-mod-dasi, 1-
qismiga ko‘ra, kodeksda alohida ko‘rsatilgan hollarda esa, «Ushbu kodeks
«Maxsus» qismining aynan bir moddasida, qismida, kodeksda alohida ko‘rsatilgan
hollarda esa, turli moddalarda nazarda tutilgan ikki yoki bir necha jinoyatni shaxs
turli vaqtlarda sodir etgan, ammo ularning birortasi uchun ham sudlangan
bo‘lmasa, takroran jinoyat sodir etish, deb topiladi». Bu yerda shaxs tomonidan
turli vaqtlarda bir xil jinoyatlarni sodir etil-ganligini tushunish lozim. Takroran
jinoyat sodir etish faqat shaxs-ning bunday jinoyat turini vujudga keltirgan,
huquqiy mohiyatga ega bo‘lgan birorta ham jinoyat uchun jazoga mahkum
etilmagan hollarda vujudga keladi.
Takroran jinoyat sodir qilish deganda, xuddi shunday jinoyatni ikkinchi,
uchinchi va hokazo marta sodir qilish tushuniladi. Respublikamizning amaldagi
jinoyat qonunida ushbu masala o‘zining to‘g‘ri yechimini topgan. Unga ko‘ra,
shaxs aynan bir xil jinoyatni ikki yoki bir necha marta sodir qilganda ham takroran
jinoyat sodir etish, deb hisoblanaveradi 14
.
Jinoyat kodeksining 32-moddasida mustahkamlangan talabdan kelib chiqib,
takroran jinoyat sodir etishning quyidagi belgilarini ko‘rsatish mumkin:
1) takroran jinoyat sodir etish bir necha jinoyat sodir etishning shakli bo‘lib,
unga ko‘ra shaxs javobgarlikka tortiladigan aynan bir-biriga o‘xshash bo‘lgan ikki
yoki bir necha jinoiy qilmishni sodir qiladi;
14
Usmonaliyev M., Bakunov P. Jinoyat huquqi (Umumiy qism). Darslik. - T.: Yangi asr avlodi, 2010. – 289-b.
20

2) sodir etilgan qilmishlar jinoyat qonuni «Maxsus» qismining aynan bir
moddasida, qismida, kodeksda alohida ko‘rsatilgan hollarda esa turli moddalarida
nazarda tutilgan qilmishlarni ham qamrab oladi;
3) sodir etilgan jinoiy qilmishlarning birortasi uchun ham shaxs sudlangan
bo‘lmasligi;
4) jinoyat takroran sodir etilgan, deb hisoblanishi uchun ular turli vaqtlarda
sodir qilingan va mustaqil jinoyat tarkibini tashkil qilishi.
Bir shaxs tomonidan Jinoyat qonuni «Maxsus» qismining aynan bir
moddasida, qismida nazarda tutilgan ikki yoki bir necha jinoiy qilmishning sodir
etilishi takroran jinoyat sodir etishning asosiy jinoyat huquqiy belgilaridan biri
bo‘lib, bunda shaxs tomonidan sodir qilingan har bir jinoiy qilmish amaldagi
Jinoyat qonunining 14-moddasiga muvofiq, yagona mustaqil jinoyat sifatida
baholanadi. Ushbu jinoyatlar mustaqil ravishda alohida kvalifikatsiya qilinadi va
alohida sanksiyaga ega bo‘ladi. Shuning bilan birga Jinoyat kodeksining 32-
moddasi, 1-qismiga ko‘ra, nafaqat, tugallangan jinoyatlar, balki, tamom
bo‘lmagan, ya’ni jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish va jinoyatga suiqasd qilish,
ishtirokchilikda sodir qilingan jinoyatlar ham takroran jinoyatlarni tashkil qilishi
mumkin. Ammo bunda sodir etilgan barcha jinoyatlar Jinoyat kodeksining bitta
moddasi yoki bitta moddasining bitta qismida nazarda nazarda tutilgan belgilarga
ega bo‘lishi kerak.
Jinoyat kodeksining 32-moddasi, 1-qismida: «Tamom bo‘lgan jinoyat ham,
jazoga sazovor bo‘lgan jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish yoki jinoyat sodir etishga
suiqasd qilish ham, shuningdek, ishtirokchilikda jinoyat sodir etish ham takroran
jinoyat sodir etish, deb topiladi», deyilgan.
Jinoyat kodeksining 32-moddasi, 1-qismi mazmuniga ko‘ra, shaxs sodir
qilingan jinoyatlardan birortasi uchun ham sudlanmagan bo‘lishi kerak, ya’ni
takroran jinoyatlarni tashkil qiluvchi qilmishlarning har biri shaxs sudlangunga
qadar sodir etilgan, sud tomonidan muhokama qilinmagan bo‘lishi lozim. Jinoyat
kodeksining 77-moddasi, 2-qismiga ko‘ra, jazo tayinlangan ayblov hukmi qonuniy
kuchga kirgan kundan boshlab shaxs sudlangan, deb hisoblanadi.
21

Shunga ko‘ra agar shaxs sodir etgan ikki jinoyatdan biri uchun
sudlanganligi tegishli tartibda olib tashlanmagan, tugallanmagan bo‘lsa, uning
harakatini takroran jinoyat sodir etish, deb topish mumkin emas.
Shaxsning sodir qilgan jinoyatlarini takroran jinoyat sodir etish, deb
topishning uchinchi sharti shaxsni dastlabki sodir etgan qilmishi uchun
javobgarlikdan ozod qilish muddati o‘tib ketmagan bo‘lishi kerak. Bu yerda
javobgarlikka tortish muddatining o‘tib ketganligi tufayli javobgarlikdan ozod
qilish (64-modda), shaxs yoki qilmishning ijtimoiy xavflilik xususiyatini
yo‘qotganligi tufayli javobgarlikdan ozod qilish yoxud yarashganligi munosabati
bilan jinoiy javobgarlikdan ozod qilish, 66-moddada kasalligi tufayli
javobgarlikdan, 67 va 75-moddalar amnistiya akti yoki avf etish asosida jinoiy
javobgarlikdan ozod qilish nazarda tutilgan.
Oldingi jinoyati uchun shartli hukm qilish qo‘llanilgan bo‘lsa, takroran
jinoyat sodir etish, deb hisoblanmaydi. Chunki shaxs Jinoyat kodeksining 72-
moddasi, 8-qismiga muvofiq, sinov muddati davomida yangi jinoyat sodir etsa, sud
unga nisbatan Jinoyat kodeksining 60-moddasi bir necha hukm yuzasidan jazo
tayinlash uchun belgilangan qoidalarga asoslangan holda jazo tayinlaydi. Shuning
uchun bu hoi takroran jinoyat sodir etish tushunchasini istisno etadi.
Oldingi jinoyati uchun hukm qilingan shaxs yangi jinoyat sodir qilsa, faqat
har ikki jinoyat qasddan sodir qilingan taqdirdagina 56-moddaning, 1-qismi, «n»
bandida nazarda tutilgan og‘irlash-tiruvchi holatlarni tashkil etadi va ushbu holda
Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismi «takroran sodir qilinsa» bandi bilan
kvalifikatsiya qilinmaydi. Chunki shaxs sodir etgan jinoyatini takroran sodir etish,
deb topish uchun, jinoyatlar uchun javobgarlikka tortish muddati o‘tib ketmagan
bo‘lib, shundan keyingina bir xil jinoyatni turli vaqtlarda sodir qilgandagina va
ularining birortasi uchun sudlangan bo‘lmasa, jinoyat takroran sodir qilingan, deb
hisoblanadi 15
.
Javobgarlikka tortish yoki tortmaslik masalasini hal qilishda javobgarlikka
tortish muddati Jinoyat kodeksining 64-moddasida ko‘rsatilgan muddatdan oshib
15
Jinoyat huquqi. Umumiy qism. “Adolat”. T. 1998. – 128-b
22

ketmagan bo‘lishi kerak. Agar jinoyatlar o‘rtasidagi vaqt Jinoyat kodeksining 64-
moddasida nazarda tutilgan muddatdan oshib ketgan bo‘lsa, qilmishni takroran
sodir etilgan, deb hisoblab bo‘lmaydi va shaxs javobgarlikka tortish muddati o‘tib
ketmagan jinoyati uchungina javobgar bo‘ladi. Agar shaxs takroran sodir qilingan
jinoyat deb hisoblanishi mumkin boigan jinoyatlarni sodir etgan bo‘lib, bu
jinoyatlardan biri hukm chiqarilgunga qadar, ikkinchisi esa, hukm chiqarilgandan
keyin aniqlangan bo‘lsa, takroran jinoyat sodir qilish, deb hisob-lashga asos bormi,
degan savol tug‘iladi.
Jinoyat kodeksining 59-moddasi, 3-qismida «agar ish bo‘yicha» hukm
chiqarilgandan keyin mahkumning birinchi ish bo‘yicha chiqarilgan hukmigacha
yana boshqa jinoyatda aybli ekanligi aniqlansa ham jazo o‘sha tartibda —
jinoyatlar jami bo‘yicha jazo tayinlanadi. «Bunday holda jinoyatlar majmuyi
bo‘yicha sud tomonidan tayinlangan jazo muddatiga birinchi hukm yuzasidan
jazoning o‘talgan qismi ham qo‘shiladi», deyilgan.
Qonun mazmuniga ko‘ra jinoyatlar majmuyi uchun jazo tayinlashning ushbu
qoidalari o‘z navbatida takroran jinoyat sodir etishga nisbatan ham qo‘llanishi
mumkin. Bunday holda jinoyat-laming har ikki aynan bir xil jinoyatlar bo‘lganligi
va jinoyatlarning biri uchun sudlanmay qolishiga sabab huquqni muhofaza
qiluvchi idoralarning jinoyatning o‘z vaqtida fosh etilmaganligi sababli bo‘lishi
mumkin 16
.
Takroran jinoyat sodir qilishni bunday turlarga ajratish 1959-yilda qabul
qilinib, 1995-yilning 1-apreliga qadar amalda bo‘lgan Jinoyat kodeksi asosida
ishlab chiqilgan edi. Jinoyat huquqida takroran jinoyat sodir etishni bunday
turlarga bo‘linishi amaldagi Jinoyat kodeksiga to‘g‘ri kelmaydi. Chunki umumiy
takroran jinoyat sodir qilish deganda, turli vaqtlarda Jinoyat kodeksining
«Maxsus» qismi turli moddalarida nazarda tutilgan jinoyatlarni sodir qilish
tushiniladi.
Bu holat o‘z navbatida jinoyatni kvalifikatsiya qilishning zaruriy belgisi
bo‘lib hisoblanmaydi, balki ayrim hollarda Jinoyat kodeksining 56-moddasi, «a»
16
Jiyanov M.X. Bir qancha jinoyat sodir etganlik uchun javobgarlik. Monografiya. – Toshkent, 2011. – 186-b.
23

bandida ko‘rsatilganidek, jazoni og‘irlashtiruvchi holat bo‘lishi mumkin. Maxsus
takroran jinoyat sodir qilish deganda, Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismi bitta
moddasi yoki o‘sha moddaning yoxud modda qismining zaruriy belgisi sifatida
ko‘rsatilgan holatlar nazarda tutiladi. Ya’ni maxsus takroran jinoyat sodir qilishda
bir xil jinoyatni kamida ikki marta sodir qilish tushuniladi 17
.
Jinoyat kodeksining 32-moddasi, 1-qismiga binoan alohida ko‘rsatilgan
hollarda «Maxsus» qismning turli moddalarida nazarda tutilgan ikki yoki bir necha
jinoyatni shaxs turli vaqtlarda sodir etgan, ammo ularning birortasi uchun ham
sudlangan bo‘lmasa, takroran jinoyat sodir etish deb topiladi. Takroran jinoyat
sodir etish, deb hisoblashning bunday qoidalari Jinoyat kodeksining «Maxsus»
qismi bir qancha moddalarida nazarda tutilgan. Masalan, Jinoyat kodeksining 104-
moddasi, 2-qismi, «b» bandi, 105-mod-daning 2-qismi, «k» bandi, 118-moddaning
2-qismi, «b» bandi, 164-moddaning 3-qismi, «a» bandi va boshqa qator moddalar.
Agar oldin Jinoyat kodeksining 119-moddasida nazarda tutilgan, jinoyatni
sodir etgan shaxs tomonidan so‘ngra 118-moddada nazarda tutilgan jinoyatni sodir
etsa, keyingi jinoyati takroran jinoyat, deb topiladi. Tadqiqotchi F.Tohirov odam
o‘ldirishdan oldin terrorizm, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti hayotiga tajovuz
qilish va hokazo jinoyatlar sodir etilgan bo‘lsa, qilmish takroran odam o‘ldirish
kabi baholanishi kerak, deb ta’kidlaydi.
Takroran jinoyat sodir etishning subyekti bir shaxs boigani holda, jinoyat
qonuni bilan qo‘riqlanadigan turli xil ijtimoiy munosabatlarga zarar yetkazilishi
mumkin. Ya’ni tajovuz obyekti turlicha bo‘lishi mumkin. Obyektiv tomondan esa,
ushbu jinoyat aynan bir-biriga o‘xshash jinoyatlarni, qonunda alohida ko‘rsatilgan
hollarda esa, turli jinoyatlarni sodir etishda ifodalanadi. Shu bilan birga takroran
jinoyat sodir etish jinoyatlarni tashkil qiluvchi qilmishlarning har biri Jinoyat
kodeksining 14-moddasiga ko‘ra ijtimoiy xavfliligi, huquqqa xilofligi, aybning
mavjudligi, jazoga sazovorligi bilan xususiyatlanadi. Shujumladan, ularning
barchasida yuqorida ta’kidlanganidek, jinoyat tarkibining barcha alomatlari
17
Jinoyat huquqi (Umumiy qism) Darslik. Mualliflar jamoasi // Mas’ul muharrir. Ochilov X. - T.: «Adolat», 2020-
yil. 236-bet.
24

bo‘ladi. Shaxs, garchi, har biri mustaqil bo‘lgan, lekin aynan bir-biriga o‘xshash
yuqoridagidek jinoyatlarni sodir etgani hollarida uning qilmishi Jinoyat
kodeksining «Maxsus» qismi «takroran sodir qilinsa» bandiga asoslanib jazo
tayinlanadi.
Bu borada takroran jinoyat sodir etishning bir qator huquqiy belgilari bilan
birga uning subyektiv tomonidan to‘g‘ri aniqlash muhimdir. Takroran jinoyat sodir
etishning subyektiv tomoni, shaxsning sodir qilgan ikki yoki undan ortiq qilmishi
va ularning oqibatlariga nisbatan ruhiy munosabatida ifodalanadi. Ushbu jinoyatni
tashkil qiluvchi jinoiy qilmishlar o‘z navbatida ayb shaklining yagonaligi bilan
xususiyatlanadi. Ya’ni takroran jinoyat sodir etish, deb topish uchun shaxsning
sodir qilgan ikki yoki bir necha jinoyati aybning qasd shakliga ega bo‘lishi kerak.
Jinoyat qonunida takroran jinoyat sodir etish, deb topishning zaruriy belgisi
sifatida 38 ga yaqin jinoyat tarkiblarida nazarda tutilgan bo‘lib, ularning barchasi
qasddan sodir etiladigan jinoyatlardir. Qolaversa, jinoyat qonuniga ko‘ra, ilgari
ham qasddan jinoyat sodir etgan shaxsning takroran yoki qasddan yangi jinoyat
sodir etishi jazoni og‘ilashtiruvchi holat sifatida (Jinoyat kodeksining 56-moddasi,
1-qismi, «n» bandi) qaraladi. Ehtiyotsizlikdan sodir etiladigan jinoyatlarda
shaxsning o‘z talab va niyatlarini jinoyat sodir qilish orqali qondirish to‘g‘risida
gap bo‘lishi mumkin emas. Bu jinoyatlar ko‘proq vaziyatning va shaxs
harakatining u yoki bu variantini tanlashga jiddiy yondashishi bilan bog‘liq
bo‘ladi 18
.
Takroran sodir etiladigan jinoyatlarni subyektiv tomonida uni o‘z navbatida
tashkil etuvchi har bir jinoyat qasd qilish, mustaqil ravishda shakllanadi. Ammo bu
holatda ular o‘rtasida ichki bog‘liqlik bo‘lmaydi, degan tushunchani anglatmaydi.
Takroran jinoyat sodir etish, deb topilgan barcha jinoyatlar bir-biriga bog‘liq
bo‘ladi.
18
Jinoyat huquqi (Maxsus qism) Darslik. Mualliflar jamoasi // Mas’ul muharrir: Ikramov Sh.T. - T.: IIV
Akademiyasi, 2016-yil. 136-bet.
25

Takroran jinoyat sodir etishning subyektiv tomoni uning barcha belgilari
bilan o‘ziga xos huquqiy ahamiyatga ega bo‘lib, jinoyatni to‘g‘ri kvalifikatsiya
qilish va adolatli jazo tayinlashda muhimdir.
Takroran jinoyat sodir etish o‘z navbatida yuqoridagi belgilariga ko‘ra
davomli, uzoqqa cho‘zilgan, retsidiv jinoyatlardan farq qiladi. Takroran sodir
etilgan jinoyatni davomli jinoyatdan farq qilish lozim. Davomli jinoyat tushunchasi
Jinoyat kodeksining 32-mod-dasi, 3-qismida ifodalangan. Bu jinoyatlar o‘rtasidagi
asosiy farq sodir etilgan jinoyatning subyektiv tomoniga to‘g‘ri keladi, lekin
obyektiv belgilari mos tushadi. Davomli jinoyat deganda, yagona maqsad yo‘lida
amalga oshiriladigan umumiy qasd doirasida birlashgan ikki va undan ortiq
ijtimoiy xavfli harakatlar tushuniladi. Takroran jinoyat sodir etish esa, doimo yangi
qasd orqali amalga oshiriladi. Davomli jinoyatda qasdni amalga oshirish vaqti
oralig‘ida doimo muayyan vaqt mavjud bo‘ladi. Davomli jinoyatning o‘ziga xos
xususiyati shundan iboratki, barcha qilmish jinoyatlarning o‘zaro bog‘liqligi, har
bir butunni tashkil qilishda namoyon bo‘ladigan barcha epizodlarning
yagonaligidadir. Davomli jinoyatning boshlanishi bir davom etadigan jinoyatdan
iborat bo‘lgan qator o‘xshash harakatlarning dastlabkisini sodir etishdir. Demak,
davomli jinoyatlar quyidagi o‘ziga xos belgilarga ega bo‘ladi:
a) bir xildagi harakatlarning majmuyi;
b) barcha harakatlar aynan bitta obyektga qaratilgan bo‘ladi;
d) ularning hammasi bitta maqsad yo‘lida birlashgan va
shuning uchun ham bir butunlikni tashkil qiladi.
Jinoyat kodeksining 32-moddasi, 4-qismida uzoqqa cho‘zilgan jinoyat
tushunchasi bayon etilgan, unga ko‘ra vazifalarni uzoq vaqt mobaynida
bajarmaslikdan iborat bo‘lib, bir jinoyatning uzluksiz tarkibini tashkil qilgan
jinoyatlar tushuniladi. Shundan kelib chiqib uzoqqa cho‘zilgan jinoyat jinoiy
tajovuzning muayyan vaqt davomida uzluksizligi bilan ta’riflanadi. Uning
xususiyati muayyan harakat yoki harakatsizlikning amalga oshirish vaqtidan
boshlab shaxsning qonunda ko‘rsatilgan jinoyatni tugallangan bosqichidagi o‘z
26

majburiyatlarini bundan buyon ham uzluksiz bajarmasligi bilan ifodalanadi.
Bunday jinoiy holat ikki:
a) ixtiyoriy;
b) majburiy sababga ko‘ra tugatiladi.
Ixtiyoriylik shaxsning o‘z tashabbusi bilan harakatsizlikka chek qo‘yishda
ifadalanadi. Majburiylik jinoyatning bajarishni bundan keyin ham davom ettirishga
monelik qiladigan hodisaning boshlanishidan iboratdir. Uzoqqa cho‘zilgan
jinoyatning tamom-lanishi shaxsning qonunda ko‘rsatilagan majburiyatlarini bajar-
maslikni boshlagan vaqtdan vujudga keladi, bundan keyingi nisbiy muayyan
vaqtda ham u mazkur talablarini bajarmaslikda davom etsa, bunday holatning ichki
yagonaligi o‘zaro bog‘liqligidan tarkiblarning ko‘pligi vujudga kelmaydi.
Yuqorida tahlil etilgan masala bo‘yicha quyidagi xulosalarni chiqarish
mumkin, takroran jinoyat sodir etish tushunchasining Jinoyat kodeksiga kiritilishi:
1) Jinoyat kodeksida nazarda tutilgan holatlarda jazoni og‘irlash-tiruvchi
holat sifatida olinadi;
2) jinoyatni kvalifikatsiya qilishda bevosita ta’sir qilishi;
3) jinoyatni kvalifikatsiya qilishning zaruriy belgisi bo‘lib hisoblanishi kabi
huquqiy ahamiyatga ega.
Jinoyatlar majmuyi
Jinoyatlar majmuyi jinoyat huquqining muhim va murakkab
muammolaridan biri hisoblanib, bir qator munozaralarga sabab bo‘lib kelgan.
Jinoyatlar majmuyi tuzilishi jihatidan murakkab bo‘lib, ikki yoki undan ortiq jinoiy
qilmishlarni o‘z ichiga oladi. Shuning uchun ham oddiy, yagona jinoyatlarni tavsif
qilishga qaraganda ularga huquqiy baho berish ancha mushkul masala hisobanadi.
Jinoyatlar majmuyi uchun jazo tayinlashning maz-munini ochib berishdan oldin
jinoyatlar majmuyi o‘zi nima ekanligini tushunib olish lozim 19
.
Jinoyat kodeksining 33-moddasi, 1-qismiga ko‘ra, «Ushbu kodeksning
«Maxsus» qismi turli moddalarida yoki bitta mod-dasining turli qismlarida nazarda
tutilgan, javobgarlikka tortiladigan ikki yoki bir necha jinoiy qilmishni sodir etish,
19
Rustamboyev M.H. va boshqa mualliflar. «Jinoyat huquqi». Maxsus qism. -T.; 2010. 48-b
27

agarda, ulardan birortasi uchun ham shaxs sudlangan bo‘lmasa, jinoyatlar
majmuyi, deb topiladi», deyilgan. Ko‘pchilik huquqshunos olimlarning fikricha,
ushbu institutning shakllanishi XIX asrning birinchi yarmiga to‘g‘ri keladi. Bu o‘z
navbatida o‘sha davrda O‘rta Osiyoda hukmron bo‘lgan chor Rossiyasi
imperiyasining mustamlakachilik tizimi qonunchiligi bilan bog‘liqdir. Jinoyatlar
majmuyi tushunchasi birinchi marta 1845-yili jazolar to‘g‘risidagi qonunnomada
keltirilagan. Unga ko‘ra, jinoyatlar majmuyi aybdor tomonidan bir necha
qilmishlarni bir vaqtning o‘zida yoki turli vaqtlarda sodir etilishi sifatida tan olinar
edi. Jinoyatlar majmuyi tariqasida sodir etilgan jinoyat, deb topish uchun shaxs
birorta qilmishi uchun ham jazoga tortilmagan, umumiy va yakka tartibda avf
etilmagan bo‘lishi lozim edi.Sobiq Ittifoq davrida jinoyatlar majmuyi turlarga
bo‘linib, bu holatlar birinchi marta RSFSRning 1922-yilda qabul qilingan Jinoyat
kodeksida mustahkamlangan edi. Unda jinoyatlar majmuyi to‘g‘risida ikki modda
bo‘lib, ularda jinoyat majmuyining turlari jinoyatlarning ideal va real jami uchun
jazo mustahkamlangan edi.
O‘zbekiston Respublikasining 1959-yildagi Jinoyat kodeksida ham
jinoyatlar majmuyi tushunchasi ifoda etilmagan. Bu esa, amaliyotda bir qancha
jinoyatlar borasidagi muammolarni hal etishda ma’lum qiyinchiliklarga olib kelar
edi.
Mustaqil O‘zbekiston Respublikasining 1994-yil 27-sentabrda qabul
qilingan yangi Jinoyat kodeksida jinoyatlar majumuyiga oid barcha qoidalar
tizimlashtirildi. Ya’ni jinoyatlar majmuyini tartibga soluvchi umumiy qoidalar
alohida modda sifatida shakllantirildi. Umumiy qoidaning maxsus normalar bilan
muvofiqligi ta’minlandi. U o‘zining tabiatiga ko‘ra, bir qancha jinoyatlar sodir
etishning shakli bo‘lganligi uchun bir qancha jinoyat sodir etishni tartibga soluvchi
Jinoyat kodeksining «Umumiy» qismi VIII bobiga kiritildi. Yangi huquqiy
normalarni shakllantirishda jinoyat huquqi nazariyasida mazkur muammo
yuzasidan to‘plangan tajriba va erishilgan yutuqlar inobatga olindi.Amaldagi
Jinoyat kodeksining 33-moddasida ushbu masala, ya’ni jinoyatlar majmuyi ilk bor
mustahkamlandi. Unga ko‘ra, «Maxsus» qismning turli moddalarida yoki bitta
28

moddasining turli qismlarida nazarda tutilgan, javobgarlikka toritiladigan ikki yoki
bir nechta jinoiy qilmishni sodir etish, agarda, ulardan birortasi uchun ham
sudlangan bo‘lmasa, jinoyatlar majmuyi, deb topiladi.
Ushbu qoidadan kelib chiqqan holda jinoyatlar majmuyining quyidagi
huquqiy belgilarini ajratish mumkin:
a) jinoyatlar majmuyi bir qancha jinoyat sodir etishning shakli bo‘lib, unga
ko‘ra shaxs javobgarlikka tortiladigan ikki yoki bir necha jinoiy qilmishni sodir
qiladi;
b) sodir etilgan qilmishlar Jinoyat qonuni «Maxsus» qismining turli
moddalarida yoki. bitta moddasining turli qismlarida nazarda tutilgan bo‘ladi;
d) sodir etilgan jinoiy qilmishlarning birortasi uchun ham shaxs
sudlanmagan bo‘lishi lozim 20
.
Bir shaxs tomonidan ikki yoki bir necha jinoiy qilmishning sodir etilishi
jinoyatlar majmuyining asosiy huquqiy belgilaridan biri bo‘lib, u shaxs tomonidan
sodir etilgan har bir jinoiy qilmish amaldagi Jinoyat kodeksining 14-moddasiga
muvofiq, yagona mustaqil jinoyat sifatida baholanib, mustaqil ravishda alohida
kvalifikatsiya qilinadi, alohida-alohida jazo tayinlanadi. Shuni ta’kidlash kerakki,
Jinoyat kodeksining 33-moddasidagi «jinoiy qilmish» tushunchasini keng
tushuniladi va jinoiy qilmish deganda, nafaqat, tamom bo‘lgan jinoyatlarni, balki
jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish, jinoyatga suiqasd qilish (Jinoyat kodeksining 25-
moddasi) hamda ishtirokchilikda sodir etilgan jinoyat (Jinoyat kodeksining 27-
moddasi) ham nazarda tutiladi.
Jinoyatlar majmuyiga ta’rif berishda «Javobgarlikka tortiladigan» so‘z
birkmasi O‘zbekistan Respublikasining amaldagi qonun hujjatlarida shaxsni
javobgarlikka tortish uchun monelik qiladigan holatlar belgilanganligi, jinoyat
ishini tekshirish jarayonida bunday holatlar aniqlanganda, shaxs tegishli
qilmishlari uchun jinoiy javobgarlikdan ozod qilinishi mumkinligi, jinoyat-huquqiy
oqibatlar vujudga kelmasligi nazarda tutilgan.
20
Rustambayev M.X. O zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksiga sharhlar. Umumiy qism. Toshkent: «Yuridikʻ
adabiyotlar publish», 2021. - 784 b.
29

Xulosa qilib aytganda, shaxsni jinoyatlar majmuyi bo‘yicha javobgarlikka
tortish uchun jinoyatlar majmuyini tashkil qiluvchi har bir qilmish yuzasidan jinoiy
javobgarlik asoslari mavjud bo‘lishi va javobgarlikka tortish uchun moneUk
qiluvchi holatlar bo‘lmasligi kerak.
Sodir etilgan jinoiy qilmishlarning Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismi turli
moddalarida yoki bitta moddasining turli qismlarida nazarda tutilishi ushbu
jinoyatlaming muhim huquqiy belgilaridan birini tashkil etadi.
Jinoyatlar majmuyining uchinchi huquqiy belgisi shundan iboratki, unga
ko‘ra, jinoyatlar majmuyini tashkil qiluvchi yoki bir necha jinoyatlaming birortasi
uchun ham shaxs sudlangan bo‘lmaydi, ya’ni jinoyatlar jamiga kiruvchi
qilmishlarning har biri sudlangunga qadar sodir etiladi, hali sud tomonidan
muhokama qilinmagan va uning yuzasidan ayblov hukmi chiqarilmagan bo‘ladi 21
.
Shuning uchun ham shaxs bir vaqtning o‘zida, bir jinoyat protsessida
jinoyatlar majmuyini tashkil qiluvchi bir necha jinoyatlari uchun javobgarlikka
tortiladi.
Jinoyatlar jami, deb hisoblashning yana bir muhim sharti shuki, Jinoyat
kodeksining «Maxsus» qismi ikki moddasi yoki bir moddasining turli qismlarida
ko‘rsatilgan jinoyatlaming turli vaqtda yoki bir vaqtning o‘zida (real va ideal jami)
sodir qilinganligining ahamiyati yo‘q. Bir vaqtning o‘zida ikkita jinoyat sodir
etilib, «Maxsus» qismning turli moddalari bilan kvalifikatsiya qilingan taqdirda
ham jinoyatlar majmuyini tashkil qilaveradi.
Jinoyat huquqi nazariyasida jinoyatlar majmuyining ushbu ko‘rinishi
jinoyatning ideal jami, deb yuritiladi.
Retsidiv jinoyatlar
Retsidiv so‘zi jinoyat huquqida jinoyat fakti hodisasining qaytarilib turishi,
kriminologiyada esa, ijtimoiy hodisa sifatida jinoyatchilikning qaytarilib turishiga
nisbatan ishlatiladi. Shunga ko‘ra, jinoyat huquqida retsidiv jinoyat sodir qilish
tushunchasi, kriminologiyada ishlatiladigan retsidiv jinoyatchilik tushunchasidan
21
Jinoyat huquqi (Umumiy qism) Darslik. Mualliflar jamoasi // Mas’ul muharrir. Ochilov X. - T.: «Adolat», 2020-
yil. 128-bet.
30

farq qiladi. Jinoyat huquqida retsidiv jinoyat sodir qilish takrorlangan yuridik
faktga nisbatan ishlatilsa, kriminologiyada jinoyatchilikning tizimida ijtimoiy
hodisa sifatida takrorlangan jinoyatchilikka nisbatan ishlatiladi. Kriminologiyada
shaxsning ilgari sodir etgan jinoyati tegishli davlat organiga ma’lum bo‘lgan va
ro‘yxatga olingandan keyin, yangi jinoyat sodir etishni retsidiv jinoyat sodir etish,
deb tushuniladi.
Retsidiv jinoyat tushunchasi ilk bor 1919-yilgi «RSFSR jinoyat huquqi
bo‘yicha boshqaruv asoslari»ning 12-moddasi, «g»bandida belgilangan. Unda
sudlar jazo tayinlashda jinoyat professional jinoyatchi (retsidiv) tomonidan yoki ilk
bor sodir etilganligini hisobga olishlari kerakligi belgilangan edi. O‘zbekiston
Respublikasining 1994-yilda qabul qilingan amaldagi Jinoyat kodeksida retsidiv
jinoyatlarning quyidagi turlari:
1) oddiy retsidiv;
2) xavfli retsidiv
3) o‘ta xavfli retsidiv ajtatilgan.
Jinoyat kodeksining 34-moddasida retsidiv jinoyat tushunchasiga ta’rif
berilgan. Unga ko‘ra, shaxsning ilgari qasddan sodir etgan jinoyati uchun
sudlanganidan keyin qasddan yangi jinoyat sodir etishi retsidiv jinoyat, deb
topiladi.
Demak, quyidagi hollarda jinoyatlar retsidiv jinoyat, deb aytiladi:
a) ilgari jinoyati uchun sudlangandan keyin yangi jinoyat sodir etishi;
b) birinchi hukm yuridik oqibatlari yoki muddat o‘tishi natija-sida yoxud
boshqa tartibda hali tugamagan davrda jinoyat sodir etishi.
Jinoyat huquqi doktrinasida «haqiqiy retsidiv jinoyat» tushunchasi mayjud
bo‘lib, bu tushuncha shaxs tomonidan ikkita yoki undan ko‘p jinoiy qilmishlar
sodir etganlikning barcha hollarini, subyektda avvalgi qilmishlari uchun
sudlanganligi bor-yo‘qligidan qat’iy nazar, qamrab oladi.
Qonuchilik va sud amaliyoti jinoyatchilar shaxsi xavfliligi darajasini jazo
muddatini belgilashda muhim omil sifatida e’tirof etadi.Masalan, Jinoyat
kodeksining 54-moddasida «Sud jazo tayinlashda sodir etilgan jinoyatning
31

xususiyati va ijtimoiy xavflilik darajasini, qilmishning sababini, yetkazilgan
zararning xususiyati va miqdorini, aybdorning shaxsini hamda jazoni
yengillashtiruvchi va og‘irlashtiruvchi holatlarni hisobga oladi», deyilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi plenumining 1996-yil 19-iyuldagi «Jinoiy jazo
choralarini tayinlash amaliyoti to‘g‘risida»gi qarorida sudlar og‘ir jinoyatlar sodir
etgan shaxslarga nisbatan qattiq jazo choralari qo‘llashi lozimligi belgilangan.
Jinoyatchi shaxsining yuqori darajada xavfliligini ta’kidlashga, uni retsidivistlar
toifasiga kiritishga va tegishlicha unga nisbatan jazo muddatini oshirishga imkon
beradigan yuridik jihatdan jiddiy alomatlarga e’tibor qaratish muhim ahamiyat
kasb etadi 22
.
Jinoyat kodeksining 34-moddasi, 2-qismiga asosan ilgari hukm qilingan
jinoyatga o‘xshash jinoyat sodir etgan, ushbu kodeksda alohida ko‘rsatilgan
hollarda esa, «Maxsus» qismning boshqa moddalari bilan ham hukm qilingan
shaxsning qasddan yangi jinoyat sodir etishi xavfli retsidiv jinoyat, deb topiladi.
Oddiy retsidivdan farqli ravishda xavfli retsidiv qonun chiqaruvchi tomo-nidan
ba’zi jinoyat tarkiblari uchun kvalifikatsiya qilish belgisi sifatida baholanadigan
belgi kabi ta’riflanadi. Bunday holatda sodir etgan jinoyati uchun ilgari ozodlikdan
mahram etilgan shaxs yana o‘sha jinoyatga o‘xshash qilmishni sodir etsa, xavfli
retsidivist, deb topiladi. Shaxsni xavfli retsidivist, deb topish uchun bundan boshqa
protsessual qarorga ehtiyoj bo‘lmaydi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi plenumining 1997-yil 2-may-dagi «Sud
hukmi to‘g‘risida»gi 2-sonli qarorida «Xavfli retsidivist tomonidan jinoyat sodir
etilishi bir qator jinoyatlarning tavsif-lash belgisi hisoblanadi va jiddiyroq jazo
choralarini qo‘llashga olib keladi.Shu sababli bu holat shaxs dastlabki tergov
organi tomonidan jinoyat ishida ayblanuvchi tariqasida ishda ishtirok etishga jalb
qilinayotganda ko‘rsatib o‘tilgan bo‘lishi lozim va keyinchalik bu sud hukmimng
tavsif qismida ham o‘z aksini topishi kerak», deb ta’kidlangan.
22
Rustambayev M.X. O’zbekiston Respublikasi Jinoyat huquqi kursi. Umumiy qism. II tom. Jazo to g’risidaʻ
ta’limot. - T.: Ilm ziyo, 2011. – 126-b.
32

Shaxsni o‘ta xavfli retsidivist, deb topish uchun unga nisbatan besh yildan
kam bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi tayinlanishi mumkin
bo‘lgan yangi jinoyat sodir etishi, ya’ni: a) ilgari o‘ta og‘ir jinoyati uchun yoki ikki
marta og‘ir jinoyati uchun hukm qilinib, ularning har biri uchun besh yildan kam
bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi tayinlangan shaxs
tomonidan o‘ta og‘ir jinoyat sodir etilishi;
b) oldin-keyinligidan qat’iy nazar, og‘ir yoki o‘ta og‘ir jinoyatlar uchun
ularning har biriga besh yildan kam bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum
qilish jazosi tayinlangan shaxsning og‘ir jinoyat sodir etishi o‘ta xavfli retsidiv
jinoyat, deb topiladi.
Shaxsni faqat sudning hukmi bilangina o‘ta xavfli retsidivist, deb topish
mumkin. Bundan tashqari, shaxsni o‘ta xavfli retsidivist, deb topish uchun boshqa
davlatlarning hukmlari ham e’tiborga olinadi. Shaxsni o‘ta xavfli retsidivist, deb
topish bir qator huquqiy oqibatlarga sabab bo‘ladi:
1) o‘ta xavfli retsidivist tomonidan jinoyat sodir etganlik «Maxsus»
qismning ko‘p moddalarida qonun chiqaruvchi tomonidan tasniflovchi yoki
alohida tasniflovchi belgi sifatida baho-lanadi;
2) o‘ta xavfli retsidivist erkaklar ozodlikdan mahrum qilish tarzidagi jazoni
maxsus tartibli koloniyalarda, ayollar esa, qattiq tartibli koloniyalarda o‘taydilar;
3) o‘ta xavfli retsidivistlarga ozodlikdan mahrum etish jazosi muddatining
bir qismini turma qamog‘ida saqlash tarzida o‘tash tayinlanishi mumkin;
4) ularga nisbatan jinoiy javobgarlikdan yoki jazodan ozod etishni
qo‘llashning bir qancha cheklashlari belgilanishi mumkin;
5) ularga nisbatan shartli ravishda jazo tayinlash, jazo muddatidan ilgari
shartli ozod etish va jazoni yengilrog‘i bilan almashtirish qo‘llanilmaydi;
6) o‘ta xavfli retsidivistlarga nisbatan sudlanganlikni olib tashlashning
alohida tartibda belgilanadi.
Retsidiv jinoyat ham quyidagi huquqiy oqibatlarga sabab bo‘ladi:
1) retsidiv jinoyat uchun jazo tayinlashda og‘irlashtiruvchi holat sifatida
Jinoyat kodeksining 56-moddasi, «n» bandi asosida hisobga olinadi;
33

2) Jinoyat kodeksining 60-moddasida nazarda tutilgan qoidalar bo‘yicha
jazo tayinlashning alohida tartibiga sabab bo‘ladi;
3) shartli hukm qilishga to‘sqinlik qiladi (Jinoyat kodeksining «Maxsus»
qismi);
4) jazoni haqiqiy muddatini uzaytirish uchun, jazo o‘tash muddatidan ilgari
shartli ozod qilishda hisobga olinadi (Jinoyat kodeksining 73-moddasi).
2.2. Jinoyatlaming real va ideal jami
Yuridik adabiyotlarda jinoyatlar majmuyi ideal jami bilan birgalikda real
jami ham o‘rganiladi. Ushbu tushunchalarning ikkalasi ham bir qancha jinoyat
sodir etish tushunchasiga kiradi. Jinoyatlar majmuyi 1845-yildayoq jinoyatlaming
ideal va real jamiga bo‘lingan edi, ya’ni bir vaqtda sodir etilgan qilmishlar
jinoyatlaming ideal jami va «turli vaqtlarda» sodir etilgan qilmishlar jinoyatlaming
real jami, deb tushunilgan. Jinoyatlaming ideal jamiga quyidagicha ta’rif berish
mumkin:
Jinoyatning ideal jami deganda, Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismi turli
moddalarida nazarda tutilgan ikki yoki bir necha jinoiy qilmishni bir vaqtning
o‘zida bitta jinoiy harakat bilan sodir qilishga aytiladi. Murakkab aybli jinoyatlar
(Jinoyat kodeksining 23-moddasi) bu bir tarkibli jinoyatlar bo‘lib, o‘zining
belgilari, xususiyatlariga ko‘ra, jinoyatlaming ideal jamidan farq qiladi. Jinoyat
kodeksining 23-moddasida: «Agar shaxsning qasddan jinoyat sodir etishi natijasida
ehtiyotsizlik orqasida boshqa ijtimioiy xavfli oqibatlar yuz bergan va shunday
qilmishni qonun qattiqroq javobgarlik bilan bog‘lagan bo‘lsa, bunday jinoyat
qasddan sodir etilgan, deb topiladi», deyiladi.
Jinoyat kodeksida shunday normalar mavjudki, ularda ijtimoiy xavfli harakat
aybning qasd shaklida sodir etilgan bo‘lishi mumkin, kelib chiqqan oqibatlar esa
ehtiyotsizlik orqasida yuz berishi mumkin. Masalan, qasddan badanga shikast
yetkazish jabrlanuvchining o‘Umiga sabab bo‘lsa (Jinoyat kodeksining 104-
moddasi, 3-qismi, «d» bandi).
Bu jinoyatni sodir etishda shaxs qasddan badanga og‘ir shikast yetkazadi,
o‘limga nisbatan esa, ehtiyotsizlik munosabatida bo‘ladi, chunki aybdor sog‘liqqa
34

tajovuz qilganda uni o‘ldirish niyati yo‘q bo‘lgan. Umuman, bu jinoyat aybning
qasd shaklida sodir etilgan jinoyat, deb qaraladi.
Moddiy tartibli ijtimoiy xavfli qilmish sodir etilgan har bir muayyan holda
shaxsning aybini, qilmishga nisbatan emas, yuz bergan oqibatga nisbatan belgilash
lozim. Shuning uchun agar oqibat yuz bersa, unda shaxsning ehtiyotsizlikdan kelib
chiqqan oqibatning yuz berishida aybi bo‘lmasa, uni yuz bergan oqibatlari uchun
jinoiy javobgarlikka tortish mumkin emas. Shuni alohida ta’kidlash lozimki,
murakkab aybli jinoyatlarda ehtiyotsizlik faqat kvalifikatsiya qilinadigan
oqibatlarga nisbatan bo‘lishi mumkin, lekin yuqorida ta’kidlanganidek, ular
umuman qasddan qilingan jinoyat, deb hisoblanadi 23
.
Demak, murakkab aybli jinoyatlardan Jinoyat kodeksining ikki yoki undan
ortiq moddalari bilan kvalifikatsiya qilinadigan bir qancha jinoyatlar sodir
qilishning farqini aniqlash, qilmishni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilish va adolatli jazo
tayinlashning muhim shartidir.
Ma’lumki, sodir etilgan qilmishni ideal jami tariqasida kvalifikatsiya
qilishda sud-tergov amliyotida ma’lum bir qiyinchiliklar uchrab, Oliy sud plenumi
qarorlarida ushbu masala o‘z aksini topgan. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi
Oliy sudi plenumining 1996-yil 20-dekabridagi «Qasddan odam o‘ldirishga oid
ishlar bo‘yicha sud amaliyoti to‘g‘risida»gi qarori 21-bandida shunday deyiladi:
«Aybdorning hokimiyat yoki xizmat vakolati doirasidan chetga chiqib, sodir etgan
qasddan odam o‘ldirish harakatlari odam o‘ldirish uchun javobgarlikm nazarda
tutuvchi moddalar va Jinoyat kodeksining 206-moddasi tegishli qismlari bilan
tasnif qilinishi kerak».
Ushbu qarorning 22-bandida esa, «ozodlikdan mahrum etish jazosini
о’tayotgan shaxs tomonidan ozodlikdan mahrum qilish jazosini ijro etish
muassasalarining ishini izdan chiqaravchi harakatlari bilan bog‘liq holda qasddan
odam o‘ldirishni Jinoyat kodeksining 220-moddasi dispozitsiyasi jabrlanuvchini
hayotidan mahrum etishni qamrab olmasligi sababli, Jinoyat kodeksining qasddan
23
Jinoyat huquqi (Maxsus qism) Darslik. Mualliflar jamoasi // Mas’ul muharrir: Ikramov Sh.T. - T.: IIV
Akademiyasi, 2016-yil. 156-bet.
35

odam o‘ldirish va ozodlikdan mahrum qilish jazosini ijro etish muassasalarining
ishini izdan chiqargan harakatlari uchun javobgarlikm ko‘zda tutuvchi moddalari
bilan tavsif qilinishi kerak»ligi ko‘rsatib o‘tilgan.
Shuni ta’kidlash lozimki, shaxsning qilmishida jinoyatlar ideal jamining
mavjudligi yoki yo‘qligi tegishli jinoyat tarkibining qanday belgilarni o‘zida
mujassamlashtirishiga bog‘liqdir. Muayyan jinoyat tarkibiga qo‘shimcha
qandaydir belgilarning kiritilishi yoki ularni chiqarilishi qilmishda jinoyatlarning
ideal jami mavjudligi yoki yo‘qligini namoyon qilishi mumkin. Jinoyat
kodeksining «Maxsus» qismi moddalarini tuzishda jinoyat tarkibining belgilari
qanchalik to‘liq aks ettirilsa, amaliyotda qilmishni ideal jami tariqasida
kvalifikatsiya qilish uchun ehtiyoj nazarimizda shuncha kam bo‘ladi.
Jinoyatlarning real jami
Jinoyatlarning real jami deganda, qonun chiqaruvchi «sudla-nuvchi
tomonidan hukm chiqarilgunga qadar ikki yoki undan ortiq jinoyat sodir etishi»ni
nazarda tutgan va ushbu holda jazo tayinlashning alohida qoidalari tatbiq etilgan.
O‘z navbatida masalaga bunday yondashish uzoqqa bormadi. 1924-yilgi «SSSR va
Ittifoqchi respublikalar jinoyat qonunchiligi asoslari»da jinoyatlarning ideal jami
va real jami bir qancha jinoyat sodir etish turlariga kiritildi va Jinoyat kodeksining
33-moddasida mustahkamlandi. «Agar shaxsning sodir etgan qilmishida bir necha
jinoyat belgilari mavjud bo‘lsa, shu jumladan, hukm chiqarilgunga qadar shaxs
tomonidan ikki yoki undan ortiq jinoyatlar sodir etilsa, ijtiomiy ta’sir cho-ralari
eng og‘ir jazoni nazarda tutuvchi jinoyatlar miqdoridan kelib chiqqan holda
tayinlanadi», deyiladi ushbu qonunda.
O‘zbekiston Respublikasining 1926-yilgi Jinoyat kodeksida u quyidagicha
mustahkamalngan edi: «Agar shaxsni sodir etgan qilmishida bir yoki bir necha
jinoyat belgilari mavjud bo‘lsa, shu jumladan, hukm chiqarilgunga qadar ikki yoki
undan ortiq jinoyatlar sodir etilgan bo‘lsa, ijtimoiy ta’sir choralari hukmda har bir
jinoyat uchun alohida ko‘rsatib o‘tilgan holda og‘irroq jazo belgilangan jinoyat
bo‘yicha tayinlanadi», deyiladi.
36

Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismi turli moddalarida yoki bitta
moddasining turli qismlarida nazarda tutilgan ikki yoki bir necha jinoiy qilmishni
turli vaqtlarga sodir etib, agarda ulardan birortasi uchun ham shaxs sudlangan
bo‘lmasa, jinoyatlarning real jami, deyiladi 24
.
Jinoyatlar majmuyi masalasini tadqiq qilish shuni ko‘rsatadiki,
jinoyatlarning real jami, ideal jamiga qaraganda ko‘proq tarqalgan jinoyatlardan
bo‘lib hisoblanadi. Ma’lumotlarga ko‘ra, 91,6 % hollarda jinoyatlarni real jami
tariqasida sodir etish tashkil etsa, 8,4 % ni ideal jami tariqasida jinoyat sodir etish
tashkil etadi.
Yuridik adabiyotlarda bildirilgan fikrlarga ko‘ra, real jami uchun uning
tarkibiga kiruvchi jinoyatlarni turli vaqtlarda sodir etilishi xususiyatli bo‘lib,
jinoyatlarning real jami o‘z navbatida bir turdagi va turli turdagi real jamiga
bo‘linadi. Jinoyatlarning turli vaqtlarda sodir etilishi, qilmishni real jami ekanligini
aniqlashda qiyinchiliklar tug‘dirmaydi. Chunki, ushbu holda har bir qilmish
mustaqil ravishda kvalifikatsiya qilinadi.
Jinoyatlarning real jamini turli va bir turdagi jinoiy qilmishlar tashkil etishi
mumkin. Ya’ni real jamida, subyekt aynan bir turdagi va turli ijtimoiy
munosabatlarga ta’sir etadi. Shuning bilan birgalikda, shaxsning qilmishi real jami
tariqasida, nafaqat, tamom bo‘lgan jinoyatlar mavjud bo‘lganda, balki ulardan biri
jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish yoki suiqasd, boshqasi tamom bo‘lgan jinoyat
bo‘lganda ham tashkil etadi.
Jinoyatlarning ideal va real jami sodir qilinish vaqti va huquqiy oqibatlari
jihatidan bir-biridan farq qiladi. Bular quyidagilarda ifodalanadi:
1) Jinoyat kodeksining 56-moddasi Gazoni og‘irlashtruvchi holatlar), «n»
bandida ko‘rsatilishicha,ilgari qasddan jinoyat sodir etgan shaxsning takroran
jinoyat sodir etishi, jazoni og‘irlash-tiruvchi holatlanadi; 2) agar aybdorning bir
harakati Jinoyat kodeksining ikki moddasi bilan kvalifikatsiya qilnishi lozim
bo‘lgan ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyat sodir qilingan bo‘lsa, aybdor
24
Rustambayev M.X. O’zbekiston Respublikasi Jinoyat huquqi kursi. 1-tom. Jinoyat haqida ta’limot. Darslik.
To ldirilgan va qayta ishlangan 2-nashr. - T.: O’zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti,ʻ
2018. – 268-bet.
37

Jinoyat kodeksining 66-moddasiga binoan (aybdor o‘z qilmishiga chin ko‘ngildan
pushaymon bo‘lganligi munosabati bilan) javobgar-likdan ozod qilinishi mumkin.
Bunday jinoyatlar real jami tariqasida sodir qilinsa, javobgarlikdan ozod qilishning
bu turini qo‘llash mumkin bo‘lmaydi; 3)-jinoyatlarning ideal jamida shaxsga
nisbatan, agar bunga qonunda ko‘rsatilgan asoslar mavjud bo‘lsa, Jinoyat
kodeksining 71-moddasini qo‘llab, jazodan ozod qilinishi mumkin. Real jami
tariqasida sodir qilingan jinoyatlarga nisbatan esa, ushbu moddani qo‘llash
mumkin bo‘lmaydi. Shuningdek, jinoyatlarning real jami tariqasida bir qancha
jinoyatlar sodir qilgan shaxslarga nisbatan jinoyat qonunida ko‘zda tutilgan boshqa
imtiyozlarni qo‘llash mumkin bo‘lmaydi. Qonunda ana shunday holat
belgilanishining asosiy sababi jinoyatlarning ideal jami tariqasida jinoyat sodir
etgan shaxsga nisbatan real jami tariqasida jinoyat sodir etgan shaxsning ijtimoiy
xavflilik darajasi yuqoriroqdir. Shaxsning oldin bitta jinoyatni sodir qilib, yana
yangi jinoyat sodir etish, jinoiy faoliyatini davom cttirganligi uning ijtimoiy xavfli
ekanligidan dalolat beradi. Boshqa teng sharoitlarda shaxsning ongi va ruhiy
holatida nizoli hamda muammoli vaziyatlarni hal qilish vositasi sifatida jinoyat
sodir qilishga tayyorgarligi ildiz otib ketganligini namoyon qiladi.
Demak, yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, jinoyatlarning real va ideal
jamiga bo‘linishining ham amaliy, ham nazariy ahamiyati juda kattadir. Jinoyatlar
jami tushunchasini jinoyat qonunining mustaqil instituti sifatida ajratib ko‘rsatilishi
uchun barcha asoslar mavjuddir.
O‘zbekiston Respublikasining 1994-yil 22-sentabrdagi Jinoyat kodeksi
tuzilishiga ko‘ra, 1959-yilgi kodeksdan farq qilib, Jinoyat kodeksining «Maxsus»
qismi deyarli ko‘pchilik moddalari qism-larga, har bir qismlari yana bandlarga
bo‘linadi. Shunga muvofiq ravishda «Maxsus» qism bitta moddasi, bitta qismining
turli band-larida nazarda tutilgan jinoyatlar turli vaqtlarda sodir qilinsa-da,
jinoyatlar jami mavjud bo‘lmaydi.
Ya’ni, masalan, shaxs ancha miqdorda o‘zganing mulkini yashirin ravishda
o‘girlagan, ma’lum vaqt o‘tgandan so‘ng bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til
biriktirib, sodir qilgan bo‘lsa, jinoyatlar majmuyini tashkil etmaydi. Jinoyat
38

kodeksining 33-moddasi mazmuniga ko‘ra, jinoyatlar majmuyini tashkil qilish
uchun «Maxsus» qism turli moddalarida yoki bitta moddaning turli qismlarida
nazarda tutilgan jinoyatlar sodir qilinishi kerak. Ushbu holda jinoyatlar jami deb
emas, balki jinoyat takroran sodir qilingan, deb hisoblanadi.
Jinoyat kodeksining 33-moddasi, 2-qismida «Agar shaxs sodir etgan
qilmishida ushbu kodeks «Maxsus» qismi ayni bir modda-sining turli qismlarida
nazarda tutilgan jinoyatlarning alornatlari mavjud bo‘lsa, u moddaning og‘irroq
jazo belgilangan qismi bo‘yi-cha javobgarlikka tortiladi», deyiladi. Qonundagi bu
tushuntirishni noto‘gri tushungan ayrim sudlar jinoyatlar majmuyi tariqasida
kvalifikatsiya qilib jazo tayinlash kerak bo‘lgan qilmishlarga ham tatbiq
qilmoqdalar.
Jinoyat kodeksining 33-moddasi, 1-qismida ideal yoki real jami tariqasida
kamida Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismi ikkita moddasi bilan kvalifikatsiya
qilinadigan j’inoyatlar nazarda tutilgan bo‘lsa, ushbu moddaning 2-qismida faqat
bitta modda bilan kvalifikatsiya qilish va jazo tayinlash mumkin bo‘lgan jinoyat
haqida so‘z ketmoqda. Jinoyatlar majmuyining ma’nosini yanada aniq-lashtirish
maqsadida shu moddaning 2-qismiga ana shu tushuncha kiritilib, agar bitta jinoiy
qilmishda Jinoyat kodeksining «Maxsus» qismi muayyan moddasining turli
qismlarida nazarda tutilgan jinoyatni kvalifikatsiya qilish belgilari mayjud bo‘lsa,
jinoyatlar jamini tashkil qilmasligini, bunday holda o‘sha moddaning og‘irroq jazo
belgilangan qismi bo‘yicha kvalifikatsiya qilish zarurligi ta’kidlangan.
Masalan, aytaylik, aybdor o‘ta xavfli retsidivist bo‘lgani holda o‘ta
shafqatsizlik bilan Jinoyat kodeksining 104-moddasi, 1-qismida nazarda tutilgan
badanga og‘ir shikast yetkazish jinoyatini sodir qilgan. Ushbu jinoyat bitta jinoiy
qilmish, ammo 104-moddaning 3-qismida nazarda tutilgan kvalifikatsiya qilish
belgilari bor. Ana shunday hollarda eng og‘ir kvalifikatsiya qilish belgisi orqali
javobgarlikka tortish zarur bo‘ladi.
Jinoyat kodeksining 33-moddasi, 2-qismini tahlil qilishdan aynan ana shu
yuqorida aytilgan ma’no kelib chiqadi. «Agar shaxs sodir etgan qilmishda» deb,
39

qonun bu tushunchani ko‘plikda emas, birlikda bermoqda. Demak, faqat bir
harakat bilan sodir etilgan bitta jinoyat nazarda tutilmoqda.
Jinoyat kodeksning 33-moddasiga ko‘ra, «Agar shaxs sodir etgan qilmishda
ushbu kodeks «Maxsus» qismi ayni bir moddasining turli qismlarida nazarda
tutilgan jinoyatlarning alomatlari mayjud bo‘lsa, u moddaning og‘irroq jazo
belgilangan qismi bo‘yicha javobgarlikka tortiladi». Jinoyatlarning ideal jamidir.
Ushbu tushuncha shaxsning harakatlari bitta modda bilan kvalifikatsiya qilinishini
anglatib, qonun chiqaruvchi jinoyatlarning ideal jamini yagona jinoyat guruhiga
kiritgan.
40

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, jinoyat huquqi tizimida bir qancha jinoyat sodir etish
tushunchasi va uning turlari institutining o‘rni va ahamiyati nihoyatda muhimdir.
Chunki jinoyatlarning bir necha shaklda sodir etilishi nafaqat jinoyatchilikning
rivojlanishi, balki jinoyatchilikka qarshi kurashish mexanizmlarining samaradorligi
bilan ham bevosita bog‘liqdir.
Birinchidan, bir qancha jinoyat sodir etish tushunchasi jinoyat huquqi
nazariyasining asosiy institutlaridan biri sifatida jinoyatlarni kvalifikatsiya qilish
jarayonida katta rol o‘ynaydi.Jinoyatlar majmui, davom etayotgan jinoyatlar va
tizimli jinoyatlar tushunchalarini to‘g‘ri ajratish jinoyatni to‘g‘ri kvalifikatsiya
qilishga va jazoni adolatli tayinlashga imkon yaratadi. Bu esa jinoyat huquqi
nazariyasining rivojlanishiga, huquqni qo‘llash amaliyotiga va sud faoliyatining
samaradorligiga bevosita yordam beradi.
Ikkinchidan, kurs ishida ko‘rsatib o‘tilganidek, bir qancha jinoyat sodir etish
tushunchasini chuqur o‘rganish va tahlil qilish jinoyatchilikning zamonaviy
shakllariga qarshi samarali kurashishni tashkil qilish uchun huquqiy asos yaratadi.
Masalan, bugungi kunda korrupsiya, iqtisodiy jinoyatlar, uyushgan jinoyatchilik va
transmilliy jinoyatlar ko‘pincha bir qancha jinoyat sodir etish shaklida namoyon
bo‘ladi. Shu sababli, bir qancha jinoyat sodir etish tushunchasi va uning turlari
zamonaviy jinoyatchilikka qarshi kurashish mexanizmlarini takomillashtirish
uchun ham dolzarb ahamiyat kasb etadi.
Uchinchidan, jinoyatlarni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilish va jazoni tayinlash
masalalarida bir qancha jinoyat sodir etish tushunchasi sud-amaliyoti uchun ham
juda katta ahamiyatga ega.Chunki jinoyatning og‘irlik darajasiga qarab jazoni
belgilashda jinoyatlar majmui yoki davom etayotgan jinoyat alohida tartibda ko‘rib
chiqiladi va umumiy qoidalar asosida jazoni tayinlash imkonini beradi. Bu esa
jinoyatchilikka qarshi kurashishda jazoni individuallashtirish va adolat
tamoyillarini ta’minlashga xizmat qiladi.
41

To‘rtinchidan, kurs ishida bir qancha jinoyat sodir etish tushunchasi va
uning turlarini o‘rganish bo‘yicha ilmiy-adabiy manbalar tahlil qilinib, mavjud
qonunchilikdagi normalar va sud-amaliyoti tajribasi o‘rganildi. Bu esa O‘zbekiston
Respublikasi jinoyat huquqi tizimini yanada takomillashtirishga oid takliflar ishlab
chiqishda muhim qadam bo‘lib xizmat qiladi.
Yakuniy xulosa sifatida aytish mumkinki, “Bir qancha jinoyat sodir etish
tushunchasi va turlari” mavzusi jinoyat huquqi nazariyasi va amaliyotida dolzarb
bo‘lib, jinoyatchilikka qarshi kurashish mexanizmlarini rivojlantirish, jazoni
individuallashtirish va adolatni qaror toptirishga xizmat qiladi. Shu sababli, ushbu
institutni yanada chuqur o‘rganish va uni qo‘llashda yuzaga kelayotgan
muammolarni bartaraf etishga qaratilgan taklif va tavsiyalar ishlab chiqish hozirgi
davrda nihoyatda muhimdir.
42

Foydalanilgan manba va adabiyotlar
Qonunchilik hujjatlari
1. O zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2008-yil 5-maydagiʻ
«Bir necha jinoyat sodir etilganda qilmishni kvalifikatsiya qilishga doir
masalalar to g‘risida»gi 13-sonli qarori.
ʻ
Ilmiy adabiyotlar
2. Usmonaliyev M., Bakunov P. Jinoyat huquqi (Umumiy qism). Darslik. -
T.: Yangi asr avlodi, 2010. - 662 b.
3. Rustambayev M.X. O zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksiga sharhlar.
ʻ
Umumiy qism. Toshkent: «Yuridik adabiyotlar publish», 2021. - 784 b.
4. Rustambayev M.X. O zbekiston Respublikasi Jinoyat huquqi kursi.
ʻ
Umumiy qism. I tom: Jinoyat to‘g‘risida ta’limot. - T.: Ilm ziyo, 2011. -
400 b.
5. Rustambayev M.X. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat huquqi kursi.
Umumiy qism. II tom. Jazo to g‘risida ta’limot. - T.: Ilm ziyo, 2011. -
ʻ
304 b.
6. Rustambayev M.X. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat huquqi kursi.
Maxsus qism. V tom. Jazo to g‘risida ta’limot. - T.: Ilm ziyo, 2011. - 353
ʻ
b.
7. Jinoyat huquqi (Umumiy qism) Darslik. Mualliflar jamoasi // Mas’ul
muharrir. Ochilov X. - T.: «Adolat», 2020-yil. 264 bet.
8. Jinoyat huquqi (Maxsus qism) Darslik. Mualliflar jamoasi // Mas’ul
muharrir: Ikramov Sh.T. - T.: IIV Akademiyasi, 2016-yil. 196 bet.
9. Rustambayev M.X. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat huquqi kursi. 1-
tom. Jinoyat haqida ta’limot. Darslik. To ldirilgan va qayta ishlangan 2-
ʻ
nashr. - T.: O‘zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasi harbiy-texnik
instituti, 2018. - 440 bet.
10. Tkachenko M.I. Mnojestvennost prestupnostiy. Ugolovnoye pravo
Rossiyskoy Federasiy. Chast 6. obshdya. M., «Yurist», 1999.
43

11. Jiyanov M.X. Bir qancha jinoyat sodir etganlik uchun javobgarlik.
Monografiya. – Toshkent, 2011. - 244 b.
12. Rustambayev M.X. O‘zbekiston Respublikasi jinoyat huquqi kursi. Tom
1. Jinoyat haqida ta’limot. Darslik. 2-nashr, to‘ldirilgan va qayta
ishlangan – T.: O‘zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasi Harbiy-texnik
instituti, 2018. – 441 bet.
13. Rustamboyev M.H. va boshqa mualliflar. «Jinoyat huquqi». Maxsus
qism. -T.; 2010.
14. Jinoyat huquqi. Umumiy qism. “Adolat”. T. 1998.
15. Rustambayev M.X. Jinoyat kodeksi Umumiy qism sharh. T. 2016.
16. O‘zbekiston Respublikasi jinoyat huquqida xavfli retsidiv jinoyat uchun
javobgarlik masalalari. Qonun nomi bilan. O‘zbekiston Respublikasi Oliy
sudining axborotnomasi. 2001.3- 4- son. 68-70 bet.
17. Umidullayev Sh.U. Residiv jinoyat tushunchasi va residiv jinoyat uchun
javobgarlikning xususiyatlari. T: “Yangi asr avlodi”, 2001.
18. Umidullayev Sh.U. Jinoyatga oid siyosatning liberallashtirilishi
sharoitida residiv institutining takomillashuvi: Yurid. fan. nomz. dis.
avtoref. – Toshkent, 2002. – B. 13.
44

Bir_qancha_jinoyat_sodir_etish_tushunchasi_va_turlari_Kurs_ishi

Sotib olish