Dokument ma'lumotlari

Narxi 18000UZS
Hajmi 108.3KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 28 Iyun 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Sattarov Ziyodulla

Ro'yxatga olish sanasi 19 Aprel 2024

0 Sotish

Bo'lajak maktabgacha taʼlim pedagoglarning kreativ qobiliyatlarini rivojlantirish

Sotib olish
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI YANGI ASR UNIVERSITETI 60110500 – Boshlang`ich ta`lim Sirtqi 2 -kurs BT S - ______-22-guruh talabasi __________________________________________________________________ ___________________________________________________________ning “ _________________________________________________________________ __________________________________________________________________ ___________________________________________” mavzusida yozgan K U R S I SH I Ilmiy rahbar: “Maktab va maktabgacha ta’lim” kafedrasi dotsenti v.b., PhD: M.A.Kenjayeva Ro‘yxatga olindi: “Maktab va maktabgacha ta’lim” kafedrasi “______”___________2024-yil № _____________ TOSHKENT – 2024 Yangi asr universiteti ___________________________________ ta’lim shakli Kunduzgi, sirtqi Talabaning f.i.sh.________________________________________________ _____________________________________________________________ “___________________________________________________” ta’lim yo‘nalishi _________- kurs _____________- guruh Fan nomi : _____________________________________________________ Kurs ishi mavzusi _______________________________________________ ______________________________________________________________ ____________________________________________________________ Kurs ishlari 100 ba llik tizim asosida baholanadi. Kurs ishini bajarishda 59,9 balldan kam tо‘plagan talaba akadem qarzdor hisoblanadi. № E’tibor beriladigan h olatlar Ba ll arning taqsimlanishi Qo‘yilgan b all 1 Kurs ishining tuzilmasi 10 2 Mavzuning dolzarbligini asoslash 10 3 Maqsadning tо‘g‘ri qо‘yilganligi va yechimga erishilganligi 10 4 Mavzuni yoritishda foydalanilgan adabiyotlar ta h lili 10 5 Mavzuni yoritish metod larining t о ‘g‘ri tanlanganligi va tatbiq qilinganligi 10 6 Aniqlangan nazariy ma’lumotlarni amalda sinab kо‘rilganligi va asoslanganligi 10 7 Dars ishlanma larini tayyorlashda pedagogik texnologiyalarning tо‘g‘ri qо‘llanilganligi 10 8 Taqdimot 10 9 Olingan yakuniy xulosalarning belgilangan maqsadga mu v ofiqligi 10 10 Kurs ishning maqsadi, mohiyati, olingan natija va xulosalarni bayon qilish i 10 Qo‘yilgan ba llar yig’indisi 10ga bo`linadi Kurs ishi himoyasi bo‘yicha komissiya xulosasi __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ ___ Himoya qilingan sana “____”______” 2024 Baho natijasi ___________________ Komissiya raisi: ___________ Z.M.Urazova imzo FISh A’zolar: 1. _______________________ 2. ________________________ 3. ________________________ 2 Mundarija KIRISH 4 1-BOB. BO’LAJAK MAKTABGACHA TA’LIM O’QITUVCHISINING KRETIV KO'NIKMALARINI SHAKLLANTIRISHNING NAZARIY JIHATLARI 1.1 Psixologik va pedagogik adabiyotlarda kretivlik tushunishga yondashuvlar 7 1.2 Bo’lajak maktabgacha ta'lim pedagoglarining kretiv qobilyatlari va ularning pedagogik ko'nikmalar tarkibidagi o'rni 13 2-BOB. KELAJAKDAGI MAKTABGACHA TA’LIM PEDAGOGLARINING KRETIV KO'NIKMALARINI SHAKLLANTIRISH USULLARI 2.1 Maktabgacha ta’lim pedagoglarini kretiv ko’nikmalarini rivojlantirsh modellari . 18 2.2 Maktabgacha ta’lim pedagoglariga xos kreativ sifat va ijodiy - pedagogik faoliyat malakalari 23 XULOSA 27 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI 32 3 “Oldimizda yoshlarga tarbiya berish, psixologiya va boshqa turli sohalarda kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash bo’yicha murakkab vazifalar turibdi. Yana bir muammoni hal etish muhim hisoblanadi: bu – pedagoglar va professor-o’qituvchilar tarkibining professional darajasi, ularning maxsus bilimlaridir. Bu borada ta’lim olish, ma’naviy-ma’rifiy kamolot masalalari va haqiqiy qadriyatlarni shakllantirish jarayonlariga faol ko’mak beradigan muhitni yaratish zarur”. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI PREZIDENTI SHAVKAT MIRZIOYEV KIRISH Mavzuning dolzarbligi . Jamiyat rivojlanishining har bir bosqichida ta’lim mazmuni muayyan maqsad va vazifalarga ega bo‘ladi. Yurtimizda 27.07.2017 yilda qabul qilingan PQ 3151 “Oliy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirishda iqtisodiyot sohalari va tarmoqlarining ishtirokini yanada kengaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 1 Prezident qarorda “O‘qitishning zamonaviy shakllari va metodlarini, kompyuter va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini ta’lim jarayoniga joriy etish, oliy ta’lim muassasalarini zamonaviy o‘quv- laboratoriya anjomlari va o‘quv-metodik adabiyotlar bilan ta’minlash, ilmiy- tadqiqot va innovatsiya faoliyatini qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish, oliy ta’lim muassasalarining zamonaviy ilmiy laboratoriyalarini tashkil etish va rivojlantirish choralarini ko‘rish” kerakligi keltirib o‘tilgan. Shundan kelib chiqib ta’lim mazmuni davr talabi, nazariy bilim va ishlab chiqarish taraqqiyoti darajasiga mos ravishda o‘zgarib turadi. Ta’lim mazmuni ijtimoiy hodisa sifatida maydonga keladi va u o‘zining boshlang‘ich davrida amaliy ahamiyat kasb etgan, ya’ni insonlarning hayotiy ehtiyojlari uchun zarur hisoblangan bilimga bo‘lgan talabini qondirgan. Ijtimoiy taraqqiyot ta’limning madaniyatshunoslik funksiyasini yuzaga 1 https://lex.uz/docs/-3286194 O liy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirishda iqtisodiyot sohalari va tarmoqlarining ishtirokini yanada kengaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori 31.07.2017 4 keltirdi. Ta’limning rivojlanishiga boshqa ijtimoiy omillar ham ta’sir ko‘rsatdi, natijada hukmron sinflar umummadaniy va takomillashib boruvchi bilimga o‘z monopoliyasini o‘rnata boshladilar, aholining asosiy qatlamlari esa kundalik turmushda zarur bo‘ladigan amaliy bilimlarnigina egalladilar. Zamonaviy ta'lim tizimining asosiy vazifalaridan biri uning ijodiy shaxsni shakllantirishni ta'minlaydigan ta'lim va tarbiyaning ijodiy, muammoli usullariga o'tishidir. Shunday qilib, inson faoliyatining har qanday sohasidagi uslubiy paradigmaning asosi ijodkorlikka yo'naltirilgan bo'lishi kerak, ya'ni: kelajakdagi o'qituvchining ijodiy fazilatlarining ustuvorligi; muammoli, nostandart pedagogik vaziyatlarda konstruktiv va samarali ishlashga qodir mas'uliyatli shaxsni shakllantirish. Fuqaroning bilimli, ijodiy shaxsini shakllantirish, uning tabiiy qobiliyatlarini ro'yobga chiqarish va o'z-o'zini anglash uchun sharoit yaratish butun ta'lim tizimining strategik vazifalaridan biri bilan belgilanadi, chunki davlatning kuchi, avvalambor, o'z ishlarida ijodiy bo'lgan, ilm-fan, ta'lim, texnika, san'atning muvaffaqiyatli rivojlanishiga hissa qo'shadigan yuqori malakali mutaxassislar soni bilan belgilanadi. Shu sababli, islohotning ustuvor yo'nalishlaridan biri bu ta'lim faoliyatini insonparvarlashtirish, ta'lim jarayonining kelajakdagi mutaxassisning ijodiy shaxsini shakllantirishga yo'naltirilishi, uning iste'dodlarini, ma'naviy, hissiy va aqliy qobiliyatlarini ochib berish uchun sharoit yaratishdir. Bugungi kunda olimlar va amaliyotchilarning sa'y-harakatlari ta'lim faoliyatining yangi tashkiliy va mazmunli tarkibiy qismlarini izlashga qaratilgan bo'lib, uning doirasida maktabgacha yoshdagi bolalarning har tomonlama rivojlanishi va o'quv jarayoni optimallashtiriladi. Zamonaviy voqelikka ichki mos kelish uchun maktabgacha ta'lim sohasidagi bo'lajak mutaxassis nafaqat yangi vaziyatga moslashishi, balki uni o'zgartirishi, bir vaqtning o'zida o'zgarishi va rivojlanishi kerak. Kasbiy shakllanish jarayonida ijodiy shaxsni shakllantirish muammosining ahamiyati uning ahamiyatini belgilaydi: ijtimoiy, chunki nafaqat radikal o'zgarishlar va o'zgarishlarga qodir bo'lgan maxsus fikrlash tarziga ega yangi odam, balki jamiyatdagi progressiv o'zgarishlarga qo'shiladigan yangi shakllanish mutaxassisi 5 ham shakllanadi; ilmiy, chunki u intellektual sohada ijodiy qobiliyatlarni o'rgatish vositasi bo'lib xizmat qiladi. Kurs ishi mavzusining obyekti: Maktabgacha ta'lim pedagoglarining kretiv qobilyatlarini rivojlantirishdagi faoliyati. Kurs ishi mavzusining predmeti: Bo’lajak maktabgacha ta’lim pedagoglarining kretiv qobilyatlarini rivojlantirish usullari. Kurs ishining maqsad: Bo'lajak maktabgacha ta'lim pedagoglarining kretiv qobilyatlarini rivojlantirish bo’yicha nazariy va amaliy ishlarni o’rganish. Kurs ishining vazifalari: Quyida vazifalarni keltiramiz;  bo'lajak o'qituvchining ijodiy ko'nikmalarini shakllantirishning nazariy jihatlari ni o’rganish;  psixologik va pedagogik adabiyotlarda kretivlik tushunishga yondashuvlar ni tahlil qilish;  o'qituvchining kretivlik qobilyati tushunchasi va ularning pedagogik ko'nikmalar tarkibidagi o'rni ni tahlil qilish;  kelajakdagi o'qituvchining ijodiy ko'nikmalarini va kretivlik faoliyatini rivojlantirish usullarini o’rganish va boshqalar. Kurs ishining usullari . Kurs ishidа asosan men qo‘llаgan usullardan nazariy va emperik ma’lumotlarni tahlil qilish, pedagogik mahoratlarini tаqqoslаsh, pedagogning kretivligining bolalar psixologiyasiga ta’sirini statistik ma’lumotlarini o’rganish hamda prognozlash kabi usullardan foydаlаnim. Kurs ishining tuzilishi va hajmi. Kurs ishi kirish, 4 paragraf, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. 6 1. BOB BO’LAJAK MAKTABGACHA TA’LIM O’QITUVCHISINING KRETIV KO'NIKMALARINI SHAKLLANTIRISHNING NAZARIY JIHATLARI 1.1. PSIXOLOGIK VA PEDAGOGIK ADABIYOTLARDA KRETIVLIK TUSHUNISHGA YONDASHUVLAR Kreativlik nima? Amerikalik psixolog Avraam Maslouning fikricha, bu har bir kishiga xos bo‘lgan, lekin mavjud tarbiya, ta’lim va ijtimoiy amaliyot tizimi ta’sirida ko‘pchilik tomonidan yo‘qolgan ijodiy yo‘nalishdir. Zamonaviy o'qituvchini kretivlik qobilyatidan tashqarida tasavvur qilib bo'lmaydi. Kretivlik-bu insonning maqsadlari, ehtiyojlariga muvofiq tabiiy va ijtimoiy dunyoni o'zgartiradigan odamlar faoliyati. Zamonaviy bolalar bog'chasi professional o'qituvchiga muhtoj, chunki u maktabgacha yoshdagi bolaning jismoniy, aqliy tarbiyasi, rivojlanishi va ta'limining asoslarini yaratadi, shuning uchun u ijodiy salohiyatga ega bo'lishi kerak. Ijodiy salohiyat-bu shaxsning o'zini o'zi anglashga yo'naltirilganligi, tayyorligi va qobiliyatini belgilaydigan ijodiy faoliyatning zaruriy sharti va natijasi bo'lgan shaxsning mulki. Maktabgacha ta'lim muassasasi ma'muriyatining vazifalaridan biri qulay iqlim, ijodiy hamkorlik va kretivlik muhitini yaratishdir. Faqat kretiv ishlaydigan o'qituvchilar jamoasi bolalar bilan yuqori darajadagi tarbiyaviy ishlarni, ijodiy shaxsni shakllantirishni ta'minlay oladi. Lotinchada "kreativlik" tushunchasi quyidagicha. "Creatio" - "yaratish", "ijodkor" - "yaratuvchi", degan ma’nolarni anlatadi, lekin mohiyatan bu tushuncha insonning ijodiy qobiliyatining namoyon bo‘lishidir. Ijodkor shaxslar - bu rassomlar, haykaltaroshlar, yozuvchilar, shoirlar, fotosuratchilar - turli xil ijod turlarida o‘z qobiliyatlarini amalga oshiradigan odamlar. Ijodkorlik, qoida tariqasida, ishbilarmonlarga xos xususiyatdir: dizaynerlar, reklama beruvchilar, marketologlar, brend-menejerlar va boshqalar. Kasbiy va ijodiy faoliyatni faol o'zlashtirish, uni samarali amalga oshirish nafaqat ko'nikma va ko'nikmalarni rivojlantirish va integratsiyalashuvini, kasbiy ishni bajarishning individual uslublari va usullarini ishlab chiqishni, balki kasbiy ijod metodologiyasini 7 o'zlashtirishni, ijodiy fikrlashni rivojlantirishni va o'z ichiga oladi. Ijodiy shaxsning shakllanishini amalga oshirilgan ijodiy faoliyatga va olingan ijodiy natijalarga mos keladigan shaxsning shakllanishi va rivojlanishi deb ta'riflash mumkin. Bu jarayonning sur'ati va traektoriyasi biologik va ijtimoiy omillar, shaxsning o'z faoliyati va ijodiy fazilatlari, shuningdek, sharoitlar, hayotiy voqealar va kasbiy jihatdan aniqlangan omillar bilan belgilanadi. Ijodkor shaxsni shakllantirish va ijodiy ta'lim o'rtasida yaqin bog'liqlik mavjuddir. O’zbekiston Respublikasida oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish Konseptsiyasida oliy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirish, bo’lajak maktabgacha ta’lim mutaxasislarini mustaqil ta’lim olish, tanqidiy va ijodiy fikrlash, tizimli tahlil qilish, tadbirkorlik ko’nikmalarini shakllantirish, o’quv jarayonida kompetentsiyalarni kuchaytirishga qaratilgan metodika va texnologiyalarni joriy etish, o’quv jarayonini amaliy ko’nikmalarni shakllantirishga yo’naltirish, bu borada o’quv jarayoniga xalqaro ta’lim standartlariga asoslangan ilg’or bo’lajak maktabgacha ta’lim pedagogiik texnologiyalar, o’quv dasturlari va o’quv-uslubiy materiallarni keng joriy qilish 2 borasida chora-tadbirlar belgilab berildi. Boshqa har qanday sifat (fazilat) kabi kreativlik ham birdaniga shakllanmaydi. Kreativlik muayyan bosqichlarda izchil rivojlantirilib boriladi. Xo’sh, shaxs faoliyatida kreativlik xususiyatlari qachondan namoyon bo’ladi? Odatda kreativlik bolalarning faoliyatida tez-tez ko’zga tashlansada, biroq, bu holat bolalarning kelgusida ijodiy yutuqlarni qo’lga kiritishlarini kafolatlamaydi. Faqatgina ular tomonidan u yoki bu ijodiy ko’nikma, malakalarni o’zlashtirishlari zarur degan ehtimolni ifodalaydi. Bolalar bog'chasi o'qituvchisining ijodiy ishi doimiy ravishda bir qator taassurotlar, hayotiy tajribalardan foydalanish, yangi ma'lumotlarni maxsus izlash, faoliyat vositalarini o'zlashtirish bilan bog'liq. Haqiqiy kretivlik, ko'plab o'qituvchilarning ta'kidlashicha, mikro-vositalar yordamida natijalarga erishilganda namoyon bo'ladi. O'qituvchi faoliyatining o'ziga xos xususiyati har xil 2 Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga quramiz. – T.: “O’zbekiston”. 2017. – 488 b. 8 individual psixologik xususiyatlarga ega bo'lgan bolalar bilan doimiy aloqa qilish zarurati; turli xil ta'lim va yosh maqomiga ega bo'lgan o'quvchilarning ota-onalari; hamkasblar va boshqalar.o'qituvchi yuqori darajada rivojlangan kommunikativ qobiliyat va ko'nikmalarga ega bo'lishi kerak. O'qituvchilar ko'p qiyinchiliklarni yengishlari kerak. Bu ijodiy jarayonga ozmi-ko'pmi salbiy ta'sir ko'rsatadigan turli xil to'siqlar. Kretivlik pedagogik faoliyatning ajralmas atributidir. Biroq, hozirgi kunga qadar ijodkorlik tushunchasining o'ziga xos talqini yo'q. Psixologik va pedagogik adabiyotlarda ijodkorlikni aniqlashga turli xil yondashuvlarni topish mumkin. Shuning uchun o'qituvchining kretiv ko'nikmalarini o'rganish zamonaviy fanda shakllangan kretivlikk tushunchalarini talqin qilishning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olishi kerak. Kretivlikning mohiyatini tushunmasdan ijodiy ko'nikmalarning mohiyatini tushunish mumkin emas. Ushbu masala bo'yicha juda ko'p qarama-qarshi fikrlar, nazariyalar, ijodkorlik tushunchalari, ijodkorlik va ko'nikmalar mavjud, ammo mualliflar orasida yagona nuqtai nazar yo'q. Ularning barchasi Kretivlik ta'kidlashlaricha, ning asosiy xususiyati bu jarayonning yaxlit psixikada shaxsning faoliyatini keltirib chiqaradigan tizim sifatida o'ziga xos xususiyati bilan bog'liq va Kretivlik – tom ma'noda – yangisini yaratishdir. Ijodiy faoliyat yangilik va o'ziga xoslik, ishlatilgan vositalarning g'ayrioddiyligi bilan ajralib turadi; ijodiy tasavvur, mantiqiy tahlil va taxminni talab qiladigan mustaqil harakatlarni amalga oshirish, ijodiy muammoni hal qilishning yangi usulini kashf etish. 3 Shunday qilib, hozirgi vaqtda kretivlikga nisbatan yangi va psixologik xususiyatni o'rganish juda qiyin, chunki ushbu psixologik-pedagogik toifaga tegishli faktlarning empirik maydoni juda keng. Ilm-fanda kretivlik va ijodkorlik turli tushunchalarda ko'rib chiqiladi va bir-birini to'ldiradigan va boyitadigan jumboq qismlari sifatida namoyon bo'ladi. Mavjud ta'riflarni umumlashtirishda ularning 6 asosiy turini ajratish mumkin:  ijodiy jarayonni eng yaxshisini yaratish uchun mavjud g’oya; 3 Щуркова Н.Е. Воспитание: новый взгляд с позиции культуры. - М.: ОЦ "Педагогический поиск", 1998. - 77с. 9  innovasion (yakuniy mahsulotning yangiligi bo'yicha ijodkorlikni baholashga yo'naltirilgan);  estetik yoki ekspressiv (ijodkorning o'zini namoyon qilishiga urg'u berish);  psixoanalitik yoki dinamik (ijodkorlikni munosabatlar nuqtai nazaridan tavsiflash, Men va undan yuqori);  muammoli (muammolarni hal qilishning bir qator jarayonlari orqali ijodkorlikni aniqlash 4 J. Gilford, bu erda ijodkorlik divergent fikrlash jarayonidir; oltinchi turga yuqorida sanab o'tilganlarning hech biriga kirmagan ta'riflar kiritilgan – har xil, shu jumladan juda noaniq (masalan, “umuminsoniy bilimlar zaxirasiga qo'shish”). 5 Maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyalanuvchilarida kreativlikni rivojlantirishda quyidagilarga e’tibor qaratish zarur: 1) ular tomonidan ko’p savollar berilishini rag’batlantirish va bu odatni qo’llab-quvvatlash; 2) bolalarning mustaqilligini rag’batlantirish va ularda javobgarlikni kuchaytirish; 3) bolalar tomonidan mustaqil faoliyatni tashkil etilishi uchun imkoniyat yaratish; 4) bolalarning qiziqishlariga e’tibor qaratish; 4 Разумникова О.М., Шемелина О.С. Личностные и когнитивные свойства при экспериментальном определении уровня креативности // Вопросы психологии. - 1999. - №5. - С. 130-137. 5 Дорфман Л.Я., Ковалева Г.В. Основные направления исследований креативности в науке и искусстве // Вопросы психологии. - 1999. - №2. - с. 101-111. 10 1-jadval. Amerikalik psixolog P.Torrens fikricha, kreativlik muammo yoki ilmiy farazlarni ifodalashdagi o’rni bo’yicha fikrlari. 6 Boshqa har qanday sifat (fazilat) kabi kreativlik ham birdaniga shakllanmaydi. Kreativlik muayyan bosqichlarda izchil shakllantirib va rivojlantirilib boriladi. Pedagogning kreativlik sifatlariga ega bo’lishi uning 6 Torrance E.R. Creativity and futurism ineducation: Retooling Education 1980. Vol 100 P 11Amerikalik psixolog P.Torrens fikricha, kreativlik muammo yoki ilmiy farazlarni: qaror natijalarini shakllantirish farazni tekshirish va o’zgartirishmuammoni ilgari surish muammo yechimini topishda bili sh amaliy harakatlarning o’zaro qarama- qarshiligiga nisbatan ta’sirchanlikni ifodalaydi. shaxsiy qobiliyatlari, tabiiy va ijtimoiy quvvatini kasbiy faoliyatni sifatli, samarali tashkil etishga yo’naltiradi. Oliy ta’lim tizimida faoliyat yuritayotgan pedagoglarning kreativlik sifatlariga ega bo’lishlari ularda o’quv va tarbiya jarayonlarini tashkil etishga an’anaviy yondashishdan farqli yangi g’oyalarni yaratish, bir qolipda fikrlamaslik, o’ziga xoslik, tashabbuskorlik, noaniqlikka toqat qilmaslikka yordam beradi. Binobarin, kreativlik sifatlariga ega pedagog kasbiy faoliyatini tashkil etishda ijodiy yondashish, yangi, ilg’or, bolalarning o’quv faoliyatini, shaxsiy sifatlarini rivojlantirishga xizmat qiladigan g’oyalarni yaratishda faollik ko’rsatish, ilg’or pedagogik yutuq va tajribalarni mustaqil o’rganish, shuningdek, hamkasblar bilan pedagogik yutuqlar xususida doimiy, izchil fikr almashish tajribasiga ega bo’lishga e’tibor qaratadi. Pedagog ijodiy faoliyatni tashkil etishda muammoli masalalarni yechish, muammoli vaziyatlarni tahlil qilish, shuningdek, pedagogik xarakterdagi ijod mahsulotlarini yaratishga alohida e’tibor qaratishi zarur. Muammoli masala va vaziyatlarni hal qilar ekan, pedagogning masala yechimini topishga ijodiy yondashishi unda hissiy-irodaviy sifatlarning rivojlanishiga yordam beradi. Pedagog o’z oldiga muammoli masalalarni qo’yish orqali mavjud bilimlari va hayotiy tajribalariga zid bo’lgan dalillar bilan to’qnash keladi. Buning natijasida o’z ustida ishlash, mustaqil o’qib o’rganishga nisbatan ehtiyoj sezadi. Pedagogning ilmiy-tadqiqot ishlari va ilmiy yoki ijodiy loyihalarni amalga oshirishi unda kreativlik potentsialini yanada rivojlantiradi. Pedagog o’z-o’zidan ijodkor bo’lib qolmaydi. Uning ijodkorlik qobiliyati ma’lum vaqt ichida izchil o’qib-o’rganish, o’z ustida ishlash orqali shakllanadi. 12 1.2. BO’LAJAK MAKTABGACHA TA'LIM PEDAGOGLARINING KRETIV QOBILYATLARI VA ULARNING PEDAGOGIK KO’NIKMALAR TARKIBIDAGI O'RNI Zamonaviy pedagogikaning muhim xususiyati bo'lajak o'qituvchilarni tayyorlash sifatini oshirishning yangi usullari va vositalarini faol ilmiy izlashdir. Shu bilan birga, o'qituvchining kasbiy ta'lim sohasidagi kasbiy faoliyatida ijodiy faoliyat ko'nikmalari alohida ahamiyatga ega bo'lib, ular asosan pedagogika universitetida o'qitish bosqichida shakllanadi va kasbiy faoliyat jarayonida yaxshilanadi. 7 Psixologik va pedagogik adabiyotlarda ijodkorlikni tushunishga yondashuvlarni ko'rib chiqib, o'qituvchining ijodiy qobiliyatlari tushunchasi va ularning pedagogik ko'nikmalar tarkibidagi o'rni aniqlanishi mumkin. kretivlik ko'nikmalar pedagogik ko'nikmalarning umumiy tushunchasiga kiritilgan toifadir. Pedagogik ko'nikmalar-bu talabalar bilan ishlashni tashkil etishning maqsadi, tamoyillari, shartlari, vositalari, shakllari va usullarini tushunish asosida amalga oshiriladigan amaliy harakatlar majmui. Pedagogik ko'nikmalar-bu tashqi yoki ichki rejada izchil rivojlanib boradigan pedagogik harakatlar to'plami, ularning ba'zilari barkamol shaxsni rivojlantirish muammolarini hal qilishga qaratilgan va tegishli nazariy bilimlarga asoslangan avtomatlashtirilgan (ko'nikmalar) bo'lishi mumkin.Pedagogik ko'nikmalarning mohiyatini bunday tushunish o'qituvchini tayyorlash amaliyotiga to'g'ridan-to'g'ri kirish imkoniyatiga ega. Birinchidan, u kelajakdagi o'qituvchilarning shakllanishida nazariy bilimlarning etakchi rolini, shuningdek kelajakdagi o'qituvchining nazariy va amaliy tayyorgarligining birligini belgilaydi. Ikkinchidan, u birlikda pedagogik fikrlash va pedagogik harakat qilish qobiliyatini shakllantirishga qaratilgan bo'lib, ular mos ravishda ideal va ob'ektiv harakatlar tizimi sifatida namoyon bo'ladi. Uchinchidan, u pedagogik ko'nikmalarning ko'p bosqichli xususiyatini (reproduktiv qobiliyatdan ijodiygacha) va ularni individual harakatlarni avtomatlashtirish orqali takomillashtirish imkoniyatini ta'kidlaydi. Pedagogik ko'nikmalarning mohiyatini taqdim etilgan 7 Виленский М.Я., Зайцева С.Н. Педагогические основы формирования опыта творческой деятельности будущего учителя: Учебное пособие. –М.: Прометей, 1993. – 117 с. 13 tushuncha ularning ichki tuzilishini tushunishga imkon beradi, ya'ni.nisbatan mustaqil xususiy qobiliyat sifatida harakatlar (ko'nikmalar tarkibiy qismlari) o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik. Bu, o'z navbatida, turli xil sabablarga ko'ra ko'plab pedagogik ko'nikmalarni birlashtirish va ularni amaliy sohalarda shartli ravishda kengaytirish imkoniyatlarini ochadi. 8 Maktabgacha ta'lim tarbiyachilari yosh bolalarning rivojlanishini rag'batlantirishda ularning roli bilan uzviy bog'liq bo'lgan bir qator kretiv qobiliyatlarga ega. Bu kretiv qobiliyatlar pedagogik mahoratning umumiy tarkibida katta rol o'ynaydi. Maktabgacha tarbiyachilarning asosiy kretiv qobiliyatlari va ularning pedagogik mahoratning keng doirasidagi o'rni: 1. Tasavvur va ijodkorlik: Maktabgacha tarbiyachilar ko'pincha bolalar uchun qiziqarli va interaktiv ta'lim tajribasini yaratish uchun o'z tasavvurlaridan foydalanadilar. Ular bolalar ijodiyoti va qiziqishini uyg'otadigan mashg'ulotlar, hunarmandchilik va darslarni ishlab chiqadilar. 2. Moslashuvchanlik: ijodiy maktabgacha tarbiyachilar o'qitish usullari va materiallarini yosh bolalarning turli ehtiyojlari va ta'lim uslublarini qondirish uchun moslashtirishga mohir. Ular har bir bolaning o'ziga xos qobiliyatlari va qiziqishlariga qarab o'z yondashuvlarini moslashtirishning innovatsion usullarini topadilar. 3. Hikoya va dramatik o‘yin: Samarali maktabgacha tarbiyachilar ertak, rolli o‘yin va dramatik o‘yinlardan bolalarning tasavvurini uyg‘otish va tilni rivojlantirish uchun foydalanadilar. Ular xayoliy stsenariylarni yaratadilar va bolalarni ijodiy o'yinlar orqali o'zlarini ifoda etishga undashadi. 4. Badiiy ifoda: Ijodiy qobiliyatga ega bo‘lgan o‘qituvchilar o‘z o‘quv dasturlariga san’at, musiqa va harakatni kiritib, bolalarga badiiy ifodaning turli shakllarini o‘rganish imkonini beradi. Bu bolalarning nozik motorli ko'nikmalarini, ijodkorligini va o'zini namoyon qilishini rivojlantirishga yordam beradi. 8 Бондаревская Е.В. Педагогическая культура как общественная и личная ценность // Педагогика.– 1999.– № 3.– С. 37 - 43. 14 5. Innovatsion darsni rejalashtirish: Ijodiy o'qituvchilar tilni rivojlantirish, kognitiv qobiliyatlar, ijtimoiy-emotsional o'rganish va jismoniy rivojlanish kabi bir nechta ta'lim sohalarini birlashtiradigan innovatsion dars rejalarini ishlab chiqadilar. Ular o'rganish tajribasini qiziqarli va qiziqarli qilish uchun ijodkorlikdan foydalanadilar. 6. Muammolarni yechish va tanqidiy fikrlash: Ijodiy qobiliyatga ega bo'lgan maktabgacha ta'lim muassasalari tarbiyachilari kashfiyot va eksperimentlarga yordam beradigan ochiq mashg'ulotlar orqali bolalarni tanqidiy fikrlashga va muammolarni hal qilishga undaydi. Pedagogik mahorat tarkibida ushbu kretiv qobiliyatlar erta yoshdagi bolalar ta'limining umumiy samaradorligiga hissa qo'shadigan muhim tarkibiy qismlardir. Ular muloqot, empatiya, sinfni boshqarish va o'quv dasturini ishlab chiqish kabi boshqa pedagogik ko'nikmalarni to'ldiradi. Yosh bolalarda ijodkorlikni rivojlantirish qobiliyati erta bolalik ta'limining asosiy jihati bo'lib, ijodiy qobiliyatlar maktabgacha yoshdagi bolalarning o'rganish tajribasini shakllantirishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Umuman olganda, maktabgacha tarbiyachilarning kretiv qobiliyatlari ularning amaliyoti bilan uzviy bog'liq bo'lib, kichik yoshdagi bolalarning har tomonlama rivojlanishini samarali qo'llab- quvvatlash uchun zarur bo'lgan kengroq pedagogik ko'nikmalarning asosini tashkil etadi. Bugungi globallashuv kuchaygan davrda har qaysi jamiyat kreativ shaxslarga ehtiyoj sezadi. Bu tabiiy hol albatta. Chunki dunyoda har daqiqada sodir bo’layotgan o‘zgarishlar shuni taqozo qilmoqda. Shu munosabat bilan turli soha olimlarining e’tibori pedagogik jarayon sharoitida talaba shaxsining kreativ salohiyatini ochish va rivojlantirish muammosiga qaratilgan. Demak, zamonaviy ta’lim muassasalarida pedagogik jarayonni tashkil etishning yangi paradigmatik asoslarini ishlab chiqish zarurati tug‘iladi va bu esa pedagogikaning yangi innavotsion yo‘nalishi ya’ni kreativ pedagogikaga murojaat qilishga imkoniyat yaratadi. Kreativ pedagogika muammolari yaxlit pedagogik nazariya va boshqa 15 ijtimoiy fanlar tizimida: pedagogika tarixi va ta’lim falsafasi, umumiy va kasbiy pedagogika va psixologiya, o‘qitish va tarbiyalash usullari va texnologiyalari, kasbiy etika va boshqalarda ko‘rib chiqiladi. Doimiy o'zgarib turadigan tashqi va ichki dunyo, ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar va faoliyat mazmuniga mos keladigan kreativ shaxsning shakllanishi va rivojlanishi inson ontogenezining butun davri - tug'ilishdan to umrining oxirigacha davomiylik, uzluksizlik va qamrab olishni talab qiladi. Mahalliy pedagogikada shaxsning kasbiy va ijodiy salohiyatini shakllantirish va rivojlantirish asosida uning kasbiy va ijodiy faoliyati tajribasini shakllantirish va rivojlantirish bo'yicha tadqiqotlar deyarli yo'q. An'anaviy professional tajriba bilim, ko‘nikma va malakalarning birlashuvi sifatida aniqlanadi. Bu faoliyatni o'zlashtirish jarayonida tajribaning shakllanishi o'z- o'zidan sodir bo'lishini anglatadi. Ijodiy faoliyat tajribasini o'rganish masalasi umuman ko'tarilmaydi . Kreativ pedagogika, har qanday fanga, xoh matematika, xoh fizika, xoh tillar, xoh iqtisod bo‘lsin, qo‘llanilish mumkin bo’lgan pedagogikadir. Ma’lum darajada aytish mumkinki, uning metodologiyasi o‘qitish va o‘rganish jarayonini o‘zgartiradi. Rivojlangan kreativlik shaxs ijodkorligining muhim tarkibiy qismidir. U shaxsning kognitiv maqsadga erishish, boshlangan ijodiy ishni davom ettirish, bilish faoliyatidagi qiyinchiliklarni bartaraf etish, aqliy harakatlarni rejalashtirish va ketmaketlashtirish, maqsadga erishish variantlari va usullarini izlash istagida ifodalanadi; Shuningdek shaxsda stenik tuyg‘ular (kognitiv va ijodiy faoliyatdan quvonch hissi, ixtirolar jarayonida qiyinchiliklarni engishga tayyorlik, kognitiv yoki ijodiy maqsadga erishishdan g‘ururlanish, biror narsa o‘ylab topish imkoniyatidan zavqlanish, ijodiy ish boshlanishidagi optimistik faollik, uning ijobiy natijasini kutish, muvaffaqiyasizliklar holatida xotirjamlik va boshqalar) ham hosil bo’ladi. Inson aql-zakovati sohasidagi mutaxassislar ijodiy jarayonni ta’minlash uchun konvergent (mantiqiy, ketma-ket, chiziqli) va divergent (yaxlit, intuitiv, aloqador) tafakkurning kombinasiyasi zarur deb hisoblaydilar. Tafakkur xususiyatlarining bunday kombinasiyasi natijasi ongning ravonligi va 16 moslashuvchanligi, shuningdek, o‘ziga xoslik, hukmning aniqligi bilan uyg‘unlikda namoyon bo‘ladi. 9 Pedagogik jarayonda ijodkorlikni rivojlantirish uchun shaxs salohiyatini oshirishga, ijodiy faolligini oshirishga yordam beradigan o‘qitish metodlari va texnologiyalaridan foydalanish zarur. Ushbu texnologiyalar shaxsning o‘zini o‘zi qadrlashni shakllantirishga, o‘z imkoniyatlariga bo‘lgan ishonchni oshirishga va voqelik bilan adekvat aloqada bo‘lishga to‘sqinlik qiladigan psixologik qiyinchiliklarni rivojlanishiga yordam beradi. Zamonaviy ta’lim tizimida o‘qituvchi faoliyatining ustuvor yo‘nalishi. muloqotning dialogik usullariga, yechimni birgalikda izlashga va turli ijodiy faoliyatga beriladi. Bularning barchasi o‘qitishning interfaol usullarini qo‘llash orqali amalga oshiriladi. Interfaol ta’lim jarayonida o‘quvchilar tanqidiy fikrlashni, vaziyat va tegishli ma’lumotlarni tahlil qilish asosida murakkab masalalarni yechishni, muqobil fikrlarni topishni, puxta o‘ylangan qarorlar qabul qilishni, muhokamalarda qatnashishni o‘rganadilar. Buning uchun darslar juftlik va guruh usullari asosida tashkil etiladi, ilmiy-tadqiqot loyihalari, rolli o‘yinlar qo‘llaniladi. 9 Ermolaeva-Tomina L. B. The study of factors determining individual differences in the manifestation of creative activity // Psychology of creativity. M., 1990. pp. 117-130. 17 2. BOB KELAJAKDAGI MAKTABGACHA TA’LIM PEDAGOGLARINING KRETIV KO'NIKMALARINI SHAKLLANTIRISH USULLARI 2.1 MAKTABGACHA TA’LIM PEDAGOGLARINI KRETIV KO’NIKMALARINI RIVOJLANTIRSH MODELLARI Ijodiy ko'nikmalarni o'rganishning muhim jihatlaridan biri ularning paydo bo'lishi va rivojlanishining xususiyatlari va omillarini aniqlashdir. Bunday holda, har qanday ko'nikmalarni shakllantirish uchun xos bo'lgan va ijodiy qobiliyatlarni aniq ajratib turadigan umumiy naqshlarni aniqlash kerak. Ko'nikmalarni shakllantirish bir necha bosqichlardan o'tishni ta'minlaydi. Birinchidan, ko'nikmalar bilan tanishish, ularning faol ma'nosini anglash. Keyin ularni dastlabki o'zlashtirish odatda nomukammal harakatlarni nusxalashdir. Va nihoyat, amaliy vazifalar va vazifalarni mustaqil tushunish va aniqroq bajarish. Va, albatta, uni yanada maqsadli takomillashtirish va sozlash uchun orqaga qaytish (teskari aloqa orqali). 10 Binobarin, pedagogik ko'nikmalarni shakllantirish bosqichma-bosqich, "tanishish-tushunish-qayta ko'rib chiqish"tizimi orqali qurilishi kerak. Biroq, talaba nafaqat ma'lum bir predmetli harakatlarni (faoliyat ob'ekti sifatida) o'rganadi - u ularni faoliyatning o'ziga xos usullarini tushunishga, ularni tizimlashtirishga, umumlashtirishga, noto'g'ri operatsiyalarni, texnikalarni qayta ko'rib chiqishga olib kelishini tushunadi, bu esa uni shaxs sifatida rivojlantiradi va uni faoliyat sub'ektiga aylantiradi. Ijodiy ko'nikmalarni egallash bo'yicha maktabgacha ta’lim o’qituvchi faoliyati tarkibida quyidagi o'zaro bog'liq tarkibiy qismlarni ajratib ko'rsatish mumkin: ijodiy faoliyat ko'nikmalarini egallash vazifasining kasbiy va shaxsiy ahamiyatini anglash; aniq ko'nikmalarni egallashga maqsadli munosabat; shakllangan ko'nikmalar asosida yotadigan asosiy bilimlarni yangilash; har bir 10 Диордица Л.В. Предметно-рефлексивный анализ педагогических умений студентов на занятиях по физическому воспитанию // Развитие личности на разных этапах онтогенеза.– Сургут, 2004.– с. 87 - 93. 18 qobiliyatning mazmunini harakatlar va operatsiyalarning ma'lum bir to'plami, uning tarkibiy qismlari va usullari sifatida ochib berish harakatlarni amalga oshirish; ko'nikmalarni o'zlashtirish bo'yicha amaliy faoliyat va mashqlarni tashkil etish; ko'nikmalarni shakllantirish darajasini nazorat qilish, faoliyatning borishi va natijalarini hisobga olish va baholash. 11 Hozirgi vaqtda siz kelajakdagi o'qituvchilarning ijodiy ko'nikmalarini shakllantirishning turli modellarini topishingiz mumkin. Smirnova E. E. ijodiy faoliyat ko'nikmalarining tuzilishi, mazmuni va xususiyatlarini o'rganish asosida kelajakdagi o'qituvchida ularni shakllantirish jarayonining rasmiy modelini taklif etadi. Ushbu jarayon stoxastik dinamik tizim shaklida taqdim etiladi, uning elementlari ta'limiy vaziyatlardir. Modelning uslubiy asosi faoliyatga asoslangan yondashuvdir. 12 Pedagogik universitetda o'qish bosqichida ijodiy faoliyat ko'nikmalarini shakllantirishning ushbu modeli maqsadli, rag'batlantiruvchi-motivatsion, mazmunli, operatsion- faoliyat, nazorat-tartibga solish va baholash-samarali komponentlar bilan ifodalanadi. Maqsadli komponent kretiv faoliyat ko'nikmalarini shakllantirish maqsadini belgilashni o'z ichiga oladi. Rag'batlantiruvchi-motivatsion komponent bo’lajak maktabgacha pedagoglarda mustaqil ijodiy ish uchun ijobiy motivatsiyani shakllantirish, o'rganilayotgan materialga qiziqishni rivojlantirish va maqsadli o'qitish, yangi axborot tizimlari va texnologiyalari sohasida malaka oshirish uchun motivatsiyani o'z ichiga oladi. Bo'lajak o'qituvchilarning ijodiy faoliyati ko'nikmalarini shakllantirishning operatsion va faoliyat komponenti tabaqalashtirilgan ta'lim tamoyillarini hisobga olgan holda talabalarning ijodiy qobiliyatlarini jadal rivojlantirishga qaratilgan muayyan o'qitish usullari, vositalari va shakllari orqali aks ettiriladi va amalga oshiriladi. Bo'lajak o'qituvchining ijodiy faoliyati 11 . Лаптева Д.И., Рефлексивное мышление педагогов: Учеб.-метод. пос. - Омск: ИПКРО, 2003.-120 с. 12 Смирнова Е.Е. Психолого-педагогические условия формирования творческих способностей студентов при изучении общепрофессиональных дисциплин в техническом вузе.– Тула, 2005.- 28 с. 19 ko'nikmalarini shakllantirish jarayonining muhim tarkibiy qismi bu nazorat va tartibga solish komponenti bo'lib, u o'qituvchi tomonidan talabalarning ijodiy faoliyat ko'nikmalarini shakllantirish jarayonini nazorat qilish va talabalarning topshiriqlarning to'g'riligini o'z-o'zini nazorat qilish bir vaqtning o'zida sodir bo'lishini nazarda tutadi. Baholash va samarali komponent o'qituvchi tomonidan ijodiy faoliyat ko'nikmalarini shakllantirish jarayonida erishilgan talabalarning o'zini o'zi baholashi, ularning vazifalarga muvofiqligini aniqlash, aniqlangan og'ishlarning sabablarini aniqlash, bo'shliqlarni to'ldirish zarurligini hisobga olgan holda yangi vazifalarni loyihalashni o'z ichiga oladi. Kelajakdagi o'qituvchining ijodiy faoliyati ko'nikmalarini shakllantirish modelining barcha tarkibiy qismlari o'zaro bog'liq va yaxlitdir. Ijodiy faoliyat ko'nikmalarini shakllantirishda modelning har bir komponenti alohida rol o'ynaydi, lekin faqat barcha komponentlar birgalikda yakuniy natijani ta'minlaydi. 13 Shu bilan birga, bo’lajak maktabgacha pedagoglarini ijodiy faoliyati ko'nikmalarini shakllantirish jarayoni uch bosqich shaklida taqdim etiladi. Birinchi bosqichda teng tipik muammolarni hal qilishda asosiy nazariy bilim va amaliy ko'nikmalarni o'zlashtiradilar, shu bilan birga o'quv faoliyati va to'g'ridan-to'g'ri o'rganilayotgan mavzu uchun ijobiy motivatsiya shakllanadi. Ushbu bosqichda reproduktiv faoliyat ko'nikmalariga ega bo'ladilar. Reproduksiya sxematizmni, harakatlarning stereotipikligini va shuning uchun dogmatizmni nazarda tutishiga qaramay, bu ijodiy faoliyatning zaruriy shartidir. Aynan reproduktiv darajada zarur ko'nikma va ko'nikmalar shakllanadi va faoliyatning o'zi mavjud naqd bilimlar bilan ta'minlanadi. Ikkinchi bosqichning asosiy vazifasi normativ ijodiy faoliyat ko'nikmalarini shakllantirishdir. Bo’lajak maktabgacha pedagog ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan texnika va usullar yetakchi o'rinni egallaydi. 13 Бондаренко С.М. Проблема формирования познавательного интереса при классно-групповом и программированном обучении (по материалам психолого-педагогической литературы) // Вопрос алгоритмизации и программирования обучения. Вып. 2 /Под ред. Л.Н. Ланды. М., 1973.– с. 255 - 261. 20 Uchinchi bosqichda o'quv jarayoni shunday qurilganki, tilmiy izlanish elementlari bilan ko'p o'zgaruvchan ijodiy vazifalarni bajarish natijasida ijodiy faoliyatning haqiqiy ko'nikmalarini faol egallashlari mumkin. Model muammolarini hal qilishda maksimal mahsuldorlikka yuqori darajadagi tashkil etish va qo'shma qidiruv kognitiv faoliyati ketma-ketligiga hissa qo'shadigan shart- sharoitlarni yaratishda erishiladi. Vujudga kelgan muammoli vaziyatlarni talaba yangi bilimlarni faol izlash va sintez qilish jarayonida, shuningdek, innovatsion harakat usullaridan foydalanganda engib chiqadi. Ushbu jarayon o'qituvchi va talabaning birgalikdagi faoliyatida eng samarali hisoblanadi. Ijodiy ko'nikmalarni shakllantirishning yana bir keng tarqalgan modeli shaxsga yo'naltirilgan ta'lim modelidir. Ushbu yondashuvga ko'ra, ijodiy ko'nikmalarni rivojlantirish shaxsga yo'naltirilgan yondashuv doirasida eng yaxshi tarzda amalga oshiriladi, bu talabalarning shaxsiy qiziqishlari, ehtiyojlari, intilishlarining xilma-xilligidan kelib chiqadi, shu jumladan o'z-o'zini hurmat qilish, o'zini o'zi boshqarish, introspektsiya va o'quv jarayonidan talabaning shaxsiga murojaat qilishni va avtoritar o'qitish usullaridan voz kechishni talab qiladi. O'quv jarayonida afzallik, birinchidan, ajralmas, ko'p funksional bo'lgan vositalarga beriladi; ikkinchidan, shaxsning o'zini o'zi anglashiga, o'zini namoyon qilishiga hissa qo'shadi; uchinchidan, qiziqarli; to'rtinchidan, zamonaviy ta'lim tizimiga mos keladi. Tadqiqotchi N.Fayzullaeva bo’lajak maktabgacha ta’lim mutaxasislari tafakkurga ega bo’lish uchun bo’lajak bo’lajak maktabgacha ta’lim pedagogilar bo’lajak maktabgacha ta’lim pedagogiika oid bilimlarni puxta o’rganish asosida quyidagi ko’nikma, malakalarni o’zlashtira olishlari zarur deb hisoblaydi:  bo’lajak maktabgacha ta’lim pedagogiikaning asosiy g’oyalari, kontseptsiyalari, qonuniyatlarini va bo’lajak maktabgacha ta’lim pedagogik hodisalarning rivojlanish qonuniyatlarini bilish; 21  bo’lajak maktabgacha ta’lim pedagogiikaning eng muhim nazariy g’oyalari, asosiy kategoriyalari va tushunchalarini bilish; asosiy bo’lajak maktabgacha ta’lim pedagogik faktlarni bilish;  ta’lim va tarbiyaning umumiy uslubi haqidagi amaliy bilimlarni egallash. Psixologiyada E.P.Torrens tomonidan shaxs kreativligini aniqlovchi test ishlab chiqilgan. E.P.Torrensning fikricha, shaxs kreativligi o’zida quyidagi belgilarni namoyon qiladi: 2-rasm. Shaxs kreativligi belgilari (Pol Torrens). 22savollar, kamchiliklar va bir-biriga zid ma’lumotlarga e’tiborsiz bo’lmaslik; muammolarni aniqlash uchun harakat qilish, ilgari surilgan taxminlar asosida ularning Yechimini topishga intilish 2.2 MAKTABGACH A TA’LIM PEDAGOGLARIGA XOS KREATIV SIFAT VA IJODIY-PEDAGOGIK FAOLIYAT MALAKALARI Maktabgacha ta'lim o'qituvchilari yosh bolalarda ijodkorlik va har tomonlama rivojlanishni rivojlantirishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Maktabgacha ta'limdagi ijodiy-pedagogik faoliyatga xos bo'lgan ba'zi ijodiy fazilatlar va ko'nikmalar: 1. Tasavvur va o‘yin o‘ynash: maktabgacha ta’lim muassasasi o‘qituvchilari yosh bolalarni ijodiy faoliyatga jalb qilish uchun jonli tasavvurga ega bo‘lishi va o‘ynoqi munosabatda bo‘lishi kerak. Ular kashfiyot va kashfiyotlarni rag'batlantiradigan xayoliy va rag'batlantiruvchi o'quv muhitini yaratishga qodir bo'lishi kerak. 2. Hikoya: Samarali maktabgacha ta’lim muassasalari o‘qituvchilari ertak aytib berishdan bolalar e’tiborini jalb qilish, til rivojlanishini kuchaytirish va ijodkorlikni rivojlantirish uchun kuchli vosita sifatida foydalanadilar. Ular bolalarni ijodiy fikrlashga va o'zlarini ifoda etishga ilhomlantiradigan qiziqarli hikoyalarni to'qishda mahoratli bo'lishi kerak. 3. Badiiy ifoda va ijodkorlik: maktabgacha ta’lim muassasalari o‘qituvchilari rasm chizish, rasm chizish, musiqa va harakat kabi badiiy ifodaning turli shakllarida mustahkam poydevorga ega bo‘lishi kerak. O'z-o'zini ifoda etish va nozik vosita mahoratini rivojlantirish uchun ular ushbu ijodiy faoliyatni o'z darslariga kiritishlari kerak. 4. Moslashuvchan fikrlash va moslashuvchanlik: ijodiy-pedagogik faoliyat ko'pincha yosh bolalarning turli ehtiyojlari va qiziqishlarini qondirish uchun moslashuvchanlik va moslashuvchanlikni talab qiladi. Maktabgacha ta’lim muassasalari o‘qituvchilari o‘z ta’lim strategiyalarini joyida o‘zgartirishi, kerak bo‘lganda improvizatsiya qilishlari va bolalarning javoblari asosida dinamik o‘rganish tajribasini yaratishlari kerak. 5. Innovatsion darsni rejalashtirish: Ijodiy maktabgacha ta'lim muassasalari o'qituvchilari o'yinga asoslangan ta'lim, amaliy mashg'ulotlar va 23 ochiq tadqiqotni o'zida mujassam etgan innovatsion dars rejalarini ishlab chiqishda muvaffaqiyat qozonishadi. Ular yosh bolalarda ijodkorlik, tanqidiy fikrlash va muammolarni hal qilish ko'nikmalarini rivojlantiradigan o'quv dasturini yaratishi kerak. 6. Hamkorlik va muloqot qobiliyatlari: maktabgacha ta'lim muassasalari o'qituvchilari hamkasblari, ota-onalari va bolaning rivojlanishida boshqa manfaatdor tomonlar bilan samarali ishlash uchun kuchli hamkorlik va muloqot qobiliyatlariga muhtoj. Ular o'z fikrlarini baham ko'rishlari, fikr-mulohazalarini izlashlari va bolalar uchun ta'lim tajribasini yaxshilaydigan ijodiy loyihalarda hamkorlik qilishlari kerak. 7. Empatiya va hissiy intellekt: yosh bolalarning hissiy ehtiyojlarini tushunish maktabgacha ta'lim muassasalari o'qituvchilari uchun ijodiy ifoda uchun qo'llab-quvvatlovchi va tarbiyalovchi muhit yaratish uchun muhim ahamiyatga ega. Ular empatik tinglovchilar, bolalarning his-tuyg'ulariga javob beradigan va o'z-o'zini kashf qilish va hissiy o'sish uchun xavfsiz joyni ta'minlay olishlari kerak. 8. Madaniy sezgirlik va xilma-xillikdan xabardorlik: maktabgacha ta'lim muassasalari o'qituvchilari o'z sinflarida madaniy jihatdan sezgir va xilma- xillikdan xabardor bo'lishlari kerak. Ular o'zlarining ijodiy faoliyatiga ko'p madaniyatli istiqbollarni kiritishlari, farqlarni nishonlashlari va barcha bolalar uchun ijobiy ta'lim muhitini yaratish uchun inklyuzivlikni targ'ib qilishlari kerak. Maktabgacha ta’lim muassasalari o‘qituvchilari ana shu ijodiy fazilatlar va ko‘nikmalarni o‘zida mujassamlashtirgan holda, bolalarning ijodkorligi, qiziquvchanligi va o‘qishga bo‘lgan muhabbatini uyg‘otadigan boyitish va ilhomlantiruvchi o‘quv tajribalarini yaratishi mumkin. Ularning ijodiy-pedagogik faoliyatni rivojlantirishdagi roli yosh o'quvchilarning erta bolalik tajribasini shakllantirish va ularning kelajakdagi o'sishi va rivojlanishi uchun mustahkam poydevor yaratishda juda muhimdir. Kreativlikni rivojlantirishning nazariy va amaliy asoslarini tahlil qilish natijalari bo‘lajak o‘qituvchining pedagogik amaliyot davridagi kreativligini 24 rivojlantirishning tarkibiy-funksional modeli tamoyillarini ajratib ko‘rsatish imkonini beradi. Bu tamoyillar quyidagilardan iborat. 14 Muammoli tamoyili. Muammoli tamoyilidan foydalanish pedagogik faoliyat uchun yangilik emas. Kreativlikning mohiyati muammoli xarakterga ega bo‘lib, u muammoning nostandart yechimini topishdan iborat. Pedagogik amaliyotda bo‘lajak o‘qituvchilarning kreativligini muammolilik tamoyiliga muvofiq rivojlantirish ijodiy muammoli vazifalarda namoyon bo‘ladi, masalan, "Gipotezani ilgari suring va uni sinab ko‘rish rejasini tuzing ...", "Dastlabki natijani baholash . ", "O‘quv materialini boshqacha taqdim eting ..." va hokazo. 15 Ijodiy yo‘nalish tamoyili. Bu tamoyil nafaqat reproduktiv, balki ijodiy faoliyat ko‘nikmalarini rivojlantirishni ham o‘z ichiga oladi. Kreativlikni rivojlantirish faqat maqsadli xarakterga ega bo‘lmasligi kerak, ya’niki erishilayotgan natija amaliyot so’ngida natijaga erishish degan fikrdan yiroq bo’lishi lozim. Bu holatda talaba topshiriqlarni tez va hech qanday hissiyotlarsiz bajarishlari kerak. Chunki bu holat mashg‘ulot sifatiga, diagnostika natijalariga, umuman, barcha tajriba-sinov ishlariga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.Agar kreativlikning rivojlanishi bosqichli xususiyatga ega bo‘lib, har bir vazifa yoki faoliyat turi sinovning keyingi bosqichi sifatida qaralmasdan, balki o‘zo‘zini sinab ko‘rish, o‘zini o‘zi anglash va qiziqarli faoliyat uchun imkoniyat sifatida yo’naltirilgan bo‘lsa, u holda bajarilayotgan ish yuqori sifatlii va o‘rganilayotgan konsepsiya ko‘rsatkichlari o’sish darajasida bo’ladi. Butunlilik va izchillik tamoyili. Bu tamoyil ijodkorlikni rivojlantirish dasturi tuzilmasi yaxlitlilik, izchillik, to‘liqlilikni talab qiladi. Faqat shu holatda qo‘yilgan maqsadga erishish uchun vosita va usullarni tanlashning maqsadga muvofiqligi haqida gapirish mumkin. Kreativlikni bo‘lajak o‘qituvchining yaxlit qiyofasiga hamroh bo‘ladigan sifatlar tizimining tarkibiy qismi sifatida qarash lozim. Individuallashtirish tamoyili. Ushbu tamoyilning asosiy jihati har bir talabaning individual tarbiyaviy ish uslubini, uning shaxsiy rivojlanishining o‘ziga xos trayektoriyasini va ruhiy jarayonlarning ishlash xususiyatlarini hisobga 14 Torrance E.R. Creativity and futurism ineducation: Retooling Education 1980. Vol 100 P 15 Vygotsky L. S. Selected psychological studies. M., 1956 25 olishdan iborat. Barcha zamonaviy tadqiqotchilar ta'kidlashlaricha, bu bolalarga bo'lgan muhabbat o'qituvchining eng muhim shaxsiy va kasbiy xususiyati deb hisoblanishi kerak, bu holda samarali pedagogik faoliyat mumkin emas. Zamonaviy bolalar faolroq, o'z ifodalarida harakatchan, ko'proq ma'lumotga ega, bir-biriga o'xshamaydi, ular oilada yashash va tarbiyalashning turli xil sharoitlariga ega. Bularning barchasi o'qituvchining shaxsiga ma'lum talablarni qo'yadi. Zamonaviy talablarga javob berish uchun o'qituvchi bo'lishi kerak: - faol (bolalarni faol namoyon bo'lishida qo'llab-quvvatlash, ularga mos kelish). Ko'pincha stulda o'tirgan o'qituvchi va undan bolalar faoliyatini boshqaradigan bolalarni har tomonlama rivojlantirishga intilayotgan faol deb atash qiyin; - o'zgarishga qodir-tez o'zgaruvchan dunyo va o'zgargan bolalar va ularning ota-onalariga ergashish; – diqqatli-o'ziga, xatti-harakatlariga, og'zaki ifodalariga, o'z xatti- harakatlariga, nutq boshqalarga, shu jumladan bolalarga qanday ta'sir qilishiga. - vakolatli-o'z-o'zini tarbiyalashni oshirishga intilayotgan, kasbda malakali. Hozirgi vaqtda pedagogik psixologiyada o'qituvchining pedagogik faoliyatining samaradorligini (mahsuldorligini) belgilaydigan subyektiv xususiyatlarini tahlil qilishga katta e'tibor qaratilmoqda.m Shaxsni shakllantirish jarayoni har doim o'tmish va hozirgi olimlarning ilmiy diqqat markazida bo'lib kelgan. Qadimgi falsafada ijodkorlik cheksiz va abadiy mavjudlik bilan emas, balki cheklangan va o'tmishdagi mavjudot sohasi bilan bog'liq. Qadimgi mutafakkirlarning g'oyalaridagi kretivlik ikki shaklda namoyon bo'ladi: ilohiy narsa sifatida - kosmosning tug'ilishi (yaratilishi) harakati va inson san'ati, yaratishi sifatida. Qadimgi falsafaning o'ziga xos xususiyatlaridan biri shundaki, har qanday faoliyat, shu jumladan ijodiy faoliyat, ontologik ma'nolarida meditatsiya (bilim) ostida ko'rib chiqiladi. 26 XULOSA Maktabgacha ta’lim yo’nalishi pedagog-psixologlarida kreativlikni shakllantirishdan ko’zlangan asosiy maqsad bo’lajak pedagog-psixologlarida kreativ sifatlarni shakllantirishdan iborat ekan, bu jarayonni to’g’ri tashkil etish va bu jarayonda ta‘lim-tarbiya birligiga erishish muhimdir. Zamonaviy pedagogika ta‘lim jarayonini texnologik yondashuv asosida tashkil etish va uni shaxsga yo’naltirish g’oyalarining ustuvorligi bilan an‘anaviy ta‘limdan farqlanadi. O'zbekiston Respublikasining ta'lim sohasini isloh qilishdagi sa'y harakatlarining biri - bu pedagog kadrlarning zamon talablariga hamnafas tarzda faoliyat yuritishlari, har tomonlama rivojlangan komil shaxsni tarbiyalashga doir chukur bilim, ko'nikma, malaka va madaniyatga ega bo'lishlarini talab etmoqda. Bu esa o'z-o'zidan ta'lim va tarbiya ishlarining qonuniyatlarini o'rganuvchi pedagogika faniga "kreativlik" degan tushunchani olib kirdi. Ayniqsa ilmiy bilimning bugungi kundagi rivojlanishi, kreativlikning shaxsni, jamiatni va davlatni rivojlantirishga ta'siri ushbu masalasini ilmiy pedagogik nuqtai nazardan chuqur o'rganishni talab etmoqda. Demak, kreativlikni rivojlantirishning pedagogik shart-sharoitlari sinfda maqsadli ravishda yaratilgan ijodiy tarbiyaviy muhitga bog‘liq bo‘lishi mumkin; - o‘qituvchining ijodiy xulq-atvori namunasining mavjudligi va talabalarning ijodiy qobiliyatlarini ifodalovchi sifatida o‘qituvchining shaxsiyati; - bolalar va o‘qituvchilarning birgalikda yaratilishi; - ijodiy faoliyatdagi sub’ektiv o’rni; - ijodiy muhitni saqlash va muvaffaqiyat holatlarini yaratish. Maktabgacha yoshdagi bolalar ijodining eng samarali rivojlanishi ijodiy ta’limning uzluksiz tizimi sharoitida maqsadli, har tomonlama pedagogik ta’sir ko‘rsatish orqali ta’minlanadi. Bu va boshqa masalalarni ishlab chiqish bilan fundamental amaliy pedagogika sohasi sifatida kreativ pedagogika shug‘ullanishi lozim. Shuningdek nostandrt fikrlovchi, qiyin vaziyatlarda xotirjam, muammoning yechimini topishda bir tomonlama emas, turli tomonlama yondashadigan 27 salohiyatli mutaxassislarni yetishtirishdan iborat. Kreativ tafakkurga ega bo’lajak maktabgacha ta’lim pedagoglari: - -boshqa bo’lajak maktabgacha ta’lim pedagoglarining xayoliga kelmagan g’oyalarni bildiradi; -o’zlarini ifoda etishning o’ziga xos uslubini tanlaydi; - -ba’zan mavzu aloqasi yo’q yoki g’ayrioddiy savollar beradi; -yechimi ochiq qolgan vazifalardan zavqlanadi; - -g’oyalarni aniq dalillar asosida muhokama qilishni afzal ko’radi; Muammoning yechimini topishda noan’anaviy yondashuvni tanlaydi. Bo’lajak maktabgacha ta’lim pedagogilar kreativlik sifatlari bilan bir qatorda ijodiy faoliyatni tashkil etishga layoqatlilikni ifodalovchi quyidagi malakalarga ham ega bo’lishlari zarur: Bo’lajak maktabgacha ta’lim pedagogilarda kreativ faoliyatni tashkil etishga imkon beradigan malakalar guruhlari: 1) bilishga oid (gnostik) malakalar; 2) loyihalash malakalari; 3) ijodiy-amaliy (konstruktiv) malakalar;tadqiqotchilik malakalari; 4) muloqotga kiruvchanlik (kommunikativ) malakalari; 5) tashkilotchilik malakalari; 6) izchillikni ta’minlovchi (protsesssual) malakalar; 7) texnik-texnologik malakalar .Yuqoridagilardan kelib chiqib, xulosa qilish mumkinki, pedagogik ehtiyojlari, qiziqishlari, alohida ahamiyatga ega bo‘lgan yo‘nalishlarini tizimli tarzda o‘rganish, bunda ularning kreativ faoliyatni tashkil etish ida uchraydigan kontrsuggestiv, tezaurus va interaksion baryerlarning bartaraf etishning samarali yo‘llarini belgilash lozim. Shuningdek, bolalarning kreativ qiziqishlari va ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiladigan g‘oyalar, konsepsiyalar hamda ilg‘or pedagogik tajribalar asosida o‘qitish jarayonini tashkil etish kreativlikni rivojlantirishga nisbatan mazmunlifaoliyatli yondashuvni shakllantirishga xizmat qiladi. Bo’lajak maktabgacha pedagoglarida kreativlik ko‘nikmalarini rivojlantirish asosida ulardagi ixtisoslashgan ya’ni pedagogik kreativlik kompetentligini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratish, bunda zamonaviy axborot komunikatsiya texnologiyalari, innovatsion strategiyalar, interfaol ta’lim metodlari va texnologiyalaridan keng foydalanish maqsadga 28 muvofiq. Mutaxassislar ta’kidicha, oliy ta’lim muassasalarida talabalar kreativlik qobiliyatlarini rivojlantirishning reproduktiv, ijodiy-izlanish va novatorlik bosqichlari samaradorligini ta’minlashga xizmat qiluvchi ijodiy yo‘naltirilgan ta’lim dasturlarini ishlab chiqish va talabalarning kreativ ko‘nikma va malkalarini rivojlanishining o‘zgarishini baholab borish lozim. Oliy ta’lim muassasalari bo’lajak pedagog kadrlarining kreativ kompetentligini uzluksiz rivojlantirishga yo‘naltirilgan o‘qitish dasturlarini va texnologiyalarini takomillashtirib borish, shuningdek talabalarning kreativlik qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qiluvchi zamonaviy axborot-metodik ta’minotni yaratish jarayon samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Pedagogning kreativlik potensiali. maktabgacha yoshdagi bolalarni kreativ fikrlashga o'rgatish, ularda kreativ tafakkurni shakllantira olish uchun avvalo o'qituvchining o'zi kreativ, ijodkor shaxs bo'lishi zarur. Bordi-yu, uning o'zi kreativlik sifatlariga ega bo'lmasa, u holda qanday qilib, talabalarni kreativ fikrlashga rag'batlantira oladi. Pedagogning kreativlik potensiali uning umumiy xususiyati sifatida aks etadi. U ijodiy faoliyatning dastlabki sharti va natijasi sanaladi. Mazkur sifat shaxsning o'z-o'zini namotyon qilish layoqatiga egalikni va tayyorlikni ifodalaydi. Qolaversa, kreativ potensial negizida har bir mutaxassisning shaxsiy qobiliyatlari, tabiiy va ijtimoiy quvvati yaxlit holda namoyon bo'ladi. Kreativ potensial bilish jarayoniga yo'naltirilgan ijodkorlik bilan chambarchas bog'liq. Pedagogning kreativ potensiali an'anaviy tafakkur yuritishdan farqli ravishda quyidagilarda namoyon bo'ladi: - tafakkurning tezkorligi va egiluvchanligi; - yangi g'oyalarni yaratish qobiliyati; - bir qolipda fikrlamaslik; - o'ziga xoslik; - tashabbuskorlik; - noaniqlikka toqat qilish; 29 - zakovatli bo'lish Har bir pedagogning o'zini o'zi rivojlantirishi va o'zini o'zi namoyon eta olishi bevosita uning kreativlik qobiliyatiga egaligi bilan bog'liq. Odatda pedagoglarning kreativlik qobiliyatiga ega bo'lishlari pedagogik muammolarni hal qilishga intilish, ilmiy-tadqiqot ishlari yoki ilmiy loyihalarni amalga oshirish va o'zaro ijodiy hamkorlikka erishishlari orqali ta'minlanadi. Pedagog o'z- o'zidan ijodkor bo'lib qolmaydi. Uning ijodkorlik qobiliyati ma'lum vaqt ichida izchil o'qib-o'rganish, o'z ustida ishlash orqali shakllantiriladi va u asta-sekin takomillashib, rivojlanib boradi. Har qanday mutaxassisda bo'lgani kabi bo'lajak pedagoglarning kreativlik qobiliyatiga ega bo'lishlari uchun talabalik yillarida poydevor qo'yiladi va kasbiy faoliyatni tashkil etishda izchil rivojlantirib boriladi. Bunda pedagogning o'zini o'zi ijodiy faoliyatga yo'naltirishi va bu faoliyatni samarali tashkil eta olishi muhim ahamiyatga ega. Pedagog ijodiy faoliyatni tashkil etishda muammoli masalalarni yechish, muammoli vaziyatlarni tahlil qilish, shuningdek, pedagogik xarakterdagi ijod mahsulotlarini yaratishga alohida e'tibor qaratishi zarur. Muammoli masala va vaziyatlarni hal qilar ekan, pedagogning masala yechimini topishga ijodiy yondashishi unda hissiy-irodaviy sifatlarning rivojlanishiga yordam beradi. Pedagog o'z oldiga muammoli masalalarni qo'yish orqali mavjud bilimlari va hayotiy tajribalariga zid bo'lgan dalillar bilan to'qnash keladi. Buning natijasida o'z ustida ishlash, mustaqil o'qib o'rganishga nisbatan ehtiyoj sezadi. Zamonaviy ta‘lim texnologiyalari asosida bo’lajak pedagog-psixologlarida kreativ sifatlarni shakllantirishda quyidagi holatlarga e‘tibor qaratiladi: - bo’lajak pedagog-psixologlarning ongi, his-tuyg’usi, xulqiga ta‘sir etish; - bo’lajak pedagog-psixologlarning tashqi ta‘sir asosida o’z-o’zini tarbiyalashi; - kreativlik bilan bog’liq barcha sohalarning o’zaro aloqasi; 30 - bo’lajak pedagog-psixologlarning kreativlikni shakllantirishga oid aqliy, axloqiy, estetik va boshqa tarbiyaning tarkibiy qismlarining uyg’unligiga erishish; - bo’lajak pedagog-psixologlarning kreativlikni shakllantirish jarayonining tizimliligi; - bo’lajak pedagog-psixologlarning bilim darajasini aniqlash. Ta‘lim jarayoniga texnologik yondashuvda o’qituvchi va talaba o’rtasida hamkorlik, ularning bir-biriga ta‘siri hamda ta‘lim-tarbiya jarayonini tashkil etish va boshqarish, bo’lajak pedagog-psixologlarning kreativlikni shakllantirishga yo’naltiruvchi uslublar, talaba faoliyatini to’g’ri tashkil etish, pedagogik jarayonda paydo bo’lgan muammolarni bartaraf etish, ijodiy ishchanlik muhitini yaratish, talaba faoliyatini baholash kabi o’quv-biluv ishlari amalga oshiriladi. Ammo ta‘lim jarayoniga texnologik yondashuv – bo’lajak tarbiyachilarda kreativlikni shakllantirishni to’liq hal etadi, degan so’z emas. Bosh maqsad o’qitishda bo’lajak pedagog-psixologlarning kreativlikni shakllantirishga yo’naltirilar ekan, ta‘lim jarayonini muayyan bosqichlarga bo’lib olish va har bir bosqich uchun xususiy maqsadlarni ham belgilash, shuningdek, bosh va xususiy maqsadlarni amalga oshirishga yordam beruvchi metod hamda usullarni tanlash, bu yo’lda uchraydigan katta-kichik muammolarni hal etish asosida ular o’rtasida o’zaro uyg’unlikni hosil qilishga qaratiladi. Chiqariladigan yagona xulosa quyidagicha: o'qituvchining o'zi kreativ, ijodkor bo'lsagina, talabalar ham shunday bo'la oladi. O'qituvchining ijodkor va kreativ bo'lishi yoki bo'lmasligi emas, balki darslarni ijodkorlik, kreativlik ruhida tashkil etishi, yangi g'oyalarni ta'lim jarayonida sinab ko'rishga intilishi zarur. 31 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI I Qonunchilik manbalari 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 01.05.2023 2. O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to`g`risida”gi Qonuni. Qonunchilik palatasi tomonidan 2020-yil 19-mayda qabul qilingan. Senat tomonidan 2020-yil 7-avgustda ma’qullangan. II Prezident Farmon va Qarorlari 3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida»gi Farmoni (07.02.2017-yil. PF-4947). 4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi Qarori (20.04.2017-yil PQ-2909). 5. Oliy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirishda iqtisodiyot sohalari va tarmoqlarining ishtirokini yanada kengaytirish chora- tadbirlari to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori 31.07.2017 6. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi PF- 60-sonli "2022-2026-yillarga mo'ljallangan yangi O'zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to'g'risida"gi Farmoni III PREZIDENT ASARLARI 7. Sh. M.Mirziyoyev. Tanqidiy tahlil, qat'iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‗lishi kerak. Tashkent: O’zbekiston, 2017 y.,104 b 8. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz.T.:O‗zbekiston, 2017.-56 b. 9. Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta‘minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O’zbekiston 32 Respublikasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma‘ruza. 2016 yil 7 dekabr/ Mirziyoyev Sh.M. – Toshkent: O’zbekiston, 2017. – 104 b IV O’quv qo’llanma va darsliklar 10. Юсупова П. Мактабгача тарбия педагогикаси. Т.: Ўқитувчи,1993. 11. Хасанбоева О.У. ва бошқ. Мактабгача та`лим педагогикаси. Т.: Илм зиё, 2006. 12. Ш.А.Содиқова “Мактабгача педагогика”. “Тафаккур сарчашмалари”, Т:. 2013 й. 13. Н.М.Каюмова “Мактабгача педагогика”. “ТДПУ” нашриёти, Т:. 2013 й. 14. B.M.Umarov «Psixologiya» darslik «Voris-nahriyoti» T.: 2012-yil 15. “Oila, mahalla va ta’lim muassasalari hamkorligini boshqarish” A. Avloniy nomidagi xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish markaziy institutining metodik tavsiyasi. T. 2009-yil 16. A. Holiqov. Pedagogik mahorat. Т ., «Iqtisod — Moliya», 2010 17. Uchinchi ming yillikning bolasi. 0 ‘quv qo'llanma. Т., «Ma’rifat — Madadkor», 2001 V Chet tilidagi adabiyotlar 18. Achilov Nurbek Norboy o„g„li (2020). Pedagogical and psychological fundamentals of formation of space imagination and creative ability in students. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8 (4), Part II, 38-40. 19. Ermolaeva-Tomina L. B. The study of factors determining individual differences in the manifestation of creative activity // Psychology of creativity. M., 1990. pp. 117-130. 20. Zinovkina M. M. NFTM-TRIZ: Creative education of the XXI century (Theory and practice): Monograph. M., 2007. 33 21. Barnokhon R., Bakhtiyor P. The formation of creative thinking in teaching physics //International Engineering Journal For Research & Development. – 2020. – Т . 5. – №. ICIPPS. – С . 5-5. 22. Ruzimatova Barnokhon, Polvonov Bakhtiyor. “Development of students ' creativity in the course of studying general physics at technical universities.” “Scientific-technical journal: Vol. 2 : Iss. 2 , Article 4. 23. Fakhriddin Y. et al. Physics student participation test in the online group homework forum //International Engineering Journal For Research & Development. – 2020. – Т . 5. – №. 8. – С. 4-4 24. Андреев В.И. Диалектика воспитания и самовоспитания творческой личности. Казань, 1998. - 240 с. 25. Богоявленская Д.Б. "Субъект деятельности" в проблематике творчества // Вопросы психологии. - 1999. - №2. - С. 35-40. 26. Богоявленская Д.Б. Психология творческих способностей.- М.: Издательский центр «Академия», 2002. -320с. 27. Бондаревская Е.В. Гуманистическая парадигма личностно- ориентированного образования // Педагогика.– 1997.– № 4.– С. 11 - 17. 28. Бондаревская Е.В. Педагогическая культура как общественная и личная ценность // Педагогика.– 1999.– № 3.– С. 37 - 43. 29. Бондаревская Е.В., Педагогика: личность в гуманистических теориях и системах воспитания: Учеб. пос. - М.: Учитель, 1999. - 560 с. VI Internet manbalari 30. Ziyonet.uz 31. www.pedagog.uz 32. http://bilig.academiascience.o r 33. www.google.uz 34

Mundarija
KIRISH
1-BOB. BO’LAJAK MAKTABGACHA TA’LIM O’QITUVCHISINING KRETIV KO'NIKMALARINI SHAKLLANTIRISHNING NAZARIY JIHATLARI
1.1 Psixologik va pedagogik adabiyotlarda kretivlik tushunishga yondashuvlar
1.2 Bo’lajak maktabgacha ta'lim pedagoglarining kretiv qobilyatlari va ularning pedagogik ko'nikmalar tarkibidagi o'rni
2-BOB. KELAJAKDAGI MAKTABGACHA TA’LIM PEDAGOGLARINING KRETIV KO'NIKMALARINI SHAKLLANTIRISH USULLARI
2.1 Maktabgacha ta’lim pedagoglarini kretiv ko’nikmalarini rivojlantirsh modellari .17
2.2 Maktabgacha ta’lim pedagoglariga xos kreativ sifat va ijodiy-pedagogik faoliyat malakalari 22
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI

Sotib olish