Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 47.0KB
Покупки 7
Дата загрузки 13 Май 2023
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Литература

Продавец

Bohodir Jalolov

Boburning ruboiynavislikdagi mahorati

Купить
Boburning ruboiynavislikdagi mahorati 
Mundarija
Kirish
Asosiy qism
1. Bobur hayoti haqida. 
2. Bobur ijodining o`rganilishi. 
3. Bobur ruboiyati. 
4. Bobur ruboiynavislikdagi mahorati.
Xulosa 
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati Kirish
  So`nggi   temuriy   shahzodalardan   Zahiriddin   Muhammad   Boburning   jozibador
shaxsi,   jo`shqin   hayoti   va   faoliyati,   insoniy   fazilatlari,   jahon   faniga   qo`shgan
hissasi   hamda   avlodlariga   bag`ishlab   ko`plab   ilmiy-tarixiy,   badiiy   asarlar
yaratilgan.   Ta’bir   joiz   bo`lsa,   jahon   tarixnavislik   ilmida   “Eng   ko`p   va   xo`p”
o`rganilgan   vatandoshimiz   ham   Boburdir.   Ayni   kunga   qadar   o`zbek
yozuvchilaridan   tashqari   Bobur   haqida   asar   yaratgan   bir   necha   o`nlab   chet   ellik
mualliflarning nomlari tanish. Jumladan, 1995-yili “Cho`lpon” nashriyotida ingliz
tarixchisi U.Erskinning “Bobur Hindistonda” asari, hind tarixchisi L.P.Sharmaning
1988-yili   Dehlida   bosilgan   “Boburiylar   saltanati”   asari,   amerikalik   olim
S.M.Berkning   “Akbarshoh   –   boburiylarlarning   eng   buyugi”   (Berk   Akbarshoh
shaxsiyati   va   faoliyati   misolida   Hindistonga   Bobur   asos   solgan,   jahon   tarixiga,
“Buyuk   mo`g`ul   imperiyasi”   nomi   bilan   kirgan   saltanatning   mustahkam   tomir
yozish   jarayonini   tasvirlaydi)   asarlarida   Boburga   zamondosh   tarixchilarning
qo`lyozmalari,   Hindiston   tarixiga   oid   tadqiqotlar,   XX   asrning   jahonga   mashhur
olim   va   tarjimonlarining   asarlarida   Boburning   butun   hayot   yo`li,   bolalik,
o`spirinlik,   yigitlik   yillari,   tashvishli   kunlari,   hukmronlik   faoliyati,   diniy-falsafiy
qarashlari,   davlatni   boshqarish   usuli,   madaniyat   va   san’atga   munosabati   singari
masalalar tasvirlangan.
 
     Amerikalik tadqiqotchi Berk Boburga bergan qisqa va lo`nda tavsiflarida ulug`
siymoning   hayot   yo`li,   davlatchilik   tarixidagi   xizmatlari   va   shaxsiyatidagi   eng
muhim   jihatlarni   muxtasar   tarzda   yoritishga   erishgan.   Muallif   Boburning
hukmronlik siyosati xususida shunday yozadi: “Boburshohning fikricha, fotihlik va
hukmdorlik   ishida   yuz   ming   usul   qo`llasa   ham   haq   va   zarur   hisoblanadi.   Biroq
bosib   olingan   yerlarni,   ayniqsa,   bu   o`lkalarni   o`z   saltanati   tarkibiga   kiritish
rejalashtirilgan bo`lsa-da, u g`olib askarlar mag`lublar mulkini talon-taroj qilishiga
mutlaqo   yo`l   qoymasdi”.   “Boburnoma”   haqidagi   fikrlar   ham   diqqatga   sazovor:
“Men   bor   haqiqatni   yozdim”,   deydi   muallif   va   haqiqatan   ham   u   o`zining kamchiliklari,   omadsizlikka   olib   kelgan   noto`g`ri   xatti-harakatlarini   o`quvchidan
yashirmaydi.
  Bobur   h ayoti va ijodi
Bobur   (taxallusi;   to liq   ismiʻ   Zahiriddin   Muhammad   ibn   Umarshayx
Mirzo )   (1483.14.2,   Andijon   1530.26.12,   Agra)   —   o zbek   mumtoz   adabiyotining	
ʻ
yirik   vakili:   buyuk   shoir;   tarixchi,   geograf;   davlat   arbobi,   iste dodli   sarkarda;	
ʼ
boburiylar sulolasi asoschisi, temuriy shahzoda.
Boburning   otasi   —   Umarshayx   Mirzo   Farg ona   viloyati   hokimi,   onasi	
ʻ   —
Qutlug   Nigorxonim   Mo g uliston   xoni   va   Toshkent   hokimi   Yunusxonnint   qizi	
ʻ ʻ ʻ
edi.   Boburning   onasi   o qimishli   va   oqila   ayol   bo lib,   Boburga   hokimiyatni	
ʻ ʻ
boshqarish   ishlarida   faol   ko mak   bergan,   harbiy   yurishlarida   unga   hamroxlik	
ʻ
qilgan.   Umarshayx   Mirzo   xonadoni   poytaxt   Andijonning   arki   ichida   yashar   edi.
Hokim   yoz   oylari   Sirdaryo   bo yida,   Axsida,   yilning   qolgan   faslini   Andijonda	
ʻ
o tkazardi.   Boburning   yoshligi   Andijonda   o tgan.   Bobur   barcha   temuriy	
ʻ ʻ
shahzodalar   kabi   maxsus   tarbiyachilar,   yirik   fozilu   ulamolar   ustozligida   harbiy
ta lim, fiqx ilmi, arab va fors tillarini  o rganadi, ko plab tarixiy va adabiy asarlar
ʼ ʻ ʻ
mutolaa   qiladi,   ilmfanga,   she riyatga   qiziqa   boshlaydi.  	
ʼ Dovyurakligi   va   jasurligi
uchun u yoshligidan „Bobur“ („Sher“) laqabini oladi.
Bobur otasi yo lidan borib, mashhur  sufiy	
ʻ   — Xoja Ahrorga ixlos qo yadi va	ʻ
uning   tariqati   ruhida   voyaga   yetadi,   umrining   oxiriga   qadar   shu   e tiqodga   sodiq	
ʼ
qoladi.   Keyinchalik,   „Boburnoma“   asarida   Bobur   Xoja   Ahror   ruhi   bir   necha   bor
uni   muqarrar   halokatdan,   xastalik   va   chorasizliqdan   xalos   etganini,   eng   og ir	
ʻ
sharoitlarda   rahnamolik   qilganligini   ta kidlaydi.   Otasi   Axsida   bevaqt,   39   yoshida	
ʼ
fojiali   halok   bo lgach,   oilaning   katta   farzandi,   12   yoshli   Bobur   valiahd   sifatida	
ʻ
taxtga o tiradi (1494-yil iyun).	
ʻ
Movarounnahr   15-asr   oxirida   o zaro   nizolashayetgan   temuriy   shahzodalar	
ʻ
yoki   mulkdor   zodagonlar   boshchilik   qilib   turgan,   deyarli   mustaqil   bo lib   olgan	
ʻ
ko pdan   ko p   viloyatlarga   parchalanib   ketgan   edi.   Movarounnahr   taxti   uchun	
ʻ ʻ
kurash   avjga   chiqqan,   turli   siyosiy   fitnalar   uyushtirilmoqda   edi.   Buning   ustiga
Umarshayx   Mirzoga   tobe   bir   necha   bek   va   hokimlar   yosh   hukmdorga   (Boburga)
bo ysunishdan   bosh   tortadilar.   Ularning   ayrimlari   Boburning   ukalarini   yoqlasa,
ʻ
ba zilari   mustaqillik   da vosini   qiladi,   yana   boshqa   birlari   Boburga   raqib,
ʼ ʼ boshqalari amaki, tog alariga qo shilib, uni jismonan yo qotish payiga tushadi. O zʻ ʻ ʻ ʻ
amakisi   va   tog asi   bo lmish   Sulton   Ahmad   Mirzo   bilan   Sulton   Mahmudxon	
ʻ ʻ
xurujlarini   daf   qilgan   Bobur   hukmronligining   dastlabki   2—   3   yilida   mavqeini
mustahkamlash, bek va amaldorlar bilan o zaro munosabatni yaxshilash, qo shinni	
ʻ ʻ
tartibga   keltirish,   davlat   ishlarida   intizom   o rnatish   kabi   muhim   chora-tadbirlarni	
ʻ
amalga   oshiradi.   Boburning   dastlabki   siyosiy   maqsadi   Amir   Temur   davlatining
poytaxti, strategik va geografik jihatdan muhim bo lgan Samarqandni egallash va	
ʻ
Movarounnahrda   markazlashgan   kuchli   davlatni   saqlash,   mustahkamlash   hamda
Amir Temur saltanatini qayta tiklashdan iborat edi. Bu paytda, qisqa muddat ichida
Samarqand   taxtiga   uchinchi   hukmdor   kelgan   edi.   Sulton   Ahmad   Mirzo   vafoti
(1494-yil   iyul)   dan   keyin   taxtga   o tirgan   Sulton   Mahmud   Mirzo   Samarqandda	
ʻ
davlatni   5—6   oydan   ortiq   idora   etmadi   —   qisqa   muddatli   kasallikdan   so ng   43	
ʻ
yoshida   vafot   etdi.   Uning   o rniga   Buxoroda   hokim   bo lgan   o g li   Boysung ur	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
o tiradi.   1495—1496-yillarda   Bobur   Samarqandga   ikki   marta   muvaffaqiyatsiz	
ʻ
yurish   qiladi.   1497-yil   kuzida   u   Samarqand   atrofidagi   bir   qancha   joylarni   va   7
oylik   qamaldan   so ng   Samarqandni   egallaydi,   Boysung ur   Qunduzga   qochadi.	
ʻ ʻ
Shahar   qamal   tufayli   nihoyatda   og ir   kunlarni   boshidan   kechirmoqda   edi.   Hatto	
ʻ
ekkulik   don   ham   topish   mushkul   edi.   Bobur   qo shinni   ta minlashda   katta	
ʻ ʼ
qiyinchiliklarga   duch   keldi.   Navkarlaridan   ayrimlari   Andijon   va   Axsi   tomon
qochib   ketadilar.   Buning   ustiga   Andijonda   qolgan   ayrim   beklar   Boburdan   yuz
o girib, uning ukasi Jahongir Mirzo tarafiga o tadilar. Andijondan ko ngli notinch	
ʻ ʻ ʻ
bo lgan   va   iqtisodiy   qiyinchiliklarga   uchragan,   ayni   zamonda   og ir   xastalikni
ʻ ʻ
boshidan   kechirgan   Bobur   Samarqandni   yuz   kun   idora   etgandan   so ng,   uni   tark	
ʻ
etishga   qaror   qiladi.   Ammo   Xo jandga   yetganda   Andijon   ham   qo ldan   ketib,	
ʻ ʻ
muxoliflar   ixtiyoriga   o tganini   eshitadi.   Boburning   Toshkent   hokimi,   tog asi	
ʻ ʻ
Mahmudxon   ko magida   Andijonni   qayta   egallashga   urinishi   natija   bermaydi.   Bu	
ʻ
muvaffaqiyatsizlik   Bobur   qo shiniga   salbiy   ta sir   etib,   ko pchilik   bek,   navkarlar	
ʻ ʼ ʻ
(700—800   kishi)   Boburni   tark   etadi.   O ziga   sodiq   kishilar   (200—300)   bilan	
ʻ
qolgan   Bobur   ma lum   muddat   Xo jandda   turgach,   Toshkentga	
ʼ ʻ   —   Mahmudxon
huzuriga   kelib,   Andijonni   qaytarib   olish   rejasini   tuza   boshlaydi.   Ma lum   muddat	
ʼ o tgach, Bobur Xo jandga qaytadi, ko p o tmay, Marg ilonni qo lga kiritadi hamdaʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
Andijonni egallash tadbirlarini ko radi. Nihoyat, 2 yildan so ng (1498 yil iyun) uni	
ʻ ʻ
qayta qo lga kiritadi. Bobur ukasi Jahongir Mirzo bilan sulh tuzib, uning ixtiyorida	
ʻ
„Xo jand   suvining   Axsi   tarafi   viloyatlarini…“   qoldiradi,   Andijon   tarafi	
ʻ
viloyatlarini o z tasarrufiga oladi.	
ʻ
Temuriylarning   o zaro   urushlari   kuchaygan   kezlarda   Shayboniyxon	
ʻ
Movarounnahrni   istilo   qilishga   kirishadi.   U   1499-yil   Jizzax   va   Samarqand   orqali
Qarshi   va   Shahrisabzgacha   bosib   boradi,   katta   o lja   bilan   Dashti   Qipchoqqa	
ʻ
qaytadi.   Oradan   ko p   o tmay,   katta   kuch   bilan   Movarounnahrga   qaytgan	
ʻ ʻ
Shayboniyxon   Buxoro   va   Qorako lni   egallaydi   (1499),   Sulton   Ali   Mirzo	
ʻ
kaltabinlik   bilan   Samarqandni   Shayboniyxonga   jangsiz   topshiradi   (1S00).   Biroq,,
shahar  aholisi  va zodagonlarining ma lum  qismi  temuriylar  hukmdorligini  tiklash
ʼ
tarafdori edi. Ular Farg ona hokimi Boburga maktub yo llab, Samarqandni ishg ol	
ʻ ʻ ʻ
qilishga da vat etganlar. Bobur 1500-yil kech kuzida o z qo shini (240 kishi) bilan	
ʼ ʻ ʻ
Samarqandga yetib kelgach, aholi unga peshvoz chiqib, shahar darvozalarini ochib
beradi. Shayboniyxonning shahar himoyasi uchun qoldirgan 600 nafar askari qirib
tashlanadi.  Shayboniyxon Buxoroga  chekinadi. Qisqa  vaqt  ichida Samarqandning
barcha   tumanlari,   Qarshi   va   G uzor   shaharlarida   Bobur   hokimligi   e tirof   etiladi.	
ʻ ʼ
Ammo   shaharda   oziq-ovqat   zaxiralari   tugab,   ocharchilik   boshlangan   edi.   Bundan
xabar   topgan   Shayboniyxon   katta   kuch   to plab,   yana   Samarqandga   yurish	
ʻ
boshlaydi. 1501-yil aprelda Zarafshon bo yidagi Saripul qishlog i yaqinida bo lgan	
ʻ ʻ ʻ
jangda   Bobur   qo shinlari   yengiladi.   Bobur   Samarqandga   chekinadi.   Shahar   yana	
ʻ
qamal   qilinib,   u   to rt   oy   davom   etadi.   Qamalda   qolgan   shahar   aholisining	
ʻ
ochlikdan tinkasi quriydi, Bobur 1501-yilning 2-yarmida noilojlikdan Samarqandni
tark etib, Toshkentga, Mahmudxon huzuriga yo l oladi.	
ʻ
Bobur   Temuriylar   saltanatini   himoya   qilish   va   uni   saqlab   qolish   uchun
astoydil   harakat   qilib,   Shayboniyxonga   qarshi   bir   necha   yil   davomida   muttasil
kurash   olib   borsada,   ammo   mamlakatda   hukm   surgan   og ir   iqtisodiy   tanglik   va	
ʻ
siyosiy parokandalik sharoitida maqsadiga erisha olmaydi. 1503-yil Toshkent xoni
Mahmudxon,   Bobur   va   qalmoqlarning   birlashgan   qo shini   Shayboniyxon
ʻ tomonidan   Sirdaryo   bo yida   tormor   qilinadi.   Bobur   Samarqand   taxti   uchunʻ
kurashayotgan   paytda   Andijonni   Sulton   Ahmad   Tanbal   egallab   oladi.   1501—04-
yillarda   Bobur   Farg ona   mulkini   qaytarib   olish   uchun   Sulton   Ahmad   Tanbal,	
ʻ
Jahongir   mirzolarga   qarshi   olib   borgan   kurashi   muvaffaqiyatsizlik   bilan   tugaydi.
Temuriylarning   to xtovsiz   janglari   va   og ir   soliqlaridan   toliqqan   xalq   Boburni	
ʻ ʻ
qo llamadi va u Movarounnahrni tark etishga (1504-yil iyun) majbur buladi.	
ʻ
Bobur 200—300 navkari bilan Hisor tog lari orqali Afg onistonga o tadi va u	
ʻ ʻ ʻ
yerdagi   ichki   nizolardan   foydalanib   G azni   va   Kobulni   egallaydi.   Bobur   Kobulni	
ʻ
egallagach,   mustaqil   davlat   tuzishga   jadal   kirishadi,   qo shinni   tartibga   keltiradi,	
ʻ
qattiq   ichki   intizom   o rnatadi.   Kobulga,   umuman   Afg onistonga   Bobur   o z   yurti	
ʻ ʻ ʻ
kabi   qaradi,   qurilish,   obodonlashtirish,   kasbu   hunar   va   qishloq   xo jaligini	
ʻ
rivojlantirish   ishlarini   boshlab   yuboradi.   „Bog i   Shaxroro“,   „Bog i   Jahonoro“,	
ʻ ʻ
„O rtabog “, „Bog i vafo“ va „Bog i Bobur“ kabi oromgohlar tashkil etdi. Shahar	
ʻ ʻ ʻ ʻ
ichidagi   Bolo   Hisor   qal asini   o z   qarorgohiga   aylantirib,   uni   qayta   ta mirlatdi,	
ʼ ʻ ʼ
yangi   imoratlar   qurdirdi   va   oilasi   bilan   shu   qal ada   yashadi.   Uning   Humoyun,	
ʼ
Gulbadanbegim, Komron va Hindol ismli farzandlari shu yerda tug iladi. 1506-yil	
ʻ
bahorda   vafot   etgan   Qutlug   Nigorxonim   Mirzo   Ulug bek   shu   yerda   bunyod	
ʻ ʻ
ettirgan „Bog i Navro ziy“ga dafn etiladi.	
ʻ ʻ
Bobur Afg onistonda bir fotih sifatida emas, balki shu yurt, el obodonligi va	
ʻ
ravnaqi   uchun   jon   kuydirgan   tadbirli   hukmron   sifatida   qizg in   faoliyat   ko rsatdi,	
ʻ ʻ
uning   manfaatlari   yo lida   odilona   va   oqilona   ish   tutdi.   Afg onistondagi   amaliy	
ʻ ʻ
faoliyatiga   ko ra,   Bobur   butun   Xuroson   va   Movarounnahrda   qudratli   davlat	
ʻ
boshlig i   va   muzaffar   sarkarda   sifatida   katga   obro   orttira   bordi,   mintaqadagi	
ʻ ʻ
siyosiy   hayot   e tiborli   o ringa   ko tarildi.   Shayboniylarning   tobora   kuchayib	
ʼ ʻ ʻ
borayotgan   yurishiga   qarshi   birgalikda   chora   ko rish   masalasida   Sulton   Husayn	
ʻ
Boyqaro   barcha   temuriy   hukmdorlar   qatorida   Boburni   ham   maslahat   yig iniga	
ʻ
maxsus  taklif  etishi  ana shunday  yuksak nufuzni  ko rsatuvchi  dalildir. Bobur  shu	
ʻ
taklif   bo yicha   Hirotga   otlanadi.   Husayn   Boyqaroning   to satdan   vafot   etishiga	
ʻ ʻ
(1506)   qaramay,   u   Hirotga   boradi   va   temuriy   hukmdorlar   bilan   uchrashib
muzokaralar   o tkazadi.   Temuriy   hukmdorlarning   birlashib   Shayboniyxon	
ʻ qo shinlariga   to siq   qo yish   rejalari   amalga   oshmaydi   va   tez   orada   birinketinʻ ʻ ʻ
mag lubiyatga uchrab, saltanatni batamom qo ldan chiqaradilar.	
ʻ ʻ
1507-yil boshlarida Bobur Hindistonga yurish boshlaydi. Ammo, bu urinishi
muvaffaqiyatsiz tugab, yana poytaxt Kobulga qaytadi.
Bobur   Movarounnahr   va  Xurosondagi   siyosiy   vaziyat   va   urush   harakatlarini
kuzatib   boradi,   o z   qo shinlarini   doimo   shay   tutadi.   Shayboniyxon   Xurosonning	
ʻ ʻ
yirik   markazlarini   qo lga   kiritgach,   Eronni   zabt   etish   uchun   yurish   boshlaydi.	
ʻ
Ammo, Eron shohi Ismoil Safaviy bilan qattiq to qnashuvda (1510) yengiladi, o zi	
ʻ ʻ
ham   Marvda   halok   bo ladi.   Shoh   Ismoil   Xuroson   va   Movarounnahrga   qo shin	
ʻ ʻ
kiritib shayboniylarga ketmaket  zarar yetkaza boshlaydi. Bobur shoh Ismoil bilan
harbiy-siyosiy   ittifoq   tuzib,   1511-yil   bahorida   Hisorni,   yozida   Buxoroni,   oktabr
boshida   esa   Samarqandni   yana   qo lga   kiritadi.   Boburning   shia   mazhabidagi	
ʻ
eroniylar   ra yi   bilan   ish   tutishi   aholida   norozilik   tug diradi.   1512-yil   28-aprelda	
ʼ ʻ
Ko li   malik   jangida   Ubaydulla   Sulton   boshliq   shayboniylardan   yengilgan   Bobur	
ʻ
Hisor   tomon   ketadi.   1512-yil   kuzida   Bobur   shoh   Ismoil   yuborgan   Najmi   Soniy
laqabli   lashkarboshi   bilan   Balxda   uchrashib,   Amudaryodan   kechib   o tib,   avval	
ʻ
Huzar (G uzor) qal asini oladi, so ng Qarshiga yurish qiladi, shahar uzoq muddatli	
ʻ ʼ ʻ
qamaldan   so ng   taslim   bo ladi,   shahar   himoyachilari   qattiq   jazolanadi   (yana	
ʻ ʻ
q.   Qarshi qamali .). 1512 yil 24 noyabr
da   G ijduvon   jangida   Bobur   shayboniylardan   yana   yengilib,   Kobulga	
ʻ
qaytishga   majbur   bo ladi.  	
ʻ Bobur   Movarounnahrni   egallash   ilinjidan   uzilkesil
umidini uzadi va butun e tiborini Hindistonga qaratadi.	
ʼ
1519-yil   bahoriga   kelib   Bobur   Hindistonni   zabt   etish   rejalarini   amalga
oshirishga kirishadi va keyingi 5—6 yil davomida bir necha yurishlar uyushtiradi.
Nihoyat,   1526-yil   aprelda   Panipatda   asosiy   raqibi,   Dehli   sultoni   Ibrohim
Lo diyning   yuz   ming   kishilik   qo shinini   12   minglik   askari   bilan   tormor   qiladi	
ʻ ʻ
hamda Dehlini egallaydi (q. Panipat janglari.). Oradan ko p o tmay, ikkinchi yirik	
ʻ ʻ
hind   sarkardasi   Rano   Sango   ustidan   ham   zafar   qozonib,   Shimoliy   Hindistonning
Bengaliyagacha   bo lgan   qismini   o ziga   bo ysundiradi.   Agrani   o ziga   poytaxt	
ʻ ʻ ʻ ʻ
sifatida tanlagan Bobur  katta qurilish va obodonchilik ishlarini  boshlab  yuboradi. Shu   tariqa   Bobur   Hindistonda   uch   yarim   asrga   yaqin   hukm   surgan   qudratli
boburiylar sulolasiga asos soladi.
Bobur   Hindistonda   ham,   xuddi   Afg onistonda   bo lganidek,   ko plab   ijtimoiyʻ ʻ ʻ
xayrli   ishlarni   amalga   oshirdi,   mamlakat   taraqqiyotiga   jiddiy   ta sir   ko rsatdi.	
ʼ ʻ
Tarqoqlik   va   parokandalikka,   o zaro   ichki   nizo,   qirg inlarga   barham   berib,	
ʻ ʻ
viloyatlarni   birlashtirdi,   markazlashgan   davlatni   mustahkamlash   va   yurtni
obodonlashtirishga,   ilmu   hunar   va   dehqonchilikni   rivojlantirishga   katta   e tibor	
ʼ
qaratdi. Qurilish ishlariga boshchilik qildi.
Boburning o z guvoxligiga ko ra, shoir  sifatida ijodiy faoliyati  Samarqandni	
ʻ ʻ
ikkinchi marta egallagan vaqtda boshlangan; „Ul fursatlarda birorikkirar bayt aytur
edim“,   deb   yozadi   u.   Bobur   Samarqanddaligining   ilk   oylarida   Alisher   Navoiy
tashabbusi   bilan   ular   o rtasida   yozishma   boshlanadi.   Bobur   atrofida   ijodkorlar	
ʻ
to plana   boshlashi   ham   shu  yillarga  to g ri  keladi.   Jumladan,  Binoiy,  Abulbaraka	
ʻ ʻ ʻ
va   Bobur   o rtasidagi   ruboiy   mushoirasi   Samarqanddagi   qizg in   adabiy   hayotdan	
ʻ ʻ
darak   beradi.   Umuman,   davlat   arbobi   va   ko p   vaqti   jangu   jadallarda   o tgan	
ʻ ʻ
sarkarda sifatida ijtimoiy faoliyatining eng qizg in davrida ham, shaxsiy hayoti va
ʻ
davlati   nihoyatda   murakkab   va   xatarli   sharoitda   qolgan   chog larida   ham   Bobur	
ʻ
ijodiy   ishga   vaqt   topa   bilgan,   ilm,   san at   va   ijod   ahlini   o z   atrofiga   to plab,	
ʼ ʻ ʻ
homiylik qilgan, ularni rag batlantirgan.	
ʻ
O tmish   adabiyot   va   tarix,   musiqa   va   san atdan   yaxshi   xabardor   bo lgan,	
ʻ ʼ ʻ
diniy ta limotga chin ixlos qo ygan Bobur har doim olimu fozillar davrasida bo ldi,
ʼ ʻ ʻ
xususan ijod ahliga, kasbu hunar sohiblariga samimiy ehtirom ko rgazib homiylik	
ʻ
qildi, ularni moddiy va ma naviy rag batlantirib turdi. Ijod va san at ahliga bunday	
ʼ ʻ ʼ
mehrli   munosabat   aslo   bejiz   bo lmagan.   Bobur   tabiatan   ijodkor   edi.   Yigitlik	
ʻ
yillaridan   boshlab   to   umrining   oxirigacha   samarali   ijodiy   ish   bilan   shug ullandi,	
ʻ
har qanday sharoit va vaziyatlarda ham ijoddan to xtamadi, natijada, har  jihatdan	
ʻ
muhim boy ilmiy va adabiy meros qoldirdi.
Bobur   18—19   yoshlarida   ruboiy   va   g azallar   yoza   boshlagan.   Uning	
ʻ
„Topmadim“ radifli g azali va „Yod etmas emish kishini g urbatda kishi“ misrasi	
ʻ ʻ
bilan boshlanuvchi ruboiysi o sha yillardagi hayoti bilan bog liq.	
ʻ ʻ Boburning   ulkan   san atkorligi   shundaki,   shaxsiy   kechinmalarini   jiddiyʼ
umumlashma darajasiga ko tara oladi va natijada asarlarida olg a surilgan g oyalar
ʻ ʻ ʻ
umuminsoniy   qadriyatlar   darajasiga   ko tariladi.   Bobur   ijodida,   xususan,	
ʻ
she riyatida kindik qoni to kilgan ona yurtini dildildan qo msash, uning tuprog iga	
ʼ ʻ ʻ ʻ
talpinish,   g ariblik   azoblaridan   o tli   hasrat,   yoru   diyor   soginchi   va   visol   ilinji,	
ʻ ʻ
takdir   zarbalari   va   turmush   uqubatlari,   zamona   nosozliklaridan   nola   badiiy   tahlil
etiladi.
Bobur   ijodida   ishq-muhabbat,   sevgi-sadoqat,   visol   va   hijron   mavzusi   ham
salmoqli   o rin   tutadi.   Uning   gazal   va   ruboiylarida,   tuyuq   va   masnaviylarida
ʻ
ma shuqaning maftunkor go zalligi, beqiyos husnu latofati, sharqona odobu axloqi,	
ʼ ʻ
nozu   karashmasi   yengil   va   o ynoqi,   musiqiy   va   ravon   misralarda   katta   mahorat	
ʻ
bilan tarannum etiladi.
Boburning   uz   she riy   asarlarini   to plab,   devon   holiga   keltirgan   sanani	
ʼ ʻ
ko rsatuvchi   aniq   tarixiy   ma lumotlar   ma lum   emas.   Ammo   „Boburnoma“ning	
ʻ ʼ ʼ
1518—19-yillar   voqealari   bayoniga   bag ishlangan   faslida   Bobur   devonini	
ʻ
Kobuldan Samarqandga yuborganligi to g risida so z boradi. Demak, shu yillarda	
ʻ ʻ ʻ
uning devoniga tartib berilgan va mazkur devon Movarounnahrda ham tarqalgan.
Hozirda uning 119 g azali, bir masnu she ri, 209 ruboiysi, 10 dan optik tuyuq	
ʻ ʼ
va   qit alari,   50   dan   ortiq   muammo   va   60   dan   ziyod   fardlari   aniqlangan.   Devoni	
ʼ
tarkibida umumiy hajmi 270 baytdan iborat 8 masnaviy ham o rin olgan.	
ʻ
Hindiston   yurishlari   davri   (1521)da   Bobur   „Mubayyin“   asarini   yaratdi.
Masnaviy   tarzida   yozilgan,   islom   huquqshunosligi   va   shariat   aqidalariga
bag ishlangan   bu   asarda   Movarounnahr   va   Hindistonga   oid   o sha   davr	
ʻ ʻ
ijtimoiyiqtisodiy   hayoti   bo yicha   qiziqarli   ma lumotlar   ham   jamlangan.   Valiahd	
ʻ ʼ
Humoyun   va   Komron   Mirzolarga   dasturulamal   sifatida   mo ljallangan	
ʻ
„Mubayyin“da, ayni zamonda, namoz, zakot va haj ziyorati to g risida ham shar iy	
ʻ ʻ ʼ
mezonlar   bayon   qilingan.   Shu   yillarda   Bobur   Sharq   she riyatining   asosiy	
ʼ
masalalaridan biri aruz vazni, uning nazariyasi va amaliyotiga oid ilmiy risolasini
yakunlaydi.   Bobur   nomini   dunyoga   mashhur   qilgan   shoh   asari   „Boburnoma“
ustidagi ijodiy ishini 1518—19-yilarda boshlagan (q. „Boburnoma“). Boburning   yuqorida   keltirilgan   asarlaridan   tashqari,   „Xatti   Boburiy“,
shuningdek musiqa san ati va harb ishlariga maxsus bag ishlangan qator risolalariʼ ʻ
ham   bo lgan.   Ammo   keyingi   ikki   asar   matni   hanuz   topilgan   emas.   „Xatti	
ʻ
Boburiy“da   muallif   arab   alifbosini   tahrir   etib,   yozuvni   soddalashtirish   va
osonlashtirish maqsadida uni turkiy til va talaffuz mezonlariga moslashtirgan.
1526-yil   21-dekabrda   Boburga   qarshi   suiqasd   uyushtiriladi.   Mahv   etilgan
Ibrohim   Lo diyning   onasi   oshpazlar   bilan   til   biriktirib,   uning   ovqatiga   zahar	
ʻ
qo shtiradi.   Shuning   asoratimi   yoki   ko p   yillik   mashaqqatli   va   qo nimsiz   hayot	
ʻ ʻ ʻ
ta sirimi, har holda keyingi yillarda Bobur tez-tez kasalga chalinib turadi. 1527-yil
ʼ
oktabrida  Bobur   yana xastalikka   uchragach,  umrining oxirlab qolganini   his  etadi.
Shunda   Bobur   o zi   e tiqod   qo ygan   Xoja   Ahror   Valiy   ruhidan   najot   tilab,   ixlos	
ʻ ʼ ʻ
bilan   uning   nasrda   bitilgan   „Volidiya“   asarini   she riy   tarjima   qiladi.   Boburning	
ʼ
mohir   tarjimon   sifatidagi   qobiliyati   namoyon   bo lgan   243   baytli   bu   asar   katta
ʻ
ijodiy   ilhom   bilan   juda   qisqa   muddatda   yakunlangan.   Boburning   o z   e tiroficha,	
ʻ ʼ
tarjima   tugashi   hamonoq   batamom   sog ayib   ketgan.   Bu   yillarda   u   „Boburnoma“	
ʻ
fasllari   ustida   ishlashni   davom   ettirdi,   yangi-yangi   g azalruboiylar   yaratdi,   o z	
ʻ ʻ
iborasi   bilan   aytganda,   „Hindistong a   kelgali   aytqon   ash orni“   tartibga   solib,	
ʻ ʼ
shuningdek,   „Volidiya“   tarjimasini,   „Xatti   Boburiy“   bilan   bitilgan   namuna   va
qit alarni   Movarounnahr   va   Afg onistonga,   Xumoyun,   Xoja   Kalon,   Hindol   va	
ʼ ʻ
boshqalarga yubordi. Humoyun Mirzoga atalgan ijtimoiy-axloqiy masalalarni tahlil
etuvchi   mashhur   maktubi   ham   Bobur   ijodiy   faoliyatining   yorqin   qirralaridan   biri
bo ldi.
ʻ
Bir   necha   muddat   oldin   podsholikni   Humoyunga   topshirgan   Bobur   47
yoshida   o zi   asos   solgan   saltanat   poytaxti   Agrada   vafot   etdi   va   o sha   yerda   dafn	
ʻ ʻ
etildi, keyinchalik (1539), vasiyatiga muvofiq xoki Kobulga keltirilib, o zi bunyod	
ʻ
ettirgan „Bog i Bobur“ga qo yildi (q. Bobur maqbarasi).	
ʻ ʻ
Bobur O zbekiston mustaqillikka erishgandan so ng o z yurtida haqiqiy qadr-
ʻ ʻ ʻ
qimmat   topdi.   O zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   farmoniga   ko ra   1993-	
ʻ ʻ
yilda   Bobur   tavalludining   510   yilligi   tantanali   nishonlandi.   Andijon   shahrida
Bobur nomida unt, teatr, kutubxona, milliy bog  („Bog i Bobur“) bor. Bobur milliy	
ʻ ʻ bog i   majmuasitsa   „Bobur   va   jahon   madaniyati“   muzeyi,   shoirning   ramziyʻ
qabrmaqbarasi bunyod etilgan. Shahar markazida (muallifi Ravshan Mirtojiyev) va
Bobur   bog idagi   yodgorlik   majmuida   (muallifi   Qodirjon   Salohiddinov)   shoirga	
ʻ
haykal   o rnatildi.   Andijondagi   markaziy   ko chalardan   biriga,   shuningdek
ʻ ʻ
Toshkentdagi   istirohat   bog i   va   ko chaga,   Andijon   viloyati,   Xonobod   shahridagi	
ʻ ʻ
istirohat   bog iga   Bobur   nomi   berildi.   O zbekiston   Fanlar   akademiyasining   Bobur	
ʻ ʻ
nomidagi medali ta sis etildi. Sharqshunos olim Ubaydulla Karimov bu medalning	
ʼ
birinchi sovrindori bo ldi.	
ʻ
Andijonlik   tabiatshunos   olim   Zokirjon   Mashrabov   rahbarlik   qiladigan
Xalqaro Bobur jamg armasi  (1993.23.12) Bobur ijodini  o rganishda katta ishlarni
ʻ ʻ
amalga   oshirdi.   Jamg armaning   ilmiy   ekspeditsiyasi   10   dan   ortiq   Sharq	
ʻ
mamlakatlari   bo ylab   avtomobilda   ilmiy   safarlar   uyushtirib,   200   ming   km   dan	
ʻ
ortiq   masofani   bosib   o tdi,   Bobur   va   boburiylar   qadamjolari,   ularning   ilmiy	
ʻ
merosiga   oid   yangi   ma lumotlar   to plab,   ularni   ilmiy   iste molga   kiritdi.   Mazkur
ʼ ʻ ʼ
ma lumotlar asosida 10 dan ziyod ilmiy, hujjatli, badiiy asarlar (3. Mashrabov, S.	
ʼ
Shokarimov:   „Asrlarni   bo ylagan   Bobur“;   S.   Jalilov:   „Boburning   Farg ona	
ʻ ʻ
davlati“,   „Bobur   va   Andijon“;   Qamchibek   Kenja:   „Hind   sorig a“;   X.   Sultonov:	
ʻ
„Boburning   tushlari“,   „Boburiynoma“;   R.   Shamsuddinov:   „Boburiylar   izidan“,
„Boburiylar sulolasi“; T. Nizom: „Uch so z“), 10 ga yaqin hujjatli, videofilmlar (F.	
ʻ
Rasulov:  „Bobur   izidan“,  „Muqaddas   qadamjolar“;  T. Ro ziyev:   „Bobur  salomi“,	
ʻ
„Bobur   nomidagi   Xalqaro   ilmiy   ekspeditsiya“;   T.   Hamidov:   „Iftixor“   va   h.k.)
yaratildi.   Jamg armaning   Lohur   (Pokiston),   Haydarobod   (Hindiston),   Abu   Dabi	
ʻ
(Birlashgan   Arab   Amirliklari),   Moskva   (RF),   O sh   (Qirg iziston),   Toshkent,	
ʻ ʻ
Namangan (O zbekiston) shaharlarida bo limlari mavjud. 1998 yil Jamg armaning	
ʻ ʻ ʻ
boburshunoslik   sohasidagi   xalqaro   mukofotlari   ilk   marta   Pirimqul   Qodirov,
Sabohat   Azimjonova,   G aybulloh   asSalom,   Ne matilla   Otajonov,   Xayriddin	
ʻ ʼ
Sultonov,   Eyje   Mano   (Yaponiya),   Muhammadali   Abduqunduzov,   Maqsud
Yunusov,   Shafiqa   Yorqin   (Afg oniston),   Ma murjon   To xtasinov,   Ravshan	
ʻ ʼ ʻ
Mirtojiyev,   Majid   Tursunov,   Rahmonjon   Azimov,   Muhammadjon   Mirzayevga
berildi. Nashr qilingan asarlari
 Bobur. Tanlangan asarlar. -T.: 1958;
 Bobur. Asarlar. Uch jildlik.-T.: Fan, 1965-66;
 Bobur. Boburnoma. -T.: 1960, 1989;
 Bobur. Muxtasar. Toshkent, 1971;
 Babur. Traktat ob aruze (rodg.  I.Steblevoy).   — M.:1972;
 Bobur. Devon. -T.: Fan. 1994; 6. Bobur.  Mubayyin.   — T.: 2001.
Boburning   lirik   merosi   “Qobul   devoni”   (1519)ga,   1528-29   yillarda   “Hind
devoni” ga jamlangan. To‘liq devon tuzgani haqida ma’lumot bor. SHe’rlarining
umumiy   hajmi   400   dan   ortadi.   Shundan   119   g‘azal,   231   ruboiy   va   tuyuq,   qit’a,
fard,   masnaviy   kabi   janrlarda   asarlar   yaratgan.   SHe’rlarini   mavzu   jihatidan
oshiqona,   ta’limiy,   tasavvufiy,   hasbi   hol   kabi   turlarga   ajratish   mumkin.   Bobur
she’riyati   intellektual   qalb   izhori   sifatida   arqoqlidir.   Uning   asarlari   samimiy,
ravon,   usluban   tugal   va   mushakkaldir.   Bobur   ruboiy   janrini   turk   adabiyotida
yuksaklikka olib chiqqan shoirdir.
Ulug‘   o‘zbek   shoiri,   mutafakkir,   tarixchi   va   davlat   arbobi;   markazlashgan
davlat   —   boburiylar   saltanati   asoschisi   Zahiriddin   Muhammad   Bobur   1483
yilning   14   fevralida   Andijonda   tug‘ildi.   Amir   Temurning   beshinchi   avlodi,
Farg‘ona   hukmdori   Umarshayxning   farzandi.   Bobur   12   yoshda   (1494)   taxtga
chiqdi.   1503-1504   yillarda   Afg‘onistonni   egalladi.   1519-1525   yillarda
Hindistonga   5   marta   yurish   qiladi.   Uch   asrdan   ortiq   davom   etgan   (1526-1858
y.y.). boburiylar saltanatiga asos soldi dekabrda Agra (1530 y. 26 dekabr)da vafot
etdi. Qabri keyinchalik vasiyatiga ko‘ra Qobulga ko‘chirilgan.
Boburning   lirik   merosi   “Qobul   devoni”   (1519)ga,   1528-29   yillarda   “Hind
devoni” ga jamlangan. To‘liq devon tuzgani haqida ma’lumot bor. SHe’rlarining
umumiy   hajmi   400   dan   ortadi.   Shundan   119   g‘azal,   231   ruboiy   va   tuyuq,   qit’a,
fard,   masnaviy   kabi   janrlarda   asarlar   yaratgan.   SHe’rlarini   mavzu   jihatidan oshiqona,   ta’limiy,   tasavvufiy,   hasbi   hol   kabi   turlarga   ajratish   mumkin.   Bobur
she’riyati   intellektual   qalb   izhori   sifatida   arqoqlidir.   Uning   asarlari   samimiy,
ravon,   usluban   tugal   va   mushakkaldir.   Bobur   ruboiy   janrini   turk   adabiyotida
yuksaklikka olib chiqqan shoirdir.
Boburning   ulug‘   asari   “Boburnoma”   bo‘lib,   uni   “Vaqoye”   deb   ham
nomlaydilar.   Buyuk   memorial   asarda   1494-1529   yillari   Markaziy   va   Kichik
Osiyoda,  Yaqin va  O‘rta sharq   mamlakatlarida  kechgan  voqealar  bayon  etilgan.
“Boburnoma”ning   o‘ndan   ortiq   qo‘lyozma   nusxalari   bor.   Asarni   Qozonda   N.I.
Ilminskiy   (1857),   Londonda   Beverij   xonim   nashr   (1905)   etgan.   O‘zbekistonda
dastlab   professor   Fitrat   1928   yilda   asardan   parchalar   e’lon   qildi.
“Boburnoma”ning  1948-1949  yillarda  ikki   jildli;   1960,  1989  yillarda  tuzatilgan,
2002 yilda va keyingi yillarda to‘ldirilgan qayta nashrlari amalga oshirildi.
“Bobirnoma”asosida   qator   badiiy   asarlar   ham   yaratilgan.   Flora   Anna
Stilning “Boburxon” (Parij, 1940), Fernard Grenardning “Bobur” (Parij, 1930),
Harold   Lembning   “Bobur-yo‘lbars”   (Nyu-York,   1961)   romanlari,   Vambek
Gaskonining “Bobur va uning avlodlari yoki Buyuk mo‘g‘ullar” (Nyu-York, 1980)
esse-romanlari   shular   jumlasidandir.   Hindistonlik   Muni   La’l   boburiylar   tarixiga
asoslanib   6   ta   roman   yozgan.   O‘zbek   adabiyotida   Oybek,   P.Qodirov,
B.Boyqobilov,   X.Sultonov   Boburga   bag‘ishlab   roman,   qissa   va   dostonlar
yaratdilar.   Xurshid   Davron   buyuk   vatandoshimizga   bag‘ishlangan   “Samarqand
xayoli” qissasini va ”Bobur sog‘inchi” pyesasini yozgan. Qissa 1991 yilda nashr
etilgan.   1997   yilda   yozilgan   ”Bobur   sog‘inchi”   pyesasi   Muqumiy   nomidagi
teatrida sahnalashtirildi (2003 yil). Ushbu asarlarni  saytdagi tegishli sahifalarda
mutolaa qilishingiz mumkin.
Shuningdek,   Xurshid   Davron   Mirzo   Bobur   ruboiylariga   sharhlar   (ular
“Ma’rifat”   gazetasida   bosilgan)   va   buyuk   bobomizga   bag‘ishlangan   bir   necha
she’rlar yozgan.Ushbu o‘rinda ulardan birini keltiramiz.
Bobur ham shoh, ham shoirdir. «Bobur» arab tilida «sher» degani. Chindan
ham   u   bu   nomga   munosib   shaxsiyat   edi.   U   tariximizning   murakkab   bir   davrida
yashadi. Qudratli temuriylar saltanati yemirilib, o‘rniga shayboniylar kelayotgan davr   edi.   Yurt   jang-u   jadallar   ichida   qolgandi.   Shunday   bir   paytda   o‘z   yurtiga
sig‘magan   temuriyzoda   Bobur   Hindistonga   bosh   olib   ketdi.   U   yerda   buyuk
saltanat   o‘rnatdi.   O‘z   jasorati   va   adolati   bilan   olis   hind   xalqi   qalbidan   joy   oldi,
uning mehrini qozondi. Boburning avlodlari hind diyorida uch yuz yildan ortiqroq
hukmronlik qildilar.
Bobur   didi   va   zavqi   baland   shoir   edi.   U   go‘zal   g‘azallar   yozdi.   Ruboiyning
tengsiz namunalarini yaratdi. Ko‘rgan kechirgan voqealari haqida «Boburnoma»
asarini  yozib qoldirdi. Uning qalbi  musiqaga oshno edi. U sozni  go‘zal  chalgan,
ajoyib kuylar yaratgan, musiqa haqida ilmiy kitob yozgan shohlardan edi.
  Bobur   1483-   yilning   14-   fevralida   Andijonda   tug‘ildi.   Otasi   te muriyzoda
Umarshayx Farg‘ona viloyati hukmdori  edi. Onasi Qutlug‘ Nigorxonim Toshkent
hokimi Yunusxonning qizi edi.
Bo‘lajak  shoir   12  yoshida  ekan,   otasi  bevaqt  vafot  etib,  Farg‘ona  hokimligi
uning   zimmasiga   tushadi.   15   yoshida   bobomeros   Samarqandni   zabt   etadi.   16
yoshida   bu   azim   shaharni   tashlab   chiqishga   majbur   bo‘ladi.   Keyin   ham   ikki
marotaba   bu   shaharni   egallashga   muvaffaq   bo‘ldi.   Lekin   saqlab   qolish   nasib
etmadi. Samarqandni ham,
Andijonni bam qo‘ldan berib, tog‘-u toshlarda besh-o‘n yigiti bilan gob otliq,
gob   yayov   yurgan   paytlari   bam   bo‘ldi.   Nihoyat,   1503-   yilda   Jayhun   (Amu)ni
kechib, Xurosonga o‘tdi. Kobul va G‘aznani qo‘lga kiritdi. So‘ng 1526- yilda esa
Hindistonni zabt etib, katta saltanat o‘rnatdi.
  U   1530-   yilning   26-   dekabrida   Agrada   vafot   etdi.   Keyinroq   uning   xoki,
vasiyatiga muvofiq, Kobulga ko‘cbiriladi.
Bobur   ikki   sbe’riy   to‘plam   devon   tuzgan.   Bizgacba   sbulardan   bittasi   yetib
kelgan.   Ikkinchisining   taqdiri   noma’lum.   Hozirda   bizning   qo‘limizda   uning   to‘rt
yuzdan ortiq she’ri bor. Shundan ikki yuzdan ortig‘i ruboiydir.
  Ruboiy sbarq sbe’riyatida keng tarqalgan sbe’r turlaridan, to‘rtlik. Amzning
ma’lum   vaznidagina   yozilgan.   Bobur   mboiylari   bar   jihatdan   to‘kis,   mukammal
sbe’riy   asarlardir.   Ularda   Bobur   bayotining   manzaralari   aks   etadi.   Shoir   o‘z
umrining achchiq-chuchuk kunlaridan so‘z ocbadi.   Mana, ayrim namunalar:
Ko‘ngli tilagan murodig‘a yetsa kishi YO barcba murodlarni tark etsa kishi.
Bu ikki ish muyassar bo‘lmasa olamda, Boshini olib bir sorig‘a ketsa kishi.
Endi  Boburning ushbu  ruboiysini  yozgan holatini  ko‘z oldimizga keltiraylik.
U 19-20 yosblarda, g‘ayrati dunyoga sig‘magan paytlari. Lekin Samarqandni ikki
marta olib, ikki marta ham tashlab chiqishga majbur bo‘ldi. Andijon xiyonatchilar
qo‘liga   o‘tgan.   Ikki-uch   yil   tog‘-u   tosblarda   sarson-sargardon   yurdi.   Nihoyat,
hammasi joniga tegdi. Va yuqoridagi satrlar qog‘ozga tusbdi.
Mana,  u ana  bir  holati:   nihoyat  u  bir  qarorga  keldi.  Amudaryodan  o‘tdi-yu
bir   bamla   bilan   Kobul   va   G‘azna   shabarlarini   jangsiz   egallab   oldi.   Lekin   butun
ko‘ngli   Amudaryoning   bu   tomonida,   ona-Vatanida.   U   tirik   yursa   qaytadi.   Sbu
umid bilan yasbaydi.
  U yozadi:
Beqaydmen-u  xarobi  siym  ermasmen,  Ham  mol  yig‘ishtirur   laim ermasmen.
Kobulda iqomat etti Bobur, dersiz, Andoq demangizlarkim, muqim ermasmen.
Qayd - kishan. Beqayd - kishansiz, erkin. Siym - oltin, kumush. Laim - gado.
Demak,   garchi   erkin   bo‘lsam-da,   oltin-kumush   ilinjida   yurgan   pastkashlardan
emasman. Uyma-uy mol yig‘ishtirib yuradigan gadolardan ham emasman. Bobur
endi   Kobulda   qolib   ketdi   dersiz,   yo‘q,   unday   demang,   men   uzoq   qolmayman,
albatta, ona yurtimga qaytaman, demoqchi bo‘ladi shoir.
Mana,   yana   bir   ruboiysi.   Bu   ham   Bobur   fojialaridan   so‘z   ochadi.   YA’ni:   u
yurtiga   qaytishga   qanchalik   urinmasin,   unga   erisha   olmaydi.   Minglab
odamlarning behuda nobud bo‘lishini istamaydi. Ko‘nglida ming bir andisha bilan
Hindiston sari  yuzlanadi. O‘zini  dunyoda eng baxtsiz odam hisoblaydi. Chunki  u
ona yurtini tashlab chiqdi.
  Endi   begona   ellarda   yurt   so‘ramoqchi,   podshohlik   qilmoqchi.   Bularning
hammasi, uningcha «xatolik» xato ishlar edi:
Tole’ yo‘qi jonimg‘a balolig‘ bo‘ldi, Har ishniki ayladim, xatolig‘ bo‘ldi. O‘z
yerni qo‘yib, Hind sori yuzlandim, YO Rab, netayin, ne }oiz qarolig‘ bo‘ldi. Ruboiyning   tili   sodda,   tushunarli.   Endi   siz   fikrga   va   uning   ifodalanishiga
e’tibor qiling.
1- satr: Baxtim yo‘qligi jonimga balo bo‘ldi.
O‘ylab   ko‘ramiz:   Nega   joniga   balo?   Shuning   uchunki,   baxtsizlik   uni
vatanidan ayirdi. Demak, uning baxti vatanda bo‘lishidir.
satr: Nima ishki qilgan bo‘lsam, xato bo‘ldi. Ular qaysi ishlar va nega xato?
Vatanini   tashlab   chiqishi   -   xato.   Uning   uchun   jonini   bermagani   -   xato.   Boshqa
ellarga bosh olib ketishi - xato.
satr: O‘z yerni qo‘yib, Hindiston tomonga yuzlandi.
satr: Ey Xudo, nima qilay, qanchalar yuzim qaro bo‘ldi.
Qattiq gunoh qilib qo‘ygan, elning ishonchini oqlamagan kishini «yuzi qaro»
deydilar. Demak u Hindistonga otlanishini o‘zi uchun gunohi azim hisoblamoqda.
Endi bu fikrning ifodasiga, qanday aytilganiga diqqat qilaylik.
  Uchinchi   satrdagi   «yuzlandim»   («yuzimni   burdim»)   so‘zida   «yuz»
ishlatilmoqda.   U   to‘rtinchi   satrdagi   «yuz   qarolig‘»ni   kuchaytiradi,   ya’ni   o‘sha
yuzim qora bo‘ldi. «Hind» so‘zida ikki ma’no: 1. Hindiston. 2. Qora. Bu so‘z ham
«yuz   qarolig‘»ni   kuchaytirishga   yordam   beradi.   YA’ni:   yuzim,   uni   qoraga
burganim uchun, qora bo‘ldi.
Shoir   ruboiylarida   Vatan   sog‘inchi,   ona   diyorni   qo‘msash   keng   o‘rin
egallaydi.   lining   uchun   Vatan   sevimli   yordir.   Vasl   Vatanga   yetishmoqdir.   Hajr
Vatandan uzoqda bo‘hnoqdir.
Hajringda   bu   tun   ko‘ngulda   qayg‘u   erdi,   Vaslingg‘a   yetishmadim,   jihat   bu
erdi: Ohim tutuni birla ko‘zumning yoshidin Yo‘l balchiq edi, kecha qorong‘u erdi.
  Shoir flkriga va uning ifodasiga e’tibor qiling:
Bu kecha juda xafa edim ko‘nglim qayg‘uli edi. Nega? Javobi o‘zida. Senga
yetisha olmadim. Xafaligim, ko‘nglimdagi qayg‘u shundan. Nega yetisha olmadi?
Keyingi   ikki   satrda   shoir   hazil-mutoyibaga   o‘tadi.   Fojia   hazil   bilan   beriladi.
YA’ni:   uning   yor   Vatan   vasliga   yetolmagani   sababi   shuki   kecha   qorong‘u,   yo‘l
balchiq   edi.   Shuning   uchun   yeta   olmadi.   0’z   navbatida   «yo‘l»ning   «balchiq»ligi,
«kecha»ning «qorong‘u»ligi ham izohlangan. Yo‘lning balchiqligi shoirning «ko‘z yoshi»dan, kechaning qorong‘uligi «ohi», «tutuni»-dan edi. U shu qadar ko‘p ko‘z
yosh   to‘kkanki,   hamma   yoq   ivib,   balchiq   bo‘lib   ketgan.   U   shu   qadar   ko‘p   oh
tortganki, og‘zidan chiqqan tutun hamma yoqni qorong‘i qilib yuborgan edi.
Shoirning quyidagi ruboiysida yaxshilikning sharofati, yomonlikning kasofati,
vafoga vafoning, jafoga jafoning qaytajagi haqida so‘z ketadi.
Nag kimki, vafo qilsa, vafo topqusidur, Har kimki, jafo qilsa, jafo topqusidur.
  Yaxshi   kishi   ko‘rmagay   yomonlik   hargiz,   Har   kimki,   yomon   bo‘lsa,   jazo
topqusidur.
Chindan   ham,   bu   uning   hayotdagi   shiori   edi.   Zamon   haqsizliklari   ichida
yurgan   shoir   o‘z   hukmdorligi   davrida   yaxshiga   -   yaxshi,   yomon-ga   -   yomon
bo‘lishga harakat qildi. Vafoga vafo, jafoga jafo qaytardi.
Bobur   bugun   xalqimizning   sevimli   farzandlaridan   bo‘lib   turibdi.   U   haqda
dostonlar, romanlar yozilgan, kinofilmlar ishlangan. Andijon va Toshkentda ulkan
bog‘lar  Ь afo etilib, u joylarda haykali o‘rnatilgan.
Quyida Bobur ruboiylaridan namunalar bilan tanishasiz:
  Yod   etmas   emish   kishini   g‘urbatda1   kishi,   Shod   etmas   emish   ko‘ngulni
mehnatda kishi. Ko‘nglum bu g‘ariblikda shod o‘lmadi, oh,
G‘urbatda sevinmas emish albatta kishi.
  Ko‘pdin   berikim   yor-u   diyorim   yo‘qtur,   Bir   lahza-yu   bir   nafas   qarorim
yo‘qtur. Keldim bu sori o‘z ixtiyorim birla, Lekin borurimda ixtiyorim yo‘qtur.
Hijron qafasida jon qushi  dam qiladur, G‘urbat  bu aziz  umrni  kam qiladur.
Ne nav bitay firoq-u g‘urbat sharhin, Kim ko‘z yoshi nomaning yuzin nam qiladur.
  Xush   ulki,   ko‘zum   txishti   sening   ko‘zungga,   Bevosita   holimni   desam
o‘zungga,   Bermay   so‘zuma   j   avob   achig‘   lanasen,   Qilding   meni   muhtoj   chuchuk
so‘zungga.
Dushmanniki, bu dahri  zabardast  qilur, Naxvat  mayidin bir necha kun mast
qilur. G‘am yemaki, yetkursa boshini ko‘kka, Oxir u ana yer kibi oni past qilur.
Ishlar bori ko‘nguldagidek bo‘lg‘usidur! In’om-u vazifa bori buyrulg‘usidur!
Ul   g‘alla-yu   mahmilki,   deb   erding,   bildim,   Mahmilg‘a   bo‘g‘alladin   uy
to‘lg‘usidur!   Jismimda   isitma   kunda   mahkam   bo‘ladur,   Ko‘zdin   uchadur   uyqu   chu
oqshom bo‘ladur. Har  ikkalasi  g‘amim bila sabrimdek,  Borg‘on sori  bu ortadur,
ul kam bo‘ladur.
Tuz   oh,   Zahiriddin   Muhammad   Bobur,   Yuz   oh,   Zahiriddin   Muhammad
Bobur! Sarrishtai ayshdin ko‘ngulni zinhor Uz, oh, Zahiriddin Muhammad Bobur!
  Ey   bodi   sabo,   ayla   Xurosong‘a   guzar,   Mendin   degil   ul   yori   parishong‘a
xabar.   Necha   safar   o‘z   ko‘nglung   uchun   qilg‘aysen,   Emdi   bizing   uchun   ayla   bu
yong‘a safar.
  Ahbob,   yig‘ilmoqni   farog‘at   tutungiz!   Jam’iyatingiz   borini   davlat   tutungiz!
Chun   gardishi   charx   bu   durur,   Tangri   uchun,   Bir-biri   necha   kun   g‘animat
tutungiz!
  Bu   xasta   ko‘ngul   erdi   visoling   bila   xush,   Jonim   ham   erur   sening   jamoling
bila xush. Hijron g‘ami garchi asm noxushtur, lek, Fikring bila shodmen, xayoling
bila xush.
  Kim   bor   anga   ilm   tolibi   ilm   kerak.   O‘rgangani   ilm   tolibi   ilm   kerak!   Men
tolibi ilm-u tolibi ilme yo‘q, Men bormen ilm tolibi ilm kerak.
  Boburni   burun   mahrami   asror4   etting,   Vaslingga   berib   yo‘l,   o‘zungga   yor
etting. Oxir bording, dog‘i oni zor etting, Hijron alami birla giriftor etting.
  Nag   yerda   gul   bo‘lsa   tikon   bo‘lsa,   ne   tong?!   Har   qandaki   may   durdidan
bo’Isa, ne tong?! SHe’rimda agar hazil, agar jid, kechurung, Yaxshi borida agar
yomon bo’Isa, ne tong?!
  YO   qahr-u   g‘azab   birla   meni   tufroq   qil!   YO   bahri   inoyatingda   mustag‘roq
qil! YO rab, sengadur yuzum qaro gar oq qil, Har nav’ sening rizong erur andoq
qil!
  Ey   yel,   borib   ahbobqa   nomimni   degil!   Har   kim   meni   bilsa   bu   payomimni
degil! Mendin demagil gar unutulg‘on bo‘lsam, Har kimki, meni so‘rsa, salomimni
degil!
  Ey   yor,   sening   vaslingga   yetmak   mushkil,   Farxunda3   hadisingni   eshitmak
musnkil.   Ishqingni   dog‘i   bir   taraf   etmak   mushkil,   Boshni   olibon   bir   sari   ketmak
mushkil.   Sen   gulsen-u   men   haqir   bulbuldurmen,   Sen   shu’lasen,   ul   shu’lag‘a   men
kuldurmen.   Nisbat   yo‘qdur,   deb   ijtinob   aylamakim,   Shohmen   elga,   vale   senga
quldurmen!
  Jonimda   mening   hayoti   jonim   sens   en,   Jismimda   mening   ruh-u   ravonim
sensen. Boburni seningdek o‘zga yo‘q yori azizi,
Alqissaki, umri jovidonim sensen.
  Davron   meni   o‘tkardi   sar-u   somondin,   Oyirdi   meni   bir   yo‘li   xonumondin.
Gah boshima toj, gah baloyi ta’na,
Nelarki boshimg‘a kelmadi davrondin.
Ey, oy yuzung olida quyosh sharmanda, Shirin so‘z-u yaxshi xulqungga men
banda, Hijronda necha noma bila so‘zlashaling, YO sen beri kel, yo men borayin
anda.
  Hajringda   bu   tun   ko‘ngulda   qayg‘u   erdi,   Vaslingg‘a   yetishmadim   jihat   bu
erdi:   Ohim   tutuni   birla   ko‘zumning   yoshidin,   Yo‘l   balchiq   edi,   kecha   qorong‘u
erdi.
  RUBOIY HAQIDA TUSHUNCHA
Ruboiy   arabcha   so‘z   bo‘lib,   to‘rtlik   degani.   Sharqda   keng   tarqalgan   she’r
turi, lirik janr. To‘rt satrdan iborat bo‘ladi. Ko‘pincha birinchi, ikkinchi, to‘rtinchi
satrlari   qofiyalanib   keladi.   Harflar   bilan   ko‘rsatganda   a-a-b-a   shaklida   bo‘ladi.
Ba’zan   har   to‘rt   satri   o‘zaro   qofiyalanishi   (a-a-a-a)   mumkin.   Qofiya   misra
oxiridagi   ohangdosh   so‘zdir.   Radif   misra   oxiridagi   takrorlanuvchi   so‘zdir.
Masalan:
  Nag   kimki,   vafo   qilsa,   vafo   topqusidur,   Har   kimki,   jafo   qilsa,   jafo
topqusidur.
Yaxshi   kishi   ko‘rmagay   yomonlik   hargiz,   Har   kimki,   yomon   bo‘lsa,   jazo
topqusidur.
Ruboiyda fikr  tugallangan bo‘lishi  kerak.  Yana muhim xususiyatlaridan  biri
shuki,   ruboiy   aruz   vazni   hazaj   bahrining   axram   va   axrab   degan   shakllaridagina
yozilgan. Lekin keyrngi yuz yilda bunga juda kam rioya qiladilar. Fors.   tojik   adabiyotida   ruboiy   janrida   Umar   Xayyom,   Mirzo   Abdulqodir
Bedil shuhrat qozonganlar. O‘zbek she’riyatida esa Alisher Navoiy va Zahiriddin
Bobur ruboiylari juda mashhur bo‘ldi. Bugun ham ruboiylar ko‘plab yozilmoqda.
  “Boburnoma”da   tilga   olingan,   “dunyodagi   eng   katta   olmos”   deya
ta’riflanadigan   bu   javohir   uzoq   yillar   davomida   Boburiy   hukmdorlar   tasarrufida
bo‘lgan.   Nomi   “tog‘ning   nuri”   ma’nosini   anglatuvchi   tosh   unga   ega   bo‘lgan
hukmdorning kuch-qudratining ramzi bo‘lgan. Uning og‘irligi 191.10 karat bo‘lib,
Mirzo Bobur uning bahosiga dunyo aholisini 2.5 kun boqish mumkinligini aytgan.
Hind   afsonalariga   ko‘ra,   bu   tosh   ham   o‘z   egasini   tanlaydi.   Unga   ega   chiqqan
kimdir   qudratli,   boshqasi   xonavayron   bo‘lgan.   Ko‘hi   nur   olmosi   Boburiy
shahzodalarga kuch-qudrat  olib kelgan. Uni  Humoyunga Ibrohim  Lo‘di xonadoni
vakillari shahzodadan shafqat ko‘rgani bois sovg‘a qilishgan. Inglizlar bosqinidan
keyin Ist-Indiya kompaniyasi uni qirolicha Viktoriyaga sovg‘a qiladi. So‘nggi 150
yildan   buyon   Britaniyada   saqlanadi.   U   dunyodagi   eng   qimmat   bosh   kiyim
bo‘lmish Qirolicha Elizabetning tojining markaziga o‘rnatilib, tojdagi 2.800 nafar
qimmatbaho   toshlarning   eng   kattasidir.   Qayta   ishlash   jarayonida   uning   43   foiz
vazni yo‘qolgan.  «Shafqatsiz kishi azobga loyiqdir.»
«Yaxshi kishilarni Yaratgan yaxshi do‘stlar bilan siylaydi.»
«Ko‘pchilik bahodirlar qanchalar kuchli bo‘lmasinlar, ular hargiz o‘z jahllari
va qo‘rquvlaridan ustun kela olmaydilar.»
«Ko‘nglingni   dinlarning   muhokama   maydoniga   aylantirma.   Adolat
o‘rnatishda insonlarning e’tiqodiga chuqur hurmatda bo‘l.»
Mirzo Bobur to‘g‘risida 6 ta jahonshumul fikr
1.   Zahiriddin   Muhammad   Bobur   kabi   mumtoz   insonlarni   dunyoga   bergan
xalq hech qachon xor bo‘lmaydi, muqarrar tarzda saodatga erishadi.
Islom Karimov, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
2.   Bobur   Hindistonga   kelgandan   keyin   katga   siljishlar   yuz   berdi   va   yangi
rag‘batlantirishlar   hayotga,   san’atga,   arxitekturaga   toza   havo   baxsh   etdi,
madaniyatning boshqa sohalari esa bir-birlariga tutashib ketdi.
Javaharlal Neru ,   jamoat arbobi 3.  Bobur   fe’l-atvoriga   ko‘ra   Sezarga  qaraganda   sevishga   arzigulikdir.  Uning
manglayiga yuksak fazilatli inson deb bitib qo‘yilgan.
Eduard   Holden,   tarixchi olim
4.   Mirzo   Boburning   Hindistondagi   qudrati   uning   bosib   olgan   yerlari   bilan
emas, u hind xalqining ko‘nglida uyg‘ota olgan hurmat-ehtirom bilan o‘lchanadi.
Qamar   Rais, jamoat arbobi va adabiyotshunos 
5.   Boburning   hind   xalqiga   qilgan   eng   katta   xizmati   shuki   –   u   xalqimizning
ruhiy-ma’naviy   olamini   kengaytirib,   ularni   o‘z   kulbalaridan   tashqariga   qarashga,
dunyoning naqadar katta ekanini anglashga majbur qildi. Bobur san’at va, ayniqsa,
adabiyotni sevardi.
Javoharlal Neru, jamoat arbobi
6.   Saxovati   va   mardligi,   iste’dodi,   ilm-fan,   san’atga   muhabbati,   ularga
mashg‘ulligi   bilan   Osiyodagi   podshohlar   orasida   Boburga   teng   keladigan   birorta
hukmdor topilmaydi.
Uilyam Erskin, «Boburnoma»ning ingliz tarjimoni
Buyuk   Mo‘g‘ullar   imperiyasi   nomi   bilan   tarixga   kirgan   Boburiylar
sulolasidan   oldin   ham,   undan   keyin   ham   Hindiston   tarixida   bu   qadar   qudratli
davlat barpo etilmagan. Bu sulola ham ma’rifat, ham qudrati bilan buyuk va ibratli
podshohlarni   tarbiyaladi.   Quyida   sizga   bu   imperiyaga   oid   10   dalilni   taqdim
qilamiz.
Buyuk Mo‘g‘ullar imperiyasi nomi bilan tarixga kirgan sulolaning 5 vakili –
Zahiriddin   Bobur,   shoh   Humoyun,   Jahongir   Mirzo,   Shoh   Jahon   va   Avrangzeb
davrida   imperiya   har   jihatdan   rivoj   topdi.   Bahodir   Shoh   II   sulolaning   so‘nggi
podshohi bo‘lgan.
Mirzo Bobur sulolaning asoschisi bo‘lib, uning kelib chiqishi Amir Temur va
Chingiz Xonga bog‘lanadi. 1526 yil bo‘lgan Panipat jangidan keyin Bobur Mirzo
Hindistoning shimoliy hududlarida mutloq hukmdorlik o‘rnatadi.
3 Imperiya   hukmronligining cho‘qqisi Shoh   Avrangzeb   davrida   Hindiston   aholisining   deyarli   barchasi   sulola
hukmronligini   his   qildi.   Podshohlik   chegarasi   Afg‘onistondan   Hindistonning
janubiy viloyatlariga, Hind ummoni yaqinigacha o‘rnatilgan.
Zahiriddin Bobur Dehlini egallagach, saroy g‘aznasini go‘zal inshootlar barpo
etishga sarfladi. Bu odat har bir Boburiy hukmdorning fazilatiga aylandi. Natijada,
Toj   Mahal,   Jome’   Masjid,   Qizil   saroy,   Humoyun   maqbarasi   kabi   binolar,   bog‘-
rog‘lar yaratildi.
Inshootlar orasida eng jozibalisi – bu Toj Mahal. Sevikli yori Mumtoz Mahal
sharafiga   bunyod   etilgan   maqbarani   qurish   uchun   Samarqand,   Eron   ustalari   olib
kelingan.   Bugun   Hindistonga   bu   me’moriy   mo‘’jizani   ko‘rish   uchun   har   yili   4
million nafar sayyoh keladi.
Bobur   bilan   birga   madaniyat   va   an’analar   ham   kirib   bordi.   Misol   uchun,
bugun   hindlar   sevib   iste’mol   qiladigan   palov,   kabob,   non   ham   aynan   Markaziy
Osiyodan kirib borgan.
Adabiyot   va   san’at   Boburiy   hukmdorlar   davrida   uyg‘un   holda,   yuksakka
ko‘tarildi. Ayniqsa, bobolaridan keyni Akbar, Shoh Jahon va Jahongir shohlarning
e’tibori   tufayli  Hamzanoma,   Nizomiy  «Xamsa»si,  Darabnoma  kabi  asarlar  uchun
suratlar ishlangan.
Sulola asosan forsiy va turkiyni davlat tiliga ko‘targan. Keyinchalik fors, turk
va arab tillari qorishmasidan urdu tili paydo bo‘lgan.
Avrangzeb   davrida   erishilgan   ulkan   hudud   o‘z   navbatida   podshohlik
armiyasining   mustahkamligiga   ham   jiddiy   zarar   yetkazgan.   Natijada,   mamlakat
janubida   o‘zini   qirol   deb   e’lon   qilgan   sarkardalar   tomonidan   qo‘zg‘olonlar
ko‘tarilgan.
Bahodir   Shoh   II   yoki   Bahodir   Shoh   Zafar   –   so‘nggi   Boburiy   hukmdordir.
Bobosi Mirzo Bobur kabi, shoh va shoir. U 1857 yilda saroydan qochib, aholining
inglizlarga   qarshi   qo‘zg‘oloniga   boshchilik   qiladi.   1858   yilda   sud   hukmi   bilan
Birmaning Rangun shahriga surgun qilinadi. Bahodir   Shoh   Zafarning   4   xotini   va   kanizaklaridan   22   o‘g‘li,   32   ta   qizi
bo‘lgan.   Ularning   avlodlari   bugun   Hindiston,   Pokiston,   Birma   va   AQShda
istiqomat qilishmoqda.
RUBOIYLAR
 
Yod   etmas   emish   kishini   g’urbatda1   kishi,   Shod   etmas   emish   ko’ngulni
mehnatda kishi. Ko’nglum bu g’ariblikda shod o’lmadi, oh,
G’urbatda sevinmas emish albatta kishi.
 
Ko’pdin   berikim   yor-u   diyorim   yo’qtur,   Bir   lahza-yu   bir   nafas   qarorim
yo’qtur. Keldim bu sori o’z ixtiyorim birla, Lekin borurimda ixtiyorim yo’qtur.
Hijron qafasida jon qushi dam qiladur, G’urbat bu aziz umrni kam qiladur. Ne
nav bitay firoq-u g’urbat sharhin, Kim ko’z yoshi nomaning yuzin nam qiladur.
 
Xush   ulki,   ко ’zum   txishti   sening   ко ’zungga,   Bevosita   holimni   desam
o’zungga,   Bermay   so’zuma   j   avob   achig’   lanasen,   Qilding   meni   muhtoj   chuchuk
so’zungga.
Dushmanniki,   bu   dahri   zabardast   qilur,   Naxvat   mayidin   bir   necha   kun   mast
qilur. G’am yemaki, yetkursa boshini ko’kka, Oxir  у  ana yer kibi oni past qilur.
Ishlar bori ko’nguldagidek bo’lg’usidur! In’om-u vazifa bori buyrulg’usidur!
Ul   g’alla-yu   mahmilki,   deb   erding,   bildim,   Mahmilg’a   bo’g’alladin   uy
to’lg’usidur!
 
Jismimda isitma kunda mahkam bo’ladur, Ko’zdin uchadur uyqu chu oqshom
bo’ladur.   Har   ikkalasi   g’amim   bila   sabrimdek,   Borg’on   sori   bu   ortadur,   ul   kam
bo’ladur.
Tuz   oh,   Zahiriddin   Muhammad   Bobur,   Yuz   oh,   Zahiriddin   Muhammad
Bobur! Sarrishtai ayshdin ko’ngulni zinhor Uz, oh, Zahiriddin Muhammad Bobur!
  Ey bodi sabo, ayla Xurosong’a guzar, Mendin degil ul yori parishong’a xabar.
Necha   safar   o’z   ко ’nglung   uchun   qilg’aysen,   Emdi   bizing   uchun   ayla   bu   yong’a
safar.
 
Ahbob,   yig’ilmoqni   farog’at   tutungiz!   Jam’iyatingiz   borini   davlat   tutungiz!
Chun gardishi charx bu durur, Tangri uchun, Bir-biri necha kun g’animat tutungiz!
 
Bu xasta ko’ngul erdi visoling bila xush, Jonim ham erur sening jamoling bila
xush. Hijron g’ami garchi asm noxushtur, lek, Fikring bila shodmen, xayoling bila
xush.
 
Kim bor anga ilm tolibi ilm kerak. O’rgangani ilm tolibi ilm kerak! Men tolibi
ilm-u tolibi ilme yo’q, Men bormen ilm tolibi ilm kerak.
 
Boburni   burun   mahrami   asror4   etting,   Vaslingga   berib   yo’l,   o’zungga   yor
etting. Oxir bording, dog’i oni zor etting, Hijron alami birla giriftor etting.
 
Наг   yerda   gul   bo’lsa   tikon   bo’lsa,   ne   tong?!   Har   qandaki   may   durdidan
bo’Isa,   ne   tong?!   She’rimda   agar   hazil,   agar   jid,   kechurung,   Yaxshi   borida   agar
yomon bo’Isa, ne tong?!
 
Yo qahr-u g’azab birla meni tufroq qil! Yo bahri inoyatingda mustag’roq qil!
Yo rab, sengadur yuzum qaro gar oq qil, Har nav’ sening rizong erur andoq qil!
 
Ey   yel,   borib   ahbobqa   nomimni   degil!   Har   kim   meni   bilsa   bu   payomimni
degil! Mendin demagil gar unutulg’on bo’lsam, Har kimki, meni so’rsa, salomimni
degil!
  Ey   yor,   sening   vaslingga   yetmak   mushkil,   Farxunda3   hadisingni   eshitmak
musnkil.   Ishqingni   dog’i   bir   taraf   etmak   mushkil,   Boshni   olibon   bir   sari   ketmak
mushkil.
 
Sen   gulsen-u   men   haqir   bulbuldurmen,   Sen   shu’lasen,   ul   shu’lag’a   men
kuldurmen.   Nisbat   yo’qdur,   deb   ijtinob   aylamakim,   Shohmen   elga,   vale   senga
quldurmen!
 
Jonimda   mening   hayoti   jonim   sens   en,   Jismimda   mening   ruh-u   ravonim
sensen. Boburni seningdek o’zga yo’q yori azizi,
Alqissaki, umri jovidonim sensen.
 
Davron   meni   o’tkardi   sar-u   somondin,   Oyirdi   meni   bir   yo’li   xonumondin.
Gah boshima toj, gah baloyi ta’na,
Nelarki boshimg’a kelmadi davrondin.
 
Ey, oy yuzung olida quyosh sharmanda, Shirin so’z-u yaxshi xulqungga men
banda,  Hijronda  necha  noma bila  so’zlashaling,  Yo  sen  beri  kel,  yo men  borayin
anda.
 
Hajringda   bu   tun   ko’ngulda   qayg’u   erdi,   Vaslingg’a   yetishmadim   jihat   bu
erdi:   Ohim   tutuni   birla   ko’zumning   yoshidin,   Yo’l   balchiq   edi,   kecha   qorong’u
erdi.
 
 
RUBOIY HAQIDA TUSHUNCHA
 
Ruboiy arabcha so’z bo’lib, to’rtlik degani. Sharqda keng tarqalgan she’r turi,
lirik   janr.   To’rt   satrdan   iborat   bo’ladi.   Ko’pincha   birinchi,   ikkinchi,   to’rtinchi
satrlari   qofiyalanib   keladi.   Harflar   bilan   ko’rsatganda   a-a-b-a   shaklida   bo’ladi. Ba’zan   har   to’rt   satri   o’zaro   qofiyalanishi   (a-a-a-a)   mumkin.   Qofiya   misra
oxiridagi   ohangdosh   so’zdir.   Radif   misra   oxiridagi   takrorlanuvchi   so’zdir.
Masalan:
 
Наг  kimki, vafo qilsa, vafo topqusidur, Har kimki, jafo qilsa, jafo topqusidur.
Yaxshi   kishi   ko’rmagay   yomonlik   hargiz,   Har   kimki,   yomon   bo’lsa,   jazo
topqusidur.
Ruboiyda   fikr   tugallangan   bo’lishi   kerak.   Yana   muhim   xususiyatlaridan   biri
shuki,   ruboiy   aruz   vazni   hazaj   bahrining   axram   va   axrab   degan   shakllaridagina
yozilgan. Lekin keyrngi yuz yilda bunga juda kam rioya qiladilar.
Fors. tojik adabiyotida ruboiy janrida Umar Xayyom, Mirzo Abdulqodir Bedil
shuhrat qozonganlar. O’zbek she’riyatida esa Alisher Navoiy va Zahiriddin Bobur
ruboiylari juda mashhur bo’ldi.  Bugun ham ruboiylar ko’plab yozilmoqda.
  ZAHIRRIDIN MUHAMMAD BOBUR Ruboiylar
Har kimki vafo qilsa vafo topgusidur,
Har kimki jafo qilsa jafo topgusidur,
Yahshi kishi yomonlig' ko'rmagay hargiz,
Ha kimki yomon bo'lsa jazo topgusidur!
* * * * *
Taqdir yuki boshimga balolig' bo'ldi,
Har neniki ayladim hatolig' bo'ldi,
Oz yurtni qo'yib Hind sori yuzlandim,
Yo Rab netayin, bu ne yuz qarolig' bo'ldi.
Jondin seni ko'p sevarmen ey umri aziz,
Sondin seni ko'p sevarmen ey umri aziz,
Har neniki sevmak ondin ortiq o'lmaz,
Ondin seni ko'p sevarmen ey umri aziz.
Tishing dur, labing marjon, xading gul, xating rayhon,
Yuzung hur, soching anbar, so'zung mul, menging meynon.
Meynon menging, so'zing mul, anbar soching, yuzung hur,
Rayhon xating, xading gul, marjon labing, tishing dur.
Tafohur ko'zum, ko'nglum qilurlar magar bordur,
Ko'zunga ko'ngul vola, yuzunga ko'zum hayron.
Hayron ko'zum yuzunga, vola ko'ngul ko'zunga,
Bordur magar, qilurlar ko'nglum, ko'zum tafohur.
Tafakkur necha qilsam topilmas sening misling, Pariydek seni ko'rdum emassen magar inson.
Inson magar emassen, ko'rdum seni pariydek,
Misling sening topilmas qilsam necha tafakkur.
Balodur manga hajring, davodur manga vasling,
Itobing manga ofat, hadising manga darmon.
Darmon manga hadising, ofat manga itobing,
Vasling manda davodur, hajring manga balodur.
Chu Bobur sanga quldur, nazar qil anga zinhor,
Topilmas yana bir qul aningdek sanga, ey jon.
Ey jon sanga aningdek, bir qul yana topilmas,
Zinhor anga nazar qil, quldur sanga chu Bobur. Xulosa.
          Xulosa   qilib   aytganda,   Boburni   o’qigan   kitobxon   ilm   –   fanning   juda   ko’p
sohalari  bo’yicha qimmatli ma'lumotlar  olishi  bilan birga, Zahiriddin Muhammad
Boburning nihoyatda murakkab, ayni paytda sarkarda sifatida mard – jasur, inson
sifatida jozibador, ota sifatida farzandlari uchun mehribon – fidoiy qalbning porloq
siymosini yaqqol tasavvur qiladi. Shu jihatdan Hindistonning atoqli jamoat arbobi
Javoharlal   Neruning   “Hindistonning   kashf   etilishi”   asarida   Bobur   haqida   aytgan
quyidagi   so’zlarini   keltirish   o’rinlidir:   “Bobur   dilbar   shaxs   uyg’onish   davrining
tipik   hukmdori,   mard   va   tadbirkor   odam   bo’lgan.   U   san'atni,   adabiyotni   sevardi,
hayotdan xuzur qilishni yaxshi ko’rardi”.
 Bobur o`zining ma`lum va mashhur asarlari bilan tarixnavis adib, lirik shoir
va   ijtimoiy   masalalar   yechimiga   o`z   hissasini   qo`shgan   olim   sifatida   xalqimiz
ma`naviy madaniyati tarixida munosib o`rin egallaydi. “Boburnoma”da keltirilgan
ma’lumotlar ichida katta ahamiyatga ega bo’lgan muallifning shajarasidir. Chunki
kitobxon   temuriyzodar   haqidagi   zarur   ma’lumotlarni   shu   asardan   oladi.
“Boburnona”da   keltirilgan   har   bir   shaxs   tarixiy   fakt   asosida,   hech   qanday
o’zgartirishlatsiz,   bo’rttirishlarsiz,   ortoqcha   baholarsiz   tarzda   asarga   kiritilgan.
Boberning   ona   tomondan   ajdodlari,   ota   tomondan   ajdodlari   ko’z   o’ngimizda
namoyon   bo’ladi.   Muallif   ularni   ketma-   ket   joylashtirib   ismlarini   keltiradi,   zarur
hollarda ularga ta’rif berib, ular bilan bo’g’liq har bir voqeaga urg’u berib o’tadi.
Umarshayx   mirzo,   Qutlug’   Nigorxonim,   Hamda   Boburning   farzandlarini   alohida
boblarda ta’riflaydi. 
      Xullas,   Boburning   shaxsiyati,   shajarasi,va   avlodlarini   o’rganish   yo’lida   ushbu
nodir asar eng katta tarixiy, yozma manba hosoblanadi.    FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. “ O ’ zb е k  а d а biyoti   t а rixi ”. 5  t о mlik . 3- t о m .  T ., 1980.
2. B о bur . “ B о burn о m а”.  T .,2007.
3. Gulb а d а nb е gim . “ Hum о yunn о m а”. 1998.
4. “ Buyuk   siym о l а r , а ll о m а l а r ”. 2- kit о b .  T ., 1996.
5. I . H о shim о v .   “ Hindist о nd а   b о buriyl а r   sul о l а si   s а lt а n а ti ”.   T .,
1996.
6. M . Nuritdin о v . “ B о buriyl а r   sul о l а si ”.  T ., 1994.
7. I . Mirz а y е v . “ B о bur   m а` rif а ti ”.  T ., 1996.
8. P . Q о dir о v . “ Yulduzli   tunl а r ”.  T ., 1990.
9. P . Q о dir о v . “ Hum о yun   v а А kb а r ”.  T., 1994.
10. B о burning «m а xfiy v а siyatn о m а »si. O’z А S g а z е t а si. 1998 yil
27 n о yabr.

Boburning ruboiynavislikdagi mahorati

Купить
  • Похожие документы

  • Alisher Navoiy ijodida naqshbandiylik tartib-qoidalarining poetik ifodasining ahamiyati
  • O‘tkir Hoshimov prozasida badiiy detalning polifunksional tabiati
  • Yozma nutqda tinish belgilarining qo‘llanish qoidalari (Abdulla Oripov asarlari misolida)
  • Shartlanganlik munosabatlarini ifodalovchi qo'shma gaplarning semantik -sintaktik tuzilishi.(G'afur G'ulom asarlarida)
  • Qiyosiy sodda gaplarda shakl va mazmun (Erkin Vohidov asarlari misolida)

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha