Bola huquqlari kafolatlari - Huquqshunoslik - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	117.9KB
Xaridlar	3
Yuklab olingan sana	18 Iyun 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Huquqshunoslik

Sotuvchi

Diyorbek

Ro'yxatga olish sanasi 29 Fevral 2024

157 Sotish

Bola huquqlari kafolatlari

Sotib olish

KURS ISHI
Mavzu: Bola huquqlari kafolatlari

MUNDARIJA:
Kirish ………………………………………………………………………………3
I BOB. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASINING “BOLA HUQUQLARI
TO’G’RISIDAGI KONVENSIYA ” SI HAQIDA UMUMIY MA’LUMOT.
1.1. O’zbekiston Respublikasining “Bola huquqlari to’g’risidagi konvensiya ” va
uning mazmun va mohiyati .
………………………………………………………...6
1.2. Bola huquqlarini maxsus tartibga solishga qaratilgan deklaratsiyalar va
konvensiyalar ………………………………………………………………….…..12
II BOB. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASINING BOLA HUQUQLARI
KAFOLATLARI
2.1. O’zbekiston Respublikasi Bola huquqlari kafolotlari haqida qisqacha
ma’lumotlar……………………………………………………………………….18
2.2 Bola huquqlari kafolatlari to’g’risidagi qonun……………………………...…
20
2.3 Bola huquqlarining asosiy
kafolatlari………………………………………….26
XULOSA ………………………………………………………………...……….40
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …………………………..……………42
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Bola huquqlari to g risida konvensiyaʻ ʻ -
bolalar huquqi to g risidagi xalqaro huquq normalari kuchiga ega bo lgan hamda
ʻ ʻ ʻ
kelajakka qaratilgan eng to la va birinchi hujjat.
ʻ BMT Bosh
Assambleyasi tomonidan 1989-yil 20 noyabrda bir ovozdan qabul qilingan.
Konvensiya 1959-yilda qabul qilingan Bola huquqlari deklaratsiyasi qoidalarini
rivojlantiradi. Deklaratsiya „Insoniyat o zida mavjud bo lgan eng yaxshi
ʻ ʻ
narsalarning hammasini bolalarga berishga majbur” deb e lon qilgan edi.
ʼ
Konvensiya esa ushbu Deklaratsiya va boshqa xalqaro hujjatlardagi bolalar
huquqlari to g risidagi qonunlarni o zida mujassamlashtirgan. Bola huquqlari
ʻ ʻ ʻ
to g risida konvensiya dunyoning barcha mintaqalaridagi xalqlar uchun teng
ʻ ʻ
ahamiyatga ega, asosiy maqsadi bolalar manfaatlarini mumkin qadar himoya
qilishdan iborat.
U muqaddima, 3 qism, 54 moddadan iborat. Konvensiyaga asosan agar
milliy qonunlarda balog at yoshi birmuncha erta belgilangan bo lmasa, 18 yoshga
ʻ ʻ
to lmagan har qanday shaxs bola hisoblanadi. Bola huquqlari to g risida
ʻ ʻ ʻ
konvensiya insonning fuqarolik, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlari
yig indisidan iborat. U bolalar o zining axloqiy, aqliy va ruhiy qobiliyatlarini erkin
ʻ ʻ
rivojlantirishi uchun boshqa narsalardan tashqari sog lig i va atrof muhitning
ʻ ʻ
xavfsizligi, tibbiy yordamga ega bo lish va ovqatlanish, kiyim-kechak, turarjoy
ʻ
xususidagi minimal normalar bilan ta minlanishi zarurligini talab etadi.
ʼ
Mamlakatimizda bola huquqlari kafolatlarini ta’minlash, ularni himoya qilish
uchun zarur tashkiliy-huquqiy sharoitlar yaratish davlat siyosatining ustuvor
yo’nalishlaridan biri hisoblanadi. Shu bois, yurtimizda bu borada salmoqli ishlar
amalga oshirilmoqda. Jumladan, bola huquqlari kafolatlarining qonunchilik
asoslari bo’lgan Oila kodeksi, “Ta’lim to’g’risida”gi, “Bola huquqlarining
kafolatlari to’g’risida”gi, “Yoshlarga oid davlat siyosati to’g’risida”gi, “Bolalarni
ularning sog’lig’iga zarar yetkazuvchi axborotdan himoya qilish to’g’risida”gi,
“Nogironligi bo’lgan shaxslarning huquqlari to’g’risida”gi va boshqa shu kabi
qonunlar qabul qilindi.
3

Ular orasida “Bola huquqlarining kafolatlari to’g’risida”gi Qonun alohida
ahamiyatga ega. Unda bola huquqlarining kafolatlari ta’minlanishi bilan bog’liq
munosabatlar ishtirokchilari, ularning huquq hamda majburiyatlari aniq aks etgan.
Shuningdek, qonunda bola huquqlarini himoya qilish bo’yicha davlat siyosati, bola
huquqlarining kafolatlari, ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalar huquqlarining
qo’shimcha kafolatlari kabi bolalarning huquqiy himoyasi mustahkamlab
qo’yilgan.
Shu bilan birga, keyingi yillarda yurtimizda bu boradagi ishlar yangi
bosqichga ko’tarilib, bolalar mehnatiga butunlay chek qo’yildi. Yetim bolalar va
ota-onasining qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni ijtimoiy himoya qilish
tizimi takomillashtirildi. Bolalar huquqlarini ta’minlash maqsadida bir qator
muhim hujjatlar qabul qilindi.
Mazkur hujjatlarda bolaning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini
ta’minlash, bolaning hayoti va sog’lig’ini, qadr-qimmatini muhofaza qilish, uning
kamsitilishiga yo’l qo’ymaslik, yosh avlodning jismoniy, intellektual, ma’naviy va
axloqiy kamol topishiga ko’maklashish kabi davlat siyosatning ustuvor
yo’nalishlari belgilab berildi.
Agar xalqaro tajribaga e’tibor bersak, dunyoning ko’plab mamlakatlarida,
xususan, Avstriya, Belgiya, Germaniya, Daniya, Islandiya, Ispaniya, Rossiya,
Norvegiya, Finlyandiya, Shvetsiya, Kolumbiya, Kosta-Rika, Peru, Kanada, Isroil
va Yangi Zelandiyada bolalar bo’yicha Ombudsman instituti faoliyat
ko’rsatmoqda.
Prezidentimizning “Bola huquqlari kafolatlarini yanada kuchaytirishga oid
qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi qaroriga binoan Oliy Majlisning Inson
huquqlari bo’yicha vakili (ombudsman) o’rinbosari — Bola huquqlari bo’yicha
vakil instituti joriy etildi. 1
1
Firdavs SHARIPOV,
Oliy Majlis Qonunchilik palatasi
Demokratik institutlar, nodavlat
tashkilotlar va fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish
organlari qo‘mitasi raisi o‘rinbosari
4

Yangi tahrirdagi Konstitutsiyamizda ham bola huquq va erkinliklari hamda
qonuniy manfaatlarini ta’minlash vazifasi ham o’z ifodasini topdi. Xususan,
alohida bir bob — XIV bob oila, bolalar va yoshlar masalasiga bag’ishlangan.
Bosh qomusimizning 78-moddasida esa farzandlar ota-onasining nasl-nasabi
va fuqarolik holatidan qat’i nazar, qonun oldida tengdirlar. Bolaning huquqlari,
erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta’minlash hamda himoya qilish, uning
jismoniy, aqliy va madaniy jihatdan to’laqonli rivojlanishi uchun eng yaxshi shart-
sharoitlarni yaratish davlatning majburiyatidir. Onalik, otalik va bolalik davlat
tomonidan muhofaza qilinadi, deb belgilab qo’yildi.
Tahlillar shuni ko’rsatmoqdaki, milliy qonuchiligimizda bola huquqlari bilan
bog’liq bo’lgan qonun hujjatlari soni 40 dan, qonunosti hujjatlari soni 500 dan
ortiqni tashkil etadi. Bu esa bola huquqlari sohasidagi qonunchilik bilan
ixtisoslashgan holda ish olib borish hamda uning ijrosi bo’yicha ta’sirchan
mexanizmlarni yaratish zaruriyatini yuzaga keltirdi.
5

I BOB. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASINING “BOLA HUQUQLARI
TO’G’RISIDAGI KONVENSIYA ” SI HAQIDA UMUMIY MA’LUMOT.
1.1. O’zbekiston Respublikasining “Bola huquqlari to’g’risidagi
konvensiya ” va uning mazmun va mohiyati
Mamlakatimizda inson huquqlariga oid xalqaro huquqning umum e’tirof
etilgan tamoyillariga tayanib, bola huquqlarini himoya qilish tizimini bosqichma-
bosqich isloh etish, bola huquqlariga oid xalqaro huquq normalarini milliy
qonunchilikka implementatsiya qilish va qonunchilikni takomillashtirishga jiddiy
e’tibor qaratildi. Bu borada voyaga yetmaganlarni moddiy va ma’naviy jihatdan
qo’llab-quvvatlashni ko’zda tutuvchi muhim islohotlar amalga oshirildi. Ayniqsa,
“Bola huquqlarining kafolatlari to’g’risida”gi Qonunning amalga kiritilgani
mamlakatimizda bola huquqlariga oid yaxlit, kodifikatsiyalashgan milliy
qonunchilik tizimining yaratilishiga huquqiy poydevor vazifasini o’tadi.
O’zbekistonda Bola huquqlari bo’yicha 100 dan ziyod qonunlar, Prezident
farmonlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlari va boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlar
qabul qilingan. Eng muhimi, mamlakatimizda bola huquqlari va manfaatlarini
himoya qilish bo’yicha kompleks huquqiy asoslar yaratildi.
Ayniqsa, 2008 yil 8 yanvarda amalga kiritilgan “Bola huquqlarining
kafolatlari to’g’risida”gi Qonun O’zbekistonda bola huquqlariga oid birinchi
tarixiy hujjat bo’ldi. 2

Mazkur Qonunning qabul qilinishi, birinchidan, bola huquqlariga oid qonun
hujjatlarining kodifikatsiya qilinishiga zamin yaratishga, ikkinchidan, BMTning
Bola huquqlari to’g’risidagi konvensiyasida belgilangan bola huquqlarini himoya
qilishga oid xalqaro standartlarga milliy qonunchilikning mosligini ta’minlashga
xizmat qiladi. Uchinchidan, bola huquqlarini himoya qilish mexanizmining
oshkora va samarali bo’lishi uchun bola huquqlari himoya qilinishining aniq
kafolatlarini belgilab olishga imkoniyat berdi.
2
O zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1992 yil 9-iyul 757-XII-sonli “Bola xuquqlari to g risidagiʻ ʻ ʻ
konventsiyaga qo shilish qoidalari”gi Qaroriga qo shilgan.
ʻ ʻ
6

Shuningdek, 2010 yil 30 sentyabrda “Voyaga etmaganlar o’rtasida
nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi to’g’risida”gi Qonunning
amalga kiritilishi bola huquqlari va manfaatlarini himoya qilishning huquqiy
asoslarini yanada mustahkamladi. Ya’ni ushbu Qonun voyaga yetmaganlarning
nazoratsizligini va ular o’rtasida huquqbuzarliklar kelib chiqishining oldini olishga
qaratilgan kompleks huquqiy choratadbirlar tizimini belgilab berdi.
Mustaqillik yillarida mamlakatimizda bolalarni ijtimoiy-iqtisodiy va
madaniy jihatdan qo’llab-quvvatlash hamda ularga keng imkoniyatlar yaratishga
qaratilgan o’ta muhim umummilliy davlat dasturlari qabul qilindi. Endilikda ular
bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda.
Xususan, “Sog’lom avlod” (2000 yil), “Ona va bola” (2001 yil), “Ayollar va
ulg’ayayotgan avlod sog’lig’ini mustahkamlash bo’yicha qo’shimcha
choratadbirlar to’g’risidagi davlat dasturlari (2012 yil), shuningdek, “YOshlar yili”
(2008 yil) va “Barkamol avlod yili” (2010 yil), “Sog’lom bola yili” (2014 yil),
“Sog’lom ona va bola yili” (2016 yil)ga bag’ishlangan davlat dasturlari va milliy
harakat rejalari ishlab chiqildi.
Bugungi kunda bolalar va yoshlar masalalari davlat siyosatining asosiy
diqqat markazida turganligini “Yoshlarga oid davlat siyosati to’g’risida”gi (2016
yil 15 sentyabr), “Bolalarni ularning salomatligiga zarar keltiruvchi axborotdan
himoya qilish to’g’risida”gi (2017 yil 9 sentyabr) Qonunlarning qabul qilinishi
ham yaqqol ko’rsatib turibdi.
Nima uchun O’zbekistonda Bola huquqlariga katta e’tibor qaratiladi? Buni
quyidagilar bilan izohlash mumkin.
O’zbekiston Respublikasi 28 yoshni qarshiladi. Aholimizning 40% ni 18
yoshgacha bo’lgan bolalar tashkil etadi, 64%ni esa – 30 yoshgacha bo’lgan
yoshlar.
Shu sababli, inson huquqlari va erkinliklari sohasida davlat siyosatining
ustuvor yo’nalishi bolalar va yoshlarning jismoniy, intellektual va ma’naviy
rivojlanishi uchun qulay va eng yaxshi sharoitlarni yaratish, shuningdek ko’p bolali
7

oilalarni, etim bolalarni va oila muhitidan mahrum bo’lgan bolalarni har
tomonlama qo’llab-quvvatlash hisoblanadi.
Mamlakatimizda bolalar huquqini himoya qilishning zarur huquqiy bazasi
yaratilgan. Ta’kidlash joizki, mustaqillikka erishilgandan so’ng O’zbekiston
qo’shilgan ilk xalqaro shartnomalardan biri BMTning Bola huquqlari to’g’risidagi
konvensiyasidir. Mana 26 yildan beri ushbu konvensiya O’zbekistonda amal qilib
kelmoqda.
Inson huquqlarini himoya qilishning qonunchilik asosi avvalo O’zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasida belgilangan me’yorlar va qonunlarga tayanadi.
Milliy qonunchilikdagi ustuvor yo’nalishlardan biri – bu bolalikni muhofaza qilish
bo’yicha BMT xalqaro konvensiyalari qoidalarini implementatsiya qilishdan iborat
bo’lib, mazkur yo’nalishda YUNISEF bilan faol hamkorlik olib borilmoqda.
O’zbekiston Respublikasi 1992 yil 9 dekabrda BMTning Bola huquqlari
to’g’risidagi konvensiyasini ratifikatsiya qilishi bola huquqlariga oid davlat
siyosatining shakllanishi uchun zamin yaratdi va ushbu siyosat bola huquqlarini
amalga oshirish va himoya qilish bilan bog’liq munosabatlarni huquqiy tartibga
solish uchun samarali mexanizmni yaratishga qaratilgan davlat organlari va
mahalliy davlat hokimiyati organlarining izchil olib borilayotgan faoliyatida
namoyon bo’lmoqda.
Mamlakatimiz xalqaro mehnat tashkilotining “Ishga qabul qilish uchun eng
kichik yosh to’g’risida”gi (Jeneva, 1973 yil 26 iyun) hamda Bolalar mehnatining
og’ir shakllarini taqiqlash va ularga barham berishga doir shoshilinch choralar
to’g’risidagi konvensiyasiga (Jeneva, 1999 yil 17 iyun) ham qo’shildi va ushbu
hujjatlar qoidalaridan kelib chiqadigan o’z majburiyatlarini izchil bajarib
kelmoqda.
Shu bilan birga, Xalq ta’limi, Sog’liqni saqlash, Mehnat va aholini ijtimoiy
muhofaza qilish vazirliklari, boshqa manfaatdor vazirlik va idoralar, mahalliy
hokimiyat organlarining oilaviy muhitdan mahrum bolalarning ta’lim olishi,
davolanishi va ularning boshqa huquqlarini himoya qilish borasidagi sa’yi-
8

harakatlarini muvofiqlashtirish borasida institutsional mexanizmni yo’lga qo’yish
bugun tobora dolzarb ahamiyat kasb etmoqda.
O’zbekistonda bola huquqlari va erkinliklari 100 dan ortiq qonunlar bilan
tartibga solinishiga qaramay, 2008 yil 8 yanvarda “Bola huquqlarining kafolatlari
to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni kuchga kirdi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan “Bola huquqlarining
kafolatlari to’g’risida” O’zbekiston Respublikasining Qonuni 2008 yil 7 yanvarda
imzolagan.Matbuotda rasman 2008 yil 8 yanvarda e’lon qilingan va kuchga kirgan.
Ushbu qonun 4 bob, 32 moddadan iborat:
I – bob: Umumiy qoidalar (1-6- moddalar)
II – bob: Bola huquqlarining asosiy kafolatlari (7-23- moddalar)
III – bob: Ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalar huquqlarining qo’shimcha
kafolatlari (24-29- moddalar)
IV – bob: Y a kunlovchi qoidalar (30-32- moddalar)
Mazkur Qonunga O’zbekiston Respublikasining 25.12.2009 yildagi O’RQ-
239-son Qonuniga muvofiq o’zgaritirishlar kiritilgan.
Qonunning 2-bobida “Bola huquqlarining asosiy kafolatlari” to’g’risidagi
qoidalar belgilab qo’yilgan bo’lib, unda jumladan bolaning quyidagi huquqlari:
Bolaning yashash huquqi, individuallikka va uni saqlab qolishga bo’lgan
huquqi, erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqi, himoyaga bo’lgan huquqi, oilaviy
muhitga bo’lgan huquqi, g’ayriqonuniy ko’chirilishdan himoyalanish huquqi, o’z
fikrini ifoda etish huquqi, axborot olish huquqi, fikrlash, so’z, vijdon va e’tiqod
erkinligi huquqi, xususiy mulkka bo’lgan huquqi, turar joyga bo’lgan huquqlari,
mehnat qilish huquqi, dam olish va bo’sh vaqtga bo’lgan huquqi, sog’lig’ini
saqlash huquqi hamda bilim olish huquqi kafolatlari haqida gap boradi
Qonunning ahmiyatli jihati shundaki, uning 3-bobida “Ijtimoiy himoyaga
muhtoj bolalar huquqlarining qo’shimcha kafolatlari” belgilab qo’yilgan bo’lib,
unda ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarning:
- oila muhitiga bo’lgan huquqi kafolatlari
- jamiyatga uyg’unlashish huquqi kafolatlari
9

- turar joyga bo’lgan huquqlari kafolatlari
- ijtimoiy yordam olishga bo’lgan huquqi kafolatlari
- Nogiron bolalar, jismoniy va (yoki) ruhiy rivojlanishida nuqsonlari bo’lgan
bolalarning tibbiy-ijtimoiy yordam olishga bo’lgan huquqi kafolatlari
- ta’lim olish huquqi kafolatlari mustahkamlangan.
1989 yil 20 noyabrda BMT Bosh Assambleyasining 44/25-sonli
rezolyusiyasi bilan qabul qilingan, 1990 yil 2 sentyabrdan kuchga kirgan “Bola
huquqlari to’g’risidagi Konvensiya” shartnoma kuchiga ega bo’lgan xalqaro
huquqiy xujjat bo’lib, muqaddima, 3 qism, 54 ta moddadan iborat. Konvensiyaning
1-41 moddalari bolalarning huquq va erkinliklari to’g’risida, 42 – 54 moddalari
ishtirokchi davlatlarning majburiyatlari to’g’risida. 3

“Bola huquqlari to’g’risidagi Konvensiya”ning prinsiplari: 4

-Bolaga nisbatan har qanday kamsitishlarning oldini olish. Barcha huquqlar
hech qanday istisnosiz barcha bolalarga nisbatan qo’llaniladi. Davlatning vazifasi –
bolani kamsitishning barcha shakllaridan himoyalanganligini ta’minlash va hamda
uning huquqlarini ta’minlab berish uchun barcha zarur choralarni ko’rish.
- Bolaning manfaatlarini har tomonlama y etarli ta’minlash. Bolalarga
nisbatan barcha xatti-harakatlarda bolaning manfaatlari yaxshiroq ta’minlanishiga
birinchi darajali e’tibor beriladi. Agar ota-ona yoki vasiy bu vazifalarni bajara
olmasalar, davlat bolani uning farovonligi uchun zarur hisoblangan himoya va
g’amxo’rlik bilan ta’minlash vazifasini o’z zimmasiga oladi.
- Bolaning yashab ketish va sog’lom rivojlanishini kafolatlash. Har bir bola
yashash uchun ajralmas huquqqa ega va davlat bolaning yashab ketishi va sog’lom
rivojlanishi uchun mumkin qadar yuqori darajada
imkoniyat yaratib berish majburiyatini oladi.
3
O zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1992 yil 9-iyul 757-XII-sonli “Bola xuquqlari to g risidagi ʻ ʻ ʻ
konventsiyaga qo shilish qoidalari”gi Qaroriga qo shilgan.
ʻ ʻ
4
Konvensiya — (lotincha: conventio — shartnoma, bitim) — xalqaro shartnoma, bitim, kelishuv shakli: biror
maxsus masala yuzasidan davlatlar o’rtasida tuziladi va uni imzolagan tomonlar muayyan huquq va majburiyatlarni
o’z zimmasiga oladi
10

- Bolaning huquqlarini tan olish. Bola o’zining fikrini erkin ifoda etish
huquqiga ega, jumladan, bolaga taalluqli har qanday muhokama paytida uning fikri
e’tiborga olinishi shart.
Bola huquqlarini ta’minlashda O’zbekiston Respublikasi BMTning:
1) Fuqarolik va siyosiy huquqlar to’g’risidagi xalqaro pakt;
2) Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to’g’risidagi xalqaro pakt;
3) Xotin-qizlarga nisbatan kamsitishning barcha shakllariga barham berish
to’g’risidagi konvensiya;
4) Irqiy kamsitishlarga barham berish to’g’risidagi konvensiya va Qiynoq
va muomala va jazoning shafqatsiz, noinsoniy va qadr-qimmatni kamsituvchi
boshqa turlari to’g’risidagi konvensiyasi kabi boshqa asosiy xalqaro
shartnomalariga ham tayanadi.
BMTning oltita asosiy xalqaro hujjatiga qo’shilgach, O’zbekiston
Respublikasi xalqaro huquqning umume’tirof etilgan prinsiplari va normalariga
muvofiq tarzda bola huquqlarini himoya qilish bo’yicha muayyan xalqaro
majburiyatlarni o’z zimmasiga oldi.
2008 yilda O’zbekiston parlamenti bola huquqlariga ham tegishli bo’lgan bir
qator xalqaro hujjatlarni ratifikatsiya qildi:
1. Ishga qabul qilish uchun eng kichik yosh to’g’risidagi XMT ning
konvensiyasini (2008 yil 4 aprelda);
2. Bolalar mehnatining eng yomon shakllarini taqiqlash va tugatishga doir
shoshilinch choralar to’g’risidagi XMTning konvensiyasini (2008 yil 8 aprelda);
3.Birlashgan Millatlar Tashkilotining Transmilliy uyushgan jinoyatchilikka
qarshi konvensiyasini (Nyu-York, 2000 yil 15 noyabr) to’ldiruvchi odam
savdosining, ayniqsa, ayollar va bolalar savdosining oldini olish hamda unga chek
qo’yish va uning uchun jazolash haqidagi protokolini (2008 yil 8 iyulda);
4. Bola huquqlari to’g’risidagi konvensiyaga doir bolalar savdosi, bolalar
fohishabozligi va bolalar pornografiyasiga taalluqli Fakultativ protokolni (2008 yil
11 dekabrda);
11

5. Bola huquqlari to’g’risidagi konvensiyaga doir, bolalarning qurolli
mojarolarda ishtirokiga taalluqli Fakultativ protokolni (2008 yil 12 dekabrda).
2014 yilda O’zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatini
amalga oshirishga qaratilgan qo’shimcha choratadbirlar Dasturining yaratilishi,
2016 yilda “Yoshlarga oid davlat siyosati to’g’risida”gi Qonunning qabul qilinishi
mamlakatda istiqomat qilayotgan 14 yoshdan 30 yoshgacha bo’lgan 60%dan ortiq
aholi vakillarining ijtimoiy, huquqiy, qonuniy manfaatlari doimo davlatning diqqat
markazida ekanligini yaqqol ko’rsatib turibdi. Ushbu qonun 4 bob, 33 moddadan
iborat bo’lib, 2016 yilning 15 sentyabridan kuchga kirgan.
1.2. Bola huquqlarini maxsus tartibga solishga qaratilgan
deklaratsiyalar va konvensiyalar
1924-yildagi Bola huquqlari to’g’risidagi Jeneva deklaratsiyasi, 1959-
yildagi Bola huquqlari to’g’risidagi deklaratsiya, 1989-yildagi Bola huquqlari
konvensiyasi va ushbu konvensiyaga 2002-yildagi ikkita: Qurolli mojarolarda
ishtirok etuvchi bolalar to’g’risidagi Qo’shimcha protokol va Bolalar savdosi,
bolalar fohishabozligi va pornografiyasiga taalluqli Qo’shimcha protokol. Bola
huquqlari to’g’risidagi konvensiya bola huquqlari bo’yicha asosiy hujjat
hisoblanadi hamda uni bola huquqlariga oid o’ziga xos kodifikatsiyalash desa ham
bo’ladi. Konvensiya 54 moddani o’z ichiga olgan bo’lib, ularni 4 ta kategoriyadagi
huquqlarga bo’lish mumkin:
a) yashay olish huquqi: bola talablarini qondirish va hayotiy huquqlarini
o’zida mujassam etish kabi asosiy shartlarni hamda tibbiy xizmatdan foydalana
olish, ovqatlanish, boshpanaga ega bo’lish kabi adolatli me’yorlarni o’z ichiga
oladi;
b) rivojlana olish huquqi: bolalar o’z qobiliyatlarini kengroq rivojlantirishga
erishishlari zarur. Masalan, bilim olish, o’yin, hordiq chiqarish, madaniy
faoliyatlar, axborot olish va vijdoniy poklik kabi huquqlar; d) bolalar zo ‘ravonlik
va ekspluatatsiya qilinishdan himoyalangan bo ‘lishlari shart. Bu borada quyidagi
muammolarga, ya’ni:
12

-qochoq bolalar masalasidagi muammolarga, sudlovni amalga oshirish
tizimidagi zo’ravonliklarga va qiynoqlarga, bolalarni qurolli mojarolarga jalb etish
muammolariga, bolalar mehnatiga, balog’at yoshiga yetmaganlarni jinsiy
ekspluatatsiya qilish va o’smirlarning giyohvand moddalarni iste’mol qilish
muammolariga alohida e’tibor berilgan bo’lishi kerak;
e) ishtirok etish huquqi: bolani jamiyat va mamlakat hayotida faol ishtirok
etishga chorlaydi. Bu kategoriya bolalarning hayotga taalluqli bo’lgan muammolar
bo’yicha jahonshumul yig’ilishlarda va tadbirlarda ishtirok etish huquqini va o’z
fikr-mulohazalarini aytishda erkin bo’lish kabi huquqlarini belgilaydi. Bolalar
ulg’ayib borishlari davomida jamiyat hayotida faol ishtirok etish uchun barcha
paydo bo’lib boruvchi imkoniyatlarning hammasiga ega bo’lib borishlari hamda
hayotiy muhim yechimlarning mas’uliyatini his qilgan holda ularni o’z
zimmalariga olishga tayyor bo’lishlari kerak.Bundan tashqari, Konvensiyada
ishtirokchi-davlatlar tomonidan bola huquqlarining himoyalanishi va
kafolatlanishining ta’minlanishi borasida sharoit va imkoniyat yaratilishi uchun
ular zimmasiga majburiyatlar belgilangandir. Masalan, uning 29-moddasida:
1. Ishtirokchi-davlatlar bolaga ta’lim berish quyidagi yo’nalishlar olib
borilishi lozimligiga rozilik bildiradilar:
a) bolaning shaxsi, iste’dodi, aqliy va jismoniy qobiliyatlari eng to’la hajmda
rivojlanishi;
b) inson huquqlari va asosiy erkinliklariga, BMT Nizomida e’lon qilingan
tamoyillarga hurmatni tarbiyalash;
d) bolada ota-onasiga, uning madaniy o’ziga xosligi, tili va qadriyatlariga,
bola yashayotgan mamlakatning, u dunyoga kelgan mamlakatning milliy
qadriyatlariga, o’zinikidan farq qiladigan madaniy taraqqiyot darajasiga hurmat
bilan qarashni tarbiyalash;
e) bolani erkin jamiyatda, tinchlik, sabr-toqatli bo’lish, erkaklar bilan
ayollarning tinchligi hamda barcha xalqlar, etnik, milliy va diniy guruhlar,
shuningdek, tub aholi orasidan bo’lgan shaxslar o’rtasida do’stlik ruhida
tarbiyalash;
13

f) atrof-tabiatga hurmat ruhida tarbiyalash.
2. Ushbu moddaning yoki 28-moddaning hech qaysi bandi alohida shaxslar
va organlarning o’quv yurtlarini ochish hamda ularga ushbu moddaning 1-bandida
bayon etilgan tamoyillarga rioya qilgan ho Ida rahbarlikni amalga oshirish hamda
bunday o’quv yurtlarida beriladigan ta’lim davlat tomonidan o’matilgan minimal
me’yorlarga javob berishi kerak, degan talabning bajarilishidagi erkinligini
cheklash sifatida talqin qilinmaydi.
Mazkur Konvensiyada bayon qilingan huquqlarning amalga oshirilishini
kafolatlash va ko’maklashish maqsadida ishtirokchi-davlatlar ota-ona va qonuniy
vasiylarga bola tarbiyasi bo’yicha majburiyatlarini bajarishlariga tegishli yordam
ko’rsatadilar hamda bolalar muassasalari tarmog’ining rivojlanishini ta’minlash va
bu borada zarur chora-tadbirlarni ko’rish vazifasi ishtirokchi-davlatlarga
yuklatiladi.
Ushbu konvensiya ijodkorlari bola huquqlari bo’yicha o’z konsepsiyalarini
liberal, patemalizm nazariyasi asosida ishlab chiqishgan. Mazkur konsepsiya
g’oyalari tufayli, bolalar jamiyatning to’la huquqli a’zosi deb e’tirof etilgan. Bu
konsepsiya bilan bola ota-onaga yoki ularning o’rnini bosuvchi boshqa shaxslarga
tegishliligi to’g’risida yuz yillar davomida mavjud bo’lib kelgan qoidaga chek
qo’yilgan. Hozirgi kunga kelib esa, Bola huquqlari to’g’risidagi konvensiya eng
universal hujjatlardan biri bo’lib, Somali va AQShdan tashqari 191 davlat uning
ishtirokchisidir. O’zbekiston Respublikasi ushbu Konvensiyaga 1992-yilda
qo’shilgan, 2008-yili esa, uning 2002-yilda qabul qilingan ikkita qo’shimcha
protokoliga: Qurolli mojarolarda ishtirok etuvchi bolalar to’g’risidagi Qo’shimcha
protokol va Bolalar savdosi, bolalar fohishabozligi va pornografiyasiga taalluqli
Qo’shimcha protokolga qo’shildi. 2013-yilgacha mazkur Konvensiya normalarini
bajarishi bo’yicha O’zbekiston BMTning Bola huquqlari bo’yicha qo’mitasiga
o’zining uchinchi va to’rtinchi Milliy ma’ruzasini va qo’shimcha protokollar
bo’yicha esa, birinchi Milliy ma’ruzasini taqdim etgan.
Bola huquqlari to’g’risidagi konvensiyani qabul qilishning shart -
sharoitlari, o’ziga xos xusutsiyatlari va poydevor prinsiplari
14

BMT Bosh Assambleyasi tomonidan 1989-yil 20-noyabrda qabul qilingan
Bola huquqlari to’g’risidagi konvensiya bola huquqlarini himoya qilish tarixida
alohida o’rin egallaydi. Konvensiya tez orada, 20 ta davlat tomonidan ratifikatsiya
qilindi va 1990-yilda kuchga kirdi. Konvensiyani tayyorlash jarayoni oddiy
kechmaganligini inobatga olish lozim. Bolaga har qanday odamlarga tegishli
huquqlarni taqdim etishga ishonmaydiganlarning jiddiy qarshiliklariga uchradi.
Ayniqsa, bolaning o’z fikrini bayon qilish, yig’ilishlarda erkin ishtirok etish, vijdon
erkinligi, ijtimoiy ta’minotdan foydalanish huquqlarini e’tirof etishning zarurligiga
shubhalanuvchilar bo’ldi. Keskin munozaralar natijasida bola huquqlari odamlarga
tegishli huquqlar kompleksi bilan ta’minlanishi to’g’risida g’oyani e’tirof
etuvchilar har qalay ustun keldilar. YUNISEF ma’lumotlarida alohida
ta’kidlanganidek, bu huquqlarning barchasi Konvensiya matni bo’yicha uch asosiy
maqsadni nazarda tutadi:
• birinchidan, bola huquqlari barcha boshqa shartnomalarga binoan umuman
insonlarga berilgan huquqlardan iborat ekanini yana bir-marta ta’kidlash;
• ikkinchidan, insonning ba’zi asosiy huquqlarini mustahkamlab,
bolalarning o’ziga xos manfaatlarini alohida e’tiborga olish;
• uchinchidan, bolalar uchun ayniqsa muhim bo’lgan sohalarga oid
me’yorlar belgilash. Ta’kidlash lozimki, bolalarning keng huquqlarini tan
olinishini, o’z huquqlaridan foydalanish va ularni himoyalashda mustaqil bo’lishini
ba’zilar Konvensiya, xuddi bolalarni o’z oilalaridan “ozod” qilayotgandek
tushundilar. Bunday tushuncha Konvesiyaning mazmuniga batamom zid bo’lib,
uning harakteri va maqsadini noto’g’ri talqin qilardi. Haqiqatda esa,
Konvensiyaning maqsadi bolalarni o’z ota-onalaridan va oilalaridan uzoqlashtirish
va yakkalab qo’yish emas, aksincha, bolalarni o’z oilasida yashashi, ota-onasidan
ajratilmasligi, oila tizginlarini susaytirish emas, balki kuchaytirishga qaratilgan edi.
Ishtirokchi davlatlarga, turli sabablarga ko’ra buzilgan oilalarni tiklash vazifasi
yuklatilgani ham buning isbotidir. Konvensiyaning chin mohiyati va ruhi oilani
tibbiy orombaxsh muhit ekanligini va bola uni sevgan ota-onasi bag’rida mustaqil
rivojlanishi, shakllanishi zararligini e’tirof etishga qaratilgandi. Konvensiyada uch
15

jiddiy yangilik mavjud. Birinchidan, u bolalar uchun “ishtirok etish huquqi”
tushunchasini amaliyotga kiritdi va bolalar o’z huquqlaridan xabardor bo’lishining
ahamiyatini tan oldi. Ikkinchidan, ilgari xalqaro hujjatlarda hech eslatilmagan ba’zi
masalalarni o’rtaga tashladi: shafqatsizlik va ekspluatatsiyadan jabr ko’rgan bolalar
o’z ahvolini tiklashga haqli ekani va hukumatlar bolalarning salomatligiga putur
yetkazadigan odatlarga barham berish uchun qadam tashlashga majburligini
ta’kidladi. Uchinchidan, u ilgari yuridik majburiyat tug’dirmaydigan matnlardagina
uchraydigan prinsiplar va me’yorlarga, xususan farzandlikka olish va voyaga
yetmaganlarga nisbatan odil sudlovni amalga oshirish bilan bog’liq masalalarga
e’tiborni qaratdi. Konvensiya, shuningdek, ikki muhim konsepsiyani amaliyotga
kiritdi: Birinchi konsepsiya - “bola manfaatlarini yaxshiroq ta’minlash” (3-modda)
bolalarga nisbatan barcha munosabatlar uchun majburiy omil deb sanaldi; Ikkinchi
konsepsiya - ota-ona yoxud bola uchun mas’ul bo’lgan barcha shaxslar o’z
huquqlarini amalga oshirib, bolaga nisbatan boshqaruv va rahbarlik qilish chog’ida
uning rivojlanib borayotgan qobiliyatlariga mos ish tutishlari darkor.
Konvensiyaga ko’ra, bolaga nisbatan barcha harakatlar “bolaning manfaatlarini
imkon boricha ta’minlash” (3-modda) mezoniga asoslanishi lozim. Bu mezon ota-
onalarning o’z bolalariga munosabatlarida ham inobatga olinmog’i shart. Ular (ota-
ona va ularning o’rnini bosuvchilar) o’z huquqlarini bolaning rivojlanayotgan
qobiliyatlariga, ya’ni uning manfaatlariga moslab amalga oshirishlari kerak.
Konvensiyaning asosiy prinsiplari tegishli qonun majmualarida - oila, fuqarolik,
mehnat kodekslarida va boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda topgan. Bu asosiy
prinsiplar quyidagilardan iborat:
• Yashash bolaning ajralmas huquqi ekani prinsipi;
• Bola manfaatlarining yanada yaxshiroq ta’minlanishi prinsipi;
• Bolani kamsitishga yo’l qo’ymaslik prinsipi;
• Bolaning o’z fikrini erkin ifodalashi va tinch yig’ilish erkinligiga bo’lgan
huquqi prinsipi. “Bolaga tegishli barcha huquq va erkinliklarning negizini tashkil
etuvchi to’rtala prinsip, uning teng huquqli shaxs sifatidagi huquqiy maqomini
16

yuksaltirish nuqtai nazandan qadrlanadigan mazkur prinsiplar Konvensiyaning
poydevor prinsiplari hisoblanadi va uning normalari bu prinsiplar asosida qurilgan.
2. O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining “Bola huquqlari to’g’risidagi
Konvensiyaga qo’shilish to’g’risida” 1992 yil 9 dekabrdagi 757-XP-sonli qarori.
Bola huquqlari to’g’risidagi Konvensiyaning prinsiplari
Bolaga nisbatan har qanday kamsitishlarning oldini olish Barcha huquqlar
hech qanday istisnosiz barcha bolalarga nisbatan qo’llaniladi. Davlatning vazifasi –
bolani kamsitishning barcha shakllaridan himoyalanganligini ta’minlash va hamda
uning huquqlarini ta’minlab berish uchun barcha zarur choralarni ko’rish.
Bolaning manfaatlarini har tomonlama yetarli ta’minlash. Bolalarga nisbatan
barcha xatti-harakatlarda bolaning manfaatlari yaxshiroq ta’minlanishiga birinchi
darajali e’tibor beriladi. Agar ota-ona yoki vasiy bu vazifalarni bajara olmasalar,
davlat bolani uning farovonligi uchun zarur hisoblangan himoya va g’amxo’rlik
bilan ta’minlash vazifasini o’z zimmasiga oladi.
Bolaning yashab ketish va sog’lom rivojlanishini kafolatlash. Har bir bola
yashash uchun ajralmas huquqqa ega va davlat bolaning yashab ketishi va sog’lom
rivojlanishi uchun mumkin qadar yuqori darajada imkoniyat yaratib berish
majburiyatini oladi.
Bolaning huquqlarini tan olish. Bola o’zining fikrini erkin ifoda etish
huquqiga ega, jumladan, bolaga taalluqli har qanday muhokama paytida uning fikri
e’tiborga olinishi shart.
17

II BOB. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASINING BOLA
HUQUQLARI KAFOLATLARI
2.1 O’zbekiston Respublikasi bola huquqlari kafolotlari haqida
qisqacha ma’lumotlar
Bola huquqlarining kafolatlari — bola huquqlari amalga oshirilishining
O’zR Kons.si va b. Qonun hujjatlarida mustahkamlab quyilgan kafolatlari. O zRʻ
qo shilgan ilk xalqaro shartnomalardan biri Bola huquqlari to g risidagi
ʻ ʻ ʻ
konvensiya (O zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1992 y. 9 dekabrdagi
ʻ
757 — XII — son qarori) asosida „Bola huquqlarning kafolatlari to g risida“gi
ʻ ʻ
O zbekiston Respublikasi Qonini qabul qilingan bo lib, unga ko ra, bola
ʻ ʻ ʻ
huquqlarining asosiy kafolatlari quyidagilardan iborat: bola huquqlarining qonuniy
kafolatlari (7—m.); bolaning yashash huquqi kafolatlari (8-m.); bolaning
individuallikka va uni saqlab qolishga bo lgan huquqi kafolatlari (9-m.); bolaning
ʻ
erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqi kafolatlari (10-m.); bolaning himoyaga
bo lgan huquqi kafolatlari (11-m.); bolalarni tarbiyalayotgan oilalarni davlat
ʻ
tomonidan qo llab-quvvatlash (12-m.); bolaning oilaviy muhitga bo lgan huquqi
ʻ ʻ
kafolatlari (13-m.); bolaning g ayriqonuniy ko chirilishdan himoyalanish huquqi
ʻ ʻ
kafolatlari (14-m.); bolaning o z fikrini ifoda etish huquqi kafolatlari (15-m.);
ʻ
bolaning axborot olish huquqi kafolatlari (16-m.); bolaning fikrlash, so z, vijdon va
ʻ
e tiqod erkinligi huquqi kafolatlari (17-m.); bolaning xususiy mulkka bo lgan
ʼ ʻ
huquqi kafolatlari (18-m.); bolaning turar joyga bo lgan huquqlari kafolatlari (19-
ʻ
m.); bolaning mehnat qilish huquqi kafolatlari (20-m.); bolaning dam olish va
bo sh vaqtga bo lgan huquqi kafolatlari (21-m.); bolaning sog ligini saqlash
ʻ ʻ ʻ
huquqi kafolatlari (22-m.); bolaning bilim olish huquqi kafolatlari (23-m.).
Shuningdek, mazkur Qonunning 3-bobida ijtimoiy himoyaga muxtoj bolalar
huquqlarining qo shimcha kafolatlari belgilangan.
ʻ 5
O’zbekiston Respublikasining bola huquqlari kafolatlari o’zbekistonda
bolalar va yoshlarning huquqlarini himoya qilishga oid muhim qonunlar va
5
Bola huquqlari kafolatlari - Qonunchilik palatasi tomonidan 2007-yil 23-noyabrda qabul qilingan
Senat tomonidan 2007-yil 1-dekabrda ma’qullangan
18

qarorlar to’g’risida ma’lumot beradi. Bu kafolatlar o’zbekistonda bolalarga ta’lim,
sog’lomlik, o’yin-joylashuv, oilaviy munosabatlar, huquqiy himoya va boshqa
muhim sohalardagi huquqlarini ta’minlashga qaratilgan.
Bola huquqlari kafolatlari keng jihatdan, O’zbekiston Konstitutsiyasi,
qonunlar va to’g’risida qabul qilingan boshqa hujjatlarga asoslanadi.
O’zbekistonda bolalar va yoshlar haqida ma’lumotlar beruvchi va ularning
huquqlarini himoya qiluvchi tashkilotlar mavjud, shular o’zbekistondagi Oila va
bolalar himoyachilari birligi (O’zbekiston Respublikasi Prezidenti) va boshqa
huquqiy tashkilotlardir.
Umuman olganda, O’zbekiston Respublikasining bolalarga kafolatlar berish
to’g’risida qonunchilik, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning qat’iy va mustahkam
asoslarini o’rnatgan bo’lib, bolalar va yoshlarning sog’lom, salomat va tinch
hayotini ta’minlashga, ularning ma’naviy va ma’rifatga oid ehtiyojlarni
qondirishga qaratilgan muhim qo’llab-quvvatlashlar bilan aniqlanadi.
O’zbekiston Respublikasida bola huquqlari kafolatlarini ta’minlashning
asosiy qonunlar va hujjatlar 6
O’zbekiston Respublikasida bola huquqlari kafolatlarini ta’minlashning
asosiy qonunlar va hujjatlari quyidagilardir:
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi:
- Konstitutsiya O’zbekiston Respublikasining asosiy qonuni hisoblanadi va
barcha fuqarolar, shu jumladan bolalar va yoshlar uchun huquq va erkinliklarni
ta’minlashga oid amallarni qat’iy qilib belgilaydi.
O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari:
- O’zbekiston Respublikasi qonunlarida bolalar va yoshlar huquqlarini
himoya qilishga oid turli qonunlar mavjud, masalan, "Oila kodeksi", "Bolalar va
yoshlar huquqlari to’g’risida"gi qonun, "Ta’lim to’g’risida"gi qonunlar kabi.
Prezident farmonlari va qarorlari:
6
O zbekiston Yuridik ensiklopediyasiʻ
19

- Prezident Oliy Majlisga va hokimiyat organlariga bolalar va yoshlar
huquqlarini himoya qilishga oid farmonlar va qarorlar chiqarishi mumkin. Bu
qarorlar va farmonlar O’zbekiston Respublikasi rasmiy hujjatlari hisoblanadi.
Oliy huquqiy hujjatlar:
- O’zbekiston Respublikasining huquqiy tizimi ichida, bolalar va yoshlar
huquqlarini himoya qilishga oid hujjatlar, masalan, qonunlar, farmonlar, me’yorlar,
maktab-kitoblar, xalqaro shartnomalar va boshqa hujjatlar mavjud.
Xalq bilan tashqi aloqalar:
- Bola huquqlari kafolatlari o’zbek xalqining milliy, adabiy, diniy
qadriyatlariga muvofiq shakllanadi. Xalq bilan tashqi aloqalar, adatdan, an’anadan
va milliy ta’limotlardan kelib chiqgan huquqiy tuzumlar ham bolalarning
huquqlarini himoya qilishda muhim o’rin egallaydi. 7
Bu asosiy qonunlar va hujjatlar O’zbekiston Respublikasida bola huquqlari
kafolatlarini ta’minlashning keyinchalik hujjatlari sifatida xizmat qiladi. Huquqiy
qonun va hujjatlarning muhokama qilinishi, ushbu huquqlarni samarali va qat’iy
o’rganishda muhim ahamiyatga ega.
2.2 Bola huquqlari kafolatlari to’g’risidagi qonun.
Qonunchilik palatasi tomonidan 2007-yil 23-noyabrda qabul qilingan Senat
tomonidan 2007-yil 1-dekabrda ma’qullangan.
Umumiy qoidalar
1-modda. Ushbu Qonunning maqsadi
Ushbu Qonunning maqsadi bola huquqlarining kafolatlari sohasidagi
munosabatlarni tartibga solishdan iborat.
Oldingi tahrirga qarang.
2-modda. Bola huquqlarining kafolatlari to’g’risidagi qonunchilik
Bola huquqlarining kafolatlari to’g’risidagi qonunchilik ushbu Qonun va
boshqa qonunchilik hujjatlaridan iboratdir.
Agar O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida O’zbekiston
Respublikasining bola huquqlarining kafolatlari to’g’risidagi qonunchiligida
7
Inson huquqlari (O.Tadjibayev, N.Ramazonova)
20

nazarda tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan bo’lsa, xalqaro shartnoma
qoidalari qo’llaniladi.
(2-modda O’zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-apreldagi O’RQ-683-
sonli Qonuni tahririda
— Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-y.,
03/21/683/0375-son)
3-modda. Asosiy tushunchalar
Ushbu Qonunda quyidagi asosiy tushunchalar qo’llaniladi:
bola (bolalar) — o’n sakkiz yoshga to’lgunga (voyaga yetgunga) qadar
bo’lgan shaxs (shaxslar);
bolaning qonuniy vakillari — ota-onalar, farzandlikka oluvchilar, vasiylar,
homiylar;
vasiylik va homiylik — ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni
ularga ta’minot, tarbiya hamda ta’lim berish, shuningdek ularning huquqlari,
erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish maqsadida joylashtirishning
huquqiy shakli. Vasiylik o’n to’rt yoshga to’lmagan, homiylik esa o’n to’rt
yoshdan o’n sakkiz yoshgacha bo’lgan bolalarga nisbatan belgilanadi;
yetim bola — otasi ham, onasi ham vafot etgan yoki ular sud qaroriga binoan
vafot etgan deb e’lon qilingan bola;
jismoniy va (yoki) ruhiy rivojlanishida nuqsonlari bo’lgan bola —
nogironlikni belgilash uchun yetarli bo’lmagan jismoniy, aqliy, sensor (sezgi) va
(yoki) ruhiy nuqsonlari bo’lgan bola;
ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalar — yuzaga kelgan holatlar sababli og’ir
turmush sharoitida qolgan, davlat va jamiyat tomonidan alohida himoya qilishga
hamda qo’llab-quvvatlashga muhtoj bolalar, shu jumladan:
nogironligi bo’lgan bolalar;
(3-moddaning
sakkizinchi xatboshisi O’zbekiston Respublikasining 2022-yil
17-maydagi
O’RQ-770-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi,
18.05.2022-y., 03/22/770/0424-son)
jismoniy va (yoki) ruhiy rivojlanishida nuqsonlari bo’lgan bolalar;
yetim bolalar;
21

ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalar;
ixtisoslashtirilgan bolalar muassasalarida tarbiyalanayotgan bolalar;
muayyan yashash joyiga ega bo’lmagan bolalar;
kam ta’minlangan oilalardagi bolalar;
jinoiy javobgarlikka tortilgan va jazoni ijro etish muassasalarida turgan
bolalar;
zo’ravonlik va ekspluatatsiya, qurolli mojarolar va tabiiy ofatlar natijasida
jabrlangan bolalar;
nogironligi bo’lgan bolalar (bola) — barqaror jismoniy, aqliy, sensor (sezgi)
yoki ruhiy nuqsonlari mavjudligi oqibatida hayot faoliyati cheklanganligi
munosabati bilan davlat va jamiyat tomonidan ijtimoiy yordam ko’rsatilishiga
hamda o’z huquqlari va qonuniy manfaatlari himoya qilinishiga muhtoj bo’lgan
bolalar (bola);
(3-moddaning o’n yettinchi xatboshisi O’zbekiston Respublikasining 2022-yil
17-maydagi
O’RQ-770-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi,
18.05.2022-y., 03/22/770/0424-son)
ota-onaning o’rnini bosuvchi shaxslar — qonunda belgilangan tartibda
bolaga nisbatan ota-onalik huquqini amalga oshiruvchi va ota-onalik
majburiyatlarini bajaruvchi, lekin bolaning ota-onasi bo’lmagan shaxslar
(farzandlikka oluvchilar, vasiylar va homiylar);
ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bola — ota-onalik huquqidan
mahrum qilinganligi yoki cheklanganligi, bedarak yo’qolgan yoki muomalaga
layoqatsiz deb topilganligi yoxud muomalaga layoqati cheklanganligi, bolani
tarbiyalashdan yoki uning huquq va manfaatlarini himoya qilishdan bo’yin
tovlaganligi, shu jumladan, uzrsiz sabablarga ko’ra o’z bolasini tug’uruqxona yoki
boshqa davolash muassasasidan, tarbiya, aholini ijtimoiy himoyalash muassasasi
va shunga o’xshash boshqa muassasalardan olishdan bosh tortganligi yoxud ota-
ona qaramog’i mavjud bo’lmagan boshqa holatlar sababli ota-ona yoki yagona ota
(ona) qaramog’idan mahrum bo’lgan bola.
22

(3-moddaning o’n to’qqizinchi xatboshisi O’zbekiston Respublikasining
2023-yil
11-apreldagi O’RQ-829-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik
ma’lumotlari
milliy bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
4-modda. Bola huquqlarini himoya qilish bo’yicha davlat siyosati
Bola huquqlarini himoya qilish bo’yicha davlat siyosatining asosiy
yo’nalishlari quyidagilardan iborat:
bolaning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta’minlash;
bolaning hayoti va sog’lig’ini muhofaza qilish;
bolaning kamsitilishiga yo’l qo’ymaslik;
bolaning sha’ni va qadr-qimmatini himoya qilish;
bolalar huquqlari va imkoniyatlarining tengligini ta’minlash;
bola huquqlari kafolatlarining huquqiy asoslarini takomillashtirish;
bola huquqlarining kafolatlari to’g’risidagi qonunchilikka rioya etilishini
ta’minlash;
(4-moddaning
sakkizinchi xatboshisi O’zbekiston Respublikasining 2021-yil
21-apreldagi
O’RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari
milliy
bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
bola huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta’minlash hamda
himoya qilish bo’yicha davlat organlari va ularning mansabdor shaxslari
faoliyatining ochiqligi hamda oshkoraligini ta’minlash;
bolalarning jismoniy, intellektual, ma’naviy va axloqiy kamol topishiga
ko’maklashish;
bola huquqlarini himoya qilish sohasida faoliyatni amalga oshiruvchi kadrlar
tayyorlash, ularning malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash;
bolalarda vatanparvarlik, fuqarolik, bag’rikenglik va tinchliksevarlik
tuyg’ularini tarbiyalash;
bolani O’zbekiston xalqining tarixiy va milliy an’analari, ma’naviy
qadriyatlari hamda jahon madaniyati yutuqlari bilan tanishtirish;
bolaning shaxsini, uning ilmiy, texnikaviy va badiiy ijodkorligini
rivojlantirish;
23

bolalar tashabbuslarini qo’llab-quvvatlash;
bolada huquqiy ong va huquqiy madaniyatni shakllantirish;
bola huquqlarini ta’minlash maqsadida davlat organlari va nodavlat notijorat
tashkilotlari o’rtasida hamkorlik qilish;
bola huquqlarini himoya qilish sohasida faoliyatni amalga oshiruvchi xalqaro
tashkilotlar bilan hamkorlikni rivojlantirish;
bolalarning ijtimoiy ko’nikmasiga, voyaga yetmaganlar o’rtasida
huquqbuzarliklarni kamaytirishga ko’maklashish.
5-modda. Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining bola
huquqlarini ta’minlash bo’yicha vakolatlari
Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari o’z vazifalari doirasida quyidagi
vakolatlarni amalga oshiradi:
bola huquqlarini ta’minlash bo’yicha yagona davlat siyosatini shakllantirish
va amalga oshirish;
bola huquqlarini ta’minlash bo’yicha ustuvor yo’nalishlarni belgilash;
bola huquqlarining kafolatlari to’g’risidagi qonunchilikni ijro etish;
(5-modda birinchi qismining to’rtinchi xatboshisi O’zbekiston
Respublikasining
2021-yil 21-apreldagi O’RQ-683-sonli Qonuni tahririda —
Qonunchilik
ma’lumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
bola huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta’minlash bo’yicha
davlat dasturlari hamda hududiy dasturlarni ishlab chiqish va ro’yobga chiqarish;
bola huquqlarini ta’minlash bo’yicha davlat organlari, bolalar muassasalari,
tashkilotlar faoliyatini muvofiqlashtirish va nazorat qilish;
bola huquqlarini himoya qilish bo’yicha davlat siyosatini ro’yobga
chiqarishga doir tadbirlarni belgilangan tartibda O’zbekiston Respublikasining
Davlat budjeti mablag’lari va qonunchilikda taqiqlanmagan boshqa manbalar
hisobidan moliyalashtirish;
(5-modda birinchi
qismining yettinchi xatboshisi O’zbekiston
Respublikasining
2021-yil 21-apreldagi O’RQ-683-sonli Qonuni tahririda —
Qonunchilik
ma’lumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
24

davlatga qarashli bolalar muassasalarining moddiy-texnika bazasini
mustahkamlash va nodavlat bolalar muassasalarini rivojlantirishga ko’maklashish
chora-tadbirlarini ko’rish;
bola huquqlarini ta’minlash masalalari yuzasidan O’zbekiston
Respublikasining xalqaro majburiyatlari bajarilishini nazorat qilish hamda xalqaro
tashkilotlarda O’zbekiston Respublikasining manfaatlarini ifodalash;
axborot-ma’rifiy faoliyatni amalga oshirish;
ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarni qo’llab-quvvatlash masalalarini hal etish.
Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari qonunchilikka muvofiq boshqa
vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin.
Bola huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari himoya qilinishini
ta’minlash, davlat organlari va boshqa organlarning, tashkilotlarning bola
huquqlarini himoya qilish bo’yicha faoliyatini muvofiqlashtirish maqsadida
qonunchilikda belgilangan tartibda bola huquqlari bo’yicha vakolatli organ tashkil
etilishi mumkin.
(5-moddaning ikkinchi va uchinchi qismlari O’zbekiston Respublikasining
2021-yil
21-apreldagi O’RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik
ma’lumotlari
milliy bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
6-modda. Bola huquqlarini ta’minlashda fuqarolarning o’zini o’zi
boshqarish organlari va nodavlat notijorat tashkilotlarining ishtiroki
Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari va nodavlat notijorat
tashkilotlari bolaga uning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ro’yobga
chiqarishda va himoya qilishda ko’maklashadi, bolaga yoki uning qonuniy vakiliga
huquqiy, uslubiy, axborotga oid va boshqa yordam ko’rsatadi.
Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari va nodavlat notijorat
tashkilotlari:
25

2.3 Bola huquqlarining asosiy kafolatlari
7-modda. Bola huquqlarining qonuniy kafolatlari
O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi , ushbu Qonun va boshqa
qonunchilik hujjatlariga muvofiq har bir bolaga inson hamda fuqaro huquqlari va
erkinliklari tegishli bo’ladi hamda davlat tomonidan kafolatlanadi.
(7-moddaning birinchi qismi O’zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-
apreldagi
O’RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi,
21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
Nikohda va nikohsiz tug’ilgan bolalar teng hamda har taraflama himoyadan
foydalanadi.
Davlat bolaning barcha shakllardagi kamsitishlardan himoya qilinishini
ta’minlash uchun zarur choralarni ko’radi.
Bola huquqlari cheklanishi mumkin emas, qonunda belgilangan hollar
bundan mustasno.
8-modda. Bolaning yashash huquqi kafolatlari
Yashash huquqi har bir bolaning uzviy huquqidir. Bola hayotiga suiqasd
qilish eng og’ir jinoyatdir.
Davlat sog’lom bolaning tug’ilishi va rivojlanishini ta’minlash uchun
sharoit yaratadi.
9-modda. Bolaning individuallikka va uni saqlab qolishga bo’lgan
huquqi kafolatlari
Har bir bola tug’ilgan paytdan e’tiboran familiya, ism, ota ismi olish,
millati va fuqaroligiga ega bo’lish huquqiga, shuningdek ularni saqlab qolish
huquqiga ega.
10-modda. Bolaning erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqi kafolatlari
Har bir bola erkinlik, shaxsiy daxlsizlik, turar joyi daxlsizligi va xat-
xabarlarini sir tutish huquqiga ega.
Har bir bola o’z sha’ni va qadr-qimmatiga qilingan tajovuzlardan, shaxsiy
hayotiga g’ayriqonuniy aralashuvlardan himoyalanish huquqiga ega.
26

Bola qonunga asoslanmagan holda ushlab turilishi, hibsga olinishi,
qamoqqa olinishi mumkin emas.
(10-moddaning to’rtinchi qismi O’zbekiston Respublikasining 2019-yil 6-
dekabrdagi
O’RQ-587-sonli Qonuni tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari
milliy
bazasi, 07.12.2019-y., 03/19/587/4122-son)
Davlat:
bolaga nisbatan ekspluatatsiya va zo’ravonlikning barcha shakllarining
oldini olish, shuningdek ularning sodir etilishiga imkon bergan sabablar va shart-
sharoitlarni aniqlash hamda bartaraf etish;
ekspluatatsiya va zo’ravonlikka duchor bo’lgan bolalarga zarur pedagogik,
psixologik, tibbiy, yuridik yordam ko’rsatish bo’yicha choralar ko’radi.
(10-modda
O’zbekiston Respublikasining 2019-yil 6-dekabrdagi O’RQ-
587-sonli Qonuniga asosan
beshinchi qism bilan to’ldirilgan — Qonun hujjatlari
ma’lumotlari
milliy bazasi, 07.12.2019-y., 03/19/587/4122-son)
Qo’llanilgan jazo chorasidan, sudlanganlik holati tugatilganligidan yoki
olib tashlanganligidan hamda o’ziga nisbatan amnistiya yoki afv etish akti
qo’llanilganligidan qat’i nazar, qasddan odam o’ldirganlik, o’n sakkiz yoshga
to’lmagan shaxsning nomusiga tekkanlik yoki unga nisbatan zo’rlik ishlatib, jinsiy
ehtiyojni g’ayritabiiy usulda qondirganlik, o’n sakkiz yoshga to’lmagan shaxsni
jinsiy aloqada bo’lish yoki jinsiy ehtiyojni g’ayritabiiy usulda qondirish bilan
bog’liq holda jinsiy aloqa qilishga majbur etganlik, o’n olti yoshga to’lmagan
shaxs bilan jinsiy aloqa qilganlik yoki jinsiy ehtiyojni g’ayritabiiy usulda
qondirganlik yoxud unga nisbatan uyatsiz-buzuq harakatlar qilganlik, voyaga
yetmagan shaxs tavsiflangan yoki tasvirlangan pornografik mahsulotni tarqatish,
reklama qilish, namoyish qilish maqsadida O’zbekiston Respublikasi hududiga olib
kirganlik, xuddi shuningdek uni tayyorlaganlik, tarqatganlik, reklama qilganlik,
namoyish etganlik yoxud voyaga yetmagan shaxsni pornografik xususiyatga ega
harakatlarning ijrochisi sifatida jalb etganlik, voyaga yetmagan shaxsni jalb etgan
holda qo’shmachilik qilganlik, fohishaxonalar tashkil etganlik yoki saqlaganlik,
terrorizm uchun ilgari hukm qilingan shaxslarning ta’lim, tarbiya, bolalar
27

sog’lomlashtirish, sport va ijodiy tashkilotlarida ishlashi hamda bolalar bilan
bevosita ishlashni nazarda tutuvchi faoliyat turlari bilan shug’ullanishi taqiqlanadi.
(10-modda O’zbekiston Respublikasining 2023-yil 11-apreldagi O’RQ-
829-sonli Qonuniga asosan
oltinchi qism bilan to’ldirilgan — Qonunchilik
ma’lumotlari
milliy bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son)
Ushbu moddaning oltinchi qismida ko’rsatilgan shaxslarning reyestrini
shakllantirish va yuritish, shuningdek undan axborot olish tartibi O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.
(10-modda
O’zbekiston Respublikasining 2023-yil 11-apreldagi O’RQ-
829-sonli Qonuniga asosan
yettinchi qism bilan to’ldirilgan — Qonunchilik
ma’lumotlari
milliy bazasi, 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son — 2023-yil 13-
iyuldan
kuchga kiradi)
11-modda. Bolaning himoyaga bo’lgan huquqi kafolatlari
Har bir bolaga uning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini sud
orqali himoya qilish, davlat organlarining, fuqarolar o’zini o’zi boshqarish
organlari va nodavlat notijorat tashkilotlarining qonunga xilof qarorlari, ular
mansabdor shaxslarining g’ayriqonuniy harakatlari (harakatsizligi) ustidan sudga
shikoyat qilish huquqi kafolatlanadi.
Bolaning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish
uning ota-onasi, ota-onasining o’rnini bosuvchi shaxslar, qonunda nazarda tutilgan
hollarda esa vasiylik va homiylik organi, prokuror, sud tomonidan amalga
oshiriladi.
Qarang:
O’zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 21-bobi (“Vasiylik va
homiylik”),
O’zbekiston Respublikasining “Vasiylik va homiylik
to’g’risida”gi Qonuni va
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
2014-yil
22-sentabrdagi 269-sonli qarori bilan tasdiqlangan O’zbekiston
Respublikasida
vasiylik va homiylik to’g’risidagi nizom .
Voyaga yetguncha qonunga muvofiq to’la muomalaga layoqatli deb e’tirof
etilgan (emansipatsiya) bola o’z huquqlarini, shu jumladan himoyaga bo’lgan
28

huquqini mustaqil amalga oshirishga hamda majburiyatlarini mustaqil bajarishga
haqlidir.
Qarang: O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 28-moddasi .
Bola ota-ona va ota-onaning o’rnini bosuvchi shaxslar tomonidan
qilinadigan suiiste’molliklardan himoyalanish huquqiga ega.
Bolaning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari buzilganda, shu
jumladan ota-ona (ulardan biri) yoki ota-onaning o’rnini bosuvchi shaxslar bolaga
ta’minot, tarbiya va ta’lim berish bo’yicha majburiyatlarini bajarmaganda yoki
lozim darajada bajarmaganda yoxud ota-onalik huquqlarini suiiste’mol qilganda
bola o’z huquqlari va qonuniy manfaatlari himoya qilinishini so’rab vasiylik va
homiylik organiga, shuningdek boshqa davlat organlariga mustaqil ravishda
murojaat qilishga haqli. Bunday murojaatlarni bola to’liq muomala layoqatiga ega
bo’lmaganligi sababli ko’rib chiqmasdan qoldirishga yo’l qo’yilmaydi.
(11-moddaning
beshinchi qismi O’zbekiston Respublikasining 2020-yil 10-
martdagi
O’RQ-608-sonli Qonuni tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari
milliy
bazasi, 11.03.2020-y., 03/20/608/0278-son)
Bolaning hayoti yoki sog’lig’iga xavf tug’ilganidan, uning huquqlari,
erkinliklari va qonuniy manfaatlari buzilganligidan xabardor bo’lgan shaxslar bu
haqda bola haqiqatda turgan joydagi vasiylik va homiylik organiga ma’lum
qilishlari shart. Shunday ma’lumotlar olingan taqdirda, vasiylik va homiylik organi
bolaning huquqlari, erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarini himoya qilish
bo’yicha zarur choralar ko’rishi shart.
11 1
-modda. Jinoyat protsessining ishtirokchisi bo’lgan bola
huquqlarini himoya qilish kafolatlari
Davlat sudga qadar ish yuritishning va sud muhokamasining barcha
bosqichlarida bolalarning qonunchilikda belgilangan barcha protsessual
huquqlariga rioya etilishi hamda bu huquqlar kafolatlarining ta’minlanishi
bo’yicha choralar ko’radi.
29

(11 1
-moddaning birinchi qismi O’zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-
apreldagi
O’RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi,
21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
Bolaga har qanday ruhiy yoki jismoniy ta’sir o’tkazish, uni ko’rsatmalar
berishga yoki aybini tan olishga majburlash taqiqlanadi.
Sudga qadar ish yuritish va sud muhokamasi jarayonida bolalarga nisbatan
ular qonuniy vakillarining ishtirokisiz amalga oshiriladigan protsessual
harakatlarni bajarish taqiqlanadi. Qonunchilikda nazarda tutilgan hollarda voyaga
yetmagan shaxsga nisbatan protsessual harakatlar uning katta yoshdagi yaqin
qarindoshi, pedagog yoki ushbu shaxsning boshqa qonuniy vakili ishtirokida
amalga oshirilishi mumkin.
(11 1
-moddaning uchinchi qismi O’zbekiston
Respublikasining 2021-yil 21-
apreldagi
O’RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi,
21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
Qarang:
O’zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 121-
moddasi .
Voyaga yetmagan shaxsning jinoyatlari to’g’risidagi ishlar bo’yicha sudga
qadar ish yuritishning va sud muhokamasining barcha bosqichlarida
himoyachining ishtirok etishi shart. Bolaning va uning qonuniy vakillarining
himoyachidan voz kechishi haqiqiy emas deb hisoblanadi.
Qonunchilikda jinoyat protsessining ishtirokchilari bo’lgan bolalar uchun
boshqa kafolatlar ham nazarda tutilishi mumkin.
(11 1
-moddaning beshinchi qismi O’zbekiston
Respublikasining 2021-yil
21-apreldagi
O’RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari
milliy
bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
(11 1
-modda
O’zbekiston Respublikasining 2019-yil 6-dekabrdagi O’RQ-
587-sonli Qonuniga asosan
kiritilgan — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy
bazasi,
07.12.2019-y., 03/19/587/4122-son)
12-modda. Bolalarni tarbiyalayotgan oilalarni davlat tomonidan
qo’llab-quvvatlash
30

Davlat bolalarni tarbiyalayotgan oilalarni qo’llab-quvvatlashni kafolatlaydi,
shuningdek qonunchilikda belgilangan tartibda ularga ijtimoiy yordam
ko’rsatilishini ta’minlaydi.
(12-moddaning matni O’zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-apreldagi
O’RQ-683-sonli Qonuni tahririda
— Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi,
21.04.2021-y.,
03/21/683/0375-son)
Qarang: O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1996-yil 10-
dekabrdagi
437-sonli “Bolali oilalarni ijtimoiy qo’llab-quvvatlashni kuchaytirish
chora-tadbirlari
to’g’risida”gi qarori .
13-modda. Bolaning oilaviy muhitga bo’lgan huquqi kafolatlari
Har bir bola oilada yashash va tarbiyalanish, o’z ota-onasini bilish, ular
bilan birga yashash va ularning g’amxo’rligidan foydalanish huquqiga ega, uning
manfaatlariga zid bo’lgan hollar bundan mustasno.
Bolaning ota-onasi bo’lmaganda, ular ota-onalik huquqidan mahrum
qilinganda hamda bola ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan boshqa hollarda
uning oilada yashash hamda tarbiyalanish huquqi vasiylik va homiylik organi
tomonidan ta’minlanadi.
Bola otasi, onasi, bobosi, buvisi, aka-ukalari, opa-singillari va boshqa
qarindoshlari bilan ko’rishish huquqiga ega. Ota-onasining nikohdan ajralishi,
nikohning haqiqiy emas deb topilishi yoki ota va onaning boshqa-boshqa yashashi
bolaning huquqlariga ta’sir qilmaydi.
Ota va ona turli davlatlarda yashagan taqdirda ham bola ular bilan
ko’rishish huquqiga ega.
Ekstremal vaziyatlarga (ushlab turish, hibsga olish, qamoqqa olish,
davolash muassasasida bo’lish va boshqa hollarda) tushib qolgan bola o’z ota-
onasi va boshqa qarindoshlari bilan qonunchilikda belgilangan tartibda ko’rishish
huquqiga ega.
(13-moddaning
beshinchi qismi O’zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-
apreldagi
O’RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi,
21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
31

Qarang: O’zbekiston Respublikasining “ Jinoyat ishini yuritish chog’ida
qamoqda
saqlash to’g’risida ”gi Qonunining 22-moddasi va O’zbekiston
Respublikasi
Jinoyat-protsessual kodeksining 61 , 230 , 477-moddalari .
14-modda. Bolaning g’ayriqonuniy ko’chirilishdan himoyalanish
huquqi kafolatlari
Har bir bola g’ayriqonuniy ko’chirilishdan va chet eldan qaytarilmaslikdan
himoyalanish huquqiga ega.
Bolaning chet elga safarlari faqat ota va onaning yoki ota-onaning o’rnini
bosuvchi shaxslarning roziligi bilan qonunchilikka muvofiq amalga oshirilishi
mumkin. Ushbu masala bo’yicha ota va ona yoki ota-onaning o’rnini bosuvchi
shaxslar o’rtasidagi har qanday kelishmovchilik sud tomonidan hal qilinadi.
Ota-ona yoki ota-onaning o’rnini bosuvchi shaxslar bolaning yo’qolganligi
haqida tegishli organlarga darhol xabar berishlari shart.
Ota-ona yoki ota-onaning o’rnini bosuvchi shaxslar hamrohligida
bo’lmagan bolalar ularning yoniga kafolatli qaytarilish huquqiga ega.
(14-modda
O’zbekiston Respublikasining 2023-yil 15-martdagi O’RQ-823-
sonli Qonuniga asosan
beshinchi qism bilan to’ldirilgan — Qonunchilik
ma’lumotlari
milliy bazasi, 15.03.2023-y., 03/23/823/0150-son — 2023-yil 16-
iyundan
kuchga kiradi) 8
O’zbekiston Respublikasining diplomatik vakolatxonalari chet elda
qonuniy vakillari hamrohligisiz turgan bolalarning — O’zbekiston Respublikasi
fuqarolarining hisobini yuritadi va ularning qaytarilishi bo’yicha choralar ko’radi.
Ota-onasi bedarak yo’qolgan deb topilgan yoki ular vafot etgan deb e’lon qilingan
taqdirda, vasiylik va homiylik organi ana shu bolalarni oilaga, bunday imkoniyat
bo’lmaganda esa yetim bolalar yoki ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalar
uchun tayinlangan muassasalarga joylashtirish choralarini ko’radi.
8
O’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 122-moddasi.
32

Qonuniy vakillari hamrohligisiz chet elda turgan bolalarni qaytarish
masalalari O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari asosida hal
qilinadi.
15-modda. Bolaning o’z fikrini ifoda etish huquqi kafolatlari
Oilada har qanday masala hal qilinayotganda bola o’z fikrini ifoda etishga,
shuningdek har qanday sud muhokamasi yoki ma’muriy muhokama jarayonida
so’zlashga haqlidir. Bunda qaror qabul qilishga vakolatli bo’lgan organlar va
mansabdor shaxslar bolaning manfaatlariga taalluqli masalalarni hal qilishda
bolaning fikrini, uning yoshidan qat’i nazar, ko’rib chiqishi hamda bolaning eng
ustun manfaatlaridan kelib chiqqan holda qarorlar qabul qilishi kerak.
16-modda. Bolaning axborot olish huquqi kafolatlari
Har bir bola o’zining sog’lig’i, axloqiy va ma’naviy kamol topishiga ziyon
yetkazmaydigan axborotni olish huquqiga ega.
Har bir bola har qanday axborotni izlash, olish va tarqatish huquqiga ega,
qonunda nazarda tutilgan cheklashlar bundan mustasno.
Pornografiya, shafqatsizlik va zo’ravonlikni namoyish etuvchi, inson qadr-
qimmatini tahqirlovchi, bolalarga zararli ta’sir ko’rsatuvchi va huquqbuzarliklar
sodir etilishiga sabab bo’luvchi ommaviy axborot vositalaridan foydalanish,
adabiyotlarni tarqatish hamda filmlarni namoyish etish taqiqlanadi.
Qarang: O’zbekiston Respublikasining “Axborot olish kafolatlari va
erkinligi
to’g’risida”gi va “Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari
to’g’risida”gi qonunlari.
17-modda. Bolaning fikrlash, so’z, vijdon va e’tiqod erkinligi huquqi
kafolatlari
Bola fikrlash, so’z, vijdon va e’tiqod erkinligi huquqiga ega.
Bolaning fikr yuritish va uni ifodalash erkinligi qonunda belgilangan
tartibda cheklanishi mumkin.
18-modda. Bolaning xususiy mulkka bo’lgan huquqi kafolatlari
Bola qonunda belgilangan tartibda xususiy mulk huquqiga ega bo’lishi
mumkin.
33

Qarang: O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 182-moddasi .
Bolaning shaxsiy foydalanishida bo’lgan, bola tomonidan hadya, meros
tariqasida olingan, shaxsiy mehnati evaziga yoki boshqa qonuniy usulda olingan
buyumlar, mol-mulk uning xususiy mulkidir.
19-modda. Bolaning turar joyga bo’lgan huquqlari kafolatlari
Har bir bola turar joyli bo’lish huquqiga ega. Mazkur huquq qonunchilikda
belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
(19-moddaning
birinchi qismi O’zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-
apreldagi
O’RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi,
21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
Qarang:
Oila kodeksining 13-bobi .
Turar joy mulkdorining yoki turar joyni ijaraga oluvchining oila a’zolari
bo’lgan bolalar ular qayerda bo’lishlaridan qat’i nazar, turar joy mulkdori yoki
turar joyni ijaraga oluvchisi egallab turgan turar joyga nisbatan huquqqa ega
bo’ladi.
Tarbiya, davolash muassasalari va boshqa muassasalarda, qarindoshlari,
vasiylari yoki homiylari qaramog’ida bo’lgan yetim bolalar, ota-onasining
qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalar turar joyga bo’lgan mulk huquqini yoki
turar joydan foydalanish huquqini saqlab qoladi.
Vasiylik yoki homiylik belgilangan bolaning mulkida yoki foydalanishida
bo’lgan turar joyni o’zga shaxsga o’tkazish uchun vasiylik yoki homiylik
organining roziligi talab qilinadi.
Qarang:
O’zbekiston Respublikasining Uy-joy kodeksi .
20-modda. Bolaning mehnat qilish huquqi kafolatlari
Har bir bola o’zining yoshi, sog’lig’ining holati va kasbiy tayyorgarligiga
muvofiq qonunchilikda belgilangan tartibda mehnat qilish, faoliyat turini va kasbni
erkin tanlash, adolatli mehnat sharoitlarida ishlash huquqiga ega.
Qarang:
O’zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi .
34

Ishga qabul qilishga o’n olti yoshdan yo’l qo’yiladi.
(20-moddaning uchinchi qismi O’zbekiston Respublikasining 2009-yil 24-
dekabrdagi
O’RQ-239-sonli Qonuniga asosan chiqarilgan — O’R QHT, 2009-y.,
52-son,
554-modda)
21-modda. Bolaning dam olish va bo’sh vaqtga bo’lgan huquqi
kafolatlari
Har bir bola o’zining yoshi, sog’lig’i hamda ehtiyojlariga mos keladigan
dam olish va bo’sh vaqtga bo’lgan huquqqa ega.
(21-moddaning
uchinchi qismi O’zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-
apreldagi
O’RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi,
21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
22-modda. Bolaning sog’lig’ini saqlash huquqi kafolatlari
Har bir bola sog’lig’ini saqlash huquqiga ega.
Davlat sog’lom bola tug’ilishini ta’minlash uchun onaga uning sog’lig’ini
saqlash sharoitlarini yaratadi.
Davlat bolalarga qonunchilikka muvofiq hajmda bepul tibbiy yordamni
kafolatlaydi.
(22-moddaning
uchinchi qismi O’zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-
apreldagi
O’RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi,
21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
23-modda. Bolaning bilim olish huquqi kafolatlari
Har bir bola bilim olish huquqiga ega.
Davlat bolaning bepul majburiy umumiy o’rta ta’lim va o’rta maxsus ta’lim
olishini kafolatlaydi.
Qo’shimcha
ma’lumot uchun qarang: O’zbekiston Respublikasining
“Ta’lim
to’g’risida”gi Qonuni
Ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalar huquqlarining qo’shimcha kafolatlari
35

24-modda. Ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarning oila muhitiga bo’lgan
huquqi kafolatlari
Davlat bolaning oilada bo’lishiga to’sqinlik qiluvchi sharoitlarni bartaraf
qilish, bola oilasidan ajratilgan hollarda esa uni oilasiga tezroq qaytarish bo’yicha
zarur choralarni ko’radi.
Davlat nogironligi bo’lgan bolalarni hamda jismoniy va (yoki) ruhiy
rivojlanishida nuqsoni bo’lgan bolalarni tarbiyalayotgan oilalarga moddiy yordam,
maslahat yordami va boshqa yordam ko’rsatadi hamda ularni qo’llab-quvvatlaydi.
(24-moddaning ikkinchi qismi O’zbekiston Respublikasining 2022-yil 17-
maydagi
O’RQ-770-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi,
18.05.2022-y., 03/22/770/0424-son)
Ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bola to’g’risida g’amxo’rlik qilishda
imtiyozli huquq bu vazifani bajarishga qodir bo’lgan qarindoshlariga beriladi.
Bolani oilaga joylashtirishning imkoniyati bo’lmagan taqdirda, uni
ixtisoslashtirilgan muassasalarga joylashtirish oxirgi choradir.
Oilada tarbiyalanishi mumkin bo’lmagan ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalar
ularga zarur g’amxo’rlikni hamda qo’llab-quvvatlashni ta’minlaydigan muqobil
shaklda joylashtirilish huquqiga ega.
Ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarni muqobil joylashtirishning shakllari
quyidagilardir:
vasiylik va homiylikni belgilash;
bolani farzandlikka olish;
oilaga tarbiyaga olish (patronat);
ixtisoslashtirilgan tarbiya, davolash muassasalariga, ijtimoiy himoya
muassasalariga joylashtirish.
Qonunchilikka muvofiq ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarni muqobil
joylashtirishning boshqa shakllari ham nazarda tutilishi mumkin.
Ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarni muqobil joylashtirish tartibi qonunchilik
bilan belgilanadi.
36

(24-moddaning yettinchi va sakkizinchi qismlari O’zbekiston
Respublikasining
2021-yil 21-apreldagi O’RQ-683-sonli Qonuni tahririda —
Qonunchilik
ma’lumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
25-modda. Ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarning jamiyatga
uyg’unlashish huquqi kafolatlari
Ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalar jamiyat hayotida ishtirok etishda boshqa
bolalar bilan teng huquqlarga egadir.
Davlat ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalar va ular oilalarining jamiyat hayotida
faol ishtirok etishini ta’minlash uchun ularning sha’ni va qadr-qimmatini
kamsitmaslik shartlari asosida dasturlar ishlab chiqish tashabbuskori bo’ladi hamda
zarur resurslar ajratadi.
Ta’lim, tibbiyot va madaniy-ma’rifiy muassasalar nogironligi bo’lgan
bolalarning hamda jismoniy va (yoki) ruhiy rivojlanishida nuqsonlari bo’lgan
bolalarning erkin harakatlanishlari uchun moslashtirilgan bo’lishi kerak.
26-modda. Ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarning turar joyga bo’lgan
huquqlari kafolatlari
Yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalar, to’liq davlat
ta’minotida turgan ixtisoslashtirilgan o’quv-tarbiya muassasalarini bitirgan yoki
jazoni o’tash muassasalaridan ozod qilingan bolalar, shuningdek ijtimoiy himoyaga
muhtoj bo’lgan boshqa toifadagi bolalar o’zlari ilgari yashagan turar joy
maydoniga ega bo’lish yoki qonunchilikka muvofiq turar joy olish huquqiga ega.
(26-moddaning
matni O’zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-apreldagi
O’RQ-683-sonli Qonuni tahririda
— Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi,
21.04.2021-y.,
03/21/683/0375-son)
Qarang:
O’zbekiston Respublikasining Uy-joy kodeksi .
27-modda. Ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarning ijtimoiy yordam
olishga bo’lgan huquqi kafolatlari
Ijtimoiy yordam uni olish huquqiga ega bo’lgan har bir bolaga tayinlanadi.
37

Ijtimoiy yordam ko’rsatish miqdori, shartlari va tartibi qonunchilik bilan
belgilanadi.
(27-moddaning ikkinchi qismi O’zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-
apreldagi
O’RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi,
21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
Davlat organlari ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan har bir bolaga,
bolalarning joylashtirilishi shaklidan qat’i nazar, moddiy va boshqa sharoitlarni
ta’minlaydi.
Davlat ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarni qo’llab-quvvatlashga
yo’naltirilgan homiylik dasturlarini qonunchilikka muvofiq rag’batlantiradi.
(27-moddaning
to’rtinchi qismi O’zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-
apreldagi
O’RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy
bazasi,
21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son)
Qarang:
Vazirlar Mahkamasining 1996-yil 10-dekabrdagi 437-sonli “Bolali
oilalarni
ijtimoiy qo’llab-quvvatlashni kuchaytirish chora-tadbirlari
to’g’risida”gi qarori .
27 1
-modda. To’liq davlat ta’minotida bo’lgan yetim bolalar va ota-
onasining yoki boshqa qonuniy vakillarining qaramog’idan mahrum bo’lgan
bolalar huquqlarining kafolatlari
Yetim bolalar va ota-onasining yoki boshqa qonuniy vakillarining
qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalar davlat tarbiya, davolash-sog’lomlashtirish,
tibbiy-ijtimoiy muassasalariga, o’rta maxsus, ta’lim muassasalariga tarbiyaga
berilgan kundan e’tiboran to’liq davlat ta’minotida bo’ladi.
(27 1
-moddaning
birinchi qismi O’zbekiston Respublikasining 2018-yil 23-
iyuldagi
O’RQ-486-sonli Qonuni tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari
milliy
bazasi, 24.07.2018-y., 03/18/486/1559-son)
To’liq davlat ta’minotida bo’lgan yetim bolalarga va ota-onasining yoki
boshqa qonuniy vakillarining qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarga ta’lim
berish, ularni uy-joy, oziq-ovqat mahsulotlari, kiyim-bosh, poyabzal va boshqa
ashyoviy ta’minot buyumlari bilan ta’minlash, ular ta’lim muassasalarini
38

bitirayotganda, ishga qabul qilinayotganda kiyim-bosh, poyabzal va boshqa
ashyoviy ta’minot buyumlari sotib olish uchun nafaqa to’lash O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan tartibda amalga
oshiriladi.
(27-modda O’zbekiston Respublikasining 2017-yil 13-iyundagi O’RQ-436-
sonli Qonuniga asosan
kiritilgan — O’R QHT, 2017-y., 24-son, 487-modda)
Qarang:
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 21-
noyabrdagi
739-sonli “Yetim bolalar va ota-onasining yoki boshqa qonuniy
vakillarining
qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarning ijtimoiy himoyasini
yanada
kuchaytirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori .
28-modda. Nogironligi bo’lgan bolalar, jismoniy va (yoki) ruhiy
rivojlanishida nuqsonlari bo’lgan bolalarning tibbiy-ijtimoiy yordam olishga
bo’lgan huquqi kafolatlari
Nogironligi bo’lgan bolalar tibbiy-ijtimoiy yordam olish huquqiga ega bo’lib,
bu profilaktika, davolash-tashxis qo’yish, reabilitatsiya, sanatoriy-kurort, protez-
ortopediya yordamini, harakatlanish vositalari bilan imtiyozli shartlarda
ta’minlanishni va boshqa yordam turlarini o’z ichiga oladi.
29-modda. Ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarning ta’lim olish huquqi
kafolatlari
Davlat maxsus pedagogik yondashuvga ehtiyoji bo’lgan ijtimoiy himoyaga
muhtoj bolalarning belgilangan ta’lim standartlari va talablari darajasida bilim
olishlarini kafolatlovchi zarur mablag’lar ajratadi hamda boshqa choralar ko’radi.
Jismoniy va (yoki) ruhiy rivojlanishida nuqsonlari bo’lgan bolalar va
nogironligi bo’lgan bolalar ular uchun maxsus ishlab chiqilgan ta’lim dasturlari
bo’yicha ta’lim muassasalarida o’qish va tarbiyalanish hamda o’z jismoniy, aqliy
qobiliyatlari va xohishlariga mos bo’lgan ta’lim olish huquqiga ega.
Tibbiy-psixologik-pedagogik komissiyaning tavsiyasi bo’lgan taqdirda,
jismoniy va (yoki) ruhiy rivojlanishida nuqsonlari bo’lgan bolalar va nogironligi
bo’lgan bolalarning ota-onalari o’z xohish-istagiga ko’ra hamda bolaning
39

qiziqishlaridan kelib chiqqan holda ta’lim (umumta’lim yoki ixtisoslashtirilgan)
muassasasi turini tanlash huquqiga ega.
40

XULOSA
Bola huquqlari to g risida konvensiya insonning fuqarolik, siyosiy, iqtisodiy,ʻ ʻ
ijtimoiy va madaniy huquqlari yig indisidan iborat. U bolalar o zining axloqiy,
ʻ ʻ
aqliy va ruhiy qobiliyatlarini erkin rivojlantirishi uchun boshqa narsalardan
tashqari sog lig i va atrof muhitning xavfsizligi, tibbiy yordamga ega bo lish va
ʻ ʻ ʻ
ovqatlanish, kiyim-kechak, turarjoy xususidagi minimal normalar bilan
ta minlanishi zarurligini talab etadi. Konvensiyaga ko’ra, bola o zining kamol
ʼ ʻ
topishida o zi faol ishtirok etish, o z fikrini bayon qilish huquqiga ega, bu esa
ʻ ʻ
uning hayotiga oid masalalarni hal etishda hisobga olinishini ta minlaydi.
ʼ
Huquqiy ta’rif shunday: bola huquqlari – bolaga nisbatan inson huquqlari
toifasi, irqi, jinsi, tili, dini, tug’ilgan joyi, milliy yoki ijtimoiy kelib chiqishi,
mulkiyligi, ijtimoiy mavqeidan qat’i nazar, har bir bola ega bo’lishi kerak bo’lgan
huquq va erkinliklar.
Agar yaxshilab razm solsak, ushbu ta’rif mohiyati Inson huquqlari
umumjahon deklaratsiyasining asosiy g’oyalaridan kelib chiqadi. Deklaratsiyaning
25-moddasi bolalarga bag’ishlangan bo’lib, "Onalik va bolalik alohida g’amxo’rlik
va yordam olish huquqini beradi", deb belgilab qo’yilgan.
Xalqaro darajada bola huquqlarini maxsus tartibga solishga qaratilgan
deklaratsiyalar va konvensiyalar ko’p. 1924 yilda qabul qilingan Bola huquqlari
to’g’risidagi Jeneva deklaratsiyasi, 1959 yildagi Bola huquqlari to’g’risidagi
deklaratsiya, 1989 yildagi Bola huquqlari konvensiyasi kabilar shular jumlasidan.
Bola huquqlari to’g’risidagi konvensiya bola huquqlari bo’yicha asosiy
hujjatlardan biri hisoblanadi. Sababi, 10 yil davomida, ya’ni 1979 yildan 1989
yilgacha Birlashgan Millatlar Tashkilotining Inson huquqlari bo’yicha
komissiyasida ishtirok etgan dunyoning ko’plab mamlakatlari mutaxassislari bola
huquqlari to’g’risidagi yangi hujjatning matnini ham ishlab chiqishda qatnashdilar.
Hujjatda bolaning jamiyatdagi hayotining barcha jabhalari maksimal darajada
hisobga olingan. Va nihoyat 1989 yil 20 noyabrda BMTning Bola huquqlari
to’g’risidagi konvensiyasi tashkilot Bosh Assambleyasi tomonidan qabul qilindi va
1990 yil 2 sentyabrdan kuchga kirgan.
41

E’tiborli jihati, davlatlar tomonidan tarixdagi eng ko’p ratifikatsiya qilingan
inson huquqlari bo’yicha hujjatga aylandi. Bu bilan mamlakatlar dunyo miqyosida
bolalar oldida tarixiy majburiyat olishdi. Natijada butun dunyo bo’ylab bolalar
hayotini ijobiy o’zgartirishga yordam berdi. O’zbekiston Respublikasi ham
mustaqilligining dastlabki yillaridanoq, aniqrog’i, 1992 yil 9 dekabrda ushbu
Konvensiyani ratifikatsiya qildi.
Sir emaski, ko’pgina xorijiy mamlakatlarda Bolalar ombudsmani faoliyati
maxsus qonunlar bilan tartibga solinadi. Shu ma’noda Oliy Majlis Qonunchilik
palatasining bir guruh deputatlari tashabbusi bilan “O’zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisning Bola huquqlari bo’yicha vakili (Bolalar ombudsmani) to’g’risida”gi
qonun loyihasi ishlab chiqildi. Ayni chog’da ushbu qonun loyihasi Demokratik
institutlar, nodavlat tashkilotlar va fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari
qo’mitasi tomonidan ikkinchi o’qishga tayyorlanmoqda.
Mazkur qonun loyihasida Bolalar ombudsmanini saylash tartibi, vazifalari,
huquqlari va majburiyatlari, faoliyatining asosiy jihatlari, murojaatlarni ko’rib
chiqish tartib-taomillari, davlat organlari va fuqarolik jamiyati institutlari bilan
hamkorligi belgilanmoqda. Shuningdek, Bola huquqlari bo’yicha vakilning bolaga
nisbatan qiynoqqa solish va boshqa shafqatsiz, g’ayriinsoniy yoki qadr-qimmatni
kamsituvchi muomala hamda jazo turlarini qo’llashning oldini olishga doir
faoliyati alohida moddada keng tarzda bayon etilmoqda.
Keyingi vaqtlarda bolalar bilan bog’liq huquqbuzarliklar, bolaga qarshi
jinoyatlar uchrayotgani sir emas. Ushbu holatlarda bolaning huquq va qonuniy
manfaatlarini himoya qilishning kafili bo’lishi nuqtai nazaridan Bola huquqlari
bo’yicha vakilning tergovga qadar tekshiruvni amalga oshiruvchi organ,
surishtiruv, dastlabki tergov organlari, prokuratura va sud bilan hamkorligi ham
belgilab qo’yilmoqda.
Umuman olganda, mazkur qonun loyihasining qabul qilinishi bolalarning
huquqlari va erkinliklarini himoya qilish kafolatlarini yanada mustahkamlaydi. Eng
muhimi, bolalar huquqlarini amalga oshirish sohasidagi islohotlarni to’ldiradi,
himoyaga eng muhtoj bolalarga g’amxo’rlik ko’rsatishga asos bo’ladi.
42

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga
quramiz. — Toshkent: O’zbekiston NMIU, 2017. – 488 b.
2. Mirziyoyev SH. Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy
bahodir. Toshkent: O’zbekiston, 2018. – 512 b.
3. O’zbekiston Pespublikasining Konstitutsiyasi. – Toshkent: O’zbekiston, 2020.
– 80 b.
4. O.A. Tadjibayeva, N.K. Ramazonova “Inson huquqlari”. Darslik. -Toshkent -
2019
5. Odilqoriyev X.T., “Davlat va huquq nazariyasi”. Darslik. Toshkent<<Adolat>>
2018
6. Qodirova.F. “ Bola huquqlari to’g’risidagi Konvensiya ” . Bolalarni huquqlari
bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Milliy markazi, 2013
7. Bolalarni himoya qilish. Parlament a’zolari uchun qo’llanma. T.: YUNISEF,
Inson huquqlari bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Milliy markazi, 2006
8. Bola huquqlari. / Yuridik oliy o’quv yurtlari uchun darslik // Prof.G’.
Abdumajidov tahriri ostida. -T.: TDYuI nashriyoti, 2008. - 240 bet.
9. Bola huquqlari monitoringi. O’quv-uslubiy qo’llanma /Mas’ul muharrir A.X.
Saidov. -T.: Inson huquqlari bo’yiyaa O’zbekiston Respublikasi Milliy markazi,
2011.
10. “Bola huquqlarining kafolatlari to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi
Qonuniga sharhlar» / Mas’ul muharrir A. X. Saidov - Toshkent: Inson huquqlari
bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Milliy markazi, 2008 - 135 b.
11. Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi va O’zbekistonda inson
huquqlarini himoya qilish milliy tizimi /Mualliflar jamoasi: A. Saidov, F.
Bakayeva, K. Arslanova va boshq. Mas’ul muharrir A. X. Saidov. -T.:
“O’zbekiston”, 2010.
12. Muminov A., Tillabayev M. Inson huquqlari. Darslik. - T .; JIDU, 2010.
13. Muminov A., Tillabayev M. Inson huquqlari. Darslik. 2 nashr. - T .; Adolat,
2013. 10.
43

Bola huquqlari kafolatlari

Sotib olish