Bola tarbiyasida oilaning o’rni - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	315.8KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	11 Mart 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

102 Sotish

Bola tarbiyasida oilaning o’rni

Sotib olish

BOLA TARBIYASIDA OILANING O’RNI
Mundarija
K irish ………………………………………………………………………. ...2
I. BOB . Maktabgacha ta’lim tashkiloti va oila hamkorligi
1.1Oila - davlat va jamiyat ardog’ida …………………………….…………5
1.2 Bola tarbiyasida oila, maktab va mahallaning tutgan o’rni...................14
II Maktabgacha ta’lim tashkilotining ota-onalar bilan hamkorlikdagi ishining
mazmuni va usullari.
2.1. Tarbiyachining oilani borib ko’rishi ………………….
………………..28
2.2. MTTning ota-onalar bilan ishining yillik rejasi umumiy majlislar ….37
Xulosa va takliflar ……………………………………………………… ........... 39
Foydalanilgan adabiyotlar ……………………………………………..… ……40

Kirish
Mavzuning dolzarbligi O’zbekiston Respublikasi Prezidenti
Sh.M.Mirziyoevning 2017 yil 30 sentyabrdagi “Maktabgacha ta’lim tizimi
boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PF-5198-sonli
Farmoni hamda 2017 yil 9 sentyabrdagi “Maktabgacha ta’lim tizimini tubdan
takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-3261-sonli Qarori qabul qilindi.
Shuningdek, Maktabgacha ta’lim vazirligining 2018 yil 18 iyundagi 1-MH sonli
“O’zbekiston Respublikasining Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga
qo’yiladigan davlat talablari”, “Ilk qadam” maktabgacha ta’lim muassasasi Davlat
o’quv dasturi va boshqa me’yoriyhuquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni
amalga oshirishga oid ushbu me’yoriy hujjatlar o’ziga xos ahamiyat kasb etsada,
bola avvalo, oilada sog’lom ijtimoiy-ma’naviy muhitda shakllanib tarbiya topadi.
Sog’lom ijtimoiy muhitda tarbiyalangan yosh avlod Vatan ravnaqi uchun o’z
hissasini qo’sha oladigan, jamiyat manfaatini o’z manfaati bilan mutanosib olib
boradigan inson bo’lib yetishadi. Buning uchun esa, o’sha sog’lom avlodni
tarbiyalaydigan, har jihatdan sog’lom, mustahkam bo’lgan oilani vujudga keltirish
kerak. Ana shunday oilalarda bolalarni ma’naviy barkamol qilib tarbiyalashda
milliy va umuminsoniy qadriyatlarimizni o’rni beqiyosdir. O’zbek xalqining ana
shunday umuminsoniy qadriyatlar xazinasiga qo’shadigan hissasi o’z madaniyatiga
xos xususiyatlarini muntazam ravishda takomillashtirib borish bilangina amalga
oshiriladi. Ma’lumki, “oila” va “maktabgacha ta’lim” tushunchalari bir-biri bilan
uzviy bog’liqdir. Bu bog’liqlik maktabgacha ta’limning oilalarsiz mavjud
bo’lmasligini hamda o’z navbatida oilaning jamiyat tarkibida vajudga kelishida va
yashovchanligida ko’rinadi. Oila hamda maktabgacha ta’lim o’rtasidagi ijtimoiy
munosabatlar ikki tomonlama aloqadorlik munosabatiga ega. Maktabgacha ta’lim
taraqqiyotining rivoji ham ana shu oilalarning ijtimoiy-iqtisodiy va ma’naviy
qiyofasining shakllanganlik darajasiga bog’liqdir. O’sib kelayotgan yosh avlodni
barkamol hamda komil inson etib tarbiyalash xalqimizning azaliy orzusi bo’lib,

farzandlarni ma’naviy-axloqiy, milliy, madaniy, tarixiy an’analariga hamda
umumbashariy qadriyatlariga asoslanib, zamonaviy insonni shakllantirish
maktabgacha ta’lim tizimida, ota-onalar oldida turgan eng asosiy ma’suliyatli
vazifalardan biri sanaladi. Oila bu – sharqona turmush tarzimizning o’ziga xos
tizimidir. Bu – insonning jamiyat hayotiga uzviy singib, ijtimoiy munosabatlar
ishtirokchisiga aylanishda muhim vositadir. Oila – jamiyatning muqaddas tarbiya
makonidir. Insonning oilada shakllangan iymon-e’tiqodi, odobi, mahalla muhitida
yanada yuksalib, xalq irodasi, o’zaro totuvlik va hamkorlik rishtalari bilan
uyg’unlashib, maktabgacha ta’lim tizimi jamiyatda sog’lom munosabatlardagi
muhim bog’lovchi vosita bo’lib xizmat qiladi. Tarbiyalashga xolisona yondashish,
ulardan ijtimoiy, tarbiyaviy masalalarni hal etishda samarali foydalanish,
maktabgacha ta’lim tizimida sog’lom turmush tarzini shakllantirish va unda
yoshlarning ishtirokini ta’minlash hozirgi kunda ko’plab dolzarb muammolarni hal
etib, shubhasiz yoshlarni mustaqil O’zbekistonga munosib fuqarolar bo’lib voyaga
yetishiga yordam beradi. Maktabgacha ta’lim tashkiloti va tarbiya sohasiga
e’tiborni kuchaytirish, bu borada hukumatimiz tomonidan qabul qilingan qonun va
hujjatlar hamda normativ ko’rsatmalarni samarali bajarish uchun oila va
Maktabgacha ta’lim tashkiloti hamkorligi faoliyati o’ziga xos pedagogik tizim,
uslub va shakllarga ega bo’lishi zarur. “Bu muqaddas zaminda yashayotgan har bir
inson o’z farzandlari baxtu- saodati, faz-lu kamolotini ko’rish uchun butun hayoti
davomida kurashadi, o’zini ayamaydi. Bola tug’ilgan kundan boshlab oila muhitida
yashaydi. Oilaga xos an’analar, qadriyatlar, urf-odatlar bola zuvalasini
shakllantiradi. Eng muhimi, farzandlar oilaviy hayot maktabi orqali jamiyat
talablarini anglaydi, his qiladi”.
Bugungi kunda oila muhiti farzand tarbiyasida eng muhim va dastlabki bo’g’in
hisoblansa-da, u shaxsni to’liq tarkib toptira olmaydi. Ana shunda maktab va
jamoatchikka ehtiyoj seziladi. Bola maktabga kelgunga qadar ham, maktabda
o’qish davrida ham, asosan, oilada tarbiyalanadi. Oila davlatning asosiy
kurtagi sifatida bolalarning dunyoqarashi, xulqi, didiga ta’sir ko’rsatadi. Oila

a’zolarining ma’naviy birligi yoshlarni har tomonlama kamol toptirishning
dastlabki va asosiy omillaridan biri hisoblanadi.
Oilada kundan-kun kamolga yetib borayotgan farzand atalmish ne’mat, eng avvalo,
shu oilaning azaliy qadriyatlariga, urf-odat va an’analariga to’la amal qilmog’i,
qolaversa, ota-onaning o’zi farzandiga ibrat bo’la olishi lozim.
Kurs ishining maqsadi. Ota – onalar jamoatchiligi va ularning ish faoliyatini
o’rganish .
Kurs ishining vazifasi:
1. Mavzuga oid ilmiy xuquqiy - normativ manbalarni o’rganish taxlil q ilish va
umumlashtirish .
2.. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarda Ota – onalar jamoatchiligi va ularning ish
faoliyatini qay tarzda tashkil etishni kuzatish.
3. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarda Ota – onalar jamoatchiligi va ularning ish
faoliyatining nazariy-amaliy jixatlarini o’rganish.
4.Kurs ishi materiallari doirasida tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishining predmeti: Ota – onalar jamoatchiligi va ularning ish faoliyatini
o’rganish .
Kurs ishining metodlari: Mavzuga oid normativ meyoriy , xujjatlarni o’rganish ,
pedagogik taxlil q ilish , so’rov , anketa .
Kurs ishining obyekti :. Denov tumani 19-sonli maktabgacha ta’lim tashkiloti
Kurs ishining metadalogik asoslari: O’zbekiston Respublikasi prezentining
“2017-2021 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-
tadbirlari to’g’risida”gi PQ-2707-sonli Qaror, “Maktabgacha ta’lim tizimi
boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PF-5198-sonli
Farmoni , “O’zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini
tashkil etish to’g’risida”gi PQ-3305-sonli qaror .

I.BOB. Maktabgacha ta’lim muassasasi va oila hamkorligi
1.1 Oila - davlat va jamiyat ardog’ida
Darhaqiqat, shaxs shakllanishida oilaning roli katta. Aqlan yetuk, axloqan
pok, jismonan baquvvat farzandlar namunali oilalarda kamol topadilar. Shuning
uchun ham oilada sog’lom muhitni vujudga keltirish va uni mustahkamlash
umumdavlat ahamiyatga molik masaladir. Chunki ijtimoiy hayotda yuz beradigan
barcha o’zgarishlar, ya’ni undagi yetuk va kamchiliklar, murakkabliklar va
ziddiyatlar oilada o’z aksini topadi. Shunga ko’ra oila va oilaviy tarbiya masalalari
har doim ham dolzarb muammo bo’lib kelgan va shunday bo’lib
qoladi.Respublikamizda 1998-yil - "Oila yili" deb e’lon qilinishi munosabati bilan
qabul qilingan Davlat dasturini hayotga joriy etish natijasida oilaviy
munosabatlarning huquqiy asoslari takomillashtirildi, "Oila kodeksi"ning yangi
tahriri, bir qator qonunchilik va me’yoriy hujjatlar qabul qilindi. Oilaning moddiy
farovonligini ta’minlashga qaratilgan zarur shart- sharoitlar yaratildi. Kam
ta’minlangan, serfarzand oilalarni qo’llab-quvvatlash ishlarini davlat o’z
zimmasiga oldi. 1999 yil mamlakatimizda "Ayollar yili" deb e’lon qilinishi
munosabati bilan jamiyatda xotin-qizlarning mavqeyini yanada oshirish, turmush
sharoitlarini yaxshilash uchun barcha davlat va nodavlat tashkilotlarni
birlashtirildi. Shu yildan boshlab (1999) ayollarga ularning istaklariga binoan
hamda qonunda belgilangan mehnat staji bo’lgan taqdirda 54-yoshdan pensiyaga
chiqish huquqi berildi.3yoshgacha bolasi bo’lgan ayollar byudjet hisobidan
moliyalashtirilgan muassasa va tashkilotlarda ishlayotgan bo’lsalar, ular uchun ish
haqining to’liq miqdori saqlangan holda ish vaqtini haftasiga 35 soatdan
oshmaydigan muddati belgilandi. Ayollar yili munosabati bilan qabul qilingan
davlat dasturi mamlakatimizda yashayotgan ayolning hayotiga ijobiy ta’sir
ko’rsatmoqda. Respublikamizda 2000-yil "Sog’lom avlod” yili deb e’lon qilindi.
2000-yilda amalga oshiriladigan ishlar "Oila”, "Ayollar yili"dagi chora-

tadbirlarining mantiqiy davomi bo’lib, onalar va bolalar salomatligini
mustahkamlash, sog’lom avlodni shakllantirish yuzasidan ko’plab ijobiy
natijalarga erishildi.
yoshlarni turmush qurishdan avval tibbiy ko’rikdan o’tkazish amaliyoti hayotga
joriy qilindi.nogironlikning oldini olish maqsadida respublikamizning barcha
hududlarida homilador ayollar va chaqaloqlarni skrining ko’rigidan o’tkazish
yo’lga qo’yildi.bolalar organizmida yod tanqisligi oqibatida kelib chiqadigan
kasalliklarni oldini olish bo’yicha chora-tadbirlar ishlab chiqildi va amalga
oshirilmoqda.Respublikada yosh avlodni ma’naviy jihatdan barkamol qilib voyaga
yetkazish maqsadida turli mazmunlarda ko’rik- tanlovlar o’tkazilib
kelinmoqda.Birinchi chaqiriq O’zbekiston Respublikasi Oliy majlisining XI
sessiyasida qabul qilingan "Oila kodeksi” sharqona va umuminsoniy axloq
normalari mushtarakligida shakllangan, farovon oilalarning manfaatlarini
ta’minlashda muhim huquqiy poydevor bo’ladi. Konstitutsiyaga binoan, "Onalik
va bolalik davlat tomonidan muhofaza qilinadi (65-modda).Bolaga oilada yaxshi
tarbiya berish bola hayotining dastlabki davrlaridan boshlaboq, ota-ona oldida
turgan asosiy maqsad va vazifalardir. Ya’ni ota-ona uchun ham qarz, ham farzdir,
oila bolaga ta’sir ko’rsatadi, uni atrofidagi hayotga moslaydi.Jamiyatda esa tarbiya
faqat ota-onaning shaxsiy ishigina bo’lib qolmasdan, balki ularning ijtimoiy burchi
hamdir. Ma’lumki shaxsning qadriyati uning jamiyatdagi tutgan o’rni bilan
belgilanib, ko’p jihatdan uning tarbiyasiga bog’liq bo’ladi. Shu sababli ota-ona o’z
bolalarining tarbiyachisi hisoblanadi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida ota-
onalarning ishtiroki o’qituvchi va bolalar uchun ham juda yaxshi natijani olib
keladi. Maktablarning qo’shma boshqaruvidan ota-onalar bir-birining farzandlarini
huddi o’zinikiday his qilishadi. Ota-onalar har bir sohalarda qatnashishi,
boshqaruv, tashkiliy ishlar malakali o’qituvchilar tomonidan qo’llab-quvvatlanadi.
Ushbu qo’llab quvvatlash maktabgacha bo’lgan bolalarni hayotning har bir jabha-
larida zehnli, bilimga kuchli qilib tarbiyalashda yordam beradi. Maktablarda fanlar
bolalarni o’zlarining akademik bilimlarini ijtimoiy, ruhan va jismonan sinfonalarda

oshirib borish uchun mo’ljallangan. Bu esa kichik yoshdan, ya’ni 1 yoshdan 5
yoshgacha bo’lgan bolalar uchun imkoniyatdir. O’qituvchi ularga sa’nat, mahorat,
musiqa va boshqa fanlarni o’rgatadi.
Maktabgacha ta’lim o’quvchilari o’zlarining qiziqishlariga qarab xatolarni
to’g’rilash va hissiyotlari bilan o’zlarini so’zlari orqali bog’lanish o’rgatiladi.
A. S . M aka r enkon i ng f i k r i cha, o ’ q i t uvchi m u l oq o t i h u r m a t va t a l ab c han li kka
a s o s l angan m uno s abat s hak l i da b o ’ li s h i l oz i m . V. D . Suxo m li n s k i y o ’ q it uvc h i n i ng
" … m ak t ab hov li s i da gap i r gan har b i r s o ’ zi pux t a o ’ y l angan, aql va
m u l o haz a l a r ga boy, m a ’ l u m b i r t a r b i yav i y m a q s adga qa r a til gan b o ’ li s h i
ke r ak " , - d e b t a ’ k i d l ay d i . O ’ q it uvch i n i ng har b i r s o’ zi o l im n i ng f i k r i cha,
na f aqat o ’ qu v chi qu l o g ’ i ga ay t i l ad i , ba l ki un i ng qa l b i ga ham qa r a til gan b o ’ li s hi
s ha rt . U m u m an, il g ’ or o ’ q it uvch i l a r n i ng f i k r i cha, t a ’ l i m va t a r b i y a f aqat
o ’ q it uvc h i va o ’ quvch i n i ng o ’ z a r o ha m ko r li k poz it s i ya s i a s o s i dagi m u l oqot
j a r a yo n i da qu r il a d i .
Pedagog va p s i xo l og o li m l a r n i ng k o ’ p y il l i k i l mi y i z l an i s h l a r i , kuza t i s h l a r i va
il m i y t a j r i b a l a ri g a a s o s l angan ho l d a o ’ q it uvch i l a r n i ng r ahbar s i f a t i da s i nf
j a m oa s i n i bo s hqa ri s h i da q o ’ l l ayd i gan m u l oqot u s l ub l a r i quy i da g i cha t av s i f l anad i :
A v t o r it ar u s l ubda f ao l i yat k o ’ r s a t uvchi o ’ q it uvc h il a r .- o ’ zi yakka ho l da gu r uh
f ao li ya t i n i n g y o ’ n a li s h l a r i ni be l g i l a y d i ; o ’ zi o ’ quvch il a r ga k o ’rs a t m a l ar va
buy r uq l ar be r ad i ; t a ’ l i m- t a r b i ya v i y j a r ayonga j avobga r l i kni o ’ z z i m m a s i ga o l ad i ;
o ’ quvch il a r n i ng unga s o ’ z s i z b o ’ y s un i s h i n i d a ’ vo q il ad i ; qa t t i q i n t i z o m a s o s i da i s h
o l i b bo r ad i ; t op s h i r i q l a r n i ng t o ’ li q ba j a ri l i s h i n i t a l ab q il ad i ; gap qay t a r gan, f i kr
b il d i r g a n o ’ quvch i ni yoq ti r m ayd i ; ay t gan t a s hakku r i ham buy r uqdek ch i qad i ,
s o ’ z l a r i qa t t i q va q o ’ po l ; o ’ quvch il a r ga b i r o r m ua mm oni t o ’ li q t u s hun t i r m a s dan
t a l ab q i l ad i . O ’ q i t uvchi m u l oqo t i n i ng u s hbu u s l ubda bo s hqa ril i s hi s i nf j a m o a s i n i
t a r qoq l i kka, ha mji h a t li kn i ng buz i l i s h i ga o li b ke l ad i .
D e m ok r a ti k u s l ubda f ao l i yat k o ’ r s a t uvchi o ’ q it uvc h i l a r .- pedagog i k f ao li ya t da
s i n f j a m oa s i n i ng f i kr - m u l ohaz a l a ri ga t ayan i b t a ’ l i m t a r b i y av i y i s h l a r ni t a s h k i l
e t ad i ; s i nf j a m o a s i n i ng t a s habbu s i n i m a ’ qu ll ayd i , r i vo j l an t i r ad i , o ’ quvch i l a r n i ng

e r k i n f i kr b il d i r i s h l a r i ga i m kon i y a t ya r a t ad i ; m u l oq o t j a r ayon i da o ’ quvch i l ar f i k r -
m u l o h az a l a ri n i i noba t ga o li b, pe d agog i k f ao li ya ti da qo ’ ll ay d i ; m u l oq o t ga
k i r i s h i s h n i ng a s o s i y s hak l l a r i : il t im o s , m a s l ahat be ri s h, s a mi m i y m uo m a l a.
L i be r al u s l ubda f ao li y a t k o ’rs a t u vchi o ’ q it uvc h il a r .
- t a s habbu ss i z, e s ki qo li pda p e da g og i k f ao li y a t o li b bo r ad i ; s i n f j a m oa s i n i ng
t a r b i ya v i y fao li y a ti ga a s l o a r a l a s h m ayd i ; t a ’ l i m - t a r b i yaga o i d m ua m m o l a r ga
yuzaki qa r ab ch i qad i ; o ’ z m u s t aq i l f i k r i g a ega e m a s , j avob g a r li kdan o ’ z i n i o li b
qochad i ; o ’ quvch il a r ga be r i l gan t op s h i r i q l a r n i ng na t i j a l a r i b i l an q i z i q m ay d i ;
o ’ quvch il ar ke l a j a g i ga, t aqd i r i g a e ’ ti b o rs i z, be g ’ am qa r ayd i ; o ’ z pedagog i k
f a o li y a ti g a s ovuqqon li k b il an m uno s ab a t da b o ’ l a d i .
O ’ q it uvch i n i ng o ’ quvch il ar b il an m u l oqo t i s a m a r a l i b o ’ l i s hi uchun
s uhba t do s hni o ’ z i ga m oy i l q i l i b o li s h za r u r . O ’ za r o m oy i l li kka e r i s h i s h uchun
a m a l da q o ’ ll a n i l i b ke li nad i g an b i r qa t or m u r akkab b o ’ lm agan pedago g i k t a ’ s i r
e t uv c hi u s u ll a r dan f oyda l an i l ad i . U l a r n i ng eng m uh i m l a r i o ’ quvc h i i s honc h i ni
qozo n i s h h a m da t a ’ s i r e ti s h va m a ’ qu ll a s h u s u ll a r i d i r .
Is honch i n i qo z on i s h u s u l i o ’ quvch il ar b il an m u l oqot a s o s i da
t a ’s i rko ’rs a t i s h n i ng yuqo r i s a m a r a be r a d i gan u s u li d i r . U o ’ quvchi ong i ga
qa r a til gan b o’ li b, i d r ok q i l i s h o r qa l i o ’ quvch i l ar i s h o nch i ni qozo n i s h n i va u l a r n i ng
r oz il i g i ni naz ar da t u t ad i . Is honc h i ni qozo n i s h da l i l l a s h, i s bo t l a s h o r q a l i o l i b
bo r i l ad i . Is hon c h i ni qozon i s h u s u l i m u l oq o t da s t u r i s i f a t i da da r s dan t a s hqa r i
j a r ayon l a r da, o ’ quvchi b il an yakka ho l da s uhba tl a r da, m a ’ nav i y - t a r b i y av i y
s oa tl a r da qo ’ l l a ml a d i . Is hon c h i ni qozon i s h u s u l i yo r da m i da o ’ q it uvc h i
o ’ quvc h il a r n i ng dunyoqa r a s h i n i s hak ll a n t i r a d i , u l a r da o ’ z- o ’ z i ni t a r b i y a l a s hga
n i s b a t an j avob g a rli k h i s s i n i o ’s t i r ad i . Ta ’s i r e t i s h va ma ’ qu ll a s h u s u l i
m u l oqo t n i ng u m u mi y j a r ayo n i d i r . I kki s uhba t do s hn i ng b i r - b i r l a ri ga t a ’ s i r
ko ’rs a t i s h l a ri , t a r b i yav i y m aq s ad n i m a ’ qu l l a t ti r i s h vo s it a s i s i f a ti da o ’ z i ga xos
xu s u s i ya t i s hundan i bo r a t k i , u s hbu u s ul vo s it a s i da o ’ q it uvc h i o ’ quvchi r u h i ya t i ga

va xu l q - a t vo r i ga t a r b i yav i y m aq s adni k o ’ z l ab s ez i l a r s i z r av i s hda p s i xo l o g i k t a ’s i r
k o ’rs a t a d i . O ’ quvchi p s i x i ka s i da nazo r a t s i z k i r ad i . U s hbu u s ul m u l oqot j a r ayo n i da
o ’ q it uvc h i o ’ quvch il a r da ax l o q i y - i r odav i y h i s l a tl a r n i f aol t ako m i ll a s h t i r ad i .
O ’ q it uvchi xu s h m uo m a l a li g i , m u o s ha r at odob i n i ng chek si z qud r a t i b il an
o ’ quvch i l ar p s i x i ka s i n i ng a ng l an m agan q i rr a l a r i ga pedago g i k t a ’s i r e t ad i ,
o ’ q it uvc h i va o ’ quvch i n i ng yaq i n d an m u l oqo t da b o ’ l i s h i n i , b i r - b i r l a r i ga
i s honch i n i , t op s h i r i q l a r ni m a ’ qu l l ab vaq ti da b a j a ri s h uchun j avobga r li k h i ss i n i
s hak l l an t i r ad i . T o s h D PU dok t a r an t i M .H a m da m ova u z l uk s i z t a ’ l i m ti z i m i
j a r ayo n i da ba r ka m ol s hax s n i s hak ll a n ti r i s h j a r ayon i n i quy i dag i c ha q o ’ ll a s h n i
t av s i ya e t ad i : M ak t a b gacha t a ’ l i m m ua ss a s a l a r i da: B unda t a r b i yac h il a r dan
bo l a l a r ga ona l a r cha m e h r be r i s h l a r i , u l a r ga m un t az a m r av i s hda m uhabb a t
k o’ rs a t i s hni a s o s i y m aq s ad q i li b q o’ y i s h l a r i s ha r t . T a r b i yach i l ar kunda li k va y il l i k
r e j a l a ri da ba r k a m ol s hax s ni s hak l l an ti r uvchi m aq s ad va vaz i f a l a r ni a l o h i da
t a ’ k i d l ab, b a j a r i l ad i gan i s h l a r n i b ayon e ti b b o r i s h l a r i s ha r t . O da t da, t a r b i yach i l ar
o ’ z r e j a l a r i a s o s i da o ’ zbek xa l q e rt ak l a ri d an keng f oyda l an i b ke li s ha d i .
E r t ak l a r i da g i yax s h i li k va yo m on li k, m e h r i bo n li k, r a h m d i l li k va t o s hbag ’ i r l i k,
ezgu l i k va yovuz li kn i ng o ’ z a r o f a r q l a r i m az m u n - m oh i y a t i n i k i chk i n t o y l a r ga
ye t ka z i b be ri s hga ha r akat q il ad i l a r . Shun i ngdek, e rt ak q ah r a m on l a r i n i ch i z i s h,
ya s a s h, m u s i q i y ohang l a r n i e s h i t i s h, r aqs va bo l a l ar q o ’s h i q l a ri ni o ’ r ga t i s h ham
s hu bo s q i chn i ng t a r b i ya v i y q i s m i s ana l a d i . U m u mi y o ’r t a t a ’ l i m m ak t ab l a ri n i n g
ba s h l ang ’ i ch s i n f l a r i bu 7 - 11 yo s h l i bo l a l ar b o ’ l i b, oda t da, u l ar j uda q i z i quvchan,
o ’ y i nqa r oq, quvnoq va d i qqa t s i z r o q d i r . B u bo l a l ar m ak t ab o s t ona s i ga qadam
q o ’ ygan kundan bo s h l ab s avodxon li k da r a j a s i da f aqa t g i na u s t oz i n i ng s o ’ z i ni s o ’ z
deb t an o l ad i . U l a r n i ng f i k r i ni o t a - ona l ar ham o ’ zga rt i r i s h l a r i m u s hku l . B u
yo s hdagi o ’s m i r l a r ni y il dan y il ga a t r of m uh it g a, voqea l a r ga q i z i q i s h i o r ti b bo r ad i .
U l ar k o ’ p r oq o ’ z l a r i q i z i qqan i s hni ka t t a l a r dan ya s h i r i n c ha ba j a ri s h g a ha r akat
q il i s had i . Y o l g ’ on s o ’ z l a s h, q il gan ayb i n i ya s h i r i n va k a tt a l ar o l d i da o ’ z i n i aq l i
r a s o q ili b k o ’rs a ti s h ga u r i n i s h ad i . B u yo s hdagi bo l a l a r n i ng ba r ka m o lli k da r a j a s i n i
o s h i r i b bo r i s h uchun ba r cha o ’ q it uvc h i- m u r abb i y l a r , o t a - ona l a r , m aha l l a - ko ’ y,

nazo r at i n s pek s i y a s i ha m ko r l i g i da t a r b i ya v i y i s h l a r ni y o ’ l ga q o ’ y i b b o r i l m o g ’ i
l oz i m . B o l a l a r ni t e a t r , m uzey l a r ga o l i b boo r i s h, a s o s an, m ak t ab z i m m a s i da qo l gan.
A mm o s hunga ya r a s ha o t a - ona l ar “ B ugun t ea t r ga bo r i b s an, n im a k o ’r d i ng, n im ani
t u s hund i n g ” deb, be s h daq i qa vaqt s a r f l a s h o t a - ona l a r n i ng vaz i f a s i d i r . M a ’ l u m k i ,
o il ada g i yoki m a k t ab d agi n i zo l a r oq i ba t i da yoxud bo l a dunyoga ke lm a s i dan o l d i n
b o l a l a r d a nuq s on l ar va ka s a l l i k l ar yuzaga k e l ad i .
B o l a li k dav r i dagi har qanday ka s a lli k a s ab f ao li ya t i n i ng q o ’ zg ’ a l i s h va
t o r m oz l a n i s h j a r ayon l a ri n i o ’ zg ar t i r i b yubo r a d i . Shun i ng uchun onan i ng
ho mil ado r li k dav r i dan bo s h l ab bo l an i ng r uh i y s a l o m a tli g i ni s aq l a s h cho r a l a r i
k o ’r i l i s hi ke r ak. H o mil ador ayol a s ab ti z i m i ga s a l b i y t a ’ s i r k o ’r s a t uvc h i
o mi l l a r d an o ’ z i ni s aq l ay o l s a, r uhan t e ti k bo l a t u g ’ ad i . Shun i ng uchun unga r uh i y
s o g ’ l o m m uh i t y a r a ti b b e r i s h l oz i m . Shu m a s a l aga o i d b i r mi s o l ke lti r a mi z.
U y i da yo l g ’ i z qo l gan ho mil ador ayol ze ri kkan i dan f aqat p i an i noda o ’ z i ga yoqqan
b itt a kuyni cha l a r ekan. B o l a t u g ’ il gan i dan s o ’ ng x uddi s hu kuy cha l i n s a g i na
t i nch ux l ar ekan. R i vo j l an i s hn i ng j i dd i y dav r i ni o’ r gan i s h uchun nu t qn i ng
s hak ll a n i s h j a r ayon i n i mi s o l q ili b o li s h m u m k i n. M a ’ l u m k i , nu t qni ega l l ab o li s h
qob ili y a t i va q t nuq t ayi naz a r i dan c h ega r a l angan. I n s on hayo t i n i ng da s t l a bki
dav rl a r i da nu t qni t a ’ m i n l ab be r uvchi j a r a yon bo s hqa yo r da m chi m exan i z ml a r
b il an m u s t ahk a ml a n i b bo r i l m a s a, nu t q f unk s i ya s i s o ’ n ad i . M a s a l an, vaq ti da
an i q l an m agan t ug ’ m a ka r li k nu t q r i vo j l an i s h i ga ka t t a s a l b i y t a’ s i r ko ’ r s a t a d i .
B unda nu t qni t a ’ m i n l ab be r uvchi s i s t e m a bo l a b i r yo s hga t o ’ lm a s dan buz il a d i .
B unday bo l an i ng key i ncha l i k og ’ zaki nu t qqa qo b i l i ya t i y o ’ qo l i b, f aqat i m o -
i s ho r a l a r ni t u s hunadi va im o- i s ho r a l ar b il an m a q s ad i ni a ti o f dag i l a r ga
t u s h un ti r a d i , xo l o s . A gar o g ’ zaki nu t q 4 - 5 yo s h l a r ga qadar ti k l an m a s a, nu t qn i ng
ke y i nch a li k r i vo j l an i s h i ka t t a s hubha o s ti da q o l ad i . B o s hqa f unk s i on a l s i s t e m a l ar
s h ak ll a n i s h i j a r ayon i d a ham ji d d i y dav r l ar m a v j ud b o ’ li b, b i r o n - b i r t a s hqi yoki
i chki s a l b i y t a’ s i r o s ti da s i s t e m a l a r a r o a l oqa xuddi s hu dav r da uz ili b ke ti s h i
m u m k i n. B unga qa tti q q o ’r quvdan s o ’ ng bo l ada nu t qn i ng b i r d a n y o ’ qo li s h i ni
mi s o l q ili b ke l ti r i s h m u m k i n. Y u qo r i da t a ’ k i d l angan i d ek s hax s n i ng

s hak ll an i s h i bo l a li k dav r i dan bo s h l anad i . O t a - onan i ng yo m on kay fi ya t i bo l ada
aks e t m a s l i gi ke r ak. B o s i q li k, m eh r i bon l i k, t a l abch a n l i k, aql b il a n t o ’ g ’r i
m un o s abat o ’ r na t i s h bo l ada a s ab va r uh i y buz ili s h l a r n i ng o l d i ni o l a d i .
K a tt a l a r n i ng j ah l do r li g i , b o ’ l a r- bo ’ lm a s ga bo l a n i koy i s h, unda a s a b -r uh i y
f unk s i ya l a r n i ng r i vo j l an i s h i ga s a l b i y t a ’ s i r k o ’rs a t a d i . N u t q r i vo j i an i s h i da r uh i y
f unk s i y a l a r n i ng b i r m a r o m da r i vo j l angan l i gi ka tt a a ha mi yat ka s b e t ad i . B o l ada
yoz m a nu t q m a r ka z l a r i n i ng s u s t r i vo j l angan l i gi s o ’ z l a r n i t o ’ g ’r i yo z i s hni
o ’r ga t i s hda q i y i nch i li k l ar t u g ’ d i rs a , o g ’ zaki nu t qn i ng ye ti s h m ovch i li gi o ’ q i s h va
s ana s hn i ng buz i l i s h i ga s abab b o ’I a d i . Qo ’ li da qa l a m ni t o ’ g ’ r i u s h l ay o lm a s li k e s a
ch i r oy l i yoz i s h va ch i z i s hni o ’ r gan i s hga xa l aq i t be r ad i . Shunday q ili b, mi ya
t uz i l m a l a r i n i ng b i r m a r o m da r i vo jl an i s hi o r ga n i z m n i ng s i n x r on r i v o jl a n i s h i ga
i j ob i y t a ’ s i r ko ’rs a t ad i . Shun i ng uchun i nd i v i dual r i v o jl a n i s h n i ng ji dd i y
dav rl a ri da kuza t i l ad i gan har qanday k a s a l li k o ’ z vaq ti da a n i q l a n i b, unga davo
q ili n i s hi g ’ oyat m uh i m m a s a l a h i s ob l ana d i . E ndi eng m u r akkab m ua mm o l a r dan
b i r i b o ’ l mi s h bo l a l a r da uch r ay d i gan g i pe r a k ti v s i nd r om haq i da s o ’ z yu r i t a m i z.
G i p e r ak ti v s i nd r o m , ayn i q s a, e rt a m ak t ab yo s h i dagi bo l a l a r da k o ’ p
kuza t il a d i . O t a - ona l ar bo l a s i n i ng bebo s h b o ’ li b qo l gan li g i , b i r j oyda o ’ ti r a
o lm a s li g i , gapga qu l oq s o lm a s li g i , q o ’ li da g i na r s a l a r n i hadeb t u s h i r i b yubo r i s h i ,
s e r gap l i gi va uni hech t a r b i y a l ab b o ’ l m ayo t ga n li g i dan s h i k oyat q i l i s had i . U l ar
ak s a r i yat ho l l a r d a bu bo l a l a r ni p s i xo l ogga k o ’rs a tm a s dan qa tti q t a r b i yan i ng t u r l i
y o ’ ll a r i ni i s hga s o l i b « m ay i b» q ili b qo ’ y i s ha d i . B o l a l ar ya s ha s h n i hay o t dan
o ’r gana d il a r . A gar bo l a t an q i d q ili nav e rs a, na f r a t l an i s hga, adova t da ya s ha s a,
t a j ovuzko r l i kka o ’r ganad i , m a s x a r a q ili n s a, u i nda m a s , oda m ovi b o ’ li b qo l ad i ,
hadeb t anq i d q ili nave r s a, u o ’ z i ni gunohkor h i s q ili b o ’s ad i . A gar s abr - t oqa t ,
xo t i ij a m l i k b il an o ’s t i r il s a, u bo s hqa l a r ni t u s hun i s hn i , m aq t a l s a, u mi nn a t dor
b o ’ lm o q li k n i o ’r ganad i . A gar bo l a v ij don i y li k va ha l o lli kda u l g ’ ay s a, u ado l a t l i
b o ’ l i s hn i , xav f s i z li kda ya s h a s a ha m da q o ’ ll ab- quv v a tl an s a, unda o ’ z kuch i ga
i s honch paydo b o ’ l adi va bo s hqa i n s on l a r ga i s hon i s h l oz im l i g i n i o ’r ganad i .
Gi p e r ak t i v bo l a l a r n i ng ak s a ri y a t i o ’ z t engqu r l a ri dan zeh n i o ’ t k i r li g i b il an a j r a l i b

t u r a d i . Shunday b o ’ l s a - da, u l a r n i ng nu t q i yax s hi b o ’ lm a s li g i , noz i k ha r aka t l ar t a l ab
q i l uvchi i s h l a r ni b a j a r i s h yoki yangi m a s h g ’ u l o t l a r n i o ’ z l a s h t i r i s h d a q i yna l i s h l a r i
m u m k i n. U l a r n i ng b a ’ z il a r i , u m u m an, r a s m s o li s hga n o ’ noq bo ’ l s a, bo s hqa b i r l a r i
( ayn i q s a, chap a qay l a r i ) j uda kuc h l i r a ss o m b o ’ l i s had i . Y uqo r i da s anab o ’ til g an
s im p t o m l a r n i ng 70 f o i zi an i q l ang a n bo l a l a r ga g i pe r a k ti v s i nd r o m t a s h x i s i
q o ’ y i l ad i . O il a a ’ zo l a r i n i ng bu n day bo l a l a r b il an t o ’ g ’ r i m uno s ab a t da b o ’ l i s hi j uda
ka tt a aha m i y a t ga ega. Gi pe r a k ti v bo l ad a gi o r ti qc h a im p u l s i v ha r a k a t l a r ni
pa s ay t i r i s h va u l a r ni b i r m a r o m ga k e lt i r i s h o t a - onadan ka tt a s a b r - t oq a t t a l ab q il ad i .
U l a r n i ng t a r b i y a s i da b i r t o m ondan ke r ak s i z q a tti qq o ’ l li k n i , i kk i nchi t o m ond a n e s a
o r ti qcha r ah m d i l l i km ka m a y ti r i s h ke r ak. Ps i x o l og l a r n i ng f i k r i cha, « Gi pe r a k ti v
s i n d r o m n i ng a s l s abab l a r i dan yana b i r i «no t o ’ g ’ r i t a r b i yad i r », dey i s had i . U l ar
og ’ i r n ev r o l og i k va s o m a t i k ka s a l l i k l ar b i l an xa s t a l ang a n, l e k i n g i pe r ak ti v
s i nd r om an i q l an m agan bo l a l a r ni bunga mi s ol q ili b k o ’r s a t i s had i . D e m ak, ti bb i y
t o m ondan s o g ’ l om b o ’ l gan bo l a l a r da ham g i pe r ak t i v s i nd r o m n i k o ’ p kuza t i s h
m u m k i n. Gi pe r ak t i v bo l a l ar n i davo l a s hda o t a- ona l ar f aol i s h t i r ok e ti s h l a r i va
quy i dagi m a s l ah a tl a r ga a m al q i li s h l a r i za r u r :
b i r i nch i dan , o t a - o n a bo l an i ng «y o m on q i l i g’ i dan» s o ’ ng j ah li g a e r k b e rm a s li gi
va uni u r i s h i b t a s h l a m a s li g i ke r ak. N im a b o ’ l ga n i ni an i q l ab, bo l ani q o ’ ll ab -
quvv a tl ab, xa t o s i n i t u s hun t i r i b be r i s hi l o z im . B a ’ zan bu s ha r t ham e m a s ,
chunki b i r or na r s aga i n t i l gan bo l a x a t o q il a d i . Shun i ng u c hun ham un i ng
i n t i l i s h l a ri n i r a g ’ b a t l an ti r i s h ke r a k ; i kk i nch i dan, o t a - ona bo l aga qa tti q
gap i r m a s li g i , za r da q ilm a s li g i va qo ’r q i ti s h l a r dan o ’ z i ni ti y i s h i , har
qanday ho l a t da ham uni ka m s i t m a s l i gi ke r ak.« Y o ’ q», « M u m k i n e m a s », « H a l i
m endan k o ’r a s an», « B as q il » ka b i i b o r a l a m i k o ’ p qo ’ ll a m a s l i k ke r ak. A ks ho l da
bo l aga bu s o ’ z l ar t a ’ s i r q i l m ay, uni о ’ j ar q ili b q o ’ yad i . B a ’ zi ho ll a r da bo l a
dep r e ss i yaga t u s h i b, gap i r m ay q o ’ yad i . uch i nch i dan, il o j i bo r i cha bo l aga a l oh i da
xona q ili b be ri s h va uni t u r l i na r s a l ar b il an boy i t i s h za r u r . B o l an i ng xona s i dagi
na r s a l ar ya l t i r oq va q i z i l r ang d a b o ’ lm agani m a ’ qu l . B o l ani uzoq davom e t uvchi

m u lt f i l m l ar va ka tt a l a r k o ’r uvchi k i no f i l m l a r dan a sras h ke r ak. T e l ev i zor yon i da
uzoq o ’ ti r i s h bo l an i ng a s abi va r uh i ya ti g a yo m on t a ’s i r ko ’rs a t a d i . Gi pe r a k ti v
s i n d r o m n i an i q l a s h va davo l a s h b o ’ y i cha b i r qancha ney r op s i x o l og i k t e s t l ar
m a v j ud. B u s i nd r o m ni dav o l a s hda t u r l i do r il a r dan ham f oyda l an i l ad i . Y u qo r i da
t a ’ k i d l angan i d ek s hax s n i ng s hak ll an i s h i bo l a li k dav r i dan bo s h l anad i . O t a -
onan i ng yo m on kay fi ya t i bo l ada aks e t m a s l i gi ke r ak. B o s i q li k, m eh r i bon l i k,
t a l abch a n l i k, aql b il a n t o ’ g ’r i m un o s abat o ’ r na t i s h bo l ada a s ab va r uh i y
buz ili s h l a r n i ng o l d i ni o l a d i . K a tt a l a r n i ng j ah l do r li g i , b o ’ l a r- bo ’ lm a s ga bo l a n i
koy i s h, unda a s a b -r uh i y f unk s i ya l a r n i ng r i vo j l an i s h i ga s a l b i y t a ’ s i r k o ’rs a t a d i .
N u t q r i vo j i an i s h i da r uh i y f unk s i y a l a r n i ng b i r m a r o m da r i vo j l angan l i gi ka tt a
a ha mi yat ka s b e t ad i . B o l ada yoz m a nu t q m a r ka z l a r i n i ng s u s t r i vo j l angan l i gi
s o ’ z l a r n i t o ’ g ’r i yo z i s hni o ’r ga t i s hda q i y i nch i li k l ar t u g ’ d i rs a , o g ’ zaki nu t qn i ng
ye ti s h m ovch i li gi o ’ q i s h va s ana s hn i ng buz i l i s h i ga s abab b o ’I a d i . Qo ’ li da
qa l a m ni t o ’ g ’ r i u s h l ay o lm a s li k e s a ch i r oy l i yoz i s h va ch i z i s hni o ’ r gan i s hga
xa l aq i t be r ad i . Shunday q ili b, mi ya t uz i l m a l a r i n i ng b i r m a r o m da r i vo jl an i s hi
o r ga n i z m n i ng s i n x r on r i v o jl a n i s h i ga i j ob i y t a ’ s i r ko ’rs a t ad i . Shun i ng uchun
i nd i v i dual r i v o jl a n i s h n i ng ji dd i y dav rl a ri da kuza t i l ad i gan har qanday k a s a l li k o ’ z
vaq ti da a n i q l a n i b, unga davo q ili n i s hi g ’ oyat m uh i m m a s a l a h i s ob l ana d i . E ndi
eng m u r akkab m ua mm o l a r dan b i r i b o ’ l mi s h bo l a l a r da uch r ay d i gan g i pe r a k ti v
s i nd r om haq i da s o ’ z yu r i t a m i z. B unday bo l an i ng key i ncha l i k og ’ zaki nu t qqa
qo b i l i ya t i y o ’ qo l i b, f aqat i m o - i s ho r a l a r ni t u s hunadi va im o- i s ho r a l ar b il an
m a q s ad i ni a ti o f dag i l a r ga t u s h un ti r a d i , xo l o s . A gar o g ’ zaki nu t q 4 - 5 yo s h l a r ga
qadar ti k l an m a s a, nu t qn i ng ke y i nch a li k r i vo j l an i s h i ka t t a s hubha o s ti da q o l ad i .
B o s hqa f unk s i on a l s i s t e m a l ar s h ak ll a n i s h i j a r ayon i d a ham ji d d i y dav r l ar m a v j ud
b o ’ li b, b i r o n - b i r t a s hqi yoki i chki s a l b i y t a’ s i r o s ti da s i s t e m a l a r a r o a l oqa xuddi
s hu dav r da uz ili b ke ti s h i m u m k i n. B unga qa tti q q o ’r quvdan s o ’ ng bo l ada
nu t qn i ng b i r d a n y o ’ qo li s h i ni mi s o l q ili b ke l ti r i s h m u m k i n. Ertaklaridagi
yaxshilik va yomonlik, mehribonlik, rahmdillik va toshbag’irlik, ezgulik va
yovuzlikning o’zaro farqlari mazmun-mohiyatini kichkintoylarga yetkazib

berishga harakat qiladilar. Shuningdek, ertak qahramonlarini chizish, yasash,
musiqiy ohanglarni eshitish, raqs va bolalar qo’shiqlarini o’rgatish ham shu
bosqichning tarbiyaviy qismi sanaladi. Umumiy o’rta ta’lim maktablarining
bashlang’ich sinflari bu 7-11 yoshli bolalar bo’lib, odatda, ular juda
qiziquvchan, o’yinqaroq, quvnoq va diqqatsizroqdir. Bu bolalar maktab
ostonasiga qadam qo’ygan kundan boshlab savodxonlik darajasida faqatgina
ustozining so’zini so’z deb tan oladi. Ularning fikrini ota-onalar ham
o’zgartirishlari mushkul. Bu yoshdagi o’smirlarni yildan yilga atrof muhitga,
voqealarga qiziqishi ortib boradi.
1.2 Bola tarbiyasida oila, maktab va mahallaning tutgan o’rni
B ugungi kunda o il a m uh i t i f a r zand t a r b i y a s i da eng m uh i m va da s tl ab k i
bo ’ g ’ i n h i s ob l an s a - da, u s hax s ni t o ’ li q t a r k i b t op ti r a o lm ayd i . A na s hun d a
m ak t ab va j a m oa t ch i kka eh t i yoj s e z il a d i . B o l a m ak t abga ke l gunga qad a r ha m ,
m a k t abda o ’ q i s h dav ri da ha m , a s o s an, o il ada t a r b i ya l anad i . O il a dav l a t n i ng
a s o s i y k u r t agi s i f a ti d a bo l a l a r n i ng du n yoqa r a s h i , xu l q i , d i d i ga t a ’s i r ko ’rs a t ad i .
O il a a ’ zo l a ri n i ng m a ’ nav i y b i r l i gi yo s h l a r n i har t o m on l a m a k a m ol t o p ti r i s h n i ng
da s t l abki va a s o s i y o m i ll a r i dan b i r i h i s o b l anad i . O il ada kundan - k un ka m o l ga
ye ti b bo r ayo t gan f ar zand a t a l m i s h ne ’ m a t , eng avva l o, s hu o il an i ng a z a li y
qad ri y a t l a ri ga, u r f - o d at va a n ’ a na l a ri ga t o ’ l a a m al q i lm o g ’ i , qo l ave r s a, o t a -
on a n i ng o ’ zi f a r zand i ga i b r a t b o ’ l a o li s h i l oz i m . B o l a l a r ni ba r k a m ol i n s on q i li b
t a r b i y a l a s hda m a k t abni o il a b i l a n m u s t ahkam bog ’ l a m ay t u r i b t a r b i ya s o h a s i da g i
bu t un i s h l a r ni m uva f f a q i ya t l i a m a l ga o s h i r i b bo ’ lm ay d i .
E s t e ti k, ax l oq i y va t a r b i yav i y s i f a tl ar kunda li k hayot eh ti y o ji ga ay l an i b, u l ar
o il a v i y ijt o m o i y t a r b i ya o r qa l i t a r k i b t op t i r il a d i va ka m ol t opad i . O il av i y t a r b i ya
m az m un i n i ng t a s h k i l e t il i s h i ga da s tl abki t a ’ s i r ni m a k t ab be l g i l ayd i .
B o l a yo s h li k dav ri da o il ada o l gan t a ’ l i m - t a r b i y a s i ni bu t un u m r i davo m i da
s aq l ab

qo l ad i . B o l a hayo ti ni a s o s i y q i s mi ni o il ada o ’ t kaz a d i , o ’ z i n i ng t a ’s i r kuch i ga
k o ’r a hech qanday t a r b i ya vo s it a s i o i l a b i l an be ll a s ha o l m ayd i . O il ada bo l a
s h ax s i ni a s o s l a r i t a r k i b t opd i r i l ad i , m ak t abga bo r gan d a e s a bo l a s haxs s i f a ti d a
s hak ll angan b o ’ l ad i . O il a bo l a l a r ga i j ob i y va s a l b i y t a ’ s i r e t i s h o mil i b o ’ l i s hi
m u m k i n. B o l a s hax s i ga ij ob i y t a ’ s i r e ti s h s hundan i bo r a t k i , o il ada bo l a g a eng
yaq i n i n s on l a r dan - o t a - ona - b uv i- buva- aka- opa l a r dan t a s hqa r i hech k i m u l a r dek
bo l ani yax s hi k o ’r i b, u haq i da qayg ’ u r m ayd i . Shu b il an b i r ga b o l a s hax s i n i
s hak l l an t i r i s hga, u l a r ga t a r b i ya be r i s hda o i l a s a l b i y t a ’ s i r ham ko ’rs a t i s h i
m u m k i n. O il ani o ’ z i ga xos t a r b i yav i y aha m i ya t i ni h i s obga o l gan ho l da, o il ani
b o l aga ij o b i y t a ’ s i r i ni o s h i r i b , s a l b i y t a ’ s i r i n i ka m ay t i r i s h za r u r . B un i ng uchun
e s a t a r b i y av i y aha m i ya t ga ega b o’ l g an, i chki o il a v i y i j t i m o i y - p s i xo l o g i k
o mi l l a r n i an i q be l g il a s h l o z im .
B o l ani t a r b i y a l a s h da a s o s i y s i o t a - o n a b il an b o l a o ’ r t a s i da q a l ban yaq i n li kka va
ax l oq i y bo g ’ li kka e ri s h i s hd i r . O t a - ona l ar hech qachon t a r b i ya j a r ayon i ni o ’ z
ho li ga t a s h l ab q o ’ y m a s! i g i ke r a k, ayn i q s a, ka tt a b o ’ l a bo s h l agan bo l ani o ’ z
ho li ga t a s h l ab qo ’ y m a s l i g i mi z ke r a k . B o l a o il ada b i r i nc h i hayo ti y t a j r i b a ni
o ’r ganad i , kuza t adi va o ’ z i ni t u r l i h i l vaz i ya t l a r da qanday t u ti s h ke r ak li g i ni
o ’r gan a d i . B i z bo l ani n im aga o ’r ga t s ak uni an i q, hayo ti y mi s o ll ar b i l an
m u s t ahk a ml a s h ke r ak, bo l a ka tt a l a r ni ay t gan gap l a r i a m a l da ham b i r x i l b o ’ li s h i ni
k o ’ r i s hi ke r ak ( m a s a l a n : agar bo l a har kuni o t a - ona s i t o m o n i dan yo l g ’ on gap i r i s h
m u m k i n e m a s l i g i n i e s h i t s a - yu, l ek i n o t a - ona o ’ z i s ez m agan ho l da s hunday
qo i daga r i oya q ilm a s a l a r , bo l a t a r b i ya s i da r z ke t ad i ) . H ar b i r o t a - ona
f a r z and l a r i da o ’ z l a ri n i ng d avo m ch i l a ri n i k o ’r a d i va a l ba t d a f a r zand l a r i n i ng
o ’ z l a r i xoh l agan i n s on b o ’ li s h l a r i n i xoh l ayd i l a r . A mm o ay ri m va z i y a tl a r da
o il ada nohu s h li k l a r , m o j a r o ha m da n i zo l ar ke li b c h i qadi va bu l ar o ’ z na v ba ti da
bo l a g a bevo s it a o ’ z i n i ng t a ’ s i r i ni k o ’ r s a t ad i . M o j a r o l i v a z i y a tl a r n i hal e ti s h
uchun quy i dag il a r ga r i oya q i li s h ke r ak.

O t a - ona l a r ni b i r i nc h i va z if a s i - u m u mi y qa r o r ga ke l i s h, b i r - b i r i n i
i s h o n ti r i s hd i r , agar o t a yoki ona b i r o r - b i r q a r o r ni q abul q i l i s hdan o l d i n i kk i nc h i
t o m o n ni f i k r i ni ham h i s obga o li s h i l oz i m .
O t a - ona l a r ni i kk i nc h i va z i f a s i - bo l a o t a - on a l a ri n i qa r a s h l a r i da
qa r s h i l i kni
ko ’r m a s li g i ke r a k, m ua mm o l a r n i a l oh i da m uhoka m a q i li s h za r u r . B o l a j uda t ez
ay t gan f i k r l a r ni o ’ z l a s h ti r a d i va o ’ z i ga xos ho l da u l a r dan f oyda l anad i . O t a - ona l ar
qa r or qabul q il i s hda b i r i nchi o ’r i nga o ’ z l a r i ni qa r a s h l a r i ni e m a s , ba l k i bo l aga
f o yda ke lt i r i s h n i о ’ y l a s h l a r i k e r ak va a l ba t d a k a tt a l a r va bo l a l ar o ’r t a s i da g i
m u l oq o t da quy i dag il a r ga a m al q i l i s h l o z im .
1. B o l ani qanday b o ’ l s a, s hunday h o l da qabul q il i s h ke r ak.
2. K a tt a l ar bo l a l ar k o ’ z i b i l a n m u a mm o l a r ga qa r a s h l a r i va u l a r n i
h o l a tl a r i n i q il i s h l a r i ke r ak. O t a - ona l ar f a r zan d l a ri n i , u l a r ni hech na r s aga
( hunuk l i g i , s h o ’ x li g i , epch i l e m a s li g i ga) qa r a m a s d an yax s hi k o ’r ad il a r . B o l a
qanday b o ’ l s a, s hunday li g i c h a qabul q ili na d i . A gar bo l a o t a - ona l a r ni xoh i s h va
i s t ak l a ri ga m os b o ’ l s a ya ’ ni yax s hi o ’ q i s a, a ’ l o xu l q l i b o ’ l s a, aga r da b o l a o t a -
ona l a r n i t a l aba l a ri ga j avob be rm a s a, bunda bo l a l a r n i o t a - ona l a r o ’ z l a r i dan
uzoq l a s h t i r ad i l ar va u l a r ni m uno s a b a tl a r i yo m on t o m onga o ’ zga r a bo r a d i . B u e s a
s e z il a r l i q i y i nch i li k l a r n i ke l t i r i b ch i q a r ad i , bo l a o t a - ona l a ri ga u l a r ni
m e h r i bo n li k l a ri g a i s hon m ayd i . A y r i m o i l a l a r da bo l a o t a - ona t o m on i dan u m u m an
qab u l q i l i n m a y d i . U l ar bo l aga n i s b a t an be f a r q b o ’ l ad il a r va uni o ’ z l a r i dan
i t a r ad i l ar ( m a s a l an: i chk i li kka be r il gan o il a ) . L ek i n yax s h i ti nch o il a l a r da ham
bo l aga n i s ba t an be f a r q l i k h o l a tl a r i uch r aydi ( m a s a l an: ku t i l m a gan f a r zandni
t ug ’ i li s h i , ona ch i r oy l i l e k i n q i zi x u nuk bu e s a onani g ’ a s h i ga t egad i ) .
O il ada bo l a n i t a r b i ya l a s hda uch r ayd i gan xa t o li k l a r ga aha m i yat q a r a t ad i gan
bo ’ l s ak u l a r t u r l i t u m and i r . U l ar o r a s i da keng t a r q a l gan l a r i dan b i r i o t a - ona l a r n i ng
xaddan t a s hqa r i ob r o ’ t a l a b li k l a ri , huk m r on li kka i n t il i s h l a r i d i r . B o l an i ng har b i r
qada m i nazo r a t o s ti ga o l i n s a, un i ng xu l q i dagi m u s t a q i l li k y o ’ q q a ch i q a r il a d i .

B o l ada o ’ z kuch i ga va im ko n i ya t l a r i ga i s honch y o ’ qo l a d i . I c hki i s t ak va
i n ti l i s h l ar s hak ll a n m a s dan i t oat q i l i s h t a l ab l a r i b il an bo s h l ab t u r a d i .
O il av i y t a r b i yadagi xa t o l i kn i ng t u r l a ri dan yana b i r i , bo l a l a r n i ng e r ka
b o ’ li s h i ,
u l a r ga n i s b a t an b i r or t a l ab n i ng y o ’ q li g i b il an bo g ’ li q. B u ho l da o t a - ona l ar ba ’ zan
bo l a l a r n i ng i m kon i y a tl a r i ga ye t a r l i baho be ri s h m ay va u l a r n i ng k o ’ p g i na
i s h l a ri n i o ’ z l a r i ba j a ri s h ad i . N a tij ada, bo l ada m u s t aq i l li k, m ehnat q i l i s h i s h t i yo q i ,
t op s h i r i l gan i s hga. m a s’ u li y a t h i ss i r i vo j l an m a y d i . B o l a o ’ z i s h i ni t an l ay
o lm ayd i , uni ox i r i gacha ye t ka z a o lm ay d i , e r k s i z b o’ li b q o l a d i . B o l a l a r ni o i l adagi
t a r b i ya s i da g i xa t o l a r n i ng b i r t u r i ona yoki o t a, buv i , buva va bo s hqa l ar
t o m on i dan t a r b i yada yagona t a l aba l a r n i ng yo ’ q li g i d i r . B unday o il a l a r da bo l a l ar
ka t t a l a r n i ng qa r a m a - qa r s hi f i k r l a r i ga m o s l a s h i s hga h a r ak a t q il a d i . B u e s a bo l ada
i kk i yuz l a m ach i li k, xu s h o m adg o ’ y l i k va s hu kabi s a l b i y x i s l a tl a mi ng
s ha k ll an i s h i ga s abab b o ’ l ad i . O il ada bo l a s hax s i n i s hak ll a n ti r i s hda o il a
bo s h li q l a r i b il a n bo l a l a r n i ng o ’ za r o yax s hi m uno s aba t i , xonadon qa ri ch l a r i ga
h u r m a t , e ’ ti b o r , o il a dagi bo l a l a r n i ng o ’ za r o m uno s a ba tl a r i t o ’ g ’ r i t a r b i y a l angani
o t a - onan i ng bo l a l ar t a r b i ya s i ga ba r obar j onkuya r l i g i , o il a da o ’r na til g an t o ’ g ’ r i
t a r t i b va yax s hi oda tl a r , o t a - onan i ng m ehna t ga, ijt i m o i y hayot hod i s a l a r g i a
t o ’ g ’ r i m uno s ab a t da b o ’ l i s h l a r i m uh im d i r . B o l a t a r b i ya s i da o t a - on a n i ng b i r -
b i r i ga m uno s aba t i , o ’ z l a r i ni t u t a b il i s h l a r i m uh im d i r , o il a d a m uo m a l an i ng b a r c ha
qo i da l a r i ga a m al q i l i n i s h i l oz im . K a tt a l a r ga hu r m a t , k i ch i k l a r ni avay l a s h, b i r -
b i r i ga m eh ri bon li k, ayn i q s a, ayo ll a r n i i zz a t q i li s h oda t g a, qo i daga ay l an i b bo r i s hi
ke r ak. B o l a l a r ga onani hu r m at q i l i s h n i , unga m eh ri bon b o ’ li s h n i o ’r ga t i s h
o t an i ng m uh i m vaz i f a s i . O da t da, o ’ g ’ i l bo l a o t a s i ga, q i z l ar e s a on a s i ga
o ’ x s ha s hga, u l a r da g i yax s hi x i s l a tl a m i o ’ z i ga s i ngd i r i s hga ha r ak a t q il a d i . O t a
h a m , ona ha m , bo l ani t a r b i ya l a s hga o ’ z h i ss a l a r i ni qo ’s had i l a r . O na g ’ a m xo ’r ,
m eh ri b o n, k o ’ ng il chan b o ’ l s a, o t a - kuch q u d r a t , j a s u r l i k, qa tti qq o ’ l li k, bo l an i ng
aq li y va ji s m on i y r i vo j l an i s hi uchun qay g ’ u rs a , ona - yu r i s h- t u r i s h, m uo m a l a,
h i s t uy g ’ u, na f o s at uchun t a s hv i s h l ana d i . O t a ham ona ham bo l an i ng aq li y,

ax l oq i y ji s m on i y ka m o l o t i uchun ba r avar j avobga r , chunk i , u l a r n i ng b i r da n - b i r
m aq s adi s hax s n i t a r b i y a l a s hga qa r a til gan d i r . B o l a s hax s i ni s hak l l an i s h i da
s o g ’ l o m o il av i y m u h i t ka tt a aha mi ya t ga eg a d i r . O il ada o t a - ona l ar o ’r t a s i da g i
o ’ za r o hu r m a t , i s honch va va f o -s adoqat bo l a l ar quvnoq, xu s hchaq c haq
o ’s i s h I a r i ga, no r m al t a r b i y a l an i s h l a r i ga, xonadonda s o g ’ l om m uh i t ya r a t i l i s h i ga
bevo s it a t a ’ s i r ko ’rs a t ad i . O il a a ’ zo l a r i hu r m a ti n i o ’r n i ga qo ’ y i s h l a r i , b i r - b i r l a r i
uchun j on kuyd i r i s h l a r i , yax s hi m uno s aba t da b o ’ l i s h l a r i ke r ak. O il a da ha mi s ha
s a m imi y a t va k o ’ t a r i nki r uh huk m r on bo ’ l s a, o il a a ’ zo l a r i n i ng kay fi y a ti ga ij ob i y
t a’ s i r e t a d i . Q ay s i o li da noha q li k, q o ’ po lli k, do ’ q po ’ p i s a, a s ab i y li k, huk m r on
ekan, unda ha l ovat ham b o ’ lm a yd i . O il adagi a r z im agan j a n j al ham da s t avval
bo l a l a r n i ng p s i x i k ho l a ti ga t a ’ s i r q i l ad i , u l a r da yo m on oda tl ar ho s i l b o ’ li s h i ga
o li b ke l a d i . B o l a l ar u l g ’ ayga c h, u l ar ham qu s h uya s i da ko ’r gan i n i q il adi qab i l i da
i s h t u ti s had i . O t a - ona b i r- b i r i ni behu r m at q ilm a s li g i , ob r o ’ l a r i ni t u s h i r m a s li g i ,
o il av i y n i zo l a r ni b o l a y o ’ q vaq t i da ba rt a r af e ti s h l a r i s ha rt . B o l a yo m on yoki
yax s hi xu l q li , f e ’ l a t vo r l i b o ’ l i b t u g ’ i li s h m ayd i . U n i ng o ’s i b bo r i s hi j a r ayon i da
o il a m uh i ti , o t a - onan i n g , k i s h il a mi ng, a t r o f - m u h it da g i m uno s aba t l a r n i ng t a ’ s i r i
h a l q il uvc h i r ol o ’ ynay d i .
O il adagi t o t uv l i k, ha mji h a t l i k, bu o ’ za r o hu r m at va yo r da m , s h i r i n s uhan li k,
m ehn a t s ev a r li k va t o ’ g ’ r i li k bo l aga ij o b i y t a’ s i r q il ad i . O da t da o il ada o t a - ona
ha m da fa r z and o ’r t a s i da ham ay r i m ke li s h m o vch ili k l ar yuzaga ke li b t u r ad i .
B unday ke li s h m ovch ili k l ar uchun za m i n b o ’ l i b quy i dag il ar x i z m at q il ad i .
1. D unyoqa r a s h l ar o r a s i dagi m a v j ud f a r qn i ng h i s obga o li n m a s li g i .
2. Y o s h l a r n i ng b o ’s h vaq ti n i m u s t aq i l t a s h k i l e t i s h i , d o ’ s tl ar t a n l a s hdagi
m u s t a q i l li g i , h i ss i y o t s oha s i dagi m u s t a q i l li g i , m odaga, bugungi k u n t a l ab i ga m os
k i y i n i s h i , ka s b t an l a s hda g i m u s t a q i lli g i , u m r y o ’ l do s h i t an l a s hda m u s t aq il l i k
uchun o t a - ona l a r i b i l an b a ’ zan ku r a s h o li b bo r i s hn i ng xu s h ke l m a s l i g i .
3. O t a - ona l ar i ch k ili k k a r u j u q o’ y i s hi yoki o r - no m u s ni y i g ’ i s h t i r i b q o ’ y i b,
buzuqch i li k q i l i s h i .

4. Ba ’ zi bo l a l a r ni m ehn a t q ili s hga o ’r ga t il m agan l i gi va bun i ng oq i ba ti d a
yeng i l - ye l pi hayot kech i r i s hga o ’r ga n i b qo l i s h i .
5. A y r i m yo s h l a r n i ng f a r zan d li k bu r ch i ni unu ti b q o ’ y i s hi va hokazo.
6. O t a - ona l a r n i ng p s i xo l o g i k - peda g og i k b il i m s av i ya l a r i ye t a r l i da r a j ada
e m a s li g i na tij a s i da yuzaga ke l ad i g an ke li s h m ovch ili k l a r .
O t a - ona l ar va bo l a l ar m uno s aba t i ga o i d yuqo r i dagi kabi ka m ch ili k l ar
na tij a s i d a
o il adan ha l ov a t y o ’ qo l ad i , o ’r t a g a s ovuqch ili k t u s had i . Fa r zand l i k bu r c h i ni
ba j a rm a s li k u yoqda t u rs i n, ha tt o, i ch i b ke li b, o t a - ona s i ga q o ’ l ko ’ t a r a d i gan
f a r zand l a r , o t a - ona s i ni s ha rm anda q il ay o t gan s uyuqoyoq f ax s h - pa r a s tl a r
bo r l i g i ga n im a dey s i z? B a ’ zi o t a - ona l ar bo l a l a r da 3, 6, 1 3 - 14 yo s h l a r da
m uqa r r ar r av i s hda b o ’ li b o ’ t ad i g an k r i z i s l a r ni b ilm ay d il a r . B u yo s h
bo s q i ch l a ri d a bo l a r uh i ya t i da yangi p s i x o l og i k q o ’s h i l m a l ar yuzaga ke l ad i . B u
e s a u l a r n i ng ka tt a l a r , j u m l adan o t a - on a l ar b il an b o ’ l gan m uno s aba t l a r i da k o ’ zga
t a s h l anad i . B uni s ez m agan b a ’ zi o t a - ona l a r «bo l am n i hoy a t da qay s a r , qu l oq s i z
b o ’ li b q o l d i », deb o ’ y l ayd i l ar va s h i koyat q il i s hga t u s had il a r . B unga qa r s hi o
‘ z l a ri c h a cho r a - t adb i r i ar b e l g il a s h l a r i na t ij a s i da o t a - ona va b o l a b i r - b i r l a ri n i
t u s huno l m ay qo l ad i l a r . B o l an i ng o t a - onadan bez i s h ho ll a r i kuza t il a d i .
X a l q t a ’ l i m i vaz i r li g i n i ng 200 4 - y i l 2 6 -f ev r a l dagi 2 6 -s on l i ha y ’ at m a jl i s i
qa r o r i b ill an “ O i l a, m ah a ll a, m a k t ab” ko n s ep s i ya s i qabul q i l i nd i . B u
kon s ep s i yada be l g il ab be r gan vaz i f a l a r ni h a l q i li s h uchu n : V az i r li k n i ng
t a s habb u s i b i l an R e s p ub li ka m i zdagi har b i r dav l at va nodav l at t a s hk i l o tl a r i b il an
ha m ko r l i kda “ J a m oa t c h ili k m a s l ahat kenga s h i ” t u z i l i b, j oy l a r da t a r b i y a s i o g ’ i r ,
xu l qi buzuq l i kka m o y i l ha m da dayd i b yu r gan bo l a l ar b il an i s h l a s h, u l a r n i ng
t a ’ li m - t a r b i ya s i ga va “ O il a, m aha l l a, m ak t ab” kon s ep s i ya s i ni a m a l da j o r i y
e ti s hga e ’ ti b o r qa r a t i l d i .
Shu j u ml adan m a k t ab o i l av i y t a r b i ya s a m a r ado r li g i ni o s h i r i s h yuz a s i dan
r ahba rli k q il ad i . B u vaz i f a n i m uva f f aq i y a t l i ba j a r i s hda, ij o b i y h a l e t i s hda o t a -
o na l ar o ’ r t a s i da o li b bo r i l ad i gan t a r b i ya g a o i d t a r g ’ i bo t l a r n i ng r o l i be n i hoyad i r .

C hunki o t a - on a l ar za m onav i y, r uh i y, t a ’ l i m - t a r b i yav i y b ili m l ar b i l an
qu r o l l an t i r il m ay t u r i b, o il a v i y t a r b i ya n i y o ’ l g a q o ’ y i b b o ’ lm ay d i . O il av i y -
t a r b i yav i y t a r g ’ i bo t da eng yax s hi o i l a l ar na m una s i da t a ’ s i r k o ’ r s a t i s h eng m a qbul
y o ’ l d i r . M ak t ab m uk a mm a l t a s hk il ot s i f a ti da ba r cha t a r b i yav i y i s h l a r ni m aq s ad g a
m uvo f i q t a s hk i l e t i s hi l oz i m . O ’ z o ’ quvch il a r j a m oa s i ni uyu s h t i r a o l gan,
j a m oa t c h ili k n i bo l a l ar t a r b i y a s i ga yo ’ n a l t i r a o l gan, u l a r n i ng o t a - ona l a r i n i yax s hi
b il gan m a k t ab m a ’ m u r i y a ti g i n a t a r b i ya v i y yu t uq l a r ni q o ’ l ga k i r i t a o l ad i .
O ’ q it uvchi o t a - ona l a r n i ng f aol yo r da mi s i z bo l a l ar ba r ka m o l li g i ni t a ’ m i n l ay
o lm ayd i . B u o ’r i nda t a r b i yach i n i n g o ’ z i n i - o ’ z i t a r b i y a l a s hi l oz i m l i g i ni ham e s dan
ch i qa rm a s l i k ke r ak. O ’ z i ga n i s ba t an t a l abch a n m ua l l i m o t a - ona l ar b il an
ha m ko r li kda o ’ quvch il a r da m u s t a q i l f i k r l a s h, yang ili k n i s ez i s h, t a s habbu s ko r li k
h a m da ij odko r l i k qob ili y a ti n i s hak ll a n ti r i s h m aq s ad i d a u l a r ga qa t ’ i y t a l ab l ar
q o ’ y i s h u c hun m a ’ nav i y huquqqa ega b o ’ l ad i . M ak t abni o il a b il an bo g ’ l ovchi
vo s it a bu o ’ q it uvc h i d i r . O ’ quvch il ar b i l an i s h l a s h, u l a r n i n g ilmi y dunyoqa r a s h i ni
s ha k ll a n t i r i s h, ij t im o i y f ao l l i k l a r i ni t a ’ mi n l a s h o r qa l i o t a - o na l a r ga t a ’ s i r
k o ’rs a t i s h u s u ll a r i n i i s h l ab ch i q i s h m aq s adga m uvo v i qd i r . B u bo r ada m ak t ab va
o i l a a l oq a s i ni t a ’ mi n l o v chi o t a - on a l ar m a j l i s l a ri , bo l a l ar t a r b i ya s i ga a l oqador
m ua mm o l a r ni j a m oa b o ’ li b hal e ti s h kab il a r n i ng r o li n i i nkor e ti b b o ’ lm ayd i .
J u ml adan, “ B o l ang i z qa n day o ’ q i s h i ni b il a s i z m i ?”, “ B o l ang i zn i ng odo b i
haq i da s uhba t l a s hay l i k . ”, “ M u s t aq i l hayot bo ’s ag ’ a s i da" kabi m avzu l a r da o li b
bo r il ad i gan s uhba tl a r o t a - ona l a r n i n g o ’ z bo l a l a r i haq i da, u l a r n i ng ke l a j a g i haq i da
qayg ’ u r i s h l a r i ga s abab b o ’ l a d i .
M ak t abda o ’ q i t il a d i gan da r s l a r , u l a r n i ng m a z m uni va eng a s o s i y s i , s hu
m a ’ l u m o t ni o ’ quvc h i ga e t kaz i b be r uvchi o ’ q it uvc h i xu l q - a t vo r i , k i y i n i s h i , ha tt oki
har b i r xa t t i - ha r aka t i ham bo l a dunyoqa r a s h i s hak l l an i s h i ga t a ’ s i t e t uvchi o m i l d i r .
B o l a i n s on i y x i s l a tl a r : ezgu l i k, oda mi y l i k, yax s hi li k n i ha m , yo m on li kni ha m , eng
avva l o, o il adagi ka tt a l a r n i ng, u s t oz l a r i n i ng xa t t i - h a r aka t i dan o ’ r ganad i . O t a -
ona l ar b il an b i r qa t o r da t a r b i yach i - o ’ q it uvc h il a r o ’ z xu l q - a t vo r i b il an bo l a l ar
hu r m a ti ga s azovor b o ’ l i s h l a ri , u l a r n i ng hayot yo ’ l i da o ’r nak k o ’rs a ti s h l a r i

k e r ak. Shunday m uh it da t a r b i y a l ang a n bo l ag i na o t a - onan i , qo l ave r s a o ’ z
u s t o z l a ri n i hu r m at q i l ad i gan, m aha l l a - k o ’ yda o ’ z i dan k i ch i k n i i zz a t l a s h,
ka tt a l a r ni hu r m a t l a s hni o ’ z o ’r n i ga qo ’ ya d i gan, xu l qpa r var b o ’ li b voyaga
ye ti s ha d i . H ar b i r t a r b i yachi t a r b i ya s a n ’ a t ko r i bo ’ lm o g ’ i l oz im . B u b o l a l a r n i
s ev i s h s an ’ a t i d i r . T a r b i ya s i o g ’ i r , qa r ov s i z qo l gan bo l a l a r n i ng o t a - on a l a r i b il an
i s h l a s h, u l a r ni j a m oa t ch i l i k kenga s h l a r i ga o l i b ch i q i s h, f oyda l i m ehn a t ga j a l b
q i li s h, t o ’ ga r a k l a r ga qa t na s h t i r i s h , huna rm andch i l i kka o ’ r ga t i s hni t a ’ mi n l a s h, har
b i r t a r b i ya s i o g ’ i r bo l aga j a m oa t ch i l i k f a o ll a r i ni b i r i k ti r i s h, vaq t i - va q t i b i l an
u l a r n i ng h i s obo t l a ri ni ti ng l a s h l oz im . Shu b i l an b i r g a li kda s i n f d a yoki s i n f dan
t a s hqa r i da har b i t t a o ’ q i t uvchi o ’ quvch il a r b i l an b i r ga l i kda j on l i m u l oqot q ili b,
ij o b i y m uh it n i ya r a ti s h i ke r ak b o ’ l ad i . B u o ’ z navba t i da o ’ q it uvch i n i ng
ko mm un i k a ti v qob i li y a ti ga k i r ad i .
Qadimgi yunon faylasuflari Aflotun va Arastu bola tarbiyasini jamiyat o’z
ixtiyoriga olishi, tarbiya jarayonidagi barcha zarur ishlarni davlat bajarishi lozim
degan g’oyani ilgari surgan edilar. Bu g’oya fransuz hayoliy sotsalistlari Sen
Semon, Shari Fure asarlarida keyinchalik rivojlantirildi. Ular bola tarbiyasi bilan
asosan davlat shug’ullanishi kerak, degan g’oyani ilgari surganlar. Ammo sharq
mutafakkirlari bola tarbiyasi bilan asosan ota-ona shug’ullanishi kerak, degan
xulosaga kelganlar.
Bu bilan ular oilaviy tarbiyaning roliga katta e’tibor berganlar. Rizouddin
ibn Fahriddinning “Oila” nomli risolasida bola tarbiyasi yomon niyat va qo’pollik
bilan emas, balki sabr-toqat, matonat, mehribonlik, chidamlilik, shafqat-u sezgirlik
bilan bo’lishi kerak. Zarar bilan foydani ayira olmagan yosh go’dakni nazoratsiz
tutish ulug’ xatolikdir. Balki uni qattiqlik bilan yumshoqlik o’rtasida adolat bilan
tarbiya qilmoq kerakligi haqida fikrlar berilgan Ma’lumki, bola 2-3 yoshidan
boshlab, o’z ehtiyojlari, fikr va talablarini birmuncha aniq ifoda etadigan bo’lib
qoladi. U ko’ziga ko’ringan, aqli yetgan narsalarni so’ray va ularni sinchkovlik
bilan tekshira boshlaydi. Ota-onalar milliy fazilatlarimizga muhabbat bilan
qarash, razolatlardan nafrat qilish yo’llarini bolalarga o’rgatadilar. Xalqimiz

orasidagi buyuk odamlarning kamolotlari to’g’risida so’zlab beradilar. Bolalarni
kamtarlik va donolikka o’rgatishda buyuk o’zbek mutafakkiri Abu Ali ibn Sino
kabi olimlarimizning hayot namunalari va bizga meros qilib qoldirgan durdona
fikrlarini asos qilib olish foydalidir. U manmanlik, maqtanchoqlik va o’zidagi
bilimga ortiqcha baho berish kabi xususiyatlarni kishining axloqi past ekanligini
ko’rsatuvchi belgilar deb ta’kidlaydi. Uning fikricha oilada bola yoshligidan
boshlab faqat yaxshi odatlarga o’rgatilishi kerak. Bu esa unda mustahkam xarakter
shakllanishiga zamin yaratadi. Ibn Sino yosh bolalarni
yaxshi axloqli jismoniy sog’lom qilib yetishtirishda ko’pgina foydali usullarni
ko’rsatib beradi. U tarbiya jarayonida shaxsiy na’muna bo’lish usuli g’oyat katta
ahamiyatga ega ekanligi qayta-qayta uqtirib o’tgan. Ibn Sino oilaviy tarbiya
to’g’risidagi fikrlarning chuqur mazmunini va amaliy ahamiyatini uning quyidagi
so’zlaridan bilib olish mumkin. Bolaning xulqini mo’tadillikda saqlashga alohida
e’tibor berish kerak. Unga esa bolalarni qattiq g’azablanishdan, qo’rqish, xafalik,
uyqusizlikdan saqlash orqali erishiladi. Bolani xohlagan va foydali narsasini darhol
topib berishga hamda sevmagan narsasini ko’zdan uzoqlashtirishga doim tayyor
bo’lib turish kerak. Bu ishning ikki xil foydasi bor. Bir tomondan bolaning ruhiga
foyda qiladi, bola eng yosh chog’idanoq xushhulq odam bo’lib qoladi. Ikkinchi
tomondan, bolaning tanasiga foyda qiladi.
Chunki yomon xulq turli mijoz buzilishlariga sabab bo’ladi. Shuningdek, agar
yomon hulq odatga kirib qolsa, u mijoz buzilishini keltirib chiqaradi. Ibn Sino
o’zining "Tadbirul manozil" asarining katta bir bobini oilaviy tarbiya masalalariga
bag’ishlagan. U bu asarida kishilarning oilaviy munosabatlarning deyarli hamma
tomonlarini ko’rib chiqadi. U oila boshlig’i oldiga katta talablar qo’yadi, u oilaviy
tarbiyani ham amaliy, ham nazariy tomondan yaxshi bilish zarurligini uqtiradi.
Mutafakkir olim Abu Rayhon Beruniy o’z asarlarida ota- onalar va tarbiyachilar
obro’yining bolaga ta’sir kuchi haqida
ham fikr yurgizadi. Bu esa hozirgi talablarga ham javob beradi. U ota-onalarning
bolalarga tarbiyaviy ta’sirining bor kuchi obro’ga asoslanadi, deydi. Biroq bu obro’

tabitan berilmaydi, sun’iy ravishda yaratilmaydi, qo’rquv, qo’rqitish, zo’rlik bilan
erishilmaydi, balki ota-onaga nisbatan mehr oqibatdan kelib chiqadi, deb
ta’kidlaydi.
Buyuk bobokalonimiz Alisher Navoiy xalqimiz rasm- rusumlari va milliy odatlarni
juda nozik tushunar edi. Shu sababli inson xulq-atvori, madaniyatining hatto eng
oddiy masalalar ham uning diqqatidan chetda qolmadi. A.Navoiy tarbiyada
xatolikka yo’l qo’yish mumkin emasligini uqtiradi. Haqiqatdan ham bolani
tarbiyalshda shunday xatoliklar uchraydiki, ular faqat oilaning hayotida emas, balki
jamiyat hayotida ham aks ettiradi. Oilada bolani tarbiyalashda uchraydigan
xatoliklar turli-tumandir. Ular orasida keng tarqalganlardan biri ota- onalarning
haddan tashqari hukmronlikka intilishlaridir; bolaning erka bo’lishi ularga nisbatan
biror talabning yo’qligi bilan bog’liq; ota-ona, buvilar tomonidan tarbiyada yagona
talablarning yo’qligidir; oilaviy tarbiyadagi barqaror xatolar oilaning tuzilishi va
oilaviy munosabatlar bilan, kattalarning o’z fuqarolik burchlarga munosabati,
ularning g’oyaviy yo’nalishi, mehnatga munosabati bilan bog’liq munosabatlar
bilan, kattalarni o’z fuqarolik burchlariga munosabati, ularni g’oyaviy yo’nalishi,
mehnatga munosabati bilan bog’liq. Bu belgilarga ko’ra oilaning bir necha turini
ajratish mumkin.
Tarbiyachilarga oila turlarini bilish va u bilan o’ziga xos holda ishlash va
munosabatda bo’lish uchun zarur. Oila turlari Rizouddin Ibn Faxriddinning "Oila"
nomli risolasida ko’rsatilgan.
Birinchi turi. Tinch oilalar mehnat ijtimoiy, siyosiy va madaniy hayotda faol
ishtrok etayotgan ko’pchilik oilalar kiradi. Bu turdagi oilaga ota-onalar va bolalar
o’rtasida ma’naviy yaqinlik, aqlli va me’yordagi talablar bolaning ijtimoiy
munosabati me’yorlarini muvaffaqiyatli o’zlashtirishi xosdir.
Ikkinchi turi, Yuzaki tinch oilalar. Bu turdagi oilalarga oila a’zolari tomonidan
bolalarga qo’yiladigan talablar bir xilda bo’lmasdan, stixiyali tarzda bo’ladi. Bunda
bolanig imkoniyatlari hisobga olinmaydi. Bolaning hayoti noto’g’ri tashkil etiladi.
Tarbiyaning bu turida ota-onaga nisbatan hurmatsizlik, ularning talabini

bajarmaslik kabi holatlar rivojlanishi mumkin. Yuzaki tinch oilalar bilan ishlashda
tarbiyachi ota-ona diqqat-e’tiborini oiladagi psixologik vaziyatni, ota-onalar
o’rtasidagi munosabat yo’nalishini o’zlashtirishga qaratadi.
Uchinchi turi. Notinch oilalar. Bunday turdagi oilalarda ma’naviy qiziqishlar kam
bo’Iadi. Bunday oilalarga ishlab chiqarish, oilaviy vazifalarga befarq munosabatda
bo’lish, oilaviy an’analarga e’tibor bermaslik, uy ishlariga loqayd munosabatda
bo’lish xos bo’Iadi. Bola qo’rs, qo’pol, urishqoq bo’lib qoladi. Kattalar va jamoa
tartiblariga bo’ysunmaydi. “Tarbiyasi og’ir” bolalarning ko’p qismi ana shunday
oilalarda yetishadi. Zamonaviy sharoitlarda notinch oila muammosi eng dolzarb
muammolardandir. Oila - maktabgacha ta’lim yoshidagi bola uchun birinchi
ijtimoiy muhitdir. Agar u notinch bo’lsa, bolaning sog’Iig’iga ham, uning xulqiga
ham salbiy ta’sir ko’rsatadi. Bu xildagi oilalarning bolalari taqdiriga ular
qatnaydigan maktabgacha ta’lim tashkiloti befarq qaramasligi kerak. Tarbiyachi
bolalarning salomatligi, xulqi o’z tengdoshlari bilan munosabatini doimo kuzatib
boradi va kichik insonlar qalbiga qanday kechinmalar yuz berayotganini sezadilar.
To’tinchi turi.To’liqmas oilalar. Bu turdagi oilada ota-onadan biri bo’lmaydi.
Bunday oilalarda ota-onalardan birining yo’qligini bildirmaslik uchun oila
a’zolaridan har birining bolaga ta’sirini kuchaytirish, bola o’zaro munosabatlarda
kamchilik sezmasligi uchun bola tarbiyasiga oiladan ketgan a’zoni boshqa
qarindoshlarini jalb qilish muhimdir.
Shunday qilib maktabgacha ta’lim tashkilotlarida oila bilan ishlash o’ziga xos
xususiyatga ega bo’lib, oilaning turiga bog’liq holda o’tkaziladi. Maktabgacha
ta’lim tashkilotining oila bilan ishlash tizimida aniq maqsad, mazmun bo’lishi
kerak. Ota-onalar bilan hamkorlik borasida avval erishilgan yutuq va tajribalarning
natijalarini tahlil qilib, xilma-xil va o’zaro bog’liq bo’lgan shakl va usullar
yordamida rejali ishlar olib borish maqsadga muvofiq bo’Iadi.
Maktabgacha ta’lim tashkilotining ota-onalar bilan ishlashining jamoa tarzida va
yakkama-yakka holda ishlash shakllarini mohirlik bilan qo’shib olib borish, keng
aholi orasida pedagogik tashviqot ishlarini tashkil etish tufayli bolalarni

tarbiyalashda ijobiy natijalarga erishish mumkin. Maktabgacha ta’lim tashkiloti
xodimlarini ota-onalar va oila bilan hamkorlikdagi ishlarining eng keng tarqalgan
shakllaridan bir qanchasini keltiramiz:
- Ota-onalar bilan yakkama-yakka ishlash. Ilg’or pedagogik tajribalarning
ko’rsatishicha, ishning bu turi katta ahamiyatga ega. Bunda tarbiyachi oila va
bolaning shaxsiy xususiyatlarini o’rganib ularni o’zining tarbiyaviy ishida hisobga
oladi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarimiz tajribasida ota-onalar bilan yakkama-
yakka olib boriladigan ishlarning turli xil shakllari aniqlangan;
- Oilaga tarbiyachining borishi. Ota-onalar uchun suhbat o’tkazish, ularga
maslahatlar berish, ota-onalarning Maktabgacha ta’lim tashkilotini hayoti bilan
tanishishlari.
- Ota-onalar bilan jamoa tarzida tashkil qilinadigan ishlar. Bular ota-onalarning
guruhiy va umumiy majlisi, ota-onalar maktabi, anjumanlar, shanbaliklar, savol-
javob kechalari.
- Ko’rsatmali ishlar. Ishning bu turi ko’rgazmali, bolalarning ishlarini namoyish
qilish, ochiq eshiklar kuni, pedagogik axborot stendlari, ota-onalar uchun
kutubxona oilaviy tarbiyaning barcha masalari bo’yicha materiallar solingan
papka.
- Ota-onaga pedagogik ta’lim berish va boshqalarni ko’rsatish mumkin.
Qadimgi yunon faylasuflari Aflotun va Arastu bola tarbiyasini jamiyat o’z
ixtiyoriga olishi, tarbiya jarayonidagi barcha zarur ishlarni davlat bajarishi lozim
degan g’oyani ilgari surgan edilar.Bu g’oya fransuz xayoliy sotsalistlari Sen
Semon, Shari Fure asarlarida keyinchalik rivojlantirildi. Ular bola tarbiyasi bilan
asosan davlat shug’ullanishi kerak, degan g’oyani ilgari surganlar. Ammo sharq
mutafakkirlari bola tarbiyasi bilan asosan ota-ona shug’ullanishi kerak, degan
xulosaga kelganlar. Bu bilan ular oilaviy tarbiyaning roliga katta e’tibor
berganlar.Rizouddin ibn Fahriddinning "Oila” nomli risolasida bola tarbiyasi
yomon niyat va qo’pollik bilan emas, balki sabr-toqat, matonat, mehribonlik,
chidamlilik, shafqat-u sezgirlik bilan bo’lishi kerak. Zarar bilan foydani ayira

olmagan yosh go’dakni nazoratsiz tutish ulug’ xatolikdir. Balki uni qattiqlik bilan
yumshoqlik o’rtasida adolat bilan tarbiya qilmoq kerakligi haqida fikrlar berilgan
(Rizouddin ibn Faxriddin. Oila. - Т.: Mehnat, 1991).Ma’lumki, bola 2-3 yoshidan
boshlab, o’z ehtiyojlari, fikr va talablarini birmuncha aniq ifoda etadigan bo’lib
qoladi. U ko’zi- ga ko’ringan, aqli yetgan narsalarni so’ray va ularni sinchkovlik
bilan tekshira boshlaydi. Ota-onalar milliy fazilatlarimizga muhabbat bilan qarash,
razolatlardan nafrat qilish yo’llarini bolalarga o’rgatadilar. Xalqimiz orasidagi
buyuk odamlarning kamolotlari to’g’risida so’zlab beradilar.Bolalarni kamtarlik va
donolikka o’rgatishda buyuk o’zbek mutafakkiri Abu Ali ibn Sino kabi
olimlarimizning hayot namunalari va bizga meros qilib qoldirgan durdona
fikrlarini asos qilib olish foydalidir. U manmanlik, maqtanchoqlik va o’zidagi
bilimga ortiqcha baho berish kabi xususiyatlarni kishining axloqi past ekanligini
ko’rsatuvchi belgilar deb ta’kidlaydi. Uning fikricha oilada bola yoshligidan
boshlab faqat yaxshi odatlarga o’rgatilishi kerak. Bu esa unda mustahkam xarakter
shakllanishiga zamin yaratadi. Ibn Sino yosh bolalarni yaxshi axloqli jismoniy
sog’lom qilib yetishtirishda ko’pgina foydali usullarni ko’rsatib beradi. U tarbiya
jarayonida shaxsiy namuna bo’lish usuli g’oyat katta ahamiyatga ega ekanligi
qayta-qayta uqtirib o’tgan. Ibn Sino oilaviy tarbiya to’g’risidagi fikrlarning chuqur
mazmunini va amaliy ahamiyatini uning quyidagi so’zlaridan bilib olish mumkin.
Bolaning xulqini mo’tadillikda saqlashga alohida e’tibor berish kerak. Unga esa
bolalarni qattiq g’azablanishdan, qo’rqish, xafalik, uyqusizlikdan saqlash orqali
erishiladi. Bolani xohlagan va foydali narsasini darhol topib berishga hamda
sevmagan narsasini ko’zdan uzoqlashtirishga doim tayyor bo’lib turish kerak. Bu
ishning ikki xil foydasi bor. Bir tomondan bolaning ruhiga foyda qiladi, bola eng
yosh chog’idanoq xushhulq odam bo’lib qoladi. Ikkinchi tomondan, bolaning
tanasiga foyda qiladi. Chunki yomon xulq turli mijoz buzilishlariga sabab bo’ladi.
Shuningdek, agar yomon hulq odatga kirib qolsa, u mijoz buzilishini keltirib
chiqaradi. Ibn Sino o’zining "Tadbirul manozil” asarining katta bir bobini oilaviy
tarbiya masalalariga bag’ishlagan. U bu asarida kishilarning oilaviy

munosabatlarning deyarli hamma tomonlarini ko’rib chiqadi. U oila boshlig’i
oldiga katta talablar qo’yadi, u oilaviy tarbiyani ham amaliy, ham nazariy
tomondan yaxshi bilish zarurligini uqtiradi.Mutafakkir olim Abu Rayhon Beruniy
o’z asarlarida ota- onalar va tarbiyachilar obro’yining bolaga ta’sir kuchi haqida
ham fikr yurgizadi. Bu esa hozirgi talablarga ham javob beradi. U ota-onalarning
bolalarga tarbiyaviy ta’sirining bor kuchi obro’ga asoslanadi, deydi. Biroq bu obro’
tabitan berilmaydi, sun’iy ravishda yaratilmaydi, qo’rquv, qo’rqitish, zo’rlik bilan
erishilmaydi, balki ota-onaga nisbatan mehr oqibatdan kelib chiqadi, deb
ta’kidlaydi.Buyuk bobokalonimiz Alisher Navoiy xalqimiz rasm-
rusumlarivamilliyodatlarnijudanoziktushunaredi.Shusabab li inson xulq-atvori,
madaniyatining hatto eng oddiy masalalar ham uning diqqatidan chetda qolmadi.
A.Navoiy tarbiyada xatolikka yo’l qo’yish mumkin emasligini uqtiradi.
Haqiqatdan ham bolani tarbiyalshda shunday xatoliklar uchraydiki, ular faqat
oilaning hayotida emas, balki jamiyat hayotida ham aks ettiradi. Oilada bolani
tarbiyalashda uchraydigan xatoliklar turli-tumandir. Ular orasida keng
tarqalganlardan biri ota- onalarning haddan tashqari hukmronlikka intilishlaridir;
bolaning erka bo’lishi ularga nisbatan biror talabning yo’qligi bilan bog’liq; ota-
ona, buvilar tomonidan tarbiyada yagona talablarning yo’qligidir; oilaviy
tarbiyadagi barqaror xatolar oilaning tuzilishi va oilaviy munosabatlar bilan,
kattalarning o’z fuqarolik burchlarga munosabati, ularning g’oyaviy yo’nalishi,
mehnatga munosabati bilan bog’liq munosabatlar bilan, kattalarni o’z fuqarolik
burchlariga munosabati, ularni g’oyaviy yo’nalishi, mehnatga munosabati bilan
bog’liq. Bu belgilarga ko’ra oilaning bir necha turini ajratish mumkin.
Tarbiyachilarga oila turlarini bilish va u bilan o’ziga xos holda ishlash va
munosabatda bo’lish uchun zarur. Oila turlari Rizouddin Ibn Faxriddinning "Oila”
nomli risolasida ko’rsatilgan.Birinchi turi. Tinch oilalar mehnat ijtimoiy, siyosiy va
madaniy hayotda faol ishtrok etayotgan ko’pchilik oilalar kiradi. Bu turdagi oilaga
ota-onalar va bolalar o’rtasida ma’naviy yaqinlik, aqlli va me’yordagi talablar
bolaning ijtimoiy munosabati me’yorlarini muvaffaqiyatli o’zlashtirishi

xosdir.Ikkinchi turi. Yuzaki tinch oilalar. Bu turdagi oilalarga oila a’zolari
tomonidan bolalarga qo’yiladigan talablar bir xilda bo’lmasdan, stixiyali tarzda
bo’ladi. Bunda bolanig imkoniyatlari hisobga olinmaydi. Bolaning hayoti noto’g’ri
tashkil etiladi. Tarbiyaning bu turida ota-onaga nisbatan hurmatsizlik, ularning
talabini bajarmaslik kabi holatlar rivojlanishi mumkin. Yuzaki tinch oilalar bilan
ishlashda tarbiyachi ota-ona diqqat-e’tiborini oiladagi psixologik vaziyatni, ota-
onalar o’rtasidagi munosabat yo’nalishini o’zlashtirishga qaratadi.
To’liqmas oilalar. Bu turdagi oilada ota-onadan biri bo’lmay- di. Bunday oilalarda
ota-onalardan birining yo’qligini bildir- maslik uchun oila a’zolaridan har birining
bolaga ta’sirini kuchaytirish, bola o’zaro munosabatlarda kamchilik sezmas- ligi
uchun bola tarbiyasiga oiladan ketgan a’zoni boshqa qa- rindoshlarini jalb qilish
muhimdir. Shunday qilib maktabga¬cha ta’lim muassasalarida oila bilan ishlash
o’ziga xos xususi- yatga ega bo’lib, oilaning turiga bog’liq holda o’tkaziladi.
Mak¬tabgacha ta’lim muassasining oila bilan ishlash tizimida aniq maqsad,
mazmun bo’lishi kerak. Ota-onalar bilan hamkorlik borasida avval erishilgan yutuq
va tajribalarning natijalarini tahlil qilib, xilma-xil va o’zaro bog’liq bo’lgan shakl
va usullar yordamida rejali ishlar olib borish maqsadga muvofiq bo’ladi
II Maktabgacha ta’lim muassasining ota-onalar bilan hamkorlikdagi ishining
mazmuni va usullari.
2.1. Tarbiyachining oilani borib ko’rishi
Maktabgacha ta’lim tashkilotining ota-onalar bilan ishlashining jamoa tarzida va
yakkama-yakka holda ishlash shakllarini mohirlik bilan qo’shib olib borish, keng
aholi orasida pedagogik tashviqot ishlarini lashkil etish tufayli bolalarni
tarbiyalashda ijobiy natijalarga erishish mumkin. Maktabgacha ta’lim tashkiloti
xodimlarini ota-onalar va oila bilan hamkorlikdagi ishlarining eng keng tarqalgan
shakllaridan bir qanchasini keltiramiz:

- Ota-onalar bilan yakkama-yakka ishlash. Ilg’or pedagogik lajribalarning
ko’rsatishicha, ishning bu turi katta ahamiyatga ega. Bunda tarbiyachi oila va
bolaning shaxsiy xususiyatlarini o’rganib ularni o’zining tarbiyaviy ishida hisobga
oladi. Maktabgacha ta’lim tashkilotilarimiz tajribasida ota-onalar bilan yakkama-
yakka olib boriladigan ishlarning turli xil shakllari aniqlangan; oilaga
tarbiyachining borishi, ota-onalar uchun suhbat o’tkazish, ularga maslahatlar
berish, ota-onalarning Maktabgacha ta’lim tashkiloti hayoti bilan tanishishlari.
Bola yashab turgan oilani o’rganish ota-onalar bilan yaqin aloqa o’rnatish va
ularga yordam, maslahatlar berishning samarali yo’llaridan biridir. Tarbiyachi
oilaga tekshiruvchi sifatida emas maslahatchi, do’st va bola tarbiyasiga yordam
beruvchi shaxs sifatida boradi.
Tarbiyachining oilaga borishidan asosiy maqsad bola yashayotgan sharoitni ko’rish
va zarur bo’lsa, ota-onalarga yordam ko’rsatishdir. Oilani borib ko’rish va ota-
onalar bilan suhbatlashish katta pedagogik odat bilan o’tkazilishi kerak. Ota-onalar
bilan suhbatda bolaning eng yaxshi tomonlari ochib berilsa, ota-onalarning
tarbiyachiga bo’lgan hurmati va ishonchi ortadi. Tarbiyachi bolaning uyida
ko’rganlarini qayd qilish bilan bir qatorda ularni tahlil qiladi, ota-onalar
majlislarida oilaviy tarbiyadagi ijobiy va salbiy tomonlar haqida gapiradi. Ularga
o’zining maslahatlarini beradi. Oila tarbiyasidagi ijobiy ishlarni ota-onalar uchun
tashkil etilgan testlarda aks ettirish ham mumkin. Oilani borib ko’rgandagi
taassurotlarini tarbiyaviy ishlarni hisobga olish ustuniga yozib qo’yishi kerak

Oilaga kamida yiliga 2 marta borib ko’riladi. Tarbiyachining oilaga borishi ota-
onalarda pedagogik madaniyatni oshiradi.Ota-onalar bilan shaxsiy suhbatlar. Oila
bilan shaxsan ishlashning eng keng tarqalgan usuli sifatida qo’llanadigan suhbat
bolalarni ertalab qabul qilish va kechqurun kuzatish vaqtida o’tkazilishi mumkin.
Ular tarbiyachilar bilan ota- onalarni bir-biri bilan yaqinroq tanishishlariga yordam
beradi. Tarbiyachining ota-onalar bilan ertalab o’tkazadigan suhbatlari qisqa
muddatli bo’ladi, shuningdek uning yaqinlarida yaxshi kaiyfiyat, tarbiyachiga
ishonch hissi paydo bo’lishida katta .iliamiyatga ega.
Ota-onalardan bola kechqurun qanday kayfiyatdabo’lganini, qanday uxlaganini,
bola o’zini qanday sezishni so’rash foydali. Tarbiyachi ota-onalarga bolalarni
bugun guruhda nimalar kutishi haqida qisqacha axborot beradi. Bu narsa bolani
kayfiyatini ko’taradi, ota-onani xotirjam qiladi. Ota-onalar bilan kechki suhbatlar
ham vaqt jihatidan cheklangan, ota- onalar bilan kechki suhbat vaqtida tarbiyachi
bolaning tashqi ko’rinishiga taalluqli kamchiliklar aytilishi mumkin. Bolani
guruhda kunni qanday o’tkazgani, nimalar bilan mashg’ul bo’lgani, o’zini qanday
tutgani, nimaga e’tibor berish kerakligi haqida axborot beradi. Ota-onalarni bola
tarbiyasida yo’l qo’ygan biror kamchilik va xatosini tahlil qilish uchun ular bilan
yanada mufassal suhbat o’tkazish zarurati tug’ilganda vaziyatni tuzatish uchun
malakali maslahat hamda tavsiya berish kerak bo’lganda maslahatlar o’tkaziladi.
Guruhiy maslahatlar va majlislar
Agar tarbiyachiga aynan bir masala bir nechta ota-onani < liziqtirayotgani ma’lum
bo’lsa, ular uchun umumiy maslahatlar I ashkil etadi. Pedagog maslahatga
oldindan tayyorlanadi: zarur .adabiyotlarni va ko’rsatmali materiallarni tanlaydi.
Maslahat o’tkaziladigan aniq vaqt haqida ota-onalarini ogohlantiradi. Hunday
maslahatlar onda-sonda va muntazam o’tkazilishi mumkin. Ota-onalarning guruhiy
majlislari zaruriyatiga qarab у i I choragida bir marta o’tkaziladi. Bunday
majlislardan maqsad ota-onalarni aniq pedagogik masalalar bilan tanishtirishdir.
Ularda mazkur guruhdagi bolalarni tarbiyalash masalalari muhokama qilinadi,
guruh ishi bilan bog’liq tashkiliy masalalar qarab chiqiladi, ota-onalarning

bayramda ishtirok etishlari haqida gapiriladi.Ota-onalar bilan maktabgacha ta’lim
tashkiloti xodimlarini birgalikdagi faoliyatini tashkil etish va uning mazmuni
maktabgacha ta’lim tashkilotidagi sharoitlarga bog’liq- dir. Birgalikdagi faoliyat
kerakli darajada amalga oshiriladigan joyda o’zaro yordam, bir-birini tushunish,
topshirilgan ishga javobgarlik holati vujudga keladi. Ota-onalar maktabgacha
ta’lim tashkiloti maydonini ko’kalamzorlashtirish, xonalarni qish mavsumiga
tayyorlash, sog’lomlashtirish ishlarini o’tkazishda yordam ko’rsatishlari, bolalarga
bayram kostyumlari tayyorlashda, bolalarni sayohatga kuzatib borishda ishtirok
etishlari mumkin. Agar ota-onalar orasida fotosuratchilar, tikuvchilar, rassomlar
bor bo’lsa, ular maktabgacha ta’lim tashkilotiga bevosita yordam ko’rsatishlari
kerak. Ota-onalarning ishi ijtimoiy xarakterga ega va ixtiyoriylikka asoslangan
bo’lishi kerak.
Birgalikdagi ishni to’g’ri tashkil etish uchun yillik reja tuziladi va ko’rinadigan
joyga ilib qo’yiladi. Ota-onalardan qaysi kunlari maktabgacha ta’lim tashkilotiga
kelib yordam berishlari mumkinligini so’rash lozim.
Ochiq eshiklar kuni ota-onalar bilan ishlashning samarali shaklidir. Ochiq eshiklar
kuni jamoaning o’z kalendar yillik rejasi bo’yicha har bir yosh guruhning ma’lum
rejimi bo’yicha odatdagi mehnat kunidir. Bunday kunlarni yiliga 1-2 marta
o’tkazish tavsiya qilinadi. Ochiq eshiklar kunini o’tkazish zarur.
Ya’ni ota-onalarga bolalarni jismoniy chiniqtirish, ovqatlantirish, mashg’ulotning
borishi, sayr haqida ko’pgina narsalarni ko’rish imkoniyatiga ega ekanliklari
haqida ma’lum qilinadi.
Ota-onalarga esa quyidagilar eslatiladi: bolalar bilan oddiy munosabatda bo’lish,
ularning faoliyatida imkon boricha ishtirok etish, tarbiyachiga xalaqit bermaslik,
farzandiga tanbeh bermaslik (mashg’ulotlar o’tkazilayotganda).
Ochiq eshiklar kunini o’tkazishga tayyorlanayotganda fotosuratchini taklif etish,
keyinchalik esa «Ota-onalar bizning mehmonimiz», «Bizda ochiq eshiklar kuni»
mavzusida foto ko’rgazma tashkil etish mumkin. Bu ochiq eshiklar kunida
qatnasha olmagan ota-onalarda qiziqish uyg’otadi.

Ota-onalar qo’mitasi va jamoachilik bilan ishlash
Har bir maktabgacha ta’lim tashkiloti sida ota-onalar qo’mitasi bo’lib
"Maktabgacha ta’lim muassasasi nizomi" bo’yicha tashkil etiladi. Ota-onalar
qo’mitasi ishning vazifalari va mazmuni uning huquqlari, hisoboti va ish yuritishi
Ota-onalar qo’mitasi haqidagi "Nizom"da aks ettiriladi. Bu qo’mita ota-onalarning
umumiy majlisida bir yil muddatga saylanadi. Uning tarkibiga har bir guruhdan 1-
2 vakil kiradi. Ular orasidan rais va kotib saylanadi. maktabgacha ta’lim tashkiloti
rahbari va pedagogik jamoa ota-onalar qo’mitasiga faol tarbiya masalalarida uzoq
bo’lmagan kishilar tarafdoridir. Tarbiyachilar u yoki bu oila qanday ota-onalar
qo’mitasiga a’zo bo’lganda so’ng maktabgacha ta’lim tashkilotiga ota yoki ona
qanday yordam berishi mumkin, ular jamoa tarbiyasi hayoti bilan qiziqishadimi,
maktabgacha ta’lim tashkilotida bo’lish kerakligi haqidagi mashg’ulotlar tartibini
kuzatish, sayr qilishda ishtirok etish haqidagi taklifga labbay deb javob
berishadimi, degan savollarga javob berishlari kerak. Ota-onalar qo’mitasini unda
ishlashni xohlovchi ota-onalardan ham saylash mumkin. Bunday ota-onalar odatda,
samarali qiziqib ishlaydilar. Ota-onalar qo’mitasi ota-onalarning umumiy majlisiga
hisob beradi, unga avval qabul qilingan qarorlarning bajarilishi haqida hisobot
beradi. Ota-onalarning umumiy majlisiga hisob beradi.
Ota-onalar qo’mitasining faoliyati maktabgacha ta’lim tashkilotining yillik
rejasiga mos holda rejali ravishda olib borilishi kerak. Qo’mita ishini mudiri
boshqarib boradi. Uning majlislari kamida ikki oyda bir marta o’tkazilishi kerak.
1.Ota-onalar bilan yakkama-yakka ishlash.
Ilg’or pedagogik tajribalarning ko’rsatishicha, ishning bu turi katta ahamiyatga
ega. Bunda tarbiyachi oila va bolaning shaxsiy xususiyatlarini o’rganib ularni
o’zining tarbiyaviy ishida hisobga oladi. maktabgacha ta’lim tashkilotilarimiz
tajribasida ota-onalar bilan yakkama-yakka olib boriladigan ishlarning turli xil
shakllari aniqlangan.
2. Ota-onalar uchun suhbat o’tkazish: -ularga maslahatlar berish, ota-onalarning
maktabgacha ta’lim tashkiloti hayoti bilan tanishishlari.ota-onalar bilan jamoa

tarzida tashkil qilinadigan ishlar. Bular ota-onalarning guruhiy va umumiy majlisi,
ota-onalar maktabi, anjumanlar, shanbaliklar, savol-javob kechalari.
ko’rsatmali ishlar. Ishning bu turi ko’rgazmali, bolalarning ishlarini namoyish
qilish, ochiq eshiklar kuni, pedagogik axborot stendlari, ota-onalar uchun
kutubxona oilaviy tarbiyaning barcha masalari bo’yicha materiallar solingan
papka.
3. Tarbiyachining oilani borib ko’rishi.
Bola yashab turgan oilani o’rganish ota-onalar bilan yaqin aloqa o’rnatish va
ularga yordam, maslahatlar berishning samarali yo’llaridan biridir. Tarbiyachi
oilaga tekshiruvchi sifatida emas maslahatchi, do’st va bola tarbiyasiga yordam
beruvchi shaxs sifatida boradi. Tarbiyachining oilaga borishidan asosiy maqsad
bola yashayotgan sharoitni ko’rish va zarur bo’lsa, ota-onalarga yordam
ko’rsatishdir. Oilani borib ko’rish va ota-onalar bilan suhbatlashish katta
pedagogik odat bilan o’tkazilishi kerak. Ota-onalar bilan suhbatda bolaning eng
yaxshi tomonlari ochib berilsa, ota-onalarning tarbiyachiga bo’lgan hurmati va
ishonchi ortadi. Tarbiyachi bolaning uyida ko’rganlarini qayd qilish bilan bir
qatorda ularni tahlil qiladi, ota-onalar majlislarida oilaviy tarbiyadagi ijobiy va
salbiy tomonlar haqida gapiradi. Ularga o’zining maslahatlarini beradi. Oila
tarbiyasidagi ijobiy ishlarni ota-onalar uchun tashkil etilgan testlarda aks ettirish
ham mumkin.
Oilani borib ko’rgandagi taassurotlarini tarbiyaviy ishlarni hisobga olish ustuniga
yozib qo’yishi kerak Oilaga kamida yiliga 2 marta borib ko’riladi. Tarbiyachining
oilaga borishi ota-onalarda pedagogik madaniyatni oshiradi.
4.Ota-onalar bilan shaxsiy suhbatlar. Oila bilan shaxsan ishlashning eng keng
tarqalgan usuli sifatida qo’llanadigan suhbat bolalarni ertalab qabul qilish va
kechqurun kuzatish vaqtida o’tkazilishi mumkin. Ular tarbiyachilar bilan ota-
onalarni bir-biri bilan yaqinroq tanishishlariga yordam beradi. Tarbiyachining ota-
onalar bilan ertalab o’tkazadigan suhbatlari qisqa muddatli bo’ladi, shuningdek

uning yaqinlarida yaxshi kaiyfiyat, tarbiyachiga ishonch hissi paydo bo’lishida
katta .iliamiyatga ega.
Ota-onalardan bola kechqurun qanday kayfiyatdabo’lganini, qanday uxlaganini,
bola o’zini qanday sezishni so’rash foydali. Tarbiyachi ota-onalarga bolalarni
bugun guruhda nimalar kutishi haqida qisqacha axborot beradi. Bu narsa bolani
kayfiyatini ko’taradi, ota-onani xotirjam qiladi. Ota-onalar bilan kechki suhbatlar
ham vaqt jihatidan cheklangan, ota- onalar bilan kechki suhbat vaqtida tarbiyachi
bolaning tashqi ko’rinishiga taalluqli kamchiliklar aytilishi mumkin. Bolani
guruhda kunni qanday o’tkazgani, nimalar bilan mashg’ul bo’lgani, o’zini qanday
tutgani, nimaga e’tibor berish kerakligi haqida axborot beradi. Ota-onalarni bola
tarbiyasida yo’l qo’ygan biror kamchilik va xatosini tahlil qilish uchun ular bilan
yanada mufassal suhbat o’tkazish zarurati tug’ilganda vaziyatni tuzatish uchun
malakali maslahat hamda tavsiya berish kerak bo’lganda maslahatlar o’tkaziladi.
5.Guruhiy maslahatlar va majlislar
Agar tarbiyachiga aynan bir masala bir nechta ota-onani < liziqtirayotgani ma’lum
bo’lsa, ular uchun umumiy maslahatlar I ashkil etadi. Pedagog maslahatga
oldindan tayyorlanadi: zarur .adabiyotlarni va ko’rsatmali materiallarni tanlaydi.
Maslahat o’tkaziladigan aniq vaqt haqida ota-onalarini ogohlantiradi. Hunday
maslahatlar onda-sonda va muntazam o’tkazilishi mumkin. Ota-onalarning guruhiy
majlislari zaruriyatiga qarab у i I choragida bir marta o’tkaziladi. Bunday
majlislardan maqsad ota-onalarni aniq pedagogik masalalar bilan tanishtirishdir.
Ularda mazkur guruhdagi bolalarni tarbiyalash masalalari muhokama qilinadi,
guruh ishi bilan bog’liq tashkiliy masalalar qarab chiqiladi, ota-onalarning
bayramda ishtirok etishlari haqida gapiriladi.
Ota-onalar bilan maktabgacha ta’lim tashkiloti xodimlarini birgalikdagi faoliyatini
tashkil etish va uning mazmuni maktabgacha ta’lim tashkiloti dagi sharoitlarga
bog’liq- dir. Birgalikdagi faoliyat kerakli darajada amalga oshiriladigan joyda
o’zaro yordam, bir-birini tushunish, topshirilgan ishga javobgarlik holati vujudga
keladi. Ota-onalar maktabgacha ta’lim tashkiloti maydonini ko’kalamzorlashtirish,

xonalarni qish mavsumiga tayyorlash, sog’lomlashtirish ishlarini o’tkazishda
yordam ko’rsatishlari, bolalarga bayram kostyumlari tayyorlashda, bolalarni
sayohatga kuzatib borishda ishtirok etishlari mumkin. Agar ota-onalar orasida
fotosuratchilar, tikuvchilar, rassomlar bor bo’lsa, ular maktabgacha ta’lim
tashkiloti ga bevosita yordam ko’rsatishlari kerak. Ota-onalarning ishi ijtimoiy
xarakterga ega va ixtiyoriylikka asoslangan bo’lishi kerak.
Birgalikdagi ishni to’g’ri tashkil etish uchun yillik reja tuziladi va ko’rinadigan
joyga ilib qo’yiladi. Ota-onalardan qaysi kunlari maktabgacha ta’lim tashkilotiga
kelib yordam berishlari mumkinligini so’rash lozim.
Ochiq eshiklar kuni ota-onalar bilan ishlashning samarali shaklidir. Ochiq eshiklar
kuni jamoaning o’z kalendar yillik rejasi bo’yicha har bir yosh guruhning ma’lum
rejimi bo’yicha odatdagi mehnat kunidir. Bunday kunlarni yiliga 1-2 marta
o’tkazish tavsiya qilinadi. Ochiq eshiklar kunini o’tkazish zarur. Ya’ni ota-
onalarga bolalarni jismoniy chiniqtirish, ovqatlantirish, mashg’ulotning borishi,
sayr haqida ko’pgina narsalarni ko’rish imkoniyatiga ega ekanliklari haqida
ma’lum qilinadi.
Ota-onalarga esa quyidagilar eslatiladi: bolalar bilan oddiy munosabatda bo’lish,
ularning faoliyatida imkon boricha ishtirok etish, tarbiyachiga xalaqit bermaslik,
farzandiga tanbeh bermaslik (mashg’ulotlar o’tkazilayotganda).
Ochiq eshiklar kunini o’tkazishga tayyorlanayotganda fotosuratchini taklif etish,
keyinchalik esa «Ota-onalar bizning mehmonimiz», «Bizda ochiq eshiklar kuni»
mavzusida foto ko’rgazma tashkil etish mumkin. Bu ochiq eshiklar kunida
qatnasha olmagan ota-onalarda qiziqish uyg’otadi.
Ota-onalar qo’mitasi va jamoachilik bilan ishlash
Har bir maktabgacha ta’lim tashkilotida ota-onalar qo’mitasi bo’lib "Maktabgacha
ta’lim muassasasi nizomi" bo’yicha tashkil etiladi. Ota-onalar qo’mitasi ishning
vazifalari va mazmuni uning huquqlari, hisoboti va ish yuritishi Ota-onalar
qo’mitasi haqidagi "Nizom"da aks ettiriladi. Bu qo’mita ota-onalarning umumiy
majlisida bir yil muddatga saylanadi. Uning tarkibiga har bir guruhdan 1-2 vakil

kiradi. Ular orasidan rais va kotib saylanadi. maktabgacha ta’lim tashkiloti rahbari
va pedagogik jamoa ota-onalar qo’mitasiga faol tarbiya masalalarida uzoq
bo’lmagan kishilar tarafdoridir. Tarbiyachilar u yoki bu oila qanday ota-onalar
qo’mitasiga a’zo bo’lganda so’ng maktabgacha ta’lim tashkilotiga ota yoki ona
qanday yordam berishi mumkin, ular jamoa tarbiyasi hayoti bilan qiziqishadimi,
maktabgacha ta’lim tashkilotida bo’lish kerakligi haqidagi mashg’ulotlar tartibini
kuzatish, sayr qilishda ishtirok etish haqidagi taklifga labbay deb javob
berishadimi, degan savollarga javob berishlari kerak. Ota-onalar qo’mitasini unda
ishlashni xohlovchi ota-onalardan ham saylash mumkin. Bunday ota-onalar odatda,
samarali qiziqib ishlaydilar. Ota-onalar qo’mitasi ota-onalarning umumiy majlisiga
hisob beradi, unga avval qabul qilingan qarorlarning bajarilishi haqida hisobot
beradi. Ota-onalarning umumiy majlisiga hisob beradi. Ota-onalar qo’mitasining
faoliyati maktabgacha ta’lim tashkilotining yillik rejasiga mos holda rejali ravishda
olib borilishi kerak. Qo’mita ishini mudiri boshqarib boradi. Uning majlislari
kamida ikki oyda bir marta o’tkazilishi kerak.
B u yo s hdagi bo l a l a r n i ng ba r ka m o lli k da r a j a s i n i o s h i r i b bo r i s h uchun ba r cha
o ’ q it uvc h i- m u r abb i y l a r , o t a - ona l a r , m aha l l a - ko ’ y, nazo r at i n s pek s i y a s i
ha m ko r l i g i da t a r b i ya v i y i s h l a r ni y o ’ l ga q o ’ y i b b o r i l m o g ’ i l oz i m . B o l a l a r ni t e a t r ,
m uzey l a r ga o l i b boo r i s h, a s o s an, m ak t ab z i m m a s i da qo l gan. A mm o s hunga
ya r a s ha o t a - ona l ar “ B ugun t ea t r ga bo r i b s an, n im a k o ’r d i ng, n im ani t u s hund i n g ”
deb, be s h daq i qa vaqt s a r f l a s h o t a - ona l a r n i ng vaz i f a s i d i r .
M a ’ l u m k i , o il ada g i yoki m a k t ab d agi n i zo l a r oq i ba t i da yoxud bo l a dunyoga
ke lm a s i dan o l d i n b o l a l a r d a nuq s on l ar va ka s a l l i k l ar yuzaga k e l ad i .
B o l a li k dav r i dagi har qanday ka s a lli k a s ab f ao li ya t i n i ng q o ’ zg ’ a l i s h va
t o r m oz l a n i s h j a r ayon l a ri n i o ’ zg ar t i r i b yubo r a d i . Shun i ng uchun onan i ng
ho mil ado r li k dav r i dan bo s h l ab bo l an i ng r uh i y s a l o m a tli g i ni s aq l a s h cho r a l a r i
k o ’r i l i s hi ke r ak. H o mil ador ayol a s ab ti z i m i ga s a l b i y t a ’ s i r k o ’r s a t uvc h i o mi l l a r d an
o ’ z i ni s aq l ay o l s a, r uhan t e ti k bo l a t u g ’ ad i . Shun i ng uchun unga r uh i y s o g ’ l o m

m uh i t y a r a ti b b e r i s h l oz i m . Shu m a s a l aga o i d b i r mi s o l ke lti r a mi z. U y i da yo l g ’ i z
qo l gan ho mil ador ayol ze ri kkan i dan f aqat p i an i noda o ’ z i ga yoqqan b itt a kuyni
cha l a r ekan. B o l a t u g ’ il gan i dan s o ’ ng x uddi s hu kuy cha l i n s a g i na t i nch ux l ar ekan.
R i vo j l an i s hn i ng j i dd i y dav r i ni o’ r gan i s h uchun nu t qn i ng s hak ll a n i s h j a r ayon i n i
mi s o l q ili b o li s h m u m k i n. M a ’ l u m k i , nu t qni ega l l ab o li s h qob ili y a t i va q t nuq t ayi
naz a r i dan c h ega r a l angan. I n s on hayo t i n i ng da s t l a bki dav rl a r i da nu t qni t a ’ m i n l ab
be r uvchi j a r a yon bo s hqa yo r da m chi m exan i z ml a r b il an m u s t ahk a ml a n i b
bo r i l m a s a, nu t q f unk s i ya s i s o ’ n ad i . M a s a l an, vaq ti da an i q l an m agan t ug ’ m a ka r li k
nu t q r i vo j l an i s h i ga ka t t a s a l b i y t a’ s i r ko ’ r s a t a d i . B unda nu t qni t a ’ m i n l ab be r uvchi
s i s t e m a bo l a b i r yo s hga t o ’ lm a s dan buz il a d i . E r t ak l a r i da g i yax s h i li k va yo m on li k,
m e h r i bo n li k, r a h m d i l li k va t o s hbag ’ i r l i k, ezgu l i k va yovuz li kn i ng o ’ z a r o f a r q l a r i
m az m u n - m oh i y a t i n i k i chk i n t o y l a r ga ye t ka z i b be ri s hga ha r akat q il ad i l a r .
Shun i ngdek, e rt ak q ah r a m on l a r i n i ch i z i s h, ya s a s h, m u s i q i y ohang l a r n i e s h i t i s h,
r aqs va bo l a l ar q o ’s h i q l a ri ni o ’ r ga t i s h ham s hu bo s q i chn i ng t a r b i ya v i y q i s m i
s ana l a d i . U m u mi y o ’r t a t a ’ l i m m ak t ab l a ri n i n g ba s h l ang ’ i ch s i n f l a r i bu 7 - 11 yo s h l i
bo l a l ar b o ’ l i b, oda t da, u l ar j uda q i z i quvchan, o ’ y i nqa r oq, quvnoq va
d i qqa t s i z r o q d i r . B u bo l a l ar m ak t ab o s t ona s i ga qadam q o ’ ygan kundan bo s h l ab
s avodxon li k da r a j a s i da f aqa t g i na u s t oz i n i ng s o ’ z i ni s o ’ z deb t an o l ad i . U l a r n i ng
f i k r i ni o t a - ona l ar ham o ’ zga rt i r i s h l a r i m u s hku l . B u yo s hdagi o ’s m i r l a r ni y il dan
y il ga a t r of m uh it g a, voqea l a r ga q i z i q i s h i o r ti b bo r ad i .
2.2. MTTning ota-onalar bilan ishining yillik rejasi umumiy majlislar
Ota-onalar bilan axloqiy va jismoniy tarbiya masalalarida olib boriladigan
ish.
«Bolalarning tabiat qo’ynidagi mehnati - axloqiy tarbiyaning vositasidir» degan
mavzuga alohida e’tibor berish.
1. Ota-onalarni maktabgacha ta’lim tashkiloti ishiga yaqinlashtirish, ularni
maktabgacha ta’lim tashkilotidagi tarbiyaviy ishlar bilan keng tanishtirish.

Quyidagilar ota-onalar e’tiborida bo’lmog’i kerak:
a) navbatchilikni tashkil etish;
b) shanbaliklar uyushtirish;
v) ochiq mashg’ulotlarda qatnashish;
g) guruh majlislarida qatnashish;
d) individual suhbatlar, maslahatlar.
2. Oilalarni borib ko’rilganda bolalar mehnat faoliyatlariga alohida e’tibor berish
(bola yoshiga mos holda).
Umumiy majlislar
1. Maktabgacha ta’lim tashkiloti va oilada bolaning axloqiy tarbiyasi. Mavzu
bo’yicha ota-onalar chiqishlarini tayyorlash.
2. Bola tarbiyasida ota-onalar obro’yi. Ma’ruza mavzusi bo’yicha tayyorlangan
ota-onalar chiqishlari.
3. a) Yoz paytida maktabgacha ta’lim tashkilotini hovlisida tarbiyaviy ishlar
(bunda mehnat tarbiyasi masalalariga alohida e’tibor beriladi).
b) Yoz sharoitida sog’lomlashtirish tadbirlari (shifokor axboroti).
v) Bolalarni ekskursiyaga olib chiqish bilan bog’liq tashkiliy masalalar.
4. a) Bolalar bilan o’tkazilgan yozgi sog’lomlashtirish ishlarining yakuni.
b) Ota-onalar qo’mitasi ishining hisoboti va boshqalardan iborat bo’ladi.
. Oila tarbiyasida tarbiyalanuvchilarni aqliy jihatdan tarbiyalash ham muhim o’rin
tutadi. Eng muhimi, ota-ona tomonidan tarbiyalanuvchilarning qiziqish va
ehtiyojlarini ko’ra bilish asosida tasavvur, idrok, tafakkur, xotira hamda diqqatni
takomillashtirishga yordam beruvchi mashg’ulotlarga jalb etishdan iborat.
Shuningdek, ma’lum yo’nalishlar bo’yicha o’quvchilarda qiziqishni uyg’ota olish,
uni rivojlantirib borish ham talab etiladi. Oila muhitida o’quvchilarning aqliy
jihatidan tarbiyalab borishda konstruktorlik o’yinlari (kubiklar yordamida uylar
qurish, kesmalar asosida fano (tasvir)lar hosil qilish va boshqalar), fikr doirasini
kengaytirishga yordam beruvchi sport o’yinlari (shaxmat, shashka)ni tashkil etish,
turli mavzulardagi krossvord, chaynvord va rebus topishmoqlarini hal qilish, teatr,

muzey va ko’rgazmalarga tashrif buyurish, ilm-fan, texnika, texnologiya rivojiga
oid suhbatlarning uyushtirilishi bu borada o’zining ijobiy samarasini beradi.
M a ’ l u m k i , nu t qni ega l l ab o li s h qob ili y a t i va q t nuq t ayi naz a r i dan c h ega r a l angan.
I n s on hayo t i n i ng da s t l a bki dav rl a r i da nu t qni t a ’ m i n l ab be r uvchi j a r a yon bo s hqa
yo r da m chi m exan i z ml a r b il an m u s t ahk a ml a n i b bo r i l m a s a, nu t q f unk s i ya s i s o ’ n ad i .
M a s a l an, vaq ti da an i q l an m agan t ug ’ m a ka r li k nu t q r i vo j l an i s h i ga ka t t a s a l b i y t a’ s i r
ko ’ r s a t a d i . B unda nu t qni t a ’ m i n l ab be r uvchi s i s t e m a bo l a b i r yo s hga t o ’ lm a s dan
buz il a d i . B unday bo l an i ng key i ncha l i k og ’ zaki nu t qqa qo b i l i ya t i y o ’ qo l i b, f aqat
i m o - i s ho r a l a r ni t u s hunadi va im o- i s ho r a l ar b il an m a q s ad i ni a ti o f dag i l a r ga
t u s h un ti r a d i , xo l o s . Oilada kundan-kun kamolga yetib borayotgan farzand atalmish
ne’mat, eng avvalo, shu oilaning azaliy qadriyatlariga, urf-odat va an’analariga
to’la amal qilmog’i, qolaversa, ota-onaning o’zi farzandiga ibrat bo’la olishi lozim.
Bolalik davridagi har qanday kasallik asab faoliyatining qo’zg’alish va
tormozlanish jarayonlarini o’zgartirib yuboradi. Shuning uchun onaning
homiladorlik davridan boshlab bolaning ruhiy salomatligini saqlash choralari
ko’rilishi kerak. Homilador ayol asab tizimiga salbiy ta’sir ko’rsatuvchi omillardan
o’zini saqlay olsa, ruhan tetik bola tug’adi. Shuning uchun unga ruhiy sog’lom
muhit yaratib berish lozim. Shu masalaga oid bir misol keltiramiz. Uyida yolg’iz
qolgan homilador ayol zerikkanidan faqat pianinoda o’ziga yoqqan bitta kuyni
chalar ekan. Bola tug’ilganidan so’ng xuddi shu kuy chalinsagina tinch uxlar ekan.
Rivojlanishning jiddiy davrini o’rganish uchun nutqning shakllanish jarayonini
misol qilib olish mumkin.
XULOSA
Xulosa sifatida shuni ta’kidlash joizki, oiladagi sog’lom muhit, oila
a’zolarining psixologik jihatdan o’zaro yaqinliklari, ehtiyoj, qiziqish va hayotiy
yondashuvlaridagi umumiylik, bir - birlarini har qanday vaziyatda qo’llab-
quvvatlay olishlari, ota-onalar tomonidan barcha farzandlariga nisbatan
qo’yilayotgan talablar, ularga ko’rsatilayotgan e’tiborning bir xil bo’lishi oila

tarbiyasida ijobiy natijalarga erishishning omillari sanaladi. Bolaga oilada yaxshi
tarbiya berish bola hayotining dastlabki davrlaridan boshlaboq, ota-ona oldida
turgan asosiy maqsad va vazifalardir. Ya’ni ota-ona uchun ham qarz, ham farzdir,
oila bolaga ta’sir ko’rsatadi, uni atrofidagi hayotga moslaydi. Jamiyatda esa tarbiya
faqat ota-onaning shaxsiy ishigina bo’lib qolmasdan, balki ularning ijtimoiy burchi
hamdir. Ma’lumki shaxsning qadriyati uning jamiyatdagi tutgan o’rni bilan
belgilanib, ko’p jihatdan uning tarbiyasiga bog’liq bo’ladi. Shu sababli ota-ona o’z
bolalarining tarbiyachisi hisoblanadi. B i z o il a m a ’ na v i ya t i haq i da f i k r yu r it a r
ekan m i z, xu l o s a o ’r n i da un i ng eh ti yo j , m an f aat va m a f k u r av i y j a r ayon l a r b il an
bo g ’ li q yana b i r j i ha t i n i , y a ’ ni t a r b i ya j a r ayon i da yo s h l ar va o ’s mi r l a r n i ng r uh i y
eh ti yo j l a r i ni i noba t ga o li s hni ham unu tm a s li k ke r a k. A yni m ana s hu e h ti yo j l ar
t u f ay l i y a ’ n i , o il a, m ak t ab va m aha l l a b il an b i r ga l i kda o l i b bo r i l ad i gan i s h l ar
s a m a r a s i ancha yuqo r i b o ’ l ad i . S hundan ke li b ch i qgan ho l da har b itt a s e r gak
t a r b i yachi o ’s m i r l a r n i ng yo s h xu s u s i y a tl a r i dan ke li b ch i q i b unga t o ’ g ’r i t a ’ s i r e t a
b il i s hi l oz im . U m u m an, t a ’ lim n i ng q a y s i bo s q i ch i da bo ’ lm a s i n, t a r b i yac h i -
o ’ q it uvc h i yuk s ak pedagog i k, p s i xo l og i k va m e t od i k t ayyo r ga r li k da r a j a s i ga ega
b o ’ l gan ho l da, u l a r n i ng yo s h xu s u s i ya tl a r i ni i noba t ga o li b t a ’ l im - t a r b i ya j a r ayo n i ni
t o ’ g ’r i t a shk i l e t i s h l a r i , s hu b il an b i r ga l i k da o ’ q it uvchi o ’ quvch il a r j a m oa s i b il an
pedago g i k m u l oqo t n i har t o m on l a m a m u k a mm al t a s hk i l e ti s h va k o ’ z l angan
m aq s adga e r i s h i s hi uchun t a r b i yav i y j a r ayo n n i ng j a mi yat t a l ab l a ri ga m o s ke l uvchi
ye t akc h i t a m oy i l l a r i dan o ’r i n l i f oyda l an i s h i l o z im . Maktabgacha ta’lim tashkilotilar
bilan oila o’rtasida doimiy hamkorlik ishlarni olib borish.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati
1. Sh.M Mirziyoyev “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik- har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak”.T.:
O’zbekiston 2017.
2. Sh.M Mirziyoyev “ Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan
birga quramiz.T.:O’zbekiston, 2017

3. O’zbekiston Respublikasining “ Ta’lim to’g’risida”gi Qonun. 2020-yil.
4. O ’ zbekiston Respublikasi davlat maktabgacha ta ’ lim muassasasi to ’ g ’ risidagi
Nizom . T: 2017
5. “2017-2021 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish
chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-2707-sonli Qaror
6. “Maktabgacha ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-
tadbirlari to’g’risida”gi PF-5198-sonli Farmon
7. O’zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030-yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasi PQ-4312son
8. Ezopova S.A. Maktabgacha ta’limdagi menejment Yangi maktab 2009 y
9. B.R.Djurayeva, H.M.Tojiboyeva, G.M.Nazirova .maktabgacha ta’lim
yoshidagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishning zamonaviy tendensiyalari.
Toshkent, O’zPFITI nashriyoti – 2015 yil
10. Turg’unov S.T, Ahmadjonova N.M Maktabgacha ta’lim muassasalarida
boshqaruv faoliyat algoritmi T.2017
11. Turg’unov S.T, va boshqalar “Pedagogik jarayonlarni tashkil etish va
boshqarish texnologiyalari” T. 2019
12. R.X Djuraev, S.T Turg’unov ta’lim menejmenti toshkent «voris-nashriyot»
2006
13. Sharifxujaev M., Abdullaev YO. Menejment. T.," O’q ituvchi”, 2001 yil,
Elektron ta’lim resurslari:
www . tdpu www . pedagog . uz
www . ziyonet . uz www . edu . uz

BOLA TARBIYASIDA OILANING O’RNI

Sotib olish