Bolalarda sog’lom turmush tarzi rivojlantirish ijtimoiy pedagogik muammo sifatida - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	46.7KB
Покупки	0
Дата загрузки	27 Ноябрь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Moxira Xasanova

Дата регистрации 06 Январь 2025

16 Продаж

Bolalarda sog’lom turmush tarzi rivojlantirish ijtimoiy pedagogik muammo sifatida

Купить

MAVZU: BOLALARDA SOG‘LOM TURMUSH TARZI
RIVOJLANTIRISH IJTIMOIY PEDAGOGIK MUAMMO SIFATIDA
MUNDARIJA
KIRISH…………………………………………………………………………..3
I BOB. BOLALARDA SOG‘LOM TURMUSH TARZI RIVOJLANTIRISH
1.1. Sog lom turmush tarzi……………………………………………….……..5ʻ
1.2. Bolalar sog lom turmush tarzini shakllantirish…………………….……10
ʻ
II BOB. BOLALAR SOG LOM TURMUSH TARZINI PEDAGOGIK
ʻ
MUAMMO SIFATIDA…………………………………………………………15
2.1. Sog lom turmush tarzini shakllantirishning pedagogik asoslari….…….15
ʻ
2.2. Imkoniyati cheklangan bolalar uchun sog lom turmush tarzi…….…….22
ʻ
2.3. Bolalarning dam olishini tashkil etish………………….………………….26
XULOSA…………………………………………………………………………29
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ………………………………………..30
1

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi : Salomatlik butun jamiyat mulki bo‘lgan eng
katta boylikdir. Yaxshi sog‘liq bizga uzoq va faol hayotni ta’minlaydi,
rejalarimizni amalga oshirishga hissa qo‘shadi, qiyinchiliklarni yengishga yordam
beradi, shuningdek, hayotiy vazifalarni muvaffaqiyatli hal qilish imkonini
yaratadi.Hayot tajribasi shuni ko‘rsatadiki, odamlar odatda kasallikni o‘zida
his qilgandan keyingina o‘z sog‘lig‘iga g‘amxo‘rlik qilishni boshlaydilar,
ammo kasallikni kutmasdan, sog‘lom turmush tarzini imkon qadar tezroq
boshlash yaxshiroq va samarali natijalarni beradi. Shunday ekan biz sog‘lom
hayotni,sog‘lom turmush tarzini tashkil qilishni aslida bolalarga ilk maktab
davridan tushintirib borishimiz maqsadga muvofiq va samarali natijalarni berar
ekan. Sog‘lom turmush tarzi-bu insonning xatti-harakatlarining individual
tizimi bo‘lib, jismoniy, ruhiy va ijtimoiy farovonlik va faol uzoq umr ko‘rishni
ta’minlovchi asos bo‘lib xizmat qiladi. Sog‘lom turmush tarzi bizga maqsad va
vazifalarni, rejalarimizni muvaffaqiyatli amalga oshirishga, qiyinchiliklarni
yengishga yordam beradi.Insonning o‘zi tomonidan mustahkamlangan yaxshi
sog‘lig‘i unga uzoq va quvonchli hayot kechirish imkonini beradi.Salomatlik har
bir shaxsning, umuman, butun jamiyatning bebaho boyligidir.Sog‘lig‘ingizni
qanday yaxshilash mumkin? Javob oddiy -sog‘lom turmush tarzini olib
boring. Bolalarni ham shu tartibda tarbiyalashimiz va muntazam ularga
o‘rgatishimiz orqali sog‘lom turmush tarziga o‘rgatishiniz mumkin bo‘ladi.
Sog‘lom turmush tarzi -bu faol mehnat qilish,
ijod og‘ushida yashash, kuchli jismoniy va ruhiy zo‘riqishlarni, o‘ta xavfli va
zararli ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni yengil ko‘tara oladigan har tomonlama taraqqiy
etgan shaxsning shakllanish jarayoniga aytiladi.O‘zbekiston Respublikasining
ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyoti o‘sib va rivojlanib borayotgan hozirgi davrda
sog‘lom turmush tarzining ijtimoiy–gigienik mezonlarini aniq belgilab
olishning ahamiyati juda kattadir.
2

Kurs ishining maqsadi : Bolalarda sog‘lom turmush tarzini rivojlantirish ijtimoiy
pedagogik muammo sifatida o‘rganish.
Kurs ishining ob’ekti: Bolalarning sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish.
Kurs ishining amaliy ahamiyati: Umr davomiyligini oshirish, yuqumli
bo‘lmagan kasallikalar xavfini kamaytirish.
Kurs ishining predmeti: Bolalarda sog‘lom turmush tarzi rivojlantirish mazmuni,
shakli va metodlaridan foydalanish mazmuni.
Kurs ishining vazifalari:
1. Sog lom turmush tarzini shakllantirishning pedagogik asoslari. ʻ
2. Imkoniyati cheklangan bolalar uchun sog lom turmush tarzi.
ʻ
3. Bolalarning dam olishini tashkil etish.
Kurs ishining tarkibi va hajmi . Kirish, 2 bob, 5 paragrif, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan tashkil topgan.
3

I BOB. BOLALARDA SOG‘LOM TURMUSH TARZI RIVOJLANTIRISH
1.1. Sog lom turmush tarziʻ
Sog‘lom turmush tarzi - bu kasallikning oldini olish va sog‘lig‘ini
mustahkamlashga qaratilgan shaxsning turmush tarzi. Sog‘lom turmush tarzi
bizning maqsad va vazifalarimizni amalga oshirishga, rejalarimizni muvaffaqiyatli
amalga oshirishga, qiyinchiliklarni engishga yordam beradi va agar kerak bo‘lsa,
katta ortiqcha yuklarni engishga yordam beradi. Insonning o‘zi tomonidan qo‘llab-
quvvatlanadigan va mustahkamlangan yaxshi sog‘liq unga uzoq va baxtli hayot
kechirishga imkon beradi.
Sog‘lom turmush tarzining asosiy aspektlari:
 salomatlikni mustahkamlovchi turmush tarzi, jismoniy va ruhiy zo‘riqish
o‘rtasidagi mutanosiblik;
 jismoniy tarbiya va chiniqish;
 muvozanatli ovqatlanish;
 odamlar o‘rtasidagi uyg‘un munosabatlar;
 to‘g‘ri jinsiy aloqa;
 ish va turmush tarzida shaxsiy gigiena va mas’uliyatli gigienik xatti -
harakatlar;
 yomon odatlarga salbiy munosabat.

Sog‘lom turmush tarziga rioya qilish istisnosiz hamma odamlarga taalluqlidir:
ham sog‘lom, ham sog‘lig‘ida ayrim nuqsonlari bo‘lganlarga.Insonning o‘zi
sog‘lom turmush tarziga rioya qilish orqali sog‘lig‘ini mustahkamlashi mumkin,
4

lekin tana o‘sishi va qarishi bilan zarur harakatlar oshib boradi. Afsuski, sog‘lik, u
yoki bu maqsadga erishishning muhim hayotiy ehtiyoji sifatida, qarilik yaqin
haqiqatga aylanganda, odam tomonidan anglab yetiladi.
Har qanday harakatning qiymati maqsadning ahamiyati, unga erishish ehtimoli
va tatarbiyasi bilan belgilanadi. Insonning xulq-atvori yoki turmush tarzi
qoniqtirilishi lozim bo‘lgan biologik va ijtimoiy ehtiyojlarga bog‘liq (masalan,
ochlik va chanqoqlikni qondirish, ish topshirig‘ini bajarish, dam olish, oila qurish,
bolalarni tarbiyalash va hok).Ma’lumki, zamonaviy odamning kasalliklari, birinchi
navbatda, uning turmush tarzi va kundalik xatti-harakatlariga bog‘liq. Hozirgi
vaqtda sog‘lom turmush tarzi kasalliklarning oldini olishning asosi hisoblanadi.
Sog‘lom turmush tarzining shakllanishi odam tomonidan tashqaridan olingan
ma’lumotlar orqali, turmush tarzini teskari aloqa, o‘z his-tuyg‘ularini, ob’ektiv
morfofunktsional ko‘rsatkichlar dinamikasini, ega bo‘lgan valeologik bilimlar
bilan o‘zaro munosabatini tahlil qilish yordamida to‘grilash orqali amalga
oshiriladi.Sog‘lom turmush tarzini shakllantirish juda uzoq davom etadigan
jarayon bo‘lib, butun umr davom etishi mumkin. Sog‘lom turmush tarziga rioya
qilish natijasida tanada sodir bo‘ladigan o‘zgarishlardan kelib chiqadigan teskari
aloqa darhol ish bermaydi, ratsional turmush tarziga o‘tishning ijobiy ta’siri ba’zan
yillar davomida kechiktiriladi.
Sog‘lom turmush tarzi odatiy hol bo‘lib qolgan ko‘plab yoqimli hayot
sharoitlaridan voz kechishni (ortiqcha ovqatlanish, qulaylik, spirtli ichimliklar va
hok) va aksincha, ularga o‘rganmagan odam uchun doimiy va muntazam
zo‘riqishlarni va qattiq cheklovlar mavjud bo‘lgan turmush tarzini ko‘zda tutadi.
Sog‘lom turmush tarziga o‘tishning birinchi davrida odamning intilishlarini
qo‘llab-quvvatlash, uning sog‘lig‘i, funktsional ko‘rsatkichlaridagi ijobiy
o‘zgarishlarni ko‘rsatish uchun zarur maslahatlar berish o‘ta muhimdir.
Shaxsning sog‘lom turmush tarziga o‘tishida quyidagilar kelib chiqsa
samaradorligini bildiradi:
 ijobiy va samarali tarzda xavf omillarining ta’sirini, kasallanishini
kamaytirganda yoki yo‘q qilganda va natijada davolanish xarajatlarini
kamaytirganda;
5

 inson hayotining sog‘lom va bardoshli bo‘lishiga hissa qo‘shganda;
 yaxshi oilaviy munosabatlar, bolalar salomatligi va baxtini ta’minlaganda;
 shaxsning o‘zini o‘zi anglash ehtiyojini qondirish uchun asos bo‘lib, yuqori
ijtimoiy faollik va ijtimoiy muvaffaqiyatni ta’minlaganda;
 shaxsning yuqori ish qobiliyatini, ishda charchoqning kamayishini, yuqori
mehnat unumdorligini va shu asosda katta moddiy boylikka olib kelganda;
 yomon odatlardan voz kechish, faol dam olish vositalari va usullaridan
unumli foydalanish bilan vaqt byudjetini oqilona tashkil etish va taqsimlash
imkonini berganda;
 quvnoqlik, yaxshi kayfiyat va optimizmni ta’minlaganda.
Inson salomatligi ko‘p omillarga va aksariya hollarda insonning turmush
tarziga bog‘liq:
 genetik omillar – 15-20%;
 atrof-muhit holati – 20-25%;
 tibbiy ta’minot – 10-15%;
 odamlarning yashash sharoitlari va turmush tarzi – 50-55%.
Xavf omillarining odamga ta’siri faqat individualdir va ma’lum bir kasallikning
rivojlanish ehtimoli organizmning moslashish qobiliyatiga bog‘liq.
Stress - ingliz tilidan tarjima qilingan “bosim, bosim, kuchlanish” degan
ma’noni anglatadi. Har qanday inson, uning mavqei, jamiyatdagi mavqei va
moddiy boyligidan qat'i nazar, stressga duchor bo‘ladi. Tang hissiy holat insonning
psixologik va jismoniy holatiga salbiy ta’sir qiladi. Stress psixo-emotsional
kasalliklarga olib keladi (tashvish, depressiya, nevrozlar, past kayfiyat yoki
aksincha, haddan tashqari qo‘zg‘alish, g‘azab, xotira buzilishi, uyqusizlik). Stress
ko‘plab kasalliklarning namoyon bo‘lishi va kuchayishi uchun asosiy xavf
omilidir: yurak-qon tomir (gipertenziya, angina, insult), oshqozon-ichak trakti
6

(yara, gastrit), shamollash va infektsiyalar, bu immunitetning zaiflashishi bilan
izohlanadi.
Ko‘pgina stress omillarini hayotimizdan olib tashlashning iloji yo‘q, lekin biz
o‘z tasavvurimizni o‘zgartirishimiz va ularning sog‘lig‘imizga va umuman
hayotimizga salbiy ta’sirini bartaraf etishimiz mumkin.
Zamonaviy dunyoda ish yuritish, ishlab chiqarishni avtomatlashtirish,
avtomobilda harakatlanish va maishiy texnikaning rivojlanishi insonning harakatga
bo‘lgan ehtiyojini kamaytiradi. Kam jismoniy faollik arterial gipertenziya,
ateroskleroz, miyokard infarkti, qandli diabet, semizlik va osteoporoz kabi
kasalliklarning rivojlanishiga yordam beradi. Hatto oddiy, kundalik jismoniy
faollik (ko‘chada yurish, uy ishlarini bajarish, zinapoyaga chiqish) mushaklarning
ohangini saqlashga va vaznni saqlashga yordam beradi, chunki faollik kaloriyalarni
yoqadi.
Shunday qilib, salomatlikni saqlash va rivojlantirishda asosiy rol hali ham
insonning o‘ziga, uning sog‘lom turmush tarzi, qadriyatlari va munosabatlariga
tegishli ekanligi aniq. Sog‘ligingiz o‘z qo‘lingizda ekanligini unutmang. Yomon
odatlaringizning garovi bo‘lmang.
Jismoniy faollik tananing umumiy holatini va organizmdan toksinlarni olib
tashlaydigan limfa tizimining faoliyatini yaxshilaydi. Tadqiqotlarga ko‘ra,
muntazam ravishda sport bilan shug‘ullanadigan odamlar sog‘lom turmush tarzini
olib bormaydiganlarga qaraganda 25% kamroq shamollash ehtimoli bor. Biroq,
juda g‘ayratli bo‘lmang. Kuniga atigi 30-60 daqiqa mashq qilish sizni sog‘lom
bo‘lishga imkon beradi, jiddiyroq mashqlar esa sizni zaiflashtiradi. Dasturingizga
push-uplarni kiritganingizga ishonch hosil qiling - ular o‘pka va yurak faoliyatini
yaxshilashga yordam beradi.
Qorin bo‘shlig‘i mashqlarini bajarishga ishonch hosil qiling - bu oshqozon-ichak
trakti va genitouriya tizimining faoliyatini yaxshilaydi.
Kundalik ertalabki mashqlar kunlik jismoniy faoliyatning majburiy minimalidir.
Buni ertalab yuz yuvish kabi odat qilish kerak.
7

Qaysi ovqatlar vitaminlarga boy - bu savol ko‘pincha sog‘lig‘i haqida
qayg‘uradigan odamlarni tashvishga soladi. Axir, siz bilganingizdek, inson uchun
zarur bo‘lgan moddalarning asosiy manbai, ularsiz inson organizmidagi deyarli
barcha fiziologik jarayonlar imkonsiz bo‘ladi - bu oziq-ovqat. To‘g‘ri muvozanatli
ovqatlanish tanani kerakli vitaminlar va minerallar bilan ta’minlashi mumkin.
Vitaminlarning hech biri inson tanasi tomonidan mustaqil ravishda sintez
qilinmaydi. Bundan tashqari, odamga kerak bo‘lgan o‘nlab, bir yarim
vitaminlarning faqat beshtasi yog‘da eriydi (ya’ni ular jigarda va yog‘ qismida
uzoq vaqt to‘planish qobiliyatiga ega), qolganlari esa suvda eriydi. , ya’ni ular
ortiqcha suv bilan chiqariladi va shuning uchun muntazam ravishda kunlik
to‘ldirishni talab qiladi. Sizning dietangizni muvozanatlashda yordam berish uchun
biz sizga qaysi oziq-ovqatlar bizga kerak bo‘lgan vitaminlarga ayniqsa boy
ekanligini aytib berishga harakat qilamiz.Yog‘da eriydigan A vitamini birinchi
bo‘lib topilgan (uning harf belgisida ko‘rsatilgan). U tananing deyarli barcha
funktsiyalarida ishtirok etadi: A vitamini ko‘rish va sog‘lom soch va terini saqlash,
infektsiyalarga qarshi kurashish va immunitet tizimining normal ishlashi uchun
zarur, u kuchli antioksidant bo‘lib, o‘pkaning ishlashi uchun muhimdir, yurak,
qalqonsimon bez. Voyaga etgan odam kuniga 0,9-1 mg A vitamini olishi kerak.
S vitamini suyak va biriktiruvchi to‘qimalarning normal ishlashi uchun zarur
bo‘lib, antioksidant hisoblanadi. Kattalar uchun fiziologik ehtiyoj kuniga 90 mg ni
tashkil qiladi, chekuvchilar uchun bu norma taxminan 35 mg ga oshadi; ruxsat
etilgan maksimal 2000 mg. S vitamini asosan meva va sabzavotlarda mavjud. Agar
siz quyidagi mahsulotlarni muntazam iste’mol qilsangiz, tanangiz uni eng ko‘p
oladi: atirgul kestirib (yangi 650 mg, 100 g rezavorlar uchun 1000 mg quruq
rezavorlar), shirin qalampir (200 mg, qizilda - 250 mg), smorodina va dengiz.
itshumurt (200 mg), ko‘katlar, maydanoz, quritilgan chinni qo‘ziqorinlari (har biri
150 mg), Bryussel gullari (120 mg), gulkaram (70 mg), apelsin (60 mg), otquloq
(43 mg), limon (40 mg).
Tanangizni chiniqtirish sog‘lom turmush tarzini saqlashda sizning
yordamchingiz bo‘lishi mumkin. Buni bolalikdan boshlash yaxshidir.
8

Qattiqlashuvning eng oson usuli - havo vannalari. Suv muolajalari ham
qattiqlashuv jarayonida katta rol o‘ynaydi - asab tizimini mustahkamlash, yurak va
qon tomirlariga foydali ta’sir ko‘rsatish, qon bosimi va metabolizmni
normallashtirish.
Avvalo, bir necha kun davomida tanangizni quruq sochiq bilan artib, keyin nam
ishqalanishga o‘tish tavsiya etiladi. Siz o‘zingizni iliq suv (35-36 C) bilan artib,
asta-sekin sovuq suvga o‘tishingiz kerak, keyin esa namlash uchun. Yozda
mashqdan keyin toza havoda suv protseduralarini o‘tkazish yaxshiroqdir.
Uzoq muddatli stress immunitet tizimiga kuchli zarba beradi. Salbiy gormonlar
darajasini oshirib, salomatlikni saqlashga yordam beradigan gormonlar
chiqarilishini bostiradi. Stress bilan kurashishni o‘rganib, sizni semiz, asabiy va
unutuvchan qiladigan ortiqcha gormonlar oqimini to‘xtatasiz.
Yaxshi uxlash sog‘lom bo‘lishning eng yaxshi usullaridan biridir. 7-8 soat
uxlaydigan odamlar, albatta, to‘g‘ri ish qilishadi. Ammo 8 soatdan ortiq uxlash
tavsiya etilmaydi. Yaxshi tungi uyqu immunitet tizimini mustahkamlaydi. Gap
shundaki, tungi uyqu paytida melatonin darajasi oshadi, bu immunitet tizimining
faoliyatini yaxshilaydi.
1.2. Bolalar sog lom turmush tarzini shakllantirishʻ
Bolalar bog‘chasida ishlab, men bolalarning sog‘lig‘i ko‘rsatkichlari qabul
qilishni talab qilishini angladim samarali chora-tadbirlar ularning salomatligini
yaxshilash uchun. Lekin buni qanday qilish kerak, qanday vositalar va usullar
bilan? Bolalar bog‘chasiga boradigan bolalarning ota-onalari o‘rtasida o‘tkazilgan
so‘rov shuni ko‘rsatdiki, ota-onalar jismoniy mashqlar, qattiqlashuv va ochiq
o‘yinlar orqali bolaning sog‘lig‘ini qanday yaxshilash haqida kam bilishadi.
Ilova. Ular ko‘pincha kichkintoylarini jismoniy harakatlardan (“yugurmanglar,
sakrab chiqmanglar, ko‘tarmanglar, aks holda siz yiqilasiz yoki yiqilasiz,
o‘tirasiz”), hatto ochiq o‘yinlarda sog‘lom raqobatdan himoya qiladi.
Birinchidan. Men duch kelgan narsa bolalar bog‘chasiga kirganlarida ularning
jismoniy rivojlanishining yomonligi edi. Umumiy manzara quyidagicha: bolalarda
9

"motor etishmovchiligi" kuzatiladi, yoshga bog‘liq tezlik rivojlanishi
kechiktiriladi. Chaqqonlik. Harakatlarni muvofiqlashtirish. Chidamlilik.
Moslashuvchanlik va kuch. Bolalar ortiqcha vaznga ega, noto‘g‘ri turishadi,
buning natijasida ular vizual ravishda bema’nilik, bo‘yinbog‘lik, imo-ishoralar va
sekin yuz ifodalarini his qilishadi, bu holatda mag‘rurlik yo‘q.
Bolalarning rivojlanish darajasini samarali kuzatish uchun barcha ishlar
diagnostika va keyingi tuzatish ishlariga asoslangan edi. Tashxis qo‘yishda 3
yoshdan boshlab har bir yosh darajasi uchun aniqlangan testlar (topshiriqlar)
ishlatilgan. Ushbu testlar jismoniy tarbiya, sayrda (guruh xonasida, darsdan bo‘sh
vaqtimda va u yoki bu vazifa uchun etarli bo‘sh joy bo‘lsa) amalga oshiriladi.
Sinovlar bolalar tomonidan individual ravishda amalga oshiriladi (natijalarni yozib
olish osonroq), ba’zida bolalarni 3-4 kishidan iborat kichik kichik guruhlarga
birlashtirishga ruxsat beriladi (tekshirishni tezlashtirish uchun), lekin bu erda ham
har bir bola vazifani bajaradi. boshqalardan mustaqil.
Har bir yosh bosqichida (yil boshida va oxirida) quyidagi ko‘rsatkichlar
bo‘yicha diagnostika o‘tkazaman: sog‘lom turmush tarzi madaniyati ko‘nikma va
malakalarini egallash darajasi.Shuning uchun men shunday xulosaga keldim.
Ko‘pgina bolalar jismoniy rivojlanishning maxsus texnologiyalariga muhtoj bo‘lib,
unda somatik, jismoniy va intellektual muammolarning butun majmuasini hisobga
olish kerak. Ushbu texnologiyalar, birinchi navbatda, nafaqat psixomotor, balki
nutq, hissiy va umumiy aqliy rivojlanishni tuzatishga yordam berishi kerak.
Jismoniy madaniyat darslariga barqaror qiziqishni shakllantirish muammosi
ustida ishlaganimda, jismoniy tarbiyaning o‘zi va vosita faoliyati jarayonida ijobiy
hissiy kayfiyatni yaratish taklif qilingan vazifalarni o‘zlashtirishdagi
muvaffaqiyatning 75% va muvaffaqiyatning 25% ekanligini angladim. har kuni
jismoniy mashqlar bajarish istagini shakllantirish muammolarini hal
qilishda.Xo‘sh, qanday qilib jismoniy tarbiyani quvonchli voqea va maktabgacha
yoshdagi bolaning kundalik hayotiga ehtiyojga aylantirish mumkin? Mening
faoliyatimning asosiy tamoyili - jismoniy madaniyat bo‘yicha bilimlarni doimiy
10

ravishda takomillashtirish, bolalar salomatligi uchun katta mas'uliyatni anglash.
Maktabgacha ta’lim muassasasi sport majmuasi bilan uzluksiz aloqada.
Yigitlarimni haftasiga ikki marta sport o‘yinlariga olib boraman.
U yerda bolalar, ota-onalar va men maktabgacha yoshdagi bolalarda
foydalilik haqida oddiy g‘oyalarni rivojlantirishga qaratilgan ko‘ngilochar
tadbirlarni o‘tkazamiz. Jismoniy faollik va shaxsiy gigienaning maqsadga
muvofiqligi.Haftada ikki marta bolalarni “Voroniy bor” madaniyat markaziga olib
borib, raqs to‘garaklariga, ritm tuyg‘usini, harakat qobiliyatini rivojlantirishga olib
bordim.Bolalar musiqa sadolari ostida erkin, chiroyli harakatlar qilishni
o‘rgandilar.
Bolalarning rivojlanish darajasini samarali kuzatish uchun barcha ishlar
diagnostika va keyingi tuzatish ishlariga asoslangan edi. Tashxis qo‘yishda 3
yoshdan boshlab har bir yosh darajasi uchun aniqlangan testlar (topshiriqlar)
ishlatilgan. Ushbu testlar jismoniy tarbiya, sayrda (guruh xonasida, darsdan bo‘sh
vaqtimda va u yoki bu vazifa uchun etarli bo‘sh joy bo‘lsa) amalga oshiriladi.
Sinovlar bolalar tomonidan individual ravishda amalga oshiriladi (natijalarni yozib
olish osonroq), ba’zida bolalarni 3-4 kishidan iborat kichik kichik guruhlarga
birlashtirishga ruxsat beriladi (tekshirishni tezlashtirish uchun), lekin bu erda ham
har bir bola vazifani bajaradi. boshqalardan mustaqil.
Bolalar bog‘chasi faoliyatining asosiy yo‘nalishlaridan biri bu maktabgacha
ta’lim muassasasiga qatnaydigan bolalarning ota-onalari bilan ishlash. Himoya va
ta’lim muammolarini birgalikdagi harakatlar, ota-onalar, o‘qituvchilar, o‘zaro
ishonch va tushunish bilan muvaffaqiyatli hal qilish mumkin. sog‘liqni saqlash
xodimi ... Agar oila bilan birgalikda hal etilmasa, maktabgacha ta’lim muassasasida
bolalar-kattalar jamoasi tuzilmagan bo‘lsa, hech qanday, hatto eng yaxshi
sog‘lomlashtirish va sog‘lomlashtirish dasturi ham to‘liq natija bera olmaydi.
Bolalar - ota-ona o‘qituvchilari,har birining imkoniyatlari va manfaatlarini, uning
huquq va majburiyatlarini hisobga olgan holda bir-biriga yordam berish bilan
tavsiflanadi.
11

Ular bilan uchrashgan dastlabki kunlardan boshlab biz bolalar salomatligi
bilan bog‘liq masalalarga e’tibor berib, bog‘imizda ularning farzandlarini
kutayotgan hamma narsani ko‘rsatamiz va aytib beramiz. Biz ularning oziq-ovqat,
uxlash, bolaning kiyimi haqidagi so‘rovlarini tinglaymiz.Lekin, eng muhimi,
bizning ishimiz birinchi navbatda, ularning ishtirokisiz biz yaxshi natijalarga erisha
olmasligimizni isbotlashga qaratilgan, faqat ular o‘z farzandlari uchun eng yorqin
namunadir. Oilam bilan ishlashda men an ' anaviy va noan ' anaviy usullardan
foydalanaman ish shakllari . Ochiq eshiklar kunlari : ota - onalar har qanday
sog ‘ lomlashtirish va jismoniy tarbiya mashg ‘ ulotlariga , ertalabki gimnastikaga
borishlari , maktabgacha ta ’ lim muassasasida sog ‘ lomlashtirish ishlarining shakllari
bilan tanishishlari mumkin .
Bunday tadbirlarni o‘tkazishdan maqsad sog‘lom turmush tarzini targ‘ib
qilishdan iborat. Ota-onalarning bolalari bilan yugurish, sakrash,
musobaqalashishda dam olishning bunday shakllariga jalb qilish hamma uchun
foydali, ayniqsa bolalar uchun - bu yaxshi hissiy kayfiyatni yaratadi va o‘zaro
muloqotdan katta quvonch baxsh etadi.
Bolalar bog‘chasi o‘rnida nostandart sport jihozlarini, qishki binolarni ishlab
chiqarish"Salomatlik sari yo‘l" oilaviy gazetalari
Davra suhbatlari, ota-onalar yig‘ilishlari maktabgacha ta’lim muassasalari va
tibbiyot xodimlarini jalb qilgan holdasuv bizning eng yaxshi do‘stimiz.Birgalikda
yurishlarva tabiatda sayr qilish.Individual pedagogik suhbatlar vasog‘liqni saqlash
masalalari bo‘yicha maslahatlar.Vizual ma’lumotlar ota-onalarni jismoniy
faoliyatga jalb qilish imkonini beradi ta’lim.Qabulxonada sog‘lom turmush tarzi
odatini shakllantirish bo‘yicha maslahat va tavsiyalar o‘rin olgan “Qiziq” burchagi,
“Savolingiz – javobimiz” qutisi ham o‘rnatilgan.Ota-onalar yig‘ilishlari.
Ota-onalar o‘z farzandlarining sog‘lig‘i va jismoniy rivojlanishidagi
muvaffaqiyatlarga ko‘proq qiziqish bildirishdi.Hamkorlik eng maqbuldirota-onalar
va maktabgacha ta’lim muassasasi jamoasi o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar shakli.
Bu teng huquqli muloqot bo‘lib, unda hech kim ko‘rsatish, baholash, nazorat qilish
12

sharafiga ega bo‘lmaydi, bu sherikni fikrlashga va hamdardlikka undashi mumkin
bo‘lgan muloqotning ijobiy usullari va shakllarini izlashga hissa qo‘shadi.Ijtimoiy
sheriklar bilan faol hamkorlik... Bizning bolalar bog‘chamiz ijtimoiy sheriklar
bilan faol hamkorlik qiladi va salomatlikni saqlash va mustahkamlashga qaratilgan
qo‘shma tadbirlarni o‘tkazadi.
II BOB. BOLALAR SOG LOM TURMUSH TARZINI PEDAGOGIKʻ
MUAMMO SIFATIDA
2.1. Sog lom turmush tarzini shakllantirishning pedagogik asoslari
ʻ
Sog‘lom avlodni shakllantirish jamiyatda sog‘lom turmush tarzini qaror
toptirish negizida amalga oshriladi. Buning uchun esa jamiyatning har bir a’zosi
sog‘lom turmush tarzini yo‘lga qo‘yishi, salomatlikni madaniyatlilikning bir
ko‘rinishi sifatida qabul qilish lozim. Yoshlar hayotida, yurish-turishida ham mana
shunday yangicha tafakurning shakllantirilishi bu boradagi barcha muammolarga
yechim bo‘lib xizmat qiladi. Sog‘lom turmush tarzi keng ma’noli tushuncha bo‘lib,
u unumli mehnat qilish, faol dam olish, sport bilan doimiy shug‘ullanish,
organizmni chiniqtirish, shahsiy kasbiy va psixogigiyenaga rioya qilish, to‘g‘ri
ovqatlanish, zarurli odatlardan o‘zini tiyish, har yili shifokor ko‘rigidan o‘tib turish
va sog‘lom oilani shakllantirishda o‘z ifodasini topadi. Shuningdek sog‘lom
turmush tarzi bu shaxsning sog‘lom oilani shakllantirish va sog‘lom farzand
ko‘rish bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘nikmalarida ham o‘z ifodasini topadi.
Bugungi kunda oliy ta’limda talaba-yoshlarni intelektual, kasbiy, ahloqiy,
madaniy rivojlanish talablarini qondirishda ulardagi sog‘lom turmush tarzi,
borasidagi bilim, ko‘nikmalarni, reproduktiv madaniyatni shakllantirish ta’lim
maqsadlarining asosiy qismi bo‘lib hisoblanmoqda xususan, pedagogik-psixologik
kasb doirasidagi mutaxassislarda. Jahondagi psixologik tadqiqotlarda shaxsning
salomatlikka nisbatan valeologik omil sifatidagi munosabatini o‘rganishning
13

ustuvorligi zamonaviy inson hayot tarzining o‘zgarishi va har xil kasalliklar bilan
xastalanishning yuqori darajasi sabablarini aniqlash.
Inson turmush tarzining ijtimoiy va psixologik omillarini urganish, insonlarda
Soglom turmush tarzini oshirish buyicha ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Shu
bilan birga shaxsning psixik salomatligi, uquvchilarning faolligi salomatlik
mezoni, salomatlik ijtimoiy kadriyat, shaxsning o‘z sog‘ligiga munosabati qadriyat
sifatida tadqiq etish kabi tadqiqotlarga alohida axamiyat berib ukuvchi-eshlar
ma’lum psixologik salomatlikka ega, ammo ta’lim jarayonida ziddiyatli, stressli
muhit mavjudligi sababli u bezovtalanadi va natijada inson himoya
mexanizmlarining turli xil ta’siri tufayli o‘z sog‘lig‘ining qadr-qimmatini anglash
qiyinlashadi. Shu munosabat bilan, o‘quvchilarda sog‘lom turmush tarzi
rivojlanishining psixologik-pedagogik determinantlarini tizimli o‘rganish lozimligi
mazkur ilmiy-tadqiqot va ilmiy-amaliy muammoga yuqori dolzarblik baxsh etadi.
Adabiyotlar tahlili shuni ko‘rsatadiki, mutaxassislar tomonidan turmush tarzi
tushunchasi borasida aniq bir to‘xtamga kelinmagan. “Turmush tarzi” keng
qamrovli, murakkab va g‘oyat keng tushunchadir. U kishilarning hayot faoliyati,
ishlab chikarish, ijtimoiy-siyosiy, madaniy sohadagi faoliyatlarining barchasini eng
muhimi ularning amaliyligini, ma’lum bir ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy, falsafiy,
tibbiy va biologik qadriyatlar va ehtiyojlarning real hayotda aks etganligini o‘z
ichiga oladi. Ta’kidlash joizki, salomatlik tushunchasi bu keng ma’nodagi
“sog‘lom turmush tarzi”dir.
U shaxs umumiy madaniyatining asosiy qismini tashkil qiladi. Shaxsning
sog‘lom turmush tarzi uning ijodiy kuch va qobiliyatlarining rivojlanishi, hayoti va
faoliyatini tashkil qilish shakllarida namoyon bo‘ladi. Sog‘lom turmush tarzi
shaxsning ma’naviy, jismoniy, ruhiy, ijtimoiy, geknetik sog‘lomligini bildiruvchi
murakkab jarayon hisoblanadi. Turmush tarzi negizida kishilarning ehtiyojlari, ular
maqsadlari va qadriyatlari tizimi yotadi, lekin ehtiyojlar har doim ham anglangan
va to‘g‘ri, yaxshi, ijobiy ehtiyojlar bo‘lavermaydi.
14

Anglangan, shaxs va jamiyat manfaatlariga mos keladigan ehtiyojlargina
turmush tarzini tashkil etish mumkin. Turmush tarzi - jamoat hayotining barcha
sohalarida inson hayoti faoliyatining konkret shakllar yig‘indisidir. Ilmiy
tajribalarning ko‘rsatishicha, faylasuflar, etnogroflar, tarixchilar, sotsiologlar,
psixologlar va pedagoglar tomonidan sog‘lom turmush tarzi, sog‘lom turmush tarzi
muammosining falsafiy jihatlari, sog‘lom turmush tarzining ijtimoiy
munosabatlardagi o‘rni, jamiyatga tarbiyaviy ta’siri, aholi o‘rtasida, ayniqsa
yoshlarda sog‘lom turmush tarzini shakllantirish masalalariga bag‘ishlangan qator
ilmiy tadqiqot ishlari olib borilgan. Turmush tarzi tarixan tarkib topgan ijtimoiy-
iqtisodiy va ma’naviy faktorlar bilan belgilanadigan kundalik hayot ukladi bo‘lib,
shu asosda rivojlangan munosabatlar, an’analar va urf-odatlardan iboratdir. Tabiiy
ravishda turmush tarzi - insonning jamiyat va muhitdagi hayotini, mehnat qilish,
dam olish va boshqalarni o‘z ichiga oladi.
Uning tarkibiy qismlariga nafaqat ijtimoiy-siyosiy va ishlab chiqarish
faoliyati, balki ishlab chiqarishdan tashqari vaqtdagi ijtimoiy-madaniy faoliyati
ham kiradi. Shunday qilib, turmush tarzida har bir xalqning uzoq asrlar davomida
yaratgan ma’naviy va moddiy boyliklari, yon-atrof, muhit va kelajak haqida
tasavvurlari, milliy-etnik belgilari, mintaliteti, urf-odatlari, an’analari hamda
yashash usuli to‘la aks etadi. Shu nuqtai nazardan turmush tarzi xalq, millat,
etnosning ijtimoiy-tarixiy taraqqiyot jarayonida yaratgan hayot kechirish
usullarining majmuidir. Turmush tarzi inson hayoti va insoniyat mavjudligining,
borlig‘ining asosiy belgisi sifatida qadim kishilik jamiyati bilan birga mavjudlik
kasb etgan. Sog‘lom turmush tarziga ega bo‘lish har bir xalq, har bir millat, har bir
inson, har bir shaxsning ongi, uning tafakkuri va dunyoqarashi, yashash tarzi bilan
uzviy va bevosita bog‘liq psixologik-axloqiy va ijtimoiy-tarixiy zarur xususiyat
hisoblanadi.
Har bir millat o‘z maishiy turmush tarziga ega. Har bir xalqning o‘z milliy
turmushini tashkil etishga uning milliy mentaliteti, madaniyat darajasi, turmush
sharoiti va tarixiy davri ta’sir ko‘rsatadi. Ular o‘sha millatning sog‘lom turmush
15

madaniyatiga ega yoki ega emasligini belgilab beradi. Shuningdek, har bir
xalqning sog‘lom turmush madaniyatini belgilovchi uning tili, axloqiy fazilatlari,
bolalarga g‘amxo‘rlik ko‘rsatish, keksalarni qadrlashi, yurish-turishi, kiyinishi,
ovqatlanishi, sog‘lomlik holati mavjud bo‘ladi. Turmush tarzi kishilarning
individual va ruhiy hayotiy faoliyati ko‘rinishi bo‘lib, u ijtimoiy munosabatlar,
ijtimoiy-siyosiy faoliyat, muloqot, dunyoqarash, hulq-atvor, mehnat, maishiy dam
olish kabi omillar ta’sirida shakllanadi.
Bu atama fanga 1979 yilda kiritilgan bo‘lib, inson ruhiy xolatini aniqlaydi.
Shaxsning ruhiy holati ya’ni quvonch- tashvishlari, turli o‘zgarishlar, voqealarning
sihat-salomatlikka bo‘lgan ta’sirini tabiiy va ijtimoiy-psixologik imkoniyatlaridan
kelib chiqib o‘rganadi. Ma’naviy salomatlik. Bu shaxsning jamiyatda o‘z o‘rnini
topishi, o‘z xatti-harakatlari, ichki kechinmalarini tartibga solish, umuminsoniy
qadriyatlarga sodiqlik va ulardan hayot tarzini yo‘lga qo‘yishda foydalanish, og‘ir
hayotiy vaziyatlarda oqilona yo‘l tanlash ko‘nikmalarining shakllanishi bilan
belgilanadi. Ba’zi bir rus olimlari masalan, T.F.Akbashev, B.A.Klassov insonning
ma’naviy salomatligini uch omil birligida ya’ni ijtimoiy, psixologik, intelektual va
reproduktiv salomatlik bilan to‘ldiradilar.
Ularning fikricha, intellektual salomatlik fikrlash, axborotlarni qabul qilish va
uni yetkazishda o‘z aksini topsa, ijtimoiy salomatlik, insonni ijtimoiy faolligida
jamiyatda o‘z o‘rnini topishi, kasbiy kamolotida o‘z ifodasini topadi. Psixologik
salomatlik moslashuvchanlik, o‘z hissiyot va kechinmalarini boshqara olish,
psixogen va nizoli vaziyatlarda maqbul xattiharakatlarni amalga oshirish, ruhiy
tetiklik, barqarorlik, sog‘lom xulqlilik va shu kabilar bildan xarakterlanadi.
Reproduktiv salomatlik esa ota-onalar bilan bo‘lgan aloqada, oilaviy munosabatlar,
jinsiy madaniyat, farzand ko‘rish va uni tarbiyalash bilan bog‘liq bo‘lgan
holatlarda namoyon bo‘ladi. Salomatlik, sog‘lom turmush tarzi psixologiyasi
muammosi bo‘yicha shug‘ullanuvchi tadqiqotchilardan R.Ayzman shaxs
salomatligiga ta’sir etuvchi omillarni o‘rganar ekan, uning quyidagi darajalarini
ajratib ko‘rsatadi: jismoniy, ya’ni genetik, biokimyoviy, metabolik, morfologik,
16

funksional; ruhiy, ya’ni hissiy, aqliy, shaxsiy; ijtimoiy-ma’naviy yoki axloqiy .
Maktab o‘quvchilarida sog‘lom turmush tarzini rivojlantirishning psixologik-
pedagogik omillaridan yana biri sog‘lom turmish tarzidir.
Turmush tarzi - bu aniq sharoitdagi dialektik tushunchalar xosilasi bulib,
insonning aniq jamiyatda, muxitda ifodalangan hayot, mehnat, dam olish va
hokazolarini o‘z ichiga olgan tushunchadir. Uning tarkibiy kismlariga fakat
ijtimoiy-siyosiy va ishlab chiqarish faoliyatigina emas, balki ishlab chiqarishdan
tashqari vaqtdagi faolligi, ijtimoiy-madaniy faoliyati xam kiradi. Tibbiy faollik
xam uning bir turidir. Turmushda odam turli xil taassurotlar, nojuya xolatlar va
sharoitlarga tushib kolishi mumkin. Bular esa o‘z navbatida salomatlik, turmush
tarzini sog‘lomlashtirish haqida to‘la bilimga ega bo‘lishga majbur qiladi,
aholining o‘z salomatligiga bo‘lgan munosabatlarini tarbiyalash va tibbiy
bilimlarni targ‘ib qilishni taqozo etadi. Sog‘lom turmush tarzi psixologiyasi -
insoniyatning paydo bo‘lishi bilan hayotiy ehtiyojga aylanib qolgan ma’naviy,
jismoniy, ruhiy, ijtimoiy salomatlik haqidagi milliy hamda umuminsoniy
qadriyatlarning mazmun va mohiyatini chuqur bilgan holda ularga ongli ravishda
amal qilish, rejali, maqsadli sog‘lom hayot kechirish qoidalariga to‘liq rioya etgan
holda ularni kundalik hayotiy ehtiyojga aylantirish tafakkuri va uning amaliyoti
demakdir.
Demak, sog‘lom turmush tarzining ikki muhim qirrasi mavjud, birinchidan
insonning sog‘lomlik borasidagi bilim va malakalar majmuidan iborat, ikkinchidan
esa, mana shu bilim va malakalar uning real hayotidagi amalga oshirilishiga
bog‘liq. Sog‘lom turmush tarzi maktabgacha yoshdagi bolalar ongida shakllanishi
va ularning hayot tarziga aylanishi uchun pedagogik jarayondan uzviylik va
uzluksizlik talab etiladi. Uzviylik - amalga oshiriladigan ta’lim-tarbiya ishlarining
mazmunan izchilligi, biri birini to‘ldirishi, tizimliligi, ilmiyligi, davomiyligi,
bosqichmabosqich amalga oshirilishi, hayot qo‘ygan muammolarga hozirjavobligi,
amaliyotga mosligi hamda o‘zaro aloqadorlikda samarali pedagogik natijalikka
olib kelishi demakdir. Sotsiolog olimlarning fikriga ko‘ra turmush tarzi muayyan
17

tarixiy ijtimoiy munosabatlarga mos keluvchi inson hayot faoliyatining individual
yoki guruhiy turi. Jamiyat hayotida shaxs turli sohalarga oid o‘z fikrlarini namoyon
etadi.
Turmush tarzi iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, madaniy, tabiiy va boshqa
sharoitlarga bog‘liq holda shakllanadi va jamiyat moddiy va ma’naviy hayoti
unsurlaridan tashkil topgan yaxlit tuzilma sifatida namoyon bo‘ladi. Turmush tarzi
muayyan ijtimoiy qurilmani tavsiflaydi va bu jamiyatda individ qanday
yashayotganini, u inson o‘z “Men”i rivojlanishi va takomillashishi uchun nima
qilayotganini, uning ehtiyojlari manfaatlari va ijodiy imkoniyatlari amalga
oshayotganini ko‘rsatadi. Turmush tarzi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar, mafkura
va madaniyat, atrof-muhitning insonga ta’siri sifatida shakllanadi hamda
jamiyatdagi iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy jarayonlarga faol ta’sir etadi. Birgalikdagi
faoliyat usullari, ijtimoiyjamoaviy munosabatlar va kishilar o‘rtasidagi aloqa, ular
muloqoti va xulqatvorining ustuvor shakli, muloqotning maqsad va vazifasi,
faoliyatning manfaatlari turmush tarzining xarakterini belgilaydi. Turmush tarzi va
salomatlik tushunchalarining o‘zaro bog‘liqligi sog‘lom turmush tarzi
tushunchasini keltirib chiqaradi.
Tibbiyot ensiklopediyasida keltirilgan ta’rifiga ko‘ra: turmush tarzi - kishilar
hayotiy faoliyatining aniq turi haqidagi tasavvurlarni muvofiqlashtiruvchi muhim
ijtimoiy kategoriyalardan biri.
U yoki bu millat, elatga, e’tiqodga (dinga) taalluqlilik turmush tarziga o‘ziga
xoslik bag‘ishlaydi. E’tiqod va ishonch nuqtai nazardan buddaviylar, xristianlar,
musulmonlar va boshqalarning turmush tarzi bir- biridan farqlanadi. Turmush tarzi
shahar, qishloq, yoshlar, ishchilar, dehqonlar, ziyolilar, talabalar turmush tarzi
kabilarga ajratiladi. Ma’lumki, har qaysi millatning o‘ziga xos ma’naviy
madaniyatini shakllantirish va yuksaltirishda, hech shubhasiz, oilaning o‘rni va
ta’siri beqiyosdir. Chunki insonning eng sof va pokiza tuyg‘ulari birinchi galda
oila bag‘rida shakllanadi. Shuningdek, inson xarakterini, tabiati va dunyoqarashini
18

belgilaydigan ma’naviy mezon va qarashlar, nosabatlar to‘g‘risidagi dastlabki
tasavvurlar oila sharoitida, ota-onaning ibrat-namunasidan shakllanadi.
Shu nuqtai nazardan qaraganda, oila tarbiyasi shaxs ma’naviyatini
shaklanishidagi asosiy vosita ekan, bu o‘rinda bola tarbiyasida sog‘lom nasl
masalasi ham muhim rol o‘ynashini inkor etib bo‘lmaydi. Shu ma’noda yoshlarni
har tomonlama sog‘lom va barkamol etib tarbiyalash, ular ongida “Sog‘lom
turmush tarzi - sog‘lom oila, sog‘lom oila bu sog‘lom farzand, baxtli kelajakdir”
tasavvurini shakllantirish, bo‘lajak ota-onalar ya’ni talaba-yoshlardagi reproduktiv
madaniyatni shakllantirish bu yo‘nalishdagi islohotlarning asosiy vazifalaridan
sanaladi. Sog‘lom avlodni shakllantirish jamiyatda sog‘lom turmush tarzini qaror
toptirish negizida amalga oshriladi. Buning uchun esa jamiyatning har bir a’zosi
sog‘lom turmush tarzini yo‘lga qo‘yishi, salomatlikni madaniyatlilikning bir
ko‘rinishi sifatida qabul qilish lozim.
Yoshlar hayotida, yurish-turishida ham mana shunday yangicha tafakurning
shakllantirilishi bu boradagi barcha muammolarga yechim bo‘lib xizmat qiladi.
Psixologik bilimlarga ko‘ra salomatlik haqidagi bilim va sog‘lom tafakkurning
shakllanganligi sog‘lom turmush tarzi psixologiyasini shakllantirishning eng
birinchi va muhim bo‘g‘ini hisoblanadi.
Bugungi kunda sog‘lom turmush tarzi psixologiyasi tushunchasining mazmuni
inson - shaxs - sog‘lom - bilim va malakalarni egallashga intilish - sog‘lom
bo‘lishga nisbatan sayi - harakat - salomatlikni shaxsiy qadriyatga aylantirish -
salomatlik nuqtai nazaridan barkamollikka erishish - shaxsiy salomatlikning
barqarorligi va ta’min etilganligiga erishish - o‘z salomatligining posboni bo‘la
olish - jamiyat, ya’ni oila, mehnat yoki o‘qitish dargohi, mahallada sog‘lom
turmush madaniyatining shakllanishiga harakat qilish va jamiyatga ijobiy ta’sir
o‘tkaza olish - jamiyatni sog‘lomlashtirish kabi tushunchalarning uzviyligi, ular
davomiyligi va ustuvorligini talab etadi.
19

Salomatlik psixologiyasiga ega bo‘lgan inson na faqat salomatlikni asrash
bo‘yicha bilim va malakalarni egallagan bo‘ladi, balki egallagan bilim va
malakalarni o‘z hayoti jarayonida qo‘llab, o‘z salomatligining posboniga aylanadi.
Bugungi inson hayot tarziga bo‘lgan turli iqtisodiy, ijtimoiy, psixologik va
ma’naviy-mafkuraviy tahdidlar o‘sib borayotgan sharoitida sog‘lom tafakkur ham
tibbiy, ham psixologik, ham ma’naviy jihatdan insonni murakkab dunyo voqeligi
ichida turli mavjud ziddiyatlardan asraguvchi qonunlar majmuasi sifatida juda
muhim rol o‘ynaydi. Ammo insonning o‘zi egallagan bilim va malakalarni
qo‘llashga, o‘z hayotida ularga qat’iy rioya qilishga o‘rganmas ekan, berilgan
bilim va malakalar ko‘zlangan natijaga erishish imkonini bermaydi. Keyingi
yillarda sog‘lom turmush tarzi va madaniyati masalalari keng ijtimoiy ommani
qiziqtirayotgan eng dolzarb mavzular qatoridan o‘rin olayotganini kuzatish
mumkin. Ta’lim sohasida amalga oshirilayotgan islohotlardan asosiy maqsad
xalqning boy intellektual merosi va umumbashariy qadriyatlar asosida zamonaviy
madaniyat, iqtisodiyot, fan va texnika, texnologiyalarning yutuqlari asosida
shaxsning ma’naviy sifatlarini tarbiyalash va rivojlantirishdan iborat. Chunki,
ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar muvaffaqiyati, jamiyatning ahloqiy va ma’naviy
takomili ko‘p jihatdan shaxsning ma’naviy-psixologik tarbiyasiga bog‘liq.
Darhaqiqat so‘nggi yillarda keskin o‘zgargan hayot sharoitlari va ta’lim tizimi,
uning maqsadi, mazmuni, turlari o‘rtasidagi o‘zgarishlar yosh avlodning ma’naviy
tarbiyasiga yangicha qarash, uni bugungi kun nuqtai nazaridan o‘rganish, baholash
va unda xalqimizning boy madaniy merosidan maqsadli foydalanishni talab
etmoqda. Yuqoridagilardan xulosa qilib qayd etish mumkinki, salomatlikni
asrashga va sog‘lom turmush tarziga yo‘naltirilgan psixologiya o‘zining ilk
shakllanish jarayonida turibdi. Zero, ko‘pchilik odamlar umr bo‘yi o‘z
salomatligini befoyda sarflash amaliyoti bilan shug‘ullanayotganligi, aslida esa
ular salomatlikni asrash faoliyati bilan umr bo‘yi maqsadli shug‘ullanishi zarur
ekanligi, chunki inson jismi va psixikasi o‘z rivojlanishiga ko‘ra tabiiy ravishda
qarilik tomon yo‘naltirilgan faol harakat hisoblanadi.
20

2.2. Imkoniyati kechklangan bolalar uchun sog lom turmush tarziʻ
Bugungi zamonaviy jamiyatda inson faoliyatining eng keng sohalaridan biri - bu
ta’lim hisoblanadi. Oxirgi yillarda ta’limning ijtimoiy roli ortib, dunyoning
aksariyat davlatlarida ta’limning barcha turlariga bo‘lgan munosabat o‘zgardi.
Ta’lim ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyotning bosh, yetakchi omili sifatida
qaralmoqda. Bunday etiborning sababi zamonaviy jamiyatning eng muhim
qadriyati va asosiy kapitali - bu yangi bilimlarni izlash, egallash va nostandart
qarorlar qabul qilishga qodir bo‘lgan inson hisoblanadi. Shunday ekan, hozirgi
davrda ta’lim shaxs va jamiyatni rivojlantirishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi.
Mustaqilligimizning dastlabki kunlaridan boshlab ta’lim tizimiga alohida ahamiyat
berilgan.
Birinchi Prezidentimiz tomonidan boshlangan ta’lim sohasidagi isloxotlar
bugungi kunda Sh. M. Mirziyoyev tomonidan izchil davom ettirilmoqda. Jahon
sivilizasiyasi shuni korsatadiki, ta’lim tizimini yuqori darajaga ko‘tarmasdan turib
boshqa sohalarda yutuqlarga erishib bo‘lmaydi. O‘zbekiston Respublikasi “Ta’lim
to‘g‘risida”gi qonunining 4-moddasida ta’lim sohasidagi asosiy prinsiplar sifatida
ta’lim sohasida kamsitishlarga yo‘l qo‘yilmasligi hamda ta’lim olishga doir teng
imkoniyatlarning ta’minlanishi, qonunning 9-moddasida esa “Jismoniy, aqliy,
sensor (sezgi) yoki ruhiy nuqsonlari bo‘lgan bolalar, shuningdek uzoq vaqt
davolanishga muhtoj bo‘lgan bolalar davlat ixtisoslashtirilgan ta’lim
muassasalarida, umumiy o‘rta va o‘rta maxsus ta’lim tashkilotlarida inklyuziv
shaklda yoki uy sharoitlarida yakka tartibda ta’lim oladi.” deb, ko‘rsatib o‘tilgan.
Dunyo mamlakatlarida nogironligi bo‘lgan, ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarni
tarbiyalash, ularning jamiyatda o‘ziga munosib o‘rinni egallashlariga
ko‘maklashish masalasiga alohida e’tibor qaratiladi.
“Aqliy jihatdan orqada qolgan shaxslarning huquqlari to‘g‘risidagi
Deklarasiyasi” “Nogironlar huquqlari to‘g‘risida”gi Konvensiyasi, “Ta’lim hamma
uchun” reja-dasturi to‘g‘risidagi Dakar deklaratsiyasi, “Osiyo va Okeaniya
mamlakatlari nogironlar huquqlarini muhofaza qilish chora-tadbirlari dasturi”,
21

“Nogironlar uchun teng imkoniyatlarni ta’minlash bo‘yicha Standart qoidalar”,
“Bolalar huquqlari to‘g‘risida”gi konvensiya va boshqa xalqaro miqyosda qabul
qilingan me’yoriy-huquqiy hujjatlarning asosiy maqsadi nogiron bolalarni
himoyalashga qaratilgan bo‘lib, bu xalqaro-huquqiy asoslar ta’lim jarayoniga
inklyuziv yondashuvni samarali joriy etishni nazarda tutadi.
Umumjahon miqyosida alohida e’tiborga muhtoj bolalarning ruhiy holatini
inobatga olgan holda psixologik korreksiyalash metodlari, oila, jamoa va
guruhlarda insonparvarlik munosabatlarini shakllantirish, texnologik
ko‘maklashuvchi vositalar imkoniyatlarini oshirish borasida samarali ilmiy, ilmiy-
texnik, ilmiy-pedagogik tadqiqotlar olib borilmoqda. Umumiy o‘qitish tizimida
inklyuziv ta’limning pedagogik-psixologik jihatlari, nogironligi bo‘lgan
bolalarning ta’limiy ehtiyojlarini qondirish, ularning huquqiy tengligi sharoitini
yaratish, jamiyat a’zosi sifatidagi o‘rnini mustahkamlashga oid muammolar bu
izlanishlarning asosini tashkil etib, ular nogiron bolalarning individual
xususiyatlari va adaptiv imkoniyatlarini inobatga olish, ijtimoiy moslashuvini
texnologik ta’minlash hamda qo‘llab-quvvatlash o‘quv-tarbiya jarayonini tashkil
etishning pedagogik tizimini takomillashtirishda alohida o‘rin egallamoqda.
Mamlakatimizda bolalarning jismoniy salomatligini ilk yoshidan boshlab
tashxislash, sog‘liqlarini doimiy nazorat qilish va mustahkamlash, har bir bolaning
sifatli bilim olishlarini ta’minlashga qaratilgan islohotlar inklyuziv ta’limni ham
rivojlantirish uchun keng imkoniyatlar yaratmoqda. Alohida e’tiborga muhtoj
bolalarni umumiy ta’lim jarayoniga samarali jalb etish milliy pedagogikada bugun
yechimini kutayotgan muhim masalalardan biridir. O‘zbekiston Respublikasini
yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasida “imkoniyati cheklangan
shaxslarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash, nogiron aholining, boshqa
ehtiyojmand toifalarning to‘laqonli hayot faoliyatini ta’minlash uchun ularga
tibbiy, ijtimoiy yordam ko‘rsatish tizimini yanada rivojlantirish va
takomillashtirish” kabi vazifalar belgilanib, bu borada nogiron bolalarga ta’lim-
tarbiya berishga dunyoviy yondashuvlarni o‘rganish, ular asosida milliy inklyuziv
ta’lim jarayonini tashkil etish va takomillashtirish, o‘quvchilarning o‘z-o‘zini
22

baholash texnologiyalari, moslashuv va muloqotni tashkil qilishga oid metodik
tavsiyalar ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi.
O‘zbekiston Respublikasining 2020-yil 24-sentabrdan kuchga kirgan yangi
taxrirdagi “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonuni O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
2017-yil 7-fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha
Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi PF–4947-sonli Farmoni, 2017-yil 1-
avgustdagi “Nogironlarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash tizimini yanada
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF–5006-sonli Farmoni hamda
2017-yil 1-dekabrdagi “Nogironligi bo‘lgan shaxslarni davlat tomonidan qo‘llab-
quvvatlash tizimini tubdan takomillashtirish to‘g‘risida”gi PF–5270-sonli Farmoni,
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 29-apreldagi «O‘zbekiston
Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini
tasdiqlash to‘g‘risida»gi PF-5712-son Farmoniga muvofiq O‘zbekistonda
inklyuziv ta’limni rivojlantirish, alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalarga ta’lim-
tarbiya berish tizimini takomillashtirish hamda ularga ko‘rsatiladigan ta’lim
xizmatlari sifatini yaxshilash maqsadida 2020-yil 13-oktyabrda “Alohida ta’lim
ehtiyojlari bo‘lgan bolalarga ta’lim-tarbiya berish tizimini yanada takomillashtirish
chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4860-son qarori va Qarorga 1-ilova sifatida
qabul qilingan “2020-2025-yillarda xalq ta’limi tizimida inklyuziv ta’limni
rivojlantirish KONSEPSIYASI va boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlar ushbu
mavzuni yoritishga oid huquqiy asoslardir.
Inklyuziv ta’lim alohida e’tiborga muhtoj bo‘lgan bolalarning tengdoshlari
bilan bir xil sharoitlarda o‘qishi, ular bilan o‘zaro do‘stona munosabatda bo‘lishi
hamda jamiyatga ijtimoiy moslashuvini yengillashtirishda muhim o‘rin tutadi.
Umumta’lim maktablarida inklyuziv ta’lim tushunchasi turlicha talqin qilinadi.
Inklyuziv ta’lim – davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan masalalardan biridir.
Alohida e’tiborga muhtoj bo‘lgan, voyaga yetayotgan o‘smirlar rivojlanishida
uchraydigan nuqsonlar yoki iqtisodiy qiyinchiliklardan qat'iy nazar ijtimoiy
hayotga moslashtirishga yo‘naltirilgan o‘quv jarayoniga jalb qilishni ifodalovchi
ta’lim tizimidir.
23

Umumta’lim maktablarda joriy etilgan inklyuziv ta’limning maqsadi alohida
yordamga muhtoj bolalarning oddiy tengdoshlari bilan bir xil sharoitlarda o‘qishi,
teng huquq va imkoniyatlar tengligini berish, ular bilan o‘zaro do‘stona
munosabatda bo‘lishi hamda jamiyatga ijtimoiy moslashuvini yengillashtirish,
o‘quvchilarning ta’lim olishlari uchun zaruriy pedagogik-psixologik va korreksion
sharoitlarni yaratishdan iboratdir. Umumta’lim maktablarga oddiy bolalarning
barchasi borsa, alohida e’tiborga muhtoj bolalar ham jalb etilishi kerak. Inklyuziv
ta’limning oiladan, maktabgacha ta’lim muassasalaridan boshlab yo‘lga
qo‘yilayotganligi muhim ahamiyatga ega.
Bu esa bolalarning keyinchalik atrofdagilar bilan muloqotda bo‘lishiga, ijtimoiy
muhit talablariga javob bera oladigan va shu bilan birga, kundalik-maishiy
ehtiyojini qondirish ko‘nikmalarini erta egallashlariga, hayotga moslashib,
umumta’lim maktablarida tengdoshlari qatori darslarni o‘z vaqtida o‘zlashtirishiga,
topshiriqlarga mas'uliyat bilan yondashish ko‘nikmasini egallashlariga
ko‘maklashadi. Umumta’lim maktablarda inklyuziv ta’lim – alohida e’tiborga
muhtoj bo‘lgan bolalar yoki boshqa sabablar tufayli tarbiyasi og‘ir, yetim bolalar
uchun moslashuvchan, individuallashgan va barcha bolalarga teng xuquq va
imkoniyatlar tengligini beradigan ta’lim tizimidir. Shuningdek, inklyuziv ta’lim –
millati, irqi, tanasining rangi, ijtimoiy kelib chiqishi, moddiy va ma’naviy ahvoli,
oilasining jamiyatda tutgan o‘rni, jismoniy yoki rivojlanishda kamchiligi
bo‘lishidan qat'iy nazar barcha bolalarni teng ko‘rish, ulardagi har qanday
imkoniyatni qo‘llab-quvvatlashni nazarda tutadigan ta’lim hisoblanadi.
2.3. Bolalarning dam olishini tashkil etish
Bolaning sog‘lom bo‘lib o‘sishi va to‘g‘ri rivojlanishi uchun maktabgacha
yoshdagi bolaning kun tartibini to‘g‘ri shakllantirish kerak. Bu uchun bolalar
bog‘chasida taqdim etilgan tartibni biroz modernizatsiya qilish kifoya. Bu bolaga
yangi sharoitlarga tezda moslashishga yordam beradi, bu esa salbiy reaktsiya
ehtimolini sezilarli darajada kamaytiradi. Bolalar psixologlarining aytishicha, kun
tartibi:samaradorlikni oshiradi, uyquni yaxshilaydi, ishtahani oshiradi, bolani
24

yanada mas'uliyatli qiladi, intizomni yaxshilaydi, o‘zo‘zini hurmat qilishni
oshiradi, aqliy qobiliyatini oshiradi. Maktabgacha yoshdagi bolaning kun tartibi
kunning ma’lum bir davrida bajarilishi kerak bo‘lgan yig‘ilgan tadbirlar
to‘plamidir. Uning yordami bilan siz o‘quv jarayonini to‘g‘ri tashkil qilishingiz,
shuningdek, o‘yinlar va boshqa bolalarning sevimli mashg‘ulotlariga yetarli vaqt
qoldirishingiz mumkin. Bolani rivojlantirishning muhim sharti uning yoshiga mos
keladigan tartibni tashkil etishdir. Rejim - bu maydalangan turli xil tadbirlarni kun
davomida teng ravishda taqsimlash. Optimal rejim bolaning sog‘lig‘ini, uning
hayotining asosini saqlashning muhim shartidir. Uning xususiyatlari bola o‘sishi
bilan farq qiladi. Bolalar bog‘chasida taqdim etiladigan kun tartibi jismoniy va
ruhiy salomatlikning asoslari maktabgacha yoshda tashkil etiladi. Bola o‘z hayotini
tartibga solish va faoliyatning bir turidan ikkinchisiga o‘tish uchun kun tartibiga
muhtoj. Kundalik mashg‘ulotlar quyidagi tadbirlardan iborat: Dam olish va uxlash
davri, Oziq-ovqat iste’mol qilish, Yurish, Sinflar va mashg‘ulotlar. Ro‘yxatda
keltirilgan tadbirlarni bir vaqtning o‘zida muntazam ravishda amalga oshirish
bolalarning sog‘lig‘iga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun pediatrlar kattalarga
o‘z farzandlari uchun rejimga rioya qilish uchun hamma narsani qilishni qat'iy
tavsiya qiladilar. Maktabgacha yoshdagi va uydagi bolalar uchun kunlik rejimni
kuzatish muhimdir. Asosiy afzalliklari: Maktabgacha yoshdagi bolaning uydagi
kundalik hayoti ko‘plab afzalliklarga ega. Ular kunlik rejimni tuzishni boshlashdan
oldin hisobga olinishi kerak. Bu bola uchun uning hayotining ajralmas qismiga
aylanadigan ideal variantni tayyorlashga yordam beradi. Kundalik hayotning
asosiy afzalliklari quyidagilar ko‘rib chiqiladi: Eng maqbul tartib Ko‘pgina
hollarda, maktabgacha yoshdagi bolaning kundalik turmush tarzi - bu barcha
tadbirlar va dam olishlarning muvozanatli aralashmasi. Uni faqat bolaning barcha
xususiyatlarini, uning afzalliklari va qobiliyatlarini biladigan ota-onalar
to‘plashlari mumkin. Jarayonning nuanslari Faoliyatning har bir turi (o‘yinlar,
ovqat, yurish, mashg‘ulotlar) ba’zi bir nuanslarga muvofiq amalga oshirilishi
kerak. Ularning yordami bilan siz bolangizni yanada baquvvat va quvnoq
qilishingiz mumkin. Tarbiyalanuvchi kun davomida tashkilotda kun tartibi asosida
25

faoliyatlar bilan shug‘ullanadi. Kechki vaqtlarda, dam olish va bayram kunlari bola
oila davrasida bo‘ladi. Oila muhitida jismoniy tarbiyani tashkil etishning asosiy
bosqichi sog‘lom turmush tarzidir. Tatqiqotlar natijasi shuni ko‘rsatadiki, dam
olish kunlarida oila muhitida bo‘lib, tashkilotga qaytgan bolada turli charchoq
alomatlari seziladi. Bu bolaning uyda bo‘lgan vaqtida kun tartibiga rioya
qilmaganligidan va doimiy kun tartibining buzilganligidan darak beradi. Bola uyda
bo‘lgan vaqtida kun tartibiga,to‘g‘ri ovqatlanishga,madaniy gigiyenik qoidalarga
amal qilishi, bu esa kattalar tomonidan nazorat qilinishi, ko‘ngilochar o‘yin bilan
vaqtni samarali va qiziqarli o‘tkazishlari lozim. Oilada bolaning har tomonlama
rivojlanishi uchun bola xonasi va bu xonada uning burchagi tashkil etilishi zarur.
Unda bolalar uchun turli mavzudagi rasmli kitoblar, o‘yinchoqlar, shirinlik, sport
jihozlari va anjomlari, rangli qalamlar, oq qog‘oz bo‘lishi kerak. Bola xonasi
umumiy bolaga mos ravishda jihozlanishi yoki yuqorida ko‘rsatilgan buyumlar
bilan ta’minlangan bo‘lishi mumkin. Ammo, bu holat ham bolaning bitta
rivojlanish markazi bilan chegaralanishiga olib keladi. Shu sababdan yuqorida
keltirilgan jihozlar vakillaridan tuzilgan kichik burchakning bo‘lishi samarali natija
ko‘rsatadi. Bu burchak bola rivojlanishi uchun qulay muhit bo‘lish bilan birga,
bola psixologiyasini o‘rganish maydonchasi hamdir. Bola ushbu burchak
elementlarining qay birini tanlashiga qarab bola qiziqishlari haqida ma’lumotlar
olish mumkin. Ota-onalar xonalarda,uy sharoitida bola hayoti va sog‘ligini
muhofaza qilishga alohida e’tibor qaratishlari talab etiladi. Maktabgacha ta’lim
tashkilotlarida ota-onalarga bolalarning jismoniy holati haqida to‘liq ma’lumot
berib boriladi. Oilalarda bola xonasidagi burchaklarning tashkil etilishi „Bolaning
noyobligi―tamoyili o‘sishining asosi bo‘la oladi. Negaki, aynan bola tomonidan
bola burchagidagi aynan bir jihozning tanlanishi uning qiziqishlari va ayni
vaqtdagi psixologik holatidan darak beradi, oila muhitida kun tartibining
buzilmasligini, bola faoliyatning biron turi bilan shug‘ullanishini ta’minlaydi.
Keling, bola rivojlanishi uchun asos bo‘ladigan ba’zi fikrlarni batafsil ko‘rib
chiqaylik. 1. Uyqu. Yetarli uyqu nafaqat jismoniy, balki bolangizning ruhiy
salomatligi uchun ham muhim omil hisoblanadi. Rejalaringiz yoki
26

chaqalog‘ingizning injiqliklari o‘zgarishi sababli hech qachon uyqusiz qolmang.
Uyqusining davomiyligi, qoida tariqasida, kattalar tomonidan yaratilgan
sharoitlarga bog‘liq. Qisqa vaqt ichida bolalar odatda uxlab qolishadi, ularning ota-
onalari ularni har kuni bir vaqtning o‘zida yotishga o‘rgatgan.
XULOSA
Shunday qilib, bolani yoshligidanoq oilada va ijtimoiy tarbiyada sog‘lom
turmush tarzi bilan tanishtirish, bolaning shaxsiy salomatligini himoya qilish va
boshqalarning sog‘lig‘ini hurmat qilish ko‘nikmalarini shakllantirish kerak.
Belgilangan yo‘nalishdagi ishlar yaxshi samara bermoqda va guruhimiz uchun
an'anaga aylangan. Guruhdagi pedagogik jarayonning ko‘rsatkichlarini tahlil
qilish, ota-onalar o‘rtasida sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish natijalari,
maktabgacha yoshdagi bolalikning birinchi bosqichida bolalarda sog‘lom turmush
tarzi ko‘nikmalarini tarbiyalashning muvaffaqiyati shuni ta’kidlashga imkon
beradi: bu usul yordamida amalga oshirilgan tadbirlar yaxshi natijalar beradi, ya’ni
oqilona. Ular sizga bolalar va ota-onalarning o‘z tanasiga oqilona munosabatini
rivojlantirishga, bolaning atrofdagi dunyoning doimiy o‘zgaruvchan sharoitlariga
moslashishiga yordam berish uchun sanitariya-gigiyena ko‘nikmalarini
shakllantirishga imkon beradi, bu ekstremal vaziyatlarga qarshilik, tananing
immuniteti bilan namoyon bo‘ladi. noqulay omillar ... Shuni ta’kidlash kerakki,
bizda zaharlanish, elektr jihozlari bilan bog‘liq jarohatlar va boshqa sog‘liq
muammolari yo‘q. Bolalar jismonan rivojlangan va juda harakatchan. ARVI
holatlari kamaydi, salomatlik ko‘rsatkichi oshdi. Bundan tashqari, bolalar va
ularning ota-onalari kundan-kunga valeologik savodxonlikka ega bo‘lishmoqda.
27

Bolalar sog‘lig‘iga qanday zarar etkazmaslikni, ekstremal vaziyatlarda qanday
harakat qilishni va boshqa ko‘p narsalarni bilishadi.
Men o ‘ z oldimga ma ’ lum ko ‘ nikmalarni majburlash orqali yuqori natijalarga
erishishni maqsad qilib qo ‘ ymayman . Mening vazifam bolalarga tug ‘ ilishdan
boshlab berilgan o ‘ z imkoniyatlarini ko ‘ rsatishga yordam berishdir va har bir kishi
ularga ega . Ijodiy izlanishlarim davom etmoqda . Yaqinda mening e’tiborimni
J.E.Firelevaning raqs va o‘yin dasturi bo‘yicha "SA-FI DANCE" dasturi tortdi.
Dastur 4-7 yoshli maktabgacha yoshdagi bolalarning musiqaga harakat qilish
jarayonida shaxsiyatini rivojlantirishga qaratilgan.Ushbu texnologiya maktabgacha
yoshdagi bolalarning psixomotor va ijodiy qobiliyatlarini yaxshilashga, bolalarning
motor-emotsional sohasini shakllantirishga qaratilgan.
28

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
1. Shavkat Mirziyoyev « Yangi O‘zbekistonda erkin va farovon yashaylik ». - T.:
2021.
2. Shаvkаt Mirziyoyev «Insonpаrvаrlik, ezgulik vа bunyodkorlik – milliy
g‘oyamizning poydevoridir ». - T.: 2021
3. Shavkat Mirziyoyev « Yangi O‘zbekistonda erkin va farovon yashaylik ». - T.:
2021.
4 . Sh а vk а t Mirziyoyev «Insonp а rv а rlik, ezgulik v а bunyodkorlik – milliy
g‘oyamizning poydevoridir ». - T.: 2021.
5. Jabborov I. Turmush tarzi, urf-odatlar va odob. -T.: O‘zbekiston, 1983.
6. Karimova V.Salomatlik psixologiyasi yoxud sog‘lom bo‘lish uchun ruhiyatni
boshqarish sirlari. – Toshkent : Yangi asr avlodi, 2005.
7. Z. K. Ismailova, A. A. Shayusupova. Pedagogikadan ma’ruzalar matni. — T.:
TlMl, 2005
8. A. Q. Munavvarov. Pedagogika. — T.: «O‘qituvchi», 1996.
9. B. Ziyomuhamedov, Sh. Abdullayeva. Pedagogika. — T.: O‘ME davlat ilmiy
nashriyoti, 2000
29

10.Mirziyoev SH.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.-Toshkent:O‘zbekiston, 2017. – B. 25.
11. Arxiv.uz
12.Ziyo.net.
30

BOLALARDA SOG‘LOM TURMUSH TARZI RIVOJLANTIRISH IJTIMOIY PEDAGOGIK MUAMMO SIFATIDA

Купить