Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 30000UZS
Размер 46.7KB
Покупки 0
Дата загрузки 27 Ноябрь 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Педагогика

Продавец

Moxira Xasanova

Дата регистрации 06 Январь 2025

16 Продаж

Bolalarda sog’lom turmush tarzi rivojlantirish ijtimoiy pedagogik muammo sifatida

Купить
MAVZU: BOLALARDA SOG‘LOM TURMUSH TARZI
RIVOJLANTIRISH IJTIMOIY PEDAGOGIK MUAMMO SIFATIDA
MUNDARIJA
KIRISH…………………………………………………………………………..3
I BOB. BOLALARDA SOG‘LOM TURMUSH TARZI RIVOJLANTIRISH 
1.1. Sog lom turmush tarzi……………………………………………….……..5ʻ
1.2. Bolalar sog lom turmush tarzini shakllantirish…………………….……10	
ʻ
II BOB. BOLALAR SOG LOM TURMUSH TARZINI PEDAGOGIK 	
ʻ
MUAMMO SIFATIDA…………………………………………………………15
2.1. Sog lom turmush tarzini shakllantirishning pedagogik asoslari….…….15	
ʻ
2.2. Imkoniyati cheklangan bolalar uchun sog lom turmush tarzi…….…….22	
ʻ
2.3. Bolalarning dam olishini tashkil etish………………….………………….26
XULOSA…………………………………………………………………………29
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ………………………………………..30
1 KIRISH
Mavzuning  dolzarbligi :     Salomatlik     butun     jamiyat     mulki     bo‘lgan    eng
katta     boylikdir.   Yaxshi     sog‘liq   bizga   uzoq   va   faol   hayotni   ta’minlaydi,
rejalarimizni amalga oshirishga hissa qo‘shadi, qiyinchiliklarni yengishga   yordam
beradi,   shuningdek,   hayotiy   vazifalarni   muvaffaqiyatli     hal   qilish     imkonini
yaratadi.Hayot     tajribasi     shuni     ko‘rsatadiki,   odamlar     odatda     kasallikni     o‘zida
his     qilgandan     keyingina     o‘z     sog‘lig‘iga     g‘amxo‘rlik   qilishni     boshlaydilar,
ammo     kasallikni     kutmasdan,     sog‘lom     turmush     tarzini     imkon   qadar     tezroq
boshlash  yaxshiroq  va  samarali  natijalarni  beradi.  Shunday  ekan  biz sog‘lom
hayotni,sog‘lom   turmush   tarzini   tashkil   qilishni   aslida   bolalarga   ilk   maktab
davridan   tushintirib   borishimiz   maqsadga   muvofiq   va   samarali   natijalarni   berar
ekan.   Sog‘lom     turmush     tarzi-bu     insonning     xatti-harakatlarining     individual
tizimi     bo‘lib,   jismoniy,   ruhiy   va   ijtimoiy   farovonlik   va   faol   uzoq   umr   ko‘rishni
ta’minlovchi   asos   bo‘lib   xizmat   qiladi.   Sog‘lom   turmush   tarzi   bizga   maqsad   va
vazifalarni,   rejalarimizni   muvaffaqiyatli   amalga   oshirishga,   qiyinchiliklarni
yengishga   yordam   beradi.Insonning   o‘zi   tomonidan   mustahkamlangan   yaxshi
sog‘lig‘i  unga  uzoq  va quvonchli hayot kechirish imkonini beradi.Salomatlik har
bir shaxsning, umuman, butun   jamiyatning     bebaho     boyligidir.Sog‘lig‘ingizni
qanday           yaxshilash   mumkin?   Javob     oddiy   -sog‘lom     turmush     tarzini     olib
boring.     Bolalarni     ham     shu   tartibda     tarbiyalashimiz   va   muntazam   ularga
o‘rgatishimiz   orqali   sog‘lom   turmush   tarziga   o‘rgatishiniz   mumkin   bo‘ladi.
Sog‘lom turmush tarzi -bu faol mehnat qilish, 
ijod   og‘ushida   yashash,   kuchli   jismoniy   va   ruhiy   zo‘riqishlarni,   o‘ta   xavfli   va
zararli ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni yengil ko‘tara oladigan har tomonlama taraqqiy
etgan   shaxsning   shakllanish     jarayoniga     aytiladi.O‘zbekiston   Respublikasining
ijtimoiy   va   iqtisodiy   taraqqiyoti   o‘sib   va   rivojlanib   borayotgan   hozirgi   davrda
sog‘lom   turmush   tarzining     ijtimoiy–gigienik     mezonlarini     aniq     belgilab
olishning  ahamiyati  juda kattadir.
2 Kurs ishining maqsadi :   Bolalarda sog‘lom turmush tarzini rivojlantirish ijtimoiy
pedagogik muammo sifatida  o‘rganish.
Kurs ishining ob’ekti:  Bolalarning sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish.
  Kurs   ishining   amaliy   ahamiyati:   Umr   davomiyligini   oshirish,   yuqumli
bo‘lmagan kasallikalar xavfini kamaytirish.  
Kurs ishining predmeti:   Bolalarda sog‘lom turmush tarzi rivojlantirish   mazmuni,
shakli va metodlaridan foydalanish mazmuni. 
Kurs ishining vazifalari: 
1.  Sog lom turmush tarzini shakllantirishning pedagogik asoslari. ʻ
2.  Imkoniyati cheklangan bolalar uchun sog lom turmush tarzi. 	
ʻ
3.   Bolalarning dam olishini tashkil etish.
Kurs   ishining   tarkibi   va   hajmi .   Kirish,   2   bob,   5   paragrif,   xulosa   va
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan tashkil topgan. 
3 I BOB. BOLALARDA SOG‘LOM TURMUSH TARZI RIVOJLANTIRISH
1.1. Sog lom turmush tarziʻ
Sog‘lom   turmush   tarzi   -   bu   kasallikning   oldini   olish   va   sog‘lig‘ini
mustahkamlashga   qaratilgan   shaxsning   turmush   tarzi.   Sog‘lom   turmush   tarzi
bizning maqsad va vazifalarimizni amalga oshirishga, rejalarimizni muvaffaqiyatli
amalga   oshirishga,   qiyinchiliklarni   engishga   yordam   beradi   va   agar   kerak   bo‘lsa,
katta ortiqcha yuklarni engishga yordam beradi. Insonning o‘zi tomonidan qo‘llab-
quvvatlanadigan   va   mustahkamlangan   yaxshi   sog‘liq   unga   uzoq   va   baxtli   hayot
kechirishga imkon beradi.  
Sog‘lom turmush tarzining asosiy aspektlari:
 salomatlikni mustahkamlovchi turmush tarzi, jismoniy va ruhiy zo‘riqish 
o‘rtasidagi mutanosiblik;
 jismoniy tarbiya va chiniqish;
 muvozanatli ovqatlanish;
 odamlar o‘rtasidagi uyg‘un munosabatlar;
 to‘g‘ri jinsiy aloqa;
 ish va turmush tarzida shaxsiy gigiena va mas’uliyatli gigienik xatti -
harakatlar;
 yomon odatlarga salbiy munosabat.
 
     Sog‘lom turmush tarziga rioya qilish istisnosiz hamma odamlarga taalluqlidir: 
ham sog‘lom, ham sog‘lig‘ida ayrim nuqsonlari bo‘lganlarga.Insonning o‘zi 
sog‘lom turmush tarziga rioya qilish orqali sog‘lig‘ini mustahkamlashi mumkin, 
4 lekin tana o‘sishi va qarishi bilan zarur harakatlar oshib boradi. Afsuski, sog‘lik, u 
yoki bu maqsadga erishishning muhim hayotiy ehtiyoji sifatida, qarilik yaqin 
haqiqatga aylanganda, odam tomonidan anglab yetiladi.
      Har qanday harakatning qiymati maqsadning ahamiyati, unga erishish ehtimoli 
va tatarbiyasi bilan belgilanadi. Insonning xulq-atvori yoki turmush tarzi 
qoniqtirilishi lozim bo‘lgan biologik va ijtimoiy ehtiyojlarga bog‘liq (masalan, 
ochlik va chanqoqlikni qondirish, ish topshirig‘ini bajarish, dam olish, oila qurish, 
bolalarni tarbiyalash va hok).Ma’lumki, zamonaviy odamning kasalliklari, birinchi
navbatda, uning turmush tarzi va kundalik xatti-harakatlariga bog‘liq. Hozirgi 
vaqtda sog‘lom turmush tarzi kasalliklarning oldini olishning asosi hisoblanadi.  
   Sog‘lom turmush tarzining shakllanishi odam tomonidan tashqaridan olingan 
ma’lumotlar orqali, turmush tarzini teskari aloqa, o‘z his-tuyg‘ularini, ob’ektiv 
morfofunktsional ko‘rsatkichlar dinamikasini, ega bo‘lgan valeologik bilimlar 
bilan o‘zaro munosabatini tahlil qilish yordamida to‘grilash orqali amalga 
oshiriladi.Sog‘lom turmush tarzini shakllantirish juda uzoq davom etadigan 
jarayon bo‘lib, butun umr davom etishi mumkin. Sog‘lom turmush tarziga rioya 
qilish natijasida tanada sodir bo‘ladigan o‘zgarishlardan kelib chiqadigan teskari 
aloqa darhol ish bermaydi, ratsional turmush tarziga o‘tishning ijobiy ta’siri ba’zan
yillar davomida kechiktiriladi.
     Sog‘lom turmush tarzi odatiy hol bo‘lib qolgan ko‘plab yoqimli hayot 
sharoitlaridan voz kechishni (ortiqcha ovqatlanish, qulaylik, spirtli ichimliklar va 
hok) va aksincha, ularga o‘rganmagan odam uchun doimiy va muntazam 
zo‘riqishlarni va qattiq cheklovlar mavjud bo‘lgan turmush tarzini ko‘zda tutadi. 
Sog‘lom turmush tarziga o‘tishning birinchi davrida odamning intilishlarini 
qo‘llab-quvvatlash, uning sog‘lig‘i, funktsional ko‘rsatkichlaridagi ijobiy 
o‘zgarishlarni ko‘rsatish uchun zarur maslahatlar berish o‘ta muhimdir.
     Shaxsning sog‘lom turmush tarziga o‘tishida quyidagilar kelib chiqsa 
samaradorligini bildiradi:
 ijobiy va samarali tarzda xavf omillarining ta’sirini, kasallanishini 
kamaytirganda yoki yo‘q qilganda va natijada davolanish xarajatlarini 
kamaytirganda;
5  inson hayotining sog‘lom va bardoshli bo‘lishiga hissa qo‘shganda;
 yaxshi oilaviy munosabatlar, bolalar salomatligi va baxtini ta’minlaganda;
 shaxsning o‘zini o‘zi anglash ehtiyojini qondirish uchun asos bo‘lib, yuqori 
ijtimoiy faollik va ijtimoiy muvaffaqiyatni ta’minlaganda;
 shaxsning yuqori ish qobiliyatini, ishda charchoqning kamayishini, yuqori 
mehnat unumdorligini va shu asosda katta moddiy boylikka olib kelganda;
 yomon odatlardan voz kechish, faol dam olish vositalari va usullaridan 
unumli foydalanish bilan vaqt byudjetini oqilona tashkil etish va taqsimlash 
imkonini berganda;
 quvnoqlik, yaxshi kayfiyat va optimizmni ta’minlaganda.  
Inson salomatligi ko‘p omillarga va aksariya hollarda insonning turmush 
tarziga bog‘liq:
 genetik omillar – 15-20%;
 atrof-muhit holati – 20-25%;
 tibbiy ta’minot – 10-15%;
 odamlarning yashash sharoitlari va turmush tarzi – 50-55%.
Xavf omillarining odamga ta’siri faqat individualdir va ma’lum bir kasallikning 
rivojlanish ehtimoli organizmning moslashish qobiliyatiga bog‘liq.
Stress   -   ingliz   tilidan   tarjima   qilingan   “bosim,   bosim,   kuchlanish”   degan
ma’noni   anglatadi.   Har   qanday   inson,   uning   mavqei,   jamiyatdagi   mavqei   va
moddiy boyligidan qat'i nazar, stressga duchor bo‘ladi. Tang hissiy holat insonning
psixologik   va   jismoniy   holatiga   salbiy   ta’sir   qiladi.   Stress   psixo-emotsional
kasalliklarga   olib   keladi   (tashvish,   depressiya,   nevrozlar,   past   kayfiyat   yoki
aksincha, haddan tashqari  qo‘zg‘alish, g‘azab, xotira buzilishi, uyqusizlik). Stress
ko‘plab   kasalliklarning   namoyon   bo‘lishi   va   kuchayishi   uchun   asosiy   xavf
omilidir:   yurak-qon   tomir   (gipertenziya,   angina,   insult),   oshqozon-ichak   trakti
6 (yara,   gastrit),   shamollash   va   infektsiyalar,   bu   immunitetning   zaiflashishi   bilan
izohlanadi.   
Ko‘pgina   stress   omillarini   hayotimizdan   olib   tashlashning   iloji   yo‘q,   lekin   biz
o‘z   tasavvurimizni   o‘zgartirishimiz   va   ularning   sog‘lig‘imizga   va   umuman
hayotimizga salbiy ta’sirini bartaraf etishimiz mumkin.
Zamonaviy   dunyoda   ish   yuritish,   ishlab   chiqarishni   avtomatlashtirish,
avtomobilda harakatlanish va maishiy texnikaning rivojlanishi insonning harakatga
bo‘lgan   ehtiyojini   kamaytiradi.   Kam   jismoniy   faollik   arterial   gipertenziya,
ateroskleroz,   miyokard   infarkti,   qandli   diabet,   semizlik   va   osteoporoz   kabi
kasalliklarning   rivojlanishiga   yordam   beradi.   Hatto   oddiy,   kundalik   jismoniy
faollik (ko‘chada yurish, uy ishlarini bajarish, zinapoyaga chiqish) mushaklarning
ohangini saqlashga va vaznni saqlashga yordam beradi, chunki faollik kaloriyalarni
yoqadi.
Shunday   qilib,   salomatlikni   saqlash   va   rivojlantirishda   asosiy   rol   hali   ham
insonning   o‘ziga,   uning   sog‘lom   turmush   tarzi,   qadriyatlari   va   munosabatlariga
tegishli   ekanligi   aniq.   Sog‘ligingiz   o‘z   qo‘lingizda   ekanligini   unutmang.   Yomon
odatlaringizning garovi bo‘lmang.
               Jismoniy faollik tananing umumiy holatini va organizmdan toksinlarni olib
tashlaydigan   limfa   tizimining   faoliyatini   yaxshilaydi.   Tadqiqotlarga   ko‘ra,
muntazam ravishda sport bilan shug‘ullanadigan odamlar sog‘lom turmush tarzini
olib   bormaydiganlarga   qaraganda   25%   kamroq   shamollash   ehtimoli   bor.   Biroq,
juda   g‘ayratli   bo‘lmang.   Kuniga   atigi   30-60   daqiqa   mashq   qilish   sizni   sog‘lom
bo‘lishga  imkon beradi,  jiddiyroq mashqlar  esa  sizni  zaiflashtiradi. Dasturingizga
push-uplarni kiritganingizga ishonch hosil  qiling - ular o‘pka va yurak faoliyatini
yaxshilashga yordam beradi. 
Qorin bo‘shlig‘i mashqlarini bajarishga ishonch hosil qiling - bu oshqozon-ichak
trakti va genitouriya tizimining faoliyatini yaxshilaydi.
Kundalik   ertalabki   mashqlar   kunlik   jismoniy   faoliyatning   majburiy   minimalidir.
Buni ertalab yuz yuvish kabi odat qilish kerak.
7 Qaysi   ovqatlar   vitaminlarga   boy   -   bu   savol   ko‘pincha   sog‘lig‘i   haqida
qayg‘uradigan odamlarni tashvishga soladi. Axir, siz bilganingizdek, inson uchun
zarur   bo‘lgan   moddalarning   asosiy   manbai,   ularsiz   inson   organizmidagi   deyarli
barcha fiziologik jarayonlar imkonsiz bo‘ladi - bu oziq-ovqat. To‘g‘ri muvozanatli
ovqatlanish tanani kerakli vitaminlar va minerallar bilan ta’minlashi mumkin.
Vitaminlarning   hech   biri   inson   tanasi   tomonidan   mustaqil   ravishda   sintez
qilinmaydi.   Bundan   tashqari,   odamga   kerak   bo‘lgan   o‘nlab,   bir   yarim
vitaminlarning   faqat   beshtasi   yog‘da   eriydi   (ya’ni   ular   jigarda   va   yog‘   qismida
uzoq   vaqt   to‘planish   qobiliyatiga   ega),   qolganlari   esa   suvda   eriydi.   ,   ya’ni   ular
ortiqcha   suv   bilan   chiqariladi   va   shuning   uchun   muntazam   ravishda   kunlik
to‘ldirishni talab qiladi. Sizning dietangizni muvozanatlashda yordam berish uchun
biz   sizga   qaysi   oziq-ovqatlar   bizga   kerak   bo‘lgan   vitaminlarga   ayniqsa   boy
ekanligini   aytib   berishga   harakat   qilamiz.Yog‘da   eriydigan   A   vitamini     birinchi
bo‘lib   topilgan   (uning   harf   belgisida   ko‘rsatilgan).   U   tananing   deyarli   barcha
funktsiyalarida ishtirok etadi: A vitamini ko‘rish va sog‘lom soch va terini saqlash,
infektsiyalarga   qarshi   kurashish   va   immunitet   tizimining   normal   ishlashi   uchun
zarur,   u   kuchli   antioksidant   bo‘lib,   o‘pkaning   ishlashi   uchun   muhimdir,   yurak,
qalqonsimon bez. Voyaga etgan odam kuniga 0,9-1 mg A vitamini olishi kerak.
S   vitamini   suyak   va   biriktiruvchi   to‘qimalarning   normal   ishlashi   uchun   zarur
bo‘lib, antioksidant hisoblanadi. Kattalar uchun fiziologik ehtiyoj kuniga 90 mg ni
tashkil   qiladi,   chekuvchilar   uchun   bu   norma   taxminan   35   mg   ga   oshadi;   ruxsat
etilgan maksimal 2000 mg. S vitamini asosan meva va sabzavotlarda mavjud. Agar
siz   quyidagi   mahsulotlarni   muntazam   iste’mol   qilsangiz,   tanangiz   uni   eng   ko‘p
oladi:   atirgul   kestirib   (yangi   650   mg,   100   g   rezavorlar   uchun   1000   mg   quruq
rezavorlar),   shirin   qalampir   (200   mg,   qizilda   -   250   mg),   smorodina   va   dengiz.
itshumurt (200 mg), ko‘katlar, maydanoz, quritilgan chinni qo‘ziqorinlari (har biri
150 mg), Bryussel  gullari  (120 mg), gulkaram (70 mg), apelsin (60 mg), otquloq
(43 mg), limon (40 mg).
Tanangizni   chiniqtirish   sog‘lom   turmush   tarzini   saqlashda   sizning
yordamchingiz   bo‘lishi   mumkin.   Buni   bolalikdan   boshlash   yaxshidir.
8 Qattiqlashuvning   eng   oson   usuli   -   havo   vannalari.   Suv   muolajalari   ham
qattiqlashuv jarayonida katta rol o‘ynaydi - asab tizimini mustahkamlash, yurak va
qon   tomirlariga   foydali   ta’sir   ko‘rsatish,   qon   bosimi   va   metabolizmni
normallashtirish.
 Avvalo, bir necha kun davomida tanangizni quruq sochiq bilan artib, keyin nam
ishqalanishga   o‘tish   tavsiya   etiladi.   Siz   o‘zingizni   iliq   suv   (35-36   C)   bilan   artib,
asta-sekin   sovuq   suvga   o‘tishingiz   kerak,   keyin   esa   namlash   uchun.   Yozda
mashqdan keyin toza havoda suv protseduralarini o‘tkazish yaxshiroqdir.
Uzoq   muddatli   stress   immunitet   tizimiga   kuchli   zarba   beradi.   Salbiy   gormonlar
darajasini   oshirib,   salomatlikni   saqlashga   yordam   beradigan   gormonlar
chiqarilishini   bostiradi.   Stress   bilan   kurashishni   o‘rganib,   sizni   semiz,   asabiy   va
unutuvchan qiladigan ortiqcha gormonlar oqimini to‘xtatasiz.
Yaxshi   uxlash   sog‘lom   bo‘lishning   eng   yaxshi   usullaridan   biridir.   7-8   soat
uxlaydigan   odamlar,   albatta,   to‘g‘ri   ish   qilishadi.   Ammo   8   soatdan   ortiq   uxlash
tavsiya   etilmaydi.   Yaxshi   tungi   uyqu   immunitet   tizimini   mustahkamlaydi.   Gap
shundaki,   tungi   uyqu   paytida   melatonin   darajasi   oshadi,   bu   immunitet   tizimining
faoliyatini yaxshilaydi.
1.2. Bolalar sog lom turmush tarzini shakllantirishʻ
Bolalar   bog‘chasida   ishlab,   men   bolalarning   sog‘lig‘i   ko‘rsatkichlari   qabul
qilishni   talab   qilishini   angladim   samarali   chora-tadbirlar   ularning   salomatligini
yaxshilash   uchun.   Lekin   buni   qanday   qilish   kerak,   qanday   vositalar   va   usullar
bilan? Bolalar bog‘chasiga boradigan bolalarning ota-onalari o‘rtasida o‘tkazilgan
so‘rov   shuni   ko‘rsatdiki,   ota-onalar   jismoniy   mashqlar,   qattiqlashuv   va   ochiq
o‘yinlar   orqali   bolaning   sog‘lig‘ini   qanday   yaxshilash   haqida   kam   bilishadi.
Ilova.   Ular   ko‘pincha   kichkintoylarini   jismoniy   harakatlardan   (“yugurmanglar,
sakrab   chiqmanglar,   ko‘tarmanglar,   aks   holda   siz   yiqilasiz   yoki   yiqilasiz,
o‘tirasiz”), hatto ochiq o‘yinlarda sog‘lom raqobatdan himoya qiladi.
 Birinchidan. Men duch kelgan narsa bolalar bog‘chasiga kirganlarida ularning
jismoniy rivojlanishining yomonligi edi. Umumiy manzara quyidagicha: bolalarda
9 "motor   etishmovchiligi"   kuzatiladi,   yoshga   bog‘liq   tezlik   rivojlanishi
kechiktiriladi.   Chaqqonlik.   Harakatlarni   muvofiqlashtirish.   Chidamlilik.
Moslashuvchanlik   va   kuch.   Bolalar   ortiqcha   vaznga   ega,   noto‘g‘ri   turishadi,
buning natijasida ular  vizual  ravishda bema’nilik, bo‘yinbog‘lik, imo-ishoralar  va
sekin yuz ifodalarini his qilishadi, bu holatda mag‘rurlik yo‘q. 
Bolalarning   rivojlanish   darajasini   samarali   kuzatish   uchun   barcha   ishlar
diagnostika   va   keyingi   tuzatish   ishlariga   asoslangan   edi.   Tashxis   qo‘yishda   3
yoshdan   boshlab   har   bir   yosh   darajasi   uchun   aniqlangan   testlar   (topshiriqlar)
ishlatilgan. Ushbu testlar jismoniy tarbiya, sayrda (guruh xonasida, darsdan bo‘sh
vaqtimda   va   u   yoki   bu   vazifa   uchun   etarli   bo‘sh   joy   bo‘lsa)   amalga   oshiriladi.
Sinovlar bolalar tomonidan individual ravishda amalga oshiriladi (natijalarni yozib
olish   osonroq),   ba’zida   bolalarni   3-4   kishidan   iborat   kichik   kichik   guruhlarga
birlashtirishga ruxsat beriladi (tekshirishni tezlashtirish uchun), lekin bu erda ham
har bir bola vazifani bajaradi. boshqalardan mustaqil.
Har   bir   yosh   bosqichida   (yil   boshida   va   oxirida)   quyidagi   ko‘rsatkichlar
bo‘yicha  diagnostika o‘tkazaman:  sog‘lom  turmush tarzi  madaniyati  ko‘nikma  va
malakalarini   egallash   darajasi.Shuning   uchun   men   shunday   xulosaga   keldim.
Ko‘pgina bolalar jismoniy rivojlanishning maxsus texnologiyalariga muhtoj bo‘lib,
unda somatik, jismoniy va intellektual muammolarning butun majmuasini hisobga
olish   kerak.   Ushbu   texnologiyalar,   birinchi   navbatda,   nafaqat   psixomotor,   balki
nutq, hissiy va umumiy aqliy rivojlanishni tuzatishga yordam berishi kerak.
Jismoniy madaniyat darslariga barqaror qiziqishni shakllantirish muammosi
ustida ishlaganimda, jismoniy tarbiyaning o‘zi va vosita faoliyati jarayonida ijobiy
hissiy   kayfiyatni   yaratish   taklif   qilingan   vazifalarni   o‘zlashtirishdagi
muvaffaqiyatning   75%   va   muvaffaqiyatning   25%   ekanligini   angladim.   har   kuni
jismoniy   mashqlar   bajarish   istagini   shakllantirish   muammolarini   hal
qilishda.Xo‘sh,   qanday   qilib   jismoniy   tarbiyani   quvonchli   voqea   va   maktabgacha
yoshdagi   bolaning   kundalik   hayotiga   ehtiyojga   aylantirish   mumkin?   Mening
faoliyatimning   asosiy   tamoyili   -   jismoniy   madaniyat   bo‘yicha   bilimlarni   doimiy
10 ravishda   takomillashtirish,   bolalar   salomatligi   uchun   katta   mas'uliyatni   anglash.
Maktabgacha   ta’lim   muassasasi   sport   majmuasi   bilan   uzluksiz   aloqada.
Yigitlarimni haftasiga ikki marta sport o‘yinlariga olib boraman.
  U   yerda   bolalar,   ota-onalar   va   men   maktabgacha   yoshdagi   bolalarda
foydalilik   haqida   oddiy   g‘oyalarni   rivojlantirishga   qaratilgan   ko‘ngilochar
tadbirlarni   o‘tkazamiz.   Jismoniy   faollik   va   shaxsiy   gigienaning   maqsadga
muvofiqligi.Haftada ikki marta bolalarni “Voroniy bor” madaniyat markaziga olib
borib, raqs to‘garaklariga, ritm tuyg‘usini, harakat qobiliyatini rivojlantirishga olib
bordim.Bolalar   musiqa   sadolari   ostida   erkin,   chiroyli   harakatlar   qilishni
o‘rgandilar.
Bolalarning   rivojlanish   darajasini   samarali   kuzatish   uchun   barcha   ishlar
diagnostika   va   keyingi   tuzatish   ishlariga   asoslangan   edi.   Tashxis   qo‘yishda   3
yoshdan   boshlab   har   bir   yosh   darajasi   uchun   aniqlangan   testlar   (topshiriqlar)
ishlatilgan. Ushbu testlar jismoniy tarbiya, sayrda (guruh xonasida, darsdan bo‘sh
vaqtimda   va   u   yoki   bu   vazifa   uchun   etarli   bo‘sh   joy   bo‘lsa)   amalga   oshiriladi.
Sinovlar bolalar tomonidan individual ravishda amalga oshiriladi (natijalarni yozib
olish   osonroq),   ba’zida   bolalarni   3-4   kishidan   iborat   kichik   kichik   guruhlarga
birlashtirishga ruxsat beriladi (tekshirishni tezlashtirish uchun), lekin bu erda ham
har bir bola vazifani bajaradi. boshqalardan mustaqil.
Bolalar bog‘chasi faoliyatining asosiy yo‘nalishlaridan biri bu maktabgacha
ta’lim muassasasiga qatnaydigan bolalarning ota-onalari bilan ishlash. Himoya va
ta’lim   muammolarini   birgalikdagi   harakatlar,   ota-onalar,   o‘qituvchilar,   o‘zaro
ishonch   va   tushunish   bilan   muvaffaqiyatli   hal   qilish   mumkin.   sog‘liqni   saqlash
xodimi ... Agar oila bilan birgalikda hal etilmasa, maktabgacha ta’lim muassasasida
bolalar-kattalar   jamoasi   tuzilmagan   bo‘lsa,   hech   qanday,   hatto   eng   yaxshi
sog‘lomlashtirish   va   sog‘lomlashtirish   dasturi   ham   to‘liq   natija   bera   olmaydi.
Bolalar   -   ota-ona   o‘qituvchilari,har   birining   imkoniyatlari   va   manfaatlarini,   uning
huquq   va   majburiyatlarini   hisobga   olgan   holda   bir-biriga   yordam   berish   bilan
tavsiflanadi. 
11 Ular   bilan   uchrashgan   dastlabki   kunlardan   boshlab   biz   bolalar   salomatligi
bilan   bog‘liq   masalalarga   e’tibor   berib,   bog‘imizda   ularning   farzandlarini
kutayotgan hamma narsani ko‘rsatamiz va aytib beramiz. Biz ularning oziq-ovqat,
uxlash,   bolaning   kiyimi   haqidagi   so‘rovlarini   tinglaymiz.Lekin,   eng   muhimi,
bizning ishimiz birinchi navbatda, ularning ishtirokisiz biz yaxshi natijalarga erisha
olmasligimizni isbotlashga qaratilgan, faqat ular o‘z farzandlari uchun eng yorqin
namunadir. Oilam   bilan   ishlashda   men   an ' anaviy   va   noan ' anaviy   usullardan
foydalanaman   ish   shakllari . Ochiq   eshiklar   kunlari : ota - onalar   har   qanday
sog ‘ lomlashtirish   va   jismoniy   tarbiya   mashg ‘ ulotlariga ,   ertalabki   gimnastikaga
borishlari ,  maktabgacha   ta ’ lim   muassasasida   sog ‘ lomlashtirish   ishlarining   shakllari
bilan   tanishishlari   mumkin .
Bunday   tadbirlarni   o‘tkazishdan   maqsad   sog‘lom   turmush   tarzini   targ‘ib
qilishdan   iborat.   Ota-onalarning   bolalari   bilan   yugurish,   sakrash,
musobaqalashishda   dam   olishning   bunday   shakllariga   jalb   qilish   hamma   uchun
foydali,   ayniqsa   bolalar   uchun   -   bu   yaxshi   hissiy   kayfiyatni   yaratadi   va   o‘zaro
muloqotdan katta quvonch baxsh etadi.
Bolalar   bog‘chasi   o‘rnida   nostandart   sport   jihozlarini,   qishki   binolarni   ishlab
chiqarish"Salomatlik sari yo‘l" oilaviy gazetalari
Davra   suhbatlari,   ota-onalar   yig‘ilishlari   maktabgacha   ta’lim   muassasalari   va
tibbiyot xodimlarini jalb qilgan holdasuv bizning eng yaxshi  do‘stimiz.Birgalikda
yurishlarva tabiatda sayr qilish.Individual pedagogik suhbatlar vasog‘liqni saqlash
masalalari   bo‘yicha   maslahatlar.Vizual   ma’lumotlar   ota-onalarni   jismoniy
faoliyatga   jalb   qilish   imkonini   beradi   ta’lim.Qabulxonada   sog‘lom   turmush   tarzi
odatini shakllantirish bo‘yicha maslahat va tavsiyalar o‘rin olgan “Qiziq” burchagi,
“Savolingiz – javobimiz” qutisi ham o‘rnatilgan.Ota-onalar yig‘ilishlari.
Ota-onalar   o‘z   farzandlarining   sog‘lig‘i   va   jismoniy   rivojlanishidagi
muvaffaqiyatlarga ko‘proq qiziqish bildirishdi.Hamkorlik eng maqbuldirota-onalar
va maktabgacha ta’lim muassasasi jamoasi o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar shakli.
Bu teng huquqli muloqot bo‘lib, unda hech kim ko‘rsatish, baholash, nazorat qilish
12 sharafiga ega bo‘lmaydi, bu sherikni fikrlashga va hamdardlikka undashi mumkin
bo‘lgan muloqotning ijobiy usullari va shakllarini izlashga hissa qo‘shadi.Ijtimoiy
sheriklar   bilan   faol   hamkorlik...   Bizning   bolalar   bog‘chamiz   ijtimoiy   sheriklar
bilan faol hamkorlik qiladi va salomatlikni saqlash va mustahkamlashga qaratilgan
qo‘shma tadbirlarni o‘tkazadi.
II BOB. BOLALAR SOG LOM TURMUSH TARZINI PEDAGOGIKʻ
MUAMMO SIFATIDA
2.1. Sog lom turmush tarzini shakllantirishning pedagogik asoslari	
ʻ
Sog‘lom   avlodni   shakllantirish   jamiyatda   sog‘lom   turmush   tarzini   qaror
toptirish   negizida   amalga   oshriladi.   Buning   uchun   esa   jamiyatning   har   bir   a’zosi
sog‘lom   turmush   tarzini   yo‘lga   qo‘yishi,   salomatlikni   madaniyatlilikning   bir
ko‘rinishi sifatida qabul qilish lozim. Yoshlar hayotida, yurish-turishida ham mana
shunday   yangicha   tafakurning   shakllantirilishi   bu   boradagi   barcha   muammolarga
yechim bo‘lib xizmat qiladi. Sog‘lom turmush tarzi keng ma’noli tushuncha bo‘lib,
u   unumli   mehnat   qilish,   faol   dam   olish,   sport   bilan   doimiy   shug‘ullanish,
organizmni   chiniqtirish,   shahsiy   kasbiy   va   psixogigiyenaga   rioya   qilish,   to‘g‘ri
ovqatlanish, zarurli odatlardan o‘zini tiyish, har yili shifokor ko‘rigidan o‘tib turish
va   sog‘lom   oilani   shakllantirishda   o‘z   ifodasini   topadi.   Shuningdek   sog‘lom
turmush   tarzi   bu   shaxsning   sog‘lom   oilani   shakllantirish   va   sog‘lom   farzand
ko‘rish bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘nikmalarida ham o‘z ifodasini topadi. 
Bugungi   kunda   oliy   ta’limda   talaba-yoshlarni   intelektual,   kasbiy,   ahloqiy,
madaniy   rivojlanish   talablarini   qondirishda   ulardagi   sog‘lom   turmush   tarzi,
borasidagi   bilim,   ko‘nikmalarni,   reproduktiv   madaniyatni   shakllantirish   ta’lim
maqsadlarining asosiy qismi bo‘lib hisoblanmoqda xususan, pedagogik-psixologik
kasb   doirasidagi   mutaxassislarda.   Jahondagi   psixologik   tadqiqotlarda   shaxsning
salomatlikka   nisbatan   valeologik   omil   sifatidagi   munosabatini   o‘rganishning
13 ustuvorligi zamonaviy inson hayot tarzining o‘zgarishi va har xil kasalliklar bilan
xastalanishning yuqori darajasi sabablarini aniqlash. 
Inson turmush tarzining ijtimoiy va psixologik omillarini urganish, insonlarda
Soglom   turmush   tarzini   oshirish   buyicha   ilmiy   tadqiqotlar   olib   borilmoqda.   Shu
bilan   birga   shaxsning   psixik   salomatligi,   uquvchilarning   faolligi   salomatlik
mezoni, salomatlik ijtimoiy kadriyat, shaxsning o‘z sog‘ligiga munosabati qadriyat
sifatida   tadqiq   etish   kabi   tadqiqotlarga   alohida   axamiyat   berib   ukuvchi-eshlar
ma’lum   psixologik   salomatlikka   ega,   ammo   ta’lim   jarayonida   ziddiyatli,   stressli
muhit   mavjudligi   sababli   u   bezovtalanadi   va   natijada   inson   himoya
mexanizmlarining turli xil ta’siri  tufayli o‘z sog‘lig‘ining qadr-qimmatini anglash
qiyinlashadi.   Shu   munosabat   bilan,   o‘quvchilarda   sog‘lom   turmush   tarzi
rivojlanishining psixologik-pedagogik determinantlarini tizimli o‘rganish lozimligi
mazkur ilmiy-tadqiqot va ilmiy-amaliy muammoga yuqori dolzarblik baxsh etadi.
  Adabiyotlar   tahlili   shuni   ko‘rsatadiki,  mutaxassislar   tomonidan  turmush  tarzi
tushunchasi   borasida   aniq   bir   to‘xtamga   kelinmagan.   “Turmush   tarzi”   keng
qamrovli,   murakkab   va   g‘oyat   keng   tushunchadir.   U   kishilarning   hayot   faoliyati,
ishlab chikarish, ijtimoiy-siyosiy, madaniy sohadagi faoliyatlarining barchasini eng
muhimi   ularning   amaliyligini,   ma’lum   bir   ijtimoiy,   siyosiy,   iqtisodiy,   falsafiy,
tibbiy   va   biologik   qadriyatlar   va   ehtiyojlarning   real   hayotda   aks   etganligini   o‘z
ichiga   oladi.   Ta’kidlash   joizki,   salomatlik   tushunchasi   bu   keng   ma’nodagi
“sog‘lom turmush tarzi”dir. 
U   shaxs   umumiy   madaniyatining   asosiy   qismini   tashkil   qiladi.   Shaxsning
sog‘lom turmush tarzi uning ijodiy kuch va qobiliyatlarining rivojlanishi, hayoti va
faoliyatini   tashkil   qilish   shakllarida   namoyon   bo‘ladi.   Sog‘lom   turmush   tarzi
shaxsning   ma’naviy,   jismoniy,   ruhiy,   ijtimoiy,   geknetik   sog‘lomligini   bildiruvchi
murakkab jarayon hisoblanadi. Turmush tarzi negizida kishilarning ehtiyojlari, ular
maqsadlari va qadriyatlari tizimi yotadi, lekin ehtiyojlar har doim ham anglangan
va to‘g‘ri, yaxshi, ijobiy ehtiyojlar bo‘lavermaydi.
14   Anglangan,   shaxs   va   jamiyat   manfaatlariga   mos   keladigan   ehtiyojlargina
turmush   tarzini   tashkil   etish   mumkin.   Turmush   tarzi   -   jamoat   hayotining   barcha
sohalarida   inson   hayoti   faoliyatining   konkret   shakllar   yig‘indisidir.   Ilmiy
tajribalarning   ko‘rsatishicha,   faylasuflar,   etnogroflar,   tarixchilar,   sotsiologlar,
psixologlar va pedagoglar tomonidan sog‘lom turmush tarzi, sog‘lom turmush tarzi
muammosining   falsafiy   jihatlari,   sog‘lom   turmush   tarzining   ijtimoiy
munosabatlardagi   o‘rni,   jamiyatga   tarbiyaviy   ta’siri,   aholi   o‘rtasida,   ayniqsa
yoshlarda sog‘lom turmush tarzini shakllantirish masalalariga bag‘ishlangan qator
ilmiy   tadqiqot   ishlari   olib   borilgan.   Turmush   tarzi   tarixan   tarkib   topgan   ijtimoiy-
iqtisodiy va ma’naviy faktorlar bilan belgilanadigan kundalik hayot ukladi bo‘lib,
shu asosda rivojlangan munosabatlar, an’analar va urf-odatlardan iboratdir. Tabiiy
ravishda   turmush   tarzi   -   insonning   jamiyat   va   muhitdagi   hayotini,   mehnat   qilish,
dam olish va boshqalarni o‘z ichiga oladi.
  Uning   tarkibiy   qismlariga   nafaqat   ijtimoiy-siyosiy   va   ishlab   chiqarish
faoliyati,   balki   ishlab   chiqarishdan   tashqari   vaqtdagi   ijtimoiy-madaniy   faoliyati
ham kiradi. Shunday qilib, turmush tarzida har bir xalqning uzoq asrlar davomida
yaratgan   ma’naviy   va   moddiy   boyliklari,   yon-atrof,   muhit   va   kelajak   haqida
tasavvurlari,   milliy-etnik   belgilari,   mintaliteti,   urf-odatlari,   an’analari   hamda
yashash   usuli   to‘la   aks   etadi.   Shu   nuqtai   nazardan   turmush   tarzi   xalq,   millat,
etnosning   ijtimoiy-tarixiy   taraqqiyot   jarayonida   yaratgan   hayot   kechirish
usullarining   majmuidir.   Turmush   tarzi   inson   hayoti   va   insoniyat   mavjudligining,
borlig‘ining   asosiy   belgisi   sifatida   qadim   kishilik   jamiyati   bilan   birga   mavjudlik
kasb etgan. Sog‘lom turmush tarziga ega bo‘lish har bir xalq, har bir millat, har bir
inson, har bir shaxsning ongi, uning tafakkuri va dunyoqarashi, yashash tarzi bilan
uzviy   va   bevosita   bog‘liq   psixologik-axloqiy   va   ijtimoiy-tarixiy   zarur   xususiyat
hisoblanadi.
Har   bir   millat   o‘z   maishiy   turmush   tarziga   ega.   Har   bir   xalqning   o‘z   milliy
turmushini   tashkil   etishga   uning   milliy   mentaliteti,   madaniyat   darajasi,   turmush
sharoiti   va   tarixiy   davri   ta’sir   ko‘rsatadi.   Ular   o‘sha   millatning   sog‘lom   turmush
15 madaniyatiga   ega   yoki   ega   emasligini   belgilab   beradi.   Shuningdek,   har   bir
xalqning   sog‘lom   turmush   madaniyatini   belgilovchi   uning   tili,   axloqiy   fazilatlari,
bolalarga   g‘amxo‘rlik   ko‘rsatish,   keksalarni   qadrlashi,   yurish-turishi,   kiyinishi,
ovqatlanishi,   sog‘lomlik   holati   mavjud   bo‘ladi.   Turmush   tarzi   kishilarning
individual   va   ruhiy   hayotiy   faoliyati   ko‘rinishi   bo‘lib,   u   ijtimoiy   munosabatlar,
ijtimoiy-siyosiy faoliyat, muloqot, dunyoqarash, hulq-atvor, mehnat, maishiy dam
olish kabi omillar ta’sirida shakllanadi.
  Bu   atama   fanga   1979   yilda   kiritilgan   bo‘lib,   inson   ruhiy   xolatini   aniqlaydi.
Shaxsning ruhiy holati ya’ni quvonch- tashvishlari, turli o‘zgarishlar, voqealarning
sihat-salomatlikka  bo‘lgan  ta’sirini  tabiiy  va ijtimoiy-psixologik  imkoniyatlaridan
kelib   chiqib   o‘rganadi.   Ma’naviy   salomatlik.   Bu   shaxsning   jamiyatda   o‘z   o‘rnini
topishi,   o‘z   xatti-harakatlari,   ichki   kechinmalarini   tartibga   solish,   umuminsoniy
qadriyatlarga sodiqlik va ulardan hayot tarzini yo‘lga qo‘yishda foydalanish, og‘ir
hayotiy   vaziyatlarda   oqilona   yo‘l   tanlash   ko‘nikmalarining   shakllanishi   bilan
belgilanadi. Ba’zi bir rus olimlari masalan, T.F.Akbashev, B.A.Klassov insonning
ma’naviy salomatligini uch omil birligida ya’ni ijtimoiy, psixologik, intelektual va
reproduktiv salomatlik bilan to‘ldiradilar. 
Ularning fikricha, intellektual salomatlik fikrlash, axborotlarni  qabul  qilish va
uni   yetkazishda   o‘z   aksini   topsa,   ijtimoiy   salomatlik,   insonni   ijtimoiy   faolligida
jamiyatda   o‘z   o‘rnini   topishi,   kasbiy   kamolotida   o‘z   ifodasini   topadi.   Psixologik
salomatlik   moslashuvchanlik,   o‘z   hissiyot   va   kechinmalarini   boshqara   olish,
psixogen   va   nizoli   vaziyatlarda   maqbul   xattiharakatlarni   amalga   oshirish,   ruhiy
tetiklik,   barqarorlik,   sog‘lom   xulqlilik   va   shu   kabilar   bildan   xarakterlanadi.
Reproduktiv salomatlik esa ota-onalar bilan bo‘lgan aloqada, oilaviy munosabatlar,
jinsiy   madaniyat,   farzand   ko‘rish   va   uni   tarbiyalash   bilan   bog‘liq   bo‘lgan
holatlarda   namoyon   bo‘ladi.   Salomatlik,   sog‘lom   turmush   tarzi   psixologiyasi
muammosi   bo‘yicha   shug‘ullanuvchi   tadqiqotchilardan   R.Ayzman   shaxs
salomatligiga   ta’sir   etuvchi   omillarni   o‘rganar   ekan,   uning   quyidagi   darajalarini
ajratib   ko‘rsatadi:   jismoniy,   ya’ni   genetik,   biokimyoviy,   metabolik,   morfologik,
16 funksional;   ruhiy,   ya’ni   hissiy,   aqliy,   shaxsiy;   ijtimoiy-ma’naviy   yoki   axloqiy   .
Maktab   o‘quvchilarida   sog‘lom   turmush   tarzini   rivojlantirishning   psixologik-
pedagogik omillaridan yana biri sog‘lom turmish tarzidir.
  Turmush   tarzi   -   bu   aniq   sharoitdagi   dialektik   tushunchalar   xosilasi   bulib,
insonning   aniq   jamiyatda,   muxitda   ifodalangan   hayot,   mehnat,   dam   olish   va
hokazolarini   o‘z   ichiga   olgan   tushunchadir.   Uning   tarkibiy   kismlariga   fakat
ijtimoiy-siyosiy   va   ishlab   chiqarish   faoliyatigina   emas,   balki   ishlab   chiqarishdan
tashqari   vaqtdagi   faolligi,   ijtimoiy-madaniy   faoliyati   xam   kiradi.   Tibbiy   faollik
xam   uning   bir   turidir.   Turmushda   odam   turli   xil   taassurotlar,   nojuya   xolatlar   va
sharoitlarga   tushib   kolishi   mumkin.   Bular   esa   o‘z   navbatida   salomatlik,   turmush
tarzini   sog‘lomlashtirish   haqida   to‘la   bilimga   ega   bo‘lishga   majbur   qiladi,
aholining   o‘z   salomatligiga   bo‘lgan   munosabatlarini   tarbiyalash   va   tibbiy
bilimlarni   targ‘ib   qilishni   taqozo   etadi.   Sog‘lom   turmush   tarzi   psixologiyasi   -
insoniyatning   paydo   bo‘lishi   bilan   hayotiy   ehtiyojga   aylanib   qolgan   ma’naviy,
jismoniy,   ruhiy,   ijtimoiy   salomatlik   haqidagi   milliy   hamda   umuminsoniy
qadriyatlarning mazmun va mohiyatini chuqur bilgan holda ularga ongli ravishda
amal qilish, rejali, maqsadli sog‘lom hayot kechirish qoidalariga to‘liq rioya etgan
holda   ularni   kundalik   hayotiy   ehtiyojga   aylantirish   tafakkuri   va   uning   amaliyoti
demakdir. 
Demak,   sog‘lom   turmush   tarzining   ikki   muhim   qirrasi   mavjud,   birinchidan
insonning sog‘lomlik borasidagi bilim va malakalar majmuidan iborat, ikkinchidan
esa,   mana   shu   bilim   va   malakalar   uning   real   hayotidagi   amalga   oshirilishiga
bog‘liq. Sog‘lom turmush tarzi maktabgacha yoshdagi bolalar ongida shakllanishi
va   ularning   hayot   tarziga   aylanishi   uchun   pedagogik   jarayondan   uzviylik   va
uzluksizlik talab etiladi. Uzviylik - amalga oshiriladigan ta’lim-tarbiya ishlarining
mazmunan   izchilligi,   biri   birini   to‘ldirishi,   tizimliligi,   ilmiyligi,   davomiyligi,
bosqichmabosqich amalga oshirilishi, hayot qo‘ygan muammolarga hozirjavobligi,
amaliyotga   mosligi   hamda   o‘zaro   aloqadorlikda   samarali   pedagogik   natijalikka
olib  kelishi  demakdir.  Sotsiolog  olimlarning  fikriga  ko‘ra  turmush   tarzi  muayyan
17 tarixiy ijtimoiy munosabatlarga mos keluvchi inson hayot faoliyatining individual
yoki guruhiy turi. Jamiyat hayotida shaxs turli sohalarga oid o‘z fikrlarini namoyon
etadi. 
Turmush   tarzi   iqtisodiy,   ijtimoiy,   siyosiy,   madaniy,   tabiiy   va   boshqa
sharoitlarga   bog‘liq   holda   shakllanadi   va   jamiyat   moddiy   va   ma’naviy   hayoti
unsurlaridan tashkil topgan yaxlit tuzilma sifatida namoyon bo‘ladi. Turmush tarzi
muayyan   ijtimoiy   qurilmani   tavsiflaydi   va   bu   jamiyatda   individ   qanday
yashayotganini,   u   inson   o‘z   “Men”i   rivojlanishi   va   takomillashishi   uchun   nima
qilayotganini,   uning   ehtiyojlari   manfaatlari   va   ijodiy   imkoniyatlari   amalga
oshayotganini   ko‘rsatadi.   Turmush   tarzi   ijtimoiy-iqtisodiy   munosabatlar,   mafkura
va   madaniyat,   atrof-muhitning   insonga   ta’siri   sifatida   shakllanadi   hamda
jamiyatdagi iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy jarayonlarga faol ta’sir etadi. Birgalikdagi
faoliyat usullari, ijtimoiyjamoaviy munosabatlar va kishilar o‘rtasidagi aloqa, ular
muloqoti   va   xulqatvorining   ustuvor   shakli,   muloqotning   maqsad   va   vazifasi,
faoliyatning manfaatlari turmush tarzining xarakterini belgilaydi. Turmush tarzi va
salomatlik   tushunchalarining   o‘zaro   bog‘liqligi   sog‘lom   turmush   tarzi
tushunchasini keltirib chiqaradi. 
Tibbiyot   ensiklopediyasida   keltirilgan   ta’rifiga   ko‘ra:   turmush   tarzi   -   kishilar
hayotiy   faoliyatining   aniq   turi   haqidagi   tasavvurlarni   muvofiqlashtiruvchi   muhim
ijtimoiy kategoriyalardan biri.
  U yoki bu millat, elatga, e’tiqodga (dinga) taalluqlilik turmush tarziga o‘ziga
xoslik   bag‘ishlaydi.   E’tiqod   va   ishonch   nuqtai   nazardan   buddaviylar,   xristianlar,
musulmonlar va boshqalarning turmush tarzi bir- biridan farqlanadi. Turmush tarzi
shahar,   qishloq,   yoshlar,   ishchilar,   dehqonlar,   ziyolilar,   talabalar   turmush   tarzi
kabilarga   ajratiladi.   Ma’lumki,   har   qaysi   millatning   o‘ziga   xos   ma’naviy
madaniyatini   shakllantirish   va   yuksaltirishda,   hech   shubhasiz,   oilaning   o‘rni   va
ta’siri   beqiyosdir.   Chunki   insonning   eng   sof   va   pokiza   tuyg‘ulari   birinchi   galda
oila bag‘rida shakllanadi. Shuningdek, inson xarakterini, tabiati va dunyoqarashini
18 belgilaydigan   ma’naviy   mezon   va   qarashlar,   nosabatlar   to‘g‘risidagi   dastlabki
tasavvurlar oila sharoitida, ota-onaning ibrat-namunasidan shakllanadi. 
Shu   nuqtai   nazardan   qaraganda,   oila   tarbiyasi   shaxs   ma’naviyatini
shaklanishidagi   asosiy   vosita   ekan,   bu   o‘rinda   bola   tarbiyasida   sog‘lom   nasl
masalasi  ham muhim rol o‘ynashini inkor etib bo‘lmaydi. Shu ma’noda yoshlarni
har   tomonlama   sog‘lom   va   barkamol   etib   tarbiyalash,   ular   ongida   “Sog‘lom
turmush   tarzi   -   sog‘lom   oila,  sog‘lom   oila  bu   sog‘lom   farzand,  baxtli   kelajakdir”
tasavvurini shakllantirish, bo‘lajak ota-onalar ya’ni talaba-yoshlardagi reproduktiv
madaniyatni   shakllantirish   bu   yo‘nalishdagi   islohotlarning   asosiy   vazifalaridan
sanaladi.   Sog‘lom   avlodni   shakllantirish   jamiyatda   sog‘lom   turmush   tarzini   qaror
toptirish   negizida   amalga   oshriladi.   Buning   uchun   esa   jamiyatning   har   bir   a’zosi
sog‘lom   turmush   tarzini   yo‘lga   qo‘yishi,   salomatlikni   madaniyatlilikning   bir
ko‘rinishi sifatida qabul qilish lozim. 
Yoshlar   hayotida,   yurish-turishida   ham   mana   shunday   yangicha   tafakurning
shakllantirilishi   bu   boradagi   barcha   muammolarga   yechim   bo‘lib   xizmat   qiladi.
Psixologik   bilimlarga   ko‘ra   salomatlik   haqidagi   bilim   va   sog‘lom   tafakkurning
shakllanganligi   sog‘lom   turmush   tarzi   psixologiyasini   shakllantirishning   eng
birinchi va muhim bo‘g‘ini hisoblanadi.
 Bugungi kunda sog‘lom turmush tarzi psixologiyasi tushunchasining mazmuni
inson   -   shaxs   -   sog‘lom   -   bilim   va   malakalarni   egallashga   intilish   -   sog‘lom
bo‘lishga   nisbatan   sayi   -   harakat   -   salomatlikni   shaxsiy   qadriyatga   aylantirish   -
salomatlik   nuqtai   nazaridan   barkamollikka   erishish   -   shaxsiy   salomatlikning
barqarorligi   va   ta’min   etilganligiga   erishish   -   o‘z   salomatligining   posboni   bo‘la
olish   -   jamiyat,   ya’ni   oila,   mehnat   yoki   o‘qitish   dargohi,   mahallada   sog‘lom
turmush   madaniyatining   shakllanishiga   harakat   qilish   va   jamiyatga   ijobiy   ta’sir
o‘tkaza   olish   -   jamiyatni   sog‘lomlashtirish   kabi   tushunchalarning   uzviyligi,   ular
davomiyligi va ustuvorligini talab etadi. 
19 Salomatlik   psixologiyasiga   ega   bo‘lgan   inson   na   faqat   salomatlikni   asrash
bo‘yicha   bilim   va   malakalarni   egallagan   bo‘ladi,   balki   egallagan   bilim   va
malakalarni o‘z hayoti jarayonida qo‘llab, o‘z salomatligining posboniga aylanadi.
Bugungi   inson   hayot   tarziga   bo‘lgan   turli   iqtisodiy,   ijtimoiy,   psixologik   va
ma’naviy-mafkuraviy tahdidlar o‘sib borayotgan sharoitida sog‘lom tafakkur ham
tibbiy, ham   psixologik, ham   ma’naviy jihatdan  insonni   murakkab  dunyo voqeligi
ichida   turli   mavjud   ziddiyatlardan   asraguvchi   qonunlar   majmuasi   sifatida   juda
muhim   rol   o‘ynaydi.   Ammo   insonning   o‘zi   egallagan   bilim   va   malakalarni
qo‘llashga,   o‘z   hayotida   ularga   qat’iy   rioya   qilishga   o‘rganmas   ekan,   berilgan
bilim   va   malakalar   ko‘zlangan   natijaga   erishish   imkonini   bermaydi.   Keyingi
yillarda   sog‘lom   turmush   tarzi   va   madaniyati   masalalari   keng   ijtimoiy   ommani
qiziqtirayotgan   eng   dolzarb   mavzular   qatoridan   o‘rin   olayotganini   kuzatish
mumkin.   Ta’lim   sohasida   amalga   oshirilayotgan   islohotlardan   asosiy   maqsad
xalqning boy intellektual merosi va umumbashariy qadriyatlar asosida zamonaviy
madaniyat,   iqtisodiyot,   fan   va   texnika,   texnologiyalarning   yutuqlari   asosida
shaxsning   ma’naviy   sifatlarini   tarbiyalash   va   rivojlantirishdan   iborat.   Chunki,
ijtimoiy-iqtisodiy   islohotlar   muvaffaqiyati,   jamiyatning   ahloqiy   va   ma’naviy
takomili ko‘p jihatdan shaxsning ma’naviy-psixologik tarbiyasiga bog‘liq. 
Darhaqiqat so‘nggi yillarda keskin o‘zgargan hayot sharoitlari va ta’lim tizimi,
uning maqsadi, mazmuni, turlari o‘rtasidagi o‘zgarishlar yosh avlodning ma’naviy
tarbiyasiga yangicha qarash, uni bugungi kun nuqtai nazaridan o‘rganish, baholash
va   unda   xalqimizning   boy   madaniy   merosidan   maqsadli   foydalanishni   talab
etmoqda.   Yuqoridagilardan   xulosa   qilib   qayd   etish   mumkinki,   salomatlikni
asrashga   va   sog‘lom   turmush   tarziga   yo‘naltirilgan   psixologiya   o‘zining   ilk
shakllanish   jarayonida   turibdi.   Zero,   ko‘pchilik   odamlar   umr   bo‘yi   o‘z
salomatligini   befoyda   sarflash   amaliyoti   bilan   shug‘ullanayotganligi,   aslida   esa
ular   salomatlikni   asrash   faoliyati   bilan   umr   bo‘yi   maqsadli   shug‘ullanishi   zarur
ekanligi,   chunki   inson   jismi   va   psixikasi   o‘z   rivojlanishiga   ko‘ra   tabiiy   ravishda
qarilik tomon yo‘naltirilgan faol harakat hisoblanadi.
20 2.2. Imkoniyati kechklangan bolalar uchun sog lom turmush tarziʻ
Bugungi zamonaviy jamiyatda inson faoliyatining eng keng sohalaridan biri - bu
ta’lim   hisoblanadi.   Oxirgi   yillarda   ta’limning   ijtimoiy   roli   ortib,   dunyoning
aksariyat   davlatlarida   ta’limning   barcha   turlariga   bo‘lgan   munosabat   o‘zgardi.
Ta’lim   ijtimoiy   va   iqtisodiy   taraqqiyotning   bosh,   yetakchi   omili   sifatida
qaralmoqda.   Bunday   etiborning   sababi   zamonaviy   jamiyatning   eng   muhim
qadriyati   va   asosiy   kapitali   -   bu   yangi   bilimlarni   izlash,   egallash   va   nostandart
qarorlar   qabul   qilishga   qodir   bo‘lgan   inson   hisoblanadi.   Shunday   ekan,   hozirgi
davrda   ta’lim   shaxs   va   jamiyatni   rivojlantirishda   hal   qiluvchi   rol   o‘ynaydi.
Mustaqilligimizning dastlabki kunlaridan boshlab ta’lim tizimiga alohida ahamiyat
berilgan.
  Birinchi   Prezidentimiz   tomonidan   boshlangan   ta’lim   sohasidagi   isloxotlar
bugungi   kunda   Sh.   M.   Mirziyoyev   tomonidan   izchil   davom   ettirilmoqda.   Jahon
sivilizasiyasi shuni korsatadiki, ta’lim tizimini yuqori darajaga ko‘tarmasdan turib
boshqa sohalarda yutuqlarga erishib bo‘lmaydi. O‘zbekiston Respublikasi “Ta’lim
to‘g‘risida”gi  qonunining 4-moddasida  ta’lim sohasidagi  asosiy prinsiplar  sifatida
ta’lim   sohasida   kamsitishlarga   yo‘l   qo‘yilmasligi   hamda   ta’lim   olishga   doir   teng
imkoniyatlarning   ta’minlanishi,   qonunning   9-moddasida   esa   “Jismoniy,   aqliy,
sensor   (sezgi)   yoki   ruhiy   nuqsonlari   bo‘lgan   bolalar,   shuningdek   uzoq   vaqt
davolanishga   muhtoj   bo‘lgan   bolalar   davlat   ixtisoslashtirilgan   ta’lim
muassasalarida,   umumiy   o‘rta   va   o‘rta   maxsus   ta’lim   tashkilotlarida   inklyuziv
shaklda yoki  uy sharoitlarida yakka tartibda ta’lim oladi.” deb, ko‘rsatib o‘tilgan.
Dunyo   mamlakatlarida   nogironligi   bo‘lgan,   ijtimoiy   himoyaga   muhtoj   bolalarni
tarbiyalash,   ularning   jamiyatda   o‘ziga   munosib   o‘rinni   egallashlariga
ko‘maklashish masalasiga alohida e’tibor qaratiladi.
“Aqliy   jihatdan   orqada   qolgan   shaxslarning   huquqlari   to‘g‘risidagi
Deklarasiyasi” “Nogironlar huquqlari to‘g‘risida”gi Konvensiyasi, “Ta’lim hamma
uchun”   reja-dasturi   to‘g‘risidagi   Dakar   deklaratsiyasi,   “Osiyo   va   Okeaniya
mamlakatlari   nogironlar   huquqlarini   muhofaza   qilish   chora-tadbirlari   dasturi”,
21 “Nogironlar   uchun   teng   imkoniyatlarni   ta’minlash   bo‘yicha   Standart   qoidalar”,
“Bolalar   huquqlari   to‘g‘risida”gi   konvensiya   va   boshqa   xalqaro   miqyosda   qabul
qilingan   me’yoriy-huquqiy   hujjatlarning   asosiy   maqsadi   nogiron   bolalarni
himoyalashga   qaratilgan   bo‘lib,   bu   xalqaro-huquqiy   asoslar   ta’lim   jarayoniga
inklyuziv yondashuvni samarali joriy etishni nazarda tutadi.
  Umumjahon   miqyosida   alohida   e’tiborga   muhtoj   bolalarning   ruhiy   holatini
inobatga   olgan   holda   psixologik   korreksiyalash   metodlari,   oila,   jamoa   va
guruhlarda   insonparvarlik   munosabatlarini   shakllantirish,   texnologik
ko‘maklashuvchi vositalar imkoniyatlarini oshirish borasida samarali ilmiy, ilmiy-
texnik,   ilmiy-pedagogik   tadqiqotlar   olib   borilmoqda.   Umumiy   o‘qitish   tizimida
inklyuziv   ta’limning   pedagogik-psixologik   jihatlari,   nogironligi   bo‘lgan
bolalarning   ta’limiy   ehtiyojlarini   qondirish,   ularning   huquqiy   tengligi   sharoitini
yaratish,   jamiyat   a’zosi   sifatidagi   o‘rnini   mustahkamlashga   oid   muammolar   bu
izlanishlarning   asosini   tashkil   etib,   ular   nogiron   bolalarning   individual
xususiyatlari   va   adaptiv   imkoniyatlarini   inobatga   olish,   ijtimoiy   moslashuvini
texnologik   ta’minlash   hamda   qo‘llab-quvvatlash   o‘quv-tarbiya   jarayonini   tashkil
etishning pedagogik tizimini takomillashtirishda alohida o‘rin egallamoqda. 
Mamlakatimizda   bolalarning   jismoniy   salomatligini   ilk   yoshidan   boshlab
tashxislash, sog‘liqlarini doimiy nazorat qilish va mustahkamlash, har bir bolaning
sifatli   bilim   olishlarini   ta’minlashga   qaratilgan   islohotlar   inklyuziv   ta’limni   ham
rivojlantirish   uchun   keng   imkoniyatlar   yaratmoqda.   Alohida   e’tiborga   muhtoj
bolalarni umumiy ta’lim jarayoniga samarali jalb etish milliy pedagogikada bugun
yechimini   kutayotgan   muhim   masalalardan   biridir.   O‘zbekiston   Respublikasini
yanada   rivojlantirish   bo‘yicha   Harakatlar   strategiyasida   “imkoniyati   cheklangan
shaxslarni   davlat   tomonidan   qo‘llab-quvvatlash,   nogiron   aholining,   boshqa
ehtiyojmand   toifalarning   to‘laqonli   hayot   faoliyatini   ta’minlash   uchun   ularga
tibbiy,   ijtimoiy   yordam   ko‘rsatish   tizimini   yanada   rivojlantirish   va
takomillashtirish”   kabi   vazifalar   belgilanib,   bu   borada   nogiron   bolalarga   ta’lim-
tarbiya berishga dunyoviy yondashuvlarni o‘rganish, ular asosida milliy inklyuziv
ta’lim   jarayonini   tashkil   etish   va   takomillashtirish,   o‘quvchilarning   o‘z-o‘zini
22 baholash   texnologiyalari,   moslashuv   va   muloqotni   tashkil   qilishga   oid   metodik
tavsiyalar ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi.
  O‘zbekiston   Respublikasining   2020-yil   24-sentabrdan   kuchga   kirgan   yangi
taxrirdagi   “Ta’lim   to‘g‘risida”gi   qonuni   O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining
2017-yil   7-fevraldagi   “O‘zbekiston   Respublikasini   yanada   rivojlantirish   bo‘yicha
Harakatlar   strategiyasi   to‘g‘risida”gi   PF–4947-sonli   Farmoni,   2017-yil   1-
avgustdagi   “Nogironlarni   davlat   tomonidan   qo‘llab-quvvatlash   tizimini   yanada
takomillashtirish   chora-tadbirlari   to‘g‘risida”gi   PF–5006-sonli   Farmoni   hamda
2017-yil   1-dekabrdagi   “Nogironligi   bo‘lgan   shaxslarni   davlat   tomonidan   qo‘llab-
quvvatlash tizimini tubdan takomillashtirish to‘g‘risida”gi PF–5270-sonli Farmoni,
O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2019-yil   29-apreldagi   «O‘zbekiston
Respublikasi   Xalq   ta’limi   tizimini   2030-yilgacha   rivojlantirish   konsepsiyasini
tasdiqlash   to‘g‘risida»gi   PF-5712-son   Farmoniga   muvofiq   O‘zbekistonda
inklyuziv ta’limni rivojlantirish, alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalarga ta’lim-
tarbiya   berish   tizimini   takomillashtirish   hamda   ularga   ko‘rsatiladigan   ta’lim
xizmatlari   sifatini   yaxshilash   maqsadida   2020-yil   13-oktyabrda   “Alohida   ta’lim
ehtiyojlari bo‘lgan bolalarga ta’lim-tarbiya berish tizimini yanada takomillashtirish
chora-tadbirlari   to‘g‘risida”gi   PQ-4860-son   qarori   va   Qarorga   1-ilova   sifatida
qabul   qilingan   “2020-2025-yillarda   xalq   ta’limi   tizimida   inklyuziv   ta’limni
rivojlantirish   KONSEPSIYASI   va   boshqa   me’yoriy-huquqiy   hujjatlar   ushbu
mavzuni yoritishga oid huquqiy asoslardir.
  Inklyuziv   ta’lim   alohida   e’tiborga   muhtoj   bo‘lgan   bolalarning   tengdoshlari
bilan  bir   xil   sharoitlarda   o‘qishi,  ular   bilan   o‘zaro  do‘stona   munosabatda   bo‘lishi
hamda   jamiyatga   ijtimoiy   moslashuvini   yengillashtirishda   muhim   o‘rin   tutadi.
Umumta’lim maktablarida inklyuziv ta’lim tushunchasi turlicha talqin qilinadi.
Inklyuziv   ta’lim   –   davlat   siyosati   darajasiga   ko‘tarilgan   masalalardan   biridir.
Alohida   e’tiborga   muhtoj   bo‘lgan,   voyaga   yetayotgan   o‘smirlar   rivojlanishida
uchraydigan   nuqsonlar   yoki   iqtisodiy   qiyinchiliklardan   qat'iy   nazar   ijtimoiy
hayotga   moslashtirishga   yo‘naltirilgan   o‘quv   jarayoniga   jalb   qilishni   ifodalovchi
ta’lim tizimidir. 
23 Umumta’lim   maktablarda   joriy   etilgan   inklyuziv   ta’limning   maqsadi   alohida
yordamga muhtoj bolalarning oddiy tengdoshlari bilan bir xil sharoitlarda o‘qishi,
teng   huquq   va   imkoniyatlar   tengligini   berish,   ular   bilan   o‘zaro   do‘stona
munosabatda   bo‘lishi   hamda   jamiyatga   ijtimoiy   moslashuvini   yengillashtirish,
o‘quvchilarning ta’lim olishlari uchun zaruriy pedagogik-psixologik va korreksion
sharoitlarni   yaratishdan   iboratdir.   Umumta’lim   maktablarga   oddiy   bolalarning
barchasi borsa, alohida e’tiborga muhtoj bolalar ham jalb etilishi kerak. Inklyuziv
ta’limning   oiladan,   maktabgacha   ta’lim   muassasalaridan   boshlab   yo‘lga
qo‘yilayotganligi muhim ahamiyatga ega. 
Bu esa bolalarning keyinchalik atrofdagilar bilan muloqotda bo‘lishiga, ijtimoiy
muhit   talablariga   javob   bera   oladigan   va   shu   bilan   birga,   kundalik-maishiy
ehtiyojini   qondirish   ko‘nikmalarini   erta   egallashlariga,   hayotga   moslashib,
umumta’lim maktablarida tengdoshlari qatori darslarni o‘z vaqtida o‘zlashtirishiga,
topshiriqlarga   mas'uliyat   bilan   yondashish   ko‘nikmasini   egallashlariga
ko‘maklashadi.   Umumta’lim   maktablarda   inklyuziv   ta’lim   –   alohida   e’tiborga
muhtoj  bo‘lgan bolalar  yoki  boshqa  sabablar  tufayli  tarbiyasi  og‘ir, yetim  bolalar
uchun   moslashuvchan,   individuallashgan   va   barcha   bolalarga   teng   xuquq   va
imkoniyatlar  tengligini  beradigan ta’lim  tizimidir. Shuningdek, inklyuziv ta’lim –
millati, irqi, tanasining rangi, ijtimoiy kelib chiqishi, moddiy va ma’naviy ahvoli,
oilasining   jamiyatda   tutgan   o‘rni,   jismoniy   yoki   rivojlanishda   kamchiligi
bo‘lishidan   qat'iy   nazar   barcha   bolalarni   teng   ko‘rish,   ulardagi   har   qanday
imkoniyatni qo‘llab-quvvatlashni nazarda tutadigan ta’lim hisoblanadi. 
2.3. Bolalarning dam olishini tashkil etish
Bolaning   sog‘lom   bo‘lib   o‘sishi   va   to‘g‘ri   rivojlanishi   uchun   maktabgacha
yoshdagi   bolaning   kun   tartibini   to‘g‘ri   shakllantirish   kerak.   Bu   uchun   bolalar
bog‘chasida  taqdim  etilgan tartibni  biroz modernizatsiya  qilish kifoya. Bu bolaga
yangi   sharoitlarga   tezda   moslashishga   yordam   beradi,   bu   esa   salbiy   reaktsiya
ehtimolini  sezilarli  darajada kamaytiradi. Bolalar psixologlarining aytishicha, kun
tartibi:samaradorlikni   oshiradi,   uyquni   yaxshilaydi,   ishtahani   oshiradi,   bolani
24 yanada   mas'uliyatli   qiladi,   intizomni   yaxshilaydi,   o‘zo‘zini   hurmat   qilishni
oshiradi,   aqliy   qobiliyatini   oshiradi.   Maktabgacha   yoshdagi   bolaning   kun   tartibi
kunning   ma’lum   bir   davrida   bajarilishi   kerak   bo‘lgan   yig‘ilgan   tadbirlar
to‘plamidir.   Uning   yordami   bilan   siz   o‘quv   jarayonini   to‘g‘ri   tashkil   qilishingiz,
shuningdek,   o‘yinlar   va   boshqa   bolalarning   sevimli   mashg‘ulotlariga   yetarli   vaqt
qoldirishingiz mumkin. Bolani rivojlantirishning muhim sharti uning yoshiga mos
keladigan tartibni tashkil etishdir. Rejim - bu maydalangan turli xil tadbirlarni kun
davomida   teng   ravishda   taqsimlash.   Optimal   rejim   bolaning   sog‘lig‘ini,   uning
hayotining   asosini   saqlashning   muhim   shartidir.   Uning   xususiyatlari   bola   o‘sishi
bilan   farq   qiladi.   Bolalar   bog‘chasida   taqdim   etiladigan   kun   tartibi   jismoniy   va
ruhiy salomatlikning asoslari maktabgacha yoshda tashkil etiladi. Bola o‘z hayotini
tartibga   solish   va   faoliyatning   bir   turidan   ikkinchisiga   o‘tish   uchun   kun   tartibiga
muhtoj. Kundalik mashg‘ulotlar quyidagi tadbirlardan iborat: Dam olish va uxlash
davri,   Oziq-ovqat   iste’mol   qilish,   Yurish,   Sinflar   va   mashg‘ulotlar.   Ro‘yxatda
keltirilgan   tadbirlarni   bir   vaqtning   o‘zida   muntazam   ravishda   amalga   oshirish
bolalarning sog‘lig‘iga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun pediatrlar kattalarga
o‘z   farzandlari   uchun   rejimga   rioya   qilish   uchun   hamma   narsani   qilishni   qat'iy
tavsiya   qiladilar.   Maktabgacha   yoshdagi   va   uydagi   bolalar   uchun   kunlik   rejimni
kuzatish   muhimdir.   Asosiy   afzalliklari:   Maktabgacha   yoshdagi   bolaning   uydagi
kundalik hayoti ko‘plab afzalliklarga ega. Ular kunlik rejimni tuzishni boshlashdan
oldin   hisobga   olinishi   kerak.   Bu   bola   uchun   uning   hayotining   ajralmas   qismiga
aylanadigan   ideal   variantni   tayyorlashga   yordam   beradi.   Kundalik   hayotning
asosiy   afzalliklari   quyidagilar   ko‘rib   chiqiladi:   Eng   maqbul   tartib   Ko‘pgina
hollarda,   maktabgacha   yoshdagi   bolaning   kundalik   turmush   tarzi   -   bu   barcha
tadbirlar va dam olishlarning muvozanatli aralashmasi. Uni faqat bolaning barcha
xususiyatlarini,   uning   afzalliklari   va   qobiliyatlarini   biladigan   ota-onalar
to‘plashlari   mumkin.   Jarayonning   nuanslari   Faoliyatning   har   bir   turi   (o‘yinlar,
ovqat,   yurish,   mashg‘ulotlar)   ba’zi   bir   nuanslarga   muvofiq   amalga   oshirilishi
kerak.   Ularning   yordami   bilan   siz   bolangizni   yanada   baquvvat   va   quvnoq
qilishingiz mumkin. Tarbiyalanuvchi kun davomida tashkilotda kun tartibi asosida
25 faoliyatlar bilan shug‘ullanadi. Kechki vaqtlarda, dam olish va bayram kunlari bola
oila   davrasida   bo‘ladi.   Oila   muhitida   jismoniy   tarbiyani   tashkil   etishning   asosiy
bosqichi   sog‘lom   turmush   tarzidir.   Tatqiqotlar   natijasi   shuni   ko‘rsatadiki,   dam
olish   kunlarida   oila   muhitida   bo‘lib,   tashkilotga   qaytgan   bolada   turli   charchoq
alomatlari   seziladi.   Bu   bolaning   uyda   bo‘lgan   vaqtida   kun   tartibiga   rioya
qilmaganligidan va doimiy kun tartibining buzilganligidan darak beradi. Bola uyda
bo‘lgan   vaqtida   kun   tartibiga,to‘g‘ri   ovqatlanishga,madaniy   gigiyenik   qoidalarga
amal qilishi, bu esa kattalar tomonidan nazorat qilinishi, ko‘ngilochar  o‘yin bilan
vaqtni   samarali   va   qiziqarli   o‘tkazishlari   lozim.   Oilada   bolaning   har   tomonlama
rivojlanishi  uchun bola xonasi  va bu xonada uning burchagi  tashkil  etilishi  zarur.
Unda bolalar  uchun turli  mavzudagi  rasmli  kitoblar, o‘yinchoqlar, shirinlik, sport
jihozlari   va   anjomlari,   rangli   qalamlar,   oq   qog‘oz   bo‘lishi   kerak.   Bola   xonasi
umumiy   bolaga   mos   ravishda   jihozlanishi   yoki   yuqorida   ko‘rsatilgan   buyumlar
bilan   ta’minlangan   bo‘lishi   mumkin.   Ammo,   bu   holat   ham   bolaning   bitta
rivojlanish   markazi   bilan   chegaralanishiga   olib   keladi.   Shu   sababdan   yuqorida
keltirilgan jihozlar vakillaridan tuzilgan kichik burchakning bo‘lishi samarali natija
ko‘rsatadi.   Bu   burchak   bola   rivojlanishi   uchun   qulay   muhit   bo‘lish   bilan   birga,
bola   psixologiyasini   o‘rganish   maydonchasi   hamdir.   Bola   ushbu   burchak
elementlarining   qay   birini   tanlashiga   qarab   bola   qiziqishlari   haqida   ma’lumotlar
olish   mumkin.   Ota-onalar   xonalarda,uy   sharoitida   bola   hayoti   va   sog‘ligini
muhofaza   qilishga   alohida   e’tibor   qaratishlari   talab   etiladi.   Maktabgacha   ta’lim
tashkilotlarida   ota-onalarga   bolalarning   jismoniy   holati   haqida   to‘liq   ma’lumot
berib boriladi. Oilalarda bola xonasidagi burchaklarning tashkil etilishi „Bolaning
noyobligi―tamoyili   o‘sishining   asosi   bo‘la   oladi.   Negaki,   aynan   bola   tomonidan
bola   burchagidagi   aynan   bir   jihozning   tanlanishi   uning   qiziqishlari   va   ayni
vaqtdagi   psixologik   holatidan   darak   beradi,   oila   muhitida   kun   tartibining
buzilmasligini,   bola   faoliyatning   biron   turi   bilan   shug‘ullanishini   ta’minlaydi.
Keling,   bola   rivojlanishi   uchun   asos   bo‘ladigan   ba’zi   fikrlarni   batafsil   ko‘rib
chiqaylik.   1.   Uyqu.   Yetarli   uyqu   nafaqat   jismoniy,   balki   bolangizning   ruhiy
salomatligi   uchun   ham   muhim   omil   hisoblanadi.   Rejalaringiz   yoki
26 chaqalog‘ingizning   injiqliklari   o‘zgarishi   sababli   hech   qachon   uyqusiz   qolmang.
Uyqusining   davomiyligi,   qoida   tariqasida,   kattalar   tomonidan   yaratilgan
sharoitlarga bog‘liq. Qisqa vaqt ichida bolalar odatda uxlab qolishadi, ularning ota-
onalari ularni har kuni bir vaqtning o‘zida yotishga o‘rgatgan. 
XULOSA
Shunday   qilib,   bolani   yoshligidanoq   oilada   va   ijtimoiy   tarbiyada   sog‘lom
turmush   tarzi   bilan   tanishtirish,   bolaning   shaxsiy   salomatligini   himoya   qilish   va
boshqalarning   sog‘lig‘ini   hurmat   qilish   ko‘nikmalarini   shakllantirish   kerak.
Belgilangan   yo‘nalishdagi   ishlar   yaxshi   samara   bermoqda   va   guruhimiz   uchun
an'anaga   aylangan.   Guruhdagi   pedagogik   jarayonning   ko‘rsatkichlarini   tahlil
qilish,   ota-onalar   o‘rtasida   sog‘lom   turmush   tarzini   targ‘ib   qilish   natijalari,
maktabgacha yoshdagi bolalikning birinchi bosqichida bolalarda sog‘lom turmush
tarzi   ko‘nikmalarini   tarbiyalashning   muvaffaqiyati   shuni   ta’kidlashga   imkon
beradi: bu usul yordamida amalga oshirilgan tadbirlar yaxshi natijalar beradi, ya’ni
oqilona.   Ular   sizga   bolalar   va   ota-onalarning   o‘z   tanasiga   oqilona   munosabatini
rivojlantirishga,   bolaning   atrofdagi   dunyoning   doimiy   o‘zgaruvchan   sharoitlariga
moslashishiga   yordam   berish   uchun   sanitariya-gigiyena   ko‘nikmalarini
shakllantirishga   imkon   beradi,   bu   ekstremal   vaziyatlarga   qarshilik,   tananing
immuniteti   bilan   namoyon   bo‘ladi.   noqulay   omillar ...   Shuni   ta’kidlash   kerakki,
bizda   zaharlanish,   elektr   jihozlari   bilan   bog‘liq   jarohatlar   va   boshqa   sog‘liq
muammolari   yo‘q.   Bolalar   jismonan   rivojlangan   va   juda   harakatchan.   ARVI
holatlari   kamaydi,   salomatlik   ko‘rsatkichi   oshdi.   Bundan   tashqari,   bolalar   va
ularning   ota-onalari   kundan-kunga   valeologik   savodxonlikka   ega   bo‘lishmoqda.
27 Bolalar   sog‘lig‘iga   qanday   zarar   etkazmaslikni,   ekstremal   vaziyatlarda   qanday
harakat qilishni va boshqa ko‘p narsalarni bilishadi.
Men   o ‘ z   oldimga   ma ’ lum   ko ‘ nikmalarni   majburlash   orqali   yuqori   natijalarga
erishishni   maqsad   qilib   qo ‘ ymayman .   Mening   vazifam   bolalarga   tug ‘ ilishdan
boshlab   berilgan   o ‘ z   imkoniyatlarini   ko ‘ rsatishga   yordam   berishdir   va   har   bir   kishi
ularga   ega . Ijodiy   izlanishlarim   davom   etmoqda .   Yaqinda   mening   e’tiborimni
J.E.Firelevaning   raqs   va   o‘yin   dasturi   bo‘yicha   "SA-FI   DANCE"   dasturi   tortdi.
Dastur   4-7   yoshli   maktabgacha   yoshdagi   bolalarning   musiqaga   harakat   qilish
jarayonida shaxsiyatini rivojlantirishga qaratilgan.Ushbu texnologiya maktabgacha
yoshdagi bolalarning psixomotor va ijodiy qobiliyatlarini yaxshilashga, bolalarning
motor-emotsional sohasini shakllantirishga qaratilgan.
28 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
1.  Shavkat Mirziyoyev  « Yangi O‘zbekistonda erkin va farovon yashaylik ». - T.: 
2021.
2.   Shаvkаt Mirziyoyev «Insonpаrvаrlik, ezgulik vа bunyodkorlik – milliy 
g‘oyamizning poydevoridir ». - T.: 2021
3. Shavkat Mirziyoyev  « Yangi O‘zbekistonda erkin va farovon yashaylik ». - T.: 
2021.
4 .   Sh а vk а t Mirziyoyev «Insonp а rv а rlik, ezgulik v а  bunyodkorlik – milliy 
g‘oyamizning poydevoridir ». - T.: 2021.
5. Jabborov I. Turmush tarzi, urf-odatlar va odob. -T.: O‘zbekiston, 1983. 
6. Karimova V.Salomatlik psixologiyasi yoxud sog‘lom bo‘lish uchun ruhiyatni 
boshqarish sirlari. – Toshkent : Yangi asr avlodi, 2005.
7. Z. K. Ismailova, A. A. Shayusupova. Pedagogikadan ma’ruzalar matni. — T.: 
TlMl, 2005
8. A. Q. Munavvarov. Pedagogika. — T.: «O‘qituvchi», 1996.
 9. B. Ziyomuhamedov, Sh. Abdullayeva. Pedagogika. — T.: O‘ME davlat ilmiy 
nashriyoti, 2000
29 10.Mirziyoev SH.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt 
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.-Toshkent:O‘zbekiston, 2017. – B. 25.
11. Arxiv.uz
12.Ziyo.net.
30

BOLALARDA SOG‘LOM TURMUSH TARZI RIVOJLANTIRISH IJTIMOIY PEDAGOGIK MUAMMO SIFATIDA

Купить
  • Похожие документы

  • Mikroorganizmlar va kasalliklar mavzusini o’qitishda sog’lom turmush tarzini targ’ib etish
  • Umumiy o‘rta va o‘rta maxsus ta’limda o‘quvchilarning insho yozish malakalarini takomillashtirish metodikasi
  • Axloqiy tarbiya jarayonida A.Avloniy merosidan foydalanish
  • Axloqiy tarbiyada Kaykovusning «Qobusnoma»asaridan foydalanish
  • Abdulla Avloniy asarlarida ta’lim tarbiya masalasining yoritilishi

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha