Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 25000UZS
Hajmi 547.3KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 18 Mart 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Pedagogika

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

80 Sotish

Bolalarni aqliy rivojlantirishda didaktik o’yinlarning mohiyati

Sotib olish
1 B ol a l a r n i   a q l i y   r i v o j la n t i r i s hda   d i d a k t i k   o ’ yi n l a rn i ng   m o h i y a t i
M u nd a r i j a
K i r i sh - ------ - ----- - --- - --------- - ------ - ----- - -- - --------- - ------ - ----- - -- - --------- - ------ - --- - 4
I  b o b .   B o l a l a r n in g   a q li y   r i v o j l a n is h i n in g   p e d a g og i k a  v a   p si x o l o gi y a d a  o `r g a n i li s h i
1 . 1 .      A q l   t ar b i y a s i n in g   o l i m l ar  to m onid a n   o `r g a n i l is hi - ------ - ------ - -- - --------- - -- - 1 0
1 . 2 .      A q l i y   t ar bi y a  v a  t a ` li m nin g  u m u m i y   tus hu n c h a s i -- - ------ - ------ -- --------- - -- 1 9
1 . 3 .      D id a k ti k  o ’ y inl a r n in g   b o l a l a r n i   m a ’ n a vi y   v a a q li y   r i v o j l a n is h i d a g i   o ’ r ni - -- 2 8
I- b o b   y u za si d a n   x u lo s a--- - ------ - ------ - ---- - --------- - ------ - ----- - -- - --------- - ------ - -- - 3 3
II- b ob .   B o l a l a r n i   a q l i y   j ih a t d a n   t a r bi y a l a s h d a   d i d a kt i k   o ’ y inl a r d an   f o y d a l a ni s hnin g
m ohi y a t i
2 . 1 .   B ol a l a r n i   a ql i y   r ivo jl a nt i r is hd a   d i d a k t i k  o ` y i n l a r d a n  f o y d a l a n is h   y o ’ ll ar i - - 3 5
2 . 2 .   B ol a l a r n i   a ql i y   r ivo jl a nt i r is hd a   d i d a k t i k  o ` y i n l a r d a n   f o y d a l a n is h  t a j r i b a s i -- 3 9
X u l os a ------ - ----- - --- - --------- - ------ - ----- - -- - --------- - ------ - ----- - -- - --------- - ------ - -- 5 6
F o y d a l a n il g an   a d a b i y o t l ar- - ----- - ------ - ---- - --------- - ------ - ----- - -- - --------- - ------ - -- 5 8
I l o v a - ------ - ------ - ---- - --------- - ------ - ----- - -- - --------- - ------ - ----- - -- - --------- - ------ - -- 6 0 2K i r is h
Il m i y   is h n i n g   d o l z a r b l ig i :   B ol a n i n g   d u n y oq ar a s hi ,   d id i ,   s a l oh i y a t i
sh a k l l a n a d i g an   m a k t a b g a c h a   m u a ss a s a   t a li m i   ti z i m ig a   e n g   t a j r i b a l i   m u ra b b i y l ar
b e k i t i b   qo ’ y il i s hi n i   o dd i y   m a nti qn i n g   o ’ zi   t a l ab   e t a d i   –   d e y a   t a` k id l a g an   e d i
Prez i d e n t i m i z   I .A.K a r i m o v   o ’ z i ni n g   « B a r k a m o l   a v l o d   O ` z b e k i st o n   t ar a q qi y o t i nin g
po y d e vo r i »   a s ar i d a . 1  
A lb a t t a   b i z   bu y u k   d e y a   si f a t l a y otg a n   Re s p ub l i k a m i z nin g
k e l a j a g i   b i l i m l i   v a   m a n a vi y ,   s o g ` l o m a vl o d g a   b o g ` l i ql i g i   bu g in g i   k un n in g   d o l za r b
m a s a l a l a r id a n   bi r i   hi s ob l a n a d i . Ma ` l u m ki ,   s o g ` l o m   a vl od n i   s h a k l l a n ti r i s h   o i l a   v a
b os hl a n g ` i ch   s i n f l a r d an   bo s h l a n a di .
Ma k t a bg a c h a   t a li m   j ara y on i   m ust a q i l   d a vl a t n i n g   t a li m - t a r bi y a   ti z i m id a
u m u m i y   o ’ r t a   t a l i m n in g   d a st l a b k i   b osq i c h i   s i f a t i d a   n a m o y o n   b o ’ l a di .   I ns o n
h a y ot in i n g   s er m a z m u n    d a v r i   b o ’ l g an   m a kt a b g a c h a    d a v r d a g i   b ol a l a r d a  x o ti r a ni n g
k u c h i   ni ho y a t d a  o ’ t ki r,   b o l a d a  b i l i m   o ’ r g a n i sh g a   d e g a n   q i z i qi s h   k a t t a   bo ’ l a d i .
H ar    bi r    b o l a    o ’ z in i n g     s h a x s    s i fa ti d a    s h a k l l a n i s h i    v a    r i v o jl a n i sh i
j ara y oni d a   o il a v i y   m uhit ,   u n d a g i   a n ’ a n a l ar,   m a d a ni y -a h l oqi y   udu m l ar,   i jt i m oi y
tu r m u s h ,    k a s b - ko r,    d am   ol i sh ,    u m u m an    b o ’ s h    v a q tn i    t a s h k i l    q i l i s h    m a s a l a l ar i
m uh i m a h a m i y a tg a   e g a.   B o l a l ar   bo g ’ c h a s i   t a ’ li m   m ar k azi   s i fa ti d a   b o l a   t a r b i y a si d a
tu r l i   o ’ qu v   d a st u r l a r i ,   t a v s i y a l ar   bi l an   is h   k o ’ r i s h d an   t a s hq a r i ,   m a h a l l a,   Oi l a vi y
m uhit ,   b o l a   b i l an   i zc h i l   m un o s a b a t d a   bo ’ l a d i g a n   s h a x s l a r n in g   t a s i r i n i   h am  hi s o b g a
ol m oq l ari   k er a k . B ul a r   b o l a n in g   s h a kl l a nt i r i s h   m uhi t i ,   b o l a   h a y oti ,   t a s a v vu r i ,   a qln i
bo y i t i b   b o r u v c h i   m a n b a   b o ’ l i b ,   u l ar   b ol a   p s i x i k a si ,   sh a x s i ,   h a y oti y   t a j r ib a s i ,
fa o li y a t i n i   bo y i t i sh n i n g   a s os i y   o m il i   h a m di r . S h u   b i l an   bi r   q a t o r d a   b o l a   h ar   b i r
y oshd a   o ’ z in i   o ’ rab   t u r g an   m uhi t d a n   a y n a n   o ’ z ig a   za r u r   b o ’ lg a n   h a y oti y   m a l a k a n i
ol a d i .   Y u q o r i d a g i   m uh i t   q a n c h a l i k   t o z a   v a   m us affo   b o ’ ls a   b o l a n in g   i n so n   s i fa ti d a
sh a k l l a n i sh i    m a qs a d g a    m u v o f i q    b o ’ l a d i .    T a b ii y k i    b u    j a r a y o nn i n g    o ’ z i g a    h o s
q on un y a t l ari   m a v j ud . 3H o z i r g i   d a v r d a   h ar   t o m onl a m a   r i v o j l a n g a n   b a r k a m o l   i ns o n n i   t ar b i y a l a s h n i n g
m a qs a d  v a  v az i fa l ari  m a' n a v i y   bo y lik n i ,   a x l o qi y   p o k li k n i ,  j is m oni y   m uk a mm a lli kn i
o ` z id a  m u j a ss a m l a s h t i r g an   i j ti m oi y   fa o l   k is h i l a r n i   t a r bi y a l a s hn i   t a q o zo   e t a d i .
X a l q   t a ' li m i   s o h a s id a   y a gon a   s is t e m a n i   y ara t m a y   tu r ib ,   j a m i y a t i m i z n in g
i j ti m oi y   s o h a si d a   s i f at   o ` z g a r i s h l ar i g a   er i s hi b   b o ` l m a y di .   S h u n in g   u c hu n   i s hl a b
c h i q a r i s hn i   i l m i y   a so s d a   t a s hk i l   e t i s h ,   u n i       f a o l l a s h t i r i s hn i n g   y e t a k c h i   y o ` l l a r i n i
t o p is h ,     s h u   b i l an   b i r g a   t a ' li m n i   i s h l ab   c hi q a r i s h   m e hn a t i   bi l an   b o g ` l a b   o l i b   b o r i s h
zar u r l i g i   to ` g ` r i si d a g i   t a' l i m otn i   a m a ld a   r o ` y o b g a   c h i q a r i sh ,   y oshl a r n i   m ust a q i l
h a y ot g a   v a   m e hn a t g a   t a yy o r l a s h n i   t ub d a n   y a x s h i l a s hn i   t a q o z o   e t m oqd a.   H o z i r g i
y oshl a r n i   h ar   to m onl a m a   r i vo jl a n t i r i s h   v a   y e t u k   k i s h i l ar   q il i b   t a r b i y a l a s h
qu y id a g il a r n i   o `z  i c hi g a  o l a d i :
Y u q o ri   a q li y   m a d a n i y a t ,   m a l a k a l i   i jo di y   m e hn a t   q il a   o l i s h   q o b i l i y a ti .
S h a x s n in g  i jt i m oi y   y e t uk l ig i .
Fa o l  h a y o t i y   y o `l  t uti sh . 
Ma' n a v i y   faz il a tg a   e g a  b o ` l i s h .
Y u q o ri   e s t e ti k   m a d a n i y a t .
M u k a mm al   j is m oni y   k a m ol o tg a   er is h i sh .
Bar k a m o l   i ns o nn i   t a r bi y a l a s h   m a qs a d i   x a l q   t a' l i m ini n g   h a m m a   bo ` g ` i n l a r i
u c h u n   y a g o n a d i r.   M a kt a b g a c h a   y o sh d a g i   b o l a l a r n i   t a r b i y a l a s h   m a qs a dl a ri   a s o si d a
ul a r n i   y o s h i g a   q ar a b   b e lg il a n g a n d i r.   M a k t a b g a c h a   y o sh d a g i   b o l a   s h a x s i n i   h a r
to m on l a m a   k a m o l   t o p t i r i s h   j is m oni y ,   a q li y ,   a x l o q i y ,   m e hn at   v a   e st e t i k   t a r bi y a
m a j m uid an  i b o r a t d i r . T a` li m - t ara qq i y ot n i    t a` m inl o v c h i    a s os i y    v os it a d i r. Bu    j a ho n
t a j r i b a s i d a    o `z    t a s d i g ` in i    t o p g a n li g i   m a ’ l u m . B i z n i n g    y u r t i m i z d a   h am   q a di m d a n
il m   o `r g a n i s h    v a    un i n g    a s o s i d a    m a m l a k a t n i    r a v n a q    t op ti r i s h ,  b i li m g a    in t i l is h n i
u lu g ` l a s h   o ` z i g a   x o s   q a d r i y at   s a n a l a d i .
M u st a q i l l ik n in g       i l k       y i l l a r i d a no q       t a ` li m       m u a s s a s a l a r i n i       m illi y
a n ’ a n a l a r i m i z     a s o s i d a     i s lo h     e ti sh ,     ul ar g a     za m on a vi y    t e x no l o gi y a l a r n i     o l i b
ki r i s h g a    do l za r b   v a z i fa    s i f a t i d a   q ar a l i b   k e li n m oqd a. 4Ma m l a k a t i m i z n i n g       b u gu n g i       ku n d a g i       t ar a q q i y oti ,    du n y o       m iq y os i d a
er i s h g a n     ni f u z i     j a h o n     h a m j a m i y a t i     to m o n id a n     y u q o r i         b a h o l a n m oq d a.
Prez i d e n t i m i z     I s lo m     K ar i m o v   “ B i z     k i m     e di k - u ,   k i m     bo ` ldik ? ”   d e g a n     h a y o t i y
m uloh az a l a r g a      a l oh id a     u r g `u      b e r d i l a r .   D ar h a q i q a t ,   y il l ar      d a vo m id a      bo s i b
o ` ti lg a n   y o ` li m i z d a   er i s h i l g a n   y ut u q l ar i m i z   h a v as   v a   h a y ra t g a   s a z ov o r d i r . 2
Prez i d e n t i m i z   m a m l a k a ti m i z n i n g   i z c h i l   r i v o j l a n i sh i n i   a m a lg a   o s hi r i s h d a
t ar a q q i y o t n in g   “ O `z b ek    m od e l i ” n i    y ara t d i . Bu    y o ` ln i n g  t o ` g ` r i    t a nl a n g a n l i g i    o `z
s a m ara si n i      b er m o q d a.   “ 20 0 4 - 20 0 9 - y ill a r d a      m a kt a b      t a ` li m in i      r i v o jl a n ti r i s h
D a vl a t    u m u m m illi y    d a s t u r i    t o ` g ` r i s i d a ” g i   Far m on ni n g    q a b o ’ l    q i l in i s h i    h am
m a n a   s h u     e vo l y ut si o n     j ara y o n n i n g     m uhi m    t ar k i bi y    qis m i     bo ` ld i .   Far m ong a
a s o s a n     m a m l a k a ti m i z d a    u m u m t a` li m     m a k t a b l a r i     q u r i li b     ob o d     e t il i s h i     b il a n
b o g ` l i q    is hl a r    m un t azam    d a v o m    e t t i r i l m oqd a.    Jo r i y    y ild a g i   “ S og ` l o m   on a   v a
b o l a      y ili ”   D a v l a t      d a st u r i d a      y o s h      a vl o dn i n g      s o g ` l o m ,   b ar k a m o l      v a      y e t u k
i ns o n l ar   b o ` l i b   y e ti s h is hl a r i   u c hu n   b i r   q a t o r   v a z i f a l ar   b e lg i l ab   b e r i l d i .
O `z b e k i s to n         R e sp u b l i k a s i n i n g   “ T a` l i m         to ` g ` r i s i d a ” g i   Q o n u n i ,
“ K a d r l ar    t a y y o r l a s h    M i ll i y    d a s t u r i ”   h a m d a   “ S og ` l o m  on a   v a   s o g ’ lo m    b o l a    y il i ”
D a vl a t     d a st u r i g a     m uvo f i q     q i s q a     m ud d a t l i      g u r uh l ar     u c h u n     X a l q     t a ` li m i
v a z i r li g i    v a M T M X QT M O R O `M    m ar k azi    t o m on i d a n   “ B ili m d o n ”    d a s t u r i    i s h l a b
c h iq i ld i .  Y o s h    a v l o d n i    h ar    t o m onl a m a    y e tu k    q i l i b    t a r bi y a l a s h d a    m a kt a b g a c h a
t a ` li m     m u a ss a s a s i      p e d a g og - x o d i m l ar i n i n g      m a s ` u l l ig i      h a m      m uhi m     o ` r i n
e g a ll a y di .   C h un k i      d a st l a b k i      b i li m ,   ko ` n i k m a      v a      m a l a k a n i      b o l a l a r      s h u
m a sk a nd a n   o l a d il ar.   B ol a l a r g a   m a kt a bg a c h a   t a` l i m   m u a ss a s a s i d a   b e r i l g a n   il k
b i li m l ar     m a kt ab     t a` li m ig a     po y d e vo r     bo ` l a di .   T a ` li m     s a m ar a do r l i gi n i     o s h i r i s h
u c h u n    p e d a go g -   xo d i m l ar g a    bi r    q a t o r    t a l a b l ar    q o ` y il a d i :   j u m l a d a n ,  o ` z    so h a sin i
p ux t a    t u s h i n a d ig a n ,  m u a y y an    b i li m     v a    t a j r i b a g a    e g a,   o ` z in i     i job i y    to m on d an
n a m o y o n      q i l a      o l a d i g a n ,   t a s hk i l o t c h i ,      t a s h a b bu s k o r       b o ` li s h i ,      i sh n i       pu x t a
re j a l a s h t i ra di g a n ,     j a m o a     bil a n     i s h l ay     bi l a d i g an     v a     b o l a l ar     b i l a n   t e z     t i l
t o p is h a d i g a n   h a m d a    t a ` li m    j ar a y on in i    y a n g i    t e x no l o gi y a l ar    b il a n    o l i b   b o r a d i g a n
2  
“ M a k ta b g a c h a   ta ’ l i m ” j u r n ali   № 9 ,   201 4   2 - b et 5bo ` l i s h i      k er a k .   Alb a t t a,   b ol a      t ar b i y a s i d a      t a r b i y ac h i n in g      b o s h q a r u v c h a nl i g i
y uqo ri       d a r a j a d a      b o ` l s a,   b o l a l a r      h am       o `z      h a t t i - h ar a k a t in i       s h un g a      q ar a b
b os hq a ra d i .   M a k t a b g ac h a     d a v r- b u      bo l a d a      m o t iv a t si y a,   o ` z - o ` z i n i     n a m o y o n
e t y ish ,  b a r p o    q i l i s h ,  t a t bi q    e t a    o l i s h ,  ni m a n i d i r    b a j a r i s h    x o his h - is t a g i ,  i nt i l i sh l a r i
r i v o j l a n a d ig a n     b o s q i c h di r.   B u     d a v r d a     b ol a     s h a x s     s i f a t i d a     r i v o j l a n i sh i     u c hu n
m ust a h k am   po y d e v o r    y ara t i l is h i   l o z i m .
T a` li m - t ar b i y a   soh a s i d a   a m a lg a   o s h i r il g a n   i s l oh o t l ar   y u r t i m i z d a g i   tu b
o ` z g a r i s h l ar,  y a n gi l ik l a r i n i n g    a s o s i    e k a nl i g i    a y n i    h a qi q at    d e b    a y ti s h    m u m kin .
Z er o ,  h ar   b i r    y u r t n in g    b ug u n i    v a    k e l a j a g i    to m    m a` no d a,   t a` li m   ti z i m ini n g    q ay
d ara j a d a    r i v o j l a n g a n l i gi ,  b a r k a m o l    a v lod n i    t a r b i y a l a s h    u c hu n    y ara t i l g an    s h a r t -
sh a r o i t l ar,  is l oh o t l a r n i n g    n a ti j a l a r i    b i l a n    b e lg i l a n a d i .  Q i s q a    m u d d a t l i    g u r uh l a r n i
t a sh k i l       e t i sh d a       m a k t a b g a c h a      t a ` l i m       m u a s s a s a l a r i g a      q am rab       o l i n m a g a n
b o l a l a r n i     h ar     t o m onl a m a     r ivo j l a n ti r g a n    ho l d a     m a kt ab     t a ` li m ig a     t a y y o r l a s h
m a qs a d i   k o ` z d a   t u t il g a n . 3
B ol a n i   r iv o j l a n t i r u v c h i   o m ill a r   v a   m u h i t d i r.   Oi l a   m ar k a z i d a   m a d a n i y -
m a` n a v i y     sh ar oi t      y ara t i li s h i      za r u r.   “ Q us h      u y a si d a      k o ` r g a n i n      q i l a d i ” , - d e y d i
d on o      x a l q i m i z.   B o l a     od a t d a     t a q li d      q i l i sh g a      m o y il .   S h u     s a b a b d a n      b ol a l i k
d a v r i d a   o t a - o n a,  bob o - bu v i l a r n i n g   t a ` s i ri   k a t t a   b o ` l a di .
O t a- o n a l a r    o i l a d a    b o l a l a r n i    m a kt a b   t a ` l i m ig a    t a y y o r l a s h    m a qs a d id a
X a l q    t a` l i m i     v az i r li g i    to m on i d a n     s u r a t l i    qo ` l l a n m a l ar    t a r z id a g i   5   t a        k i to b
n a s h r d a n      c h i q ar il di .   U l ar   “ N ut q         o ` s t i r i s h ,   o ` q is h      v a      s a v o d g a      t a yy o r l a s h ”,
“ Ma t e m a ti k    t a s a v vu r l a r n i    s h a k ll a n ti r i sh ”,     “ B ol a j on ”   t a y a n ch    d a s t u r i     a s o s i d a
n a s r i y       v a       s h e` r i y       a s a r l ar       t o ` p l a m i ”,       “ S og ` lo m       t a n d a — s og `       a ql ”   k a b i
qo ` l l a n m a l ar di r.  A d a bi y o t l a r d a   b o l a l a r n in g    m a kt a b d a    y a x s h i   o ` qi s hi d a    y a q i n d a n
y o r d am      b er u v c h i      ko ` p l a b      m a s h g ` u l o t l ar,      vo q ea   b a n d      s u r a tl a r,      m a nt iq i y
o ` y in l ar    j o y   olg a n .    T o ` p l a m g a    ki r i t i l g an    sh e r l a r n i    y o d    o l i sh ,    ra s m l ar n i    c h i z is h
v a    m a shq l ar n i    b a j a r i s h    k o ` p    v a q t    t a l a b    e t m a y di .   H iko y a    v a    sh e ` r l a r n i    o ` qi b
3  
“ M a k ta b g a c h a   ta ’ l i m ” j u r n ali   № 9 ,   201 4   2 - b et 6b e r i s h      k i c h k i n t o y l a r n in g      q i z i qi s h i n i      u y g ` o t a d i .   O ` g ` i l - q i z l a r n i      q a h ra m onl a r
h a tt i - h ar a k a ti d a g i   y a x sh i   y o k i   y o m o n   to m onl ar n i   b a h o l a sh g a   o `r g a t i sh i   u c h u n
er t a k l ar n i     b i r g a l i k d a     m uhok a m a     q il i s h     u su ll a r i ,    t o v u sh l a r n i     t o ` g ` r i     t a l af f u z
e t is h ,      r a vo n      s o ` z l a sh ,   t o ` li q      j a v o b     b e r i s h      k o ` n i k m a l ari    ko ` r s a t i l g a n .   Ush b u
k i t ob l ar   5 - 6   y o sh l i       farz a n d i       bo ` l g a n       o il a l a r g a       b e p u l       t a q di m       e t il a d i g a n
bo ` l di .Ush b u    a m a l g a    os h i r il a y o t g a n  m a qs a d l i    i s h l ar    er t a ng i    ku n    d a v o m c hil a r i
bo ` l g a n   farz a n d l a r i m i z ni n g   a q li y   v a   i j o d i y   qob il i y a t l ar i n i   o ` s ti r i s h   v a
r i v o j l a n ti r i s h d a   m uh i m   a h a m i y a tg a   e g a.   Z er o ,   k e l a j a k   b u gun d a n   b o s h l a n a d i .
Il m i y   i s h n i ng   m a q s a d i :    B o l a l ar   b i l an   o l i b     b o r i l a di g an   d i d a k t i k   o ’ y inl a r   a ql i y
r i v o j l a n i sh i n i n g   m a s h g ` u lo tl ar   j ara y o ni d a   t a r b i y a l a n u v c h i l ar n i n g   i n di v id u a l
x us u s i y a tl a r i d an    k e l i b     c h i qi b ,   t a ` li m    m az m uni n i ,   f a o l i y a t i n i    t a sh k i l     e t i s hn i n g
n o a n a n a v i y   sh a k l ,   u s l u b l ar i d a n  f o y d a l a nis h   m a qs a d g a   m uvo f i q d i r.
Il m i y   is h n i n g   o b ` e k t i :   M a k t a b g a c h a   t a ` l i m   m u a ss a s a l a r i n i n g   k a t t a   v a   t a y y o r l o v
gu r u h l ar i d a   o li b   b o r il a di .
Il m i y    is h n i n g     pr e d m et i :     B ol a l a r n i     bi li m l ar n i     e g a l l a b     o l i s h l a r i     u l a r n i     a q li y
fa o l l i gi n i   r iv o j l a n t i r i s h   a q l i y   m a l a k a   v a   k o ’ n i k m a l ar n i   e g a l l a b   o l i s h l a r i ,   u l ar nin g
m a kt a bd a   m uv aff a qi y a t l i   o ’ q is hl a ri   u c h u n   b o ’ l a j ak   m e hn a t   fa o li y a t i g a
t a y y o r l a ni s h d a  m a n b a  bo ’ l i b   x i z m at  qi l a di .
Il m i y   i s h n i n g   v a z i f a s i :   B ug u ng i      k u n ni n g      d ol z arb      v a z i f a l ar i d an      b i r i — a q l i y
t us h u n c h a l a r n i    y os h    a v l o d    on g i g a    b ol a l i g i d a no q    s i n gd i r is h d an    i b o r a t .  Y o sh l ar
q a lb i d a      V a t a n g a      s a d oq a t ,   d o ` st l i k ,   m e h n a t s e v a r l i k ,   h a l o l li k      k a b i      t u y g ` ul a r n i
u y g ` o ti sh ,   s h a kl l a nt i r i s h ,   m a kt a b g a c h a     t a` l i m     m u a ss a s a l a r d a g i      t a` l i m - t ar b i y a
i s h l ar in i    za m o n    t a l a bl a ri    a s os i d a    t a s hk i l  e t i s h    m uhi m   v a z i f a l ar d a n    hi s o b l a n a d i .
Il m i y   i s hn i n g   m et o d ol o g i k   as o s l a r i .   T a d qi q o t g a   m a m l a k a ti m i z   Pre z id e nt i
I .A.K ar i m ov ni n g   a s a r l a r i d a,   n u t q l ar i d a   o i l a ni n g   m a ’ n a vi y   j ih a td a n   t a r bi y a l o v c h i
r o li n i  o sh i r is h ,   u n in g   m a ’ n a vi y a tn i   y u k s a l ti r i s h   m a s a l a l a r ig a  b a g ’ is h l a n g a n   f i k r l a r i ,
t a vs i y a l ari   v a  x u lo s a l ari   m e to d o lo g i k   a s o s   si f a t i d a  x i z m at  q i l d i . 7Il m i y   i s hn i n g   m et o d l a r i :   B un d a      a q l i y      si f a t l a r n i      s h a k l l a n ti r i sh n in g      s a m ara l i
sh a k l i    s i fa ti d a    d a v ra    s uh b a t i ,   e k s k u r si y a,  t a nl o v l ar,  b a h s - m un o zara l ar,  u c h r a s hu v ,
a m a li y     t r e n i n g l a r n i     t a s h k i l      e t i s h ,   k i c hi k      g u r u h l a r d a     i sh l a sh ,   r o ` l l i     o ` y in l ar,
j u f t l i k l ar d a      is hl a s h ,      “ K l a st e r ”,      “ C h ar x p a l a k ”,   “ A qli y      hu j u m ”,      “ Be sh i n c hi s i
o r ti q c h a”,   “ K ubi k l a r ”,   “ O ` xsh a s hi n i       t o p …”,   “ B u rc h a k l a r” ,             “ M u z y o rar”,
“ S in k v e y n ”,        “ B li ts - o ` y in ”        v a       b o s hq a        i n t erf a o l        u s u l l a r d a n        f o y d a l a n i s h
ko ` z l a n g a n   m a qs a dg a   er i sh i sh n i   k a f ol a t l a y di .
Il m i y   is h n i n g   n a z a r i y   a h a m iya t i . Ma m l a k a ti m i z d a     j o r i y     e t i lg a n     m a kt a b g a c h a
t a ` li m   ti z i m i     b o l a l a r n in g   a q li y - i nt e l l e kt u a l ,     j is m oni y ,   s h a x si y   r iv o j l a n is hl a r i n i
t a` m inl a s h     b o ` y i c h a      p e d a go g i k      j ara y on n i      a m a lg a      os hi r i s h g a      y o ` n a l t i r i l g a n
bo ` l ib ,   u n in g     t a r b i y a l a n u v c h i l a r i     2   y os h d a n     7   y o sh g a c h a     b o ` l g a n        b o l a l a r d a n
i b o r a t .
Il m i y   i s h n i ng   a m a l i y   a h a m iy a t i .   Ma ` lu m ki ,   m a kt a bg a c h a       y os h d a g i
b o l a l a r d a    a q li y    s i f a tl a r n i    s h a k l l a nt i r is h    u z o q    m udd a t l i ,    u z l uk si z      p e d a go g i k
j ara y o n      n a t i j a si d a      vu j u d g a      k e l a d i g an      r u hi y - i jt i m oi y ,   m a` n a vi y      h o l a td i r.   B u
j ara y onn i    a m a lg a  os hi r i s h d a    t a` l i m    m u a ss a s a l a r i d a    y ara t i l g a n    p e d a g og i k    s h a r t -
sh a r o it ,   s og ` l o m      m u h i t      v a      m a qs a dg a      y o ` n a l t i r i l g an      t a ` l i m - t ar bi y a      m uhi m
a h a m i y at    k a s b  e t i b ,   b un d a  za m on a vi y   p e d a g og i k   t e x n o l og i y a l a r d a n  f o y d a l a n is h
zar u r   u sl u b i y   o m i l   h is o b l a n a d i .
Il m i y   is h n i n g   ya n g i l ig i :   S h un d ay   qi l ib ,   r a q o b at   b a r d osh l i k n i   o sh i r is h
m a qs a d i d a   t a ’ l i m   ti z i m ig a   ki r i b   k e l a y otg a n   i n no v a t s i o n   t e x no l o gi y a l ar   o ’ qu v
m a shg ’ u l ot l a r ig a   ho z i r g i   k u n d a   y a n g i c h a   t u s   b er m o q d a.   D em a k ,   h o z i r g i   d a v r
t a q o z o s i n i   hi s   q i l g an   h ar   b i r   o ’ q i t u v c h i   o ’ z   u s t i d a   t i n i m si z   ish l a sh i ,   m a ’ lu m oti n i
o sh i r i b   b o r is hi ,   za m o n d a n   o r q a d a   q ol m a s l i g i ,   t a ’ li m   ti z i m ig a   k i r i b   k e l a y o t g a n
ra q o b at   m uh i t i g a   o ’ z i n i   t a y y o r l ab   b o r is h i   l o z i m .
Il m i y   i s hn i ng   tuz ili s h i :   K i r i s h ,   2   b o b ,   x ul os a   v a   f o y d a l a n il g a n   a d a bi y o t l a r d an
i b o r a t . 8I     b o b.     B ol a l a r n i n g     a q l i y     r iv o j l a n i s h i n i n g     pe d a go gi k a     v a     p s i xo l og i y a d a
o ` r ga n i l i s hi
1 . 1     A q liy   t a r b i y a n i n g   o l i m la r  t o m o n i d a n  o ` r ga n i l i s hi
A q l i y   t ar bi y a   h a q id a   t us h u n c h a.   B o z o r   i q t is o d i y ot i d a   k e li b   c h i q a y o t g a n
y a ngi d a n - y a n g i     m u am m ol ar n i   i l m i y a so s d a     h al   q i l a   o l a d i g a n   sh a x s n i   t a r bi y a l a s h
b os h   m a s a l a   h i so b l a n a di .   B u ni n g   u c h u n   e s a   a q l i y   q o b i li y a t n i   r i v o j l a n ti r i sh ,   a q li y
m e xn a t   q i l i s h   m a d a n i y a ti n i   u r g a t is h   za r u r .     A qli y   t ar b i y a n i   sh a k l l a n ti r i sh d a   f a q a t
t us h u n c h a   v a   f a k t l a r d a n   f o y d a l a n i sh n in g   o ’ zi   e t ar l i   e m a s ,   b un i n g   u c hu n   f i k r l a sh ,
i sb o t l a s h ,   x ul os a   c hi q a r i s h ,   u m u m l a sh t i r i sh ,   s is t e m a l a s h t i r i sh ,   t a q qo sl a s h ,   a so si y
m a' lu m otn i   a j r a t i b   o l i s h   k a b i   j ara y o n l a r n i   h am   fa o l   q o ’ ll a s h   l o z i m   bo ’ l a d i .
B o ’ l a r n i n g   h a mm a s i   d a r s   v a qt i d a   a m a lg a   o sh i r i l i b ,   a q li y   m e hn a t n i   t o ’ g ’ ri   t a s h ki l
q i l is h ,   t a l a b a l a r g a   m u s t a q i l   b i l i m   oli sh d a   e n g   m uhi m   e l e m e n t   bo ’ l i b   hi s o b l a n a d i .
A q l i y   t ar b i y a   o ’ q u v c h i l a r n i   a ql i y   m e hn a tn i   to ’ g ’ ri   t a s h k i l   e t i s h ,   o ’ z- o ’ z i n i
b os hq a r i sh ,   o ’ z- o ’ z in i   n az o rat   q i l i s h ,   m a l a k a s in i   h o si l   b o ’ l is h i g a   ko ’ m a kl a s h a d i ,
x o t i ra si n i   m ust a h k a m l a sh ,   f ik r l a s h   o p era t si y a l a r i n i   r a t s i o n al   o ’ tk a z i s h   k a b i
m a l a k a l a r n i   o ’ s t i r a di .
A q l i y   t ar b i y a s i   y e t uk ,   o ’ t k i r   z e h n l i ,   z u k k o   v a   za ko v a t l i   in s on l a r n i   x a l qi m i z
d on i s h m a n d     k i s hi l ar    d e b     a t a y d i l ar.     D o n is h m a ndl i k     –     b u     d on o l ik .    Do n ol i k
i ns o n n in g   e n g   b u y u k   v a   o l i y j a no b   f a z i l a t i d i r.   D o n o l i k   s h un d ay   bi r   no y o b
n e' m a tdi r k i ,   u   h ar   ki m g a   h a m  n a s i b   e t a v e r m a y di .   S h u ni n g   u c h u n   b o ’ ls a   k er a k ,   x a l q
d on o l i gi d a  «A q l   to j i  o l t in d a n ,  o l t i n   h ar   k i m d a  h a m   bo ’ l m a s » ,   -   d e y il a di .
A q l   –   k e n g   m a' no d a   s e z i s h   v a   id r o k   e t i shd an   b o sh l a n i b   t o   t a f a k ku r   v a   h a y ot n i
o ’ z  i c hi g a  o l a d i g a n   bi l i s h   j ara y o n l ar  y ig ’ i n d i s id i r.
A q l i y   fa oli y at   d i q q a t n in g   h a r   do i m   m a' lu m   m a qs a d g a   q ar a t i l g an   bo ’ l i shin i
t a l ab     e t a di .     Ki s hi n i n g     a q l i     un i n g     a s os i y    fa oli y a t i d a     e r i sh g a n     m uv af f a q i y a t i
x us u s i y a t i   b i l an   b o g ’ l a n a di . 10
10I n so ni y at   p a y d o   bo ’ lg a n d a n   b e r i   o d a m l ar   o ra si d a  e t i sh i b   c h i q q an   b ar c h a
o l i m u   f o z i ll a r,   s ho i r u - y o z uv c h i l a r n i n g   b a r c h a s i   m uk a mm al   il m e g a l l a s h   o r q a l i   o ’ z
d a v r in i n g   e' ti bo r l i   k i s h i l a r i  d a ra j a s i g a  k o ’ t a r i l g a n l ar.
A b u   Ra y h o n   Ber uniy ,   A b u   N a s r   F o r o biy ,   A b u   A l i   I b n   S in o ,   Ma h m u d
Q a s h g ’ ar i y ,   A lish er  N a v o i y ,   A bdu l l a   A v l o n i y   v a   bo sh q a l ar,    g ’ arb   o li m l ar i d a n   Y an
A m o s   K o m e ns k i y ,   K .D.U sh i n s ki y ,   J . J . R us s o   v a   bo s h q a l ar   m u k a m m al   il m e g a l l a s h
o r q a l i   f a n ni n g   b ar c h a   s o h a l ar i d a   b u y u k  k a s h f i y o t l ar  y ara t g a n l ar.
O ’ z    d a v r in i n g    y i r i k   m a'r i fa t c h il a r i d a n    h i s o b l a n g an    A b du ll a    A v lo ni y   h am
y oshl a r n i     i l m l i     b o ’ l i s h g a     c h a q i r a di .     U   a q l     v a     i l m n i     u l u g ’ l a y d i     h a m d a     «A q l
i ns o n n in g   p i r i   k o m ili ,   y a g o n a s i di r.   R u h   i s h l o v c hi ,   a q l   b o s h lo v c h i d i r»   d e b   y o za d i .
M u a l l i f    o ’ z    f i k r i n i    a n i q r o q    v a    r a v sh a n r o q    a n gl a s h i    u c h u n    s hu nd ay    d eb
a y t a di .    «H a y von l ar    o ’ z l a r ig a    b os h q a l a r    t ara f i d an    q i l a d u r go n    z ul m   v a    j a b r l a r n i
s ho x ,   t i s h - ti r n o q l a r i   i l a   q a y t a r u r l ar.   L e k i n   i ns o n   a q l   i d r o k i   s o y a si d a   o ’ z i g a
k e l a d u r h o n   zar a r   v a   z u l m l ar d a n   s a ql a nu r.   er   y o ’ z id a g i   h a y vo n l a r n i   a s i r   q i l i b ,
bu y n i d a n   bo hl a b   ip l a ri  u c h i n i   q o ’ l l ar i g a   b e r g a n   i n so nl a r ni n g   a q l i d i r » .
A b u   Al i   I b n   S i n o   a q l n in g   r i vo j l a ni s h   b os q i c h l ar in i   i s h l a b   c hi q q a n .
M u s h o x a d a    b i l an    id r o k    e ti s h n in g    b i r i n c h i    b o s q i c h i    Aql i y    k a t e go r i y a l ar in i
t us h u n t i r i sh di r.   I k k in c h i   b o sq i c h .   I k k i   x i l   f i k r n i   i d r o k  e ti sh .   U c h i n c h i   b o sq i c h .
¤ z l a sh ti r i l g a n    b i li ,    f i k r l ar n i    id r o k    e t i s h    b il a n    e r i s h i l a d i .    S h un d a    u    h a k i k i y   A q l
d e y il a di .
O li m a ql n i   3   b os qi c h g a   b o ’ l ar   e k a n ,   b i r i n c h i   b os qi c h d a   y od l ay   ol a d i g a n ,   l e ki n
h a l i   h ar f l a r n i   h a m ,   y o z i sh n i   h am   bil m a y di g an   bo l a l ar n i   n aza r d a   t u t g a n .
I k ki n c h i   b o sq i c hd a   t a y oq c h a l a r n i   c hi z a   b o sh l a g a n ,   q a l a m d an   f o y d a l a n is h n i
u r g a n a y otg a n   bo l a l a r n in g   a q l i   t a s a v v u r   q i l i n a di .
U c h i n c h i     b os q i c h d a    i n s o n     a q l i y    sh a k l l a r i n i     v a     u l a r g a     m u v o f i q     h is si y
ob r az l a r n i   e g a ll a g a n   bo ’ l a d i . 11
11I b n   S i n o   “ A ql ”   d e g a nd a   in s on n in g   t u g ’ m a   is t e' do d in i ,   bil i s h   j ara y o ni d a
sh a k l l a n a d i g an   f i k r l a s h   q ob i l i y a t i n i   t u s hun a di .
A q l n i   i kk i   x i l   k a t e g o r i y a l ar g a   bo ’ l a d i .
N azar i y   a q l   –   b o r li k d a g i   u m u m i y   n ar s a l a r n i   i d r o k   e t is h d i r.
A m a li y   a q l   –   b u y u m l ar n i  t a n l a sh d a  t u r t k i   s i f a t i d a  k o ’ r i n a d i g a n   q o b i l i y a tl a r d a n .
Ma k t a bg a c h a   t a r bi y a   y os h d a g i   b o l a l a r g a   t a' li m   b er i s h   g ’ o y a s i   bi r i n c h i   b o ’ l i b
c h e t   el   p e d a go g i k a s i d a   c h e x   p e d a g og i   Y an   A m o s   K a m e n sk i y   ( 15 9 2 - 16 7 0 )
to m on i d a n   y ara t i l g a n .   U   o n a   ra h b a r l i g i d a   6   y os h g a c h a   b o ’ lg a n   b o l a l a r g a   t a ' li m -
t a r bi y a   b e r i s h   m u m ki n l ig i n i   k o ’ r s a t i b   b e r di .   S h u   d a v r d a   b o l a n i   y os h i n i   e ' t ib o r g a
o l g a n   h o l d a   k is h i   u r g a n is h i   l o z i m   bo ’ lg a n   h a m m a   n ar s a g a   o ’ r g a n is h   l o z i m   d e y di .
D e m a k ,    m a kt a b g a c h a     y os h d a g i    bo l a l a r g a     y a' n i    b i z    t a ' l i m - t a r bi y a    b e ra di g a n
b o l a l a r g a  h ar  t o m on l a m a   b il i m   ko ’ n i k m a   v a   m a l a k a l a r n i  s in g di r i sh i m i z   m u m kin .   U
1 3   b o ’ li m d an   i b o r a t   m a kt a bg a c h a   t a ' l i m  d a s t u r i n i   y o z d i .   Y a .A.K a m e ns k i y   «O n a l ar
m a kt a bi »   k i to b i d a   k i c h i k   bo l a l a r n i   t a' l i m - t a r bi y a s i g a,   o ’ q i s h   m e to di k a si g a   k a t t a
e' t ib o r  b er g a n .
Ma k t a bg a c h a   y os hd a g i   b o l a l a r n i   a q l i y   t a r bi y a l a s h   b o l a n i   fa o l   f i k r l a s h
fa o li y a t i n i   r iv o j l a n t i r i sh g a   k a t t a l a r n i n g   m a' lu m   m a qs ad   b i l a n   t a' s i r   e t is h id i r.   U
b o l a l a r g a     t e v a r a k - a t r o f d a g i     o l am     h a q i d a     b i l i m l ar     b er is h n i ,     u l a r n i
s i s t e m a l a s h ti r i s h ni ,   b o l a l a r d a   b il i sh g a   q i z iq i s h   u y g ’ ot is h n i ,   Aql i y   m a l a k a
ko ’ n ik m a l ar in i   t a r k i b   t o p t i r i s hn i ,   bi l i s h   q o b i l i y a tl a r i n i   r iv o j l a n ti r i sh n i   o ’ z   i c hi g a
ol a d i .
B o l a l a r n i   6 - 7   y os h d a n   b o s h l ab   m a kt a b g a   o ’ q i s h g a   o ’ t i sh i   m u n os a b a t i   b i l a n
ul a r n i ,       m a kt a b   t a ' l i m ig a   t a yy o r l a s h   u c h u n   a q li y   r iv o j l a n is h   y e t ar l i   d a r a j a d a
bo ’ l i s h in i  t a' m in l a s h   t ar b i y ac h i l a r n i n g   j a v o b g ar li g i n i   y a n a d a  osh i r a di .
A q l i y  k a m ol o t   –   b u   y o sh n i n g   u s i b   t a j r i b a n i n g   b o y i b   b o r i s h i   m u n os a b a t i   b i l an
t a r bi y a vi y   i s hl a r   t a ' s i r i d a   b o l a n i n g   a q l i y fa o l i y a t i d a   r u y   b era di g a n   m uqdo r   v a   si f at
o ’ z g a r i s h l ar in i n g   m a j m u a si d i r.   M a kt a b g a c h a   y os h d a g i   bo l a l ar d a   b il i m   t ez   su r ' a t l a r 12
12b i l a n   b o y i b   b o r a di ,     n u t q   s h a k ll a n a di ,   b i l i s h   j ara y o n l a r i   t a k o m ill a s h a d i .   X u l l a s ,
b o l a   e n g   o d d i y   a q li y   fa oli y at   u su ll a r i n i   e g a l l ab   b o r a d i .   M a kt a b g a c h a   y o sh d a g i
b o l a l a r n in g     a q l i y r i v o j l a n is h i   t a' m inl a s h   u l a r n i   k e l a j a k d a g i   b u t u n   f a ol i y a t i   u c hu n
k a t t a    a h a m i y a tg a    e g a.    B ol a    i jt i m oi y    m u h i t    t a ' si r i d a    a q li y   t o m ond an    r iv o j l a n i b
bo r a d i .   A t r o f d a g i   kis h i l ar   b i l a n   m u o m a l a   q i l is h   j ara y on i d a   u   t i l n i   v a   b il a n   t ar ki b
t op g an     t u sh un c h a l ar    s i s t e m a sin i    o ’ z l a s h t i r a di .     N a ti j a d a     m a k t a b g a c h a    t a ' li m
y oshd a g i   b ol a   ti l i n i   s hu n c h a l i k   e g a l l ab   o l a di ki ,   un d a   m u o m a l a   v o s i t a s i   s i f a t id a
er k i n   f o y d a l a n a d i g a n   bo ’ l i b   k o l a di .
A qli y   r i v o j l a n is h   f i k r n i n g   t e n gl i gi d a  vo q e a l a r n i   h ar   x i l   b o g ’ l a n i s h l a r i d a,
m unos a b a t l a r d a   ko ’ ra   bi li sh ,   u m u m i y l a s h t i r i s h   qo b il i y a tid a   n a m o y o n   b o ’ l a d i .
2 . M a kt a b g a c h a   y o sh d a g i   b ol a l a r n i   a q l i y   r i vo jl a ni s h i .   M a kt a b g a c h a   y o s h d a g i
b o l a l a r n i   a q li y r i v o j l a n is h i    d a s t l a b   m u o m a l a d a   b o ’ l is h ,   n a r s a l ar  b i l a n   b a j ar i l a d i g a n
fa o li y at   n a ti j a s i d a   k e y i n   e s a   o ’ q u v   m e hn a t ,   s a m ara l i   fa o li y a t l a r   j ara y onid a   (r a s m
c h i z is h ,   lo y )   a m a lg a   o s hi r i b   b o r il a d i .   H o z i r g i   za m o n   p e d a g o gi k a   f a n i   b i li m l ar
s i s t e m a sin i   o ’ z l a sh ti r i b   ol i s h ,   u l ar n i   j a m g ’ ar i s h ,   i jo di y   t afa k ku r n i   r i vo jl a n t i r is h
h a m d a   y a n g i   b i l i m l ar   h o s i l   qi l i s h   u c h u n   zar u r   bo ’ l g a n   b i li s h   fa o li y a t i   u s u l l a r i n i
e g a ll a b   o l i s h   Aq li y   r i vo jl a ni s h n in g   a so si y   ko ’ r s a t ki c h l a r i  d e b   h i s ob l a n a d i .
A q l i y   t ar b i y a ni n g   v a z i f a s i   u n in g   m a z m uni ,   m e to d   i v a   t a s h ki l   e t i l is h i g a   q ar a b
b e lg i l a n a d i .
Pe d a g o g i k a- ps i xo l o g i y a    fa n i    a q li y   t a r bi y a    b e r i s h    v a z i f a l ar in i    s a m ara l i    x al
e t is h   1 )   b o l a n i n g   i m koni y a tl a r i d an   tu g ’ ri   f o y d a l a n i s h ,   2 )   b ol a   o r g a n i z m in in g
u m u m i y   c h arc h a s h i g a   s a b o b   bo ’ l i sh i   m u m ki n   b o ’ lg a n   o r t i q c h a   n a g r o ’z k a
bo ’ l m a sl ig i   y o ’ ll ar in i   t o p i s h  u c h u n   m a kt a b g a c h a  t a r b i y a   y os h d a g i   bo l a l ar ni n g   a q l i y
r i v o j l a n i sh i   q o nu nl a ri   v a  i m ko n i y a tl a r i n i   o ’ r g a n is h   b il a n   sh ug ’ i l l a n a di .
K e y ing i   y i l l a r d a   o l i b   bo r i l g an   p s ix o lo g i k - p e d a g og i k   t a d q iq o t l a r n in g   n a t i j a l a ri
m a kt a bg a c h a   t a r bi y a   y os h i   d a v r i d a   b o l a l a r n in g   a q li y   r i v o j l a n is h i d a   ju d a   k a t t a
i m koni y a t l ar   m a v j u d l i g in i   k o ’ r s a t a d i .   B o ’ l ar n in g   h a m m a s i   m a k t a b g a c h a   t a r bi y a 13
13y osh i d a g i     bo l a l ar g a     b e r i l a di g a n     b i li m ,     m a l a k a     v a     ko ’ ni k m a l ar i n i     y a n a d a
c h u q i r l a sh ti r i s h ,  h a j m i n i   k e n g a y ti r i s h   m a qs a d g a  m uvo f iq .
Ma k t a bg a c h a   t a' l i m   y osh i n in g   o x i r ig a   k e l i b   b o l a l ar   t e v ar a k   a t r o f   t o ’ g r i s i d a
k a t t a g in a   h a j m d a g i   e n g   o dd i y   bili m   v a   t us h u n c h a l a r g a   e g a   b o ’ li b   q o l a d i l ar,   a s o si y
f i k r l a s h   j ara y on i n i   e g a l l ab   o l a d i l ar,   n a r s a   v a   bu y u m l ar d a g i   vo q e a l a r d a g i   m uhi m  v a
m uh i m   bo ’ l m a g an     to m on l ar i n i   a j ra t a   o l a d i g an   b a' z i   bi r   s a b a b     n a t i j a l i
b o g ’ l a n i s h l a r n i   b i l i b   ol a d i g an   b o ’ l i b   q o l a d i l ar.   U l ar   o ’ q u v   f a o li y a t i n in g   d a s t l a b k i
ko ’ r s a t ki c h l a r i   s h a kll a n di .   S hu n in g   u c h u n   b o g ’ c h a   y os h i d an   b o sh l ab   r i v o j l a n ti r i b
bo r i s h   k a tt a  a h a m i y a tg a  e g a.
Ma k t a bg a c h a   t ar b i y a   y osh in i n g   d a s t l a b k i   b o s q i c h l a r i d a   b o l a l ar d a   t a s a v v u r
t a' l i m i   bo ’ l a d i .   H a y o t i y   t a j r i b a n i n g   o r t i b   b o r is h i   v a   t a fa kk u r n in g   r i v o j l a n i s h i   bi l an
i j o d i y   h a y o l   t ar k i b   t o p a d i .   K i c hi k   m a kt a b g ac h a   t a r bi y a   y os hi d a g i   bo l a l ar   u c h u n
ko ’ r g a z m a li - x a ra k a t l i ,   ko ’ r g az m a l i   ob r az l i   t af a k k u r   x os di r.   B u n in g   a so s i d a   so ’ z,
m a nt iq i y   t afa kk u r,   t us h u n c h a l i   t a f a k k u r   r i vo jl a nt i r i l a di .   T a r bi y ac h i   b o l a l a r d a
a n a l i t i k - s in t e ti k   t a fa k k u r   f a o li y a t i   t a r k i b   t o p t i r il a d i   b u   ho d i s a l ar n i ,   vo q e a l a r ni ,
c h u q u r   a n g l ab   ol i s h ,   u l a r n i   m uhi m   bo ’ lg a n   v a   m uhi m   bo ’ l m a g an   t o m onl a r i n i
a j ra t is hg a   u r g a t i s h   l o z i m .
Q i z i q u v c h a n li k   b ol a g a   x o s   x us u s i y a t d i r.   U   bol a n i   t e v ar a k - a t r o f d a g i   vo q ea-
x od is a l a r g a,   n a r s a   v a   bu y u m l ar g a   qi z i q i s h   b i l a n   q ar a s h g a,   h a mm a   n ar s a n i   us h l a b
h i s   q il ib ,   d i q q a t   b i l a n   to m os h a   qi l i s hn i   k o ’ za t is h d a   n a m o y o n   bo ’ l a d i .   T ar b i y ac h i
ko ’ za ti s h l ar   t a sh k i l  e t i b ,   b o l a l a r d a   p a y d o   b o ’ lg a n   s a v o l l a r g a   o ’ z   v a k ti d a   j a vo b
b e r i sh g a   h a r a k a t   qi l a d i ,         u l ar n i   f i k r i n i   m ust a q i l   j a vo b   q i d i r i s h g a   y o ’ ll a b ,
m a kt a bg a c h a   t a r b i y a   y osh i d a g i   b ol a l a r d a   q i z iq uv c h a n l i k nin g   s u s a y is h i g a   y o ’ l
ko ’ y m a y di .
A q l i y  t ar bi y a n in g    v a z i f a s i   b ol a l ar   q i z iq u v c h a n li g i n i   u l ar   a q li n i n g   s i n c h k ov l i g in i
r i v o j l a n ti r i s h   v a  sh u l a r a s os i d a  b i l i sh g a  q i z i q is h   h o s i l   q il i sh d an   i bo r a t .
B o l a l a r   b og ’ c h a s i   ol d i d a   b o l a l a r n in g   a q l i y   qo bi li y a t i n i   r i vo jl a n t i r s h   v a z i f a s i
tu r i b d i .   Qo b i li y a t l ar   t e gi s h l i   fa ol i y at   j ara y onid a   n a m o y o n   bo ’ l a d i   v a   r i v o j l a n a di . 14
14I n so n ni n g   a ql i y   qo bil i y a t i   a q li n i n g   z i y ra k l i k   –   f a h m   far os a t l i li k ,   t a nq i d i y   ko ’ z   b i l an
q ar a sh ,   s er m ul o h a z a l i k   k a b i   si f a t l a r i   bi l an   a j ra l i b   t u r i sh i   m u m k in .   Aql i y   ko ’ nik m a
v a   m a l a k a l ar n i   r ivoj l a n ti r i sh ,   y a' n i   e n g   o d di y   fa o l i y at   u su ll a r i ,   p re d m e tl a r n i
t e ks hi r i sh ,    u l a r d a g i     m uh i m    v a    m uhi m    bo ’ l m a g an    b e l gi l a r n i     a j ra t i b    k o ’ r s a t is h
b os hq a   p r e d m e tl ar   b il a n   t a q qo sl a s h   v a   h o k az o l a r n i   t ar ki b   top ti r i s h   m a kt a b g a c h a
t a r bi y a   y osh i d a g i   b ol a l a r g a   a q l i y  t ar b i y a   b er i s h   v a z i f a l a r i d an   b i r i d i r.    B u   k o ’ n i k m a
v a   m a l a k a l a r   b il i s h   fa o l i y a ti ni n g   t a r k i bi y   qis m l ari   b o ’ l i b ,   bo l a n i   b i l i m l ar i n i
m uv affa k i y a tl i   e g a l l a b   o l is h g a   y o r d am   b era d i .   Ma s a l a n :   o ’ s i m li k l ar   v a   h a y v o nl a r
b i l a n   t a n i sh ti r i s h   b u y i c h a   s is t e m a l i   m a shg ’ u l o t l ar   o li b   b o r i l g a n d an   k e y i n   b o l a l a r
a y r i m   konk r et   o ’ si m l i k l ar    y ok i    h a y vo n l a r    t u h r i s i d a    m a' l u m   bi r   t a s a vv u r g a    e g a
bo ’ l a d il ar.
S o ’ ng r a   b o l a l a r d a g i   a q l i y - ko ’ n ik m a   v a   m a l a k a l ar n i   r i vo j l a n t i r i s h   m a qs a did a
t a r bi y ac h i    b o l a l ar    b i l a n    ku y id a g i     m a shg ’ u l ot l a r n i    o ’ t k a z i s h n i     r e j a l a s ht i r ish i
m u m kin :     « Pa x t a     o ’ si m li g i n i ,     m o m a q a y m o q     o ’ si m lig i     b i l a n     so l i s ht i r is h » ,
«Q afa sd a g i     ik k i     x i l     q us h n i     bi r - b i r ig a    s o l i sh ti r i sh »    d i d a k ti k    o ’ y in i     v a    s h un g a
u xs h a s h   t a d b i r l ar   o ’ t k a z i s h .       En g   m uh i m i   sh u nd a k i ,   bo l a l a r g a   b i li m   b er ib g i n a
q a l m a sd a n ,   u l a r n i   o lg a n   b i l i m l ar i d an   a q li y   v a   a m a li y   v az i f a l a r n i   x al   e ti s hd a
f o y d a l a n is h g a  o ’ r g a t i s h   z ar u r.
I l k   v a   b o g ’ c h a   y o s h i   d a v r i d a   bo l a l a r d a   t e v ar a k - a t r o f g a   b o ’ lg a n   q i z i q i s h   jud a
t ez   o ’ s a di .   Q i z iq i s h   b ol a n i n g   a q li y   r iv o j l a n is h i   x a r a k a t g a   k e lt i r u v c h i   q u d r a t l i
k u c h d i r.   K a t t a l ar  b o l a n in g  qi z i q u v c h a n li g in i ,   bi l i s h g a  b o ’ l g an   h a r   q a n d ay   h ox i s h in i
s e z i s h l ari   v a r a h b a t l a n t i r i b   b o r i s h l a r i   k er a k .
B ol a n i   m a kt a b   t a ' li m ig a   t a y y o r l a s h d a   a q l i y   t ar b i y a n i n g   r ol i   k a t t a d i r.   B o l a n i
b i li m l ar i n i   e g a l l ab   o l i s h l a r i   u l a r n i   a q li y   fa o l l i gi n i   r i v o j l a n ti r i s h   a q l i y   m a l a k a   v a
ko ` n ik m a l ar in i   e g a l l a b   o l is hl a ri  ul a r n i   m a kt a b d a   m uv o fa hh i y a tl i  o ` ki s h l s h a r i   u c hu n
bo ` l a j a k   m e hn at   f a o l i y a t i g a   t a yy o r l a n i s h i d a   m a nb a   b o ` l i b   x i z m at   q i l a di .
Ma k t a bg a c h a   y os hd a g i   b o l a l a r n i         a q l i y   t ar bi y a l a s hn i n g   a s os i y   v az i f a l a r i
qu y id a g il a r d an   i b o r a t . 15
151 .   B o l a l a r d a   t a b i a t   v a   j a m i y at   to ` g ’ r i s i d a g i   b i li m l ar   s i t e m a s i n i   il m i y
d u n y oq a r a s h in i    s h a k ll a n ti r i sh .    B ol a   t e v a r ak    a t r o f d a g i   n a r s a l ar   ul a r n i n g    v a z i f a s i
b a' z i   s i f a tl a r i   b a' z i   x o s s a l a r i   h a q i d a   q a y s i   m a t er i a ld a n   t a y y o r l a n g a n l ig i   t o ` g ’ r i s i d a
a n i q   t a s s a vv u r g a   e g a   bo ` l i s h i   k er a k .   U   t a bi at   x od is a l a r i   u l a r n i n g   o ` z aro   bo g ’ l i q lig i
v a   q on u n i y a tl a r i n i   b i l i b   o l a di .   J on s i z   t a bi a t   o ` si m li k l ar   h a y v on l a r n i   k o ’ za t is h
j ara y oni d a  b o l a l a r d a   bo r l i q   t o ` g ’ r i s i d a g i   t a s a vv u r l ar  s h a k l l a n i b   bo r a d i .
2 .   B i l is h g a   do i r   r u xi y   j ara y onl ar n i   r i v o jl a n t i r i sh :   s e z g i ,   i d r o k   x ot i ra,   x a y o l
t af a k k u r   n u t q .   B i lis h g a   do i r   r u x i y   j ara y onl a r n i   r i vo j l a nt i r is h   a q l i y   t ar b i y a n i n g
m uh i m   v az i f a s id i r.
3 .   B i l is h g a   q i z i h q s h   v a   a ql i y   qo b i l i y a tl a r n i   a q l i y   m e hn at   m a d a n i y a ti n i
r i v o j l a n ti r i sh .   Aq li y   t a r bi y a n in g   v a z i f a s i   b o l a l ar   q i z i qu v c h a nli g i n i   u l ar   a q l in i n g
s i n c h ko v li g i n i   r i vo j l a n t i r i s h   v a   s hu l ar   a s o s i d a   b i l i sh g a   qi z iq i s h   h o s i l   q i l is h d an
i b o r a t .       B o l a l a r   boq c h a s i   o l di d a   b o l a l a r n in g   a q l i y   q o b i li y a t l ar i n i   r i vo j l a nt i r is h
v a z i f a s i   tu r i b d i .
4 .      Aql i y      m a l a k a     v a      k o ` n i m a l ar n i      r i vo jl a nt i r is h .      Aq li y     k o ` n i k m a      v a
m a l a k a l a r n i      r i vo j l a n ti r i s h ,      y a' n i      e n g      o dd i y   fa oli y at      u su ll a r i ,     p r e d m e tl ar n i
t e ks hi r i s hn i   u l ar d a g i   m uxi m   v a    m uxi m   bo ` l m a g an   b e l g i l a r n i   a j ra t i b   k o ` r s a t i s h ,
b os hq a  p r e d m e tl ar   b i l an  t a qq o s l a s h   m a kt a b g ac h a   t a r bi y a   y os hi d a g i   bo l a l ar g a   a q li y
t a r bi y a   b e r i s h   v a z i f a l ar i d an   b i r i d i r.   B u   ko ` n i k m a   –   m a l a k a l ar   b i l is h   f a o li y a t i n in g
t a r k i bi y   q i s m l ari   b o ` l ib ,   b o l a n in g   b i l i m l ar i n i   c h u q u r  e g a ll a b   o l i s h g a  y o r d am   b era di .
B o l a d a g i   q i z i qu v c h a n l i k   v a   a q li y   fa o ll i k n in g   q ay   d ara j a d a   r i vo jl a n g a n li g in i
b o l a n in g   a ql i y   ko ’ r s a t k i c h in i n g   y uqo r i l i g id i r.
Ma k t a bg a c h a  y os h id a g i   b o l a l a r g a  t a ’ li m   b er i sh n in g  o ’ z i g a  xo s l i g i .
T a' li m –   m a kt a b g a c h a   y osh d a g i   bo l a n in g   b i l is h   qo b i li y a t l ar in i n g   m unt azam –
re j a l i   r a v i s h d a   r i vo j l a n t i r i b   b o r i s h ,   b o l a l a r   b o q c h a s i   t ar b i y a   d a s t u r id a   b e l g i l a n g an
e n g   o dd i y   bili m l ar   si s t e m a s i   b il a n   q u r ol l a n t i r is h ,   m a l a k a   v a   ko ’ n ik m a l a r n i
sh a k l l a n ti r i s h d a n   i b o ra t .       Ma k t a b g ac h a   t ar b i y a   y osh d a g i   b o l a l a r g a   a ql i y   t ar bi y a
b e r i sh d a   t a ' l i m   y e t a k c h i   r o l   o ’ y n a y di .   C hu nk i   u   t a' l i m   j ar a y onid a   a q li y   t a r bi y a g a 16
16d o i r   h a mm a   m a s a l a l a r   h al   e t i l a d i .   T a' l i m –   b o l a l a r g a   i z c hi l l i k   b i l an   b i l i m   b er i s h ni ,
b u     b i l i m l ar n i     a n iql a s h    v a    s is t e m a l a s ht i r is h n i ,     b i li s h     j ara y o n l a r i ni ,     t af a k k u r
fa o l l i gi n i   r i v o jl a n t i r is h n i   n aza r d a  tu t a di .
T a' li m   ku z a t u v c h a n l ik ,   q i z iq uv c h a n l i k   v a   a q l ni n g   s i n c h k ovl ik ,   z i y ra k l ik ,
t a nq i d i y li k   k a b i   s i fa t l a r n i   r i v o j l a n ti r i s h g a   y o r d am   b era d i .   T a' li m   j i s m oni y ,   e st e t i k
v a   m e hn at   t ar b i y a si n i   m uv affa q i y a t l i   a m a lg a   os hi r i s h   u c h u n   h am   zar u r di r .
B o g ’ c h a d a   b o l a l a r g a  m a d a n i y   –   gig i e ni k   k o ’ n i k m a l ar,   a s o si y   h ara k a t l ar   o ’ r g a t i l a di ,
ul a r  m a d a ni y   a h l o q i y   q oi d a l ar in i  o ’ z l a s ht i r i b   o l a d i l ar.
T a' li m   j ara y onid a   bo l a l ar d a   o ’ q u v   f a o li y a tl a ri   a so sl a r i   h o si l   q i l i n a di ,    ul a r n i
m a kt a bd a  m uv af f a q i y a t l i  o ’ q i s h   u c hu n   m uhi m   sh ar t - sh a r o i t l ar  y ara t il a d i .
T a' li m n i   i k k i   y o ’ l  bi l a n   a m a lg a  o s h i r i s h   m uvo f i q d i r :
B i r i n c h i   y o ’ l   -     bol a l a r n i   bi li m ,   m a l a k a,   ko ’ n ik m a l ar n i   k a t t a l a r   b i l an   o ’ zaro
m unos a b a t d a   b o ’ l i s h i   o r q a l i   e g a l l ab   b o r i s h i d i r.   Bu   m u o m a l a   m e hn a t   f a o l i y a t i   v a
s h u   k a b i l ar  b i l an   b e l g il a n a d i .
I k ki n c h i   y o ’ l i   –   m a x su s   t a yy o r g ar l i g i   bo r   ki s h i l a r n i n g   m a xs u s   o ’ q u v
m u a ss a s a l a r i d a   b o l a l ar n i   k er a k l i   b i l i m ,   m a l a k a,   k o ’ n i k m a l ar d a n   re j a l i   r a v is h d a
x a b a r do r    b o ’ l i b    b o r i s hi di r.      B u n d ay    y o ’l    b i l a n    t a' l i m   b er i s h d a n    m a qs ad    y o s h
a v lo d n i   za m on a vi y   i s h l ab   c h iq a r i s h d a,   j a m i y a tn in g   i jt i m oi y - si y o s i y ,   m a d a ni y
h a y ot i d a f a o l  q a t n a sh ti r i s h   u c h u n   za r u r   bo ’ lg a n   f a n   y ut uq l a r i   b i l an   t a n i sh ti r i sh d i r.
A qli y   t ar b i y a  v a  t a ' l i m  m e todl a r i .
B o l a l a r g a   t a' l i m   b er i s h   j ara y on i d a   t a r b i y ac h i   h ar   x i l   m e t o d l ar d a n ,   u su ll a r d a n
f o y d a l a n is h :
K o ’ r g az m a li ,       O g ’za k i ,    A m a li y ,     O ’ y i n   m e tod l ari
K u za ti sh ,  Tus h u n is h ,   Ma s hq ,   Di d a k ti k  o ’ y i n l ar
K o ’ r s a t i s h ,   H i k o y a  qi l i s h ,   M us t a qi l   i sh ,   H ara k a t l i  o ’ y inl ar 17
17T V   d an   f o y d a l a ni sh .   S o ’ z l a b  b e r i sh ,  Odd i y   t a j r i b a,   M a s h q l i   o ’ y inl a r  o ’ q i b
b e r i s h ,
I n t s e n i r ov k a l ar,   S u h b at   v a  h a k o za.
K u za ti s h   m e t o d i :   B o l a l ar n i   t e v ar a k   a t r o f   b i l a n   t a n i sh ti r i s h   i m k on i n i   b er a di .
B u nd a   b o l a l ar   k o ’ r i s h ,   e s h it i s h ,   s e z i s h   id r o k l a r i   o r q a l i   b i l i m l ar n i   e g a ll a s h
i m koni y a t i g a  e g a   bo ’ l a di l ar.   Bu   e s a  a s os a n   y a n g i   b i l i m   b er i s h d a   qo ’ l l a n i l a di .
K u za ti s h   –   bo l a l a r n in g   n a r s a,   v oq e a l a r n i n g   m a' l u m   m a qs a d i   b il a n   re j a l i   i d r o k
e t is h i d i r.    K u z a t is h    m e to d i    m a' lu m    ob 'e k t l a r n i    k u z a t is h d a       y e t a k c h i    o ’ r i n n i
e g a ll a y di .
N a m o y is h   e t i s h   m e to d i :   B u   m e to d   t a r b i y ac h i   b o l a l a r g a   n a r s a n i   o ’ z i n i   y o k i
t a sv i r in i   k o ’ r s a t a di .       Bu   b e vo s i t a   ko ’ r i b   bo ’ l m a y dig a n   n a r s a l ar   ( b os h q a   t a b ii y
z o n a d a g i   h a y vo n l ar,   o ’ si m li k l ar,  ki s h i l ar  h a y ot i   b i l a n )   q o ’ ll a n i l a di .
H i k o y a   qi li b   b e r i s h   -     m a t er i a l n i   a n i q ,   ob raz l i ,   t a ' s i r c h an   b a y o n   q i li sh .   O ’ r t a
gu r u h d an   b os h l ab   b a d i i y   a s ar l a r n i  i f o d a l i   o ’ q i b  b e r i sh .
S u h b a t   m e tod i :   3 - 4   y o sh l i   bo l a l ar   b il a n ,     4 -5   y o s h l i   b o l a l ar   b il an   h am   qi s q a
s uh b at   o ’ t k a z i l a d i .   6   y o s h d an   b o sh l a b       su h b at   m ust a q i l   m a shg ’ u l o t   s i f a t i d a
o ’ tk a z i l a di . 18
181 . 2 .  A q l i y   t a r b i y a   v a   t a ` l i m n i ng   u m u m i y   tu s hun c h a s i
A q l    k e n g    m a n ` o d a     s e z i s h      v a      i d r o k   e t is h d an    b os h l ab    t o    t af a k k u r    v a
h a y ol n i   o ’ z   i c h i g a   o l a di g a n   b il i s h    j ara y o n l a r i   y ig ’ in di s i d i r.
A q l i y    fa o l i y at      d iq q a tn i n g      h ar      d oi m      m a` lu m      m a qs a d g a     q ar a t il g a n
bo ` l i s h in i      t a l ab      e t a di .   K i sh i ni n g      a q l i      u n in g      a s o s i y    fa o l i y a t i d a      e r i s h g a n
m uv affa q i y a t i   x u s u si y a t i   b i l an   b e l g i l a n a d i    ( m a s a l a n ,    k a t t a l a r d a                 m e h n at
fa o li y a ti ,   b o l a l a r d a  o ` y in ,   o ` q u v   f a o li y a t i ).
Ma k t a bg a c h a   t a r bi y a   y os h i d a g i   b o l a l a r n i   a q l i y   t ar bi y a l a s h   b ol a l a r n i n g   f a o l
f i k i r l a s h   f a o li y a t in i   r i v o j l a n ti r i s h g a   k a t t a l ar ni n g   m a` lu m   m a qs a d   b i l an   t a ` s i r
e t is h i d i r.   U   bo l a l ar g a   t e v ar a k - a t r o f d a g i   ol am   h a qi d a   b il i m l ar   b e r i s h ni ,   u l a r n i
s i s t e m a l a s h ti r i s h ni ,   b o l a l a r d a   b il i s h g a   qi z i q is h   u y g ` o t i sh ni ,   a q li y   m a l a k a   v a
ko ’ n ik m a l ar n i   t a r ki b   t o p t i r is h n i ,   b i l i s h   q o b i l i y a tl a r i n i   r i v o j l a n t i r i s h n i   o `z   i c h ig a
ol a d i .
B o l a l a r n i   m a kt a b g a   t a y y o r l a s hd a   a q li y   t ar b i y a n i n g   r o l i   a y niqs a   k a t t a d i r.
B i l i m l ar   za hi r a si n i   e g a l l a s h ,   a q l i y   fa ol li k n i   v a   m ust a q il l i k ni ,   a qli y   m a l a k a   v a
ko ` n ik m a l ar   t a r k i b   t o pt i r i s h   m uv aff a qi y a t l i   o ` q is h   v a   b ol g ` us i   f a o li y a t ig a
t a y y o r l a ni s h n in g   m uhi m   sh ar t l ar id i r.
B o l a l a r n i n g   6   y o s h d an   b o sh l ab   m a kt a b d a   o ` q i sh g a   o ` t is h i   m un o s a b a t i   bi l an
ul a r n i   m a kt ab   t a ` l i m ig a   t a y y o r l a s h   u c h u n   a q l i y   r i v o j l a n is h i   y e t a r l i   d ara j a d a
bo ` l i s h in i   t a` m in l a s h   t a r b i y ac hi l a r n i n g   j ov a b g a r l i gi n i   y a n a d a   os hi r a d i .   A q l i y
k a m ol at   -   b u   y os h n in g   o ` s i b ,t a j r i b a ni n g   bo y i b   bo r i s h i   m un o s a b a t i   bi l an   t a r bi y a vi y
i s h l ar   t a ` s i r i d a   bo l a n in g   a q li y   fa o l i y a t i d a   r o `y   b er a d i g a n   m iqd o r   v a   s i f a t
o ` z g a r i s h l ar in i n g   m a j m u a s i di r.   M a k t a b g a c h a   t a r b i y a   y osh i d a   b i li m   t ez   su r` a t l ar
b i l a n    bo y i b    b o r a di , n u t q    s h a k l l a n a d i ,b i lis h    j ara y o n l ari    t a k o m ill a s h a di ,   b o l a    e n g
o dd i y   a q l i y   fa o l i y at   u s ul l ar in i   e g a l l ab   ol a d i .   M a k t a bg a c h a   t a r b i y a   y osh i d a g i
b o l a l a r n in g   a q li y   r iv o j l a n is h i n i   t a` m inl a s h   u l ar ni n g   k e l a j a k d a g i   bu t u n   fa ol i y a t i
u c h u n   k a t t a  a h a m i y a tig a   e g a   b o ` l a d i . 19
19B o l a   i j ti m oi y   m uhi t   t a ` si r i d a   a q l i y   to m o n d a n   r i v o j l a n i p   bo ra d i .   T e v a ra k -
a t r o f d a g i   k is h i l ar   b i l an   m uo m a l a   q i l i s h   j ara y on i d a   u   t i l n i   v a   u   b i l a n   bi r g a   t a r ki b
t op g an   t u s hu n c h a l ar   s i s t e m a si n i   o ` z l a s h t i r a di .   N a t i j a d a   m a k t a b g a c h a   t ar b i y a
y osh i d a y o q   b o l a   t i l n i   s h u n c h a l i k   e g a l l ab   ol a d i k i ,un d a n   m uo m a l a   v o si t a s i   s i fa ti d a
er k i n   f o y d a l a n a   ol a di g a n   b o ` li b   q o l a d i .
A q l i y   r i v o j l a n i s h   f i k r in i n g   k e n gl i gi d a   v o q e a l a r n i   h ar   x i l   b o g ` l a n i s h l a r d a ,
m unos a b a t l a r d a   k o `ra   b i l is h ,   u m u m i y l a s h t i r i s h   qo b il i y a tid a   n a m o y o n   b o ` l a d i .
Ma k t a b g a c h a   t ar bi y a   y osh i d a g i   b o l a l ar n i n g   a q li y   r iv o jl a n is h i   f a o l i y at
j ara y oni d a , d a s t l a b         m uo m a l a d a   b o ` l is h   n a r s a l ar   b i l a n   b a j ar i l a d i g an   f a o li y at
n a t i j a si d a,   k e y i n  e s a   o ` qu v ,   m e hn a t ,   s am ara l i  f a o li y a tl a r  (r a s m   c hi z i sh ,   lo y   v a
pl a s t i l in d a n   b u y u m l ar   y a s a sh ,   a pp l i k a t s i y a,   qu r i sh - y a s a s h )   j ara y oni d a   a m a lg a
o sh i r i b   b o r i l a di .   B o l a n in g   a q l i y   r i v o j l a n ish ig a   t a ` l i m   v a   t a r bi y a   s a m ara li r o q   t a ` s i r
e t a di .   H o z i r g i   za m o n   p e d a g o g i k a   f a n i   b ili m l ar   si s t e m a s i n i   o ` z l a s ht i r i b   o l is h ,u l a r n i
j a m g `ar i s h , i j o d i y   t af a k k u r n i   r i vo j l a nt i r is h   h a m d a   y a ng i   b i l i m l ar   h o s i l   q i l is h   u c hu n
zar u r   b o ` lg a n   b i l i s h   f a o l i y a t i   u su l l ar in i   e g a l l ab   o l i s h i   a q li y   r i v o j l a n is h n i n g   a s o s i y
ko ` r s a t ki c h l a r i  d e b   h i s ob l a y di .
Ma k t a b g a c h a  t a r b i y a   y osh i d a g i   b o l a l a r g a   a q l i y  t a r bi y a   b e r i s h n i   t o ` g `ri   t a s h ki l
e t is h    u c h u n    u l a r n in g    a q l i y  r ivo j l a ni s h i    q on u n i y a tl a r i    v a    i m k on i y a tl a r i n i    bi l i s h
k er a k .    Aq li y   t a r bi y a n in g    v az i fa s i    u ni n g    m a z m uni ,    m e to d i    v a   t a s h k i l    e t i l i sh i g a
q ar a b    b e l gi l a n a d i .   P e d a g og i k a   v a  p s i xo l o gi y a   fa n i   a q li y  t a r bi y a   b e r i s h   v a z i f a l a r in i
s a m ara l i   h a l   e t is h   ( b i r   t o m on i d a n ,b o l a ni n g   i m kon i y a tl ar i d a n   u nu m l i
f o y d a l a n is h ,i k ki n c h i   to m on d a n , b ol a   o r g a n i z m in i n g   u m u m i y   c h ar c h a s hi g a   s a b a b
bo ` l i s h i   m u m ki n   b o ` lg a n   o r t i q c h a   n a g r u z k a   b o ` l m a s l i g i )   y o ` l l ar i n i   to p i s h   u c h u n
m a kt a bg a c h a   t a r b i y a   y osh i d a g i   b o l a l a r n i n g   a q li y   r i v o j l a n i s h i   q on u n i y a tl a r i   v a
i m koni y a t l ar in i  o ` r g a n is h   b il a n   sh u g ` u l l a n a di .
O li m l ar   a q l i y   r ivo j l a n is h   v a   a q l i y   t ar b i y a g a   oi d   k o ` pg i n a   m a s a l a l a r n i   t a dqi q
q i l m oqd a l a r ki , b u   m a kt a b g a c h a   t a r b i y a   y o s hi d a g i   b o l a l ar   a q l i y   t a r b i y a si ni n g   a so s i
bo ` l g a n   s e n so r   t a r b i y a nin g   m a z m un i   v a   m e to di n i   i sh l ab   c h i q i s h   u c hu n   za r u r d i r ; 20
20b o l a l a r n in g   k o ` r g a zm a l i   -   o b r a z l i   v a   t u s hu n c h a l ari   -   m a nt iq i y   t afa k ku r i n i
sh a k l l a n ti r i s h   t a d q i q   e t i l m oq d a ,u l a r n in g   b i l is h   qo b il i y a tl a r i n i   s h a k i l l a n t i r i sh n in g
o ` z ig a   x o s   to m on l ari   a n iq l a n m oqd a.
K e y ing i   y i l l a r i d a   o l i b   b o r i l g a n   p e d a g o g i k   t a d q iq o t l a r n i n g   n a ti j a l ari
m a kt a bg a c h a   t a r bi y a   y os h i   d a v r i d a   b o l a l a r n in g   a q li y   r i v o j l a n is h i d a   ju d a   k a t t a
i m koni y a t l ar   m a v j ud l i gi n i   k u r s a t d i . B ul ar n i n g   h a m m a s i   m a k t a b g a c h a   t a r b i y a
y osh i d a g i   b o l a l a r g a   b e r il a d i g an   b i li m , m a l a k a   v a   k o ` n ik m a l ar   m a z m uni n i   y a n a d a
c h u q u r l a sh ti r i sh , h a j m i n i   k e n g a y ti r i s h   m a qs a d g a  m uvo f i q   e k a n lig i n i   k o ` r s a t d i .
Ma k t a bg a s h a   t a r b i y a   y os h i ni n g   ox i r i g a   k e l i b   b o l a l a r   t e v ar a k - a t r o f   to ` g ` r i s id a
k a t t a g in a   h a j m d a g i   k e n g   bo ` l i b   q o l a d il ar , a s o s i y   f ik r l a s h   j ara y onl a r i n i   e g a ll a b
ol a d i l ar , n a r s a   v a   bu y u m l ar d a g i ,vo q e a l a r d a g i   m uhi m   bo ` l m a g an   t o m onl a r i n i   a j ra t a
ol a d i g a n , b a` z i   bi r   s a b a b - n a t i j a l i   b og ` l a n i s h l ar n i   b i l i b   o l a d i g an   b o ` li b
q o l a d i l ar , u l ar d a   o ` qu v   fa ol i y a ti ni n g   d a s tl a b k i   ku r t a k l ari   s h a kl l a n a d i . F a q a t   y a xs h i
t a sh k i l   e t i l g a n   f a o li y at   j ara y o ni d a gi n a   t o ` l a qo n l i   a q li y   r iv o j l a n i s h   r o `y   b er a d i ,s h u
s a b a bl i     p e d a g o g l a r ni n g     v a z i f a s i - bo l a g a    m u a y y an     m a qs a d n i     ko ` z l a b     t a r bi y a b i y
t a ` si r   ko ’ r s a t i s h   u c hu n  k e ra kl i   s h a r o i t   y ara ti sh di r.
2 .A qli y   t ar b i y a n i n g   r u hi y   v a f i z i o lo g i k   a s o s l ari
B o l a   h ar   d oi m   bu y u m l ar   v a   h o d i s a l ar   o r a s i d a   b o ` l a d i ,d oi m o   bi r o r   bi r   n a r s a
b i l a n   t a n i s h a d i ,n i m a ni d i r   b i l i b   ol a d i ,u s h l a b   k o `r a di , h i d l a y di ,to t i b   k u ra d i ,n i m a g a d i r
q ul o q     s o l a di . S h u     t a r iq a     b ol a     d un y o n i     b il i b     b o ra d i .     T e v ar a k - a t r o f d a g i
bu y u m l ar , t a b i a t   bo l a n in g   s e z g i   o r g a n l ari   ( k o `z ,qu l o q   v a   h o k a z o l ar)   a n a l i z a to r i g a
t a ` si r   e t a d i   v a   s ez g i   h os i l   q i l a di .   Se z g i   bo l a l ar g a   b u y u m l ar n in g   a y r i m   xo s s a l a r i ni :
s ov uq - i s s iq ,   g ` a di r - b u d u r,   s i ll iq - y a l t i r oq ,   h u s hb o `y   v a   h o k a z ol a r n i   b i li b   o l i s hd a
y o r d am   b era d i .
Sez g i   a t r o f i d a g i   m uhi t n i   b i li s h n in g   d a st l a b k i   b os qi c h i   hi s ob l a n a di . B o l a   s e z g i
tu f a y li g i n a   t e v ar a k - a t r o f d a g i   n a r s a l ar   t o ` g `r i si d a   b i l i s h   t a j r i b a s i n i   t o ` p l a b   b o r is h i
m u m kin . 21
21I d r o k   a n c h a   m u ra kk a b   r u hi y  j ara y o n   bo ` l i b ,   s e z g i l ar   a s o s i d a   ho s i l   b u l a d i ,   b o l a
ol a m n i   q o ’ l i d a  us hl a b   ko ` r ib ,  q ar a b   c h i qi b  v a  y eb  ko ` r ib ,  un i   y a x l i t   bi r   bu y u m ,   a y n i
bi r   v a q t d a   du m a l o q ,   qi z ar g a n ,   x us h b o ` y ,   m aza l i   v a  h o k a z o  t a rz d a  i d r o k   q i l a di .   B o l a
ol a m n i   y a xl i t   b i r   b u y u m   t arz d a   t a s a vv u r   q i li s h i   u c h u n   bi r d a n i g a   b i r   n e c h t a
a n a li z a t o r - k o `r is h , s ez i s h   v a  h i d   b il i s h   a n a li z o t o r l a r i d an   f o y d a l a n a di .
A n a l i z a t o r l a r n i n g   b i r  v a q t n in g  o ` z i d a  bi r d a n i g a  i s h l a s h i   b u y u m ni n g   x o s s a s i   v a
b e lg i l ar i n i   a n i q r o q   h a m d a  to ` l a r o q   b i l i s h   i m koni n i   b er a di .
S h un i n g  u c h u n  k a t t a  y oshd a g i   ki s h i l ar  b ol a n i   i l k   y o sh l i k   c h o g ` i d a n   bo s h l a b o q
a q l i y   j ih a t d a n   t o ` g ` r i   t a r b i y a l a s h   m a qs a d i d a   bu y u m l ar n i   ko ` p r o q   a n a l i z a to r l ar
y o r d a m id a    id r o k   q il i sh g a    i m ko n   t u g ` di r i s h l a r i ,    a n a l i z a to r l a r n i n g    r iv o j l a n is h i g a,
y a` n i  b o l a n in g  s e n so r  m a d a ni y a t i g a  a l o hid a e` t i b o r   b er is h l ari   k e ra k .
T u s h u n c h a l ar,   il m i y   g ` o y a l ar,   t e v a r a k - a t r o f   h a y o t   v a   u n i n g   h a m m a   bo y li gi ,
u ni n g   h a r   xi l   ko ` r i n i s h t a g i   b i l i m l ar,   fa k t l ar   y os h   a vl o d   o ` z l a s h t i r i b   o l is h   l o z i m
bo ` l g a n   b i li m l ar   j u m l a si g a   k i ra d i .   B o l a l a r n in g   b i li m ,   m a l a k a   v a   k o ` n i k m a l ar i d a n
o ` z l a r i n i n g   h ar   x i l   f a o l i y a t i d a,   m e hn a ti d a   y a xsh i   f o y d a l a ni s h   –   b il i sh n i n g   h a q i q i y
y o ` li d i r.
Ma k t a bg a c h a    t a r bi y a     y os h i d a g i     b o l a l ar    b i l i sh n in g     u m u m i y     q o nu ni y a t l a r i
u ni n g   b i l is h   f a o l i y a t i d a  b o r l iq n i   b i l i b   o l i sh d a  n a m o y o n   b o ` l a d i .
H o z i r g i     za m o n     p si x ol o g i y a s i n i n g     e r i s h g a n     n a ti j a l ari    s hun i     k o `r s a t d ik i ,
b o l a n in g   t aff a k u r in i   ko ` r g a z m a li - h a ra k a t l i ,   k o `r g az m a li - o b r a z   v a   s o `z l i - m a nt iq i y
y o ` l i      bi l an      s h a k l l a n t i r i s h      k er a k .      B u      d e g an      s o `z,     b o l a l a r n i      a v v a l o      k o `ra
ol a d i g a n , s eza  o l a di g a n   b u y u m l ar   bi l an  t a n i s h t i r i b ,   k e y in c h a l i k  t a s a vv u r  sh a k l l ar ig a
o ` ti s h   m u m ki n   e k a n .   Me to d   v a   u s u l   t a nl a s h d a   h am   y uqo r i d a g i l a r g a   r i o y a   q il i s h
zar u r.   S h u n i n g   u c hu n   h am   il k   v a   b og ` c h a   s e ns o r   a q l i y   t ar b i y a n i n g   m uhi m   bo ` li m i
h is o b l a n a d i .
B o l a d a  n u t q  p a y d a  b o ` li s h i d an   a n c h a  ol d i n   ( b o l a  b i r  y os h g a  t o ` l a  b o sh l a g a nd a
bi r i n c h i   bo r   g a p i ra   b o sh l a y di )   u   t e v ar a k - a t r o f d a g i   o d a m l ar   v a   bu y u m l ar   d u n y os in i
k a t t a  y o s h d a g i   k i sh i l a r  y o r d a m id a  b i l i b   o l a di . 22
22O n a   b o l a s i g a   o ` y in c h oq n i   u z a t a r   e k a n :          « M u sh u k c h a n i   ol » ,   -   d e y di .   B o l a
qo ` l i n i    c h o ` z i b    u n i    ol a d i .    B ol a n i n g    k o ` r i b    i d r o k    q il i sh i    (u   o ` y in c h oq n i    k o ` r i b
tu r i b d i ) e s h it i s h   b il a n   q o ` sh i l a d i   ( b ol a  o n a s i n i n g  o ` y in c h o qn i  n i m a   d eb   a y tg a n li g in i
e s hi t a di ),   h i s s i y   id r o k   b i l an   s o `z   o `r t a s i d a   o `z a ro   t a ` si r   s o d i r   bo ` l a di . A g ar   o n a
« m ush u k c h a n i   b er » ,   « m ush u k c h a n i   o li b   k e l »   d e b   b i r   n e c h a   m a r t a   t a k r o r l a s a,   b o l a
m u a y y an   o ` y in c h o q n i n g   n o m in i   y a xs h i   e sl a b   qo l a d i .   P i r o v a r d i d a   « m ush u k c h a»
d e g an   s o `z  bo l a  h a y olid a  m a` lu m   bi r  b u y u m n i  ho s i l   q i l a d i .
B o l a l a r n i n g   tu s hu n is h i   v a   u l a r d a   nu t qni n g   p a y d o   b o ` l is h i   ul a r ni n g   a q l i y
j ih a t d an   o ` si s h i ni n g   a n c h a  y uks a k   b o s q i c h i di r.
B o l a   b u y u m n i   o ` zi   k o ` r ib ,  u s h l ab   t u r g a nd a g i n a   e m a s ,   b a l k i   bu y u m   to ` g `r is id a
k a t t a  y os h d a g i   k i s hi l a r  g a p i r i b   b er g a n d a  h a m   bil i b   o l a d i .   Bu   bi l is h   j ara y on i n i   a n c h a
t ez,   c h uq u r  v a   q i z i q a r l i   j ara y o n g a a y l a n ti ra di .
O n a   t i l i d a g i   s o ` z l a r n i   e g a l l a s h   v a   s o `z   m a ` n o l a r i n i   a s t a - s e k i n   t u sh i n i b   b o r i s h
m a kt a bg a c h a   t a r b i y a   y osh i d a g i   b ol a l a r n i n g   a q l i y   j ih a t d a n   r iv o j l a ni s hi d a   k a t t a   r o ’ l
o ` y n a y di .
U l u g `   r u s   f i z i ol o g i   I.   M.   Sec h e no v   bu n d a y   d eb   y o z g an   e d i :   « B o l a   g a p i r i s h n i
o ` r g a ni b   o lg a n d a n   k e y i n   u n d a   t e v a r a k -a t r o f d a g i   n a r s a l a r g a   qi z i q is h   v a   u l a r n i
b i l is h g a   i n ti l i s h   o s hi b   b o r a d i ,   b u   ho l   bo l a ni n g   o n a s i g a :   n e g a   s t o l   y u r m a y di y u ,
qu y o s h   e s a   o y oq s i z   y u ra di ,   k e c h q u r u n   u   q a y er g a   y a s h i r i n a di ,   ni m a   u c hu n   s h a m o l
g ` uv i l l a y d i ? –  k a b i  s a v o l l ar  b er is hg a   s a b a b  bo ` l a d i » .
B o l a   3   y o s h g a   t o ` l g a n d a   u n d a g i   s o `z   za hi ra s i   1 2 0 0   –   15 0 0   t a g a   e t a di .   B o l a
k a t t a   y os h d a g i   kis h i l ar   un g a   ni m a   h a q i d a   g a p i ra y o t g a n l ar i n i         to m on l a m a
t a r bi y a l a sh n in g   k u c h l i   v o s i t a s i   t ar z d a   f o y d a l a n is h   i m koni y a t in i   b er a d i .   B ol a
a t r o f d a g i l ar ni n g   n u t q i n i   q a n c h a l i k   y a x sh i   t u sh u n s a,   t a r b i y ac h i n in g   so ` zi   bo l a l ar
b i l a n   o l i b   bo r i l a di g an   i s hl a r d a   s h u n c h a l i k   k o `p   o ` r i n   e g a l a y di .
I k k a l a    si gn a l    s is t e m a si ,    y a` n i    h i s s i y    id r o k    b i l an    s o ` z n in g    o `zaro    a lo q a d a
bo ` l i s h i   a q li y   r i v o j l a n i sh n i n g   a s o si n i   t a sh k i l   e t a d i . 23
23K a tt a l ar     nu t qn i     t us h un i s h     b ol a l ar     bi l i m    doi r a s i n in g     k e n g a y ish i g a     i m k o n
b er a di ,   e n g   o d di y   a lo q a   v a   m uno s a b a t l a r n i   tu s hu n c h a l a r n i   h a m d a   6 -7   y os h l a r g a
k e li b   b a` z i   b i r   m a vh u m  tus h u n c h a l a r n i   ( b a l a nd l i k ,   d o ` s t li k   v a   h o k az o l a r n i )   e g a l l a b
o l i sh l a r ig a  y o r d am   b era d i .
B o l a  k a tt a l a r n i n g   t o p s h i r ig ` i ni ,  u y d a  v a  bo l a l ar   b og ` c h a s i d a  o ` z - o ` z i g a  x i z m at
ko ` r s a t i sh g a   do i r   b a ` zi   bi r   i sh l a r n i   t a r t i b   b i l a n   b a j ar i b   bo r i s h i   n a t i j a s i d a   e nd i   u
o ` z i n i   u n c h a l i k   q i z i q t i r m a y dig a n ,   l e k i n   t o ps hi r i q n i   y o k i   b ol a l ar   j a m o a s i n i n g
t a l a b l a r i n i   b a j ar is h  u c h u n   za r u r   b o ` l g a n   i s h l a r n i   h am   b a j ar i s h g a  o d a t l a n i b   b o r a d i .
D a s t l a b k i   v a q tl a r d a   b o l a n in g   d i q q a t i   b e q ar o r   b o ` l a di .   S h u n in g   u c h u n   k a tt a
y oshd a g i   ki s h i l ar   b o l a l ar ni n g   fa ol i y a ti n i   y o ` lg a   qo ` y i sh i   v a   t o pi s h i r iq l a r n i   a ni q
b e lg i l ab   b e r i sh i   k e ra k .   S h un d ay  qi l i n g a n d a  i x ti y o r i y  d iq q a tn i   r iv o j l a n t i r i b   b o r is h g a
sh a r o i t   y ara t il a d i .
6 -7     y o s h l ar g a     k e l i b ,    b o l a l ar d a     o `z    d i q q a t i n i     m us a q i l    s u r a t d a     t o ` pl a s h
m a l a k a l a r i   h o si l   b o ` l a di ,  l e k i n   u l ar   d i q q a t n i   u z o q   v a q t   b i r   j o y g a   q ar a t a  ol m a y dil a r.
S h un i n g   u c h u n   b o l a l ar n i n g   m a shg ` u lo t ,   o ` y in ,   d am   ol i sh ,   ovq a t l a n i s h   v a   u xl a s h
v a q t l a r i n i   t o ` g ` r i  t a qs i m l a s h   l az i m .
B o l a l a r n i n g   a q li y  j i h a t d an   o ` s i s h i d a   x o t i ra   k a tt a   a h a m i y a tg a   e g a.   X o t i ra   i n so n
h a y ot i d a   m uhi m   r o ’ l   o ` y n a y di .   B ol a   tu g ` i l g a n i d a   h e ch   n a r s a n i   b i l m a y d i   v a   h e ch
n a r s a   q i l o l m a y di .   U       r i vo jl a n i sh n in g   b i r m un c h a   y uq o r i r o q   d ara j a s ig a   k o ` t a r i l i b ,
B i r o n   b i r   f o y d a l i   i s h   q il i s h   u c hu n   ko ` p g i n a   b i li m   v a   m a l a k a l a r n i   e s l a b   q o l is h i   v a
x o t i r i s i d a   s a ql a s h i   l o z i m .
X o t i r a n i n g      r i vo jl a ni s h i      b o l a ni n g     h a y o t     sh a r o i t l a r i g a,     u nin g      t a ` l i m     v a
t a r bi y a s i g a   b o g ` l i q . Ma k t a bg a c h a   t a r b i y a   y osh i d a g i   b ol a l a r n i n g   xo ti r a s i   k o ` p i n c h a
b e ix ti y o r   t a r z d a   b o ` l a di ,   b un d a   bo l a   b u y u m l ar n i   a m a li y   m a sh g ` u lo tl a r   y ok i   o ` y i n
o ` y n a s h   j ara y on i d a   o ` z- o ` z i d a n   e s d a  s a q l a b   q o l a di .
Ma k t a bg a c h a   t a r b i y a   y osh i d a   b e ix ti y o r   e s d a   ol i b   q o l i s h   b i l a n   bi r g a   i xt i y o r i y
e s l ab   q o li s h   k u r t a kl ari   h am   p a y d o   b o ` l a   b o sh l a y di .   Bu   o ` z g a r i sh l ar,   b o l a l a r
fa o li y a t i n in g    m u ra k k a b l a sh u v i    k a t t a l ar    t a l a bi n in g    o r t is h i    n a t i j a s i d a    r o `y   b era d i . 24
24Ma s a l a n ,   k a t t a l ar   b o l a d a n   b i r o r   to p sh i r iqn i   h o z i r   e m a s ,   b a l k i   b i r   q a n c h a   v a q t d a n
k e y i n   b a j a r i sh n i   t a l a b   q i l a d il ar   ( b u n i n g   u c h u n   to p sh i r iq n i   ix t i y o r i y  ra vi sh d a   e sl a b
q o l is h   k e ra k )   y ok i   b i r   n e c h a   k u n   o ld i n   (m a s a l a n ,   s a y r     v a q t i d a ,d am   oli s h   kun i
u y d a)   ni m a   bo ` l g a n l i g i n i   a y t i b   b er is h n i   t a k l i f   q i l a d i l ar,   bu n in g   u c h u n   e s a   o ` sh a
n a r s a l ar n i   y od g a  t u sh i r is h   l o z i m .
B o l a ni n g   h a y ol i   u   s y u j e tl i   o ` y inl a r   o ` y n ay   b os hl a g a n i d a,   u l a r g a   k a t t a l a r
qi z i q a r l i   e r t a kl a r   a y t i p   b e r g a n id a,   o ` s h a   er t a k l a r g a   q i z i qi s h   o r q a l i   h a y ol nin g
d a st l a b k i   a l o m a tl a r i   k o ` r in a d i .  A m m o   bol a d a g i  h a y oll a r   k o ` p r o q  k o n k ret   v a z i y a tg a
b o g ` l i q   b o ` l a d i   ( m a s a l a n ,   q o ` g ` i r c h o q   k o `r i n i b   q o l s a,   u n i   u xl a t a di ,   m a s h i n a   bo ` l s a,
bi r o r   n a r s a n i   t a sh i y d i  v a  ho k a z o ).
K a tt a   bo g ` c h a   y os hi g a   k e l g a n d a   b ol a n i n g   t a j r i b a s i   o r ti b ,   f a o l i y a t i
m u ra kk a b l a s h a d i   v a   b u ni n g   n a t i j a s id a   b o l a   h a y o l i d a   s e z i l ar l i   o ` z g ar is h   y u z
b era y o t g a n in i   k u z a t i s h   m u m kin .   B ol a   k o `r g a n l a r i ,   e sh i t g a nl a r i ,   i s h l a g a n
ra s m l ar i ,b u y u m l ari   t o ` g `r is id a   m ar o q   b i l a n   a n c h a g i n a   y a x s h i   h ik o y a   qil i b   b er is h i
m u m kin .   B o l a l a r n i n g   bu n d ay   hi k o y a l ari   fa q a t  re a l   bo r l i qn i   a k s   e t t i r i b   qo l m a y ,
b a lk i   e nd i   u l a r n i   i j o d i y   bo y it i b ,   h a t t o   o ` z g a r ti r i b   h am   hi k o y a   qi l i b   b e r i s h l ar i
m u m kin .
Ma k t a bg a c h a   t ar b i y a   y os h i d a g i   b o l a l a r n in g   h a y ol i n i   r iv o jl a n t i r i s h   u l a r n i
m a kt a bg a   t a y y o r l a s h d a  k a t t a  a h a m i y a tg a  e g a.
3 .  A q l i y   t ar b i y a ni n g   v a z i f a l a r i .
B o l a l a r n i         m a kt a b g a   t a yy o r l a s h d a   a q li y   t ar b i y a l a s hn i n g   r o l i   k a tt a d i r.
B o l a l a r n i n g   b i li m l ar n i   e g a ll a b   ol i s h l ar i ,   ul a r n i n g   a ql i y   fa o l l i g in i   r i vo j l a nt i r is h ,
m ust a q i l l i k ,   a q l i y   ma l a k a   v a   k o ` n i k m a l ar n i   e g a l l ab   o li s h l a r i   ul a r ni n g   m a kt a b d a
m uv affa q i y a tl i   o ` q i sh i   v a   b o ` l a j ak   m e hn at fa o li y a t i g a  t a yy o r l a ni s hi d a   m a nb a  bo ` l i b
xi z m at   q il a d i .
Ma kt a b g a c h a          t ar b i y a          p e d a gogi k a s i          y os h          a vl odn i          a ql i y 
t ar b i y a l a s h    v a z i f a l a r i n i   j a m i y a t i m i z ni n g      i j ti m oi y    t a l a b l ar i g a    v a    i n so n nin g 25
25a q l i y     r i v o jl a n i s h     m ohi y a t i     v a     t a b i a t ig a    a s o s l a ni b    i s h l a b    c h i q a d i .    A qli y
t a r b i y a n in g   a s o s i y   v a z i f a l ar i :
1 .    B ol a l ar d a      t a bi at      v a      j a m i y at    to ` g `r isid a g i      b ili m l a r    si s t e m a s in i ,    i l m i y
d u n y o q ar a s h n i   s h a kl l a n t i r i sh .
2 .   A qli y   fa oli y a t ,   bilis h   j ara y onl ar i   v a   qo bili y a tl ar ni ,   a q li y   j ara y onnin g   xil m a   -
xi l   us u ll ar in i   r ivo j l a nti r ish .
3 .     M u s t a qi l          bi l is h         q ob i l i y a t l a r i n i ,         a q li y         m e h n a t          m a d a n i y a t in i 
r ivo j l a nti r i s h .
4 .     A qli y  bili m,   ko ` n ik m a   v a   m a l a k a l ar i n i   r i v o j l a n ti r i s h .
B i l i m n i     t a s a v v u r l a r     v a     t u s h u n c h a l ar ,     q o i d a l ar ,     qonun i y a t l a r ,
sist e m a l a r   sh a klid a g i   tu r l i   fa nl ar nin g   m az m un i   t a sh ki l   e t a d i
A qli y   t a r bi y a n in g   v a z i f a s i   b o l a l a r d a   v oq e a   v a       ho d i s a l a r n i   t o ` l a   a k s
e t t i r a d ig a n   y u k s a k   d ara j a d a g i   u m u m l a shti r ilg a n   bili m l a r   sist e m a sin i
sh a kll a nti r ishd a n     ibo ra tdi r .    B il i m    du n y oq ara shnin g     a sosin i     t a shki l     e t a di .
D e m a k ,   b ol a   t e v ar a k   -   a t r o f d a g i   n ar s a l ar ,   u l ar n in g   v a z i f a s i   s i fa ti ,   v a   x o s s a l a r i
( s i n a d i ,   p a c h o q   b o ` l a di ,   y i r t i l a d i ,   t o ` k il a di )   h a q i d a ,   q a y s i   m a t e r i a ld a n
t a y y o r l a ng a nlig i   t o ` g r isid a   a n i q   t a s a v v u r g a   e g a   bo ` l a d i .   U   t a bi a t   hodis a l ar i ,
ul ar nin g     o ` zar o     bog ` liqlig i     v a     q on u n iy a tl ar i     ( y i l     fa sll ar inin g     o `z i g a     xo s
b e lgil ar i ,   u l a r   o ` r t a s i d a g i   b o g ` l a n i sh l ar ,   h a y v on l ar ,   ul a r nin g   h a y o t i   v a   y a sh a s h
t ar z i ni n g   t a s h k i l   qi l i n is h i g a ,   xu l qi g a ,   y a sh a s h   s h a r o i t i g a   m o slig i   v a   h . k . )   n i
bili b   ol a dil a r .   Jons i z   t a bi a t ,   o ` s i m likl ar ,   h a sho ra t    v a    h a y v onl ar n i    ku za ti s h i
j a r a y onid a   t ar b i y a c h i   bol a l a r d a   bo r li q   t o ’ g ` r isid a g i   m a t er i a listi k   t a s a vvu r l ar n i
s h a kl l a n ti r i b   b o r a d i .
B il i m l ar n i     e g a l l a b     b o r is h     n a t i j a sid a     bo l a nin g     sh a xs i     h a m     sh a kll a n i b
bo ra di .    B ol a    s a n ` a t ni n g    h a r   xi l   t u r l ar i  t o ` g ` r i s i d a g i   t a s a vvu r   v a   tu s hu n c h a l a r n i
e g a l l a b   o l a d i .
B i li m   i nso n nin g   m e h n a t g a   m un o s a b a tin i   s h a k l l a n t i r a di .   A q l i y   fa oli y a tn i
r i v o j l a n ti r i s h      b i li m      h a j mi      v a      x u s u si y a tig a      bo g ` li q .      A q l i y      fa o l i y a tn i 26
26r iv o j l a nt i r is h      e s a      psixi k   j a ra y onl a r n i   s ez g i   v a   id r o k   e tish ,   t a a ssu r ot ,   xoti r a ,
f ik r l a sh ,    t a s a vv u r    v a    nutqn i    s h a kll a nti r ishn i    h a m    bild i ra d i .    B und a    u l a r g a
a ql i y   fa ol i y a t n in g   g ` o y a t   s a m ar a d o r ligi n i   t a ` m inl a y dig a n   hi s   -   tu y g ` ul a r
no z iklig i   v a   a niqli g i ,   id r o k   e tishnin g   sobitq a d a m l ig i   v a   t o ’ l a qonl i ,   e sd a   qolishnin g
m ust a h k a m lig i   v a   o n g l i li gi ,   t af a k k u r   m a nt i q i   v a   un i n g   m osl a shuv c h a n ligi ,   i j odi y
xus u si y a t   v a   m ust a qilli k   x o s   b o ` lis h i   k er a k .   M a k t a b g a c h a  t a r b i y a   y o s h i d a g i   b o l a l a r
o ` z l a r i g a   t us h u n a r l i   bo ` l g a n   i jt i m o i y   voq e a   v a   h o dis a l ar ,   ki sh i l ar n i n g   m e hn a ti ,
u m u m x a l q           b a y ra m l ar i ,          re s publi k a m i z d a            y a s h a y di g a n           b a` zi
x a l q l a r   h a y ot i   b i l a n   t a ni s h t i r i l a di .  B u   t a d b i r l a r   ul ar d a   j a m i y a t i m i z   i j t i m o i y   h a y oti g a
qi z iqis h   u y g ` otis h ,   V a t a ng a   m uh a bb a t   t u y gus i   v a   b a y n a l m i n a l c hil i k   a sosl ar i n i
sh a kl l a nti r ishg a   y o r d a m   b e r a di .
4 .   B o l a l a r n i   a q l i y   t ar bi y a l a s h   v a  u l a r g a   t a' l i m   b er i s h n i n g   n aza r i y   a s o s l ar i .
T a' li m - m a kt a b g a c h a   t ar b i y a   y osh i d a g i   b o a l a r n i n g   bi l i s h       q ob i l i y a tl a r i n i
m unt azam     v a     re j a l i     ra v i sh d a     r i v o j l a n t i r i b     b o r i s h ,     bo l a l ar     b o g ` c h a s i     t a r b i y a
d a st u r i d a   b e l g i l a ng a n   e n g   od di y   b il i m l ar   si s t e m a s i   bi l an   q u r o ll a n t i r i s h   m a l a k a   v a
ko ` n ik m a l ar n i   s h a k ll a n t i r i sh d a n   i bo r a t .
T a' li m   ku z a t u v c h i l i k ,   qi z i q u v c h a n li k   v a   a q l n i n g   s i n c h k o v li k ,   z i y ra kli k
t a nq i d i y li k   k a b i   s i fa tl ar n i   r i vo j l a n t i r is h g a  y o r d am   b era di .
T a' li m  j i s m oni y   e st e ti k   v a   m e xn at   t ar b i y a s i n i   m uv aff a qi y a t l i   a m a l g a   o s h i r is h
u c h u n   x am   zar u r di r.   B o g ’ c h a d a   b ol a l a r g a   m a d a ni y - g i g i e ni k   ko ` n ik m a l ar   a s o s i y
h ar a k a tl a r  o ` r g a t i l a d i .
U l ar   m a d a ni y a x lo q i y   qoid a l a r n i   o ` z l a s h ti r i b   o l a di l ar   u l a r d a   a x l o qi y   si f a t l ar,
m e hn a t ,   t a s vi r i y   s a n ’ a t ,   m us i q a,   f a o li y a t ig a   oi d   m a l a k a   v a   ko ` n ik m a l ar   t a r k i b
t o p t i r i l a d i .
T a' li m   j ar a y oni d a    b ol a l a r d a   o ` qu v    fa oli y a t i    a s o s l ari   h o s i l    q i l i n a d i ,    u l a r n i
m a kt a bd a  m uv af f a q i y a t l i   o ` q i sh i  u c h u n   m uhi m   sh a r t - s h a r o i t l ar  y ara t i l a d i . 27
271 . 3 .D i d a k t i k   o ’ yi n l a rn i n g   b ol a l a r n i   m a ’n a vi y   v a  a q l i y   r i vo j l a n i s h d a g i   o ’r n i
D i d a k t i k   o ` yi n l a r   b ol a l ar   b og ` c h a s i d a  t a ` li m   v a  t a r bi y a  v o s i t a s i   s i f a t i d a  k e n g
qo ` l l a n i l a di .
D i d a k t i k   o ` yi n - b u   b o l a l a r n in g   y os h   v a   i m ko n i y a tl a r i g a   m o s   k e l a d i g an
t a ` li m   b er i s h   m e to d i .   T a j r ib a l i   t a r bi y ac h i   b u   o ` y i n d an   p a s si v   b ol a l a r n i   j a m i y a tg a
ara l a s h t i r i s h   u c hu n       h ar   xi l   re j a l ar,   v a z i f a l a r n i   q o ` r q m a sd an   b a j a r i s h i   u c hu n
f o y d a l a n a di .   Di d a k t i k   o ` y i n   t a r b i y a ni n g   v a z i f a s i   h a m d a   m a qs a d l a r i g a   m uvo f i q
k e li s h i   lo z i m .   D id a k t i k   o ` y i n   bo l a l ar ni n g   a m a li y   fa oli y a t i   h is o b l a n a di ,   s hu n in g
u c h u n   un d a  bo l a l ar  m a s h g ` u l o t l ar d a  o l g an   b i li m l ar i d a n   f o y d a l a n a di .
D id a k ti k   o ` y i n   b o l a l a r n in g   a q l i y   fa o l i y a tl a r i n i   ku c h a y ti r a di ,   o lg a n
b i li m l ar i d a n   h ar   x i l   u su ld a   f o y d a l a n is hl ar i   u c h u n   h a y o t i y   sh a r o i t   y ara ti b   b er a di .
B u nd ay   o ` y inl a r g a   k i c hi k   bo l a l ar   u c hu n   « Ra n gi g a   q ar a b   to p » ,   « S h a k l i g a   q a ra b
t o p »   k a b i   o ` y i n l a r n i   m iso l   s i f a t i d a   k e l t i r i s h   m u m kin .   K a t t a   g u r u h   b ol a l a r i   u c hu n
«D e h q o n l ar   n i m a l ar n i   e t i s ht i r a di » ,   «K i m   ko ` p r o q   n a r s a n in g   no m in i   a y t a   o l a d i »   v a
b os hq a   o ` y inl a r n i   k o `r s a t is h   m u m kin .   D i d a k t i k   o ` y inl ar   b o l a l ar n i n g   t e v ar a k   a t r o f
h a q i d a g i   b i li m l ar in i   m ust a h k a m l a s h g a  y o r d am   b era di .
O `z   y a kk a   t a j r ib a l a ri   v a   m a shg ` u lo tl a r id a   o l g a n   b il i m l ar in i   a m a l d a
qo ` l l a n i s h g a    o ` r g a t a di .     Ul ar d a g i     f i k r l a s h     qo b i li y a t l ar in i ,     i j o dk o r li k     k u c h l ar n i ,
s e ns o r  j ara y on in i   r ivoj l a n ti r a d i ,  o l g an   b il i m l a r i n i  t a r t i b g a   s o l a di .
D id a k ti k   o ` y inl ar  t a ` l i m   j ara y oni n i   e n gi l l i r o q   v a   q i z i q a r l i r o q   q il a di . B o l a l ar
y oshl a r i g a   m os ,  q i z iq ar l i   f a o li y at   o r q a l i   o ` y ind a   a m a lg a   os hi r i l a d i g a n   a q li y  t a r bi y a
v a z i f a s i n i   j ud a   o s o n   v a   y a x s h i   o ` z l a sh ti ra di .   Di d a k ti k   o ` y i n l ar   k a t t a l ar   to m o n id a n
b o l a l a r n i     a ql i y   r i voj l a n ti r i s h     m a qs a t l a r i d a     y ara t il a d i .     Un d a     o ` y i n     e l e m e n t l a r i
q a n c h a   k o `p   b o l s a,   b o l a l a r g a   u   s hu n c hv a   ko ` p   qu v o n c h   b a g ` i sh l a y di .   D id a kti k
o ` y in ni n g   k er a k l i   to m on i   u n i   o ` t k a z i s h d a n   k o ` z d a   t u ti l a di g a n   g ` o y a.   O ` y i n   g ` o y a s i
b o l a l a r d a    o ` y i n g a    q i z iq u v c h a n l ig i n i     u y g ` o t a d i ,    ko ` p i n c h a    b u l     g ` o y a     d i d a k ti k
o ` y in n i   bo s h l a s h g a   s a b a b c h i   b o ` l a di .   M a s a l an   :   «X a lt a c h a d a  n i m a   bo r»   y ok i   «K i m
q a nd ay    q i c h q i r a d i »    v a    b o sh q a l ar.    T a r b i y a    u c h u n    o ` y i n    n a t i j a s i    h a m m a    v a q t 28
28b o l a l a r n in g   b i li m   e g a l l a s h i d a,   a q li y   fa oli y a tid a,   o `za r o   m u n o s a b a tl a r i d a   er is hg a n
y utu q l a r d a n   k o ` r s a t ki c h i   h i s o b l a n a di .
U n i n g   m a z m uni ,   g ` o y a si ,   h ar a k a t l a r i   v a   q o i d a l a r i   o `za r o   b i r- b i ri   b i l a n
b o g ` l i q   b o ` l i b ,   a y ni q s a   u l a r n in g   b i r o v i   bo ` l m a s a   h am   o ` y ind a   o ` t k a z i b   b o ` l m a y di .
D id a k ti k   o ` y in n i n g   o ` y i n   fa o li y a t i   s i f a t i d a g i   o ` z i g a   x o s   x us u s i y a t i   s h un d a n   ib o r a t ,
t a r bi y ac h i n i n g    b ol a l a r    b il a n   v a   b o l a l a r n i n g    b i r - bi r i   b i l a n   o ` z aro    m un o s a b a tl ar i
o ` y i n   t ar z i d a   b o ` l a di .   b ol a l ar   k o ` p i n c h a   o ` y i n   m a z m un i   b il a n   b e l gi l a n a di g a n   v a
o ` y i n     h ar a k a t l a r i     t a l ab     e t a d i g a n     b i r d a n     bi r     r o l n i     t a nl a y di .   Ma s a l a n     :     d o ` ko n
o ` y in in d a   b i l is h   m az m un i   s h un d an   ib o rat   x a r i d o r   b o l a l ar   o ` z l ari   s ot i b   o l a di g a n
n a r s a l ar ni n g  b e lg il a r i n i   a y ti sh i ,  s ot i s h i  b ol a l ar   b o ` l s a  t a l ab  q i l in g a n   n a r s a n in g   ni m a
e k a n li g i n i   x ar id o r   a y tg a n   b e l g i l ar   b o ` y i c h a   b i li b   o l i sh l a r i   k er a k .   O ` y i n   q oi d a l ar in i
x a r i d o r l a r n in g   o l a dig an   n a r s a l a r n i   o li s h i ,   s o t is h i g a   y a x s h i   m un o s a b a td a   b o ` l i sh i ,
ol a d i g an    b u y u m n i    t a s v i r l ab    b er is hi ,    u n i   h ar    t o m onl a m a    ko ` r i b    c h iq i sh i    v a    u n i
b os hq a   bu y u m l ar   b i l a n   t a q q o s l a s hi ,   b e lg i si n i   a y ti sh i   v a   p u l   t o ` l a sh id a n
s ot uv c h il a r n i n g  v a z i f a s i   b o ` l s a  x a r i d o r l ar  s o ` z l a y ot g a n d a  u l a r n i   y a xsh i   e ` t ib o r  b i l a n
t ` in gl a s h ,     s o ` z l a r i n i     b o ` l m a sl i k ,    so ` r a g an     bu y u m l ar i n i     o li b ,     qo g ` o z g a     o `r a b
b e r i sh d an   i b o r a t   bo ` l a di .
D id a k ti k   o ` y in ni n g   a h a m i y a t i   s hu nd a n   i b o ra t , u   o li ng a n   b i l i m l ar i n i   t u r l i c h a
qo ` l l a n i s h   u c h un ,   a q li y   fa o li y a t in i    k u c h a y ti r i s h   u c h u n   h a y o ti y   sh ar o i t   y ara t a d i .
B u nd ay   b o l a l ar   y o `l   qo ` y i l g a n   x a t o l ar   v a   u l ar   n i m a d an   qi y n a l a d i g a n l i g i   m a` lu m
bo ` l a d i .   T ar b i y ac h i     b u   x a t o l ar n i   t u za ti s h   v a   q i y in c hi l i k l a r n i   e n gi s h d a   b i r d an   b i r
zar u r   vo s i t a   h i so bl a n a di .   Y a k k a   t a r t ib d a g i   d i d a kt i k   o ` y i n n i   p a y d o   q il i s h   b i l a n
t a r bi y ac h i   o `z a ro   m u no s a b a t l ar   u c hu n   q ul ay   sh a r o i t   y ara t a d i ,   a q i li y   fa o l i y a t d a
o r q a d a   q o li s hn i n g   s a b a bl a r i n i   a n i q l a y di ,   ko ` p   m a sh g ` ul o t   i s h l a t is h   b i l an   b u n d ay
b o l a l a r n in g  o ` s is h  d ar a j a s i n i   o s h i r a di .
2 .         D i d a k t i k   o ` yi n n i n g   m a z m uni    b o l a l a r   bo g ` c h a si d a   t a ` li m - t ar bi y a   d a s t u r i d a
b a y o n   e ti l g an   v a  q u y id a g i l a r n i   o `z   i c hi g a  o l a d i . 29
29a)   B u y u m l ar   u l a r n in g   n o m i ,   ra n gi ,  s h a kl i ,  h a j m i ,  si f a t i  v a  i sh l a t i l i s h i  h a q i d a
b i li m l ar  o l is h
b ) M e h n a t n in g   h ar  x i l   tu r l a r i  v a   i n s o n l ar   h a y otid a g i   r o l i   h a q i d a g i   b i li m l ar
v )  T a b i a t   v o q ea l ar i ,   n ar s a l ar,  b u y u m l ar,   y i l  fa s l l a r i  h a q i d a  b i l i m l ar
g )  D a s t l a b k i   m a t e m a ti k   t us h u n c h a l ar :   s o n ,   s a no q ,   u z u nl ik ,   sh a kl ,   v a q t  v a
b os hq a   t u s h u n c h a l ar   b e r i s h .
D id a k ti k   o ` y inl ar   ul ar n i n g   t a` l i m - t ar b i y a vi y       v a z i f a s i   m a z m u n i ,   t u r l a r i
b o l a l ar    b o g `c h a s i nin g    t a ` li m - t ar b i y a    d a st u r i d a   h a r   bi r    y os h   gu r u h l ari    b o ` y i c h a
a j ra t i b   b e r i l g a n .   D a st u r d a   h ar   b i r   y os h   g u r u hi n i n gs h   o ` z i g a   x o s   m a` n a v i y   f i z i o l og i k
a h a m i y a tin i   e ` t i b o r g a   o l g an   ho ld a   di d a k ti k   o ` y in l ar ni n g   tu tg a n   o ` r n i   v a   v a z i f a s i ,
m a z m uni ,   o ` t k az is h   u su ll a r i   b e l g i l a b   b e r il g a n .     Ma s a l an :   2   y os h d a n   3   y os h g a c h a
bo ` l g a n   b o l a l a r   b i l an   o ` t k a z i l a di g a n   d i d a k t i k   o ` y i n l a r d a   a s osi y   m a qs ad   b o l a l a r n i
ra n gl a r n i   bi r - b i r i d a n   far q l a s h g a   v a   no m in i   a y tis h g a   o ` r g a t is h ,   h ar   x i l   o ` l c h a m l ar n i
( k a tt a,   k i c h i k )   s h a k ll ar n i   b i l is hg a,   k o ` r i b   v a   e s h i t i b   q a b u l   q i lis h ,   di q q a t n i   m a y d a
h ar a k a tl a r n i   o ` s t i r i s h g a   y o r d am   b era di g an   o ` y in l ar   o ` t k a z i l a d i .   Ma s a l a n :   «K a tt a l a r
v a   ki c h k i n a l ar » ,   «Q o ` g ` i r o c h q n i   s a y r g a   o l i b   c hi q is h   u c h u n   ki y i n d i ra m i z » ,   « Bu
ni m a n i n g   o v o z i » ,  «X a l t ac h a d a  n i m a  bo r»   v a  sh u n g a   o ` xs h a g an   o ` y in l ar.
D id a k ti k    o ` y i n    d a v o m id a    bo l a l a r    o ` r t a g a    q o ` y ilg a n    m a s a l a n i     e c h i s hd a
s a b r l i   b o ` l is hg a,   q i z i q u v c h a n li kk a,   d iq q a t   b i l a n   t i ng l a b ,   b a l a n d   p a st l i g i g a,   r it m ig a,
t e m b r ig a,     d i n a m ik a s ig a    q ar a b     b i r- b i r i d a n     f a rq     q i l a     o l i sh g a     o ` r g a t i b     b o r i l a d i .
M u s i qi y   d id a k t i k   o ` y inl ar   o r q a l i   t o vu s hl ar n i   bi r - b i r i d a n   a j ra t i sh d a   r it m i k   u su l n i
a j ra t a   o l i s h ,   qo ` s h iql ar   v a   c h a l i n a d i g an   a s bo bl a r n i n g   o v o z i n a   t e m bi r i n i   a j ra t i s h ,
t ov u s h ni n g   d i n a m ik a s i n i   a j r a t a   o l is h   u c h u n   f o y d a l a n is h   k a b i   v az i f a l a r   a m a lg a
o sh i r i l a di .     Di d a k t i k     o ` y inl ar     f o y d a l a n il a d i g a n     m a t er i a l l a r ni n g     t a b i a t i g a    q ar a b ,
sh a r t l i   r a v i s h d a   bu y u m l ar   bil a n   o ` y n a l a di g a n   o ` y in l ar,   s t o l   us t i g a   q o ` y i b
o ` y n a l a d i g a n   o ` y inl ar   v a  o g `z a k i  o ` y i n l a r g a  b o ` l i n a d i .
1 . Bu y u m l i   o ` y i n l a r.      X a l q      d i d a k ti k   o ` y in c h o q l a r i   m o za y k a   tu r l i   t a bi i y
m a t er i a l l ar      y a p r o q      u r u g ` l ar      b il a n      o ` y n a l a d i g a n      o ` y i nl ar.      X a l q      d i d a k t i k 30
30o ` y in c h o q l ar i g a   qu y i d a g i l ar   ki r a d i .   B i r   x i l   v a   bi r   n e c h a   r a n g d a g i   y og ` o c h l a r d a n
i s h l a n g a n     k on u s l ar,    b o c h k a l ar,    s h ar l ar,   za m bu r g `     v a     b o sh q a l ar.     B u     o ` y inl ar
b o l a l a r n i   r a n g ,   h a j m   sh a k l n i   i d r o k   q il i sh n i   r i v o j l a n ti r a d i .
2 . St o l  u s t i d a   o ` y n al a d ig a n  o ` y i n l a r
T e v ar a k   a t r o f   h a q i d a g i   t a a s s u r o t l a r n i   a n i q l a sh g a   bi li m l ar n i   s i st e m a l a s h g a
q ar a t il g a n   b o ` li b ,   a q l   t af a k k u r  j ara y o n l a r i   v a  o p er a t s i y a l ari   r i v o jl a n t i r i l a d i .
3 . O g `z a k i   o ` y i n l a r.  Bu   g u r uh g a   « B o ` y oq l ar » ,   «G ul d i r   gu p » ,   «Q o ra  v a   o q »
v a   s h u   k a b i   k a tt a   m i q d o r d a g i   x a l q   o ` y i e n l a r i   k i r a di .   N a r s a l ar   b i l a n   o ` t k a z i l a di g a n
d i d a k ti k   o ` y i n l a r d a   t ar b i y a s i   b o l a l a r n i   n a r s a l ar,   u l a r n in g   m a z m unl ari   v a   u l ar   bi r -
bi r i d a n   farq   qi l a d i g a n   b e l gi l ari   b i l a n   u l a r n i   u s h l a t i s h   us u l l a r i   bi l an   t a n i sh ti r i s h
v os it a s i   s i fa ti d a  f o y d a l a n a di .
Pe d a g o g i k   j ara y o nd a   d i d a k ti k   o ` y i n l ar   a y niqs a   b o l a l a r n in g   m ust a qi l
fa o li y a t i   s i f a t id a   b e l g i l i   b o ` l a di ,   b u   n a r s a   un g a   ra h b a r l i k   e t is h ni n g   t a b i a t in i
b e lg i l a y di .
T ar bi y ac h i   t a ` l i m - t ar bi y a vi y   v az i fa l ar   v a   b o l a l ar ni n g   i m kon i y a tig a   m o s
k e l a di g an   d i d a k t i k   o ` y i n   v a   o ` y in c h o q l a r n i   t a n l a y di ,   u l a r n i   o ` y inn i   o ` t k a z i s hnin g
tu r l i   us u l l a r i ,   qo id a l a ri   b i l a n   t a n i sh ti r a d i   v a   b u   q o i d a l a r n in g   b a j ar il i s h n i   k u z a t i b
bo r a d i .   T a r b i y ac h i   i l k   m a kt a b g a c h a   t a r bi y a   y os hi d a g i   b o l a l a r n i   bu y u m   v a
n a r s a l ar ni n g   m a z m u n i   v a   s i f a tl a r i ,   ul a r n i n g   f o y d a l a ni s h   s h a kl l a r i ,   u l a r n in g   h a j m i ,
ra n g i   v a   b os hq a   h a q i d a g i   t a a s s u r o t l ar n i   s h a l k l a n t i r i s h   u c h u n   x a d q   d i d a kti k
o ` y in c h o q l ar i d a n ,   t a n i s h   b u y u m l ar   t a s v i r l a n g an   qi r q i l g a n   r a s m l ar   v a   ku b ik l a r d a n
f o y d a l a n a di .   O ` y i n   v a   o ` y in c h oq l ar   b o l a l a r g a   e r k i n   v a   m ust a q i l   f o y d a l a n is h   u c hu n
b e r il a d i .
T ar bi y ac h i     u l a r n i    t u r l i     h ar a k at    v o s i t a l ari     v a     o ` y i n    q oid a l a r i     b i l an
t a ni s h t i ra d i .   Di d a k ti k   o ` y in l ar ni n g   h a r   b i r i   b o l a   u c h u n   m o t o r,   s e n s o r f i k r l a s h   k a b i
q a t o r   o ` y i n   v a z i f a l a r i n i   k e l t i r i b   c hi q ar a di .   I l k   m a kt a bg a c h a   t a r bi y a   y os h i d a g i
b o l a l a r n i   di d a k t i k   o ` y inl a r g a   o ` r g a t is h   o ` y inn i n g   o ` z id a   k e t a d i .   T ar bi y ac h i   o ` y i n
d a vo m id a   u n in g   q oi d a l ar in i   t us h u n t i r a d i .   T a k r o r   o ` y i n l a r d a   u   q o i d a l a r n i   h ar   b i r 31
31b o l a   t o m on i d a n   b a j a r i sh g a   e r i s h a di .   T a r b i y ac h i   o ` y i n   m a z m un i   v a   q o i d a l a r i n i n g
o ` z l a sh ti r i s h   d ara j a s i g a   q a ra b ,   b o l a l a r g a   m ust a q i l   t u r d a   o ` y n a s h g a   i m k o n   b e r a d i ,
o ` z i   b o ` l s a   o ` y i n n i   k u za t i b   b o ra d i .
O `r t a   v a   k a t t a   g u r u h   b o l a l ar i g a   a s o s l a n g a n   d i d a k t i k   o ` y inl a r   m a z m uni d a
ul a r ni n g  o c h a y ot g an  t a j r ib a s i   a t r o f d a g i  h a y o t  b i l a n   t a n i sh i sh g a   y a n g i  v a z i f a l a r n i  v a
a q l i y   fa o l i y a tn in g   r iv o j l a n is h i   h i s ob g a   o l i n a di .   O `r t a   v a   k a t t a   y oshd a g i   b o l a l a r n i
t a ni s h t i rar   e k a n ,   t a r bi y ac h i   u l a r g a   b i r   i k k i   k e r a kl i   q oi d a l ar ni n g   a h a m i y a ti n i   o c h i b
b er a di .   Q o l g a n   q o id a l ar   v a   a y r i m   o ` y i n   h ar a k a tl a r n i   o ` y i n   d a vo m id a   a n i q l a y di .
T a y y o r lo v   g u r u h l a r i d a g i   bo l a l a r n i n g   d i d a k t i k   o ` y in l ar i d a g i   n a t i j a g a   e r i s h i sh ,
o ` y n a s h ,   t o pq i r l i K ,   e p c h i l li k   v a c hi d a m lil i k   b e l g il i   b o ` l a   o l i s h   i m koni y a t i n i n g   b o r
bo ` l i s h i   q i z iq ti r a d i .   T a y y o r lo v   g u r u h l ar i d a   ko ` p c h il i k   b o l a l ar   s h a sh k a   v a   s h a x m at
o ` y in in i  o ` r g a n a di .
T a y y o r lo v   g u r uh i d a   b o l a l a r n i   o ` y i nn i n g   m a z m un i   v a   q o i d a l a r i   b i l a n   o ` y i
b os hl a n g u n c h a   t a n i sh ti r i l a d i .   B u n d a   t a r bi y ac h i   b o l a l ar   b i l an   b i r g a li k d a   q oi d a l ar n i
a n a li z   q i l a di ,   u l a r n i n g   a h a m i y a tin i   t us h un ti r a d i .   U   o ` y inl a r ni ,   q oi d a l ar ni n g   a y r i m
b o l a l ar   to m on i d a n   b a j ar i li s h i n i   ku z a t i b   b o rar   e k a n ,   t o r t i n c h o q   b o l a l a r g a   y o r d am
b er a di ,   z ar u r  b o ` l g a n d a  y u za g a   k e l g an   b a h sl a r d a  a ra l a s h a di .
Ma k t a bg a c h a   t a r b i y a   y osh i d a g i  b o l a l ar  o ` y i n   y o k i   o ` y in c h o q l a r n i n g   b ar c h a
i m koni y a t l ar in i   m us t a q i l   t ar z d a   f o y d a l a n a   ol m a y di .   O ` y in c ho q   b i l a n   o ` y n a l a d i g a n
o ` y in ni n g   b e l g i l i   v a r i a nt i   o ` z l a s ht i r i b   ol i n g u n c h a,   un g a   b o ` l g a n   q i z iq i s h   s o ` n a di .
T ar bi y ac h i   b u n d ay   sh a r o i t l ar d a   o ` y i n n i n g   y a ng i   v ar i a n t in i   k o ` r s a t i s h i   y ok i   k a t t a
y osh l i   b o l a l a r  b i l an   u n i   o ` y l ab   to p is h i   lo z i m . 32
32I - b o b  y u z a si d a n   x u l o s a
D id a k ti k    o ` y i n    d a v o m id a    bo l a l a r    o ` r t a g a    q o ` y ilg a n    m a s a l a n i     e c h i s hd a
s a b r l i   b o ` l is hg a,   q i z i q u v c h a n li kk a,   d iq q a t   b i l a n   t i ng l a b ,   b a l a n d   p a st l i g i g a,   r it m ig a,
t e m b r ig a,     d i n a m ik a s ig a    q ar a b     b i r- b i r i d a n     f a rq     q i l a     o l i sh g a     o ` r g a t i b     b o r i l a d i .
M u s i qi y   d id a k t i k   o ` y inl ar   o r q a l i   t o vu s hl ar n i   bi r - b i r i d a n   a j ra t i sh d a   r it m i k   u su l n i
a j ra t a   o l i s h ,   qo ` s h iql ar   v a   c h a l i n a d i g an   a s bo bl a r n i n g   o v o z i n a   t e m bi r i n i   a j ra t i s h ,
t ov u s h ni n g   d i n a m ik a s i n i   a j r a t a   o l is h   u c h u n   f o y d a l a n is h   k a b i   v az i f a l a r   a m a lg a
o sh i r i l a di .     Di d a k t i k     o ` y inl ar     f o y d a l a n il a d i g a n     m a t er i a l l a r ni n g     t a b i a t i g a    q ar a b ,
sh a r t l i   r a v i s h d a   bu y u m l ar   bil a n   o ` y n a l a di g a n   o ` y in l ar,   s t o l   us t i g a   q o ` y i b
o ` y n a l a d i g a n   o ` y inl ar   v a  o g `z a k i  o ` y i n l a r g a  b o ` l i n a d i .
X u l os a   o ’ r ni d a   t a ’ k i dl a s h   jo i z ki ,       m a kt a b g ac h a   y os h d a g i   bol a l a r d a   a x l oq i y
si f a t l a r n i     s h a kl l a n t i r i sh ,    s h a x s    m a ’ n a v i y   b a r k a m ol l i g i ni n g    a s o s in i     t a s h ki l     e ti b ,
b un d a    b o l a l a r n in g     y os h     v a    p s i xo l og i k     x u s u s i y a tl a r i n i     i n o b a t g a    o l g an     h o l d a ,
ul a r d a g i   a xl o q i y   si fa t l a r n i   o ’ z l a sh ti r i sh g a   b o ’ l g an   qi z i q is h ,   e h ti y o j n i   to ’ l a
q on di r i s h g a   y o r d am   b e r u v c h i ,     p e d a g o g i k   t e xn o lo gi y a l a r g a   a s o sl a n g a n   za m on a v i y
d i d a k ti k   i s h l a n m a l ar n i   t a y y o r l a s h   v a   ul ar n i   a m a lg a   o s h i r i s h ni n g   m ust a h k am
m e x a n i z m in i   is hl a b   c h i q is h   m u a m m onin g   a m a li y   ec hi m in i   t a’ m i n l a y di .
E st e t i k   t a r b i y a    bol a l ar n i   x ar   t o m onl a m a   b ar k a m o l   i n s o n  q i l i b   t ar b i y a l a s h nin g
m ux i m    qis m i     bo ` li b ,     a ql i y ,     a xl o qi y ,     j is m oni y     t ar b i y a     b i l an     c h a m b arc h as
b o g ` l a ng a n   x ol d a a m a l g a  o s h i r i l a d i .
B u g u n g i   k u n d a,   m a m l a k a ti m i z   ol i y   t a' li m   ti z i m id a   p e d a g o g   k a d r l a r n i
t a y y o r l a s h   ti z i m in i   za m o n   t a l a b l a r i   d a r a j a s i d a   q a y t a   t a s hki l   e ti s h   m a qs a d i d a
t a' l i m ni n g   x a lq a ro   a n d o z a l a r i d an   s a m ar a l i   f o y d a l a n i s h   d o l z a rb   a h a m i y at   k a s b
e t m oqd a.
Ma k t a bg a c h a   y o s h d a g i   b o l a   s h a x s i nin g   r i v o jl a n i sh i d a   t a y a n ch   v a z i f a n i
t a r bi y ac h i n i n g   qo ' y i lg an   t a l a b l a r g a  q a n c h a l i k   m uvo f i q   e k a n l ig i   b e l gi l a b  b e r a d i .
Ma k t a bg a c h a   t a ' l i m   m u a ss a s a s i   t a r b i y ac hi s i   e n g   a v v a lo ,   b ol a n in g   k e l a j a g i ,
t a qd i ri     u c h u n     y u k s ak     m a s ' u li y a t n i     t o ' l a     a n g l ab     y e t i s h i     zar u r.     F a q a t gi n a 33
33m a kt a bg a c h a   y o s hd a g i   bo l a   r i vo jin i n g   m u h i m   q a d r i y at   e k a nli g i   n i   t u s h un i sh g i n a
e m a s ,   b a l k i   b o l a   r iv o j l a n is h i   q o nu ni y a tl a r i g a   do i r   b i li m l ar n i   h am   e g a l l a sh i   ju d a
m uh i m di r.    An a    s hu n d ay    q o n u ni y a t l ar d a n    bi r i    b ol a n i n g    j i s m oni y    v a    p s i x i k
r i v o ji n in g   un i  o 'r a b   tu r g a n   a t r o f- m u h i t   b i l a n   b og ' l i q l ig i d i r.
Ma k t a bg a c h a   t a' l i m   m u a ss a s a s i   t a r b i y a c h is i ni n g   bo l a l ar n i   m uv afa q qi y a tl i
t a r bi y a l a s h   u c h u n   z ar u r   p e d a g o gi k   s h a r t - s h a r o i t l ar   y ara t i s h   f un k s i y a s i   b ol a n i
fa o l l i k k a   u n d a sh ,   u n i   r i v o j l a n t i r u v c h i   t a vs i f d a g i   f a o l i y a tg a   j a l b   e t i s hn i   t a l a b   e t a d i .
B o l a ni n g   j is m oni y   v a   p s ix o lo g i k   s a lo m a t l i g i n i   m u s t a h k a m l a s h   h a q i d a   g 'a m xo 'r li k
q i l is h   m a kt a b g a c h a   y oshd a g i   t ar b i y a n i   o q i l o n a   t a s h k i l   e ti s hn i n g   g a r o v i   b o ' l ib ,
m az ku r   y o s h   d a v ri   r i vo j i   b o l a ni n g   ij ti m oi y   hol a ti ,   k a y f i y a ti ,   e m ot s i o n a l
ko ' r i n is hl a r i g a   b e v o s it a   bo g ' li q d i r.   Z a m on a vi y   t a r bi y ac h i   p si x ol o g i k - p e d a g o gi k ,
s o t si o lo g i k   t a d q i q otl ar g a   t a y a ng a n   h o l d a   b o l a   s h a xs i   r i vo jl a n is h i   u c hu n   u ni n g
t a' s i r i n i   h ech   n a r s a,  h a t t o   y uq o ri   t o i f a l i   t a ' l i m  m u a ss a s a s i  h am   b o s a  o l m a y dig a n   o i l a
e k a n li g i n i   a n gl a b   y e t a di .   M u s t a q i l   t a ' l i m nin g   m a qs a d i   - t ar b i y ac h i   s h a x si n i
b os qi c h m a- b o s q i c h   r i vo jl a nt i r is h ,   k a s b i y  m a h o ra ti n i   o sh i r i b   bo r i s hd i r. 34
34II - b o b.   B o l al a r n i   a q l i y   j i h a t d a n   t a r b i y al as h d a   d i d a k t i k   o ’ y i n l a r d a n
f o y d a l a n i s h n i ng   m o h i y a t i
2 . 1 .   B o l a l a r n i   a q l i y   r i v o j l a nt i r i s h d a   d i d a k t i k   o ` y i n l a r d a n   f oy d a la n i s h  y o ’ l l a r i
O ` y i n  –   b o l a li k   d a v r d a   p a y d o   b o ` l i b   u n in g   b ut u n   h a y ot i   d a v o m id a   b i r g a
bo ` l a d ig a n   a s o s i y   fa o l i y a t .       O ` y i n   m a s a l a si g a   k o ` p c h i li k   t a d q iq ot c h i   p e d a gog ,
p si x o l o g ,   f i l os o f,   sot s i o lo g l ar   a l o h i d a   e ` ti bo r g a   e g a   b o ` l m o qd a.   O ` y in -   in s on i y at
j a m i y a ti ni n g   a j r a l m a s   q is m i .   O li m l ar   o ` y inn i   b io l og i k   s a b a bl a r g a   a so sl a n g a n
fa o li y at  d e g a n   q ar a s h n i   i l g a r i   s u r a d i .
K o ` p c h i l i k    ho z i r g i   za m o n     o li m l ari     o ` y in n i     j a m i y a tni n g     r iv o j l a n is h i n in g
b e lg i l i   bo s q i c h l ar i d a   sh a k l l a n a d i g an   f a o li y a t ni n g   a l o hi d a  t u r i  d e b   t u sh u n t i r a di .
X X    -    a s r n i n g   b os h i d a    t a dq i q o t c hi l ar   o ` y i n    bi r i n c h i m i    y ok i    m e hn a t    b i r in c h i m i
d e g an   m a s a l a n i   q o ` y g a n .   O ` y i n   m e hn a t d a n   a v v al   p a y d o   b o ` l g an   d e g a n   f i k r l a r
a y til g a n .   O ` y i n –   b u   m e hn a t n i n g   b ol a s i   d e g a n   n e m i s   p si x o l og i   V.V un t n in g   f ik r i n i
k e y in r o q     f il o s o f     G . V. P l e x a n o v     o `z in i n g     « Ma n z i l s i z    x a t l ar»     d e g a n     m e hn a t id a
d a vo m   e tti r a d i .   U n i n g   f ik r i c h a   o ` y i n   k o `p   a s r l i k   t a r ix g a   e g a   bo ` l i b ,   u   i b t i do i y
j a m o a   tu z u m id a       p a y d o   b o ` l d i   d e b   h i s o b l a y di .   O ` y in n i n g   i j ti m oi y   a h a m i y a t i
m a j d a ni y   bo y l ik l a r n i   a v l od d a n   a v lo d g a    y e tk az i s h   vo s i t a s i   bo ` l i b   x i z m at   e t i s h d a.
K a tt a l ar    b o l a l a r n in g   m e hn a t   h a ra k a t l a r i n i   c h in i qt i r is h   u c h u n  o ` y in c h oq l ar  i s h l a g a n
( y o y ,   ar q o n   v a   b . ).   B o l a   o ` y i n   v a q t i d a   k er a k l i   za r u r   o d at   v a   q o bi li y a tl a r in i
o ` z l a sh ti r g a n .
T e x ni k a ni n g     r iv o j l a n i s hi ,    m u ra kk a b     m e h n at     q u r o ll a r i n in g     t a ko m il a s h i sh i
b i l a n   o ` y in c ho q   a v to m a tl ar   p a y d o   b o ` ld i .   B o sh q a c h a   a y t g a n d a   o ` y in c h o q   m e hn a t
qu r o l l ar i n in g   o b r a z i n i   b e r g a n .
I n so ni y a t ni n g   i jt i m oi y   t a r i x i y   r i v o j l a n is h i   d a v o m id a   o ` y i n   b o l a   s h a x sin i
sh a k l l a n ti r i s h d a  k a t t a a h a m i y a tg a   e g a  b o ` l g a n .   Un i n g   y o r d a m id a   b o l a  o ’ rab   t u r g a n
m uhi t   b il a n   m u o m a l a g a   k i r i s h a d i ,   k o `p   a s r l ar   d a vo m id a   i n so ni y at   j a m i y a t i
sh a k l l a n ti r g a n   a m a li y   v a a ql i y   fa oli y at   u s ul l a r i n i ,   a xl o q i y   no r m a l ar i n i   o ` z l a sh ti r a d i . 35
35S h un d ay   qi li b  o ` y i n   n azar i y a s i   i n s o n i y at   j a m i y a tni n g   m a z m uni ,   i j ti m oi y   t a b i a t i ,
u ni n g   t a r i x i y   k e l i b   c h i q i sh i  h a q id a g i   m a` lu m otl ar g a  a s o s l a n a di .
O` y i n   i j t i m o i y   x a r a k ter g e   e g a .   B o l a l a r n in g   o ` y i n l a r i   k a t t a l ar   du n y os i   b i l a n
c h a m b arc h a s   b o g ` l iq .   K.D.U shi n s k i y   o `z i n in g   «O d am   t ar bi y a   p r e d m e t i   s i fa ti d a»
d e g an   m e hn a t i d a   o ` y i n   o ’ rab   t u r g an   a t r o f   i jt i m oi y   m uhit n i   i f o d a l a y d i   d e b
t us h u n t i r a d i .
H a y oti n i n g   d a s tl a b k i  y ill ar i d a   bo l a n in g   p r e d m e tl ar g a  d e g a n   q i z i q u v c h a n li g i   o r t a d i .
B o l a   o ` y in c h o q   p l it a d a   o v q a t   pi s h i r is hi ,   qo ` g ` i r c h oq n i   c h o ` m ilti r is h i   m u m kin .
A.A. L y ubl i n s k a y a   o ` y inn i   b o l a   u c hu n   «y ar i m   o ` y in - y ar i m   m e h n a t »   d e b   a t a g a n .
R o ll i   o ` y i n l ar   b o l a l a r d a   4 -5   y o s h l ar i d a   k u z a t i l is h i   b i l a n   b i r g a   od a m l ar   o r a s i d a g i
m u o m a l a n i   i f o d a l a y di .   B o l a   k a t t a l ar   b i l an   m u o m a l a n i   o ` z l a sh t i r i b   o ` y i n   u su ll a r in i
u m u m l a sh t i r a d i .   O ` y i n   b o l a   u c hu n   i j o dk o r li k   a s os i ,   u n i   r ivoj l a n ti r u v c h i   b o ` li b
xi z m at   e t a d i .
H o z i r g i   p e d a g og i k   n azar i y a d a   o ` y i n   m a k t a b g a c h a   t a r bi y a   y osh i d a g i   b o l a l a r n in g
a s os i y   fa oli y at   t u r i  d e b  q a ra l a d i .
O ` y ind a   m a kt a b g a c h a   t a r bi y a   y os h id a g i   b o l a l a r n in g   a s o si y   t a l a b l a r i   i f o d a l a n a di .
B o l a   m ust a q i l   b o ` l i sh g a  h ar a k a t   e t a di ,  k a t t a l ar  h a y o t i d a   f a o l   q a t n a sh i sh g a  ti r i sh a d i .
B o l a ni n g   r i v o j l a n i s h i   b i l an   b i r g a   u n i n g   du n y os i   k e n g a y a di ,  k a t t a l a r n in g   f a o l i y a ti d a
q a t n a s h i s h g a     o ` x sh a g a n   i c h k i   t a l a b i   k e l i b   c h iq a d i .   O ` y ind a   bo l a   k a t t a l a r g a   t a q li d
q i l i b   h a ra k at   e t a d i .   O ` y n ab   b o l a   m ust a q i l   h ar a k at   e t i b ,   o `z   i s t a k l ar i ni ,
t us h u n c h a l ar in i ,   h isl ar i n i   e r k i n   a y t a d i .
B i z   b ol a l a r g a   k o ` p   o `r g a t a   b e r a m i z   :   s e ki n   y u r,   qu l ab   k e t a s a n ,   q o ` li n gn i   y uv ,   h ar
n a r s a n i   o ` y l ab   t o p a   b er m a   d eb   h a m ish a   ko y i y m i z.   Bu   n o t o ` g ` r i .   O ` y ind a   b o l a
h a m m a   n ar s a n i   i sh l a s h i   m u m ki n   :   k e m a d a   su z a d i ,   s a m od a   u c h a di ,   o ` qu v c hi l a r n i
m a kt a bd a   o ` q i t a d i   v a   b os hq a l ar.  O ` y i n d a  b ol a   o `z   k u c h l a r i n i   s in ab   k o ` r a d i .
B ol a  o ` s i b  v a   r iv o j l a n i b   b o r u v c h i   m a v j u d ot .   H ar a k a t   –u n in g   o ` s i s h i  v a   r iv o j l a n ish i
u c h u n   s h a r o i t   y ara t i b   b er a di .  H ar a k a t   b ar c h a  o ` y i n   t u r l a r id a a m a lg a  os hi r i l a d i . 36
36O ` y i n   b o l a n in g   p s ixi k   j ara y on l ar in i   sh u ni n g   i c h i d a   h a y o l i n i   s h a k l l a n ti r i sh g a   a s o s
y ara t a di .   B o l a  o `z   h a y olig a   i sh o n a d i .
O ` y inn i n g   p e d a g og i k   n aza r i y a s i d a  un i n g  t a r bi y a  v os it a s i   s i f a t i d a   o `r g a ni s h g a   k a t t a
d iq q at   b e r i l a d i .   B o l a   q a nd ay   d a  b i r  r o l n i   b a j ar i b   b o s h q a ( sh i f ok o r,   s a n ’ a t ko r, 
h a y d o v c h i )   sh a x s ni n g   x u s us i y a tl a r i n i ,   k a s b i n i   o ` z l a sh ti r a d i .
O ` y ind a   b o l a n in g   i j o d k o r l i k   q o b i l i y a tl a r i   r i v o j l a n a d i ,   b i r   n a r s a l a r n i   o ` y l ab   to p a d i ,
zar u r   o ` y in c h oq l a r ni ,   k os t y u m   e l e m e ntl a r ig a  q o ` s hi m c h a  y a s a s h i   m u m kin .
S h u   b il a n   b i r g a   o ` y i n   m a kt a b g a c h a   t a r b i y a   y osh i d a g i   b o l a l a r n in g   h a y o t i n i   t a sh k i l
q i l is h   s h a k l i   t u r i d a   t an   ol in a d i .   B o l a l ar   i j ti m oi y   xu l q - a t v o r   o d a t l ar in i   o ` z l a s h t i r i b
bo r a d i .  Al b a t t a   b u   k a t t a l ar ni n g   y o r d a m id a   a m a lg a   o s h i r i l a di .
O ` y inl ar   m a z m uni ,   t a sh k i l l a sh ti r i s h   t u r l a r i ,   o ` y i n   m a t er i a ll a r i g a   q ar a b   t u r l ar g a
a j ra t i l a di .   F . F r e b e l `   o ` y inn i   a q li y ,   s e ns o r,   m oto r   t u r l a r i g a   b o ` l a di .   N e m i s   p s ix o log i
K.G r o s  o ` y i nn i  h a r a k a t l i ,   a q l i y ,   s e n s o r r ivoj l a n ti r u v c h i   d e g an   t u r l a r g a  b o ` l a di .
P . F .L e sg a f t   o ` y in n i :
1 .   B o l a l a r n i n g   o ` z l a r i   o ` y l ab   t o p g a n   o ` y in l ar
2 .    K a t t a l ar    o ` y l ab    t o p g a n    o ` y inl a r g a    bo ` l a di ,    y a` n i    b i r i n c hi s i    i jo di y    o ` y in l ar,
i k k i n c h i s i   qo id a l i  o ` y i n l ar   d e b   b o ` li s h   t a n  o l i nd i .
I j o d i y    o ` y inl a r d a    h e ch    q a n d ay    q o id a    y o ` q .    B u    q o i d a l a r n i    b o l a l a r n in g    o ` z l a r i
b e lg i l a y di .
Q o i d a l i    o ` y in l a r d a    ( h ar a k a t l i ,    d i d a k ti k )    b o l a l ar    i jod ko r l i k    p a y d o    e t ib ,    y a n g i
v a r i a nt l ar   o ` y l ab   to p a di ,   bi r   n e c h a   o ` y in n i   bi r i k t i r i b   y a n g i  o ` y i n   y ara t a di .
I j o d i y   o ` y inl a r d a   bo l a   o `z   t a s h a b bu s i   b i l a n ,   o ` y l ab   to p i b   m ust a q i l l i kn i   b i ld i r a di .   B u
o ` y i n   t u r ig a   :
1 .   Re j i ss i y o r l i k
2 .   S y u j e tli - r o l l i 37
373 .T ea t r l a s h g a n
4 .  Q u r il i s h   m a t er i a l l a ri   b i l an   o ` y n a y dig a n   o ` y in l ar  k i r a di .
Q o i d a l i    o ` y inl a r g a   d id a k t i k    v a    h ar a k a t l ar   o ` y inl ar   ki r a d i .    Bu   o ` y i n    tu r i    bo l a n i
o ` z ig a  t o r t i b  u n d a  o ` y i n  h ar a k a tl a r i n i  b a j a r i s h  i s t a g i   t u r a d i ,   u   q a n d a y di r   b i r   n a t i j a g a
er i sh a d i ,     y ut a d i   v a   b o sh q a l ar.   Bu   n a r s a   b ol a n i n g   x ul q - a t v o r i n i   i r o d a l i   q i l a d i .   B ol a
o `z   h ar a k a tl a r i n i   b osh q a l ar ni n g   h ar a k a t l ari   b i l a n  t a q q o s l a sh n i   o ` r g a n a d i .
S h un d ay   qi li b ,   q o i d a l i   o ` y in l ar   m a kt a b g a c h a   t a r bi y a   y osh i d a g i   b o l a l a r g a   t a ` li m -
t a r bi y a  b e r i s h ni n g   a s o s i y   vo s i t a s i . 38
382 . 2 .   B o l a l a r n i   a q l i y   r i v o j l a nt i r i s h d a   d i d a k t i k   o ` y i n l a r d a n  f o y d al a n i s h  t a j r i b as i
Ma kt a b g ac h a    t a ’ li m    m u a s s a s a s i      t a r b i y ac h i l a r i      o ` z       so h a s i    b o ` y i c h a
y a ngi li k   v a     o ` z g a r i s hl a r n i     o `r g a n i s h ,   b i l i m l ar i n i      c h u q u r l a s h t i r i s h     m a qs a did a
m a l a k a    o sh i r is h a d i . Ma` l u m ki ,    m a l a k a   o s h i r i s h   k u r s l ar i d a    o ` t il a d i g an    d a r s l ar d a
o ` qi t u v c h i   t a ` li m - t a r bi y a n in g   i n so n p ar v a r   v a       d e m ok r a t i k   x ara k t e r d a       b o ` l is h
t a m o y ill a r i g a         t a y a n a di .   C hu n k i   m az ku r         t a m o y i l   “ T a` l i m         to ` g ` r i s i d a” g i
Q o n u nn i n g     3 - m odd a si d a     t a` l i m     s o h a si d a g i     d a vl a t     s i y os a ti n i n g     a s o s i y
t a m o y ill a r i d a n    b i ri     si f a t i d a    k o `r s a t i l g a n . S h u    b o i s ,   ti n gl ov c h i    d a r s    j ara y o jn id a
h a d i k s i ra m a s l i g i ,   q o ` q m a sl i gi ,   r a n j i m a sl ig i ,   i zza     bo ` l m a sl ig i ,   m ust a q i l      f i k r l a s h i
u c h u n     o ` q i t u v c h i     to m oni d an     s h a r o i t     y ara t i l a d i . B u n in g     u c h u n   ol d i n d an   p u x t a
t a y y o r g a r l i k   k o ` r i l a di .
D ar sd a   i n t e r fa o l   m e to d l a r n in g   e n g   m a qb u l   t u r l a r i n i   t a n l a s h ,   t ar q a t m a
m a t er i a l l ar     t a y y o r l a sh ,     r i vo y a t l ar     k e lt i r is h     k a t t a     m e hn a t n i     t a l a b     q i l a di .
Ma k t a bg a c h a     y os hd a g i    b ol a l a r n i     m a kt a b     t a ` l i m ig a     t a y y o r l a s h d a     m a kt a b g a c h a
t a ’ li m   m u a ss a s a s i   t ar bi y ac h il a r i n in g     k a sb i y     m a ho r a t i g a     e g a    bo ` l i s h i    b ug u ng i
k un n in g    d o l z a rb    m a s a l a si di r.  C h un k i    2 0 1 4 - y i l    “ S og ` lo m    bol a    y il i ”  d e b    e` lo n
q i l in ib ,   d a vl a t   d a s tu r id a :
- “ Ma kt a b g a c h a   t a ` li m nin g   s i f a t   v a   s a m ara d o r l i g in i   o s h i r i sh ”;
- “ T a` li m - t ar bi y a   i s h l ari   s a m ara d o r li g i n i   o sh i r i s h ”;
- “ Ma kt a b g a c h a   t a ` li m   y o ` n a l is h i d a   m a l a k a   os hi r i s h   ti z i m id a g i   o ` q u v -re j a   v a
d a st u r l ar n i     x a l q a r o     t a l a b l ar     a s o s i d a     t a ko m il l a s h t i r i s h ”   k a b i     m uhi m    t a l a b l ar
qo ` y i l g a n .
U s h b u       t a l a b l ar n i   m a l a k a   o s h i r i s h   k u r s i d a       o ` ti l a di g a n       m a v z ul ar   m a z m uni g a
s in g d i r is h       m a qs a dg a       m uv o f i q . d a r s l ar       j ara y oni d a   t i ng l o v c h i       y a n gi l i k l ar g a
i n t il u v c h a n ,  i j o d i y    y o n d a s hu v c h a n ,  o ` z g a r i sh l a r n i    t ez    q a bu l    q i l a d i g a n    b o ` l is h i g a
er i s h i s h   m a qs a d i  a m a l g a   o s h i r il a d i . 39
39“ Ma kt a b g a c h a      y oshd a g i   bo l a l ar ni n g      m a t e m a ti k      t a s a v v u r l a r n i       s h a k l l a n t i r i s h
m e to di k a s i ”   m a v z u si d a g i      d a r s d a      t ar b i y ac h il a r   “ B ol a jo n ”   d a s t u r id a      h a r      q a y s i
gu r u h d a       b e r i l g a n       t a ` li m - t ar b i y a       v a z i f a l a r n i       t a h l i l       q i l i sh i ,   m a t e m a ti k a
m a sh g ` u l ot id a     i nt e rf a o l     u su l l ar n i      q o ` l l a y     bi l i sh i      b o ` y i c h a     b i l i m ,   ko ` ni k m a ,
m a l a k a l a r n i     e g a l l a s hl a ri      l o z i m .   D ars      b os h i d a   “ Z a n j i r”   u s u l i d a   t in g l o v c hi l a r g a
“ m a kt a b g a c h a   y os h   d a v r i d a   b ol a l a r g a   o `r g a t i l a d i g a n   t u s hun c h a l a r d a n   b i t t a s in i
a y tis h ”   to p s h i r i g ` i   b er i l i b ,   ul ar      n a vb b a t i      b i l an      a y ti s h a di .   S o ` n g ra      t a r bi y ac h i
“ B ol a jo n ”   d a s t u r i d a   b e r i l g a n     t a ` li m - t ar bi y a   v az i f a l a r i ni n g     bo l a     y o sh ig a    q ar a b
m u ra kk a b l a s h u vi ,      m a sh g ` u l ot l a r d a       “ A q l i y       hu j u m ”,       “ K i c h i k       g u r uh l a r d a
i s h l a s h ”,    “ K l a st er”,   “ IM YN ”    (I xti r o c h i li k      m a s a l a l a r i n i      y ec h is h      n a z ar i y a s i ),
“ R o ` l l i     o ` y in ”,   “ M u a m m ol i     v a z i y at     y ara ti s h ”   u su ll a r i n i     q o ` l l a s h     b o ` y i c h a
t us h u n c h a          b er i b ,     n a m un a l a r          k o ` r s a t a di .     M a s a l a n ,     “ K v a d r a t     b i l a n     d o i ra n i
far q l a s h g a         o ` r g a t i sh ”   m a v z u s i d a g i         m a s h g ` ul o t d a         t a r bi y ac h i   IM YNd a n
f o y d a l a n is h   u c h u n   gu r u h   b ol a l a r i n i   d a st r o ` m o l   v a   s o at   r a s m i   t a sv i r l a ng a n
k a r to c h k a l a r n i   t a n l a s hl a r i g a   q ar a b   i k k i g a  a j ra t a d i .
Ma v z u :   “ Ma kt a b g a c h a         y o s h d a g i   b o l a l ar ni n g         m a t e m a ti k         t a s a v v u r l a r n i
sh a k l l a n ti r i s h   m e to di k a s i ”   4
TO PS H IRI Q :   “ Se h r g ar”  o ` y i n i .
A g ar    s i z   s e h r g ar    bo ` l i b    q o l s a n g i z,  d o i ra    v a    k v a d r a t l a r n i    ni m a l a r g a    a y l a n t i r g a n
bo ` l a r d i ng i z ?
- “ D a st r o ` m ol c h a”   g u r u h i   p l a k a t g a  c h i z ilg an   k v a d r a t   s h a kl l a r i n i ;
-”S o a t ”  gu r u h i    pl a k a tg a    c h i z il g a n h    do i ra    sh a k l l a r i n i    q o ` s h i m c h a    c hi z i s h    o r q a l i
i k k i n c h i    b h i r    n a r s a g a    a y l a n t i r a d i .  H ar    bi r    bol a g a    b i t t a d a n    s h a k l    t o ` g ` r i    k e l i sh i
k er a k .    ” D a s t r o ` m ol c h a”    gu r u h i d a n    b i t t a      bo l a      b i r i n c h i      k v a d r a t n i      u y c h a g a
a y l a n t i r s a,   ” S o a t ”   gu r u hi d a n   b it t a s i     d oi r a n i     t o ` p g a     a y l a n t i r ib ,   o ` y in n i   d a v o m
4  
“ M a k ta b g a c h a   ta ’ l i m ” j u r n ali   № 6 ,   201 4 ,   7 - b et 40
40e t t i r a d il a r.  Us h b u    o ` y inn i    o ` y n a y otg a n    b ol a l ar    f a o li y a t i    tu s hi r i l g a n    v i d eo    t a s v i r
m onit o r d a   k o `r s a t il a di .
M A S HG ` ULO T D A                   M UA M M OL I   VAZ I Y A T   YA R AT IS HG A
MIS OL.T ar bi y ac h i    b ol a l a r g a  o ` z i c h a    e r t a k   t o ` q i b   a y t i b   b e ra d i .  K u n l a r d a n   b i r    ku n
t u l k i ,   a y iq ,  b o ` r i   m uso b a q a   o ` y n a b di .   M u s o b a q a   s h a r t i :   m a s hi n a d a    o `r m ong a   k i m
bi r i n c h i   y e ti b       b o r is h .   3t a   m a sh i n a   b o r       e k a n .   B i r i n c h i   m a sh i n a n in g   g ` i l d i ra g i
k v a d r a t ,  i kk i n c h i si n i k i    do i ra,  u c h i n c h is i n i k i    e s a    u c hb u r c h a k    k o `r in i sh id a    e k a n .
T u l k i   d o i ra   g ` i l d i r a g i d a,   a y i q       k v a d ra t ,   b o ` r i   u c h b u r c h a k             ko ` r i n is h i d a g i
m a sh i n a l a r d a  y o ` l g a   o t l a n is h i b d i .
Q a y s i   b i ri   b i r i n c h i      bo ` l i b   o `r m ong a   y e t i b   b o ra di ?   B ol a l ar   o ` y l a b ,   f i k r l ab   j a vo b
t o p is h a di .
”B o l a jo n ”   d a s t u r i n ji n g   m a qs a di ,   v a z i fa si ,   t a m o y ill a r i   v a       u n j i   a m a li y otg a   t a t b i q
q i l is h ”   m a v z u s i d a g i       d a r s d a      d a s tu r n i n g   m a qs a di ,   v a z i f a si ,   t a m o y ill ari   y o z il g a n
sl a y d     n a m o y is h   e t i l a d i   v a     m ohi y a t i     t u s hu n t i r i l a d i .   S o ` n g ra     t in g lo v c h i l ar     2t a
gu r u h g a    a j r a t i l a di .   B i r i n c h i    g u r u h    i c hk i ,   i k k i n c h i    gu r u h    t a sh q i   d oi r a    h os i l    q i li b 41
41tu r i sh a d i .   O ` qi t u v c h i n in g    t op s h i r i g ` i g a    k o `ra,  t a s hq i    d oi r a d a g il a r    s o at    st r e l k a s i ,
i c hk i      do i r a d a gi l ar    e s a        s o a t      s t r e lk a s i g a     t e sk a ri     k o ` r i n i sh d a      m us i q a g a
h a m oh a n g      h ar a k a t      qi li s h a d i .   M u s i q a      to ` x t a g a c h ,      h ar a k a tl a n a y o t g a n      b o l a l ar
h ar a k a tl a n i sh d a n   t o ` xt a b ,   i k k i   do i r a d a gil ar   bi r - b i r i g a   q ar a b   j u ft   bo ` l i b   t u r a d i l ar.
O l d i n    i c hk i     d o i ra d a g i l ar,  k e y i n    t a sh q i     d o i r a d a g i l ar      ” B ol a j o n ”  d a st u r in i n g   9   t a
t a m o y il i n i  o ` z    j u f t ig a    a y ti b    b e ra d i .   S o ` ng r a   t i n g lo v c h i l ar    4  t a   gu r u h g a    a j r a t i l a d i .
G u r u h l ar g a  q u y id a g i   t o p sh i r iq l ar   b e r i l a d i :
- j is m oni y    t a r bi y a   m a s h g ` u lo t i    b o ` y i c h a  ” B o l a jo n ”  d a st u r i d a n   f o y d a l a n g an   h o l d a 5
t a  m a v zu  t a n l a sh ;
- n ut q   o ` s t i r i s h   m a sh g ` u lo t i   u c h u n   5   t a  m a v z u ;
- m a t e m a tik a  m a shg ` u l o t i   u c h u n   5  t a  m a v z u ;
- t a bi a t   bi l a j n   t a ni s h t i r i s h   m a shg ` u lo t i   u c h u n   5   t a  m a v zu  t a n l a n a di .
V a q t       t u g a g ac h ,   gu r u h l ar   t a qd i m ot i   o ` t k az i l a d i .   J a v o b l ar   t a hl i l   qi l i n a di .   X a to l a r
to ` g ` r i l a ni b ,     x u l o s a      q i l i n a d i .   H ar   b i r   d a rs   o x i r i d a   o ` ti lg a n     m a v z u g a     t e g i us h l i
bo ` l g a n   t e s t   s a vo ll a ri    y ec hil a d i .   D ars    j a ra y on i d a   c h ar c h o qn i    y o z uv c h i   o ` y i n l ar
o ` y n a s h   m u m kin .   Ma s a l a n ,   ” B o ` r o n ”,   ”B o s h q a r u v c hi n i   t o p ”,   ” V e n e g r e d ”,   ” Q ar s a k
c h a l ”,    ” Qu v no q    s h a r c h a l ar”    v a    sh u    k a b i l ar.    O ` q i tu v c h i    d ars  j ara y oni d a   a x bo r o t
t e xn o lo gi y a s i d a n   v a   i n t er f a o l   u s u l l a r d a n   o `r in l i   f o y d a l a ns a g i n a   t i n g lo v c h i l ar
fa o l l i gi n i   t a` m inl ay   ol a d i .
D id a k ti k   o ’ y inl ar   t a ’ li m i y   o ’ y i n   s i p a t i d a   b o l a l a r n i n g   y o s h   x u su si y a tl a r i g a   m o s
k e l a di g an   o ’ y inl a r   s i r a s i g a   k i r a di .   D i d a k t i k   o ’ y inl a r n i n g   m u h i m   b e l g i s iu n d a g i
qo y d a l ar ni n g   m a v j u d l i g id i r.
O ’ y ind a   o ’ y i n   n i y a ti ,   o ’ y i n   q o y d a l a r i ,   o ’ y i n   h ar a k a t l a r i   o ’ r t a si d a   u z v i y   a l o q a
m a v j ud .   O ’ y i n     n i y a t i   o ’ y i n   h a r a k a t l a r i ni n g   t a b i y a ti n i   b e l g i l a y di .   O ’ y i n   qo y d a s i
e s a,   o ’ y i n   h ar a k a t l a r i n i   v a z i f a s i n i   h al   e t i s h g a   v a   o ’ y ind a g i   h ara k a t l a r n i   a m a lg a
o sh i r i s h g a  y o r d am   b e ra d i . 42
42D id a k ti k   o ’ y inl ar     o r q a l i   bo l a l a r g a   y a ng i   b i li m l ar,   t us h u n c h a l a r   b e r i b   bo r i l a d i .   B u
o ’ y in l ar d a   b o l a l a r n i n g   h ar   to m o n l a m a   r i vo j l a n i s h i ,   b il i m   j ara y oni ,   s e n s o r
m a d a n i y a ti ,   n u t q   f a ol i y a ti ,   a ql i y   qo b i l i y a t i   t a ko m ill a s h a di .   O ’ y i n   q o y d a s i g a   r i o y a
q i l is h ,  u n g a a m al  qi li s h   o ’ y i n   m a z m uni n i   b o y it a d i .
D id a k ti k   o ’ y inl a r d a   t a b i i y  n ar s a  v a  bu y u m l a r d an   k e n g   f o y d a l a n il a d i .   B o l a n in g   ku n
t a r t i b i d a   d i d a k ti k   o ’ y i n       u c h u n   v a q t   v a   j o y   a j ra ti l i sh i   k e ra k .   B u n d ay   o ’ y inl ar
m a shg ’ u l o t   j ara y on id a   v a   o ’ y ind a n   t a s h q ari   v a q t l ar d a   «X a lt a c h a d a   n i m a   bo r ?   »
o ` y in in i n g   m a qs a d i   o ` y in c h o q l a r n i n g   no m l ari   b i l a n   t a n i s h t i r i s h   v a   o ` y in c h oq l ar
h a q i d a g i   b i li m l ar in i   m ust a h k a m l a s h   t ov u s hl a r i n i   c h i ni q t i r i s h .
« Bu   ni m a ? »   o ` y in i d a   bo l a l ar   q o ` g ` i r c h o q q a   h ar   x i l   n ar s a l a r   v a   ul a r n i
i s h l a t i sh i   h a q i d a   s o ` z l ab   b er a di .   B un d ay   o ` y i n   g u r u h d a,   b og ` c h a   m a y don c h a si d a,
u x l a s h   x o n a s id a   o ` tk a z i li s h i   m u m kin .  D id a k t i k   o ` y i n l a r d a  t a r b i y ac h i   b o l a l a r n i   f a q a t
n a r s a l ar ni n g   n o m i   v a   ul a r   n i m a g a   k er a k lig i   b i l an   t a n i s ht i r i b   qo ` y m a sd a n ,  b a lk i   sh u
n a r s a l ar ni n g   s h a k li ,   ra n g l i ,   k a t t a   k i c h i k li g i   b i l a n   t a n i s h t i r a d i .   H ar   bi r   b u y u m   v a
o ` y in c h o q   o ` z i ni n g   a n i q   t a s hq i   ko ` r i n is h i g a   e g a   b o ` l is h i   k era k .   O ` y i n d a   e s a
qo ` y i l g a n    m a qs ad    n ar s a n in g    a s o s i y   b e l g i s i n i    a j ra t a    b il i s h g a    sh a r o i t    t u g ` di r ish i
lo z i m .
S h a k l     h a qi d a g i     tu s hu n c h a l a r n i     «X a l t ac h a d a     n i m a     bo r ? » ,     «N i m a
o ` z g ar a di ? » ,  «O ` y in c h oq l ar   d o ` k o n i » ,  «Q o ` g ` i r c h oq n i  ki y i n d i r a m i z » ,   « Bu   ni m a ? »
v a    b o sh q a    o ` y inl ar    o r q a l i    a ni ql a s h    v a    m ust a h k a m l a s h    m u m kin .    Q o ` g ` i r c h o q -
b o l a l a r n in g   e n g   s e vi m l i   o ` y in c h o q l a r id an   b i r i .   Q o ` g ` i r c ho q   b i l an   qu y id a g i
o ` y in l ar n i   o ` tk a z i s h   m u m ki n   :   «Q o ` g ` i r c h oq n i   k i y in d i ra m i z » ,   «Q o ` g ` i r c h o q n i
s a y r g a     c h i q ara m i z » ,     «Q o ` g ` i r c h oq n i     m e h m o n     q i l a m i z » ,     «Q o ` g ` i r c h oq l a r
b a y r a m i » ,   «Q o ` g ` i r c h o q n in g   t ug ` i lg a n   k u ni » ,   «Q o ` g ` i r c h oq n i   ux l a t a m i z » .
T ar bi y ac h i   bo l a l ar nin g   n ar s a l ar,  u l a r n in g   n o m l ar i ,   b e l g i ,   s i f a t l a r i ,   ni m a   is h l a t il i s h i
b i l a n   t a n i sh ti r i b   q o ` y m a sd a n ,   m a xsu s   p r e d m e tl ar   o r q a l i   u l a r n i   tu r l a r g a   a j r a t is h n i
o ` r g a ti b   b o r a d i :   a y iq ,   q o ` g ` i r c ho q ,   q u y on - o ` y in c h o q l ar   k a s t r y ul k a,   t ar e l k a,
c h o y n a k - id i s h - t ov oq .   O ` y inl a r n i   n ar s a   v a   bu y u m l ar n i   t a s vi r l o v c h i   r a s m l ar   o r q a l i
o ` t k a z i s h   h am   m u m k i n .    B u l a r g a    « Bu   n ar s a   o ` z i    h a q i d a   n i m a    d e y di ? » ,    «K i m 43
43bi r i n c h i   b o ` li b   a y t i b   b er a di ? » ,   «K i m   bi l a d i ? » ,   «Q a y s i n i s i   b i r   x i l ,   q a y s i n i s i   h a r
x il ? »   k a b i   o ` y inl a r n i   ko ` r s a ts a   bo ` l a di .   B o l a l a r n i n g   t a b i a t   h a q i d a g i   b il i m l ar i n i
m ust a h k a m l a s h   u c h u n      «H i di g a   q ar a b    t op » ,    « Maz a s ig a   q ar ab   t o p » ,    «U s h l a b
ko ` r i b   t op » ,   «K i m  ni m a n i   e s h i t a y a p ti ? »   k a b i   o ` y in l ar n i   k o ` r s a t s a   b o ` l a d i ,   k a t t a   v a
t a y y o r l o v   gu r u h l ar id a   d id a k t i k   o ` y in l ar   o ` z i ni n g   m a z m un i   v a   g ` o y a s i   to m on i d a n
m ust a h k a m .   Bu   y o s h d a g i   b ol a l ar   b i l a n   bu y u m   v a   r a s m l ar   b il a n   o ` t k a z il a d i g an
d i d a k ti k   o ` y i n l ar   o ` t k a z i li b   q ol m a y ,   so ` z l i   d i d a k ti k   o ` y i n l ar   h am   o ` tk a z i l a d i .
B u y u m l ar    v a    r a s m l ar    b i l a n    o ` t k az i l a di g a n    d i d a k t i k    o ` y i nl ar d a       bo l a l ar ni n g
n a r s a l ar   s i fa t i ,   m az m uni ,   n i m a d an   y a s a lg a n i ,   q a y er d a   i sh l a n g a n i ,   ni m a   u c h u n
k er a k l i   v a   b o s h q a l ar   h a q id a g i   b il i m   a n i ql a n a d i   v a   m u s t a hk a m l a n a di .   B u n d ay
o ` y in l ar g a  q u y id a gi l a r n i   m is o l   qi l i b   k e l ti r is h   m u m kin .
« Bu   n i m a d an   i s h l a n g a n ? » ,   «G u r u h   x o n a s i g a   s a y oh a t » ,   «T o v u sh g a   q ar a b
t o p »   v a   bo s h q a l ar.   U m u m l a s h ti r i lg a n   o ` r g a t i s h   b o ` y i c h a   t u r l a r g a   a j ra t i shn i
o ` r g a tu v c h i   o ` y i n l ar   k a t t a   o `r i n   e g a ll a y di .   «Q a y s i   fa b r i k a d a   ni m a   i s h l ab
c h i q a r i l a d i ? » ,    « F a b r ik a d a    n i m a    is h    ish l a n a di ?    D a l a d a    n i m a    y e ti s h t i r i l a di ? » ,
«K i m g a   ni m a   k era k ? » ,   « Sa y oh a t » ,   « P o c ht a»   v a   b o s h q a l ar.   B o l a l a r d a   d a s t l a b k i
m a t e m a ti k   t a` s i r l a r n i   r i vo jl a nt i r u v c h i   di d a k t i k   o ` y inl ar   h am   o ` tk a z il a d i .   M a s a l a n   :
«K i m   s a n a s h n i   b i l a di ? » ,   «Y u ra m i z,   y u ra m i z,   to ` x t a y m i z! » ,   « B i z n in g   k u n » ,   «Yi l
fa s ll a r i »   v a   b o sh q a l a r .
B o sh q a   o ` y in l ar   k a b i ,   di d a k t i k   o ` y i n l a r g a   h am   t a r bi y ac h i   r a h b ar li k   e t i s h i
lo z i m .    B i r i n c h i    n a v b a t d a    di d a k t i k   o ` y i n g a    x o s    un g a   k e r a k l i    m a t er i a ln i    t a n l a s h
k er a k .   B ar c h a   g u r u hl a r   d i d a k ti k   b ez a s hl a r g a,   b o ` y i   40 ,   5 0   s m   k e l a di g a n
qo ` g ` i r c h o q q a  e g a  bo ` l is h i   lo z i m .  U nin g   b eza l i sh i g a  q u y id a gi l a r  ki r a d i :
a)   i c hk i   k i y i m ,   ko ` y l a k ,   re z i n k a,   u z u n   n os ki .
b )  s a t in ,   s h o y i  ko ` y l a k ,   far tu k ,  q i s h   p a l t os i ,   ku z g i   p a l t o .
d )  bo s h   ki y i m l ar:  s h a p k a,   q a l po q ,   s h l y a p a.
e)  o y o q   k i y i m :  tu f li ,   s a n d a l ,   y u m sho q   o y o q   ki y i m . 44
44f)     y ot a di g a n ,     os h xo n a d a    i sh l a t i l a di g an    n a r s a l ar - k o ` r p a- t o ` s h a k - m a t ra s ,
o d eal   :   d a s t u r xo n ,   s a l f e tk a.   B u   b ar c h a   n a r s a l ar   o `z i g a   x o s   r a n g d a,   h ar   x i l   s i f a t l i
g a z l a m a d an   ti k i l g an   v a  n o m i  h am   h ar  xi l   bo ` l i s h i   k e r a k .
Q o ` g ` i r c h o q d a n   t a sh q a r i   h ar   xi l   h a y vo n l ar,   q u s h l ar,   i d i s h - t o vo ql a r   v a
t r a n sp o r t n i   i f o d a l o v c h i   o ` y in c h oq l ar   h a m   bo ` l i sh i   k e r a k .   B o l a l a r   b o g `c h a s i d a
t e v ar a k - a t r o f   b i l a n   t a n is h t i r i s h   d a s t u r ig a   m uvo f i q   b i r   q a n c h a   ra s m l ar   tu r k u m i
bo ` l i s h i   k e r a k .
a)       in so nl a r n i   p o l i z d a gi ,   u y   sh ar o i t i d a g i   m e hn a t n i   i f o d a lo v c hi ,   ul a r n in g
m e hn a t i n i   y e n gi ll a s h t i r u v c h i   m a shi n a l a r n i n g   ra s m l ar i .
b )  i n so n l ar ni n g   t u rar  j o y l ar i n i   i f o d a l o v c h i   r a s m l ar.
d )       i n so n l ar n i   s u vd a,   q u r u q l ik d a,   h a v o d a   o l i b   y u r u v c h i   v o s i t a l a r nin g
ra s m l ar i .
e)   u y   bu y u m l ar i :   i d is h - to v o q ,   m e b e l ,   m a d a n i y at   bu y u m l ar i ,   b ez a k l i
bu y u m l ar,   o ` y in c h o ql ar.
f)   d a s t u r x o n ,   so c h iq ,   o d ea l ,   y o s t i q ,   qi s hg i ,   y o z gi ,   b a h o r gi ,   k u z g i  ko ` y l a kl a r,
b os h   k i y i m ,   y i l   fa s l l a r i g a  q a r ab   ki y il a d i g a n  o y o q   ki y i m l ar i .
g )   f o y d a l a n i l a d i g an   n ar s a l a r :   o z i q - ov q a t l a r ,   m e v a l ar,   u y   bu y u m l ar i ,   m aza l i
n a r s a l ar.
h )  u y   v a  y ov v o y i  h a y v on l ar.
i )  d a ra xt l ar,  bu t a l ar,  g u l l ar   v a  bo s h q a   o ` s i m l i k l ar.
j )  qu sh l ar.
Bu   r a s m l ar   a s t a - s e k i n   t o ` p l ab   b o r il a d i .   U l ar   k a tt a   v a   k a r t o n   q og ` o z l a r g a
y opi s h t i r i l g a n   b o ` l is h i   k er a k .   Di d a k t i k   o ` y in l ar d a   t a b i at   m a t e r i a l l a r i   v a   od di y
n a r s a l ar n i   q o ` ll a n a d i .   D id a kt i k   o ` y inl a r g a   v a q t   a j ra t i l i sh i   v a   b ol a l ar   k u n   t a r t i bid a
m a ’ l u m   bi r   o `r i n   t u ti s h i   k e r a k .   Di d a k t i k   o ` y inl a r g a   m a shg ` u l o t   bi l an   b o g ` l i q   o l i b 45
45bo r i s hn i   y a xs h i l ab   o ` y l ab   a m a lg a   o sh i r is h   l o z i m .   Bu   o ` y in l a r   m a sh g ` u l o t   bi l a n
o ` y i n   s o a tl a r i d a   o ` tk az i l a d i .   U l a r d a   b u t u n   gu r u h   b o l a l a ri   b i l a n   ki c h k i n a   gu r u h   v a
a y r i m   bol a l ar   b il a n   o ` tk a z i l is h i   m u m kin .   O ` y in n i n g   m a z m u n i   v a   u n d a n   k e l i b
c h i q a d ig a n   n a t i j a g a  o l d i n d a n   y a x s h i l a b  t a yy o r l a n il a d i .
D id a k ti k   o ’ y i n   d a vo m id a   b o l a l ar   o ’ r t a g a   qo ’ y ılg a n   m a s a l a n i   y ec hi s h d a
s a b r l i   b o ’ l i s h g a,   q i z i q u v c h a n li g i g a,   d i q q a t   b i l a n   t i n g l a b ,   b a l a n d   p a s ti g a,   r it m ig a,
t e m b r ig a,   d i n a m ik a si g a   q ar a b   b i r - bi r i d an   farq   q i l a   o l i sh g a   o ’ r g a t i b   bo r i l a d i .   Ani q
o ` y l ab   ol in a d i .
O ` y inn i n g   g ` o y a s i   o ` y i n   h ar a k a t l ar i ,   q o i d a s i   v a   o ` y i n n in g   d a v o m   e ti sh i
s hu ng a   b og ` l iq .   M a s a l an   :   «K i m   q a n d a y   qi c h q i r a d i ? »   o ` y i n id a   h ar   x i l   v az i fa
qo ` y i l i sh i   m u m kin .
1 . B o l a l a r n i   h a y v o nl ar n in g   t o vu s h i n i   b i l i b - b il m a sl ig i n i   a n i q l a s h .
2 .  H a y vo n l ar  h a q i d a  t u sh un c h a   o li sh .
3 . B o l a l ar   h a y vo n l a r n i   t o v us h i d a n  t a n i b   o l a di m i   y ok i   y o ` q l i gi n i   b i l is h .
H ar  bi r   v az i fa  o ` y i ng a  o `z in i n g   y a xs h i   g ` o y a sin i  s i n gd i r a di .  B o l a l a r n i  o ` y i n
q oi d a s i     b i l an     t a ni s h ti r i s h     za r u r.     K i c h i k     y os h d a g i     b o l a l a r g a    o ` y in n i n g     h a mm a
q oi d a s i   ol d in d an   b e r i l m a y di .   O ` y i n   d a v o m id a   t ar b i y ac h i   qo i d a n i   h ar a k a t l ar   b i l a n
b o g ` l a b   o l i b   b o r a d i .   B u n i n g   u c h u n   u   q o id a n i   q a n d ay   t ar t ib d a   t u sh u n t i r i b   b er ishn i
o l d in d a n   o ` y l ab   q o ` y g an   b o ` l i s h i   k er a k .   K i c hk i n a   b o l a l ar   o ` y inl a r id a   h a mm a
b o l a l a r g a   u m u m i y   bo ` l g an   q o i d a   b e r il a d i .   K a tt a   o ` y inl a r d a   e s a   o ` y i n
q a t n a s h u v c h i l a r i g a  h a r  x i l   qo id a   b e r i li s h i   m u m kin .
T o p i s h m o q   a y t a d i g a n l ar  u c hu n  b i r  q o i d a  to p a d i g a n i   u c hu n   b o sh q a  q o i d a   v a
b os hq a l ar.
Bu     q o i d a l a r ni n g     h a m m a s i     bi r g a l ik d a     b ol a l a r n i n g     o ` y in i d a g i     a x l o qi n i
t a r t i b g a  s ol i b   t u r a d i .    D id a k ti k  o ` y in l a r d a  m a j bu r i y   qo i d a l ar  j u d a  ko ` p   u c h ra m a y d i :
n a vb a t   b i l a n   h a r a k at   q i l is h ,   fa q at   s o `r a g a n d a   j a v o b   b e r i s h ,   d o ` s ti g a   qu l o q   s o l is h ,
o ` y n a g a n d a   b o s h q a l a r g a   h a l a qi t   b er m a sl i k ,   q oi d a n i   b a j a r i s h   v a   b o sh q a l ar.   Di d a k t i k 46
46o ` y in l ar d a   b o l a l a r n in g   o ` z i g a   x o s   x u su si y a t l ari   e ` t ib o r g a   o li n a di .   A y r i m   bol a l a r g a
qi y i n  t op i s h m o q   a y ti l s a,   bo s h q a s i g a   e n g i l r oq ,  o so n i   a y til a di ,   y o m o n   g a p l a s h a d ig a n
b o l a l ar   k o ` p r o q   s o `z l a sh g a   o ` z i n i   q ar a t a di .   D id a k t i k   o ` y in g a   ra h b a r l i k   e t is h g a
o ` y in ni n g   m a qs ad   v a   m a z m uni n i   b e lg il a sh ,   o ` y i n   g ` o y a s i n i   o ` y l ab   t op i s h   o ` y i n
q oi d a s i   v a   a s o s i y   h ar a k a tl a r n i   t u sh u nti r i s h   bo l a l ar   o ` r t a s i d a g i   m un o s a b a tn i
y a xsh i l a sh ,   t ar b i y a v i y   t a` si r   o r q a l i   o ` y i n   d a v o m id a   r a h b ar li k   q i li b   b o o r i s h   v a
b os hq a l a r n i  o `z   i c h ig a  o l a d i .
I l k   y os hl i   b o l a l ar   u c h u n   di d a k t i k   o ` y i n   t a ` l i m  b er i s h   s h a k l i   h i so bl a n a d i .   Bu
bo ` l s a   t a r bi y ac h i ni n g   b ol a l a r n i n g   b il i m ig a   q i z iq i s h l ar in i   t a` m in l a s h   u c hu n   d i d a k ti k
o ` y in l ar n i   m a s h g ` ul o t l a r d a   m a` lu m  m a qs a d g a  q ar a t i l g a n  t a ` li m   b er i s h   b i l an   q o ` s hi b
o l i b   b o r i s h   t a l ab   e t i l a di .   I x ti y o r i y   d iq q a t ,   k u za tu v c h a nl ik ,   k o `r i sh ,   q u l o q   s o li s h   v a
e s hi t i s h   t a r bi y a s i n i n g   k o ` r s a t m a l ari   v a   u n i   b a j ar i s h   o ` y i n g a   q ar a t i l g an   k o ` p r o q
m a sh g ` u l ot l a r g a    l o y i q    a m a lg a    o s h i r il a d i .    K a tt a   v a    t a yy o r lo v   gu r u hl a r i d a    t a l i m
b e r i s h     d id a k t i k     o ` y inl a r     b i l a n     b og ` l i q    h ol d a     o l i b     b o r i l a di .     B i r o q     b u     y o s h d a
b o l a l a r g a   m a shg ` u l ot l ar   o r q a l i   t a ` l i m   b er is h   k er a k l i g i   m uhi m   o ` r i n   t u t a di ,   s a b a b i
ul a r   o ` q u v   f a o li y a t in i n g   e n g   o dd i y   sh a k l l ar n i ,   b il i m l ar n i   m a s h g ` ul o t l a r d a   e g a ll a b
ol a d i .
D id a k ti k   o ` y i n l a r d a   t ar b i y ac h i n in g   s o ` z i ,   ko ` r g a z m a l i   q u r o l l ar   b o l a l a r n in g
o ` y in c h o q l ar,   bu y u m l ar,   r a s m l ar   b il a n   b o ` l a di g an   h ar a k a t i   b il a n   q o ` sh i b   o l i b
bo r i l i s h i   l o z i m .
K o `r g az m a li l i k k a   qu y id a g i l ar   k i r a di .   1 )   O ` y i n   a s os i n i   p a y d o   e tu v c h i
bu y u m l ar;   2 )   B u y u m l ar ni n g   a s os i y   b e l g il a ri   m a z m un i n i   i f o d a l o v c h i   r a s m l ar;   3 )
O ` y i n  q o id a s i n i ,   h a r a k a ti n i   b a j a r i b   ko ` r s a ti sh .
S o `z   b i l a n   t us h u n t i r i s h   o r q a l i   t a r bi y ac h i   b o l a l ar   d iq q a t i n i   o ` z i g a   q ar a t a di ,
t a j r i b a s i n i   k e n g a y ti r a di .   T a r b i y ac h i   b o l a l a r n in g   o ` y in l ar i g a   ra h b a r l i k   q il g a nd a   un i
p a y d o   e ti s h n in g   h a r   x i l   s h a kl l a r id a n   f o y d a l a n a di .   Ag ar   o ` y i n   o `z   m a z m u n   v a
tu z i l i s hi g a      k o `ra      t a r bi y ac h i ni n g      bo l a l ar     bi l an      y a qi n      m u n os a b a t d a      b o ` li s h i
ko ` r s a t i l s a,   un d a   bol a l a r n i   y ar i m   doi ra   s h a k l i d a   o ` t k az i b   o ` z i   o `r t a s i d a   o ` t i ra d i . 47
47O ` y inn i    t a r bi y ac h i    b ol a l a r d a    o ` y i n g a    q i z i q i s h    u y g ` o t g an    h o l d a    t u g a t is h i    k e r a k ,
y a` n i  b o l a l ar   s h u   o ` y in n i   y a n a  d a v o m   e tti r i s hn i   x o h l a s i n .
T ar bi y ac h i   b un d ay   d e y d i   :   «K e lg u s i   s af a r   b u n d a n   y a x s h i r o q   o ` y n a y m i z»
y ok i   «Y a n a g i   o ` y i n   b un d a n   h am   qi z i q a r l i   b o ` l a d i » .   T ar bi y ac h i   o ` y in ni n g   y a n g i
v a r i a nt i n i   i s h l a b   c hi q a di .   T a r b i y ac h i   bol a l a r n in g   o ` y i n ig a   h a r   x i l   qu r o ll a r   b i l a n
ra h b a r l i k   q i l a d i .   M a s a l a n ,   o ` y i n d a   b o l a l ar   b i l a n   b i r g a l i k d a   q a t n a s h i b ,   u l a r g a
s e z di r m a sd a n   o ` y in n i   k er a k l i   t o m ong a   b u r a di .
2 .   B o l a l a r n i n g   t a s h a b b us l ar in i   q o ` ll a b   q uv v a t l a y di .
3 .   O ` y i n   t a j r ib a s i d an   u l ar   b i l an   bi r g a l ik d a   q u vo n a di .   U   o ` y ind a
q a t n a s h m a sli g i   h am   m u m kin .   B i r o q   t a j r i b a l i   p e d a g o g   b un i   b ol a l a r g a   s e z di r m ay
qu r o l s i z      a m a lg a      o s h i r a di ,      b o l a l a r n in g      o ` y i n      v a q ti d a g i      h ar a k a t in i      q o ` l l a b
q uv v a t l a y di .
Shund a y   q il i b   d i d a k t i k   o ` yi n    m a kt a bg ac h a   t a r bi y a   y osh i d a g i   b o l a l a r g a
t a ` li m   b er i s h   v o s i t a s i   bo ` l ib ,   u n i   l o y i q   t u r d a a m a lg a  o sh i r i s h g a  y o r d am   b era di .
Sehr l i   xa l t a cha   .
D i d a k t i k a n i ng   v a z i f a s i :   b o l a l a r n i   p r e d m e tl a r n in g   x a r a k t e r l i   b e l g i l a r i
bo ` y i c h a  t a n i sh i s h g a  o ` r g a ti sh .
O` y i n   q o i d a s i   :   Us hl a b   ko ` r i s h   o r q a l i   p r e d m e tn i   t a n i s h .   X a l t ac h a d an
p r e d m e tn i   o l m a y   tu r i b   t o ` g `ri   t op s a,   u   o c h i l a d i ,   a g ar  t o ` g ` r i   t o pil m a s a  o c h i l m a y di .
O` y i n   h a r a k a t l a r i :             Pre d m e tn i   us h l ab   k o ` r i s h   p r e d m e tl ar   h a qi d a
t o p is h m oql ar  y ec h ish .
O` y i nn i ng   b o r i s h i :       O ` y in n i       t a sh k i l   qi l i b   t a r b i y ac h i   bo l a l a r g a   t a n i s h
bo ` l m a g an   n a r s a l a r n i   t a n l ab   ol a d i .   b o l a l a r n i   y ar i m   doi ra   s h a k l i d a   o ` t q az i b ,   q i s q a
s uh b a t l a s hi s h   o ` t k a z a di .   S o ` n g   b i r   q a n c h a   b o l a l a r d a n   p re d m e tl a r n in g   n o m in i
t a k r o r l a t i b ,   u   ni m a  u c h u n   k er a k   e k a n l ig i n i   so ` ra y di . 48
48T a r b i y a c h i   :   Ho z i r   bi z l ar   o ` y n a y m i z.   Men   ki m n i   c h a qi r s a m   u   x a l t a g a
ni m a  so li ng a n i n i   to p i s h i   k er a k .
M u r od ,   s to l n i n g   u s t i d a g i   b ar c h a   n a r s a l ar g a   d iq q at   b il a n   q ar a b   ol .   Esi n gd a
s a q l a b   qo l di ng m i ?   E n d i   o r q a g a   q ara   m en   o ` y in c ho q n i   x a l t a g a   s o l a m a n ,   m e ni n g
ni m a    s o l g a n i m n i    to p is h i n g    k e ra k .   N ar s a n i    x a l t a c h a g a   s o l a d i .    M u r o d    x a lt a n i n g
i c hi g a   q o ` li n i   s u qi b ,   u   y er d a   n i m a   bo r l i g i n i   to p a di .   S en   t o ` g ` r i   to p di ng .   E nd i
M u r o d d a n   k e y in g i   o ` y in c h i n i   o ` r t a g a   t a k li f   e t a di .   O ` y i n   s h u n d ay   d a vo m   e t a d i .
Barc h a   n a r s a l ar   a t a l i s h i   k e r a k .   B u   o ` y i n d a   e s d a   s a q l a s h   j a ra y on i   r i v o j l a n a di ,
c h i d a m li li k  sh a k ll a n a di .  N o m i   a t a l i b   c h i qq an  b ol a d a n  b o s h q a l ar i  t a r bi y ac h i  x a l t a g a
ni m a   s o l g a nl i g i n i   k o ` r i b   o ` t i r a di .   A y t g i s i   k e l a di ,   b i r o q   b u n d ay   q i l i sh g a   b o ` l m a y di .
Bu   o ` y in n i   bo s h q a c h a   t a s h k i l   e t s a   h am   bo ` l a d i .   B u n d a  x a lt a g a  b arc h a    o ` y in c h o q l ar
s o l in ib ,   bo l a l ar   n i m a   s o l in g a nl i gi n i   bil m a sl i g i   h am   m u m k i n .   C h a q i r i l g an   b o l a
x a l t a g a   q o ` l in i   s o li b   bi r   p r e d m e tn i   us hl a b   o l i b   k o `r s a t a d i .   X a l t a c h a   o c h i li b ,   t o ` g ` ri
t o p il g a n  o ` y in c h o q   k o ` r s a ti l a d i .
M a z a si g a   q a r a b t o p
O `y i nn i n g    m aqs a d i :     B o l a l a r n i     s a b z a v o t     v a     m e v a l a r n in g     m aza s i g a     q a rab
a n iq l a s h g a   o ` r g a t i s h   ( m aza li ,   ac h c hi q ,   t u z l i )   b o ` l a d i ,   t i l n i   fa ol l a sh ti r ishn i
r i v o j l a n ti r i sh .
O` y i n   q o i d a s i :       s a b z a v ot g a   q ara m a sd a n   a ni q   m aza si n i   to p i b   y e g an
n a r s a ni n g   m aza si n i   so ` z    bi l a n    y e tk aza   o l i s h   s a b z a v o tn i   b e r g u n i c h a    c h i d a m lil i k
b i l a n   k u ti b   t u r is h .
O` y i n   h a r a k a t l a r i :   ko ` z n i   y u m ib ,   q ara m a s d an   s a b z a v ot n i   y eb   bo ` l gu n c h a
j a v o b   b er is hg a   o s hi q m a sl i k .   X a t o l a s hg a nl a r g a   b o sh q a   m e v a   v a   s a b z a v o t l a r n i
y e di r i s h .
O` y i n   b o r is h i :   t a r b i y ac h i ni n g   st o l i d a   b o l a l ar g a   t a n i s h   b o ` l g a n   s a b z a v o t   v a
m e v a l ar   p od n o s t a   t u r a di .   B o d r i n g   so f   v a   tu z l a n g a n ,   s a b z i ,   k ar a m ,   re di s k a,   o l m a ,
n o k ,   v a   bo s h q a   n ar s a l ar.   2   po d no s d a   u l a r   ki c h ki n a   b o ` l a k l a r g a   k e s il g a n   h ol i d a
qo ` y i l a d i ,   u l ar   b o l a l a r g a   y e y dig an   b o ` l i s h i   k er a k .   T a r bi y ac h i   p o dn o s i   b i l a n   b ar c h a 49
49o ` y in c h i l a r n in g    y on i g a   b o r i b   ko ` z l a r i n i   y u m di r i b   o g ` i z l a r i g a   b o ` l a k l a r d a n    so l i b
c h i q a d i .   B o l a l a r   k o ` z l a r i n i   o c h m a sd a n   m aza s i   v a   h i d i   b o ` y i c h a   n i m a   e g a n l i gi n i
t o p is h  k e ra k .   S o ` n g   s t o l n in g   u s ti d a  t u r g a n   s a b z a v o t   v a  m e v a l a r n i   bo r i b   t op a d i .
2 .   O ` y inn i   t a sh k i l   e t i s h d a   g i gi y e n i k   q oi d a l ar n i   s a q l a s h   k er a k .   O ` y inn i
gu r u h d a g i   b ar c h a  bol a l ar  y o k i   y ar i m   gu r u h   b i l a n  o ` t k az is h g a  h a m   bo ` l a d i .
3 .   Bu       q a c h o n   b o ` l d i ? :   D i d a k t i k   va z i f a s i :       bo l a l ar ni n g   y i l   v a   fa sl l a r
h a q i d a g i   b il i m l ar i n i   m ust a h k a m l a sh ,   ul ar n in g   b e l g i l a r i n i   a t a s h   o r q a l i   b o g ` l a ni s h d a
g a pi r i sh ni ,   d iq q a ti ni ,   t op qi r l ig i n i ,   c hi d a m lig i n i   r i vo j l a nt i r is h .
O` y i n q o i d a s i :   s t r e l k a   k i m g a  bo r s a  sh u   k ar t in a n i   a y ti b   b er a di .
O` y i n h a r a k a t l a r i :   k a r t i n a l a r n i   t op p i sh ,   s t r e lk a n i   a y l a n t i r i s h . 
O` y i n i n g   b o r is h i :  bo l a l ar   s t o l   a t r o f i d a  o ` ti ra d i .
T ar bi y ac h i ni n g   qo ` li d a   h ar   b i r   f a s l   h a qi d a  i k ki - u c h t a d an   k a r t in a l ar   bo ` l a di .
m iso l   u c h u n   q i s h   m a n zar a s i ,   q is h g i   o ` y i nl ar,   q i s hg i   b ol a l a r n i n g   m e hn a t i ,   q u sh l a r n i
o v q a t l a n t i r i s h   v a   b os h q a l ar.
T ar bi y ac h i  o ` y i n n in g   q oi d a si n i   t us h u n t i r a di .
B o l a l a r     bu g u n     b i z l a r     b u n d ay    o ’ y i n     o ` y n a y m i z.     Me n in g     qo ` li m d a     bi r
q a n c h a   k a r t i n a l a r   b o r .   Men   u l a r n i   s i z l a r g a   ul a r n i   b i r d a n   k o ` r s a t m a y m a n ,   t ar q a t i b
b era m a n ,   so ` n g   b i r - b i r i ng i z g a  k o ` r s a t m a ng .
R a n g l i  g e o m e t r i k   s h a k l la r d a n  n a q s h l a r   ( b e za k la r ) y as as h   o ` y i ni
O ` y i nn i n g   maq s a d i :   N ar s a l ar n i n g   x o ss a l ar i    (ra n gi ,   sh a k l i ,   o ` l c h a m i ) ,
faz od a   o `za r o   j o y l a sh u vl a r i   h a q id a g i   t a s a v v u r l a r n i   m ust a h k a m l a sh .
O ` y i n     u c h u n     j iho z l a r :     D oi rac h a l ar ,     kv a d r a t c h a l ar ,     f l a n e l e g ra f
t a xt a c h a s i .
O ` y i nn i n g   bo r is hi .   B ol a l a r   t ar bi y ac h i    a y tg a n    3    t a    d o i rac h a    —    s ar iq ,
y a shi l   v a   k o ` k   r a n g d a g i   d o i rac h a n i   s hu nd a y   qo ` y ishl ar i   k e ra kki ,   b u nd a   k o ` k
doi ra c h a   u s t i d a ,    y a sh i l   doi ra c h a    e s a   s ar i q   v a   ko ` k   d oi r a c h a    o r a s i d a ,    s a r i q 50
50doi ra c h a d a n   o ` n g d a   ko ` k   k v a d r a t ,   c h a p d a   e s a   qi z i l   k v a d r a t   bo ` l s i n   ( m a shqn i 
ol d i n   f l a n e l e g raf d a ,   so ` n g r a   e s a   s t o l l a r d a   b a j ar i s h   m u m kin ) .
« H a »   v a   « y o ` q »   d e b   ga p i r m as l i k ,
« Q o r a »   v a   « oq »  d e b   a y t m asli k   o `y i n i
O ` y i nn i n g   ma q sa di . B ol a l a r n i n g   n ar s a l ar ni n g   ra n g i ni ,   o ` l c h a m ini ,
sh a k l i n i   a n i q l a s hg a   doi r   t u s h u n c h a l ar i n i   m ust a hk a m l a sh .
O ` y i n  u c h u n   jih o z l a r :   R ang l i   s h a k l lar .
O ` y i nn i n g   b o r is hi .   B ol a l a r n i n g   h a m ma s i   o ` z   o `r i nl ar i d a   o ` ti r a d i l ar .
O ` y inn i   t ar b i y ac h i   b o s h l a y di .   B ol a l a r d a n   bi r i n i n g   o l d ig a   k e li b   s a v o ll a r n i
sh u nd a y   b er i s h g a   h ara k a t   q i l a d i k i ,   b un d a   b ol a   o ` y i n   d a v o m id a   t a q i q l a n g a n
so `z l a r   ( « h a » ,   « y o ` q » ,   « qo ra » ,   « oq » )   ni n g   a q a l l i   b i tt a s in i   a y tsin .   B ol a l a r
n ar s a l a r n i n g   ra n g i ni ,   o ` l c h a m ini ,   sh a kl i n i   a n iq l o v c h i   bo s hq a   s o `z l a r d a n
f o y d a l a ni s hg a   m a j bu r   b o ` l a dil ar .   M a s a l a n ,   u c h b u rc h a k   sh a kl i n i   ol a y lik .   U
k a tt a m i ?      ( u c h b u r c h a k      k i c h ik m i ? ) ,      n e g a      k i c h k i n a      e k a n ,     u      k a tt a ,      o q
( u c h bu r c h a k   ki c h ki n a ,   s ar i q ) ,   n e g a   s ar i q   e k a n ,   u   oq .   B i r o n   j o y d a   bol a
a d a s hi s hi ,     y a` n i     t a qi q l a n g a n     s o `z l a r d a n     f o y d a l a ni s h i     m u m kin .     Ma s a l a n ,
y o ` q ,   u   o q   e m a s .   B u   h ol d a   b ol a       o ` y ind a n   c hiq a di .   T a r bi y ac h i   n a v b a t d a g i
bol a n i   ol d ig a   k e l a d i   v a   o ` y i n   d a vo m   e tti r il a d i .
Q u log ` i m g a   a y t   o `y i n i
O ` y i nn i n g   maq s a di .   B ol a l a r n i n g   f i k r l a s h   m a l a k a si n i   o shi r i s h   v a
r ivo j l a n t i r i s h .
O ` y i n   u c h u n   ji h oz l a r :   F l a n e g raf ,   g e o m e t r i k   s h a k l l ar .
O ` y i nn i n g   b o ri s h i :   F l a n e g ra f    t a xt a s i g a    g e o m e t r i k    sh a k l l a r    qo ` y il a d i .
B ol a l a r g a   b u   sh a k l d a   n ec h t a   k v a d ra t   b o r l i g i n i   a n i q l a b ,   s o ` n g   t a r bi y ac hin in g
qu l og ` ig a     a y tis h l a r i     tu s h u n t i r i l a di . S h u nd a n     k e y i n     h a r     b i r     t ar bi y ac hin i n g
ol d ig a    bo r i b     j a v ob in i     e sh i t i s h g a     h ar a k a t     q il a di .     J a v o b i n i     to ` g `r i     a y tg a n
bol a g a   t o ` g ` r i   a y tding ,   d e b   s e k i n g i n a   r a g ` b a t l a n ti r il a di .   N oto ` g `r i   a y ts a   « bi r 51
51o z   o ` y l a s h   k era k »   d e y il a di .   B u   o ` y ind a   u y a t c h a n   b ol a l a r   h a m   x a t o   a y tis h d a n
qo `r q m a y dil ar . C h u nk i   un i n g   j a v ob i n i   f a q a t   t a r bi y ac h i   e s hi t a di .
B iz n i ng   k un   o ` y i ni
O ` y i nn i n g  maq s ad i :   B ol a l a r n i n g   s u tk a   q is m l ar i   ( v a qt )   er t a l a b ,   k u nd u z i ,
k ec h qu r un ,   k ec h a s i   h a q i d a g i   t a s a v v u r l a r in i   a ni q l a s h .
O ` y i n  u c h u n   j i ho z l a r :   K u n   d a vo m id a   k e t m a- k e t   d a vo m   e t a dig a n   x i l m a -
xi l   f a oli y a tl a r   t a s v i r l a n g a n   r a s m l a r   ( f ot o   r a s m l ar) :   o `r inn i   y ig ` i s h t i r i sh ,
no n u s ht a ,   m a shg ` u l o t   v a   b o s hq a l ar .
O ` y i nn i n g   bo r i s h i :   Ra s m l a r   o ` y i n   q a tn a sh c hi l ar ig a   t ar q a t i l a di .
B os h l o v c h i   o ` z id a   bi r i n c h i   ra s m n i   q ol di ra d i .   U   o ` y inn i   b os h l a y di :   « A li s h e r
bil a n   D i l s h o d   e r t a l a b   t u r i b   o `r n in i   y ig ` i sh t i r i sh m oqd a » .   B o sh l ov c h i   o ` z id a g i
ra s m l ar n i   bol a l a r i ni n g   o l d i g a   qo ` y a di ,   k e y ing i   ra s m   k i m d a   bo ` l s a ,   o ` s h a   bo l a
« ul a r     y uvini s h y a pt i» ,     d e b     d a vo m    e t a d i     v a     ra s m n i     un in g     o ` n g     to m onig a
qo ` y a d i   v a   h o k a z o .   H a mm a   ra s m l a r   t ar ti b i   b i l a n   qo ` y i b   bo ` l i n g ac h ,   o ` y i n
tug a y di .
B i r   y o k i   i k k i   o ` y i n i
O ` y i nn i n g      ma q s a d i :      S o n l ar n i      bu y u m l ar d a ,      r a q a m l ar d a      i f o d a l a s h
h a q i d a g i   t u s h un c h a l ar in i   m ust a h k a m l a s h .
O ` y i n   u c h u n   ji h oz l a r :   B u y u m l i   ra s m l a r ,   r a q a m l i   k ar to c h k a l a r .
O ` y i nn i n g   bo r i s h i : T ar bi y ac h i   ( bi r   y o k i   i k ki )   n a r s a   t a svi r l a n g a n
ra s m l ar ni ,   so n l i   s h a kll a r n i   k o `r s a t a di ,   b ol a l a r   e s a   u ng a   j a v ob a n   h a r   g a l   m o s
ra q a m n i   y ok i   so n l i   k ar to c h k a l ar n i   k o `r s a t a d il ar .
T o ` g `r i   v a   t e z   k o `r s a tg a n   b o l a l a r   ra g ` b a tl a n ti r il a di .
B u   o ` y inn i   b ol a l ar n i n g   s o nl a r   h a q i d a g i   b i li m ig a   q ara b
m u ra kk a bl a s hti r i b   b o r i s h   h a m   m u m kin .
K i m   k e t i b   q ol di ,  q a y er d a  t u r g a n   e d i   o ` y in i
O ` y i nn i n g   m a qs a d i :   B ol a l ar n i n g   e sl a b   q ol i s h   q ob i li y a ti n i
m ust a hk a m l a sh . 52
52O ` y i nn i n g  b o r i sh i :   B i r   b ol a n i   o `r t a g a   v a   y a n a   4   t a   b ol a n i   u n i n g   o l d i g a ,
o r q a s ig a ,   c h a p   v a   o ` n g   to m oni g a   q o ` y a di .   O `r t a d a g i   bol a   ki m   q a y er d a ,
tu r g a n i n i   a y t a d i   v a   ko `z i n i   b er k i t a d i .   O ` qi t uv c h i n i n g   t a k l i f i   bil a n   b ol a l ar d a n
bi r i   c h e t g a   c h i q a d i .   B os h q ar u v c h i   ki m nin g   c h i q i b   k e t g a n i   v a   u   o l d i n   q a y er d a
tu r g a n i n i   a y ti b   b er a di .
Y a s h i r i n ga n l ar n i   to p   o `y i ni
O ` y i nn i n g   ma q sa di :   B ol a l a r n i   t a r t i b l i   s a n a s h g a   o ` r g a t i sh .
O ` y i n  u c h u n   ji h oz l a r :   O n a   tov u q   v a   j o ` j a l ar ,   o `r d a k   v a   o `r d a k   b o l a l ar i .
( Ji h o z l a r   s o n i n i   bo l a l ar n i n g   b i l i m   d ara j a sig a   v a   s o n   h a q i d a g i   t u s h un c h a s i g a
q ara b   o l i n a d i . )
O ` y i n   m az m u n i : S to l   us t ig a   o ` y i n   u c h u n   y ar oql i   j i   ho z l a r   t a y y o r l a b
qo ` y il a di .   B ol a l a r   o ` y i n   m a z m un i   b il a n   t a n i sh t i r ilg a nd a n   k e y in ,
p arra n d a l a r ni n g     b ol a l a r i     o n a s i n i n g     ol d id a n     q o c hi b     k e t a d i l a r     v a
y a shi r in a d il ar .   T ar b i y ac h i   j o ` j a l ar n i      xon a ni n g   h a r   y er ig a ,   bol a l ar n i   t o pi s h i
qul a y r o q   j o y l ar g a   y a shi r i b   q o ` y a di .   S hun d a n   s o ` n g   o ` q u v c hil a r g a   j o ` j a l ar n i
to p i b   k e l i s h   v a z i fa s i   to p s h i r i l a d i .   B itt a   o ` q u v c h i   t o v u q   j o ` j a l ar i n i ,   y a n a   bitt a
o ` q u v c h i     o ` r d a k    b ol a l a r i n i     t o p i b    k e l a d i    v a    o li b    k e l g a n    j o ` j a l ar in i    s a n a s h
y o ` l i   bil a n   v az i f a n i   b a j ara dil ar .   Jo ` j a l a r ni n g   s on i   y e tish m a s a ,   on a s i   q a q ol a b
j o ` j a nin g   k a m lig i n i   m a `    l u m   qil a d i   ( b u   v az i f a n i   b os h q a   bi r   b o l a   b a j ar i s h i
h a m   m u m kin ) .   S hun d a n   so ` n g   o ` q uv c h i   y a n a   y e tish m a g a n   j o ` j a n i   q i d i r a
bo s hl a y di .     J o ` j a n in g     h a m m a s i     to p il g a nd a n     k e y i n     b o l a g a    y a n a     bi r     m ar t a
s a n a b   c h i q i s h   t a k l i f   e til a di .   D e m a k ,   t ov u q   b ol a l ar i   b e s h t a ,   o `r d a k   b o l a l a r i
e s a   t o `r tt a   e k a n ,   d e b   y a kunl a n a d i .   S h u   t ar i q a   o ` y in n i   b o s hq a   b o l a l a r   b i l a n
bi r   n e c h a   m ar t a   t a k r o r l a s h   m u m kin .
O ` y i n   u c h u n   sh a r o it i g a   q ar a b   b o s h q a   tu r l i   m a y d a   o ` y in c h o ql ar d a n
f o y d a l a ni s h   y ok i   b o ` l m a s a   q a l i n   k a r t on d a n   tu r l i   p arra n d a ,   h a y vonl a r n i n g
sh a k l i n i   b ol a l a r   b i l a n   b i r g a l i kd a   qi r q i b   o l i s h   v a   bo ` y a s h   y o ` l i   bi l a n   k era kl i
m a t er i a ll ar n i   t a y y o r l a s h   m u m kin . 53
53O `y i nc h o ql ar n i   ol i b   k el   o ` y i n i
O ` y i nn i n g   m a q s adi :   B ol a l ar n i n g   t a r ti b l i   s a n a s h   q o bi l i y a tl ar i n i
m ust a hk a m l a sh .
O ` y i n   u c h u n   j i ho z l a r :   T u r l i   x i l   o ` y in c h oql ar ,   i k k i t a   qu y o n c h a ,   i k k i t a
ko p t o k ,   b i tt a   q o ` g ` i rc h o q   v a   b o s h q a l ar .
O ` y i n   m az m u ni :   O ` y in c h o q l ar n i n g   h a mm a s i   a lo h id a   b i tt a   st o lg a   t e r i b
qo ` y il a di .     T ar bi y ac h i     n a r i r o qd a g i     b os hq a     s t o l     y onid a    o ` ti r i b ,     b o l a l a r d a n
bi r i n i   o ` y in c h o q l a r   t er i b   q o ` y ilg a n   s to l   y onig a   t a k l i f   qil a d i   v a   ist a g a n
o ` y in c ho q n i   o l i b   k e li s h n i   bu y u ra di .   B o l a   bi t t a   qu y on c h a ,   b itt a   k o p t o k n i   o l i b
k e l i s h i   m u m kin .
T ar bi y ac h i   b o l a d a n :   q a n i   n i m a   v a   n e c ht a   o ` y in c h o q   o li b   k e l d i n g ,
o `r t o ql a r i n gg a   s o `z l a b   b erc h i ,   d e y di .
B ol a   j a v o b   b er a d i :   bi t t a   q u y on ,   bi t t a   ko p t o k   h a m m a s i   bo ` l i b   i k k it a
o ` y in c hoq ,   i k k it a   k op t ok ,   b i t t a   qo ` g ` i r c h o q   h a mm a s i   u c h t a   o ` y in c hoq .   S h u
t ar iq a   o ` y i n   d a vo m   e ti s h i   m u m nn .
O ` y ind a    f o y d a l a n i s h    u c h u n    qo ` y il a d i g a n    n ar s a l ar n i n g    s on i    d a s tu r
t a l a b ig a   ko `r a   k o ` p a y ti r ili b   b o r i li s h i   m u m kin .
j a dv a l . X o n a d o n l a r n i   o d a m la r   bi la n   t o ` l d i r  o ` y i n i
O ` y i nn i n g   ma q sa di :   S onl a r   t ar k i b i   h a q id a g i   b ili m l ar n i   m ust a hk a m l a sh .
O ` y i n   u c h u n   ji h oz l a r :    Ra q a m l i    k ar to c h k a l a r    ( q i z i l    v a    y a s hi l    r a ng l i ) ,
O ` y i nn i n g      b o r is hi :      D osk a d a      j a d v a l      os i lg a n      bo ` l a d i .      J a dv a ld a
c ho ` nt a k c h a   bo ` l a d i .   B u   j o y g a   ra q am l a r   so l in a di . Ma s a l a n ,   o l t i   s o ni nin g
t ar k i b i n i   m ust a h k am l a s h   k er a k ,   d e y l i k .   J a d v a l n i n g   t e p a sig a   o lt i   ra q a m in i
( qi z i l )     s o l i b     qo ` y a m i z .     B u     y a ng i     b in o     q u r i li b     b o ` l g a n ,    e n d i     x on a d o nl a r
ko ` c hi b   k e l m oqd a .   H a r   q a y s i   q a v a t d a   ol t it a d a n   kv a r ti r a   b o r   d e g a n   m a` no n i
bi l di r a di .   H a r   b i r   q a v a t i g a ,   y a` n i   b e s h   q a v a tg a   b e s ht a   o il a   ko ` c h i b   k e lg a n ,
to `r t in c h i   q a v a t g a   u c h t a   oi l a   ko ` c h i b   k e l g a n ,   u c h in c h i   q a v a t g a   to `r t t a   o i l a ,
ik k in c h i   q a v a tg a   i k kit a   o i l a ,   bi r in c h i   q a v a t g a   e s a   bi t t a   oi l a   ko ` c h i b   k e li sh i 54
54k era k .     ( 1 ,     3 ,    2 ,     4 ,    5 )     d e y il a di .K ar t o c hk a l a r     j a dv a l g a     q o ` y il a di .     S h u n d a n
k e y in ,    d e m a k    6    b u  5    v a   1 ;  3   v a    3 ;    4   v a    2 ;    4 ,   1    v a   1 ;  1    v a  5    e k a n l i g i n i
tu s h u n t i r i l a di .
H a yv o n o t   b og ` i   o ` y i ni
O ` y i nn i n g   ma q s a d i :   Ma ` lu m   so n n i   s a n a s h   k o ` n ik m a l ar i n i
m ust a hk a m l a sh .
O ` y i n   u c hu n   j i h o zla r :    I k k it a    o ` y in c h o q    t e l e f on ,    o l t i t a    y ok i    s a k ki z t a
a y iq c h a   ( bo s hq a   m a y d a   o ` y in c ho q l a r   h a m   bo ` lis h i   m u m kin ) .
O ` y i nn i n g   b o r is hi :   B itt a   b o l a    h a y vo no t    b o g ` i n i n g    d i re k t o r i ,    ik k in c h i
bol a   h a y von o t   b og ` in i n g   xi z m a t c his i   r ol i n i   b a j ara di .   O ` y i n   di a l o g   t ar i q a s i d a
ol i b   bo r il a di .
E r ki n   —   t e l ef o nd a :   ( h a y von o t   b og ` i n i n g   d i re k to r i ) :   —   A l i sh e r   s e nd a
bo ` s h   k a t a k l a r   bo r m i ?
A lish e r   —   H a ,   bi r   n ec h a   bo ` s h   k a t a k l a r   bo r .
E r ki n   —   B i z g a   y a ng i   h a y vo n l a r   k e l ti r il di ,   k e l i b   k o `r i sh i n g   m u m kin .
A lish e r   —   H o z i r c h a   b a nd m a n ,   v a qti m   yo ` q .
E r ki n   —   N ec ht a   bo ` s h   k a t a k   b o r ,   a nig ` in i   a y tgi n   m e ng a .
A lish e r   —   H o z i r   h i so b l a b   a y t a m a n   ( bi r   o z   j i m   tu ra di ) ,   s a kki z t a   d e b
j a vo b   q il a d i .
E r ki n   —   B u   y a n g i   h a y vonl a r n i   h a m   t ez l i k   b i l a n   j o y l a sh t i r i s h   v a
ov q a tl a n t i r i s h   k er a k .
A lish e r    —    H a r    bi r    a y iqn i     a l o h id a    k a t a k k a    qo ` y ils a ,    i kk it a s i     o r ti b
qol a r   e k a n .
E r ki n   —   y a xshi ,   y a n a   y a ng i   k e l ti r i l g a n   h a y vo n l ar n i   q ol g a n   i k k i t a
k a t a kk a   j o y l a shti r i s hi m i z   m u m ki n   bo ` l a di .
Q olg a n   b o l a l a r   o ld il ar i d a g i   b e l g il a r   y ok i   tu r l i   m a y d a   o ` y in c hoql a r
o r q a l i   m a s a l a n i   y e c hi b   bo r a dil ar . 55
55X u l o s a
X u l os a  q i li b   s h u n i   a l o hi d a  t a ’ k i d l a s h   k er a k ,   m a kt a b g a c h a   y o sh d a g i     b o l a l a r g a
t a' l i m - t ar b i y a   b еr i shn i n g   a so si y   m a qs ad   v a   v a z i f a l ari   b o l a l a r n i   a q l i y   v a   j is m oni y
j ih a t d an   r i v o j l a n ti r i s h   v a  m a kt a b g a  t a y y o r l a sh ,   u l ar ni n g   r u hi y a t i ,   sh a x s i y   qo bi li y a t i ,
i n t il i s h i   v a   e ht i y o j l ari   m il l i y   v a   u m u m in s o n i y   q a d r i y a t l ar   h u d u d i y   xu s u s i y a tl ar n i
h is o b g a   ol g a n   h o l d a   r i v o j l a n i s h n i   t a' m inl a s h ,   u l a r n i   m a kt ab  t a ' l i m ig a   t a y y o r l a s hd a n
i b o r a t . Ma k t a b g a c h a        y osh d a g i   b o l a l a r n i   r i v o j l a n ti r i s h   j ara y o n i   o ld i g a   q o ` y il g a n
m a qs a d   v a   v az i fa l a r n in g   b a j ar i l is h i g a   e r i s h i s h   u sh b u   “ B ol a l a r n i   r i vo j l a nt i r is h   v a
m a kt a bg a c h a  t a y y o r l a s h ”  t a y a n c h  d a s tu r i   a s os i d a a m a lg a  o s h i r i l a d i .
O ` y inl ar d an   di d a kt i k   m a qs a d l a r d a   f o y d a l a n is h g a   o i d   y o ` n a l i s h   XV III   a s r d a
p е d a go g l ar   f a o l i y a t id a   k е n g   r i vo j l a nd i .   O ` y ind a   bo l a n i n g   i n so n i y fa oli y a ti ni n g   e n g
u m u m i y ,   e n g   a s o s l i   m a' n o d a g i   x a t t i - h a ra k a t i   n a m o y o n   b o ` l a d i .   S h a kl a n   v a
m a z m un an   r a n g - b ar a n g  b o ` l g a n   o ` y i n l ar   b ol a n i   m a v j u d   h a y o t i y  h o d i s a l ar   do i r a s ig a
o l i b   ki r a d i ,   b un d a      k a t t a l a r n in g   b il i m ,   ko ` ni k m a   v a   m a l a k a l a r i ,   h ar a k a t   u su ll a r i ,
i j ti m oi y   t a j r ib a l a r i n i   o l d in d a n   o `z l a s h t i r i s h   t a’ m inl a n a d i .   O ` y ind a   bo l a n i n g   o ` z
t е ng q u r l a ri   v a  k a t t a l a r   b i l a n   bo ` l a d i g a n   m u no s a b a t ,   m uo m a l a   u s u l l ari     s h a k l l a n a d i ,
h i s s i y o t   v a  d i d i   t ar b i y a l a n a di .
S y u j е tli - r o l l i   o ` y in l ar   m a z m uni n i n g   o `z i g a   x o s li g i   u n in g   e n g   m uhi m
x us u s i y a tl a r i d an   b i r i di r.       O ` y i n   b o l a l ar   k a t t a l ar   i jt i m oi y   h a y o t i ni n g   n a m un a s i n i
ol a d i g an   f a o li y at   t u r i di r.
S y u j е tl i   o ` y i n   a q li y  t ar b i y a   v o s i t a l a r id a n   b i r id i r.   B ol a   o ` y i n d a   a t r o f   m uhi t d a g i
v o q еa  v a   ho d i s a l a r n i   a k s   e t ti r i b   u l a r n i   h a y ol a n   q a y t a   t i kl a y di .   B u n d a  b u  ob r az l ar   v a
t a a s s u r o t l a r d a n   f o y d a l a n a d i .   B o l a   t a sv i r l a y o t g a n   h od is a l ar   h a qi d a g i   b i l i m l ar n i   o ` z
m usho h a d a l a r i d a   i f o d a l a y di ,   b u   un i n g   k o n k r е t   b u y u m d an   u   h a q i d a   f i k r l a s h g a
o ` t g a n i n i   b i ld i r a di .
T ar bi y ac h i   k u n   b o ` y i   h ar   b i r   b o l a ni n g   o ` y i n i d a   k o `p   m ar t a l ab   i s h t i r o k   e t a d i ,
u n g a     o ` y in c ho q l ar     v a     b u y u m l ar     b i l a n     m u o m a l a     q i l is h ni n g    tu r l i     y o ` l l a r i n i
ko ` r s a t a di ,   m a qs a d g a   q ara ti lg a n   h ar a k at   q i l is h g a,   bu y u m g a   u z o q   v a q t   di q q a tn i
b u z m a y    q arab    t u r i s h    v a    u    b i l a n    h ar a k at    q i l is h g a    o ` r g a t a di .    B u y u m l i    o ` y i n 56
56bu y u m l ar,   ul ar   b i l a n   h ar a k a t   q i li s h   h a q i d a g i   t a s a vv u r n i n g   t a r t i b   t o p is h i g a   y o r d am
b еr a di ,   i d r o k   v a  d i qq a t n i   r i v o j l a n ti r a d i .
S y u j е tl i   - r o l l i  o ` y inl a r   m ohi y a t i e' ti bo r i  b il an  b o l a n in g   u c hi n c h i  y osh i  s o ` ng i d a
vu j u d g a   k е l a di .   U l a r n in g   p a y d o   b o ` li s h i   q a t o r   s h ar t l ar   b i l an   bo g ` li q d i r, c hu n o n c h i
a t r o f- m uh i t d an   o li n g an   r a n g - b ar a n g   t a a s su r o tl a r n i n g   m a v j u dl i g i   bu y u m li - o ` y i n
h ar a k a tl a r i n in g   t o ` p l a ni s h i   o ` y in c h o q l a r n in g   m a v j u d   b o ` l is h i   k a t t a l ar   b i l an
m u o m a l a n i n g   k o ` p a y i s h i   b ol a l ar  m ust a q i l l i g i n i   r i vo j l a ni s h i   bi l a n .
C h u n k i     d a v l at     v a     j a m i y a tni n g     k е l a j a g i     y os h     a v lo d ni n g     q a n d ay    vo y a g a
y е tis h g a   k o ` p   ji x a td an   b og ` l i qd i r.   O `z   n a v b a ti d a   j a m i y at   v a   m ill a tn i n g   h a m d a
m a' n a v i y   d ara j a s i   b i l a n  b е l g i l a n a di .
D id a k ti k    o ’ y i n    b o l a l a r n in g    a m a li y    fa ol i y a t i    h is o b l a n a di ,    c h u nk i      un d a
b o l a l ar       m a shg ’ u l otl ar d a      o l g a n      b i li m l ar i d an       f o y d a l a n a d i l ar.       S h u       n u q t a i
n aza r d a n         q ar a g a n d a,       d i d a k t i k         o ’ y i n   bo l a l a r n i n g         a q l i y       fa oli y a tl a r in i
k u c h a y ti r a d i ,     o l g a n     b il i m l ar id a n     h ar     x i l   us u l d a     f o y d a l a n i sh l a r i   u c h u n     h a y oti y
sh a r o i t   y ara t i b   b er a d i .
B u nd ay     o ’ y inl a r g a      k i c hi k      b ol a l ar     u c h u n      « Ra ng ig a     q ar a b   t o p » ,      « S h a k l ig a
q ar a b   t op »   k a b i  o ’ y inl a r n i   m iso l   t ar i q a s i d a  k e l ti r i s h   m u m kin .
Ma k t a bg a c h a   t a ’ l i m   m u a ss a s a l a r i n i   z ar u r i y   j iho z l ar   b il a n   t a’ m i n l a sh , s h u   a s o s i d a
b o l a n i   r i v o j l a n t i r u v c h i   m uhi tn i   r o ’ y obg a   c hi q ar is h   a k s a r i y at   m u a ss a s a g a   b y ud j e t
m a bl a g ’ i n i   a j ra t i s h   a s o si d a   bo s q i c h m a- bo s qi c h  h a l   e t i l a d i . B i r o q ,  m a s a l a   y a ng it d a n
qu r i sh ,  q a y t a   jih o z l a s h ,   o ’ z g ar t i r i s h ,  qo ’ s h i m c h a   bi n o l ar   y o k i   bl o k l ar   q u r i s h   ko ’ z d a
t u t il s a,   k a p it a l  t a’ m i r l a s h   h i so b i g a  o l d in d a n   a d re sl i   re j a   d a s tu r ig a   k i r i t is h   o r q a l i  h a l
e t i l a di . 57
57F oy d a l a n i lg a n  a d a b i yo t l a r
1 .             K ar i m o v         I .A .         « Bar k a m o l   a vl od -   O `z b e k is t o n   t a r a qq i y ot i n in g
po y d e vo r i » - T :   S h a r q ,   1 9 9 7
2 .          K ar i m o v   I .A .    Y uk s ak    m a ’ n a vi y at   -    y e n g i l m as    ku c h .    To s h k e n t :
Ma ’ n a v i y a t ,   2 00 8 .
3 .          K ar i m o v    I .A .    I n so n ,    u n in g    h u qu q    v a    e r k in l i k l ari    –    o l i y    q a d r i y a t .
14 - j i l d .   T o sh k e n t :   O ’z b e k is t o n ,  2 0 0 6 .
4 .           K ar i m o v      I .A .   O ’ z b ek      x a l q i     h e c h      q a c h on ,     h e c h      k i m g a     q aram
bo ’ l m a y di .  A s ar l ar . ,   13 - j i l d .  To s h k e n t :   O ’ z b e k is t o n ,  2 0 0 5 .
5 .          O 'z b e ki s to n    R e s p u b l ik a s i ni n g    M a k t a b g a c h a    t a ' li m    k on s e psi y a si .    -
T. :  " Fan   v a  t e xn o lo g i y a"  n a sh r i y oti ,   2 01 1 .
6 .          « B ol a j on »   t a y a n c h   d a s t u r i .   -  Т. :   « Sa n o - s t a n d a r t » ,   2 01 0 .
7 .          A b d u r a hi m ov a    D .  Ma k t a bg a c h a    t a r b i y a    y oshd a g i    bo l a l a r n i    a x lo qi y
r u h d a   t a r b i y a l a s h d a   x a l q    er t a k l a r i d an    f o y d a l a n i s h :    P e d . f a n .n o r n .    .. .
d i ss ,   a v to r ef . -f . :   1 998. -  1 8   b .
8 .                 A z i z o v a   Z .   M a k t a bg ac h a   k a t t a   y o sh d a g i   b o l a l a r d a   q o ' g ' i r c h o q   t e a t r i
v os it a s i d a  a x l oq i y -e s t e t i k   s i f a t l a r n i   sh a k l l a n t i r i s h .   - Т. ,   2 0 10 .
9 .          “   Ma kt a b g ac h a  p e d a g o gi k a”  S h .   S o d ik ov a.   T o s h k e n t   -  20 1 3
10 .           B o bo y e v a   D. R.   M a kt a b g a c h a   y o s h d a g i   b o l a l a r n in g   nu t qi n i   o ' s t i r is h
j ara y oni d a     e r t a kl ar   a s o s i d a     a t r o f - m uhi t     b il a n    t a n i s ht i r is h    / l l m i y
to ' p l a m .   -   Т. :   N i z o m i y   no m id a g i   TD P U .   20 0 0 .   -  10 3 - 10 5 - b .
11 .             B o bo e v a   D. R.   M a kt a b g a c h a   y o s hd a g i   b ol a l ar   t a r b i y a si ni n in g   a s o s i y
m ez o n l a r i / 7   P e d a go g i k  t a ' li m   j. - Т. ;  20 0 1 .  2 - s o n .  6 5 - 6 6 - b .
15 .        D. S h ar ip o v    v a    b a s h q a l ar.    A g ar    b ol am    s a g ’ l o m    bo ’ ls i n    d e s a n gi z .
T o s h k e n t   20 06 .
  16 .      “ Ma kt a b g a c h a   t a ’ li m ” j u r n a l i   № 2 ,  2 0 1 4
 
   17 .      “ Ma kt a b g a c h a   t a ’ l i m ” j u r n a l i   № 6 ,  20 1 4 18 .    “ T a ’ l i m    s a m ara do r l i g i n i    o sh i r is h    y o ’ ll a r i ”    m a v z u si d a g i    s e m in ar    t r e n in g
m a t er i a l l ar i .   – T. :   200 2 .
19 .          K.Ni z o m ov a .    6 - y o s h l i    b o l a l a r n i    m a kt a bg a    t a y o r l a s h    v a    m a kt a b g a
m a sl a sh u vn i  o ’ r g a n i s h .  T o sh k e n t   2 00 6 .
20 .        F .N azar o v a.   M a kt a b g a c h a   t a ’ l i m   m u a ss a l ar i d a   p i si x o l og i k   xi zm at   v a
m e’ y o r i y   hu jj a tl ar.   T o sh k e n t   2 00 7 .
21 .       Z. Ra x m on q u l o v a,   N.Q u r bo n o v a.       M a k t a b g ac h a   y os h d a g i   b o l a l a r d a
m a t e m a ti k  t a s a v v u r l a r i n i   s h a k ll a n ti r i s h .  To s h k e n t   2 0 0 9 .
22 .         G.Q. J a l a l ov a .   Ma k t a b g a c h a   y o s h d a g i   bo l a l a r n i   m a kt a b g a   t a y y o r l a s h .
T o s h k e n t   20 04 .
23 .        M .G ’ a y bul l ae v a.      F arza nd l a r i m i z n i      a l l a l a b ,      er k a l a b      o ’ s t i ra m i z.
T o s h k e n t   20 06 .
24 .        D. J . S h a r i po v a .O t a - on a l a r g a       m a kt a bg a c h a       y osh d a g i       b o l a l ar n i n g
g i gi y e n i k   t a r bi y a s i   h a q i d a.  To s h k e n t   2 0 0 7 .
25 .        Q a d i r o v a,     F a y z ul ae v a.    K a tt a  g u r u h   t a r b i y ac h i l a r i   u c hu n   n u t q  o ’ s t i r is h
m a shg ’ u l ot i   i s h l a n m a l a r i .  T o s h k e n t   20 07 .
26 .        Q a di r o v a,       F a y z ul ae v a,   R u s t a m ov a.   T a y y o r lo v   g u r u h i   t a r bi y ac h il ar i
u c h u n   nu t q   o ’ s t i r is h   m a shg ’ u l ot i   i s h l a n m a l a r i .     T os h k e n t   2 0 10 .
27 .        K. M . Ma x k o m j on o v ,        M . S H. Ra s u l o v a.        Ma k t a b g a c h a        y oshd a g i
b o l a l a r n in g    u m u m i y    v a    k e n g a y ti r i l g a n    j is m oni y - t a r bi y a si .    T o sh k e n t
2 00 6 .
w w w. z i y o n e t . u z  
w ww. p e d a go g i k a . u z
ww w . ref . u z  
www . G oo gl e . u z
6 1

Bolalarni aqliy rivojlantirishda didaktik o’yinlarning mohiyati

Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Ona tili darslarida oʻquvchi tasavvurini rivojlantirish metodikasi. 5-sinf
  • 3-sinfda ona tili va o’qish savodxonligi darslarida o’quvchilarning yozuv malakalarini shakllantirish usullari.
  • Boshlangʻich sinf oʻquvchilarining ijodiy fikrlashini rivojlantirishni STEAM taʼlimi orqali amalga oshirish usullari kurs ishi
  • Elektron darsliklar va ularga qo‘yiladigan talablar
  • 1–2-sinf o‘quvchilarining matematik madaniyatlarini shakllantirish

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский