Bolani maktab ta'limiga tayyorlashda ta'sir etuvchi omillar - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	69.3KB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

822 Sotish

Bolani maktab ta'limiga tayyorlashda ta'sir etuvchi omillar

Sotib olish

Bolani maktab ta'limiga tayyorlashda ta'sir etuvchi omillar
Mundarija:
Kirish ................................................................................................................. 1
I.Bob.Bolani maktab ta'limiga tayyorlashda ta'sir etuvchi omillar ................... 8
1.2.Bolalarni maktabga tayyorlashda talimiy faoliyatlarning ahamiyati.
Ta’limiy faoliyat. ..................................................................................................... 10
II.Bob.Bolalarni maktab ta`limiga tayyorlashning asosiy yo‘nalishlari .......... 22
2.1.Bolalarni maktab ta`limiga tayyorlashning asosiy yo‘nalishlari ............... 22
2.2.Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash shakllari va metodlari .................. 28
Xulosa .............................................................................................................. 36
Foydalanilgan adabiyotlar ............................................................................... 38
Kirish
Mavzuning dolzarbligi. Mustaqillik yillarida O‘zbekiston Respublikasi
ijtimoiy taraqqiyotini ta’minlovchi ustuvor yo‘nalishlardan biri sifatida ta’lim
1

sohasi e’tirof etildi. Ustuvor soha bo‘lgan ta’limni tubdan yangilash, uni
mazmunan boyitish, ta’lim tizimiga ilg‘or pedagogik texnologiyalarni tadbiq
etish va rivojlangan ta’lim darajasiga ko‘tarish mamlakatda olib borilayotgan
ta’limiy islohotlarning asosiy g‘oyasi sanaladi.
Maktabgacha ta’lim sohasi uzluksiz ta’lim tizimining birlamchi bo‘g‘ini
hisoblanib, u har tomonlama sog‘lom va barkamol bola shaxsini tarbiyalash va
maktabga tayyorlashda g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi.
Bugungi kunda Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarining
ta’lim-tarbiyasi masalasi davlatimiz, hamda yurtboshimiz Sh.M. Mirziyoyev
e’tiborida turgan dolzarb masalalaridan biridir.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev rahbarligida 2017
yil 16-avgust kuni bo‘lib o‘tgan yig‘ilishda maktabgacha ta’lim tizimini tarkibiy
jihatdan tubdan isloh qilish, mazkur muassasalarga bolalarni to‘la qamrab olish
bo‘yicha muhim vazifalar qo‘yilgan edi. Bu boradagi tahlillar natijasida qisqa
vaqtda uchta yirik hujjat — O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 9-
sentabrdagi “Maktabgacha ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3261-sonli Qarori, 30-sentabrdagi “Maktabgacha
ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi PF-5198-sonli Farmoni hamda “O‘zbekiston Respublikasi
Maktabgacha ta’lim vazirligi - faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi PQ-3305-
sonli Qarori imzolangan. Mazkur sohani takomillashtirish maqsadida qabul
qilingan dasturda maktabgacha ta’lim sohasi uzluksiz ta’lim tizimining
birlamchi bo‘g‘ini sifatida, bu jarayonda maktabgacha ta’lim muassasalarining
bolalar huquqiy savodxonligini shakllantirishdagi o‘rni hamda, respublikada
ta’lim-tarbiya tizimi va barkamol avlodni tarbiyalash davlat siyosatining asosiy
ustuvor yo‘nalishi ekanligi ta’kidlangan. O‘zbekiston Respublikasi prezidenti
2016 YIL 29-dekabrdagi
“2017-2021 yillarda maktabgacha ta’lim tiziminiyanada takomillashtirish
chora- tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2707-sonli Qarorda belgilangan vazifalarni
amalga oshirish jarayonida O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, bola
2

huquqlariga oid meyoriy-huquqiy hujjatlar asosida ta’lim sohasida bir qator
islohotlar amalga oshirilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 30.09.2017-yilda “Maktabgacha
ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi PF-5198-sonli farmonida ham maktabgacha ta’lim muassasalarida
yosh bolalarni milliy va umuminsoniy qadriyatlar, insonparvarlik va yuksak
ma’naviyat ruhida tarbiyalash, ularning qalbi va ongiga mustaqillik, milliy
o‘zlikni anglash g‘oyalarni yanada chuqur singdirish, “ommaviy madaniyat”
ko‘rinishidagi yot g‘oyalarga qarshi immunitetni mustahkamlashga
yo‘naltirilgan tadbirlarni amalga oshirish kabi fikrlar ilgari surilgan.
Darhaqiqat, yosh avlodning barkamol inson bo‘lib yetishishi uchun u xalq,
vatan tarixi, ta’lim sohasidagi ajdodlar tajribasidan xabardor bo‘lishi kerak.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturida ta’lim sohasini tubdan isloh qilish, uni
o‘tmishdan qolgan mafkuraviy qarashlar va sarqitlardan to‘la xalos etish,
rivojlangan demokratik davlatlar darajasida yuksak ma’naviy-ahloqiy talablarga
javob beradigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash tizimini yaratish asosiy
maqsad qilib qo‘yilgan: kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosatida ham
insonni intellektual va ma’naviy-ahloqiy jihatdan tarbiyalash bilan uzviy bog‘liq
bo‘lgan uzluksiz ta’lim tizimi orqali har tomonlama barkamol shaxs-fuqaroni
shakllantirish nazarda tutiladi.
“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da kadrlar tayyorlash tizimini tubdan
isloh qilishning muhim omillari ko‘rsatib berilgan. 3-bandida milliy o‘zlikni
anglashning o‘sib borishi, vatanparvarlik, o‘z vatani uchun g‘urur urf odatsining
shakllanayotganligi, boy milliy-madaniy va tarixiy an’analarga, xalqimizning
intellektual merosiga hurmatni qaror toptirish lozimligi alohida ta’kidlangan.
Mazkur dasturni hayotga izchil tatbiq etish, maktabgacha ta’lim
muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy urf odatlarni shakllantirishning
pedagogik
asoslarini yaratish o‘z yechimini kutayotgan dolzarb muammo ekanligini
ko‘rsatmoqda.
3

Hozirgi davr, ya’ni “miliy o‘zlik”ni anglashning o‘sib borishi yosh avlodda
- ayniqsa, maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida shakllanib
borayotgan milliy urf odatlarni yanada o‘stirish, rivoj toptirishni talab etmoqda.
Maktabgacha ta’lim muassasalari xalqning boy ma’naviy va intellektual merosi
hamda umumbashariy qadriyatlar asosida shaxs tarbiyasining insonparvarlik
yo‘nalishini joriy qilishni taqozo qiladi.
Milliy g‘urur, milliy qadriyat, birdamlik va hamjihatlik urf odatsi zaminida
shakllangan vatanparvarlikni ham o‘z ichiga oladi. Yosh avlodlarda ona zaminga
bo‘lgan muhabbat, u bilan faxrlanish qanchalik kuchli bo‘lsa, Vatanni sevish,
yuksak darajada e’zozlash kuchaysa, har bir inson o‘z vatani tarixi, milliy
qadriyatlari, o‘zining ona tilisi, madaniyati, milliy urf-odatlari, an’analarini
mukammal bilsa, millat taqdiri va istiqboli haqida chuqur tasavvurga ega bo‘lsa,
mustaqillik shunchalik mustahkam va barqaror bo‘ladi.
Hozirgi davrda ma’naviyat masalasi mustaqillikni mustahkamlash, istiqlol
sari ishonch bilan borishda shaxs ma’naviyatini shakllantirish masalasi asosiy
yo‘nalishlardan hisoblanadi. Yetuk madaniyatli insongina istiqlol mafkurasini
egallab, kelajak tomon ahillik, birodarlik asosida boradi. Ma’naviyatimizni
tiklash va rivojlantirishda milliy til va milliy madaniyat, milliy ong, milliy o‘z-
o‘zini anglash, milliy his-urf odat, milliy g‘urur va g‘ururni o‘stirish muhim
o‘rinda turadi.
Milliy g‘urur - muayyan millatga mansublik va ushbu millat tomonidan
jahon madaniyatiga qo‘shilgan hissadan faxrlanish, shuningdek, o‘zi mansub
bo‘lgan millatga sadoqatli bo‘lish hissini tuyish va bu yo‘lda amaliy faoliyat
ko‘rsatishdan iboratdir.
O‘zbek xalqining ma’naviyatida millatning o‘tmishi, hozirgi kuni o‘z
ifodasini topgan. Bizning ozod O‘zbekiston dunyoda madaniyatning barcha
sohalarida minglab jahonshumul ulug‘ zotlar, allomalar, davlat arboblarini
yetishtirib bergan. Ular umumbashariyat ma’rifatparvarligini yaratishda
o‘zlarining
4

ulkan hissalarini qo‘shganlar. Shuning uchun ham o‘zbek milliy-ma’naviy
merosi jahon madaniyatining ajralmas uzviy qismidir.
Markaziy Osiyoda yashab ijod etgan buyuk allomalarning bildirgan fikrlari
hozirgi kunda ham ta’lim-tarbiyada ibrat manbaidir. Ularning meros qilib
qoldirgan pedagogik qadriyatlarini hozirgi demokratik jamiyat qadriyatlari bilan
uyg‘unlashtirish, mustaqillik yillarida ta’limda qo‘llanayotgan metodlar,
pedagogik fikr rivojini o‘rganish, tadqiq etish ham davr talabidir. Shu sababli
O‘zbekiston Respublikasi mustaqil davlat maqomiga ega bo‘lgandan keyin
istiqlol talablari, qurilajak huquqiy demokratik davlat, adolatli, insonparvar
jamiyatga mos kadrlar tayyorlashga alohida ahamiyat berilmoqda.
Shu jumladan, birinchi yurtboshimiz ta’biri bilan aytganda: “Yoshlarga
milliy vatanparvarlik ruhida ta’lim-tarbiya berish bugungi kunning jiddiy
vazifalaridan hisoblanadi”.
Darhaqiqat, yosh avlodlarda ona vatanga muhabbat, milliy g‘ururni
shakllantirishda avvalo, maktabgacha ta’lim muassasalari va oila muhim o‘rin
egallaydi.
Milliy g‘ururni xususan yosh avlodlar qalbi va ongiga singdirishda jamiyat
hayotining barcha sohalarini qamrab olish, ta’lim-tarbiya, targ‘ibot va
tashviqotning samarali shakl va vositalaridan oqilona foydalanish taqazo e’tiladi.
Shu bois vatan-urf odatsi, vatanparvarlik hislari, milliy g‘urur, mustaqillik
g‘oyasi hamda mehr va sadoqatli bolani yoshiga mos ravishda shakllantirish
maktabgacha ta’lim muassasalari vazifalarining asosini tashkil etadi. Yuqorida
qayd etilayotgan bizning Kursni tugatish ishimizda milliy urf odatlarni targ‘ib
etishning maqsadi, yosh avlodlarni milliy g‘urur ruhida tarbiyalashda
maktabgacha ta’lim muassasalari o‘rni, masalasini tadqiqot obyekti qilib
o‘rganishdan iborat.
Kursni tugatish ishining maqsadi: Maktabgacha yoshdagi bolalarda
milliy urf odatni shakllantirishning pedagogik shart-sharoitlarini o’rganish orqali
ilmiy-metodik tavsiyalarni ishlab chiqish.
Kursni tugatish ishining vazifalari:
5

1. Maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy urf odatlarni shakllantirishning
pedagogik muammosini dolzarbligini asoslash;
2. Maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy urf odatlarni shakllantirishning
samarali shakl va metodlarini aniqlash;
3. Maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy urf odatlarni shakllantirishga
qaratilgan ilmiy-metodik tavsiyalar ishlab chiqish;
Kursni tugatish ishning predmeti.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy urf odatlarni shakllantirishning
shakl va metodlarini o’rganish.
Kursni tugatish ishning ob’ekti:
Surxondaryo viloyati Qumqo’rg’on tuman 21-maktabgacha ta’lim
muassasasi.
Kursni tugatish ish quyidagi metodlar asosida amalga oshirildi:
4. suhbatlar tashkil etish;
5. pedagogik kuzatuv;
Kursni tugatish ishning metodologik asosi: O’zbekiston
Respublikasining “Ta’lim tug’risida”gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy
dasturi” Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoev farmonlari, qarorlari va asarlarida ilgari
surilgan g’oyalar, hukumat tomonidan ta’lim-tarbiya tizimini boshqarish
borasida qabul qilingan huquqiy-me’yoriy xujjatlar, shuningdek tanlangan
yo’nalishda ilmiy tadqiqot ishlari olib borgan pedagog olimlarning nazariy
qarashlari va zamonaviy ilg’or ta’limotlar O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim
to’g’risida”gi Qonuni, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, “Bola huquqlari
kafolatlari to’g’risida”gi, SHarq mutafakkirlarining komil inson tarbiyasi
haqidagi qarashlari, mavzuga oid tarixiy, falsafiy, ilmiy-pedagogik manbalarda
ilgari surilgan ta’limotlar.
Kursni tugatish ishning amaliy ahamiyati :
Ishda ilgari surilgan nazariy qarashlar maktabgacha ta’lim muassasalari
faoliyatini mazmunan boyitadi, ta’lim-tarbiya jarayonini takomillashtirish uchun
keng foydalanish mumkin.
6

I.Bob.Bolani maktab ta'limiga tayyorlashda ta'sir etuvchi omillar
1.1.Bolalarni maktabga tayyorlashda oilani va maktabgacha ta’lim
tashkilotining o‘rni.
O‘zbekiston Respublikasida “Maktabgacha ta’lim to‘g‘risidagi Nizom”ga
muvofiq bola maktabgacha ta’limni uyda ota-onalarning mustaqil ta’lim berishi
orqali yoki doimiy faoliyat ko‘rsatadigan maktabgacha ta`lim tashkilotlarida,
shuningdek, maktabgacha ta’lim tashkilotlariga jalb qilingan bolalar uchun
MTTlarda, maktablarda, mahallalarda tashkil etilgan maxsus guruhlar yoki
markazlarda oladi. Bolani maktabga tayyorlashda oilaning o‘rni juda kattadir.
Bola tarbiyasida oilaning barcha a’zolaridan nafaqat bolalarga nisbatan to‘g‘ri
munosabatni, balki ularning taqdiri uchun yuksak ma’suliyat hissini ham talab
qiluvchi qiyin va murakkab ishdir. Oila bolani maktabga tayyorlashda tarbiyani
har tomonlama, jumladan ma’naviy, axloqiy, aqliy, estetik, jismoniy va mehnat
tarbiyalarini birgalikda olib borish yaxshi samara beradi. Ma’naviy tarbiya ni
bolaga o‘tmishda Vatan ravnaqi, el-yurt tinchligi va farovonligi yo‘lida kurashgan
xalq qahramonlari haqida gapirib berish, davlatimizning ramziy belgilari bilan
tanishtirish, mustaqillik, Vatan haqidagi she’r va qo`shiqlarni yo d oldirish,
qadriyat va an’analarimizni o‘rgatish orqali singdirish mumkin. Oilaviy tarbiya
jara yon ida shaxsning bir qator axloqiy jihatlari shakllanadi-ki boshqa hech qaysi
tarbiya obyekti oiladagidek yuqori natija bermaydi. Ularga insonparvarlik, mehr-
muruvvat, rahm-shafkat, hamdardlik, muomala madaniyati, burchi va sadokat
minnatdorchilik kabi insoniy fazilatlar turadi. Kelajak avlodga estetik tarbiya
berishda ham oilaning muhim o‘rni bor. Oila davrasida qo`shiqlar kuylanishi, biror
ertak yoki asarni oila davrasida o‘qish, birga spektakl va kino ko`rish va tahlil
qilish, qiyinish madaniyatini shakllantirish, uyda gullar parvarish qilish, rasm
solish va hakozolar bolani estetik tarbiyasini shakllantirishdagi jihatlardir. Ota-
onalar voyaga eta yo tgan farzandlarining jismoniy barkamolligiga o‘ta ma’suliyat
bilan qarashlari lozim. Masalan: ertalabki badan tarbiya mashqlarini bolalar bilan
8

birgalikda bajarish, to‘g‘ri va vitaminlashtirilgan ovqat berish, dam olishni, uyquni
to‘g‘ri tashkil etish vaqtida shifokor nazoratidan o‘tkazishlari zarur. Bola hayotida
mehnat tarbiyasi muhim sanaladi. Bolalarni mehnatga muhabbat ruhida
tarbiyalash, ularda mehnat qilish odobini shakllantirish va ko‘nikmalar hosil
qilishda, ularning qiziqishlari hisobga olingandagina erishiladi. Ota-onalar bolani
maktabga tayyorlashda unda mehnat ko‘nikma va malakalarini hosil qilishga,
mehnatga ehti yo jni tarbiyalashga, boshqalarning mehnatini qadrlashga, mehnat
natijalarini ehti yo t qilishga o‘rgatishga jiddiy e’tibor berishlari lozim. Mehnat
bolalarda uyushqoqlik, diqqat, saranjom-sarishtalikni tarbiyalash, shuningdek
maqsadga erishishda sabot va matonat kabi iroda xususiyatlarini rivojlantirish
vositasidir.
Maktabgacha yosh dagi bolalarni aqliy tarbiyalashning asosiy vazifalari
quyidagilardan iborat:
1. Bolalarda tabiat va jamiyat to‘g‘ri sidagi bilimlar tizimini, ilmiy
dun yoq arashni shakllantirish.
2. Bilimga doir ruhiy jara yon larni rivojlantirish: sezgi, idrok, xotira,
xa yo l, tafakkur, nutq. Bilishga doir ruhiy jara yon larni rivojlantirish aqliy
tarbiyaning muhim vazifasidir.
3. Bilishga qiziqish va aqliy qobiliyatlarni aqliy mehnat madaniyatini
rivojlantirish. Aqliy tarbiyaning vazifasi bolalar qiziquvchilarni, ya’ni
qiziquvchanligini ular aqlining sinchkovligini rivojlantirish va shular asosida
bilishga qiziqish hosil qilishdan iborat.
3. Aqliy malaka va ko‘nikmalarni rivojlantirish, ya’ni eng oddiy faoliyat
usullari predmetlarni tekshirish, ulardagi muhim va muhim bo‘lmagan belgilarni
ajratib ko‘rsatish, boshqa predmetlar bilan taqqoslash maktabgacha ta`lim
yosh idagi bolalarga aqliy tarbiya berish vazifalaridan biridir. Bu ko‘nikma va
malakalar bilish faoliyatining tarkibiy qismlari bo‘lib, bolaning bilimlarni chuqur
egallab olishiga yordam beradi. Eng muhimi shundaki, bolalarga bilim beribgina
qolmay, ularni olgan bilimlaridan aqliy va amaliy vazifalarni hal etishga
9

foydalanishga o‘rgatish. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarining oila bilan ishlash
tizimida aniq maqsad, mazmun bo‘lishi kerak. Maktabgacha ta’lim tashkilotining
ota-onalar bilan ishlashidan jamoa tarzida va yakkama-yakka holda ishlash
shakllarini mohirlik bilan qo‘shib olib borish, keng aholi ommasi orasida
pedagogik tashviqot ishlarini tashkil qilish tufayli bolalarni tarbiyalashda ijobiy
natijalarga erishish mumkin. Maktabgacha ta’lim tashkiloti xodimlaridan otaonalar
va oila bilan hamkorlikdagi ishlaridan eng keng tarqalgan shakl va usullarini
keltiramiz.
 Ota-ona va oila bilan yakkama-yakka ishlash. Bunda oilaga
tarbiyachining borishi, ota-onalar uchun suhbat o‘tkazish, ularga maslahat
berish, ota-onalarni bolaning maktabgacha ta’lim tashkilotidagi hayoti bilan
tanishtirish kabilar kiradi.
 Ota-onalar bilan jamoa tarzida tashkil qilinadigan ishlar. Bular
otaonalarning guruhiy va umumiy majlislari, ota-onalar maktabi, anjumanlar,
shanbaliklar, savol-javob kechalari.
 Ko‘rsatmali ishlar – ishning bu turi: ko‘rgazmalar uyushtirish,
bolalarning ishlarini namoyish qilish, ochiq eshiklar kuni, ota-onalar burchagi,
ota-onalar uchun kutubxonalar tashkil qilish.
 Bolaning oilasini borib ko‘rish va oila a’zolari bilan yaqindan
tanishish. Bolalar maktab ta’limiga tayyorgarligiga ta’sir etuvchi omillar haqida
gapirar ekanmiz, maktabgacha ta`lim yosh idagi bolalarni oilada tarbiyaning ota-
onalar bilan hamkorlikda, bundan keyin yanada takomillashtirish yo‘llarini izlab
topilsa, maqsadga muvofiq bo‘lar edi.
1.2.Bolalarni maktabga tayyorlashda talimiy faoliyatlarning ahamiyati.
Ta’limiy faoliyat.
tarbiyachi tomonidan bolalarga kerakli bilim va malakalarni umumiy holda
xabardor qilish demakdir. Ta’limiy faoliyatlar kun davomida o‘tkazib boriladi.
Kunning birinchi qismiga mo‘ljallangan mashg‘ulotlar ancha samara beradi.
Talimiy faoliyat jara yon ida bolalarda mustaqil fikrlash ko‘nikma va malakalari
hosil qilinadi, tarbiyachining so‘zini tinglash, o‘rtoqlari bilan gaplashmaslik, har
10

bir tarbiyachi tomonidan berilgan savollarga javob berishga harakat qilish,
tarbiyachi tomonidan aytilgan fikrlarni takrorlashga o‘rgatib boriladi. Har bir
yosh guruhlarda necha marta ta`limiy faoliyat o‘tkazish bolalar Maktabgacha
ta’lim tashkiloti ta’lim-tarbiya dasturida belgilab boriladi. Talimiy faoliyatning
turlari haqida gapiradigan bo‘lsak, talimiy faoliyatning turlari quyidagichadir:
Bolalarning bilimlarini sinovchi talimiy faoliyatlar – ushbu ta’limiy faoliyatlarni
o‘tkazishdan maqsad, tarbiyachi dasturda belgilangan bilim va malakalarini
egallash darajasini bilib oladi va keyingi ishlari davomida ishlarni inobatga oladi.
Kompleks ta`limiy faoliyatlar – bu ta’limiy faoliyat bolalar maktabgacha ta’lim
ashkiloti tajribasida keng tarqalgan bo‘lib, bunday ta’limiy faoliyatlarda bolalarga
yangi bilim beriladi. Talimiy faoliyatning tuzilishi esa:
- bolalarni uyushtirish;
- asosiy qism;
- yakuniy qism.
Talimiy faoliyatga tayyorlanish mazmuni ham mavjud bo‘lib, ushbu
mazmunga quyidagilarni kiritishimiz mumkin:
1. Ta`limiy faoliyatni rejalashtirish.
2. Kerakli jihozlarni oldindan tayyorlash.
3. Bolalarni ta`limiy faoliyatga tayyorlash.
Bolalarni maktabga tayyorlashda tarbiyachi ta`limiy faoliyatni bir
bo‘limidan bitta emas, balki butun bir ta`limiy faoliyatning mazunini
rejalashtirib olib borilsa, ijobiy natijani qo‘lga kiritadi. Tarbiyachiga metodik
qo‘llanmalardan foydalanib mashg‘ulot o‘tish tavsiya etiladi. Har bir MTTda
metodik xonalar mavjuddir. Unda maktabgacha ta’lim tashkiloti ta’lim-tarbiya
dasturining hamda hamma bo‘limlari bo‘yicha metodik qo‘llanmalar bo‘ladi.
Yetishmovchiliklarni tarbiyachi o‘zi tayyorlaydi va bu ishga ba’zan tayyorlov
guruhidagi, ya’ni maktabga tayyorlov guruhidagi bolalarni jalb etadi.
Tarbiyachi ta’limiy faoliyat uchun kerakli jihozlarni bir kun avval tayyorlab
qo‘yadi. Maktabgacha ta’lim tashkilotining birinchi kichik guruhi da haftasiga
11

10 ta ta`limiy faoliyat o‘tkaziladi. Ular quyidagicha taqsimlanadi:
 atrofdagi voqealar bilan tanishtirish va bolalar nutqini rivojlantirish;
 rasm chizish va loy yoki plastilindan narsa yasash;
 qurilish materiallari bilan mashqlar bajarish;
 musiqa mashg‘ulotlari;  jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari.
Ta’limiy faoliyatlar 10-15 daqiqa davom etadi va ular shanba kunidan
tashqari har kuni ertalab va kechqurun o‘tkaziladi. ta’limiy faoliyatlar bilan bir
qatorda sayr vaqtida atrofdagi narsalarni kuzatish, harakatli va didaktik o‘yinlar
rejalashtiriladi. ta’limiy faoliyatlarning katta qismi rivojlanishi bir xil darajada
bo‘lgan bolalarni birlashtiruvchi kichik guruhlarda o‘tkaziladi. Batafsil
tushuntirish va kattalarning yordam ini talab qiladigan yangi materialdan
foydalaniladigan ta’limiy faoliyatlar (masalan, yig`ma kartinalar yoki yangi
konstruktor, birinchi marta beriladigan mashg‘ulotlar) ana shunday o‘tkaziladi.
Harakatlarining navbatiga rioya qilinadigan ta’limiy faoliyatlarda bolalar uncha
ko‘p bo‘lmasligi kerak. Masalan, gimnastika asboblari bilan o‘tkaziladigan
jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari, «Loto» tipidagi va nutqni rivojlantirish
mashg‘ulotlari ana shunday bo‘ladi, bunda ayrim bolalar o‘z faolliklari bilan
boshqalarini chetga surib qo‘yishlari mumkin. Ammo hayotning uchunchi yilida
ta`limiy faoliyatlarning ayrim turlarini butun guruh bilan o‘tkazish ham mumkin,
chunki bola xulq-atvor qoidalarini (butun e’tibor bilan tinglash, jim utirish)
egallagan bo‘ladi, o‘z harakatlarini boshqa bolalar bilan muvofiqlashtira
boshlaydi, kattalarning nutqi uning harakatini yo‘lga soladigan bo‘ladi.
Bolalarning butun guruh bilan ayni vaqtda musiqa ta’limiy faoliyatlarini, harakatli
o‘yinlarni, shuningdek bolalarning o‘zlari asosan tomoshabin bo‘ladigan
ko‘rgazmali insenirovkalarni o‘tkazish mumkin.
Jismoniy tarbiya – maktabgacha pedagogikaning muhim bir bo‘limi bo‘lib,
bizda qaror topgan jismoniy tarbiya tizimining dastlabki bo‘g‘inidir. Uning
vazifasi, bola sogligini saqlash, jismoniy sifatlarini o‘stirish, yosh larni mehnatga
va vatan himoyasiga tayyorlashdir. Jismoniy rivojlanish tor ma’noda bo‘yning
12

o‘sishi, muskullarning ortishi, va shu kabi antropometrik va biometrik
ko‘rsatkichlardir. Jismoniy rivojlanish kishi organizmini o‘rab turgan muhitga
bog‘liqligi to‘g‘risidagi biologik qonuniyatlar asosida amalga oshiriladi. Masalan:
hayot sharoitini jismoniy tarbiya metodini bir muncha o‘zgartirish orqali
organizmning funksional imkoniyat darajasini bir muncha ko‘tarish, jismoniy
rivojlanish ko‘rsatkichlarini yaxshilash mumkin. Jismoniy tarbiya deganda
organizmning morfologik va fiunksional rivojlanishini jamiyat talablari darajasida
amalga oshirish, jismoniy sifatlarni qobiliyatlarni rivojlantirish, harakat malaka va
ko‘nikmalarini shakllantirish, jismoniy madaniyat va sport sohasiga taalluqli
maxsus bilimlarni o‘zlashtrib olish tushuniladi. Maktabgacha ta`lim yosh idagi
bolalarning jismoniy tarbiyasi ular hayotini saqlash, sog‘ligini mustahkamlash,
harakat malakalarini shakllantirish va to‘la ma’nodagi jismoniy tarbiya berish
madaniy genetik malakalarni shakllantirish, batartib hayot kechirish odatini
singdirishga qaratilgan. Kun tartibidagi aksariyat hollarda genetik va
chiniqtiruvchi muolajalarni bajarish orqali bolaning bilim doirasi kengayadi. Aqliy
faolligi ortadi. U jasurlik, hallolik, batartiblik, qat’iylik, mustaqillik va shunga
o‘xshash ijobiy xulq me’yorlari va qoidalarini ham egallab shakllanadi. Jismoniy
tarbiya aksariyat hollarda butun guruh bilan bajariladi. Jismoniy tarbiya
mashg‘ulotlarida harakatli o‘yinlarda bolalarda jamoatchilik uyushqoqlik,
intizomlilik kabi xislatlar shakllanadi. Maktabga ta`lim yosh idagi bolalar
organizmning o‘ziga xos tomoni shundaki, u juda tez o‘sadi va rivojlanadi. Shu
bilan birga organizm funksiyalari va tizimlarining shakllanishi, hali tugallanmagan
bo‘ladi. Shunga ko‘ra u tez jarohatlanadi. Shuning uchun bolalarga jismoniy
tarbiya berishda quyidagilar birinchi darajali vazifalar hisoblanadi.
1. Sog‘lomlashtiruvchi vazifalar.
2. Ta’limiy vazifalar.
3. Tarbiyaviy vazifalar.
Bolalarning matematik tushunchalarini muvaffaqiyatli o‘zlashtirishi, ularning
idrokini, ya’ni sensor tuyg‘ularini o‘stirish bilan bevosita bog‘liqdir.
13

Umumlashtirish va abstraktlashtirish qobiliyati real predmetlarning xususiyatlarini
aniqlash va shu xususiyatlarga qarab mazkur predmetlarni bir-biriga taqqoslash va
guruhlarga ajratish asosida o‘sib boradi. Shuning uchun bola maktabga borgunga
qadar unda matematik tasavvurlarni shakllantirish uchun MTTdagi barcha o‘quv-
tarbiya ishlari bilan uzviy ravishda bog‘lab maxsus ish olib boriladi. Matematik
bilimlar bolalarga ma’lum tizim va izchillikda berilishi, bunda yangi bilim kamroq
miqdorda, ya’ni bolalar o‘zlashtirib oladigan darajada bo‘lishi kerak. Shuning
uchun ham bir vazifa bir qancha mayda qismlarga bo‘linib, ular birin-ketin
o‘rganib boriladi. Tarbiyachi har bir yosh guruhining dasturi qanday tuzilganini
bilishi lozim. Bu unga o‘z guruhidagi bolalarning matematikaga doir bilim
darajalarini aniqlash uchungina emas, balki maktabgacha ta`lim yosh idagi
bolalarda boshlang‘ich matematik tasavvurlarni o‘stirish yuzasidan olib
boriladigan barcha ishlar tizimida har bir ta`limiy faoliyatining qanday muhim rol
o‘ynashi va o‘rin egallashini ko‘z oldiga keltirish uchun ham imkon beradi.
Matematik tasavvurlarni shakllantirish yuzasidan olib boriladigan ishning
asosiy shakli – ta’limiy faoliyatdir . Dastur vazifalarining ko‘pchilik qismi ta`limiy
faoliyatlarda hal qilinadi. Bolalarda ma’lum izchillikda tasavvurlar
shakllantiriladi, zarur malaka va ko‘nikmalar hosil qilinadi.Atrofdagi hamma
narsani miqdor jihatidan Kuzatishlarni uyushtirishga, bolalarning o‘z
faoliyatlarining xilma-xil turlarida matematik mazmundagi bilim va
ko‘nikmalaridan qanday foydalanishlariga katta ahamiyat beriladi. Ta’limiy
faoliyatlarda va kundalik hayotda didaktik o‘yinlardan hamda o‘yinmashqlardan
keng foydlaniladi. Ta’limiy faoliyatlardan tashqari vaqtlarda o‘yinlar tashkil qilib,
bolalarning matematik tasavvurlari mustahkamlanadi, chuqurlashtiriladi va
kengaytiriladi. Bir qancha hollarda, masalan, joyni bilish ko‘nikmasini
rivojlantirish yuzasidan olib boriladigan ishlarda o‘yinlar asosiy o‘quv vazifasini
utaydi. Ta’limiy faoliyatlarda bolalarning faol faoliyati birinchi navbatda yangi
material ustida ishlashni hamda ilgari o‘tilgan materialni takrorlashni birga to‘g‘ri
14

qo‘shib olib borish bilan ish turlarini va uni tashkil etish usullarini almashtirib
turish bilan, ya’ni ta`limiy faoliyat tuzilmasi bilan ta’minlanadi.
Bolalarni mehnat malaka ko‘nikmalarini shakllantirish orqali maktabga
tayyorlash. 5-7 yosh li bolalar katta yosh lilar mehnatiga zo‘r qiziqishi biror
mehnat jara yon inida kattalar bilan birga qatnashish yoki biror narsani mustaqil
bajarish ishtiyoq i ni namo yon qiladilar. Ularning faoliyatlari kichik maktab
yosh idlagilarga nisbatan anchagina maqsadga yo‘naltirilgan, e’tiborlari hamda
maqsadga qaratilgandir. Bolalarda mehnat malakalari mehnat qilish odatini
shakllantirish har bir ishni oxiriga etkazish ko‘nikmasini tarbiyalash pedagogik
jara yon ini to‘g‘ri tashkil etib quyidagi qoidalarga rioya qilingandagina:
1. Katta guruhlarga o‘ziga o‘zi xizmat ko‘rsatish mehnati xo‘jalik
turmush mehnati tabiatdagi mehnat, shuningdek qo‘l mehnatini tashkil etish.
2. Kun tartibiga ko‘ra «Maktabgacha ta’lim dasturi» asosida mehnat
uchun nazarda tutilgan vaqtdan to‘liq foydalanish. Bolalarni har xil sport
turlariga muntazam jalb qilish.
3. Mehnatning har xil turlari tashkil etilar ekan, bolalar faoliyatining
yakka va jamoa turlaridan foydalanish.
4. Bolalar mehnatiga rahbarlik metod va usullarini ta’lim tarbiya
vazifalariga muvofiq tanlash.
5. Xilma-xil mehnat turlarini tashkil etishda ularning bolalar
faoliyatining boshqa turlari bilan oqilona biriktirish orqaligina amalga oshirish
mumkin. Har kuni kun tartibida guruhdagi barcha bolalar uchun va har bir bola
uchun yakka mehnatni nazarda tutish kerak. Bolalar to‘g‘ri tashkil etilgan
mehnatdan katta quvonch his qiladilar.
Katta maktabgacha ta`lim yosh idagi bolalarning kun tartibida o‘z-o‘ziga
xizmat ko‘rsatish mehnati sezilarli o‘rin egallaydi. Tarbiyachilar mustaqil
yuvinish, kiyinish ko‘nikmasini shakllantirimshni davom ettiradilar.
Mehnat jara yon ida bolalar o‘simliklar holati, ularni yo rug‘likka, namlikka,
issiqlikka yaxshi tuproqqa bo‘lgan ehti yo jlarini qondirilishiga bog‘liq ekanligini
15

anglab ladilar. Tabiatdagi mehnat kuzatuvchanlikni o‘stirishining usullaridan
biridir. Tabiatdagi mehnat jara yon ida tarbiyaviy vazifalardan tashqari ta’limiy
vazifalar ham hal qilinadi. Tabiat burchagida bo‘ladigan navbatchilik ertalab
baliqchalarni boqadilar,gullarga suv quyadilar, yerlarni yumshatadilar, qushlar
qafaslarini tozalashda yordam beradilar. Vaqti-vaqtida ko‘chat o‘tqazishda ham
yordam beradilar.
Tarbiyachi va bolalar navbatchilar ishini nazorat qiladilar hamda uni
baholaydilar. Katta maktabgacha ta`lim yosh idagi bolalar mehnati orasida alohida
o‘rinni guruh xonalarida doimo tozalik va tartibni saqlash ishi egallashi lozim.
Tarbiyachi bolalardan qaysi biridir kiyinishini shkafga tartibli kuymaganligini
ko‘rib, masalan: shapka qayerda turishi kerakligini yoki koftochkasining yengi
nima uchun chiqarilmaganligini so`raydi. Vaqti-vaqtida (odatda haftaga bir)
bolalar tarbiyachi topshirig‘iga ko‘ra qo‘llanma va o‘yinchoqlarni ajratadilar,
yuvadilar, guruh xonasini umumiy yigishtirishda qatnashadilar. Xo‘jalik turmush
mehnati yaxshi tashkil etishda bolalarning yon ma- yon ishlab umumiy natijasini
tasavvur qilishlari muhimdir. Ba’zan umumiy ishni bajarish uchun tarbiyachi
vazifani bolalar o‘rtasida har bir bolaning tajribasiga ko‘ra taqsimlaydi va u ishni
oxirigacha bajaradi. Mehnat vazifalarini uyushtirishda tashabbus va mustaqillikni
namo yon q ilganlarni rag‘batlantiriladi. Tayyorlov guruhida tarbiyachi bolalar
mehnatini tashkil etishning yana bir ko‘rinishi hamkorlikdagi mehnatdan
foydalaniladi. Bu holatda bolalardan bittasi ishining oz qismini bajaradi, ikkinchisi
uni davom ettiradi. Ko‘pincha qo‘l mehnati ta`limiy faoliyatlariga barcha bolalar
uchun bir vaqt ajratiladi. O‘yinchoqlar qog‘oz, tabiiy materiallarni bolalar butun
guruh bo‘lib yoki kichik guruhlarga bo‘linib bajaradilar. Bu maqsadda alohida joy
jihozlanib, u erga material va asboblar joylashtriladi. Qo‘l mehnatini bajarishda
bola natijaga erishadigan narsa bu buyum vujudga keladi bolalar yo pishtirish,
bo‘yash, tikish, qirqish va shunga o‘xshash oddiy mehnat malaka ko‘nikmalarini
egallab oladilar. Yilning issiq vaqtlaridagi sayrlarda yerni chopish va yumshatish,
o‘toq qilish, hosilni yig‘ishtirish bo‘yicha birgalikdagi ish tashkil etiladi. Bu
16

holatda mehnatni tashkil etishning asosiy shakli guruh (3-4 bola) bo‘lib
bajariladigan davomli topshiriqlar bo‘ladi. Mehnat faoliyati har xil mehnat
jara yon laridan tashkil topgan har xil mehnat turlarining umumlashtiruvchi keng
tushunchasidir. Mehnat jara yon ini mehnat faoliyatining o‘ziga xos bir bo`lagi
bo‘lib uning tarkibida esa mehnat faoliyatining hamma tarkibiy qismlari
mehnatning maqsadi. Material va mehnat qurollari biron natijani yuzaga keltirish
maqsadiga erishishi uchun sarf qilingan barcha mehnat harajatlari, mehnat
sabablari va mehnat mahsuli yaqqol ko‘zga tashlanadi.
Bolalarni maktabga tayyorlashda tabiat bilan tanishtirsh mazmuni.
Maktabgacha ta`lim tashkilotida bolalarni tabiat bilan tanishtirish jara yon ida
xilma-xil metodlar: ko‘rgazmali (kuzatish, rasmlarni ko`rish, diafilm va
kinofilmlarni namoyish qilish), amaliy (o‘yin metodi, mehnat, oddiy tajribalar),
og`zaki (tarbiyachining hikoyasi, badiiy asarlarni o‘qish, suhbat) metodlaridan va
xilma-xil formalardan: ta`limiy faoliyatlardan, ekskursiyalardan, kundalik hayotga
mehnatdan, kuzatishlardan, yer maydonchasi va tabiat burchagidan o‘yinlardan
foydalaniladi.
Natijada bolalarda bilimlarni egallash malaka va ko‘nikmalarni hosil qilish
qobiliyatlarini o‘stirish ilmiy dun yoq arashlarni axloqiy sifatlarini xulq-atvorlarini
shakllantirishga erishiladi. Tabiat bilan tanishtirish metodlaridan ko‘rgazmali
metodlar:
Kuzatishlar. Kuzatish atrof olam predmetlari va hodisalarini maqsadga
muvofiq rejali idrok etishdir. Kuzatish murakkab bilim faoliyati bo‘lib unda idrok,
tafakkur va nutq ishtirok etadi. Barqaror diqqat talab etiladi. Kuzatila yo tgan
hodisani tushuntirishda bolaning tajribasi, bilimi va malakalri muhim ahamiyatga
ega bo‘ladi. Tabiatni bolalar bilan birgalikdla kuzatishni tashkil etar ekan,
tarbiyani bir qator vazifalarni hal etadi: bolalarda tabiat haqida bilimni
shakllantiradi. Kuzatishni o‘rgatadi, kuzatuvchanlikni o‘stiradi, estetik jihatdan
tarbiyalaydi. Predmet va hodisalarning xususiyati hamda sifatlari haqidagi bilimni
shakllantirish maqsadida tashkil etiladigan qisqa muddatli kuzatuvlar jara yon ida
17

bolalar qismlarning shakli, rangi, kattaligi, tuzilishi, fazoviy joylashuvini,
satxining harakatini farqlashni, hayvonlar bilan tanishganda esa harakat xarakteri
ular chiqaradigan tovushlarni ham o‘rganadilar va hokazo. O‘simlik va
hayvonlarning o‘sishi hamda rivojlanishi tabiatdagi mavsumiy o‘zgarishlar
haqidagi bilimlarning jamgarilishi uchun kuzatishning ancha murakkab turi uzoq
muddatli kuzatishlardan foydalaniladi. bunda bolalarga obyektning kuzatila yo tgan
holatini ilgarigi bilan qi yo slashga to‘g‘ri keladi. Bu kuzatishlar davomida
bolalarning zehni va kuzatuvchanligi o‘sadi. Analiz qilish, qi yo slash, xulosa
chiqarish jara yon i takomillashadi. Kuzatishlar tarbiyachi tomonidan bolalarni
o‘simlik va hayvonlar bilan ob-havo bilan kattalarning tabiatdagi mehnati bilan
tanishtirishda tashkil etiladi. Kuzatishlar ta`limiy faoliyat va ekskursiyalarda,
sayrlarda, tabiat burchagida va shu kabi joylarda olib boriladi. Tarqatma
materiallardan foydalanib kuzatish: bu kuzatishlar o‘rta guruhdan boshlab
o‘tkaziladi. Bunday kuzatishni tashkil etish bir obyektni kuzatishdan ko`ra ancha
murakkabroqdir. Tarqatma material sifatida o‘simliklar hamda ularning qismlari:
bargi, mevasi, va urugi, shoxlari, sabzavot va mevalardan foydalanish mumkin.
Rasmlarni ko‘rish, kinofilmlar va diafilmlarni namoyish etish.
Amaliy metodlar.
O‘yin. Tabiatning oddiy hodisa va predmetlari haqida bolalarning
tasavvurlarini kengaytirish maqsadida o‘tkaziladigan kuzatishlar bilan bir qatorda
xilma xil o‘yinlardan keng foydalaniladi. Bu o‘yinlarda bolalar sezuvchanlik
tajribasini orttiradilar, egallagan bilimlarini ijodiy o‘zlashtiradilar. Bolalarni tabiat
bilan tanishtirishda didaktik xarakterli va ijodiy o‘yinlardan foydalaniladi.
Didaktik o‘yinlar. Didaktik o‘yinlarda bolalar o‘zlarida tabiatdagi predmet
va hodisalar hayvonlar va o‘simliklar haqida mavjud bo‘lgan bilimlarni
aniqlaydilar, musitahkamlaydilar, kengaytiradilar. Ko‘pgina o‘yinlar bolalarni
umumlashtirish hamda klassifikatsiya qilishga o‘rgatadi. Didaktik o‘yinlar, xotira,
diqqat, kuzatuvchanlikning o‘sishiga yordam beradi. Bolalarni mavjud
bilimlardan yangi sharoitlardan foydalanishga o‘rgatadi. Turli aqliy jara yon larni
18

faollashtiradi. Lug‘atni boyitadi. Bolalarda birgalikda o‘ynash ko‘nikmasini
tarbiyalashga yordam beradi. O‘yin mashqlari predmet va hodisalarni sifati hamda
xususiyatlariga ko`ra farqlashga o‘rgatadi. Kuzatuvchanlikni o‘stiradi. Bu o‘yinlar
butun guruh bolalari bilan yoki ularning bir qismi bilan o‘tkaziladi. O‘yin
mashqlari kichik va o‘rta guruhlarda alohida ahamiyatga ega. Katta guruhlarga esa
u ta’limiy faoliyatning bir qismi hisoblanadi.
Harakatli o‘yinlar. Tabiatshunoslik xarakteridagi harakatli o‘yinlar
hayvonlarning xatti-harakati ularning hayot tarziga taqlid qilish bilan bog‘liq.
Bolalar bu o‘yinlarda harakatlarga tovushlarga taqlid qilib bilimlarni chuqurroq
egallaydilar. O‘yindan zavqlanish bolalardagi tabiatga bo‘lgan qiziqishni
chuqurlashtiradi.
Ijodiy o‘yinlar. O‘yinda bolalar ta`limiy faoliyat, ekskursiya, kundalik hayot
jara yon ida olingan tasavvurlarni aks ettiradilar. Kattalarning tabiatdagi mehnati
haqidagi bilimni egallaydilar. Bunda ularda mehnatga ijodiy munosabat
shakllanadi. Ular kattalarning tabiatdagi mehnatining ahamiyatini anglab
oladilar.Tabiatdagi mehnat. Bolalar mehnat obektlari o‘simliklarning xususiyatlari
va sifatlari ularning tuzilishi ehti yo jlari rivojlanishining asosiy bosqichlari o‘stirish
usullari o‘simliklar hayotidagi mavsumiy o‘zgarishlar haqida hayvonlar, ularning
tashki ko‘rinishi ehti yo jlari, harakat qilish usullari, xatti-harakatlari, hayot tarzlari
va uning mavsumiy o‘zgarishlari haqida tasavvurga ega bo‘ladilar. Ular yashash
muhiti o‘rtasida mutanosiblik o‘rnatishni hayvonning tabiatdagi hayot tarzi va
ularni tabiat burchagida parvarish qilishni o‘rganadilar. Mehnatni tashkil etish
shakllari va ularga rahbarlik qilish metodikasi maktabgacha ta`lim davomida
murakkablashib boradi. Murakkablashish bolaning yosh imkoniyatlari,
shuningdek, mehnat faoliyatining o‘sishi tufayli aniqlanadi.
Og‘zaki metodlar . Bolalarni tabiat bilan tanishtirishda tarbiyachining
hikoyasidan tabiat haqidagi badiiy kitoblarni o‘qishdan suhbatdan foydalaniladi.
Og‘zaki metodlarda foydalanishda tarbiyachi bolalarning nutqini tushunishga
bo‘lgan qobiliyatlarini uzoq muddatli ixti yo riy diqqatlarini va so‘z orqali
19

berila yo tgan mazmunga diqqatni qarata olishlarini, shuningdek, bolalarda
muhokama, aniqlash, tizimlashtirish predmeti bo‘luvchi u yoki bu hodisa yoki fakt
haqida yo rqin tasavvurlarning bor-yo‘qligini e’tiborga oladi.
Tarbiyachining hikoyasi. Hikoyani idrok etish bolalar uchun anchagina
murakkab aqliy faoliyatdir. Bola kattalar nutqini eshitishi va tinglay olishi hikoya
davomida uni anglab olishi og‘zaki tasvir asosida yetralicha jonli obrazlarni faol
tasavvur qilishi tarbiyachi hikoyasidagi voqea hodisalarni bir biriga bog‘liqligi
hamda munosabatlarini aniqlash hamda tushunishi hikoya mazmunidagi
yanglishlikni o‘zining avvalgi bilim bilan qi yo slab ko‘rishi lozim.
Suhbat. Didaktik vazifalardan kelib chiqqan holda suhbat ikki turga –
oldindan o‘tkaziladigan suhbatlar va yakuniy suhbatlarga bo‘linadi. Bu suhbatlar
mazmunan turli darajada bo‘lishi mumkin: birovlar kuzatiladigan obektlarni tor
doirada kuzatgandan so‘ng, boshqalari hodisalarning keng doirasini qamrovlari
hodisalarning keng doirasini qamrovchilarni – bolalarning jonsiz tabiat hodisalari,
o‘simliklar hayoti, hayvonlar, kishilarning mehnati haqidagi bilimlarini
tizimlashtirish maqsadida o‘tkaziladi.
Badiiy adabi yo tni o‘qish. O‘z mazmuniga ko‘ra ilmiy bo‘lgan
tabiatshunoslik haqidagi kitob ayni vaqtida san’atning bir turidir. Tabiatshunoslik
kitobi bolalarda bilish huquqini, kuzatuvchanlikni, bilimga bo‘lgan havasni
tarbiyalash uchun boy meterial beradi.
Ta’limiy faoliyat. Bolalarni tabiat bilan tanishtirish ta’limiy faoliyatlari
bilimlarni bolalarning imkoniyatlari hamda o‘rab turgan tabiatning xususiyatlarini
nazarda tutgan holda izchil shakllantirish imkonini beradi. Tarbiyachi rahbarligida
o‘tadigan ta’limiy faoliyat larda guruhning barcha bolalarida dastur talablariga
muvofiq elementar bilimlar shakllanadi. Asosiy bilim protseslari va bolalarning
qobiliyatlari ma’lum tizim hamda izchillikda o‘stiriladi. Kundalik hayotda
kuzatish, o‘yin, mehnat vaqtida bolalarning shaxsiy bilimlari yigilib boriladi.
Ta’limiy faoliyatlar ularni aniqlash va tizimlashtirish imkonini beradi.
20

Ta’limiy faoliyatning ta’limiy vazifasi. Bu bolalarga ta`limiy faoliyatlarda
berilish yoki aniqlanishi hamda konkretlashtirilishi lozim bo‘lgan bilim hajmidir.
Bunga yana bolalarning tabiatni bilishga bo‘lgan qiziqishlarini shakllantirishni
ko`shish mumkin. Ta’limiy faoliyatda hal etiladigan tarbiyali vazifalar. Tabiatga
ijobiy ehti yo tkorona, g`amxo`rona munosabatni shakllantirish. Tabiatga estetik
munosabatni o‘stirishga yo‘naladi. Ta’limiy faoliyatga tayyorlanish hamda uni
o‘tkazishda ta`limiy faoliyatning tuzilishi metodini to‘g‘ri aniqlash muhimdir.
Metodni tanlash ta’limiy vazifalar xarakteri, tabiiy obyektning xususiyatlari,
hamda bolalarning yosh iga bog‘liqdir. Ta’limiy faoliyat davomida topshiriqni
bajarishga barcha bolalarni jalb qilish muhimdir. Ta’limiy faoliyat oxirida qoidaga
binoan tarbiyachi bolalarni malaka va ko‘nikmalarini ularning ta`limiy faoliyatga
munosabatlarini, qiziqishlarni pedagogik jihatdan baholaydi. Baholarning
differensiyalashuvi bolalarning yosh iga bog‘liq bo‘ladi.
Ekskursiyalar. Ekskursiya bolalarni tabiat bilan tanishtiruvchi ta`limiy
faoliyatlar turidan biridir. Ekskursiyalar vaqtida bola tabiat hodisalarini mavsumiy
o‘zgarishlarni tabiiy sharoitda kuzatish insonning hayot talablariga muvofiq
tabiatni qanday o‘zgara yo tganini va tabiat kishilarga qanday xizmat qila yo tganini
ko‘rish mumkin. Ekskursiya faoliyatlarining afzalligi yana shundaki, unda bolalar
o‘simlik va hayvonlar, ular yashaydigan muhitni ko‘rish imkoniyatiga ega
bo‘ladilar. Ekskursiyalar tufayli bolalarda kuzatuvchanlik, tabiatni o‘zgarishiga
qiziqish o‘sadi. Ular predmetni sinchiklab kuzatish va uning xarakterini
xususiyatlarini qayd qilishga odatlanadilar.
Tabiatning go‘zalligi bolalarda chuqur hissi yo tlar uyg‘otadi, o‘chmas
taassurot qoldiradi. Estetik hissi yo tlarning o‘sishiga yordam beradi. Shu asosda
yana tabiatga muhabbat, unga ehti yo tkorona munosabatda bo`lish, vatanga
muhabbat shakllantiriladi.
Ekskursiyalarni uyushtirish. Ekskursiyadan ta`limiy faoliyat turi sifatida
o‘rta, katta, hamda tayyorlov guruhlarida foydalaniladi. Har bir ekskursiya uchun
barcha bolalar egallashlari shart bo‘lgan dastur mazmuni belgilanadi.
21

Kundalik hayotdagi ish. Ta’limiy faoliyat va ekaskursiyalardagi
kuzatishlarni kundalik hayotdagi, shuningdek, boshqa shakllari bilan uzviy
aloqada olib boriladi.
Sayrlar. Bolalarni tabiat bilan tanishtirish uchun sayrlardan keng
foydalaniladi. Sayrlar vaqtida tarbiyachi bolalar tasavvurining shakllanishi uchun
o‘zok muddat talab qilinadigan tabiat hodisalari bilan tanishtirish imkoniga ega
bo‘ladi. Bolalarni qorning erishi, kurtaklarning bo‘rtishi, maysaning paydo
bo‘lishi va shu kabilar bilan tanishtiriladi. Sayrlarda tabiiy materiallar kum, loy,
suv, muz, barg, va shu kabilar bilan xilma-xil o‘yinlarni tashkil etish mumkin.
Maktabgacha yosh dagi bolalarda sezgi tajribasi yig‘ladi, ular tabiat hodisalarini
barcha aloqa va munosabatlarda tabiiy sharoitlarda ko‘radilar. Sayrlar bolalarda
qiziqish uyg‘otadi, ularga katta quvonch, tabiat bilan munosabatda bulish esa
lazzat baxsh etadi.
II.Bob.Bolalarni maktab ta`limiga tayyorlashning asosiy yo‘nalishlari
2.1.Bolalarni maktab ta`limiga tayyorlashning asosiy yo‘nalishlari
Bolaning maktab ta’limiga tayyorligi tushunchasi. O‘zbekiston
Respublikasida maktabgacha ta’lim to‘g‘ri sidagi Nizomga muvofiq bola
maktabgacha ta’limni uyda, ota-onalarning mustaqil ta’lim berishi orqali yoki
doimiy faoliyat ko‘rsatadigan maktabgacha ta’lim tashkilotlarida, shuningdek,
maktabgacha ta’lim tashkilotlariga jalb qilinmagan bolalar uchun maktabgacha
ta’lim tashkilotlarda, maktablarda, mahallalarda tashkil etilgan maxsus guruhlar
yo ki markazlarda oladi. Bu yerda ular haftada 2-3 marta shug‘ullanishadi. Ota-
onalarga maktabgacha ta’lim shaklini tanlash huquqi beriladi. 6-7 yosh li bolaning
maktab ta’limiga tayyorligini aniqlashda maktabgacha yosh dagi bolalar ta’lim-
tarbiyasi bilan shug‘ullanuvchilar asosiy shart hisoblanmish – bolaning maktabga
tayyorligi maktabgacha va maktab davridagi hayot tarzi hamda faoliyati uchun
ko‘prik vazifasini utashini, oila yoki maktabgacha ta’lim tashkilotdagi ta’lim-
tarbiya sharoitlarida maktab ta’limiga ozorsiz o‘tkazishni ta’minlash zarurligini
hisobga olishlari lozim. Maktabgacha yosh dagi bolaning maktab ta’limiga utishi
22

hamisha uning hayoti, axloqi, qiziqishi va munosabatlarida anchayin jiddiy
o‘zgarishlarni yuzaga chiqaradi. Shuning uchun bolani yoki uyda yok maktab
ta’limiga tayyorlash, uni uncha qiyin bo‘lmagan bilim, tushuncha, ko‘nikma va
malakalar bilan tanishtirish kerak bo‘ladi. Yetakchi mutaxassislarning fikriga
ko‘ra, «Maktabga tayyorgarlik» tushunchasi bolani maktabga tayyorlashning
quyidagi yo‘nalishlarini o‘z ichiga oladi:
 jismoniy;
 shaxsiy (ruhiy);
 aqliy;
 maxsus tayyorgarlik.
Jismoniy tayyorgarlik bolaning sog‘lomligi, harakat ko‘nikmalari va sifati, qo‘l
mushaklari va ko‘rish-motor muvofiqligi rivojlanganligi bilan izohlanadi. Shaxsiy
tayyorligi, atrof-muhitga, kattalarga, tengdoshlariga, o‘simliklar dunyosiga, tabiiy
hodisalarga munosabati, shaxsiy madaniyatning shakllanganligini nazarda tutadi.
Aqliy tayyorgarlik bolaning obrazli va mantiqiy fikrlashi, bilimga qiziqishi,
mustaqilligi, o‘zini-o‘zi nazorat qilishi hamda o‘quv faoliyatini kuzatish, eshitish,
eslab qolish, solishtirish kabi asosiy turlarini bilishini o‘z ichiga oladi. Bolaning
maktabda ta’lim olishi samarasi uning ona tilini bilishiga va nutqni qanchalik
rivojlanganligiga ko‘proq bog‘liq bo‘ladi. Chunki butun o‘quv faoliyati shularga,
ya’ni nutqiy-mantiqiy rivoji, bolaning kattalarning yordam isiz mustaqil fikrlashi,
til malakasining rivojlanganligi, hikoya qilish, mulohaza yuritish, o‘z tasavvurini
izohlay olish, tushunarli qilib ba yon etish kabi omillar asosiga quriladi.
Shuningdek, bolaning maktabda ta’lim olishi uchun amaliy intellekt rivoji, ya’ni
uning namunani chizish, aytib turiladigan ba yon iy topshiriqni bajarishi ham
muhim sanaladi. Va nihoyat, maxsus tayyorgarlik bolani savodxonlikka o‘rgatish
va uning maktabning 1-sinf o‘quv dasturi materialini yetarli darajada egallash
haqidagi tushunchasini shakllantirishni nazarda tutadi. Bolalarni maktabda
o‘qitishning samaradorligi ko‘p jihatdan ularning tayyorgarlik darajalariga bog‘liq
bo‘ladi. Maktabda o‘qishga tayyorgarlik – maktabgacha ta’lim tashkiloti va oilada
23

maktabgacha ta`lim yosh idagi bolaga qo‘yiladigan talablar orqali aniqlanadi. Bu
talablarning o‘ziga xos tomoni o‘quvchining yangi ijtimoiy-psixologik o‘rni bilan
bog‘liq. Bola o‘z oldiga qo‘yiladigan vazifalarni bajarishga tayyorlangan bo‘lishi
lozim. Maktabga kirish bola hayotidagi odatiy turmush tarzi, atrofdagilar bilan
munosabat tizimining o‘zgarishiga aloqador muhim davrdir. Bola hayotida
birinchi bor markaziy o‘rinni ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan o‘quv faoliyati
egallaydi. Unga odatiy bo‘lgan erkin o‘yin faoliyatidan farqli ularok, endi ta’lim
majburiy bo‘ladi va birinchi sinf o‘quvchisidan 4 ta jiddiy munosabat talab
qilinadi Ta’lim faoliyatining etakchi turi sifatida bolaning kundalik hayot
jara yon ini qayta quradi: kun tartibi o‘zgaradi, erkin o‘yinlar vaqti kiskaradi.
Bolaning mustaqilligi va uyushganligi, uning ishchanligi va intizomlilikka talablar
jiddiy ravishda ortadi. Maktabgacha yosh dagi bolalikka nisbatan o‘quvchining o‘z
xatti-harakati, majburiyatlarini bajarishga shaxsiy ma’suliyati ancha-muncha
ortadi. Bolalarni maktabga tayyorlash, birinchidan bolalar bog‘chasida tarbiyaviy
ishni maktabgacha ta`lim yosh idagi bolalarni umumiy, har tomonlama
rivojlantirishning yuqori darajasini ta’minlaydigan, ikkinchidan bolalarni
maktabning boshlang‘ich sinflarida o‘zlashtirishlari lozim bo‘lgan o‘quv fanlarini
egallashga maxsus tayyorlashni ta’minlaydigan qilib tashkil etilishini nazarda
tutadi. Shunga ko‘ra zamonaviy psixologik-pedagogik adabi yo tda
(A.V.Zaparojets, A.A.Venger, G.M.Lyamina, G.G.Petrogenko, J.V.Taruntaeva va
boshqalar) tayyorgarlik tushunchasi bola shaxsining rivojlantirish sifatida
aniqlanadi va ikkita o‘zaro bog‘langan jihatlarda: «Maktabga o‘qishga umumiy
psixologik tayyorgarlik» va «Maxsus tayyorgarlik» tarzida ko‘rib chiqiladi.
Maktabga umumiy tayyorgarlik MTT ning maktabgacha tarbiya yosh idagi
bolalarni har tomonlama tarbiyalashga oid davomli, maqsadga muvofiq ta’lim-
tarbiyaviy ishning muhim yakuni sifatida namo yon bo‘ladi. Maktabga umumiy
tayyorgarlik bolaning maktabga borish vaqtiga kelib aqliy, ma’naviy, estetik va
jismoniy rivolanishda erishgan shunday darajasidirki, u bolaning maktab
ta’limining yangi sharaoitlariga va o‘quv materialining ongli egallashga faol kirib
24

borishlari uchun zarur asosni yaratadi. Umumiy tayyorgarlik bola maktab
ta’limiga utish davriga kelib erishadigan psixik rivojlanishning muayyan darajasi
bilan ifodalanadi. Psixologik tayyorgarlik tushunchasi maktab ta’limi nuqtai
nazaridan 1-sinfga bora yo tgan bola psixik rivojlanishidagi muhim sifat
ko‘rsatkichlarini muvaffaqiyatli jamlaydi. Maktab ta’limiga psixologik
tayyorgarlik bolaning o‘qishga intilishi o‘quvchi bulish ishtiyoq i da bilish faoliyati
va tafakkur operatsiyalarining yetarlicha yuqori darajasi bolaning o‘quv faoliyati
elementlarini egallashi, iroda va ijtimoiy rivojlanishning muayyan darajasida
namo yon bo‘lishda asoslangan tayyorlikni o‘z ichiga oladi. Bolani maktabga
psixologik tayyorgarligining barcha komponentlari bolani sinf jamoasiga olib
kirish, maktabda o‘quv materialini ongni faol egallash keng doiradagi maktabga
oid majburiyatlarni bajarishni kamrab oladi. Bolani maktabga maxsus ravishda
tayyorligi maktabda o‘qishga umumiy psixologik tayyorligiga qo‘shimchadir. U
bolada matematika va ona tili kabi o‘quv fanlarini o‘rganish uchun zarur bo‘lgan
maxsus bilim, ko‘nikma va malakalarning mavjudligiga ko‘ra aniqlanadi.
Maktabgacha ta’lim tashkilotida bolalarda eng oddiy matematika tasavvurlarini
tarkib toptirish, nutqni o‘stirish hamda savodni egallashga tayyorlanish yuzasidan
o‘tkaziladigan jadal ish bolalarni maktabda o‘qishga maxsus tayyorlashning zarur
darajasini ta’minlaydi. Maktabga qatnaydigan bola yangi turmush tarziga kishilar
bilan o‘zaro munosabatning yangi tizimiga, faol aqliy faoliyatga tayyorlangan
bo‘lishi darkor. U yangi jiddiy majburiyatlarni uddalashi uchun jismoniy
rivojlanishda muayyan darajaga erishgan bo‘lishi kerak. Bolaning maktabda
(o‘qishga axloqiy-irodaviy tayyorgarlik) umumiy tayyorligi mazmunida bir necha
o‘zaro bog‘langan jihatlar mavjud bo‘lib, ulardan muhimlari ma’naviy, irodaviy,
aqliy, jismoniy tayyorgarlikdir.
Bolaning maktabda o‘qishga axloqiy-irodaviy tayyorligi. Maktabda
o‘qishga axloqiy-irodaviy tayyorlik bolaning maktabgacha bolalik oxiriga kelib
axloqiy xatti-harakat, iroda, axloqiy hissi yo tlar va ong rivojida unga yangi ijtimoiy
nuqtai nazarni faol egallashiga hamda o‘zining o‘qituvchi va sinfdoshlari bilan
25

o‘zaro munosabatlarini axloqiy asosda qurishga imkon beradigan darajaga
erishishida ifodalanadi. Axloqiy irodaviy tayyorlik katta maktabgacha ta`lim
yosh idagi bola shaxsiy xulq-atvori rivojining muayyan darajasida namo yon
bo‘ladi. Bu munosabatda bolaning maktabgacha tar`lim yosh i davomida
rivojlanadigan o‘z xulq-atvorini boshqari qobiliyati: qoidani yoki tarbiyachi
talablarini ongli bajarish, daf’atan asabiylashib ketishga erk bermaslik, qo‘yilgan
maqsadga erishishda qat’iyatni namo yon qilish, kerakli ishni o‘ziga tortadigan,
ammo maqsaddan chalg‘itadiganiga qarshi o‘larok bajarish ko‘nikmasi va shu
kabilar e’tiborga loyiqdir. Bo‘lajak o‘quvchi xulq-atvoridagi ixti yo riylikning
rivojlanish asosini maktabgacha ta`lim yosh i oxiriga kelib tarkib topadigan
sabablar, o‘zaro buysunuvchilari tashkil qiladi. Maktabga axloqiy-irodaviy
tayyorlikning tarkib topishida, shuningdek, katta maktabgacha ta`lim yosh idagi
bola shaxsiy xulq-atvoridagi mustaqillik uyushganlik va intizomlilik kabi
xususiyatlar ahamiyatlidir. Mustaqillik bilan uzviy bog‘langan xulq-atvor
qoidalarini bajarish, yangi sharoitlarda harakatning to‘g‘ri, odatiy usullaridan
foydalanish, yordam berishga tayyorlik qobiliyatidir. Mustaqillik va xulq-
atvordagi uyushganlik intizomlilik bilan xulq-atvordagi maqsadga yo‘nalganlikda,
o‘z faoliyatini maktabgacha ta’lim tashkilotda qabul qilingan qoidalarga muvofiq
ongli tashkil eta bilishda, faoliyat natijasiga erisha bilish va uni nazorat qilish, o‘z
xulq-atvorini boshqa bolalarniki bilan muvofiqlashtirish, o‘z xatti-harakatlari
uchun shaxsiy ma’suliyatni his qilishda o‘z ifodasini topadi. Maktabga axloqiy-
irodaviy tayyorlikning boshqa muhim tarkibiy qismi bolaning katta yosh lilar va
tengqurlari bilan o‘zaro munosabatlarini qoidalarga muvofiq tashkil eta bilishdir.
Tajribaning ko‘rsatishicha, maktabdagi o‘qish sharoitlariga moslashish oldingi
yillarda bolalarda «jamoatchilik» sifatlari: do‘stlarga nisbatan xayrixoh, hurmat
bilan munosabatda bo‘lish, tashkilotchilik ko‘nikmalari, xushmuomalalik,
g‘amxo‘rlik bildirish, o‘zaro yordam ga hozirlikning qanchalik muvaffaqiyatli
shakllantirilganligiga bevosita bog‘liqligini ko‘rsatadi. Bola xulq-atvorida
jamoachilik hislarida bunday majmuaning mavjudligi uning maktabga axloqiy
26

tayyorgarligining ko‘rsatkichi bo‘la oladi va yangi jamoada tengqurlari bilan
muomalada ko‘tarinki, ijobiy ruhni yuzaga keltiradi. Maktabga axloqiy-irodaviy
tayyorlik, shuningdek, axloqiy hissi yo t va bola ongi rivojining muayyan darajasi
bilan ham ifodalanadi. Bu o‘rinda eng ibratlisi bolalarning axloqiy xulq-atvorining
ijtimoiy ahamiyatini tushunish, ularda o‘z xatti-harakatlarini mustaqil baholash
qobilyatini rivojlantirish, ma’suliyat, haqgo‘ylik, insoniylik va fuqarolik
hissi yo tlari elementlarini shakllantiridir. Axloqiy-irodaviy tayyorlik tarkibiga
maktabgacha ta`lim yosh idagi bolaning mehnatga munosabatini ifodalovchi
sifatlar majmui ham kiradi. Bu mehnat qilish ishtiyoq i , atrofdagilar mehnatiga
hurmat, zarur mehnat malakalarini egallashdir.
Bolaning maktabda o‘qishga aqliy tayyorligi. Maktabga aqliy
tayyorlikning muhim tarkibiy qismi maktabga o‘qishga kira yo tgan bolada atrof,
dunyo haqida yetarlicha keng bilish boyligining mavjud bo‘lishidir. Bilimlarning
bu fondi o‘qituvchi o‘z ishini tashkil etishda tayanadigan zarur asos hisoblanadi.
Bolani maktabga aqliy tayyorligida bolalar egallagan bilimlarning sifati
ahamiyatlidir.
Bilimlar sifatining ko‘rsatkichi birinchi navbatda ularni bolalar tomonidan
ongli egallaganligi; tasavvurlarining aniq va tabaqalashtirilganligi; oddiy
tushunchlar mazmuni va hajmining to‘liqligi; o‘zlariga tushunarli o‘quv va amaliy
vazifalarni hal etishda bilimlarni mustaqil qo‘llay olish qobiliyatlari;
muntazamlilik, ya’ni maktabgacha ta`lim yosh idagilarning narsa va hodisalar
o‘rtasidagi tushunarli, muhim aloqa hamda munosabatlarni aks ettira bilish
qobiliyatidir.
Bola maktabga aqliy tayyorgarligining tarkibiy qismi bola bilish faoliyatini
muayyan darajada rivojlangan bo‘lishidir. Bu o‘rinda, birinchidan, bilish
jara yon ining o‘sib boruvchi ixti yo riyligi; materialni ma’no jihatdan ixti yo riy eslab
qolish va takror ifodalash, narsa va hodisalarni rejali idrok etish, qo‘yilgan bilish
va amaliy masalalarni maqsadga muvofiq hal etish qobiliyati va shu kabilar;
ikkinchidan, bilish jara yon lari sifatini oshirish: sezgilarning aniqligi, idrokning
27

to‘liq va tabaqalashtirilganligi, eslab qolish va takror ifodalashning tez va aniqligi;
uchinchidan, bolada atrof-dunyoga bilish munosabatlari, bilimlarni egallash va
maktabda o‘qishga intilishning mavjudligi muhim ahamiyat kasb etadi. Maktabga
aqliy tayyorlikni shakllantirishda bo‘lajak o‘quvchi tafakkur faoliyatining umumiy
darajasi muhim ahamiyatga ega. MTTning bolalarni aqliy tarbiyalashga oid olib
bora yo tgan muntazam, maqsadga muvofiq ish sharoitlarida bolalarda (faoliyat)
tafakkur faoliyatida narsalarning ko‘p tomonlama tahlil qilish qobiliyati, ijtimoiy
tarkib topgan sensor etalonlardan fan hamda hodisalar xususiyat va sifatlarini
tadqiq qilishda foydalana bilish narsa va hodisalardagi asosiy aloqa, bog‘liq lik,
belgilarni aniqlash asosida oddiy umumlashtirishlar qilish qobiliyati, o‘xshashlik
va farqlanuvchi belgilarni izchil ajratish asosida narsalarni qi yo slashni amalga
oshirish ko‘nikmasi tarkib toptiriladi. Bo‘lajak o‘quvchilarda aqliy faoliyatning
elementar mustaqilligi: o‘z amaliy faoliyatni mustaqil rejalashtirish va uni reja
asosida amalga oshirish ko‘nikmasi, oddiy bilish vazifasini qo‘yish va uni hal
etish ko‘nikmasi va shu kabilar rivojlantiriladi. Maktabda aqliy tayyorlik,
shuningdek, bolalar tomonidan o‘quv faoliyati elementlarining egallab olinishini
ham o‘z ichiga oladi.
2.2.Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash shakllari va metodlari
O‘zbekiston Respublikasining maktabgacha ta`lim konsepsiyasida ham
belgilangan bosh maqsad va vazifalar maktabgacha ta’lim tashkilotlari uchun
yozilgan yangi dasturlar mazmunini amalga oshirishga qadar aniqlana boradi.
Maktabgacha ta’lim tashkilotidagi bolaning o‘sishidagi psixologik va
etnopsixologik xususiyatlarga asosilanib, ta’lim-tarbiya tizimida odob estetik,
musiqiy-badiiy, jismoniy tarbiyani birinchi uringa chiqarish, gramatikani bu qadar
majburiy o‘rgatmaslik lozim bo‘ladi. Shunday yo‘l bilan maqsad asosida vazifa va
usullar belgilanadi va rivojlantiriladi. Xulosa qilib shuni ta’kidlash zarurki,
davlatimiz mustaqillikka erishgandan so‘ng barcha sohalarda tub isloxotlarni olib
28

bordi. Xususan, ta’lim sohasida tub islohotlar amalga oshirildi. «Ta’lim
to‘g‘risida»gi Qonun, Kadrlar tayyorlash milliy Dasturi va ta’lim sohasidagi
boshqa qonunlar buning yakqol dalilidir. Bulardan kuzlangan maqsad yoki
davlatimizga kerakli bo‘lgan yetuk, har tomonlama kamol topgan barkamol
shaxsni tarbiyalash va ularni jamiyatda uz o‘rnini topishga imkoniyatlar yaratib
berishdan iborat qilib qo‘yilgan. Albatta, bu xayrli ishlarni ta’lim-tarbiyani
birinchi bugini bo‘lgan oila, maktabgacha ta’lim tashkilotidan olib borish
maqsadga muvofiqdir, deb ko‘rsatib o‘tilgan. Shunday ekan, biz birinchi navbatda
maktabgacha ta’lim tizimiga e’tibor berishimiz, ularni yetuk malakali
mutaxassislar bilan boyitishimiz zarurdir. Tarbiyalanayotgan bolalarni har
tomonlama bilimli odob-axloqli qilib tarbiyalash bizning oliy maqsadimizdir.
Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishning asosiy maqsad va
vazifalari bolalarni jismoniy va aqliy jihatdan rivojlantirish, ularning ruhiyat,
shaxsiy qobiliyatlari, intilish va ehtiyojlarini qondirish, milliy va umuminsoniy
qadriyatlarga, mustaqillik g`oyalariga sodiq holda voyaga etib borishni ta’minlash,
ularni maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyasiga qo‘yilgan davlat
talablariga muvofiq maktab ta’limiga tayyorlashdan iborat. Maktabgacha yoshdagi
bolalarni rivojlantirish jarayoni oldiga qo‘yilgan maqsad va vazifalarning
bajarilishiga erishish «Ilk qdam» davlat o‘quv dasturi asosida amalga oshiriladi.
Har bir oila barkamol avlodni tarbiyalash uchun qayg‘urishi lozim. Shu bois
«Ta’lim to‘g‘risida»gi qonun hamda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da
mamalkatning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini ta’minlashning asosiy omili bo‘lgan
kadrlarni tayyorlash borasidagi eng zarur tadbirlar tizimi belgilab berildi. Soglom
avlodni tarbiyalash davlat va jamiyatning ustuvor yo‘nalishidir.
Inson, uning har tomonlama uygun kamol topishi va farovonligi, shaxs
manfaatlarini ro‘yobga chiqarishning sharoitlarini va ta’sirchan mexanizmlarini
yaratish, eskirgan tafakkur va ijtimoiy xulq-atvorning andozalarini o‘zgartirish
respublikada amalga oshirilayotgan isloxotlarning asosiy maqsadi va
harakatlantiruvchi kuchidir. Xalqning boy intellektual me`rosi va umumbashariy
qadriyatlar asosida, zamonaviy madaniyat, iqtisodiyot, fan-texnika va
29

tehnologiyalarning yutuqlari asosida kadrlar tayyorlashning mukammal tizimini
shakllantirish O‘zbekiston taraqqiyotining muhim shartidir.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturi «Ta’lim to‘g‘risida»gi O‘zbekiston
Respublikasi Qonunining qoidalariga muvofiq holda tayyorlangan Dastur kadrlar
tayyorlash milliy modelini ro‘yobga chiqarishni. har tomonlama kamol topgan,
jamiyatda turmushga moslashgan, ta’lim va kasb-hunar dasturini ongli ravishda
tanlash va keyinchalik puxta uzlashtirish uchun ijtimoiy-siyosiy, huquqiy,
psixologik-pedagogik va boshqa tarzdagi sharoitlarni yaratishni, jamiyat, davlat va
oila oldida uz javobgarligini his etadigan fukarolar tarbiyalashni nazarda tutadi.
Maktabgacha ta’lim bola sog‘lom, har tomonlama kamol topib shakllanishni
ta’minlaydi, unda o‘qishga intilish hissini uyg‘otadi, uni muntazam ta’lim olishga
tayyorladi.Maktabgacha ta’lim, bola 6-7 yoshga yetguncha oilada, hamda davlat
va nodavlat (davlatga qarashli bo‘lmagan) maktabgacha ta’lim tashkilotlarida
amalga oshiriladi.
Maktabgacha ta’limning asosiy vazifalari quyidagilar deb belgilanadi:
- bolalarni xalqning boy milliy, madaniy tarixiy merosi va umumbashariy
qadriyatlar asosida aqliy va ma’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash;
- bolalarda milliy g‘urur, vatanparvarlik hislarini shakllantirish;
- maktabgacha yoshdagi bolalarda bilim olish ehtiyojini, o‘qishga intilish
mayllarini shakllantirib, ularni muntazam ravishdagi ta’lim jarayoniga tayyorlash;
- bolalarning tafakkurini rivojlantirish, o‘zining fikrini mustaqil va erkin
ifodalash malakalarini shakllantirish.
- bolalarning jismoniy va ruhiy sogligini ta’minlash kabilarni o‘z oldiga
maqsad qilib belgilaydi.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarining yasli va maktabgacha ta’lim yoshdagi
bolalar guruhlariga bir xil yoshdagi, shuningdek turli yoshdagi bolalar qabul
qilinishi mumkin.
Guruhlardagi bolalar soni quyidagicha belgilanadi:
- 3 yoshdan 4-5 yoshgacha – 20-25 ta.
- 5-6 yoshdan 6-7 yoshgacha–25-30 ta.
30

Maktabgacha ta’lim tashkilotlari lari hududlarining demografik, ijtimoiy-
iqtisodiy va boshqa xususiyatlarini hisobga olgan holda tashkil etiladi, MTTlarini
tashkil etish va tugatish Qonunga muvofiq ravishda amalga oshiriladi.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlari lari ularning yo‘nalishlariga ko‘ra quyidagi
turlarga bo‘linadi:
- davlat maktabgacha ta`lim tashkilotlari;
- nodavlat maktabgacha ta`lim tashkilotlari ;
- qo`shma tipdagi maktabgacha ta`lim tashkilotlari ;
- ko`p tarmoqli ixtisoslashtirilgan maktabgacha ta`lim tashkilotlari.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlari turlari ota-onalar tomonidan tanlanadi.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlariga bolalarni qabul qilish tartibi, ularni bir
muassasadan ikkinchisiga ko‘chirish, muassasadan chiqarish davlat
muassasalarida Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan belgilangan tartibda,
davlatga qarashli bo‘lmagan Maktabgacha ta’lim tashkilotlarilarida esa,
tashkilotning Ustavi bilan belgilanadi.
Aqliy va jismoniy rivojlanishda kamchiliklari mavjud bo‘lgan bolalar uchun
maxsus Maktabgacha ta’lim tashkilotlari yoki guruhlar tashkil etish ham
“Maktabgacha ta’lim tashkilotlari to‘grisida”gi Nizomda ko‘rsatib o‘tilgan.
Har bir sohada bo‘lganidek, Maktabgacha ta’lim tashkilotlari tizimida ham
Maktabgacha ta’lim tashkilotlar lariga tegishli ma’lumotga, kasb tayyorgarligiga
hamda yuksak axloqiy fazilatlarga ega bo‘lgan shaxslar pedagogik faoliyat bilan
shug‘ullanish xuquqiga egadirlar. Ta’limni boshqarish bo‘yicha vaqolati davlat
organlari tomonidan pedagogik kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va ularning
malakasini oshirish, kasb sifatini raqobatbardoshlik darajada saqlab turish
ta’minlanadi.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlari pedagogik kadrlarning o‘quv pedagogik
vazifasi maktabgacha ta’lim tashkilotlari turiga davlat talablaridan kelib chiqqan
holda Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan belgilanadi. Ilg`or pedagogik va
axborot tehnologiyalarni, mutaxassislar tomonidan tavsiya etilgan yangi dasturlar,
31

metodik qo‘llanmalar, didaktik materiallarni joriy etish uchun shart-sharoitlarni
ta’minlaydi.
Pedagogik kadrlarning o‘zaro munosabatlari hamkorlik, demokratiya,
hurmat, shaxsning o‘z qadr-qimmatini bilishni e’tirof pedagogikasi asosida
ko‘riladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyasiga qo‘yiladigan davlat
talablariga tayangan holda maktabgacha yoshdagi bolalarga integral tarzda ta’lim-
tarbiya berish maqsadida tayanch dasturlari takdim etilmoqda. Bu tayanch
dasturlari bugungi kunda maktabgacha ta’lim-tarbiya muassasalariga jalb
etilmagan 3 milliondan ortiq bolani ham rivojlantirish va yagona davlat talablari
asosida maktabga tayyorlash imkonini beradi. Ta’lim-tarbiya jarayoni yakunida
mustaqil fikrlaydigan, erkin, bilimli, bir suz bilan aytganda barkamol shaxsni
voyaga etkazish asosiy maqsad qilib belgilandi. Bu uzluksiz ta’lim tizimining ilk
turi-maktabgacha ta’limga o‘ziga xos yondoshuvni talab etar edi.
Bola dunyoga kelgan kundan boshlab, davlat va jamiyat hamda ota-ona
zimmasiga uni soglom, aqlli, xush xulqli qilib tarbiyalash vazifasi quyildi.
Bolalarda aqliy faoliyatni dastlab muomala orqali, so‘ng ta`limiy faoliyatlar,
o‘yinlar va boshqa faoliyatlar orqali amalga oshirildi. Bola har doim buyumlar,
hodisalar orasida bo‘ladi. Doimo biror narsa bilan tanishadi, nimanidir bilib oladi,
ushlab kuradi, nimagadir quloq soladi, shu tarzda bola dunyoni anglaydi.
Tevarak-atrof buyum va narsalar bolalarining sezgi organlariga, analizatorlarga
ta’sir etadi va sezgi hosil bo‘ladi. Sezgi bolalarda ayrim xossalarni bilib olishga
yordam beradi. Bolada aqliy malaka va ko‘nikmalarni rivojlantirish, eng oddiy
faoliyat usullari predmetlarini tekshirish, ulardagi muhim va muhim bo‘lmagan
belgilarni ajratib ko‘rsatish boshqa predmetlar bilan taqqoslash maktabgacha
ta`lim yoshidagi bolalarda aqliy tarbiya berish vazifalaridan biridir.
Bu ko‘nikma, malakalar bilish faoliyatining tarkibiy qismlarga bo‘lib, bola
bilimlarni chuqur egallab olishga yordam beradi.
Pedagogika, psixologiya fani aqliy tarbiya vazifalarini samarali hal etish,
birinchi navbatda, bolaning imkoniyatlarini to‘g‘ri foydalanishni, ikkinchi
32

tomondan bola organizmining charchashiga sabab bo‘ladigan ortiqcha zo‘riqish
bo‘lmasligi kerak, degan fikrni ilgari suradi. To‘g‘ri tashkil etilgan faoliyat
jarayonidagina to‘laqonli aqliy rivojlanish ro‘y beradi. Shu sababli
pedagoglarning vazifasi muayyan maqsadni ko‘zlab, tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatish
uchun kerakli sharoitni yaratish bolalarda aqliy faoliyatni dastlab muomala orqali
so‘ng ta`limiy faoliyatlari va boshqa faoliyatlar orqali amalga oshiriladi. Bolalarni
maktab ta’limiga tayyorlashda aqliy tarbiyaning roli kattadir. Bolani bilimlarini
egallab olishlari, ularni aqliy faolligini rivojlantirish, aqliy malaka va
ko‘nikmalarini egallab olishlari, ularning maktabda muvaffaqiyatli o‘qishlari
uchun, bo‘lajak mehnat faoliyatiga tayyorlanishda manba bo‘lib xizmat qiladi.
Maktabgacha ta`lim yoshidagi bolalarni aqliy tarbiyalashning asosiy vazifalari
quyidagilar:
1. Bolalarda tabiat va jamiyat to‘g‘risidagi bilimlar tizimini ilmiy
dunoqarashini shakllantirish. Bola tevarak- atrofdagi narsalar, ularning vazifasi,
sifati, xossalari haqida, qaysi materiallardan foydalanganligi, tayyorlanganligi
to‘g‘risida aniq tasavvurga ega bo‘lishi kerak.
2. Bilishga doir ruhiy jarayonlarni rivojlantirish: sezgi, idrok, xotira, xayol,
tafakkur, nutq va boshqalar. Bilimga doir nutqni rivojlantirish aqliy tarbiyaning
erkin vazifasidir.
3. Bilishga qiziqish va aqliy qobiliyatlarni, aqliy mehnat madaniyatini
rivojlantirish. Aqliy tarbiyaning vazifasi bolalar qiziquvchanligini ular aqlning
sinchkovligini rivojlantirish va shu asosida bilishga qiziqish hosil qilishdan
iborat.
4. Aqliy malaka va ko‘nikmalarni rivojlantirish, ya’ni oddiy faoliyat
usullari, predmetlarni tekshirish, ulardagi muhim va muhim bo‘lmagan belgilarni
ajratib ko‘rsatish boshqa predmetlar bilan taqqoslash maktabgacha yoshdagi
bolalarga aqliy tarbiya berish vazifalaridan biridir.
O‘simlik va hayvonlar bilan tanishish bo‘yicha tizimli mashg‘ulotlar olib
borilgandan keyin bolalar o‘simlik, yosh hayvonlar to‘g‘risidagi ma’lum bir
tasavvurga ega bo‘ladilar. So‘ngra bolalardagi aqliy ko‘nikma, malakalarni
33

rivojlantirish maqsadida tarbiyachi bolalar bilan o`yinli ta`lim faoliyatini
o‘tkazishni rejalashtirish mumkin. Bular quyidagilar:
«Sen ta’rifla, men topaman».
Didaktik vazifa : Kattalarning savollariga narsaning xarakterli belgisini ajratib
va nomini aytib javob berish.
O‘yin harakati: Kattalarga topishmoqni aytish.
O‘yin qoidasi : Ta’riflanayotgan narsaning nomini aytish mumkin emas.
Tarbiyachining savollariga aniq va to‘g‘ri javob berish.
Jihozlash : Sabzavot va mevalarni stol ustiga qo‘yiladi. Tarbiyachi stulini
o‘simliklar ko‘rinmaydigan qilib qo‘yiladi.
O‘yinning borishi: Tarbiyachi bolalarga stol ustidagi sabzavotlardan bittasini
tanlang. Men sizdan uning qandayligini surayman. Siz javob berasiz. Faqat uning
nomini aytmang. Sizlarning javoblaringizdan men uni topishga harakat qilaman.
Keyin tartib bilan tarbiyachi savol beradi: «Shakli qanday?, Hamma tomoni
shardek dumaloqmi?, Chuqurchasi bormi?, Rangi qanday?,» va boshqalar.
Bolalar savollarga to‘la javob berishadi. Bolalar narsaning xarakterli belgilari
haqida gapirib berganlaridan keyin tarbiyachi topishmoqni topadi.
Ta`limiy faoliyatda, o‘yinda, tabiat burchagida va maydonchadagi mehnatda,
ekskursiya va sayr vaqtida tarbiyachi bolalarga atrofdagi olamning turli-
tumanligini, chiroyini ko‘rsatadi, o‘simlikning turli xususiyatlari, sifatlari bilan
tanishtiradi, o‘simlik va hayvonot olami haqida elementar tushunchani
shakllantiradi. Tarbiyachining hikoyasidan faolroq o‘zlashtirib olishga bolalarning
jozibali munosabati imkon beradi. Ta`limiy faoliyatlarda, didaktik o‘yinlarda
qo‘yilgan vazifani hal etishda bola buyum va hodisalarning ayrim xususiyatlarini
ajratishga, solishtirishga, umumiy xususiyatlarga, belgilariga qarab guruhlarga
ajratishga, klassifikatsiya etishga o‘rganadilar. Bolalar fikr yuritishga, xulosalar
chiqarishga o‘rganadi, bolalar diqqati, xotirasi va ixtiyoriy idroki rivojlanadi.
Ta`limiy faoliyatni, o‘yin vazifasini hal etishda bola o‘zining xatti-harakatini
tushuntiradi. Bu esa nutqining o‘sishiga yordam beradi. Ta`limiy faoliyatlar,
34

didaktik o‘yinlar davomida turli maktabgacha yoshdagi bolalar ko‘p marotaba
takrorlash orqali bolalar bog‘chasining ta’lim-tarbiya dasturiga xos bilimlar
majmuini uzlashtiradilar. Tabiiy materiallar bilan uynaladigan o‘yinlarni
tanlashtirishda tarbiyachi o‘yinning mazmuni atrof muhitdagi tabiatdagi
o‘zgarishlarga mosligini unutmasligi lozim.
Masalan: «Urug‘ sotib olish» o‘yini bahorda, «Hosil yigishtirish» esa yoz
yoki kuzda o‘tkazilishi kerak. Tarbiyachining o‘zi ham ta`limiy faoliyat, o‘yinning
turlicha variantlarini o`ylashi mumkin: o‘yinga, ta`limiy faoliyatlarga qo`shimcha
vazifa, yangi rol, bolalarning atrofdagi tabiat haqidagi bilimlarini boyitishga va
boshqalar. Ba’zi bir xil didaktik o‘yinni turli variantda, turli yoshdagi bolalar
uchun tavsiya etiladi. O‘yinlar o‘simliklar, hayvonlar yoki boshqa predmetlarning
soni oshishi, turlicha qoida va o‘yin harakatlarining oshishi hisobiga
murakkablashadi. Masalan: paypaslab bilish uchun sabzi, bodring, olma va
boshqalar olish mumkin, keyinchalik shakli o‘xshash bo‘lgan meva va
sabzavotlarni kiritish mumkin.
Maktabgacha ta`lim yoshidagi bolalarga barg, gullar bilan o‘ynash ko‘pincha
guruh xonasini, ovqat stolini bezash, guldasta, barglarni kattalarga, kichik
bolalarga sovg`a qilishga xohishlari bilan bog‘lanadi. Bunday o‘yinlarni, Ta`limiy
faoliyatni o‘tkazishda bolalarni o‘simliklarga nisbatan ehtiyotkorlikka, gullarni
bekordan-bekorga uzmaslikka o‘rgatish lozim. Agar bola olma yoki boshqa
predmetlarning shakliga diqqatini qaratgan bo‘lsa, unga olmani dumalatib ko‘rish,
koptokdek silab kurish, uning silliqligini aniqlashni taklif etish lozim. Bolalarda
rang, shakl, kattalik tushunchalarini ishlatishga o‘rgatish lozim. Xilma-xil tabiat
hodisasi olamida bolalarning bevosita kuzatishlari uchun eng tushunarligi o‘simlik
va uy hayvonlaridir. Maktabgacha ta`lim yoshidagi bolalarni o‘simlik va
hayvonlar bilan tanishtirish jarayonida bolalarda tabiatga nisbatan muhabbat
tarbiyalanadi, hayvonlarni parvarishlashga, o‘simliklarni o‘stirishga nisbatan
istaklari tarbiyalanadi.
35

Xulosa
Bolalarni tarbiyalash davlat ahamiyatidagi vazifadir. Uning to‘g‘ri hal
qilinishi tarbiya ishining qo‘yilishiga kompleks yon dashishga, tarbiyaviy
muassasalarning, oila va jamiyatchilikning to‘liq o‘zaro ta’siri va harakatlarning
birligiga bog‘liq. Maktabgacha yosh dagi bolaning maktab ta’limiga o‘tishi
hamisha uning hayoti, axloqi, qiziqishi va munosabtalarida anchayin jiddiy
o‘zgarishlarni yuzaga chiqaradi. Shuning uchun bolani bog‘chada yoq yoki
uyda yoq maktab ta’limiga tayyorlash, uni uncha qiyin bo‘lmagan bilim,
tushuncha, ko‘nikma va malakalar bilan tanishtirish lozim. Maktabgacha ta’lim
tashkilotlarida tarbiyachilar tomonidan o‘tkaziladigan ta`limiy faoliyatlar
jara yon ida bolalarda mustaqil fikrlash ko‘nikma va malakalari hosil qilinadi,
tarbiyachining so‘zini tinglash, o‘rtoqlari bilan gaplashmaslik, har bir tarbiyachi
tomonidan berilgan savollarga javob berishga harakat qilish, tarbiyachi tomonidan
aytilgan fikrlarni takrorlashga o‘rgatib boriladi. Har bir yosh guruhlarda qancha
mashg‘ulot o‘tkazish maktabgacha ta’lim muassasasi ta’lim-tarbiya dasturida
belgilab qo‘yilgan. Har bir MTTda metodik xonalar mavjud bo‘lib, unda MTTda
ta’limtarbiya dasturining hamma bilimlari bo‘yicha metodik qo‘llamalar bo‘ladi.
Tarbiyachi ta`limiy faoliyat jara yon ida yangi pedagogik tehnologiya
materiallaridan va tarbiyaning samarali metod va usullaridan foydalanadi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishning asosiy vazifalari.
Bugungi kunda maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishning asosiy
vazifalari bolalarni jismoniy, aqliy va ma’naviy jihatdan shakllantirish, ularning
tug‘ma layoqati, ruhiy rivojlanishi, qiziqishi, ehtiyoji va imkoniyatlarini hisobga
olgan holda milliy va umuminsoniy qadriyatlar asosida muntazam ta’lim olishga
(maktabga) tayyorlashdan iboratdir. Maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish
va maktabga tayyorlash jarayoni oldiga qo‘yilgan maqsad va vazifalarning
bajarilishi ushbu “Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan
davlat talablari” orqali nazorat qilinadi. Davlat talablarida maktabgacha yoshdagi
bolalarga beriladigan tarbiya mazmunining asosiy yo‘nalishlari hamda ularning
36

maktabga tayyorlik darajasiga qo‘yiladigan minimal talablar belgilab berilgan
bo‘lib, u davlat hujjati sifatida e’tirof etiladi. Davlat talablari ko‘rsatkichlarini
belgilashda davlat va jamiyatning ijtimoiy buyurtmasi, ota-onalar, maktabgacha
yoshdagi bolalarning jismonan sog‘lomligi, qobiliyati, ruhiy rivojlanishi va
imkoniyatlari, ya’ni bola shaxsining ustuvorligidan kelib chiqiladi. Bola kishilik
jamiyatining sog‘lom va faol a’zosi bo‘lib yetishishi uchun odamlar orasida
yashashi, insoniyat hayoti va mehnati jarayonida ko‘p asrlardan buyon to‘plab
kelinayotgan bilimlarni egallab borishi, kattalar tarbiyasida bo‘lmog‘i lozim.
Bolaning xotirasi va kuzatuvchanligi, diqqati va tafakkuri, his-tuyg‘ulari va
irodasini mashq qildirish kabi faoliyatlar, odatda murabbiy va tarbiyachilar
tamonidan amalga oshiriladi.
37

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak.-T.:
“O‘zbekiston”. - 2017 yil.- 102b.
2. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan
birga quramiz. - T.: “O‘zbekiston”, 2017 yil. - 488 b.
3. Mirziyoyev Sh.M. ”Erkin va faravon, demokiratik O’zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz’’ T.O’zbekiston nashiriyoti 2016 yil
4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2017-2021-yillarda
maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi qarori. T.:- 2016y. 29-dekabr.
5. O‘zbekiston Respublikasi PrezidentinnHr «2017 — 2021 yillarda
maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida».
2016 yil 29 dekabr PF - 2707 -sonli qarori.
6. O‘zbekiston Respublikasi PrezidentiHHHr “Maktabgacha ta’lim tizimi
boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2017-yil 30-
sentabrdagi PF-5198-sonli Farmoni
7. O’zbekiston Respublikasi PrezidentiHHHr 2017 yil 7-fevraldagi PF-4947-
sonli Farmoni xarakatlar strategiyasi
8. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 22 yanvardagi PF-
5308-sonli Farmoni ’’O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustivor
yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasini” Faol tadbirkorlik, inovatsion
g’oyalar va texnalogiyalarni qo’llab quvvatlash yili’’da amalga oshirishga oid
davlat dasturi.
9. Xasanboyeva O.U “Maktabgacha ta’lim pedagogika” 2006 y. Ilm ziyo
10. Sh.A.Sodiqova “Maktabgacha pedagogika” “Tafakkur sarchashmalari”
2013 y.
elektron ta’lim resurslari
1. www. tdpu. uz
2. www. pedagog. uz
3. www. ziyonet. uz
4. www. edu. uz
38

Bolani maktab ta'limiga tayyorlashda ta'sir etuvchi omillar

Sotib olish