Boshlang’ich maktab bitiruvchilarini matematikadan Davlat ta’lim standarti malaka talablari asosida o’qitish - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	59.0KB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

536 Sotish

Boshlang’ich maktab bitiruvchilarini matematikadan Davlat ta’lim standarti malaka talablari asosida o’qitish

Sotib olish

Mavzu: Boshlang’ich maktab bitiruvchilarini matematikadan Davlat
ta’lim standarti malaka talablari asosida o’qitish
Reja:
I.Kirish
I.BOB.Asosiyq qism Matematika fanidan davlat ta’lim standarti
1.Boshlang‘ich ta’limda matematika fanining maqsad va vazifalari
1.2 Boshlang‘ich maktab bitiruvchisining matematik tayyorgarligiga
qo‘yiladigan minimal talablar
II.BOB Boshlang‘ich ta’lim davlat talim standartining sinflar bo‘yicha
mazmuni
2.1 Boshlang‘ich ta’lim davlat talim standartining sinflar bo‘yicha
mazmuni
2.2 Boshlang’ich sinf M at e matika dan fanidan o‘quv dasturi
II.Xulosa
III.Foydalanilgan adabiyotlar
1

Mundarija:
I.Kirish……………………………………………………………….3
I.BOB.Asosiyq qism Matematika fanidan davlat ta’lim
standarti………………………………………………………………...5
1.Boshlang‘ich ta’limda matematika fanining maqsad va
vazifalari………………………………………………………………..5
1.2 Boshlang‘ich maktab bitiruvchisining matematik tayyorgarligiga
qo‘yiladigan minimal talablar ………………………………………….7
II.BOB Boshlang‘ich ta’lim davlat talim standartining sinflar bo‘yicha
mazmuni………………………………………………………………….9
2.1 Boshlang‘ich ta’lim davlat talim standartining sinflar bo‘yicha
mazmuni……………………………………………………………………9
2.2 Boshlang’ich sinf M at e matika dan fanidan o‘quv dasturi………23
II.Xulosa……………………………………………………………………26
III.Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………….…27
2

Kirish
Barkamol avlod yili” Davlat dasturi hamda O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti Davlat maslahatchisi xizmati va Vazirlar Mahkamasi Ta’lim, sog‘liqni
saqlash, ijtimoiy muhofaza, axborot tizimlari va telekommunikatsiyalar
kompleksining 2010 yil 17 martdagi qo‘shma yig‘ilish bayonida belgilangan
vazifalar ijrosini ta’minlash maqsadida Oliy va o‘rta maxsus va Xalq ta’limi
vazirliklarining 134- va 62-sonli qo‘shma buyruqlariga asosan umumta’lim
fanlarining barcha yo‘nalishlari bo‘yicha umumta’lim maktablari, akademik litsey
va kasb-hunar kollejlari hamda oliy ta’lim muassasalarining yuqori pedagogik
mahorat va tajribaga ega amaliyotchi o‘qituvchilari, yetakchi olim, metodist va
mutaxassislarni jalb etgan holda 31 ta ishchi guruhlari tuzildi.
Mazkur ishchi guruhlar tomonidan umumiy o‘rta, o‘rta maxsus kasb-hunar
ta’limining Davlat ta’lim standartlarining sharhlari, o‘quv dasturlari va darsliklari
uzviylik, uzluksizlik hamda o‘quvchilarning yoshi va psixofiziologik
xususiyatlariga mosligi jihatidan tahlil qilinib, tegishli xulosa va takliflar
tayyorlandi.
Tahlillar asosida o‘quvchilarning yoshi imkoniyatlari va psixofiziologik
xususiyatlariga asoslanmasdan umumta’lim fanlari o‘quv dasturlariga kiritilgan
yoki 12 yillik majburiy ta’limga o‘tish davrida quyi bosqichlarga o‘tkazilgan,
sinflar, ta’lim bosqichlari (umumiy o‘rta va o‘rta maxsus kasb hunar ta’limi)
mazmunida takrorlangan, izchilligi ta’minlanmagan jami 813 soat hajmdagi
mavzular aniqlanib, optimallashtirildi.
Shundan, 247 soat hajmdagi mavzular umumiy o‘rta ta’lim o‘quv
dasturlaridan chiqarilib, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limiga, 327 soat hajmdagi
mavzular esa sinfdan-sinfga o‘tkazildi, 239 soat hajmdagi mavzular sinflarda
takrorlanganligi uchun qisqartirilib, maqbullashtirildi.
O`quvchiga bilim berish, har bir dars mazmunini boyitish, qiziqarli
mashg`ulotlarni dars jarayoniga singdirishni talab qiladi. Psixologlarning
aniqlashicha bolalar o`qituvchining oddiy tushuntirishi orqali egallab olgan
3

ma`lumotlarga qaraganda turli xil ruhiy kec hinmalar orqali o`zlari mulohaza
yuritib mustaqil bajargan ishlari vositasida o`zlashtirilgan bilimlarini uzoq esda
saqlab qoladilar. Chunki o`quvchi mustaqil mashqlarni bajarishda faoliyat
ko`rsatib, ilgari olgan bilimlariga tayangan holda ko`plab o`quv materiallarini
hayolidan o`tkazadi. O`xshash hodisalarni taqqoslaydi. O`zicha mulohaza
yuritib mustaqil hukm chiqaradi. O`qituvchilarning tayyor holda bergan
ma`lumotida esa o`quvchi fikrlash faoliyati to`la ishga kirishmasdan to`g`ri
javobni o`zlashtirib oladi. O`xshash hodisalarga duch kelishi bilan o`qituvchi
bergan bilimni amaliyotga taqbiq qilishda qiynalib qoladi. Davlat ta`lim standarti
va amaldagi maktab dasturlarida o`quvchi egallashi lozim bo`lgan materiallar
ancha murakkab bo`lib, bolalarning bu bilimlarni bosqichma-bosqich egallab
olishlarini, kengaytirib va rivojlantirib borishlarini taqozo etadi.
Bugungi Davlat ta`lim standarti va ta`lim tizimi o`qituvchilar oldiga
o`ta mas`uliyatli vazifalar yuklamoqda. Muallim har bir o`tilayotgan darsga
ijodiy yondashishi, mashg`ulotlarni ilg`or pedagogik texnologiyalar asosida
qurishi, darsning har bir minutidan unumli foydalanishi zarur. Mashg`ulotlarni
shunday tashkil etish kerakki, o`quvchi har bir dars davomida egallashi lozim
bo`lgan bilimlar hajmini, o`zida hosil qiladigan ko`nikma va malakalarni oldindan
belgilab olishi lozim. Bu o`z navbatida o`quvchining mashg`ulotlarga aniq
maqsad bilan qatnashishini taqozo qiladi. Chunki o`quvchi darsning oxirida
belgilangan maqsadga erishganligini bilish imkoniyatiga ega bo`lishi zarur.
4

I.BOB Matematika fanidan davlat ta’lim standarti
1. Boshlang‘ich ta’limda matematika fanining maqsad va vazifalari
Boshlang‘ich maktabda matematika ta’limi o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash
qobiliyatlarini shakllantirish va rivojlantirishga, o‘z fikrlarini mustaqil bayon qila
olish, egallagan bilimlarini ijtimoiy faoliyatlarida qo‘llash hamda ta’limning
ikkinchi bosqichida o‘qishni davom ettirish uchun matematik tayyorgarlikni
ta’minlashga xizmat qiladi.
Matematika bo‘yicha standart ko‘rsatkichlari o‘quvchilardaa 1 000 000 gacha
bo‘lgan sonlar qatori va nol soni to‘g‘risida tasavvurni shakllantirish, puxta
hisoblash ko‘nikmalarini hosil qilish, amaliy masalalarni yechishda natural sonlar
va ular ustida arifmetik amallarni qo‘llay olishga o‘rgatish, eng sodda geometrik
shakllar, ularni tekislikda tasvirlash xususiyatlari haqida tasavvurga ega bo‘lish
hamda og‘zaki hisoblash va matematik munosabatlar belgilaridan foydalana olish
malakasini hosil qilish nuqtai nazaridan izohlanadi.
2. B oshlang‘ich ta’limda matematikadan o‘qitilishi lozim bo‘lgan ta’lim
mazmunining majburiy minimumi
Mazkur mazvularni o‘zlashtirish boshlang‘ich ta’lim bitiruvchisiga
quyidagi imkoniyatlarni beradi:
Sonl a r v a hisobl a shl a r:
- Narsalarni sanash. 1 dan 1 000 000 gacha ketma-ket kelgan sonlar qatori va
nol soni, ularning nomi va yozilishi. Sinflar va xona birliklari.
- Sonlar uchun “teng” , “katta” va “kichik” munosabatlari va ularning mos
belgilar bilan yozilishi;
- Sonlarni qo‘shish va ayirish amallari va ularga mos belgilar;
- Qo‘shish jadvali, “... Ta ortiq”, “... Ta kam” munosabatlari;
- Sonlarni ko‘paytirish va bo‘lish amali hamda ularga mos belgilar.
- Ko‘paytirish (karra) jadvali. “... Marta ortiq” va “... Marta kam”. Qoldiqli
bo‘lish;
- Nol ustida amallar;
5

- Sonli ifodalarda amallarni bajarish tartibi. Qavs qatnashgan va qavs
qatnashmagan sonli ifodalarning qiymatini topish;
- Qo‘shishda qo‘shiluvchilar o‘rnini almashtirish. Ko‘paytirishda
ko‘paytuvchilar o‘rnini almashtirish;
- Qo‘shishda qo‘shiluvchilarni guruhlash. Ko‘paytirishda ko‘paytuvchilarni
guruhlash. Yig‘indini songa va sonni yig‘indiga ko‘paytirish. Yig‘indini
songa bo‘lish.
- Sonlar ustida og‘zaki va yozma hisoblashlar. Hisoblashlarni bajarishda
arifmetik amallarning xossalaridan foydalanish. Arifmetik amallarning
noma’lum ikkinchi komponenti (tashkil etuvchisi)ni topish. Hisoblashlarning
to‘g‘riligini tekshirish;
- Sodda tenglamalar va ularning yechimi. Tenglamalarni yechish;
- Uzunlik, massa va sig‘im kabi xususiyatlariga ko‘ra narsalarni taqqoslash va
tartibga solish; uzunlik o‘lchov birliklari (millimetr, santimetr, ditsemetr,
metr, kilometr). Massa o‘lchov birliklari (gramm, kilogramm, sentner, tonna).
Sig‘im o‘lchov birligi (litr). Vaqt o‘lchov birliklari (sekund, minut, soat, hafta,
oy, yil, asr);
- Harakat (bosib o‘tilgan yo‘l, vaqt, tezlik); ish (butun ishning hajmi, vaqt,
mehnat unumdorligi); savdo-sotiq (tovar miqdori, uning narxi va umumiy
qiymati) jarayonlarini aniqlaydigan kattaliklar orasidagi bog‘lanishlar;
- “…va…”, “... Yoki...”, “agar… bo‘lsa, u holda … bo‘ladi” ko‘rinishidagi eng
sodda mantiqiy ifodalar;
- Turli sxemalar, jadvallar, qisqa yozuvlar va boshqa modellar asosida berilgan
matnli masalalarni arifmetik usul bilan echish;
Fazoviy joylashishga doir munosabatlar .
- yuqori – past, chap – o‘ng, usti – osti, yaqin – uzoq, oldida – orqasida, oldin-
keyin, orasida va h.k. fazoviy munosabatlar;
G eometrik shaklllar
6

- geometrik shakllar: nuqta, to‘g‘ri chiziq, kesma, burchak, ko‘pburchaklar,
uchburchak, to‘g‘ri to‘rtburchaklar. aylana va doira, kub va shar. kesma
uzunligini o‘lchash va berilgan uzunlikdagi kesmani yasash.
- ko‘pburchak perimetrini hisoblash. geometrik shakl yuzi. yuz o‘lchov
birliklari (santimetr kvadrat, ditsemetr kvadrat, metr kvadrat). to‘g‘ri
to‘rtburchak yuzini hisoblash.
1.2 Boshlang‘ich maktab bitiruvchisining matematik tayyorgarligiga
qo‘yiladigan minimal talablar
Matematikani o‘rganish natijasida har bir o‘quvchi quyidagilarni
bilishi va tushunishi zarur:
- 1 dan 1 000 000 gacha bo‘lgan ketma-ket kelgan sonlar qatori haqida
tasavvurga ega bo‘lish;
- bir xonali sonlarni qo‘shish va mos ayirish jadvallarini yoddan bilish;
- bir xonali sonlarni ko‘paytirish va mos bo‘lish jadvallarini yoddan bilish;
- sonli ifodalarda amallarni ketma-ket bajarish qoidalarini bilish;
Bajara olishi zarur:
- 1 dan 1 000 000 gacha bo‘lgan sonlarni va nol sonini o‘qish, yozish va
taqqoslash ;
- sonni xona qo‘shiluvchilarining yig‘indisi ko‘rinishida ifodalash;
- o‘rganilgan matematik atamalardan o‘rnida foydalanish;
- 1 dan 100 gacha bo‘lgan sonlar ustida amallarni og‘zaki bajarish;
- 1 dan 100 gacha bo‘lgan sonlar ustida amallarni bajarishga keltiriladigan ko‘p
xonali sonlar ustida amallarni og‘zaki bajarish;
- 1 dan 100 gacha bo‘lgan sonlar ustida qoldiqli bo‘lishni bajarish ;
- ko‘p xonali sonlarni yozma qo‘shish va ayirish;
- ko‘p xonali sonlarni bir va ikki xonali songa yozma ko‘paytirish va bo‘lish;
- nol bilan hisoblashlarni bajarish;
- 2-3 amalli sonli (qavsli va qavssiz) ifodalarning qiymatini topish;
- bajarilgan hisoblashlar to‘g‘riligini tekshira olish;
7

- sodda tenglamalarni yechish;
- matnli (ikkitadan ko‘p bo‘lmagan amallarni bajarish bilan yechiladigan)
masalalarni yechish;
- berilgan uzunlikka ega bo‘lgan kesmani chizg‘ich yordamida chizish, berilgan
kesma uzunligini o‘lchash;
- o‘rganilgan geometrik shakllarni tanish va ularni (chizg‘ich yordamida yoki
qo‘lda) katakli qog‘ozga chizish;
- to‘g‘ri to‘rtburchak va kvadratning perimetrini hisoblash;
- kattaliklarni ularning son qiymatlariga ko‘ra taqqoslash va ularni turli o‘lchov
birliklarida ifodalash;
Orttirilgan bilim va ko‘nikmalardan amaliy faoliyatda va kundalik turmushda
(quyidagi holatlarda) foydalanishi zarur:
- o‘rab turgan atrof muhitida mo‘ljal (orientr) olish (manzilga yetib borish
marshrutini rejalashtirish, harakatlanish yo‘lini tanlash va hokazo);
- narsalarni turli xususiyatlari: uzunligi, yuzi, massasi, sig‘imi bo‘yicha
taqqoslash va tartibga solish:
- soat yordamida vaqtni aniqlash (soat va minutlarda);
- kundalik turmush vaziyatlari (xarid, uzunliklarni o‘lchash, massani tortish va
hokazo)ga oid masalalarni yechish;
- buyumlarning o‘lchamlarini ko‘z bilan “chamalab” baholash;
- turli geometrik shakllardan foydalanib mustaqil kichik konstruktorlik faoliyati
elementlarini bajarish.
II.Bob Boshlang‘ich ta’lim davlat talim standartining sinflar bo‘yicha
mazmuni
2.1 Boshlang‘ich ta’lim davlat talim standartining sinflar bo‘yicha mazmuni
8

1- sinfda matematikadan o‘qitilishi lozim bo‘lgan ta’lim mazmunining
majburiy minimumi
O‘quv yili yakuniga kelib mazkur mazvularni o‘zlashtirish 1-sinf
bitiruvchisiga quyidagi imkoniyatlarni beradi:
Umumiy tushunchalar:
- Narsalarning xossalari: rangi, shakli, o‘lchamlari, nimaga mo‘ljallanganligi,
nimadan yasalganligi, umumiy nomlanishi;
- Narsalar guruhidan berilgan xossaga egalarini ajratish va o‘zaro taqqoslash.
Narsalarni berilgan xossani qanoatlantiruvchi guruhlarga (sinflarga)
taqsimlash.
Sonlar va hisoblashlar:
- Sonlarning sanash va o‘lchash natijasida hosil bo‘lganligi. 1 dan 10 gacha
bo‘lgan sonlar.
- Songa 1 ni qo‘shish natijasida sondan oldin keluvchi sonning, 1 ni ayirish
natijasida sondan keyin keluvchi sonning hosil bo‘lishi;
- Arab raqamlari. 1 dan 10 gacha bo‘lgan sonlarni raqamlash, ularning o‘qilishi,
yozilishi va hosil qilinishi;
- Birliklar va o‘nliklar xonasi va ularning o‘rni;
- 0 sonining mohiyati va uning kiritilishi;
- Rim raqamlari. 1 dan 10 gacha bo‘lgan sonlarning yozilishi.
- Narsalar guruhlarini biror xususiyatlariga qarab birlashtirish (qo‘shish amali).
Qo‘shish amali belgisi. Birlashtirilgan narsalar orasidan biror xususiyatiga
ko‘ra narsalar guruhini ajratish (ayirish amali). Ayirish amali belgisi.
- 1 dan 20 gacha bo‘lgan sonlar. 1 dan 20 gacha bo‘lgan sonlarning yozilishi va
o‘qilishi. 1 dan 20 gacha bo‘lgan sonlarni qo‘shish va ayirish.
- Qo‘shish amalining tashkil etuvchilari (komponentlari), natijasi va ularning
mos ravishda nomlanishi: birinchi qo‘shiluvchi, ikkinchi qo‘shiluvchi va
yig‘indi.
9

- Ayirish amalining tashkil etuvchilari (komponentlari), natijasi va ularning mos
ravishda nomlanishi: kamayuvchi, ayriluvchi, ayirma;
- 1 dan 20 gacha bo‘lgan sonlarni o‘zaro taqqoslash va ular orasidagi
munosabatlarining yozilishi;
- O‘nliklar xonasi. O‘nliklar bilan hisoblashlar. 1 dan 100 gacha bo‘lgan sonlar,
ularning yozilishi va o‘qilishi.
- 1 dan 100 gacha bo‘lgan sonlarni qo‘shish va ayirish.
- Qo‘shish va ayirish amallari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanishlar;
- Qo‘shishning o‘rin almashtirish xossasi. Sonlarni qo‘shish va ayirish usullari;
- Bir xonali sonlarni qo‘shish jadvali;
- “...ta orttirish”, “...ta kamaytirish”, “...ta ko‘p”, “...ta kam” tushunchalari;
- Tenglik va tengsizlik. «=», «<», «>» ishoralari. Sonli ifodalar. Sonli ifodalarni
o‘qish, yozish va ularning qiymatini topish. Ikki amalli ifodalarda amallarni
bajarish tartibi.
Kattaliklar va ularni o‘lchash:
- Uzunlik, massa, sig‘im kattaliklari va ularni o‘lchash;
- Kattaliklarning o‘lchov birliklari: santimetr, ditsemetr, kilogramm, litr. Bir xil
kattaliklarni qo‘shish va ayirish;
- Masala va uning tuzilishi. Sodda matnli masalalar. Qo‘shish va ayirish amallari
mohiyatini ochuvchi matnli masalalar. “...ta ortiq” va “...ta kam”
tushunchalariga doir masalalar.
Geometriya elementlari.
- Tekislik va fazoda o‘rin aniqlash (orientatsiya): “ustida”, “tagida”, “yuqorida”,
“pastda”, “o‘ngda”, “chapda”, “o‘rtasida” va hokazo.
- Nuqta. Chiziqlar: to‘g‘ri chiziq, egri chiziq. Aylana. Kesma. Siniq chiziq.
Burchak. To‘g‘ri burchak. Uchburchak. To‘rtburchak. To‘g‘ri to‘rtburchak.
Kvadrat.
- Siniq chiziq uzunligi uni tashkil qiluvchi qismlari yig‘indisi sifatida. To‘g‘ri
to‘rtburchak va kvadrat tomonlari yig‘indisini topish.
Qiziqarli va nostandart masalalar
10

- Sonli boshqotirmalar va arifmetik rebuslar. Umumiy qonuniyatni topishga va
tasniflashga (guruhlarga ajratish) doir mantiqiy masalalar.
- Qirqishga doir masalalar. Qirqimlardan shakl tuzish. Sanoq cho‘plariga doir
masalalar.
1-sinf o‘quvchisining matematik tayyorgarligiga qo‘yiladigan minimal
talablar
O‘quv yili oxiriga kelib 1- sinf o‘quvchisi quyidagi bilim va ko‘nikmalarga
ega bo‘lishi kerak:
Sonlar va hisoblashlar bo‘yicha:
Bilim:
- 1 dan 100 gacha bo‘lgan sonlar ketma-ketligi va ularning nomlanishi bilish;
- Sonlar ustida qo‘shish va ayirish amallarining nomlari va belgilari bilish;
- Bir xonali sonlarni qo‘shish va mos ayirish jadvallarini yoddan bilish;
- Uzunlik, massa va sig‘im o‘lchov birliklari: santimetr, ditsemetr, litr va
kilogrammni bilish.
Ko‘nikmalar:
- Narsalarni xossalari: rangi, shakli, o‘lchamlari, nimaga mo‘ljallanganligi,
nimadan yasalganligiga qarab guruhlarga ajrata olish;
- Bir xonali sonlarni og‘zaki qo‘shish va ayirish;
- 0 dan 100 gacha sonlarni o‘qish, yozish va taqqoslay olish;
- 1 dan 100 gacha bo‘lgan sonlar ustida qo‘shish va ayirish amallarini bajarish;
- Qo‘shish va ayirish amali qatnashgan (qavsli va qavssiz) sonli ifodalar
qiymatini hisoblash;
- Qo‘shish va ayirish amallari mohiyatini ochuvchi sodda masalalarni yechish;
- “...ta ortiq” va “...ta kam” tushunchalariga doir masalalarni yechish;
- Sodda geometrik shakllar: nuqta, kesma, to‘g‘ri chiziq, egri chiziq, aylana,
kesma, siniq chiziq, burchak, uchburchak, to‘g‘ri to‘rtburchak va kvadratni
taniy olish;
11

- Kesma uzunligini chizg‘ich yordamida o‘lchay olish;
- Bir xil o‘lchamli kattaliklarni qo‘shish va ayirish;
2- sinfda matematikadan o‘qitilishi lozim bo‘lgan ta’lim mazmunining
majburiy minimumi
O‘quv yili yakunida mazkur mazvularni o‘zlashtirish 2-sinf o‘quvchisiga
quyidagi imkoniyatlarni beradi:
Sonlar va hisoblashlar:
- 1 dan 100 gacha bo‘lgan sonlar qatorining tuzilishi;
- 20 ichida sonlarni qo‘shish va ayirish usullari;
- 100 ichida o‘nlikdan o‘tmasdan sonlarni og‘zaki qo‘shish va ayirish
usullari;
- Birliklar va o‘nliklar xonasi va ularda raqamlarning o‘rni va qiymati;
- 1 dan 100 gacha bo‘lgan sonlarni qo‘shish va ayirish usullari hamda
algoritmi. Sonlarni qulay usulda qo‘shish va ayirish.
- 1 dan 100 gacha bo‘lgan sonlarni o‘zaro taqqoslash va ular orasidagi
munosabatlarining yozilishi;
- Qo‘shish va ayirish amallari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanishlar. Qo‘shish va
ayirish amallarining to‘g‘ri bajarilganligini tekshirish;
- ikki amalli sonli ifodalarning qiymatini topish;
- ikki xonali sonlarni qo‘shish va ayirishni yozma hisoblash;
- Bir nechta bir xil qo‘shiluvchilar yig‘indisini topish. Sonni bir xil
qo‘shiluvchilar yig‘indisi sifatida ifodalash. Ko‘paytirish amali.
Ko‘paytirishning o‘rin almashtirish xossasi;
- Bo‘lish amali. Ko‘paytirish va bo‘lish amallarining o‘zaro bog‘liqligi.
- Jadvalli ko‘paytirish va bo‘lish. Bir xonali sonlarni ko‘paytirish va bo‘lish
jadvallari.
- Sonlarni 0 va 1 ga ko‘paytirish va bo‘lish. 0 ga bo‘lishning mumkin
emasligi.
12

- “...marta orttirish”, “...marta kamaytirish”, “...marta ko‘p”, “...marta kam”
tushunchalari;
- Sonlarni 10 ga ko‘paytirish va bo‘lish.
- 1 dan 100 gacha bo‘lgan sonlar ustida ko‘paytirish va bo‘lish usullari
hamda va algoritmlari;
- amallardan biri ko‘paytirish yoki bo‘lish bo‘lgan ikki amalli masalalarni
yechish;
- sonli ifoda va harfiy ifoda tushunchalari;
- eng sodda sonli ifodalarning qiymatlarini topish;
- tenglama tushunchasi va x + 3 = 9, 6 – x = 2, x – 5 = 4, x • 6 = 42,
12 : x = 4, x : 2 = 6 tenglamalarga o‘xshash eng sodda tenglamalarni
yechish;
- sonli eng sodda tengsizliklar;
- Butun va ulushlar. Yarim va chorak tushunchalari. Sonning qismi;
- 1 – 2 amalli matnli masalalarni yechish;
Kattaliklar va ularni o‘lchash:
- Uzunlik o‘lchov birligi – metr. Uzunlik o‘lchov birliklari orasidagi
munosabatlar. Bir o‘lchov birligidan ikkinchi o‘lchov birligiga o‘tkazish;
- Aralash o‘lchov birliklarida berilgan kattaliklarni bir xil o‘lchov birligiga
keltirish.
- Kattaliklarni qo‘shish, ayirish va taqqoslash. Kattaliklarni songa
ko‘paytirish va bo‘lish;
- Tovarning narxi, miqdori va umumiy bahosi.
- Vaqt. Vaqt o‘lchov birligi – soat.
- Sodda matnli masalalar. Qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish va bo‘lish amallari
mohiyatini ochuvchi matnli masalalar. “...ta ortiq” , “...ta kam”, “...marta
ortiq”, “...marta kam” tushunchalariga doir masalalar.
- Turli xil o‘lchov birliklarida berilgan kattaliklarni qo‘shish va ayirish;
- uzunlik o‘lchov birligi – metr va millim e tr;
- yuz o‘lchov birligi – kvadrat santimetr;
13

Geometriya elementlari.
- Geometrik shakllar – tevarak - atrofdagi narsalarining tasviri sifatida;
- Tekislik. Yassi shakllar. Fazoviy jismlar. Geometrik shakllarni harflar
bilan belgilash.
- Geometrik shakllar: burchak, o‘tkir va o‘tmas burchaklar, to‘g‘ri
to‘rtburchak, aylana, doira va ularning ba’zi xossalari;
- To‘g‘ri to‘rtburchak perimetri. Kvadrat va to‘g‘ri to‘rtburchak perimetrini
hisoblash;
- Geometrik shaklning yuzi haqida tushuncha.
- Aylana va doira. sirkul yordamida aylana chizish. Aylana radiusi. Doirani
qismlarga bo‘lish.
- Yassi shakllarni ularning qismlaridan foydalanib tiklash. Yassi shakllarni
qismlarga bo‘lish.
Qiziqarli va nostandart masalalar
- Sonli boshqotirmalar va arifmetik rebuslar. Umumiy qonuniyatni topishga
va tasniflashga (guruhlarga ajratish) doir mantiqiy masalalar.
- Qirqishga doir masalalar. Qirqimlardan shakl tuzish. Sanoq cho‘plariga
doir masalalar.
2-sinf o‘quvchisining matematik tayyorgarligiga qo‘yiladigan minimal
talablar
O‘quv yili oxiriga kelib 2- sinf o‘quvchisi quyidagi bilim va ko‘nikmalarga
ega bo‘lishi kerak:
Sonlar va hisoblashlar bo‘yicha:
Bilim:
- 1 dan 100 gacha bo‘lgan sonlar ustida qo‘shish va ayirishni bilish;
- Bir xonali sonlarni qo‘shish va mos ayirish jadvallarini yoddan bilish;
- Ko‘paytirish amali, uning komponentlari va natijasi, belgilari va asosiy xossalarini
bilish;
14

- Bo‘lish amali, uning komponentlari va natijasi, belgilari va asosiy xossalarini
bilish;
- arifmetik amallar orasidagi o‘zaro bog‘lanish haqida tassavvurga ega bo‘lish;
- Ko‘paytirish va mos bo‘lish jadvallarini yoddan bilish;
- sonli va harfiy ifodalarni bilish va ular orasidagi farqlarni ajrata olish;
- Eng sodda tenglama va uni yechish haqida tushunchaga ega bo‘lish;
- butun va ulushlar: yarim, chorak va sonning qismlari haqida tushunchaga ega
bo‘lish;
- Uzunlik yangi o‘lchov birliklari: metr va millimetrni bilish.
Ko‘nikmalar:
- 100 ichida o‘rganilgan usullar asosida sonlarni og‘zaki qo‘shish va ayirish
amallarini bajara olish;
- 100 ichida sonlarni ustun shaklidagi qo‘shish va ayirishni amalga oshira bilish;
- ko‘paytirishning asosiy xossasini hisoblashlarda qo‘llay olish;
- a + 5 , a – 6 , 4 – s , 4 .
a , a : 3, 8 : s kabi harfli ifoda qiymatini
harfning berilgan qiymatlarida hisoblay olish;
- sodda tenglamalarni noma’lumning berilgan qiymatlari orasidan tanlash yo‘li
bilan yechish;
- sodda tenglamalarni qo‘shish va ayirish hamda ko‘paytirish va bo‘lish amallari
orasidagi o‘zaro bog‘lanishlar yordamida yechish;
- qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish va bo‘lish amallari mohiyatini ochuvchi matnli
masalalar. “...ta ortiq” , “...ta kam”, “...marta ortiq”, “...marta kam”
tushunchalariga doir sodda 1 yoki 2 amalli masalalarni yechish;
- Berilgan sonning yarmi, choragini va qismini topa olish;
- Uzunlik o‘lchov birliklari: metr, santimetr, ditsemetr va millimetr bilan ishlay
olish.
- Turli o‘lchov birliklarida berilgan kattaliklarni qo‘shish va ayirish;
15

- Hisoblashlarda qo‘shish va mos ayirish jadvallarini yoddan qo‘llay bilish;
- Hisoblashlarda ko‘paytirish va mos bo‘lish jadvallarini yoddan qo‘llay bilish;
- Tovarning narxi, miqdori va umumiy bahosiga doir masalalarni yechish;
- Vaqtni soatga qarab chamalab aniqlash;

3- sinfda matematikadan o‘qitilishi lozim bo‘lgan ta’lim mazmunining
majburiy minimumi
Mazkur mazvularni o‘zlashtirish 3-sinf bitiruvchisiga quyidagi
imkoniyatlarni beradi:
Sonl a r v a hisobl a shl a r:
- 1 dan 1000 gacha bo‘lgan sonlar qatori;
- 1 dan 1000 gacha bo‘lgan sonlarning o‘nli sanoq sistemasida yozish
qoidalari;
- 1 dan 100 gacha bo‘lgan sonlarni rim raqamlari bilan raqamlash;
- 1 dan 1000 gacha bo‘lgan sonlarni qo‘shish va ayirishning yozma (xona
birliklaridan chiqadigan hollarda) va og‘zaki usullari;
- 1 dan 1000 gacha bo‘lgan sonlarni bir xonali sonlarga ko‘paytirish va
bo‘lish usullari. Ko‘paytirish va bo‘lishning to‘g‘ri bajarilganligini
tekshirish usullari.
- Sonni ko‘paytmaga bo‘lish. Yig‘indini songa ko‘paytirish. Sonni yig‘indiga
ko‘paytirish. Y ig‘indini songa bo‘lish.
- Nol bilan tugaydigan sonlarni bir xonali sonlarga, o‘nliklarga va yuzliklarga
ko‘paytirish va bo‘lish usullari;
- Sonlarni qoldiqli bo‘lish;
- Sonning ulushlarini va ulushlari bo‘yicha sonni o‘zini topish usullari;
- 2 – 3 amalni o‘z ichiga olgan (qavsli va qavssiz) ifodalarda amallarning
bajarilish tartibi;
- x + 123 = 140 , x – 436 = 152, x • 4 = 140, x : 9 = 810 , 630 :
x = 70, 810 – x=135 kabi tenglamalarni arifmetik amallar orasidagi o‘zaro
bog‘lanishlar asosida yechish;
16

- 1–3 amalli matnli masalalarni arifmetik, tenglama tuzish, ifoda tuzish usuli
bilan yechish;
- Massa birliklari: tonna, sentner, kilogramm, gramm orasidagi munosabatlar;
- Vaqt birliklari: soat, minut, sutka, yil, oy, hafta, sekund, asr orasidagi
munosabatlar;
Fazoviy munosabatlar. Geometrik shakllar. Kattaliklar:
- Atrof-borliq tasviri bo‘lgan yangi geometrik shakllar;
- Uzunlik o‘lchovi birligi kilometr va uning belgilanishi;
- uzunlik o‘lchovi birliklari: kilometr, metr, de t simetr, santimetr va
millimetrlar orasidagi munosabatlar;
- Massa o‘lchov birliklari: kilogramm, gramm, tonna va sentner, ularning
belgilanishi hamda ular orasidagi munosabatlar;
- Vaqt o‘lchov birliklari: sutka, hafta, oy, yil va ular orasidagi munosabatlar;
- Yuz o‘lchovi birligi kvadrat de t simetr va uning belgilanishi;
- P aletka bilan ishlash;
- Sh akllarning perimetrlari va yuzlarini o‘lchashlar, k ataklarni sanash va
paletka yordamida hisoblash u sullar i;
3-sinf o‘quvchisining matematik tayyorgarligiga qo‘yiladigan minimal
talablar
3-sinf yakunida matematikani o‘rganish natijasida har bir o‘quvchi
quyidagilarni
bilishi va tushunishi zarur:
- 1 dan 1 000 gacha bo‘lgan ketma-ket kelgan sonlar qatori;
- 1 dan 1 000 gacha bo‘lgan sonlarni qo‘shish va ayirish;
- sonlarni bir xonali sonlarga ko‘paytirish va bo‘lish;
- sonli ifodalarda amallarni ketma-ket bajarish qoidalarini bilish;
- uzunlik o‘lchovi birligi kilometr va uning belgilanishi (km) haqida
tasavvurga ega bo‘lish;
- uzunlik o‘lchovi birliklari orasidagi munosabatlar;
17

- yuz o‘lchovi birligi kvadrat de t simetr va uning belgilanish (kv. dm) haqida
tasavvurga ega bo‘lish;
Bajara olishi zarur:
- 1 dan 1 000 gacha bo‘lgan sonlarni o‘qish, yozish va taqqoslash,
- Sonni xona qo‘shiluvchilarining yig‘indisi ko‘rinishida ifodalash;
- O‘rganilgan matematik atamalardan o‘rnida to‘g‘ri foydalanish;
- 100 gacha bo‘lgan sonlar ustida amallarni og‘zaki bajarish;
- 100 gacha bo‘lgan sonlar ustida qoldiqli bo‘lishni bajarish;
- 1 dan 1 000 gacha bo‘lgan sonlarni yozma qo‘shish va ayirish va natijani
tekshirish;
- 3 xonali sonlarni bir xonali songa yozma ko‘paytirish va bo‘lish va natijani
tekshirish;
- 1 000 gacha bo‘lgan sonlarni bir xonali songa yozma bo‘lish va natijani
tekshirish;
- Sonni ko‘paytmaga bo‘lish, yig‘indini songa ko‘paytirish va sonni
yig‘indiga ko‘paytirish hamda yig‘indini songa bo‘lish usullarini bilish;
- Nol bilan hisoblashlarni bajarish;
- 2-3 amalli sonli (qavsli va qavssiz) ifodalarning qiymatini topish;
- Bajarilgan hisoblashlar to‘g‘riligi ni tekshirish;
- Matnli (ikkitadan ko‘p bo‘lmagan amallarni bajarish bilan yechiladigan)
masalalarni yechish;
- O‘rganilgan geometrik shakllarni tanish va ularni (chizg‘ich yordamida yoki
qo‘lda) katakli qog‘ozga chizish;
- Kattaliklarni ularning son qiymatlariga ko‘ra taqqoslash va ularni turli
o‘lchov birliklarida ifodalash;
- 1–2 amalli masalalarni (shakllar bo‘yicha, reja bo‘yicha, ifoda tuzib)
yechish.
Orttirilgan bilim va ko‘nikmalardan amaliy faoliyatda va kundalik turmushda
(quyidagi holatlarda) foydalana olishi zarur:
- o‘rab turgan atrof muhitida mo‘ljal olish (manzilga yetib borish marshrutini
18

rejalashtirish, harakatlanish yo‘lini tanlash va hokazo);
- narsalarning turli xususiyatlari: uzunligi, yuzi, massasi, sig‘imi bo‘yicha
taqqoslash va tartibga solish:
- soat yordamida vaqtni aniqlash (soat va minutlarda);
- kundalik turmush vaziyatlari (xarid, o‘lchash, og‘irliklarni tortish va
hokazo)ga oid masalalarni yechish;
- buyumlarning o‘lchamlarini ko‘z bilan “chamalab” baholash;
- o‘rganilgan geometrik shakllardan foydalanib mustaqil kichik konstruktorlik
faoliyati elementlarini bajarish.
4- sinfda matematikadan o‘qitilishi lozim bo‘lgan ta’lim mazmunining
majburiy minimumi
4-sinf yakunida mazkur mazvularni o‘zlashtirish o‘quvchilarga quyidagi
imkoniyatlarni beradi:
Sonl a r v a hisobl a shl a r:
- 1 dan 1 000 000 gacha ketma-ket kelgan sonlar qatori, ularning nomi va
yozilishi. birlar va minglar sinfi va ularning xona birliklari.
- sonlarni xona birliklari yig‘indisi shaklida yozish;
- 1 dan 1 000 000 gacha bo‘lgan sonlarni ustun shaklida qo‘shish va ayirish;
- bir necha sonni ustun usulida qo‘shish;
- sonlarni 10, 100 marta orttirish va kamaytirish;
- sonlarni ustun shaklida bir va ikki xonali songa ko‘paytirish va bo‘lish.
- sonli ifodalarda amallarni bajarish tartibi. qavs qatnashgan va qavs
qatnashmagan sonli ifodalarning qiymatini topish;
- qo‘shishda qo‘shiluvchilar o‘rnini almashtirish qoidasi. ko‘paytirishda
ko‘paytuvchilar o‘rnini almashtirish qoidasi;
- Qo‘shishda qo‘shiluvchilarni guruhlash qoidasi. Ko‘paytirishda
ko‘paytuvchilarni guruhlash qoidasi. Yig‘indini songa va sonni yig‘indiga
ko‘paytirish. yig‘indini songa bo‘lish.
- sonlar ustida og‘zaki va yozma hisoblashlar. hisoblashlarni bajarishda
arifmetik amallarning xossalaridan foydalanish. arifmetik amallarning
19

noma’lum ikkinchi komponenti (tashkil etuvchisi)ni topish. H isoblashlarning
to‘g‘riligini tekshirish;
- sodda tenglamalar va ularning yechimi. tenglamalarni yechish;
- uzunlik o‘lchov birliklari (millimetr, santimetr, d e ts i metr, metr, kilometr);
- massa o‘lchov birliklari (gramm, kilogramm, sentner, tonna). sig‘im o‘lchov
birligi (litr). vaqt o‘lchov birliklari (sekund, minut, soat, hafta, oy, yil, asr);
- harakat (bosib o‘tilgan yo‘l, vaqt, tezlik); ish (butun ishning hajmi, vaqt,
mehnat unumdorligi); savdo-sotiq (tovar miqdori, uning narxi va umumiy
qiymati) jarayonlarini aniqlaydigan kattaliklar orasidagi bog‘lanishlar;
- “…va…”, “... yoki...”, “agar… bo‘lsa, u holda … bo‘ladi” ko‘rinishidagi eng
sodda mantiqiy ifodalar;
- turli sxemalar, jadvallar, qisqa yozuvlar va boshqa modellar asosida berilgan
matnli masalalarni arifmetik usul bilan echish;
G eometrik shaklllar
- geometrik shakllar: nuqta, to‘g‘ri chiziq, kesma, burchak, ko‘pburchaklar,
uchburchak, to‘g‘ri to‘rtburchaklar, aylana va doira, kub va shar, kesma
uzunligini o‘lchash va berilgan uzunlikdagi kesmani yasash.
- ko‘pburchak perimetrini hisoblash. geometrik shakl yuzi, yuz o‘lchov
birliklari (santimetr, kvadrat, detsimetr, kvadrat, metr kvadrat,)
Boshlang‘ich maktab 4-sinf bitiruvchisining matematik tayyorgarligiga
qo‘yiladigan minimal talablar
4-sinf yakunida matematikani o‘rganish natijasida har bir o‘quvchi
quyidagilarni
bilishi va tushunishi zarur:
- 1 dan 1 000 000 gacha bo‘lgan ketma-ket kelgan sonlar qatori haqida
tasavvurga ega bo‘lish;
- bir xonali sonlarni qo‘shish va mos ayirish jadvallarini yoddan bilish;
- bir xonali sonlarni ko‘paytirish va mos bo‘lish jadvallarini yoddan bilish;
- sonli ifodalarda amallarni ketma-ket bajarish qoidalarini bilish;
- sonlarni xona qo‘shiluvchilarining yig‘indisi shaklida yozish;
20

B ajara olishi zarur:
- 1 dan 1 000 000 gacha bo‘lgan sonlarni va nol sonini o‘qish, yozish va
taqqoslash,
- sonni xona qo‘shiluvchilarining yig‘indisi ko‘rinishida ifodalash;
- o‘rganilgan matematik atamalardan o‘rnida foydalanish;
- 1 dan 100 gacha bo‘lgan sonlar ustida amallarni og‘zaki bajarish;
- 1 dan 100 gacha bo‘lgan sonlar ustida amallarni bajarishga keltiriladigan
ko‘p xonali sonlar ustida amallarni og‘zaki bajarish;
- 1 dan 100 gacha bo‘lgan sonlar ustida qoldiqli bo‘lishni bajarish;
- 100 gacha bo‘lgan sonlarni ustun shaklida yozma qo‘shish va ayirish;
- nol bilan tugaydigan songa ko‘paytirish va bo‘lish;
- 100 gacha bo‘lgan sonlarni ustun shaklida ikki va uch xonali songa yozma
ko‘paytirish va bo‘lish;
- 2-3 amalli sonli (qavsli va qavssiz) ifodalarning qiymatini topish;
- bajarilgan hisoblashlar to‘g‘riligi ni tekshirish;
- sonli ifodalarda amallarni bajarish tartibiga ko‘ra qavs qatnashgan va qavs
qatnashmagan sonli ifodalarning qiymatini topish;
- sodda tenglamalar: noma’lum qo‘shiluvchi, noma’lum ayriluvchi, noma’lum
kamayuvchi, noma’lum ko‘paytuvchi, noma’lum bo‘linuvchi va noma’lum
bo‘luvchini topishga doir tenglamalarni yechish;
- matnli (ikkitadan ko‘p bo‘lmagan amallarni bajarish bilan yechiladigan)
masalalarni yechish;
- o‘rganilgan geometrik shakllarni tanish va ularni (chizg‘ich yordamida yoki
qo‘lda) katakli qog‘ozga chizish;
- to‘g‘ri to‘rtburchak va kvadratning perimetrini hisoblash;
- kattaliklarni ularning son qiymatlariga ko‘ra taqqoslash va ularni turli
o‘lchov birliklarida ifodalash;
- aralash o‘lchov birliklarida berilgan kattaliklarni qo‘shish va ayirish hamda
ularni songa ko‘paytirish va bo‘lish;
- “…va…”, “... yoki...”, “agar… bo‘lsa, u holda … bo‘ladi” ko‘rinishidagi
21

eng sodda mantiqiy ifodalarni to‘g‘ri tuza olish;
O rttirilgan bilim va ko‘nikmalardan amaliy faoliyatda va kundalik turmushda
(quyidagi holatlarda) foydalanishi zarur:
- o‘rab turgan atrof muhitida mo‘ljal (ori y entr) olish (manzilga yetib borish
marshrutini rejalashtirish, harakatlanish yo‘lini tanlash va hokazo);
- narsalarni turli xususiyatlari: uzunligi, yuzi, massasi, sig‘imi bo‘yicha
taqqoslash va tartibga solish:
- soat yordamida vaqtni aniqlash (soat va minutlarda);
- kundalik turmush vaziyatlari (xarid, uzunliklarni o‘lchash, massani tortish va
hokazo)ga oid masalalarni yechishda o‘zlashtirilgan bilimlarni qo‘llash;
- harakat (bosib o‘tilgan yo‘l, vaqt, tezlik); ish (butun ishning hajmi, vaqt,
mehnat unumdorligi); savdo-sotiq (tovar miqdori, uning narxi va umumiy
qiymati) jarayonlarini aniqlaydigan kattaliklar orasidagi bog‘lanishlarga doir
masalalarni yechish;
- buyumlarning o‘lchamlarini ko‘z bilan “chamalab” baholash;
- turli geometrik shakllardan foydalanib mustaqil kichik konstruktorlik faoliyati
elementlarini bajarish.
2.2 Boshlang’ich sinf M at e matika dan fanidan o‘quv dasturi
Boshlang‘ich matematika kursining asosini natural son va nol, butun
musbat sonlar ustida to‘rt arifmetik amal hamda ularning asosiy xossalari
haqidagi aniq tasavvurlar va bu bilimlarga asoslan gan og‘zaki va yozma hisoblash
usullarini ongli va puxta o‘zlashtirishni tashkil etishi kerak. Jadval hollaridagi
hisoblash malakalarini avtomatik darajasida yetkazilishi lozim.
Matematika kursi asosiy kattaliklar va geometriya elementlari bilan
tanishtirishni nazarda tutadi. Ular imkoniyat darajasiga ko‘ra o‘quv chilarning son,
arifmetik amallar va matematik munosabatlar haqi dagi tushunchalarni yuqori
darajada o‘zlashtirilishiga yordam bera borib, arifmetik bilimlar tizimiga
qo‘shiladi.
22

Dastur matematik tushunchalarning hayotiy materiallar asosida
o‘zlashtirilishini ko‘zda tutadi. Bu esa darsda o‘quvchilar o‘zlashtirishi lozim bo‘lgan
tushuncha va qoidalar amaliyotiga xizmat qilishini, hayotiy ehtiyojlar natijasida
vujudga kelganligini o‘quvchilarga yet kazib berish imkonini beradi hamda fan va
amaliyot orasidagi alo qalarni to‘g‘ri tushunishga asos yaratadi.
Matematika bolalarda tafakkur, diqqat, xotira, ijodiy tasavvur e tish,
kuzatuvchanlikni rivojlantirishga yordam beradi. Shuningdek, matematika
o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash malakalarini oshi rish, ularning o‘z fikrlarini
aniq, to‘g‘ri va tushunarli bayon etishi uchun zamin hozirlaydi. O‘qituvchining
vazifasi - bolalarga mate matikani o‘qitishda bu imkoniyatlardan samarali foydalana
olishdan iborat.
1-4 sinflarda matematikani o‘qitishga haftasiga 5 soatdan vaqt ajratiladi.
O‘quv materialini sinflarda taqsimlashda o‘rganilayotgan sonlar va ular bilan
arifmetik amallarni bajarish doirasi asta-sekin kengaytirilib borishi nazarda
tutiladi: 1-sinfda— «0 dan 100 gacha bo‘lgan sonlar. Raqamlash. 100 ichida
sonlarni xonadan o‘tmasdan qo‘shish va ayirish». 2-sinfda — «0 dan 100 gacha
bo‘lgan sonlar. 100 ichida sonlarni xonadan o‘tib qo‘shish va ayirish. Jadval
ichida ko‘paytirish va bo‘lish. 3-sinfda — «1 dan 1000 gacha bo‘lgan sonlar,
jadvaldan tashqari ko‘paytirish va bo‘lish. To‘rt arifmetik amal», 4-sinfda «Ko‘p
xonali sonlar. To‘rt arifmetik amal» kabi mavzular qaraladi.
Birinchi sinfda o‘quvchilar ikki o‘nlik ichidagi, ya’ni, 1 dan 20 gacha
bo‘lgan sonlarning nomlari (atalishlari) bilan tanishadilar. Bu esa, xususan,
o‘quvchilarda narsalarni sanash malakasini hosil qilish uchun qo‘llaniladi.
Raqamlarning yozilishi bilan tanishtirish shu sonlarning hosil bo‘lishini
o‘rgatish bilan bir vaqtda amalga oshiriladi. Shu sababli 1 - darsdanoq o‘quvchilar 1
soni bilan tanishadilar va 1 raqamini daftarlariga yozadilar.
Shu bilan birga o‘qitishning birinchi kunidan boshlaboq bolalarda ba’zi
muhim umumlashmalar shakllana boshlaydi (birinchi o‘nlik sonlari misolida
natural qatorning har bir keyin keladigan soni qanday bo‘lishi oydinlashtiriladi,
23

qatorning soni va undan oldin yoki keyin keladigan hamma sonlari orasidagi
bog‘lanish o‘rgatiladi va hokazo), o‘quvchilar sonlarni taqqoslash usullari bilan
(oldin narsalarning mos to‘plamlari ustida amallar bajarish asosida, keyin esa
taqqoslanayotgan sonlarning qatorida egallagan o‘rinlari bo‘yicha)
tanishadilar: ular ikki son yig‘indisini topishni o‘rganadilar (oldin
narsalarning to‘plamlarini birlashtirish va hosil bo‘lgan to‘plamlar elementlari
sonini sanash asosida topish, keyin esa bittalab yoki guruhlab qo‘shib sanash va
boshqa usullardan foydalanib topish).
Birinchi yarim yillikda o‘quvchilar matematik amallar nomlari, tarkibiy
qismlari, ular hosil etadigan natijalar nomlari bilan tanishadilar. Bundan tashqari
o‘quvchilar matematik belgilarning ba’zi elementlari — amal ishoralari (plyus —
qo‘shish, minus—ayirish), munosabat belgilari (katta, kichik, teng) bilan
tanishishlari hamda 2 + 6 (2 va 6 sonlari yig‘indisi), 9 - 2 (9 va 2 sonlari ayirmasi)
va boshqa shunga o‘xshash eng sodda matematik ifodalarni o‘qish va yozishni
o‘rganib olishlari kerak.
3 + 3 va 7 + 3, 6 + 3 va 6 - 3 ko‘rinishdagi ifodalarni taqqoslashga doir
mashqlarni bajarishda bolalar bu ifodalar orasidagi o‘xshash va farqli
xususiyatlarni ko‘radilar va shu asosda ularning qiymatlari teng yoki teng
emasligi, agar teng bo‘lmasa, u holda berilgan ifodalardan qaysinisining qiymati
katta (kichik) degan savollarni hal qiladilar. Chiqarilgan xulosa har doim
asoslanishi, so‘ngra hisoblashlar yordamida tekshirilishi kerak. Birinchi sinfda
matematika o‘qitishda o‘quvchilarda og‘zaki hisob lashlarning puxta
ko‘nikmalarini shakllantirishga katta ahamiyat beriladi.
Shu munosabat bilan dasturda arifmetik amallarning ba’zi muhim
xulosalari va ulardan kelib chiqadigan natijalar (yig‘indining o‘rin almashtirish
xossasi. Yig‘indining guruhlash xossasi va hokazo) bilan tanishtirish kiritilgan,
bular bilan bolalar amaliy asosda tanishadilar.
Dasturda 10 gacha, 100 gacha bo‘lgan sonlar bilan qo‘shish va ayirish
amallarini bajarish o‘rtasida uzviy aloqa o‘rnatilgan. 10 ichida raqamlash hamda
24

qo‘shish va ayirishni o‘rgangandan keyin 11 dan 100 gacha bo‘lgan sonlarni
raqamlashga, 100 ichida sonlarni xonadan o‘tmasdan qo‘shish va ayirishga
to‘xtab o‘tish nazarda tutiladi. Shu munosabat bilan o‘qituvchi bolalarga nafaqat
jadvalni eslab qolishlari uchun o‘z vaqtida ko‘rsatma beribgina qolmay, balki, uni
o‘zlashtirishlari uchun zaruriy kundalik tayyorgarlik ishlarini ham olib boradi.
100 ichida sonlarni qo‘shish va ayirishda oldin sonni yig‘indiga, so‘ngra
yig‘indini songa qo‘shishning har xil usullari qaraladi. Shundan keyin esa
yig‘indini yig‘indiga qo‘shish va yig‘indidan yig‘indini ayirish qaraladi.
Xulosa
O‘qituvchilar darsda ham, uyda bajarishga vazifa berishda ham
o‘quvchilarni o‘quv materiali bilan ortiqcha zeriktirib qo‘yishlari kerak emas.
Har bir darsda o‘quvchilar faoliyatini samarali ravishda tashkil e tish haqida
g‘amxo‘rlik qilish, ularning charchoqlarini yo‘qotish va darsga yanada faolroq jalb
etish maqsadida bir-ikkita fizminutlar o‘tkazish kerak. Bunda darsda, ayniqsa 1—
2-sinflarda, amaliy va rivojlantiruvchi xarakterdagi topshiriqlar va mashqlarni,
turli didaktik o‘yinlarni qo‘llab, o‘quvchilarning o‘yin, amaliy va rivojlantiruvchi
faoliyatlarini turli xil ko‘rinishda tashkil etish alohida ahamiyat kasb etadi.
Bunday mashqlar, topshiriqlar va o‘yinlar soni, ularning mazmuni, o‘tkazish
vaqti va metodikasi har bir dars mavzusining asosiy o‘quv-tarbiyaviy maqsadlariga
muvofiq ravishda belgilanishi kerak. Ta’kidlab o‘tilgan amaliy topshiriqlar,
rivojlantiruvchi mashqlar va didaktik o‘yinlar dastur materialini
o‘zlashtirishga imkon berishi lozim. Bu o‘rinda shuni nazarda tutish kerakki, ulardan
ba’zilari keyinroq, kuni uzaytirilgan guruhlarda va darsdan tashqari mashg‘ulotlarda
qo‘llanilishi mumkin.
Dasturda alohida mavzularga dars soatlarining taqsimlanishi taxminiydir.
O‘quvchilarning bilim darajalariga va o‘qitish jarayonida uchraydigan
qiyinchiliklarga qarab, o‘qituvchi ba’zi mavzularga ajratilgan vaqtni
ko‘paytirishi yoki kamaytirishi mumkin. Bunda u o‘quv yili davomida dasturda
25

berilgan materiallarning barchasi ongli va puxta o‘zlashtirilishi shart ekanini
hisobga olishi kerak.
Dasturda har bir o‘quv yili oxirida matematikadan o‘quvchilarning bilim,
ko‘nikma va malakalariga qo‘yiladigan talablar, 4-sinfda esa 5-sinf matematika
kursi bilan uzviyilikni ta’minlash uchun zarur bo‘lgan bilim, ko‘nikma va
malakalari darajasi belgilab berilgan.
26

Foydalanilgan adabiyotlar
1. O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risidagi qonun” // Barkamol avlod -
O’zbekiston taraqqiyotining poydevori.- Toshkent.: Sharq, 1997, 20-29 bet.
2. O’zbekiston Respublikasining “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to’g’risida” gi
qonun // Barkamol avlod- O’zbekiston taraqqiyotining poydevori.- Toshkent.:
Sharq, 1997, 31-61 bet.
3. Barkamol avlod orzusi- Toshkent.: 1999, 205- b.
4. Sh.M.Mirziyoevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. - Toshkent:
O‘zbekiston, NMIU, 2018.
5. Sh.M.Mirziyoevning. Konstitutsiya — erkin va farovon hayotimiz,
mamlakatimizni yanada taraqqiy ettirishning mustahkam poydevoridir. –
Toshkent: O‘zbekiston NMIU, 2018.
6. Sh.M. Mirziyoev. - Toshkent: O‘zbekiston, NMIU, 2017
7. Sh.M. Mirziyoev. - Toshkent: O‘zbekiston, NMIU, 2016.
8. Sh.M.Mirziyoevning Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini
ta'minlash - yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.
9. Sh.M.Mirziyoevning. Oliy Majlisga Murojaatnomasi. - Toshkent:
O‘zbekiston, NMIU, 2018
10. Abdullayeva B.S., N.A.Xamedova M. Xusanovalarning “Boshlang’ich sinf
matematika darslarida pedagogik texnologiyalardan foydalanish metodikasi”
(Toshkent 2010, 135 bet ) uslubiy qo’llanma
11. Bikbayeva N.U., Yangabayeva E. Matematika. 3-sinf uchun
darslik. Toshkent. O’qituvchi, 2008, 208 bet.
12. Bikboyeva N.U. Matematika. 4-sinf uchun darslik. Toshkent. O’qituvchi,
2007 y.
13. Jumayev M.E. Bolalarda matematika tushunchalarni shakllantirish nazariyasi.-T.:
”Ilm-Ziyo”, 2005, 240-bet
14. Jumayev M.E. va boshqalar 1-sinf daftari- Toshkent.: Sharq, 2006, 64 bet.
15. Jumayev M. „Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasidan
labaratoriya mashg’ulotlari “ Toshkent.: Yangi asr avlodi, 2006, 256- bet.
27

16. Jumayev M.E. ”O’quchining ijodiy shaxs sifatida rivojlanishida bo’lajak
boshlang’ich sinf o’qituvchilarining metodik - matematik tayyorgarligi” -
Toshkent.: Fan, 2009, - 240 b.
17. Jumayev M.E., Tadjiyeva Z.G’. Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish
metodikasi. Toshkent. Fan va texnologiya, 2005 y.
18. Mardonova G’.I. „Matematikadan test topshiriqlari 1-sinf”- Toshkent.: O’qituvchi,
2007, 48 bet.
19. Mardonova G’.I. „Matematikadan test topshiriqlari 2-sinf”- Toshkent.:
O’qituvchi, 2007, 60 bet.
20. Mardonova G’.I. „Matematikadan test topshiriqlari 3-sinf”- Toshkent.:
O’qituvchi, 2007, 64 bet.
21. Stoylova L. va boshqalar „Boshlang’ich matematika kursi asoslari“ -
Toshkent.: O’qituvchi, 1991, 336 bet.
22. Tadjiyeva Z.G’. Boshlang’ich sinf matematika darslarida tarixiy
materiallardan foydalanish.-T.: ”Uzkomsentr”, 2003, 24- bet.
23. Tadjiyeva Z.G’. Boshlang’ich sinflarda fakultativ darslarni tashkil etish.-
T.: 2005, 68- bet.
24. Tadjiyeva Z.G’. va boshqalar „Boshlang’ich sinf matematika, ta’lim
samaradorligini oshirishda tarixiy materiallardan foydalanish“-Toshkent.:
Jahon
25. Haitov F.N., Shamsiyev A.Sh., Yusupov R.M., Temurov S.Y. Bitiruv
malakaviy ishini yozish, rasmiylashtirish va himoya qilish bo’yicha uslubiy
ko’rsatmalar. Jizzax. 2008, 32 bet.
Internet saytlari
1. http://fayllar.org/
2. http://arxiv.uz/
3. http://ziyonet.uz/ru
4. http://referat.arxiv.uz/
5. http://aim.uz/
28

Boshlang’ich maktab bitiruvchilarini matematikadan Davlat ta’lim standarti malaka talablari asosida o’qitish

Sotib olish