Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 10000UZS
Размер 56.6KB
Покупки 0
Дата загрузки 29 Январь 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Дошкольное и начальное образование

Продавец

Umida

Дата регистрации 20 Январь 2025

44 Продаж

Boshlang'ich sinf matematika darslarida ikki va uch xonali songa ko'paytirish va bo'lishga o'rgatish metodikasi

Купить
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT GUMANITAR FANLAR UNIVERSITETI 
AMALIY VA GUMANITAR FANLARI KAFEDRASI 
KURS BOSHLANG’ICH TA’LIM YO’NALISHI
 05-22-guruh talabasi   Bakibayeva U
 
“MATEMATIKA VA UNI O’QITISH METODIKASI” FANIDAN
  KURS ISHI 
MAVZU:  “ Boshlang'ich sinf matematika darslarida ikki va uch xonali 
songa ko'paytirish va bo'lishga o'rgatish metodikasi . ”
 
 
KURS ISHI ILMIY    RAHBARI                   
KURS ISHI BAJARUVCHI                           Bakibayeva U
 
 
TO‘RTKO‘L- 2025 MAVZU: Boshlang'ich sinf matematika darslarida ikki va uch xonali songa
ko'paytirish va bo'lishga o'rgatish metodikasi
Reja:
1. Kirish
 • Mavzuning dolzarbligi
 • O‘quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olish
 • Darsda foydalaniladigan o‘qitish usullari va yondashuvlar
2. Ikki va uch xonali sonlarga ko‘paytirish metodikasi
2.1. Tayyorlov bosqichi 
2.2. Ikki xonali sonlarni bir xonali songa ko‘paytirish
2.3. Uch xonali sonlarni bir xonali songa ko‘paytirish
3. Ikki va uch xonali sonlarga bo‘lish metodikasi
3.1. Tayyorlov bosqichi
3.2. Ikki xonali sonlarni bir xonali songa bo‘lish
3.3. Uch xonali sonlarni bir xonali songa bo‘lish
4. Xulosa
 5.   Foydalanilgan adabiyotlar
3 Kirish
Boshlang‘ich   sinf   o‘quvchilarini   ikki   va   uch   xonali   sonlarga   ko‘paytirish   va
bo‘lishga   o‘rgatish   bosqichma-bosqich   va   vizual-tasviriy   metodlarga   asoslangan
bo‘lishi kerak. Quyida samarali o‘qitish usullari va metodikasi keltirilgan.
1. Tayyorlov bosqichi
Bu bosqichda o‘quvchilar quyidagi asosiy tushunchalarni mustahkam o‘zlashtirishi
kerak:
  •   Ko‘paytirish   va   bo‘lishning   mohiyati:   takroriy   qo‘shish   va   guruhlarga   ajratish
tushunchalarini aniqlashtirish.
 • Raqamlarning o‘rni va ahamiyati: birliklar, o‘nliklar va yuzliklarning joylashuvi.
  •   Ko‘paytirish   va   bo‘lish   jadvali:   1-10   oralig‘idagi   sonlar   bilan   ishlashni
mukammal o‘zlashtirish.
2. Ikki va uch xonali sonlarga ko‘paytirish metodikasi
a) Ikki xonali songa bir xonali sonni ko‘paytirish
Metodik usullar:
 1. Vizual model (diagrammalar, kvadratlar): Masalan, 23 × 4 misolini tushuntirish
uchun 23 tadan 4 guruh chizib ko‘rsatish.
 2. O‘nlik va birliklarga ajratish:
 • Misol: 23 × 4 = (20 × 4) + (3 × 4)
 • Natija: 80 + 12 = 92
  3. Og‘zaki  va yozma bajarish: O‘quvchilarga avval og‘zaki, keyin yozma usulda
yechishga o‘rgatish.
b) Uch xonali songa bir xonali sonni ko‘paytirish
4 Metodik usullar:
 1. Sonlarni bosqichlarga ajratish:
 • Misol: 125 × 3 = (100 × 3) + (20 × 3) + (5 × 3)
 • Natija: 300 + 60 + 15 = 375
 2. Stol o‘yinlari va kartochkalar yordamida mustahkamlash.
  3.   Ko‘paytirish   algoritmini   bosqichma-bosqich   tushuntirish:   raqamlarni   pastdan
yuqoriga ko‘paytirish.
c) Ikki xonali sonni ikki xonali songa ko‘paytirish
Usullar:
 1. To‘g‘ri ko‘paytirish usuli (ustun bo‘ylab):
 • Misol: 24 × 12
 • Yechim: 24 × (10 + 2) = (24 × 10) + (24 × 2)
 2. Qadam-baqadam misollar bilan ishlash:
 • Grafik va rasmli ko‘rsatmalar bilan tushuntirish.
 3. Dastlabki yengil misollardan boshlab, murakkabrog‘iga o‘tish.
3. Ikki va uch xonali songa bo‘lish metodikasi
a) Ikki xonali sonni bir xonali songa bo‘lish
Metodik usullar:
 1. Guruhlarga ajratish:
 • Masalan, 84 ÷ 4 – 84 ni 4 ta guruhga ajratish orqali tushuntirish.
 2. Ajratish usuli:
 • Misol: 84 ÷ 4 = (80 ÷ 4) + (4 ÷ 4)
 • Natija: 20 + 1 = 21
 3. Qoldiqli bo‘lishni o‘rgatish: Misollar yordamida tushuntirish.
5 b) Uch xonali sonni bir xonali songa bo‘lish
Metodik usullar:
 1. Bo‘lish algoritmi:
 • Misol: 168 ÷ 4
 • Yechim: 16 ÷ 4 = 4, qoldiq 0; 8 ÷ 4 = 2 → Javob: 42
 2. Daraxt sxemasi usuli: Yirik sonni o‘nlik va birliklarga ajratib ishlash.
  3.   Amaliy   topshiriqlar   bilan   mustahkamlash:   O‘quvchilarni   kundalik   hayotda
Boshlang’ich matematika kursi maktab maeimatika kursining tarkibiy qismidir.Shu
sababli   boshlangich   matematikani   muvofaqiyatli   o`zlashtirish   maktabda   butun
matematik   ta’limni   to`g`ri   yo`lga   qo`yishga   asos   bo`lishi   tushunarli   bo`lib
qoladi.Akademik A.H.Kolmogorov IV-VIII sinflar programmalari ’’natural sonlar
bilan   (aslida   har   qanday   katalikdagi)to’rt   arifmetik   amalni   bajarishning   puxta
ko’nikmalari     birinchi   uchta   sinfdayoq   o’zlashtiriladi,   degan   farazdan   kelib
chiqishadi’’deb bejiz aytgan emas.
     Dasturda,  deb  yozishadi  A.S.Pchyolko va  M.I.Moro,  shunday  progressiv
g’oyalar   o’z   aksini   topadiki,so’ngi   yilarda   bu   g’oyalar   asosida   o’rta   maktabda
matematika o’qitishning isloh qilish harakati avj olib ketdi :
_’’maktab   mtematika   kursini   hozirgi   zamon   matematikasiga   va   uning   amaliy
tatbiqlariga yaqinlashtirishga intilish;
-arifmetika va algebra va geometriya negizlari tarkibidan birlashib ketgan yagona
matematika kursini yaratish uchun kurash;
-maktab   matematika   kursining   amaliy   yo’nalganligi   ,o’qitishning   turmush   bilan
bog’langanligi va o’quvchilarning hisoblash madaniyatlariga e’tibor berilganligiga
ayniqsa ,o’qitishning quyi bosqichida jiddiy amal qilgan holda maktab matematika
kursining nazariy tomoniga e’tiborning kuchayishi;
-ta’lim   mazmunini   yangilash,   bayon   qilish   sistemasi   va   metodlarini
mukammallashtirish hisobiga,asosan o’quvchilarning bilish imkoniyatlaridan to`la
foydalanish   hisobiga   o`quv   materiallarini   o`qitish   yillari   bo`yicha   birmuncha
pastga   surish.Bu   yetakchi   qoidalar   bilib   olingan   va   maktabning   bundan   keyingi
6 rivoji   uchun   ta`sir   ko`rsatuvchi   faktorlar   sifatida   to`g`ri   baxolangan   taqdirdagina
yangi   Dasturning   ruhi   va   yo`nalishini,uning   qayta   qurulishining   ma`nosini
oxrigacha tushinish mumkun”.
  Shuni   ta`kidlash   kerakki,amaldagi   boshlang`ich   matematika   programmasi
strukturasi va mazmuni bo`sh joyda yaratilmadi ,balki tradission programmalardan
to`plangan   boy   metodik   merosdan   va   o`qituvchilarning   ilg`or   tajribasidan   kelib
chiqib,o`qitishning   traditsion   sistemasi   bilan   ma`lum   izchillikni   saqlagan   holda
yaratildi.
Endi   amaldagi   programmalar   bo`yicha   I-IV   siniflarda   o`rganiladigan   boshlangich
matematika kursining strukturasi va mazmunini mufassaliroq qarab chiqaylik.
Ma`lumki,o`quv   predmeti   ilgarigidek   ”arifmetika”emas,balki
”matimatika”deb   ataladi.Fan   nomining   bunday   o`zgartirilishi   bejiz   emas:bu
o`zgarish   o`zida   mazkur  o`quv  predmetining  mazmuni   va  strukturasi   o`zgarishini
aks   ettiradi.Matematika   programmasining   asosiy   o`zagi   natural   sonlar   va   asosiy
miqdorlar   arifmetikasidan   iborat   bo`lib,bu   o`zak   atrofida   algebra   va   geometriya
elementlari   birlashadi,bu   elementlar   arifmetik   bilimlar   sistemasiga   tarkiban
qo’shilib,son,   arifmetik   amallar   va   matematik   munosabalar   haqidagi
tushinchalarning yuqoriroq darajada o’zlishtirishga imkoniyat beradi .
Shunday qilib ,boshlang’ich matematika kursi o’z struktursi bo’yicha uch fanni o’z
ichiga   olgan   butun   kursdir,unda   arifmetik   va   geometrik   materialdan   iborat
qismlarni farq qilish kerak.
  Zaruriy   umumlashtirishlarni   shakillantirish   uchun   eng   qulay   sharoitlar
yaratish   maqsadlariga   mazmuningina   emas,balki   o’quv   materialini   joylashish
sistemas   ham   javob   beradi   .O’quv   materiali   Dasturda   yo   chiziqli,yiki   konsetrik
joylashishi mumkin.
        Chiziqli   tuzilish   deyilganda   programmada   materialning   shunday   joylashishi
tushiniladiki,u   bolimlarning   mantiqiy   ketma-ketligiga   asoslangan   bo’lib   ,ilmiy
kurslarda qabul qilishgan. .Arifmetikaga nisbatan chiziqli qurilish bunday bo’lishi
mumkin :ko’p xonali sonlarni no’merlash ,qo’shish,ayirish, ko’paytirish va bo’lish.
Boshlang’ich   matematika   kursida   arifmetik   materialning   konsentrik   joylashuvi
7 saqlanadi.Ammo   amaldagi   Dasturda   konsentrlar   soni   kamaytirilgan:o’nlik,yuzlik,
minglik,ko’p   xonali   sonlar.Shuni   ham   aytish   kerak   material   shunday   qayta
guruppalashganki,unda   o’zaro   bog’langan   tushunchalar,amallar,masalalarni
taqoslash,qarshi qo’yish va solishtirish, qaralayotgan faktlarning o’xshash va farqli
tomonlarini   aniqlash   ,ular   orasidagi   mavjud   bog’lanishlarni   ochish   imkonini
beradi.
   Nazariyaga katta e’tibor berish va kursni  ratsionalroq tuzish tufayli uning
muhim   bo’limlarini   o’rganishni   soddalashtirish   imkoniga   ega
bo’linadi.Bu,masalan,1-sinfda   100   ichida   qo’shish   va   ayirish   usullari   ustida
ishlashga   ,2sinfda   jadvalda   ko’paytirish   va   bo’lishni   o’rganishga   va   hakozolarga
tegishli.   Endi   matematika   kursining   har   bir   tarkibiy   qismi   (arifmetik,   algebrik,
geometrik)mazmunini   ko’ramiz.   Boshlang’ich   sinflar   Dastursida   arifmetikasidan
elementar   ma’lumotlarning   ushbu   uyushmasi   berilgan   :natural   sonlar   ,nol,shu
sonlar ustida to’rt arifmetik amal ;kasrlar ,isimli sonlar va ular ustida amallar .Bu
materialni   o’rganish   o’quvchilarni   matematik   tushunchalar   sistemasini
o’zlashtirishga   ,shuningdek   puxta   va   tushinib   olingan   xisoblash   ko’nikmalari   va
malakalarini egallashga olib kelishi  kerak.Shu bilan bu ko’nikmalar,bir tomondan
predmet to’plamlar bilan ishlashda, ikkinchi tomondan,hisoblash usullaridan ongli
foydalanish   asosida   rivojlanadi.   Dasturga   arifmetik   amallarning   ba’zi   muhum
xossalari   va   ulardan   kelib   chiqadigan   natijalar   bilan   tanishish   kiritilganligi
sababli,xisoblash usullarini ongli o’zlashtirish imkoni vujudga keladi .Bu qo’shish
va   ko’paytirishning   taqsimot   qonuni   ,asosiy   xosalaridan   kelib   chiqadigan
natijalar:sonni   yig’indiga   qoshish,yig’indini   sondan   ayirish;sonni   yig’indiga   va
yig’indini   songa   ko’paytirish,yig’indini   songa   bo’lish;sonni   ko’paytmaga
ko’paytirish va bo’lishdan iborat.
    Asosiy   xossalaring   har   biri   to’plamlar   yoki   sonlar   ustida   amaliy
operatsiyalar   bajarish   asosida   ochib   beriladi,buning   natijasida   o’quvchilar
umumiylashtirishga   kelishlari   kerak.Xossalarni   o’zlashtirirish   uchun   kursda
maxsus   mashqlar   sistemasi   nazarda   tutiladi,ammo   xossalarning   qo’llanishining
bosh   sferasi   ular   asosida   hisoblash   usullarini   ochib   berishdan   iborat   arifmetik
8 amallarning   xossalari   va   mos   hisoblash   usullarini   o`rganish   bilan   bir   vaqtda
arifmeti   amallar   natijalari   bilan   kompanentlari   orasidagi   bog`lanishlar   ochib
beriladi(masalan,agar   yig`indidan   qo`shiluvchilardan   biri   ayrilsa   ikkinchi
qo`shiluvchi   hosil   bo`ladi)kompanentlarning   o`zgarishi   kuzatiladi.Programmada
hisoblashlarning   og`zaki   usullari   bilan   bir   qatorda   yozma   usullarga   ham   katta
e`tibor beriladi.Yozma hisoblash usullari ustida ishlash 2-sinfda”minglik”temasini
o`rganishda   boshlanadi.2-sinifda   bolalar   1000   ichida   qo`shish   va   ayirish   usullari
bilan   tanishadilar.3-sinfda   1000   ichida   qo`shish   va   ayirishning   qiyiniroq
hollari(248+176;900-345;803-257   ko`rinishdagi   hollar),shuningdek   ko`p   xonali
sonlar (millionlar sinifi ichida) ustida barcha amallar qaraladi.
Matematika   sistematik   kursini   o`rganishga   tayyorlash   maqsadida   kasrlar
haqida   hayoliy   tasavvurlar   beriladi.   2-sinfda   ulush   (qism)   tushunchasi   butunning
(doiraning,to`g`ri   to`rtburchakning   va   h.k)   teng   qismlaridan   biri   sifatida
kiritiladi,ulushlarning   yozilishi   beriladi.3-sinfda     kasir   ulushlar   to’plami   sifatida
kiritiladi ,kasirlarni almashtirish va taqoslash ko’rsatmalilik asosida beriladi.
Dasturning   arifmrtik   materiali   o’quvchilarni   asosiy   miqdorlar   –uzunlik,   massa,
vaqt, yuza, baho, tezlik bilan tanishtirishni, shuningdek,  bu miqdorlarning o’lchov
birliklari,   har   xil   asboblari   yordamida   o’lchash   usullari   bilan   tanishtirishni   o’z
ichiga   oladi.   Amaldagi   Dasturda   uzunlik   o’lchovlarini   o’rganishga   yaqinlashish
tubdan   o’zgartirildi.Natural   qatorning   dastlabki   sonlarni   nomerlash
o’gatilgandayoq   nomerlash   kiritildi.   2-o’nlik     sonlarni   o’rganilayotganda
detsimetr  ,yuzlik o’rganilayotganda metr  kiritiladi. Bu,  birinchidan, bolalarda son
tushunchasini   sanoq   natijasigina   emas,   balki   o’lchash   natijasi   sifatida   ham
shakillantirish   imkonini   beradi;   ikkinchidan   bolalarni   uzunlik   o’lchovlarida
ifodalangan   sonlar   bilan   ertaroq   tanishtirish   imkonini   beradi.Bunday
yaqinlashtirishda  isimli   sonlarni  alohida  temaga  ajratish  zaruriyati  yo’qoldi.Isimli
sonlar ustida amallar bajarish bilan vaqtda bajariladi,chunki ikkala hol asosida ham
o’nli sanoq sistemasining o’zi yotadi.
    Shuni   qayd   qilish   kerakki   ,arifmetika   materiali   amaldagi   Dasturga     yirik
metodik   birliklarda   kiradi.Chunonchi   ,unda   ikkita   konsentr   –million   va   milliard
9 konsentrlari yo’q, balki bitta konsentr-ko’p xonali sonlar konsentiri mavjud; ikkita
konsentr   –ikkinchi   o’nlik   va     yuzlik   konsentrlari   yo’q,balki   bitta-birinchi   yuzlik
konsentri   bor   ,bu   o’z   ichiga   ikkinchi   o’nlikni   ham   oladi   ;yuqorida
aytilganidek,murakkab   isimli   sonlar   konsentri   ataluvchi   alohida   konsentri
yo’q,chunki   bu   sonlar   ustida   amallar   isimsiz   sonlar   ustidagi   amallar   bilan
o’rganiladi;   nihoyat,   ko’paytirish   va   bo’lishga   doir   to’rtta   jadval   yo’q,balki
bittagina   jadval   mavjud,bu   jadval   bo’yicha,   jadvalda   bo’lish   natijalari   osongina
topiladi,   Materialni   bunday   konsentrlash   natijasida   bolalarga   qisqa   vaqt   ichida
qisqa   vaqt   ichida   ko’p   miqdorda   umumlashtirilgan   va   puxta   bilimlar   berish
imkoniyati   tug’iladi.   Algebra   elementlarini   kiritish   chuqur,tushunilgan   va
umumlashtirilgan   o’zlashtirish   maqsadida   javob   beradi   :tenglik   ,
tengsizlik ,tenglama,o’zgaruvchi tushunchalar konkret asosda ochib beriladi.
1-sinfdan   boshlab  sonli  tengliklar  va  tengsizliklar(4=4;6=1+5;2<3;6+1>5;8-3<8-2
va   h.)qaraladi,ular   konsentrdan   konsentrga   o’tgan   sari   murakkablashib
boradi.Ularni   o’rganish   arifmetik   materialni   o’rganish   bilan   bog’lanadi   va   uni
chuqirroq   ochib   berishga   yordam   beradi.Shu   yerning   o’zidayoq   sodaroq
ko’rinishdagi x+3=6;8-x=3 h.k.tenglamalar boshlanadi.  
   Keyinroq ikkinchi sinfdan boshlab, murakkabroq ,masalan ,( x+6)-3 =20 va
h.k.ko’rinishdagi   tenglamalar   qaraladi.Tenglamalarni   yechish   oldidan   tanlash
metodi   bilan,so’ngra   esa   amallarning   natijalari     bilan   komponrtlari   orasidagi
bog’lanishlarni bilganlik asosida bajariladi.2-sinfdan boshlab, tenglamalar yechish
bilan   bir   qatorda   ,masalalarni   tenglamalar   tuzish   yo’li   bilan   yechishga   o’rgatila
boriladi   .   2-sinfda   harf   o’zgaruvchini   belgilovchi   sinvol(a+b;15-k   va   h.k)sifatida
o’zgaruvchili   tengsizliklar   (8-c>5)kiritiladi,bunda   tengsizliklar   tanlash   yo’li   bilan
yechiladi.O’zgaruvchi   bilan   amaliy   tanishtirish   o’quvchilarning   funksional
tasavurlarini egallashlariga imkon beradi .
Geometrik   material   bolalarni   eng   sodda   geometrik   figuralar   bilan   tanishtirish,
ularning fazovuy tasavurlarini rivojlantirish ,shuningdek ,arifmetik qonuniyatlarni,
bog’lanishlarni   ko’rsatmali   ,konkret   illyutratsiyalash       maqsadiga   xizmat   qiladi
(masalan,   to’g’ri   to’rtburchakning   teng   kvadratlarga   bo’lingan   ko’rsatmali
10 obrazidan   ko’paytirishning   o’rin   almashtirish   xossasini   illyutratsiyalashda
foydalaniladi ba h.k.)
1-sinfdan   boshlab   Dasturga   geometrik   figuralar   –to’g’ri   va   egri
chiziqlar,kesmalar,ko’p burchaklar va ularning elementlari ,to’g’ri burchak va egri
chiziqlar   ,  kesmalar,  ko’p  burchaklar  va  ularning  elementlari   ,  to’g’ri  burchak  va
h.k. kiritilgan .
  O’quvchilar   geometrik   figuralani   tasavvur   qila   olishni   ,   ularni   atashni   va
katakli qog’ozga sodda yasashlarni o’rganib olishlari kerak .Bundan tashqari, ular
kesma   va   siniq   chiziq   uzunligini,ko’pburchak   peremetrini,   to’g’ri
tortburchak,kvadrat   va   umuman   har   qanday   figuralarning   yuzini
(paletka)yordamida topish masalasini  egallab olishlari kerak .
Masalalar   shunday   mashqlarki   ,ular   yordamida   eng   avvalo   boshlang’ich
matematika   kursining   ko’pgina   masalalari   ochib   beriladi.Masalan   ,masalalar
yechish yordamida arifmetik amallarning ,amallar xossalarining ,arifmetik amallar
natijalari bilan komponetlari  orasidagi bog’lanishlarning va hakozolarning konkret
mazmunlari   ochiladi.   Dasturga   berilgan   ’’Tushuntirish   xati’’ da   shunday
deyiladi:’’Natural   sonlar   va   nol   arifmetikasini   o’rganish   maqsadga   muuvofiq
masalalar sistemasi va amaliy ishlar asosiga quriladi . Bu har bir yangi tushunchani
shakillantirish   har   doim   u   yoki   bu   masalani   yechish   bilan   bog’lanishini   ,bu
masalalar   tushunchaning   ahamiyatini   tushuntirishga   yordam   berishni   ,uning
qo’llanishni talab qilishni bildiradi’’.
  Shunday   qilib,   masalalar   matematika   o’qitishni   turmush   bilan
bog’lash   ,matematik   bilimlar   qo’llanishining   matematik   tushunchalarining   har   xil
tomonlarini   ochish   uchun   yetarlicha   har     xil   hayotiy   vaziyatlar   bilan   taminlovchi
sferasi     bilan   bog’lash   vositasidir   .   Bundan   tashqari   ,masalalar   yechish   prossida
o’quvchlar turmusda kerak bo’lgan ko’nikma va malakalarini egallab olishadi.
Ko’rib   turibmizki,boshlang’ich   matematika   kursining   mazmuni   juda
kattadir. Matematik xotiraning ,tafakkurning ,diqatning ,ijodiy tasavurning va h.k.
rivojlanishini ham hisobdan   chiqarib tashlamaslik kerak . O’qituvchi matematika
11 darslarida   bolalarning   mantiqiy   tafakkurlarini     rivojlantirishning   real
imkoniyatlarga ega, ana shu imkoniyatdan to’la foydalanish kerak.
Matematika o’qitish metodikasining boshqa
fanlar bilan aloqasi.
               Matematika o’qitish metodikasi boshqa fanlar, eng avvalo matematika fani-
o’zining bazaviy fani bilan uzviy bog’liq.
Maktab   matematika   kursining   mazmunini   tanlashga   matematika   fanining
rivojlanish   darajasi   har   doim   ta’sir   ko’rsatib   keldi.   Masalan,   XVIII   asrda
matematikada   natural   son   deyilganda   birlar   to’plami   tushunilardi,   boshlang’ich
arifmetika   o’qitishda   birinchi   o’nlik   sonlarning   har   birini   birlardan   tuzishga   doir
mashqlarga katta ahamiyat berilardi.
         Hozirgi  zamon  matematikasi  natural   son  tushunchasini  asoslashda   to’plamlar
nazariyasiga   tayanadi.   Chekli   to’plamlar   elementlari   orasida   o’zaro   bir   qiymatli
moslik   o’rnatish   o’zaro   ekvivalent   to’plamlar   sinflarini   ajratish   imkonini   beradi,
shu   bilan   birga   bu   sinflarning   har   birini   harakterlovchi   umumiy   narsa-   natural
sonlarni   ajratish   imkonini   beradi.   Natural   son   mohiyatini   tushunish   o’qitish
praktikasiga   narsalarning   taqqoslanayotgan   to’plamlari   elementlari   orasida   o’zaro
bir qiymatli moslik o’rnatishga doir mashqlarni kiritishga olib keladi. 1-sinf uchun
mo’ljallangan   hozirgi   zamon   matematika   darsligining   birinchi   saxifalarida   biz
o’quvchilar   uchun   berilgan   bunday   topshiriqlarga   duch   kelamiz:   “Rasmda   nechta
yuk   mashinasi   bo’lsa,   bir   qatorda     shuncha   katakni   o’ra,   rasmda   nechta   avtobus
bo’lsa,   ikkinchi   qatorda   (satrda)   shuncha   katakni   o’rab   chiq”   va   x.k.   Bunday
topshiriqlarni  bajarish bolalarni  ko’rsatilgan to’plamlar  elementlari orasida  o’zaro
bir   qiymatli   moslik   o’rnatishga   undaydi,   bu   esa   natural   son   tushunchasini
shakllantirishda muhim ahamiyatga ega.
          Matematika   o’qitish   metodikasi   umumiy   matematika   metodikasiga   bog’liq.
Umumiy   matematika   metodikasi   tomonidan   belgilangan   qonuniyatlar   kichik
yoshdagi   o’quvchilarning   yosh   xususiyatlarini   hisobga   olgan   holda   boshlang’ich
matematika  o’qitish metodikasi tomonidan ishlatiladi.
12       Boshlang’ich   matematika   o’qitish   metodikasi     pedagogika   fani   bilan   uzviy
bog’liq   bo’lib,   uning   qonuniyatlariga   tayanadi.   Matematika   o’qitish   metodikasi
bilan   pedagogika   orasida   ikki   tomonlama   bog’lanish   mavjud.   Bir   tomondan,
matematika   metodikasi   pedagogikaning   umumiy   nazariyasiga   tayanadi   va   shu
asosda   shakllanadi,   bu   hol   matematika   o’qitish   masalalarini   hal   qilishda   metodik
va   nazariy   yaqinlashishning   bir   butunligini   taminlaydi.   B.P.Esipovning   aniq
iborasi bilan aytganda “har bir metodika qaralayotgan o’quv predmetining maxsus
masalalariga va maxsus mazmuniga nisbatan qo’llanilgan pedagogikadir”.
Ikkinchi   tomondan,   pedagogika   umumiy   qonuniyatlarni   shakllantirishda   xususiy
metodikalar tomonidan erishilgan ma’lumotlarga tayanadi bu uning hayotiyligi va
konkretligini ta’minlaydi.
Shunday   qilib,   pedagogika     metodikalarning   konkret   materialidan
“oziqlanadi”undan  pedagogik  umumlashtirishlarda foydalaniladi   va o’z  navbatida
u metodikalarni ishlab chiqishda yo’llanma bo’lib xizmat qiladi.
          Matematika   metodikasi   pedagogik   psixologiya     va   yosh   psixologiyasi   bilan
bog’liq. Tarbiya va ta’limning ko’p masalalarini hal qilishda o’qituvchi pedagogik
psixologiya va   yosh psixologiyasiga oid ko’pgina bilimlardan foydalanishi kerak.
Yosh   psixologiyasi     ta’lim   ta’sirida   kishi   ma’naviy   qiyofasining   shakllanish
qonuniyatlarini, turli yoshdagi bolalarning, psixologik xususiyatlarini, shuningdek,
bolalarning bilimlarni, malakalarni o’zlashtirishlarining psixologik qonuniyatlarini,
ularning   mustaqilliklari   va   ijodlarining   rivojlanishini,   o’quvchilar   shaxsining
kamol   topish   qonuniyatlarni   o’rganadi.   Bu   o’quv-   tarbiya   ishini   tashkil   qilishda
katta ahamiyatga ega.
      Boshlang’ich matematika metodikasi ta’limning boshqa metodikalari ( ona tili,
tabiatshunoslik, rasm va boshqa fanlar metodikasi) bilan bog’liq.
Predmetlararo bog’lanishni  to’gri   amalga oshirish uchun o’qituvchi buni hisobga
olishi juda muhimdir.
        Yuqori   sinflarda   predmetlararo   bog’lanishni   amalga   oshirish     ancha
qiyinlashadi,   chunki     har   qaysi   predmetni   ma’lum   bir   o’qituvchi   olib   boradi,
buning   ustiga   predmet   o’qituvchilarning   ishlashida   yaqindan   aloqa   bo’lmasa,
13 predmetlararo   bog’lanishni   amalgam   oshirish   masalasi   ancha   murakkablashib
ketadi.   Boshlang’ich   sinflarda   bunday   emas.   Hamma   fanlarni   bir   o’qituvchi   olib
boradi   va   shu   sababli   uning   oldida   predmetlararo   bog’lanishni   amalgam   oshirish
imkoniyatlari ochiladi.
          Boshlang’ich   ta’limning   turli   o’quv   predmetlariga   oid   darslarda   o’quvchilar
tevarak   –atrofdagi   voqea   hodisalar,   ularning   xossalariga   oid   konkret   tasavvurlar
oladilar.   Matematikaning   farqlantiruvchi   xususiyati   shundan   iboratki,   matematika
obyektiv   borliqni   o’rganish   bilan   bir   vaqtda   o’rganilayotgan   voqea   va
predmetlarning konkret mazmunidan, moddiy dunyoning eng umumiy tomonlariga
tegishli   bo’lmagan,   uning   miqdoriy   tomonlariga   hamda   fazoviy   shakl   va
munosabatlariga tegishli bo’lmagan hamma narsaga nisbatan abstraksiyalanadi.
      Matematikaning   buyuk   kuchi   shundadir,   ya’ni   tushunchalarning   abstrakligi   va
umumiyligidadir, boshqa o’quv fanlari bilan har tomonlama ko’plab bog’lanishlar
munosabatlar o’rnatish imkoniyatlari ana shundadir.
        Bunday   bog’lanishlarni   o’rganishda   umumiy   faktlarni,   ya’ni   ,   son   haqidagi,
arifmetik   amallar   haqidagi,   geometrik   figuralar   ,   miqdorlar,   shakllar   haqidagi
tasavvurlar   va   elementar   tushunchalar:   har   xil   malaka   va   ko’nikmalar;   faoliyat
turlari; o’qitishning forma va metodlarini asos qilib olish mumkin.
Ulkan   iqtisodiy   o`zgarishlar   yuz   b е rayotgan   hozirgi   davrda
mat е matikaning   ahamiyati   yanada   oshdi,   shuning   uchun   ham   mat е matik
ta'lim  katta  ijtimoiy ahamitga  ega.  R е spublikamiz  hukumati  yoshlarga  ta'lim
va   tarbiya   b е rish   tizimini   takomillashtirish,   ta'lim   va   tarbiyani   turmushning
oshib borayotgan talablari darajasiga  е tkazish vazifasini qo`ydi.
1997 yilda «Ta'lim to`g`risida qonun» qabul qilindi. Bu qonunda ijtimoiy
va   iqtisodiy   o`zgarishlar   davrida   maktabning   roli   yanada   o`sganligi,
maktabning bosh vazifasi -   o`quvchilarga fan asoslaridan puxta bilim b е rish
ularda   iqtisodiy   –   mat е matik   savodxonligini   shakllantirish,   hayotga   va   ongli
kasb   tanlashga   tayyorlash   haqida,   hamda   o`quv   r е ja   va   dasturlarni   ta'lim
mazmunini hozirgi zamon yutuqlari va talablari darajasiga k е ltirish to`g`risida
fikrlar k е ltiriladi.
14 Bu   vazifalarni   amalga   oshirish   maqsadida   d е yarli   barcha   pr е dm е tlar,
jumladan   mat е matikadan   ham   yangi   o`quv   dasturi   kiritiladi,   o`qitish
m е todlari   takomillashtiriladi.   Boshlang`ich   sinflar   uch   yil   o`rniga   4   yillik
ta'limga o`tkazildi.Boshlang`ich sinflarning mat е matikadan yangi dasturlarga
o`tish munosabati bilan, yangi m е todik tizim ishlab chiqildi.
Boshlang`ich   sinf   o`quvchilariga   mat е matikani   muvaffiqiyat   bilan
o`qitish   uchun   m е hnat   faoliyatini   boshlovchi   o`qituvchi   mat е matika
o`qitishning ishlab chiqilgan tizimini, ya'ni  boshlang`ich sinflarda mat    е   matika   
o`qitish   m    е   todikasi    ni   egallagan   bo`lishi   va   shu   asosda   mustaqil   ravishda
ijodiy ishga kirishishi k е rak. 
«M е todika»   gr е kcha   so`z   bo`lib,   «m е tod»   d е gani   yo`l   d е makdir.
Mat е matika   m е todikasi   p е dagogika   fanlari   tizimsiga   kiruvchi   p е dagogika
fanining tarmog`i  bo`lib, jamiyat  tomonidan qo`yilgan o`qitish maqsadlariga
muvofiq   mat е matika   qonuniyatlarini   mat е matika   rivojining   ma'lum
bosqichida tadqiq qiladi. 
Mat е matika   boshlang`ich   ta'lim   m е todikasining   pr    е   dm    е   ti   
qo`yidagilardan iborat:
1.   Mat    е   matika   o`qitishdan   ko`zda   tutilgan   maqsadlarni   asoslash    .   (nima
uchun o`qitiladi).
2.   Mat    е   matika   o`qitish   mazmunini   ilmiy   ishlab   chiqish      (ya'ni
mat е matikadan qaysi mat е rial boshlang`ich sinflarda o`rganilishi, nima uchun
aynan shu mat е rial tanlanishi, boshlang`ich sinflarda kursning har qaysi ayrim
masalasi umumlashtirishning qanday darajasida o`rganilishi, mavzular qanday
tartibda o`rganilsa, eng ratsional bo`lishi ko`rsatiladi).
3.  O`qitish m    е   todlarini ilmiy ishlab chiqish    . (qanday o`qitish k е rak, ya'ni
o`quvchilar hozirgi kunda zarur bo`lgan bilim, malaka, ko`nikmalarni va aqliy
qobiliyatlarini   egallab   oladigan   bo`lishlari   uchun   o`quv   ishlari   m е todikasi
qanday   bo`lishi   k е rak?   Masalan,   10   ichida   sonlarni   qo`shish   va   ayirishni
qanday   o`rganish   k е rak,   jumladan,   bu   mavzuda   qo`shishning   o`rin
almashtirish xossasini qanday ochib b е rish k е rak?).
15 4.   O`qitish   vositalarini   –   darsliklar ,     didaktik   mat    е   riallar,   ko`rsatma   -   
qo`llanmalar va t    е   xnik vositalarni ishlab chiqish      (nima yordamida o`qitish?).
kerak!
5.   Ta'limni   tashkil   etishni   ilmiy   ishlab   chiqish     (darsni   va   ta'limning
darsdan     tashqari   formalarini   qanday   o`tkazish?.   O`quv   ishlarini   qanday
tashkiliy   m е todlarda   o`tkazish   k е rak?.     O`quv   pros е ssida   ta'limiy   va
tarbiyaviy masalalarni qanday qilib samaraliroq hal qilish k е rak?).
Shunday qilib, o`qitishning  maqsadlari ,  mazmuni m    е   todlari    ,  vositalari  va
shakllari  m е todik tizimning asosiy kompon е ntalaridir. 
A. M. Pishkalo bu tizimni o`ziga xos quyidagicha grafik bilan tasvirlaydi. 
2.Matematikao’qitishning  maqsadi.
Boshqa   har   qanday     o’quv   predmeti   kabi   matematika   boshlang‘ich   kursi
matematika  O’qitishning maqsadi quyidagi uch omil bilan belgilanadi:
1.Matematika o’qitishning umumta’limiy maqsadi.
2.Matematika o’qitishning tarbiyaviy maqsadi.
3.Matematika o’qitishning amaliy maqsadi.
Matematika   o’qitishning   umumta’limiy   maqsadi   o‘z   oldiga   quyidagi
vazifalarni qo‘yadi:
a)  O’quvchilarga ma’lum bir dastur asosida matematik bilimlar berish. Bu
bilimlar  matematika fani  to‘g‘risida o’quvchilarga yetarli  darajada  ma’lumot
16O’qitish 
maqsadlari
O’qitish 
shakllari
O’qitish 
vositalariO’qitish 
mazmuni
O’qitish 
metodlari berishi,   ularni   matematika   fanining   yuqori   bo‘limlarini   o‘rganishga
tayyorlashi kerak.
Bundan   tashqari,   dastur   asosida   o’quvchilaro’qish   jarayonida   olgan
bilimlarning   ishonchli   ekanligini   tekshira   bilishga   o‘rganishlari,   nazorat
qilishning asosiy metodlarini egallashlari lozim. 
b)     O’quvchilarning   og‘zaki   va   yozma   matematik   bilimlarni   tarkib
toptirish lozim bo‘ladi;
Matematikani   o‘rganish   o’quvchilarning   o‘z   ona   tillarida   nutq
madaniyatini   to‘g‘rishakllantirish,   o‘z   fikrini   aniq,   ravshan   va   lo‘nda   qilib
bayon eta bilish malakalarini o‘zlashtirishlariga yordam berishi kerak.
d) O’quvchilarni matematik qonuniyatlar asosida real haqiqatlarni bilishga
o‘rgatish.
Bunday bilimlar berish orqali esa o’quvchilarning fazoviy tasavvur qilish
xususiyatlari   shakllanadi   hamda   mantiqiy   tafakkur   qilishlari   yanada
rivojlanadi.
Boshlang‘ich   matematika   o’qitishning   tarbiyaviy   maqsadi   o‘z   oldiga
quyidagi vazifalarni qo‘yadi:
a)  O’quvchilarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirish.
b)   O’quvchilarda   matematikani   o‘rganishga       bo‘lgan   qiziqishlarni
tarbiyalash.
Boshlang‘ich   sinf   o’qituvchisining   vazifasi   o’quvchilarda   mustaqil
mantiqiy   fikrlash   qobiliyatlarini   shakllantirish   bilan   birga   ularda
matematikaning   qonuniyatlarini   o‘rganishga       bo‘lgan   qiziqishlarini
tarbiyalashdan iboratdir.
d)     O’quvchilarda   matematik   tafakkurni   va   matematik   madaniyatni
shakllantirish.
Matematika   darslarida   o‘rganiladigan   ibora,   amal   belgilari,   tushuncha   va
ular orasidagi qonuniyatlar o’quvchilarni atroflicha fikrlashga o‘rgatadi.
Boshlang‘ich sinflarda matematika o’qitishning amaliy maqsadi o‘z oldiga
quyidagi vazifalarni qo‘yadi: 
17 a)     O’quvchilar   matematika   darsida   olgan   bilimlarini   kundalik   hayotda
uchraydigan   elementar   masalalarni   yechishga   tatbiq   qila   olishga   o‘rgatish,
o’quvchilarda arifmetik amallar bajarish malakalarini shakllantirish va ularni
mustahkamlash   uchun   maxsus   tuzilgan   amaliy   masalalarni   hal   qilishga
o‘rgatish,
b)   matematika   o’qitishda   texnik   vosita   va     ko‘rgazmali   qurollardan
foydalanish malakalarini shakllantirish. Bunda asosiy e’tibor o’quvchilarning
jadvallar   va   hisoblash   vositalaridan   foydalana   olish   malakalarini   tarkib
toptirishga qaratilgan.
d)   O’quvchilarni   mustaqil   ravishda   matematik   bilimlarni   egallashga
o‘rgatish.
O’quvchilar imkoni boricha mustaqil ravishda qonuniyat munosabatlarini
ochishlari,   kuchlari   etadigan   darajada   umumlashtirishlar   qilishlari,
shuningdek, og‘zaki va yozma xulosalar qilishga o‘rganishlari kerak.
O’qitish   samaradorligining   zaruriy   va   muhim   sharti   o’quvchilarning
o‘rganilayotgan   materialni   o‘zlashtirishlari   ustidan   nazoratdir.   Didaktikada
uni   amalga   oshirishning   turli   shakllari   ishlab   chiqilgan.   Bu   o’quvchilardan
og‘zaki  so‘rash;   nazorat  ishlari   va  mustaqil  ishlar;   uy vazifalarini  tekshirish,
testlar,   texnik   vositalar   yordamida   sinash   kabi   usullardir.   Didaktikada   dars
turiga,   o’quvchilarning   yosh   xususiyatlariga   va   h.k.   bog‘liq   ravishda
nazoratning   u   yoki   bu   shaklidan   foydalanishning   maqsadga   muvofiqligi
masalalari,   shuningdek,   nazoratni   amalga   oshirish   metodikasi   yetarlicha
chuqur ishlab chiqilgan.
Boshlang‘ich   maktabda   matematika   o’qitish   metodikasida   mustaqil   va
nazorat   ishlari,   o’quvchilardan   individual   yozma   so‘rov   o‘tkazishning
samarali   vositalari   yaratilgan.   Ba’zi   didaktik   materiallar   dasturning
chegaralangan   doiradagi   masalalarining   o‘zlashtirilishini   reyting   tizimida
nazorat   qilish   uchun,   boshqalari   boshlang‘ich   maktab   matematika   kursining
barcha asosiy mavzularini nazorat qilish uchun mo‘ljallangan. Ayrim didaktik
materiallarda (ayniqsa, kam komplektli maktab uchun mo‘ljallangan) o’qitish
18 xarakteridagi   materiallar,   boshqalarida   esa   nazoratni   amalga   oshirish   uchun
materiallar ko‘proqdir.
Boshlang‘ich   maktab   matematikasida   barcha   didaktik   materiallar   uchun
umumiy   topshiriqlarning   murakkabligi   bo‘yicha   tabaqalashtirilishidir.   Bu
materiallar   tuzuvchilarning   g‘oyasiga   ko‘ra   ma’lum   mavzu   bo‘yicha
topshiriqning   biror   usulini   bajarishi   o’quvchining   bu   mavzuni   faqat
o‘zlashtirganligi   haqidagina   emas,   balki   uni   to‘la   aniqlangan   darajada
o‘zlashtirganligi haqida ham guvohlik beradi. 
Matematika   o’qitish   metodikasida   “o’quv   materialini   o‘zlashtirilish
darajasi”   tushunchasining   mazmuni   to‘la   ochib   berilmagan.O’qituvchilar
uchun   qo‘llanmalarda   didaktik   materialning   u   yoki   bu   topshirig‘i   qaysi
darajaga mos kelishini aniqlashga imkon beradigan mezonlar aniq emas.
Amaliyotda   o’qituvchilar   ko‘pincha   biror   topshiriqning   usullarini   biri
boshqalaridan   soddaroq   yoki   murakkabroq   deb   aytadilar.   Bundan   tashqari,   didaktik
materiallar   qanchalik   san’atkorona   tuzilgan   bo‘lmasin,   ularning   mazmuni   va
tuzilishida qanchalik sermahsul va chuqur g‘oyalar amalga oshirilmasin, ular baribir
barcha   metodik   vazifalarni   tezda   hal   etishga   qodir   emas,   chunki   hech   qanday
o‘rgatuvchi   mashina   O’qituvchining   intuisiyasini,   ya’ni   hissiyotini   almashtira
olmaydi.   Birinchi   bosqichda   1   va   10   sonlari   bilan   ko'paytirish   va   bo'lish   hollarini
o'zlashtiradilar.   (1x3=3;   3x1=3;   3:3=1;   3:1=3;   10x3=30;   30:3=10;   30:10=3   )   Bu
hollar   jadvaldan olib tashlanadi ; natijada yodlab olish kerak bo'ladigan holler  sonini
kamaytiradi.   Natijalarni   yodda   saqlagandan   ko'ra   1   va   10   sonlari   bilan
ko'paytirishning umumiy usullarini o'zlashtirish oson. Avval 1 ni o'zidan katta songa
ko'paytirish   holi   olinadi:   (1x2;   1x4;   1x6)   bu   holda   natija   qo'shish   bilan   topiladi:
(1x2=1+1=2). Keyin o'quvchilarga yechilgan misollarga diqqat bilan qarash va ularga
umumiy   narsani   sezishga   harakat   qilish   taklif   etiladi.   Bu   ishning   borishi   jarayonida
o'quvchilar   chiqaradilar,   agar   ko'payuvchi   1   ga   teng   bo'lsa   u   holda   ko'paytma
ko'paytuvchiga teng bo'ladi; va hakazo.
Jadvaldan tashqari ko'paytirish va bo'lish.
19 Bu mavzuni o'rganishda faqat jadval natijalarigina o'zlashtirishni ta'minlab qolmay,
balki  berilgan  amallar   haqidagi   shunday  nazariy bilimlarni   o'zlashtirishni  ta'minlash
zarurki   ular   bir   tomondan   hisoblash   o'quvlari   va   malakalarini   shakllantirish   asosi
bo'ladi; ikkinchi tomondan, ularning o'zi qo'llanish jarayonida o'zlashtiriladi. Shuning
uchun jadvalda ko'paytirish va bo'lishni o'rganish 2 bosqichga ajraladi.
1-bosqichda;   ko'paytirish   va   bo'lish   amallarining   o'zi   haqidagi   tushunchalar
shakllantiriladi ;   ularning   ba'zi   xossalari,   natijalar   va   bu   amallarning   komponentlari
orasidagi   bog'lanishlar   va   aloqalar   shuningdek   amallarning   o'zlari   orasidagi
bog'lanishlar ochib beriladi.
2-bosqichda   asosiy   e'tibor   o'quvchilar   ko'paytirish   va   bo'lishning   jadvaldagi
hollarini o'zlashtirishga qaratilgan.
Birinchi bosqichda dastlab ko'paytirish va bo'lishning ma'nosini ochib beridi;
Bolalar   qo'shish   va   ko'paytirishdagi   har   bir   komponentning   ma'nosini   tushuna
bilishlari kerak.
Bo'lishning   buyumlar   to'plamini   bo'lish   bo'yicha   amaliy   ishlar   o'tkazish   yo'li   1-
bilan tushuntiriladi: bunda bolalar bo'lishning 2-turini tushunib olishlari kerak.
Mazmunga   ko'ra   bo'lish   va   teng   qismlarga   bo'lish.   Ya'ni   birinchi   holda   ma'lum
bolib nechta buyumni bo'lish kerak va   nechta buyum borligini bilish , bunday qismlar
nechta bo'lishini topish kerak:
Ikkinchi holda esa nechta buyumni bo'lish kerakligi va nechta teng bo'lakka bo'lish
kerakligi ma'lum, har bir qismda nechta buyum borligini bilish kerak.
Uchinchi qatordachi? Nima uchun? kabilar.
Jadvaldan tashqari ko'paytirish 100 ichida jadvaldan tashqari ko'paytirish 30x2 va
36x2 ko'rinishdagi hollar uchun turli hisoblash usullari yordamida o'rgatiladi:
20 Birinchi   hoi   o'nliklarni   ko'paytirishga   keltiriladi,   va   shunday   qilib,   30   -   bu   3   ta
o'nlik ekanini tushunishni va ko'paytirish jadvalini bilishni ( 3 o'nlik x 2=6 o'nlik yoki
60) talab qiladi.
2x30   hollarda   bolalar   ko'paytirishning   o'rin   almashtirish   xossasidan
foydalanishadi.   (2x30=30x2),   keyin   3   o'nlik   2   ga   ko'paytiriladi.   36x2   ko'paytmani
hisoblash usuli ko'paytirishning yig'indisiga nisbatan taqsimot xossasini bilishni talab
qiladi.   Bolalar   uchun   bu   xossa   yig'indini   songa   ko'paytirishning   mumkin   bo'lgan   2
xossasi sifatida qarab chiqiladi:
Jadvaldan tashqari bo'lish.
Bu   mavzuda   quyidagi   ko'rinishdagi   hollar   qaraladi:   60:3,   100:2,   80:20,   64:4   va
64:16.   yaxlit   sonlarni   bir   xonali   songa   bo'lib,   bolalar   jadvaldan   tashqari
ko'paytirishganidek   mulohaza   yuritishadi ;   "80:8   ta   o'nlik;   8   o'nlik   :   2=4   o'nlik   yoki
40" 80:20 ko'pinishdagi  bo'lishda bolalar ularni o'nliklar kabi bo'lishda, 8 o'nlik   2   ta
o'nlikdan qilib bo'linganda 4 chiqadi.
80:2   va   80:20   ko'rinishdagi   misollarni   taqqoslashga   alohida   e'tibor   berish   lozim.
Bolalar ko'pincha ularni chalkashtirishadi va bunday xatoga yo'l qo'yishadi: 80:20=40
bu   turdagi   hatoliklarning   oldini   olish   uchun   bu   hollarni   taqqoslab,   tanish   bo'lgan
ko'rsatmalikdan foydalanishga (cho'plar bog'lamlariga) qaytish kerak.
100 ichida qo'shish va ayirish (og'zaki va yozma).
1000   ichida   og'zaki   qo'shish   va   ayirish   hollariga   qaraydigan   bo'lsak,   hisoblash
usullarini ochib berishning nazariy asosi xuddi 100 ichidagi sonlar uchun kabi sonni
yig'indinisiga qo'shish va yig'indini songaqo'shish qoidalari.
Shuningdek   tegishli   ayirish   qoidalari   hisoblanadi.   Bu   usullarni   bilish   100   ichida
amallarni   o'rganishda   ishlab   chiqilgani   uchun   bu   yerda   ularning   yangi   sonli
materialda qo’llanishi ustida gap boradi:
21 100   ichida   yozma   qo'shish   va   ayirishni   o'zlashtirish   bu   amallarni   istagan
kattalikdagi sonlar ustida muvaffaqiyatli bajarish shartdir.
Ko'p   xonali   sonlarni   ko'paytirish   va   bo'lish   bir-biridan   farq   qiluvchi   3   bosqichga
araladi:
1-bosqich: bir xonali songa ko'paytirish va bo'lish.
2-bosqich: xona sonlariga ko'paytirish va bo'lish.
3-bosqich: 2 xonali va 3 xonali sonlarga ko'paytirish va bo'lish.
Boshlang’ich   sinflarda   o’quvchilarida   og’zaki   hisoblashlarning   asosiy
ko’nikmalari   shakllanadi.   Og’zaki   hisoblash   usullari   ham   yozma   hisoblash   usullari
ham amallar xossalari va ulardan kelib chiqadigan natijalarga amallar komponentlari
bilan   natijalari   orasidagi   bog’lanishlarga   asoslanadi.   Ammo   og’zaki   va   yozma
hisoblash usullarining farq qiluvchi tomonlari ham bor.
Og’zaki hisoblashlar:
Yozuvlarsiz   (ya’ni   xotirada   bajariladi)   yoki   yozuvlar   bilan   tushuntirib   berilishi
mumkin:
Tushuntirishlarni   to’la   yozish   bilan   (ya’ni   hisoblash   usulini   dastlabki
mustahkamlash bosqichida) berish mumkin.
22 Xulosa
Boshlang‘ich sinf matematika darslarida ikki va uch xonali sonlarni ko‘paytirish va
bo‘lishga   o‘rgatish   jarayoni   o‘quvchilarning   yosh   xususiyatlarini   inobatga   olgan
holda, vizual, amaliy va qiziqarli usullar orqali tashkil etilishi kerak.
O‘qitish metodikasining asosiy jihatlari:
 1. Bosqichma-bosqich yondashuv:
  •   Avval   oddiy   misollar   bilan   boshlash,   so‘ngra   murakkablik   darajasini
oshirish.
 2. Ko‘rgazmali vositalar:
 • Diagrammalar, rasm va interaktiv taqdimotlardan foydalanish.
 3. Amaliy mashg‘ulotlar:
 • Kundalik hayot bilan bog‘langan misollar orqali tushuntirish.
 4. Og‘zaki va yozma usullar kombinatsiyasi:
  •   O‘quvchilar   sonlarni   og‘zaki   hisoblash   bilan   bir   qatorda,   yozma
ko‘paytirish va bo‘lishni ham o‘zlashtirishlari lozim.
 5. O‘quvchilarning faolligini oshirish:
  •   O‘yinlar,   guruh   ishlari   va   mustaqil   topshiriqlar   orqali   mavzuni
mustahkamlash.
Mazkur   metodik   yondashuvlar   o‘quvchilarga   murakkab   hisoblash
amallarini   tushunarli   va   samarali   tarzda   o‘zlashtirishga   yordam   beradi,
ularning   matematik   fikrlash   qobiliyatini   rivojlantirishga   xizmat
qiladi.Shunday qilib, didaktik materiallarni o’quvchilarning o’quv materialini
o‘zlashtirish   darajasini   nazorat   usullaridan   biri   sifatida   qarash   lozim.   Shu
bilan  birga  muayyan   usul   mazkur   sinf,   mazkur   o’qituvchi   uchun   eng   yaxshi
usul   bo‘lmasligi   ham   mumkin.   Shu   sababli   didaktik   materiallar   o’qituvchini
o’quvchilarning   bilimlarni   o‘zlashtirish   darajasini   aniqlash   imkonini
23 beradigan   individual   tekshirish   uchun   nazorat   turlarini   tuzishdan   xalos   eta
olmaydi.Bu umummetodikaning asosiy vazifalaridan biridir.
3. O’quvchilarni matematika kursini o‘rganishga tayyorlash.  
  I–IV   sinflarda   matematika   o’qitishning   asosiy   vazifasi   bo‘lgan   ta’lim-
tarbiyaviy           vazifalarni   hal   qilishda   ulardagi   matematika   kursi   bo‘yicha
qanday darajada tayyorgarligi borligiga bog‘liq.
Shuning   uchun   1-sinfga   kelganlarning   bilimlarini   aniqlash,   sinf
o’quvchilarining   bilimlarini   tenglashtirish,   ya’ni   past   bilimga     ega   bo‘lgan
o’quvchilarning   bilimlarini   yaxshi   biladigan   o’quvchilarga   yetkazib   olish
vazifasi   turadi.   O’qituvchi   quyidagi   tartibda   o’quvchilar   bilimini   maxsus
daftarga hisobga olib boradi:
1. Nechagacha sanashni biladi? 
2. Nechagacha sonlarni qo‘shishni biladi?
3. Nechagacha sonlarni ayirishni biladi?.
4. >, <, = belgilarini ishlata oladimi?
5.   Noma’lumlar   bilan   berilgan   qo‘shish   va   ayirishda   bu   noma’lumlarni
topa oladimi? 
6. Qaysi figuralarning nomlarini biladi va chiza oladi?
7. Nechagacha sonlarni yoza oladi?
8. O‘ngga, chapga, kam, ko‘p, og‘ir, engil, teng kabilarni farqlay oladimi?
9. Pul, narx, soat, minut, uzunlik, og‘irlik o‘lchov birliklari bilan muomala
qila oladimi?
Bolalarni   o’qitishga   tayyorlashda   asosiy   ish   metodi   tahlil,   sintez,
taqqoslash, umumlashtirish, tabaqalashtirish kabi aqliy operasiyalarni bajarish
malakalarini   shakllantirishga   qaratilgan   bo‘lishi   kerak.   Bunday   ishlar
o’quvchilarnig   og‘zaki   va   yozma   nutqlarini   rivojlantirishga   katta   yordam
beradi, matematik bilimlarni o‘zlashtirishga qiziqishi   kuchaya boradi.
24 Foydalanilgan adabiyotlar:
  1.   O‘zbekiston   Respublikasi   Xalq   ta’limi   vazirligi.   “Boshlang‘ich   ta’lim   davlat
standarti”, Toshkent, 2020.
  2.   Karimov   N.,   Usmonova   M.   “Boshlang‘ich   sinf   matematikasi   o‘qitish
metodikasi”, Toshkent, O‘qituvchi nashriyoti, 2018.
  3.   Ashurova   D.,   Yo‘ldosheva   G.   “Boshlang‘ich   sinflarda   matematika   darslarini
tashkil etish”, Toshkent, Sharq nashriyoti, 2019.
  4.   Vygotsky   L.   S.   “Bolalar   psixologiyasi   va   ta’lim”,   Moskva,   Pedagogika
nashriyoti, 1986.
  5.   Polat   E.   S.   “Ta’limda   zamonaviy   pedagogik   texnologiyalar”,   Moskva,
Akademiya nashriyoti, 2015.
 6. Muminova D. “Matematika o‘qitish metodikasi”, Toshkent, Fan va texnologiya,
2021.
  7. Zokirova M. “Boshlang‘ich ta’limda dars samaradorligini oshirish”, Toshkent,
Noshir nashriyoti, 2022.
 8. Internet manbalari:
  •   O‘zbekiston   Respublikasi   Xalq   ta’limi   vazirligi   rasmiy   sayti   –   www.uzedu.uz
(http://www.uzedu.uz/)
  •   Pedagogik   va   psixologik   tadqiqotlar   markazi   –   www.edu.uz
(http://www.edu.uz/)
  •   Boshlang‘ich   sinflar   uchun   onlayn   resurslar   –   www.maktab.uz
(http://www.maktab.uz/)
25
Купить
  • Похожие документы

  • “1-2 sinfda Ot turkumini o‘rgatish metodikasi”
  • Tarbiyachining jamiyatda tutgan o'rni
  • Bоshlаng‘ich sinf о‘quvchilаridа xаlq оg‘zаki ijоdi оrqаli krеаtiv qоbiliyаtni rivоjlаntirish
  • Bolalarning mustaqil tasviriy faoliyatlari burchagining jihozlari va materiallari
  • Aplikatsiya uchun materiallar

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha