Dokument ma'lumotlari

Narxi 33000UZS
Hajmi 1.0MB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 18 Aprel 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Algebra

Sotuvchi

Moxira Xasanova

Ro'yxatga olish sanasi 06 Yanvar 2025

16 Sotish

Boshlang’ich sinf o’quvchilarida matematika o’qitishda o’quvchilarning bilish faoliyatini rivojlantirish

Sotib olish
MAVZU: BOSHLANG`ICH SINF O`QUVCHILARIDA MATEMATIKA O`QITISHDA O`QUVCHILARNING BILISH FAOLIYATINI RIVOJLANTIRISH MUNDAR I JA: KIRISH…………………………..……………………………………………..….3 I BOB. BOSHLANG‘ICH SINF MATEMATIKA DARSLARIDA BILISH FAOLIYATNING NAZARIY ASOSLARI…………….…………………..….…6 1.1. Boshlang’ich sinf o’quvchilarining kognitiv kompetensiyasini shakllantirish bosqichlari…………………………………………………………………….……..6 l.2. Boshlang’ich sinf o’quvchilarining kognitiv ta’limiy faoliyatini shakllantirish texnologiyasining nazariy asoslari……………………………..…....11 II BOB. MATEMATIKA DARSLARIDA KOGNITIV FAOLIYATNI RIVOJLANTIRISHNING AMALIY YONDASHUVLARI……………………17 2.1. Boshlang’ich sinf matematika darslarini tizimli yondashuv asosida tashkil etish …………………………………………………………….………………………..17 2.2. Matematika o‘qitishda interfaol metodlardan foydalanish …………………….23 XULOSA………………………………………...…………………………………31 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………….………..…………………..33 ILOVALAR…………….………………………………………………………….35 1 KIRISH Kurs ishining dolzarbligi: Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev raisligida 2021- yilning 30-oktabr kuni mamlakatda ta’lim-tarbiya tizimini takomillashtirish, ilm-fan sohasi rivojini jadallashtirish masalalari muhokamasi bo‘yicha videoselektor yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi. “Biz ustozni otaday ulug‘ deb bilgan, doimo ardoqlagan ma’rifatparvar xalqning vakillarimiz. Men ham o‘qituvchi, muallim deganda o‘zim uchun eng aziz va hurmatli bo‘lgan, ziyoli va zamonaviy, samimiy va mehribon insonlarni tasavvur qilaman. Chunki hammamizga ham shu muallim saboq va ta’lim berib, mehribon ota- onalarimiz qatorida tarbiyalagan. Bugungi kunda O‘zbekistonning yangi taraqqiyot davri poydevorini yaratyapmiz. Bunda bizning eng yaqin ko‘makchilarimiz ustoz va murabbiylar, ilmiy va ijodkor ziyolilardir”, – dedi Prezident yig‘ilishda. 1 Har bir oila, har bir bola hayoti maktab bilan bog‘langani, bu masala davlatning, jamiyatning eng muhim ishi ekani ta’kidlandi. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ta’lim siyosatining muhim masalalaridan biri yosh avlodni har tomonlama barkamol insonlar qilib tarbiyalashdir. Albatta, barkamol inson deganda ma’naviy jihatdan yetuk o’z Vatanining tarixi buguni va kelajagi uchun qayg’uradigan, shuningdek jamiyatning iqtisodiy taraqqiyotiga o’z hissasini qo’shish ishtiyoqida yonib yashaydigan shaxsni tushunish bugungi kun talabiga mos keladi. Lekin ushbu tushunchaga tahliliy yondashilsa, uning naqadar serqirra murakkab va har tomonlama umuminsoniy qadriyatlarga mos kelishini idrok etish mumkin. Ma’lumki 1997 yil O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 9-sessiyasida “Ta’lim to’g’risidagi Qonun” hamda “Kadrlar tayorlashning milliy dasturi” kabi hujjatlar uzluksiz ta’lim tizimining o’zbek modelini belgilab berdi. Ushbu hujjatlarning eng axamiyatli jihati shundan iboratki, ularda shaxs kadrlar tayorlash tizimining bosh subyekti sifatida qaraladi. Umumiy o’rta ta’lim uchun yaratilgan “Davlat ta’lim standarti” ning asosiy qoidalarida ko’rsatilishicha, bu standart o’quvchilarning umumta’lim tayyorgarligiga, saviyasiga qo’yiladigan majburiy minimal darajani belgilab beradi. Shuningdek 1 Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag’ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo’shma majlisidagi nutq /SH.M. Mirziyoev. - Toshkent: «O’zbekiston», 2016. -56 b. 2 “Davlat ta’lim standarti” ta’limning mazmunini, shakllarini, metodlarini va vositalarini, ularning sifatini nazorat qilish va baholash tartibini belgilaydi. Bundan tashqari ushbu standart o’zlarinig tuzilishlari va mazmunlariga ko’ra davlat, hudud va maktab manfaatlari muvozanatini aks ettiradi, hamda eng muhimi - o’quvchi shaxsi, uning intilishlari, ijodiy qobiliyatlari va qiziqishlarining ustuvorligidan kelib chiqadi. Shu boisdan tanlab olingan mavzu boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasining eng dolzarb mavzularidan biri ekanligidan dalolat beradi. Hozirgi kunda boshlang‘ich sinflarda matematika darslarida o‘quvchilarning kognitiv ta’limiy faoliyatini rivojlantirish ta’lim jarayonining asosiy maqsadlaridan biridir. Kognitiv qobiliyatlar bolaning fikrlash, muammoni hal qilish, eslab qolish va diqqatni jamlash kabi ko‘nikmalarini shakllantiradi. Matematika fanini o‘qitish jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiyalar va kreativ metodlardan foydalanish orqali o‘quvchilarning bilim olish jarayoni yanada samarali bo‘ladi. Shu sababli, matematik bilimlarni o‘zlashtirishda kognitiv faoliyatni rivojlantirishning dolzarbligi katta ahamiyat kasb etadi. Kurs ishining maqsadi: Boshlang‘ich sinf matematika darslarida o‘quvchilarning kognitiv qobiliyatlarini rivojlantirish bo‘yicha samarali usullar va metodlarni ishlab chiqish. Boshlang‘ich sinf matematika darslarida o‘quvchilarning kognitiv ta’limiy faoliyatini takomillashtirishga qaratilgan samarali metod va usullarni ishlab chiqishdir. Ushbu maqsad orqali o‘quvchilarning matematik tushunchalarni o‘zlashtirish, ijodiy va analitik fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish hamda amaliy mashg‘ulotlar yordamida bilim olish jarayonini boyitish ko‘zda tutiladi. Kurs ishining vazifalari: 1. O‘quvchilarning kognitiv faoliyatini rivojlantirish uchun mos metodlarni o‘rganish va ulardan foydalanish. 2. Matematik tushunchalarni o‘qitishda interfaol yondashuvlarni ishlab chiqish va sinovdan o‘tkazish. 3. Kognitiv qobiliyatlarning rivojlanishini baholash uchun mezon va vositalarni aniqlash. 3 4. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar yordamida o‘quvchilarning matematik fikrlashini shakllantirish. 5. Amaliy mashg‘ulotlar va topshiriqlar orqali bilimlarni mustahkamlash. Kurs ishining obyekti: Boshlang‘ich sinflarda matematika dars jarayonlari bo‘lib, o‘quvchilarning kognitiv qobiliyatlarini rivojlantirishga yo‘naltirilgan ta’limiy faoliyat va pedagogik jarayonlar tahlil qilinadi. Boshlang‘ich sinf matematika darslarida o‘quvchilarning kognitiv faoliyatini rivojlantirishga qaratilgan o‘quv jarayonlari. Bu jarayon o‘quvchilarning bilimlarni o‘zlashtirish, fikrlash qobiliyatlarini shakllantirish, ijodiy va amaliy mashg‘ulotlar orqali bilim darajasini oshirish bilan bog‘liq bo‘lgan pedagogik faoliyatni o‘z ichiga oladi. Kurs ishining predmeti: Matematikadan o‘quvchilarning kognitiv qobiliyatlarini rivojlantirishda qo‘llaniladigan metodlar va texnologiyalar. Boshlang‘ich sinf matematika darslarida o‘quvchilarning kognitiv ta’limiy faoliyatini rivojlantirishga yo‘naltirilgan pedagogik metodlar va texnologiyalarni ishlab chiqish hamda ularni dars jarayonida samarali qo‘llash usullari. Mavzuning o‘rganilishi: Boshlang‘ich sinf matematika darslarida o‘quvchilarning kognitiv faoliyatini rivojlantirish bo‘yicha ilmiy-tadqiqotlar va amaliy tajribalar mavjud. Kognitiv rivojlanish, ya’ni fikrlash, eslab qolish, diqqatni jamlash va muammoni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantirish matematik ta’limda muhim ahamiyatga ega. O‘qituvchilar o‘z darslarida interfaol metodlardan foydalanib, o‘quvchilarning kognitiv jarayonlarini shakllantirishi kerak. Bu masala bo‘yicha turli pedagogik yondashuvlar va metodologik tadqiqotlar ishlab chiqilgan. Kurs ishining tuzilishi va hajmi: Kurs ishining umumiy hajmi 32 sahifadan iborat bo'lib, kirish, 2 bob, xulosa, foydalangan adabiyotlar ro'yxati va ilovadan tashkil topgan. 4 I BOB. BOSHLANG‘ICH SINF MATEMATIKA DARSLARIDA KOGNITIV FAOLIYATNING NAZARIY ASOSLARI. 1.1. Boshlang’ich sinf o’quvchilarining kognitiv kompetensiyasini shakllantirish bosqichlari . Hozirgi davrda ta’limning maqsadi o‘quvchilarda faqat bilim olish va to‘plash jarayonini takomillashtirish emas, balki ilmiy faoliyatni o‘zlashtirish, ya’ni, bilimlardan amaliy foydalanish ko‘nikmalarini amalga oshirishni talab etadi. O‘z navbatida kognitiv kompetensiya turli vaziyat va sharoitlarda bilim va ko‘nikma elementlarini qo‘llash qobiliyatini yanada rivojlantirishni ifodalaydi. Ushbu bo’limda boshlang'ich sinf o'quvchilarida mustaqillik, faollik va mas'uliyatni rivojlantirish muhimligini ta'kidlab o`tilib, o’quvchilarning kognitiv kompetensiyasining turli darajalari muhokama qilingan, shuningdek, ularning ta'lim amaliyoti kontekstida rivojlanishiga e'tibor qaratilgan. Maqolada boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining kognitiv kompetensiyasini shakllantirish bosqichlarini o‘rganishda mahalliy va xorijiy manbalarning tahliliga asoslangan bo‘lib, analiz va sintez, qiyosiy tahlil, kompleks yondashuv, tizimli yondashuv, mantiqiylik kabi usul va tamoyillardan foydalanilgan. 2 Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining kognitiv kompetensiyasini shakllantirishda ta’lim-tarbiyaning bir qator ustuvor hususiyatlari, asosiy tamoyillari bilan bog‘lash mumkin. Kognitiv kompetensiyalar - bu ma’lum bir maqsadga erishish, muammo yoki vazifalarni hal qilish uchun ma’lumotni qayta ishlash bilan bog'liq kognitiv faoliyat jarayonida namoyon bo‘ladigan kompetensiyalarni o’z ichiga oladi. Ushbu yo`nalishda yurtimiz va xorijda bir qancha ilmiy tadqiqot ishlari olib borilgan bo`lib, ushbu ilmiy ishlar tahlili maqolada o‘z aksini topgan. O'qituvchining boshlang'ich sinf o'quvchilarining o'quv faoliyatini faollashtirishdagi roli muhim ahamiyat kasb etadi va ularning kompetensiya hamda shaxsiy salohiyatini samarali shakllantirish va rivojlantirish uchun har bir o'quvchiga individual yondoshish zarurligini taqazo etadi. 2 Kognitiv faoliyat darajalari: darslik / T.I. Shamov. - M .: Ta'lim, 2005. - 286 b. 5 O‘qituvchining kompetentligi o‘z navbatida o‘quvchilarning kompetentligini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Hatto eng muvaffaqiyatli o‘qituvchilar ham tirishqoqlik bilan o‘qiydigan va o‘qituvchining ko‘rsatmalariga faol rioya qiladigan, ammo o‘quv faoliyatida mustaqillik va faollik ko‘rsatmaydigan o‘quvchilarga duch kelishlari mumkin. Bunday o‘quvchilar faqat reproduktiv o‘rganishga, ya'ni ma'lumotni takrorlash va yodlashga qodir, ammo ijodiy yondashuv va materialni tahlil qilishda qiyinchiliklarga uchraydilar. Ushbu muammoni hal qilish uchun o‘qituvchilar har bir o‘quvchining qobiliyatlari, qiziqishlari va ehtiyojlarini hisobga olgan holda individual ta'lim strategiyalarini yaratishlari kerak. Bunga qo‘shimcha topshiriqlar, loyihalar, guruhda ishlash, munozaralar va o‘quvchilarning tanqidiy fikrlash, ijodkorlik hamda mustaqillikni rivojlantirishga yordam beradigan boshqa usullar kiradi. Bizning tadqiqotimiz davomida boshlang'ich sinf o‘quvchilarida kognitiv kompetentligini rivojlantirish uch bosqichda amalga oshirilishi aniqlandi: Boshlang'ich sinf o'quvchisining o'quv faoliyatini shakllantirishning asosiy maqsadi uning faoliyat sub'ekti sifatida shakllanishida yotadi. O’quvchi o'z faoliyatining maqsadlarini mustaqil ravishda aniqlashga, ularga erishish uchun zarur bilim va usullardan foydalanishga, harakatlarini rejalashtirishga, ularning bajarilishini nazorat qilishga va belgilangan maqsadlarni hisobga olgan holda natijalarni baholashga qodir bo'lganda ushbu maqsadga erishadi. Bu o’quvchi mustaqil ravishda o'qish bilan shug'ullanishi, o'zini rivojlantirish va o'zini takomillashtirishga intilishi mumkin ekanligini anglatadi. Boshlang'ich sinflarni tugatish bilan yakunlanadigan uchinchi bosqichning oxiriga kelib, boshlang'ich sinf o'quvchisi shaxsning eng muhim sifatiga - o'quv jarayonida mustaqillikga ega bo'lishi kerak. Bu uning muayyan maqsadlarni belgilash va o'z sa'yharakatlari bilan ularga erishish, olgan bilimlarini amalda qo'llash, o'z rivojlanishi hamda mustaqil ta’lim olishda ustida faol ishlash, tashabbuskorlik, faollik, o'z e'tiqodlarini himoya qilishga tayyorlik qobiliyatida namoyon bo'ladi [1]. Mustaqillik, faollik va mas'uliyat psixolog va o'qituvchilar tomonidan bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lgan asosiy shaxsiy xususiyatlar sifatida o’qrganiladi. 6 Ushbu uchta jihat boshlang'ich sinf o'quvchisining o'quv qobiliyatining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Kognetiv kompetetntsiyaga ega ta'lim faoliyat sub'ekti sifatida o'z rolini tan oladi va uning mustaqilligi haqida fikr yuritish qobiliyatiga ega. Ushbu bosqichda kompetensiya uchta asosiy elementdan tarkib topadi: mahorat, motivlar, iroda [2]. Kompetensiya, mustaqillik, motivatsiya va iroda o'rtasidagi munosabatlar o'zaro bog'liqdir. Ta’lim faoliyatida o'z kompetentsiaylarini namoyish etish va mustaqil ravishda harakat qilish istagi ko'pincha zarur ko'nikmalarga ega bo'lgan o’quvchilarda namoyon bo'ladi. Motivatsiya ixtiyoriy harakatlarning faollashishiga yordam beradi. Boshqa tomondan, kuchli iroda, qat'iyatlilik, bilim va ko'nikmalar sifatini rivojlantirishga yordam beradi. O'z bilim va ko'nikmalarini kengaytirganda, o’quvchi yanada mustaqil bo'ladi, bu esa uning kompetensiyasining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi [3]. Ushbu bosqichda kompetensiya va mustaqillikni o'zaro bog'liq tushunchalar deb hisoblash mumkin, chunki faqat o'quv faoliyatida malakali, ushbu sohani yaxshi biladigan o’quvchi mustaqil ravishda harakat qilaoladi. Mustaqil faoliyat olib boraoladigan o’quvchi rivojlangan akademik ko'rsatkichlarni, motivatsiyani, tirishqoqlikni, shuningdek bilim va ko'nikmalarning yuqori harakatchanligini birlashtiradi, bu esa uni erkin, faol va mustaqil ravishda yo'naltirilgan o'quv faoliyatida kognetiv kompetensiyasi rivojlangan o’quvchi qilib tayorlaydi. Ushbu bosqichda boshlang’ich sinf o’quvchisi ushbu yoshdagi o'quv faoliyatining asosiy turlari bilan chambarchas bog'liq bo'lgan umumiy asosiy kompetensiyani rivojlantiradi. O’quvchi boshlang'ich ta'lim dasturida ko'zda tutilgan turli xil bilim sohalari va o'quv fanlarini tushuna boshlaydi va erkin tahlil qiladi. Boshlang'ich sinf bosqichining oxiriga kelib umumiy kognitiv kompetensiyani to'g'ri shakllantirish bilan u o’quv faoliyatida zarur kompetensiyalarni rivojlantirish uchun asos bo'lishi mumkin. Boshlang’ich sinf o’quvchilarning kreativ qobiliyatini rivojlantirish usullari va vositalariga ta’sir qiluvchi muhim omillardan biri o’qituvchi-o’quvchilar hamkorligi ekanligiga alohida e’tibor qaratish lozim. Ma’lumki, ta’lim jarayoni ikki yoqlama xarakterga ega bo’lib, o’qituvchi va o’quvchilarning teng munosabatlaridan tashkil 7 topadi. Bu jarayonga rahbarlik qiluvchi o’qituvchi ta’lim jarayonining to’g’ri tashkil etilishi, ta’lim maqsadlarining to’g’ri amalga oshirilishi va ta’lim natijalari uchun javobgar shaxs hisoblanadi. Har bir o’quvchi o'ziga xos bilim, ko'nikma va malakalar to'plamiga, shuningdek xarakter, qiziqish va qobiliyatning individual xususiyatlariga ega. Har bir o‘quvchining kasbiy kompetentligi uning individual ehtiyojlari, rivojlanish darajasi va ta'lim maqsadlariga muvofiq shakllanadi. Bu o'qitishda muvaffaqiyatga erishish uchun har bir o’quvchining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olish va uning kompetensiyalari va salohiyatini eng samarali yo'nalishda rivojlantirish uchun individual o'qitish yondashuvlarini qo'llash kerakligini anglatadi [4]. O’quvchi olgan bilimlaridan qanday tarzda foydalanishni bilishiga qarab, boshlang'ich sinf o'quvchilarining kognitiv kompetensiyasining 3 darajasi ajratiladi: 1- rasm. Boshlang'ich sinf o'quvchilarining kognitiv kompetensiyasining darajalari. Past daraja. Oq’uvchi tayyor namuna (nusxa ko'chirish) bo'yicha harakatlarni bajarishi mumkin. Bunday boshlang’ich sinf o’quvchisini past kometiv kompetentlikga ega deb hisoblash mumkin, chunki u faqat olingan nazariy bilimlarni takrorlashga qodir va amalda uni kattalar yordamida qo'llay oladi holos va ko'plab xatolarga yo'l qo'yadi. Kognitiv kompetensiyaning o'rta darajasida o’quvchi bilimlarni tanish standart vaziyatlarda erkin qo'llashi mumkin. Maqsad va o'quv vazifalari odatda o'qituvchi 8 past (passiv, taqlid qilish ): o'rta (faol izlanuvchan , namoyish etuvchi ) ; yuqori (intensiv ijodiy). tomonidan taklif etiladi, ammo o’quvchi allaqachon muammoning echimini mustaqil ravishda rejalashtirishga qodir [5]. U odatdiy mashq va misollarni bajaradi, materialni qisman qayta tiklashdan foydalangan holda matnni takrorlaydi va uni to'g'ridan-to'g'ri darslikdan yoki o'qituvchining hikoyasidan nusxa ko'chirmasdan o'z so'zlari bilan taqdim eta oladi. Ushbu darajada o’quvchi interpretasion faollikni namoyish etadi. Biroq, u materialni umumlashtirish va tizimlashtirish kabi meta-predmet ko'nikmalariga ega emas. Murakkab vazifalar yoki ijodiy echimni talab qiladigan holatlarda ko'pincha qiyinchiliklar va muvaffaqiyatsizliklar yuzaga keladi [6]. O’quvchi o'zini o'zi nazorat qilishni muvaffaqiyatli amalga oshiradi, lekin odatda ish tugagandan so'ng va faoliyat jarayoni sust nazorat qilinadi. Ushbu kompetensiya darajasida bitta, ammo barqaror motivning ustunligi xarakterlidir (masalan, yangi narsalarni o'rganish istagi, mas'uliyat hissi va boshqalar). Kognitiv kompetensiyaning yuqori darajasida o’quvchi bilimlarni yangi va nostandart vaziyatlarda muvaffaqiyatli qo'llaydi. Uning bilimlari izchillikni namoyish etadi va meta-fan aloqalarini o'rnatish qobiliati mavjud bo’ladi. Bu darajada o’quvchi o'zining ta’lim faoliyatini bashorat qilishning yuqori darajasiga ega: u mustaqil ravishda o'z oldiga maqsadlar qo'yishi, o'quv muammolarini anglash va shakllantirishi, shuningdek ularni hal qilish bosqichlarini rejalashtirishi mumkin. Bunday o’quvchilar o'ziga xos fikrlash va turli xil bilim olish usullaridan foydalanish qobiliyatini kuzatishlari mumkin. Ular mustaqil faoliyatda yuqori faollikni namoyish etadilar va doimiy ravishda o'zlarini nazorat qiladilar. Kognitiv kompetensiyalar idrok etish, fikrlash, shuningdek, ma’lumotlarni qayta ishlash va tushunish jarayonlarini, muammolar va vazifalarni hal qilish jarayonlarini, qaror natijalarini uzatish jarayonlarini amalga oshirish imkoniyatini tavsiflaydi. 3 Muammolarni hal qilish jarayoni doimiy ravishda muammoning shartlari bilan bog'liq. Bunday o'quvchilar ijtimoiy ahamiyatga ega motivlarni namoyon etadilar, o'qituvchilar va sinfdoshlar bilan hamkorlik qilishga tayyor ekanliklarini, shuningdek, 3 E.N Mojar, Maktab o'quvchilarining o'quv va kognitiv faoliyati talabalar va talabalarni tarbiyalash sifatida (Tug'ilgan kunning 85 yilligiga): Respublika materiallari. ilmiy amaliy konf. (Gomel, 2005 yil 23-24 iyun). I qism / Tahrir: F.V.Kadol, V.P.Gorlenko va boshqalar; vazirlik arr. RB, GSU im. F.Skarina. - Gomel: GSU im. F.Skarina, 2005. - P.165168. 9 o'zlarining va jamoaviy ishlarining natijalari uchun yuqori javobgarlikni namoyish etib, o'z sheriklarini ishda faol qo'llab-quvvatlaydilar. Boshlang'ich sinf o'quvchilarining konetiv kompetensiyasini muvaffaqiyatli rivojlantirish ko'p jihatdan o'z kasbiy darajasini doimiy ravishda oshirishga va ijodiy yondashuvlarni rivojlantirishga intilayotgan o'qituvchining faol va maqsadli faoliyatiga bog'liq. Har qanday bilim qiziqarli usullarda bayon qilingandagina boshlang’ich sinf o‘quvchilarining diqqat e’tiborini tortishi va xotirasida saqlanib qolishi mumkin. Shu sababli ham boshlang’ich sinflarda o‘qitishning samarali metodlari haqida ko‘plab gap ketadi. Ta’lim metodlari o‘rganish jarayonini samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Ta'lim metodlari muayyan pedagogik jarayondan ko‘zda tutilgan maqsadlarga erishish uchun bajarish lozim bo‘lgan vazifalarini amalga oshirishda qo‘llaniladigan turli-tuman ish usullari va shakllarni o‘z ichiga oladi[7]. Faqat mashg'ulotlarga faol yondoshish boshlang’ich sinf o'quvchilarda o'quv faoliyatining barcha jihatlarini, shu jumladan motivatsiya, faoliyat usullari, ishlatilgan vositalar va boshqaruv mexanizmlarini, shuningdek faoliyat, mustaqillik, mas'uliyat va o'zini o'zi tashkil etish kabi asosiy fazilatlarni rivojlantirishga imkon beradi. Bularning barchasi boshlang’ich sinf o'quvchining konetiv kompetensiyasini muvaffaqiyatli shakllantirishga va rivojlantirishga yordam beradi hamda uning shaxsini rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. 1.2. B oshlang’ich sinf o’quvchilarining kognitiv ta’limiy faoliyatini shakllantirish texnologiyasining nazariy asoslari . Mazkur bo’limda boshlang’ich sinf o’quvchilarining bilimini rivojlantirish, ta’lim samaradorligini oshirishda kognitiv ta’limiy faoliyatni shakllantirish, kognitiv faoliyat texnologiyasining nazariy asoslari haqida fikrlar yoritilgan. Boshlang’ich ta’lim sohasidagi milliy o’quv dasturi doirasida amalga oshirilayotgan ishlar qator ijobiy o’zgarishlarga, ta’limning sifat va samaradorligi ortishini yanada jadallashtirmoqda. Ta’lim oluvchi o’quvchilarning bilim olish motivatsiyalarini shakllantiruvchi mexanizmlarni va o’qitishning yangi shakl, 10 noan’anaviy uslublari orqali ularning bilish hamda ta’lim-tarbiya jarayoni tizimini, xususan, boshlang’ich sinf o’quvchilarining kognitiv ta’limiy faoliyatini shakllantirish texnologiyasining nazariy asoslarini yaratishni taqozo etmoqda. O’quvchilarga ta’lim- tarbiya berish masalalarida yangicha yondashish davr talabi bo’lib kelmoqda. Boshlang’ich sinflarda dars va darsdan tashqari mashg’ulotlarni tashkil etishda tizimlilik, aniq maqsadga yo‘naltirilganlik, o’qitish ishlarining natijalarini nazorat qilish hamda baholashga yangicha usullarni joriy etish kabilar yetarlicha o‘z aksini topmay qolmoqda. Shuning uchun umumta’lim maktablarida o‘quv uslubiy ishlarni takomillashtirishda ta’lim va tarbiyaning faol usullaridan foydalanish, o‘qitishning hamda sinov-nazorat ishlarini o‘tkazishni maqbul shakllaridan oqilona foydanish yo‘llarini izlab topish dolzarb masalaga aylanib bormoqda. Ma’lumki, o‘qitish usullari o‘qituvchining o‘quvchilar bilan muayyan maqsadlarga erishish yo’lidagi faoliyatidan tarkib topgan bo‘lib, kimga nimani qanday o‘rgatish zarurligi haqidagi masalalarni ochib berishga xizmat qiladi. Shuning uchun boshlang’ich sinf o‘quvchilarining bilish faoliyatlarini faollashtirish va ularning mustaqil, ijodiy fikrlashlari uchun qo‘llaniladigan shakl va usullarini mos ravishda tanlash kelgusida kadrlar tayyorlashda o‘z samarasini beradi. Bugungi kunda ta’limning pedagogik maqsadlari bilan bir qatorda ta’lim oluvchilarni rivojlantirishga va kognitiv ta’limiy faoliyatini shakllantirishga e’tibor qaratilmoqda. Boshlang’ich sinf o’quvchilarining kognitiv faoliyatini shakllantirishga bo’lgan extiyoj kuchaymoqda. Kognitiv faoliyat har xil o’quvchilarning fikrlash va tushunish jarayonidan qanday o'tishi, ma'lumotni qanday qabul qilishi, qayta ishlashi va eslab qolishi, shuningdek, muammolarni hal qilishning nisbatan barqaror individual xususiyatlarini tushunishni o’z ichiga oladi.[1] Hayotda barcha narsa oydinlashuvchi lahzadan iborat. Uilyam Jordanning so’zi bilan aytganda: “Har bir bandaga ko’rinmas kuch ato etilgan – u orqali inson o’z hayotiga ta’sir ko’rsatadi. Ijobiy yoki salbiy ta’sirga ega bu kuch – insonning ichki “men”idan muttasil taralib turuvchi quvvatdir”. Har birimiz o’zimizni hodisalarni boricha idrok etadigan, ya’ni xolis inson sifatida tasavvur qilamiz. Lekin haqiqat biroz boshqacharoq. Bu dunyoni o’z holicha ko’rmaymiz. Aksincha, o’zimiz qanday 11 bo’lsak, dunyo ko’z o’ngimizda shunday shakllanadi. Nima ko’rayotganimizni aytish uchun og’iz juftlaganimizda, biz aslida o’zimizni, idrokimizni, paradigmalarimizni tasvirlashni boshlaymiz. Kognitiv faoliyat pedagogik hodisa sifatida ikki tomonlama o'zaro bog'liq jarayondir: bir tomondan, kognitiv faoliyat o'quvchining o'zini o'zi tashkil etishi va o'zini o'zi anglash shaklidir; ikkinchi tomondan, kognitiv faoliyat o'qituvchining o'quvchining bilish faoliyatini tashkil etishdagi alohida harakatlarining natijasi sifatida qaraladi. G’arb olimlarining bir qator tadqiqotlarida kognitiv faoliyatni o’rganishning nazariy asoslari ko’rib chiqilgan. Nazariy asos deganda o’rganilayotgan tadqiqotni bilvosita asoslab beradigan oldingi ishlarning sharhi tushuniladi. Boshlang’ich sinf o’quvchilarining kognitiv ta’limiy faoliyatini shakllantirish texnologiyasi bizning yangi ishimiz, yangicha yondashuv va boshqa tadqiqotlarga nisbatan qo’shimcha ma’lumotlarni aniqlashning yana bir muhim elementidir. Nazariy asos turli xil manbalarga murojaat qilish va tadqiqot ishimizni boyitishga imkon beradigan tushunchalar va kitoblardan foydalanish orqali ishlab chiqilishi mumkin. Tadqiqotchi olim L.V.Zankov kognitiv faoliyatni “o’quvchilarning tafakkurini, hissiy sohasini rivojlantiradi, materialning umumiy ma’nosini, asosiy mazmunini tushunish va aniqlashga o’rgatadi” deb ta’kidlagan. I.F. Xarlamov esa kognitiv faoliyatni “o’quvchining o’rganishga intilishi, aqliy zo’riqish va bilimlarni o’zlashtirish jarayonida ixtiyoriy harakatlarning namoyon bo’lishi bilan tavsiflangan faol holati” deb talqin qilgan. O’rganilayotgan materialni faol idrok etish va tushunishda o'qituvchining o’z taqdimotiga maftunkor xarakter bera olishi, uni jonli va qiziqarli qila olishi katta ahamiyatga ega. Avvalo shuni unutmasligimiz kerakki, o’quv materialining o’zida o’quvchilarning qiziqishi va aqliy faoliyatini rag’batlantiradigan ko’plab stimullar mavjud. Ilmiy axborotning yangiligi, faktlarning yorqinligi, xulosalarning o'ziga xosligi, o'rnatilgan g'oyalarni ko'rib chiqishga o'ziga xos yondashuv, hodisalarning mohiyatiga chuqur kirib borishi shular jumlasidandir. 12 G.I. Shchukina kognitiv faoliyatni “o'quvchining o'ziga xos holatini va uning faoliyatga munosabatini ifodalovchi”, “o'quvchining maktab yillarida jadal shakllangan qimmatli va murakkab shaxsiy ta'limi” deb hisobladi. 4 A.K.Markova bu ta’lim faoliyatini “ta'limga faol munosabatning barcha turlarini bilish sifatida tushundi: ma'noning mavjudligi, bola uchun bilish sifatida o'rganishning ahamiyati, kognitiv motivlarning barcha turlari”. Kognitiv motivlarning turlariga quyidagilar kiradi: keng kognitiv (yangi bilimlarni o'zlashtirishga yo'naltirilganlik - faktlar, hodisalar, qonuniyatlar), o'quv va kognitiv motivlar (bilim olish usullarini, bilimlarni o'z-o'zini egallash usullarini o'zlashtirishga yo'naltirish). M.D.Vinogradov va I.B. Pervin kognitiv faollikni rivojlantirishda kollektiv kognitiv faoliyat muhim rol o'ynaydi, deb hisoblagan. Uning turli shakllari ijodkorlikni, fantaziyani, tasavvurni, kognitiv faollikni va mustaqillikni rag'batlantiradi. O’quvchilarni jamoada ishlashga o'rgatish kerak. Sinfda o'zaro hurmat, xayrixohlik, bir-biriga e'tibor va sezgirlik muhitini yaratish bir xil darajada muhimdir, shunda har bir o'quvchi o'qishga ijobiy munosabatda bo'ladi va unda faol ishtirok etadi. E.N.Kabanova kognitiv faoliyatni rivojlantirishda o'quvchilarning samarali o'quv faoliyatining muhim tarkibiy qismlari bo'lgan o'quv ishining umumlashtirilgan usullarini shakllantirish tizimini ko'rib chiqadi. Uning fikricha, kognitiv faoliyat usullari - bilim, ko'nikma va malakalarni o'zlashtirish, ularni mustaqil qo'llash va faol o'zgartirishni ta'minlaydigan aqliy mehnat usullari, kognitiv faolligini faollashtirish vositalari tizimidan foydalanish, kognitiv motivni shakllantirish bosqichida faoliyat maqsadini tushunish, ijodiy foydalanish, unumli xarakterdagi mustaqil ishlash ko'nikmalari, umumlashtirilgan ta'lim ko'nikmalarini shakllantirishga yordam beradi. [3:166] Z.I.Kalmykova kognitiv faoliyatni rivojlantirishning yetakchi sharti muammoli ta'lim deb hisobladi. Muammo tamoyili yangi bilimlarni ochishga qaratilgan bo'lib, rivojlantiruvchi ta'limning yetakchi tamoyilidir. 4 G.I. Shukin, Talabalarning kognitiv qiziqishlarini shakllantirishning pedagogik muammolari: darslik - M.: Pedagogika, 2008. - 296 b. 13 70-80-yillarda I.S.Yakimanskaya kognitiv faoliyatga keng hissa qo'shdi. Uning fikriga ko'ra, hamma ta'lim haqiqatan ham rivojlanuvchi ta'sirga ega emas, garchi u talabalarning kognitiv faolligini istisno qilmasa ham. Kognitiv faoliyat o'z-o'zini faollikka aylantirgandagina aqliy rivojlanishning eng muhim manbai hisoblanadi. Ushbu o'z-o'zini faolligini shakllantirish rivojlanish ta'limining eng muhim vazifasidir. [3:167] Kognitiv faoliyatni T.I.Shamova: “O‘quv faoliyatidagi faollik... nafaqat o‘quvchining faollik holati, balki... bu faoliyatning sifati bo‘lib, unda o‘quvchi shaxsi uning faoliyat mazmuni, tabiati va faoliyatiga munosabati bilan namoyon bo‘lishi, o'zining ma'naviy va irodaviy sa'y-harakatlarini ta'lim va kognitiv maqsadga erishish uchun safarbar qilish istagi” deb talqin qilgan. 5 Ushbu ta'rif eng to'liq ko'rinadi, chunki u nafaqat kognitiv faoliyatning psixologik jihatlarini faoliyat holati, ushbu faoliyatning sifati, balki ijtimoiy tomonlarini ham o’quvchilarning shaxsiyati va uning mazmuni va mazmuniga munosabatini aks ettiradi. Shuningdek, kognitiv faoliyatni faollashtiradigan vositalarni nomlaydi: faoliyat, qiziqish, motivatsion sohani rivojlantirish, irodaviy fazilatlar(odamning ma'naviy va irodaviy sa'yharakatlarini safarbar qilish istagi) va bu harakatlarni qo'llashning o'ziga xos manzili (tarbiyaviy va kognitiv maqsadga erishish). T.I.Shamova kognitiv faollikni aqliy va oddiy kuchlanishgacha kamaytirmaydi , lekin uni o‘quvchining faoliyat mazmuni va jarayoniga munosabatida, bilim va faoliyat usullarini maqbul vaqtda samarali o‘zlashtirishga intilishida, axloqiy va irodaviy qobiliyatlarini safarbar etishda namoyon bo‘ladigan shaxs faoliyati sifatida qaraydi. Boshlang’ich ta’lim o'quvchilari o'rtasida ta'lim faoliyatiga bo'lgan ehtiyojni shakllantirish jarayonida u turli xil motivlarda konkretlashtiriladi, bu esa bolalarning o'zini tutishini talab qiladi. Kognitiv faoliyat o'quv materialini o'zgartirishga, eng fundamental, asosiy tushunchalarni ajratib ko'rsatish orqali o'quvchini bilimlarning kelib chiqishi bilan tanishtirishga asoslanadi. Pedagogik voqelik har kuni isbotlab bermoqdaki, agar o‘quvchi kognitiv faol bo‘lsa, o‘quv jarayoni samaraliroq bo‘ladi. 5 Kognitiv faoliyat darajalari: darslik / T.I. Shamov. - M .: Ta'lim, 2005. - 286 b. 14 Bu hodisa pedagogika nazariyasida “o‘quvchilarning bilim olishdagi faolligi va mustaqilligi” tamoyili sifatida mustahkamlangan. O'quv jarayonini tashkil etuvchi o'qituvchilar uchun faoliyatning tuzilishini bilish muhimdir. Uning asosiy tarkibiy qismlari: motivlar, maqsad, vazifalar, mazmun, vositalar, shakllar, usullar va natija. Demak, o`qituvchi turli vositalar yordamida o`quvchilar shaxsining emotsional-motivatsion, aqliy, amaliy sohasiga ta`sir ko`rsatishi kerak. Shuningdek, o'qituvchilar maktab o'quvchilari ishtirok etadigan asosiy faoliyat turlarini bilishlari muhimdir: o'quv-kognitiv, ijtimoiy, mehnat, o'yin, estetik, sport va dam olish. Ushbu faoliyatni o'zaro bog'lash juda muhimdir. Boshlang’ich sinf o'qituvchisi ko'p jihatdan o'quvchilarning kognitiv mustaqil faoliyatining tashkilotchisi hisoblanadi. Kognitiv ta'lim hozirgi vaqtda variant dasturlari, tabaqalashtirilgan usullar, ijodiy uy vazifalari, o'quvchilar faoliyatini tashkil etishning sinfdan tashqari shakllari orqali erishiladi. Psixologlarning kognitiv ta'lim bo'yicha zamonaviy tadqiqotlari, tadqiqot muammolarini hal qilishda o’quvchilarning kognitiv faolligi standartlashtirilgan muammolarni hal qilishdan farq qilishini ishonchli isbotlaydi. Kognitiv faoliyat kichik yoshdagi o'quvchilarning yangi bilim, ko'nikma, ichki maqsadga muvofiqlik va bilimlarni to'ldirish, bilimlarni kengaytirish va ufqlarini kengaytirish uchun turli xil harakat usullaridan foydalanishga doimiy ehtiyojini aks ettiradi.[5] Kognitiv faoliyatni shaxsiy darajada shakllantirish muammosi, adabiy manbalarni tahlil qilishdan dalolat beradiki, kognitiv faoliyat motivatsiyasini va kognitiv qiziqishlarni shakllantirish usullarini hisobga olish bilan bog'liq. Kognitiv faoliyatni o’quvchi shaxsiyatining barcha jabhalarining namoyon bo'lishi sifatida ko'rib chiqish mumkin: bu yangilikka qiziqish, muvaffaqiyatga intilish, o'rganish quvonchi, shuningdek, muammolarni hal qilishga bo'lgan munosabat, uning asta-sekin murakkablashishidir. Xulosa qilib aytish mumkinki, kognitiv faoliyat o’quvchining o'zi mavqei, jamiyatda yangi mavqega ega bo'lish istagini o'rganishga tayyorligini, ishtiyoqini belgilaydigan muhim faoliyatdir. Boshlang’ich sinf o’quvchilari maktab kunini 15 quvonchli kutish birinchi sinf o'quvchilari orasida o'tadi, o'rganish uchun dastlabki ishtiyoq paydo bo'ladi. Shuning uchun tashqarida emas, balki o'rganish jarayonida yotadigan bunday motivlarni uyg'otish kerak. II BOB. MATEMATIKA DARSLARIDA KOGNITIV FAOLIYATNI RIVOJLANTIRISHNING AMALIY YONDASHUVLARI. 2.1. Boshlang’ich sinf matematika darslarini tizimli yondashuv asosida tashkil etish. Mazkur bo’limda tizimli yondashuv asosida boshlang’ich sinf matematika darslarini tashkil etish va tizimli yondashuv asosida tashkil qilingan dars samaradorligi haqida gap boradi. Tizimli yondashuv tabiatda, jamiyatda va tafakkurda sodir bo'ladigan jarayonlarni o'rganishda bilish va dialektika nazariyasini qo'llash shaklidir. Uning mohiyati umumiy tizimlar nazariyasi talablarini amalga oshirishdan iborat bo'lib, unga ko'ra uni o'rganish jarayonida har bir ob'ekt element sifatida o‘rganiladi. Tizimli yondashuvning mohiyati shundaki, nisbatan mustaqil komponentlar alohida holda emas, balki ularning o'zaro bog'liqligi, rivojlanishi va harakatida ko'rib chiqiladi va o‘rganiladi. Tizimning bir komponenti o'zgarganda, boshqalari ham o'zgaradi. Bu integratsion tizim xususiyatlarini ochish imkonini beradi. Dars jarayonini tizimli yondashuv asosida tashkil etish ta’lim samaradorligini oshiradi va o‘quvchilarni samarali bilim olishiga yordam beradi. 1 soatlik dars jarayonini bir tizim deb hisoblasak, dars jarayonida amalga oshiriladigan bo’limlar qism tizim hisoblanadi. Agar tizimdagi bironta qism tizim amalga oshirilmasa usha dars jarayonida o’quv samaradorligi pasayadi va dars o’tishdagi oldimizga qo’yilgan maqsad amalga oshirilmaydi. Quyida 2-sinf matematika darsidan 1 soatlik dars ishlanma keltirib o‘tamiz. 16 Darsning texnologik xaritasi Mavzu: Ko‘paytirish amali va uning ma’nosi. a) Ta’limiy maqsad: O’quvchilarga ko’paytirish va ularni bajarish yo’llarini o’rgatish. b) Tarbiyaviy maqsad: Jamoa tarzida ishlashga, ahil bo’lishga o’rgatish. Tashkiliy qism: a) Salomlashish b) Davomatni aniqlash 17 d) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini tekshirish Darsning shiori: O’rganamiz, izlanamiz, tez yechamiz Darsning turi: Yangi bilim beruvchi Darsning usuli: Interfaol metodlar Darsning jihozi: 2-sinfi uchun darslik. T:O’qituvchi nashriyoti. 2021., darsga oid ko’rgazmalar tarqatma materiallar. Darsning blok – sxemasi : 1. O’tilgan mavzuni mustahkamlash. 5. ”Zinama-zina” didaktik o’yini. 2. Ko’paytirishni bajarish haqida ma’lumot. 6. Tez javob o’yini 3.”Klaster” metodi. 7. Mustahkamlash 4. Quvnoq daqiqa. 8. Dars yakuni. Darsning borishi: O’tgan mavzuni mustahkamlash. 1. Bor edi 40 ta olma, olib kelishdi 45 ta olma. Yeyildi- 18 ta olma. Qoldi-? 2. 15+18-18 ni hisoblang. 3. 46-45+54 ni hisoblang. 4. 100-10+10 ni hisoblang. 5. Birinchi bog’da 10 ta olma, 15 ta olcha, 2 ta jiyda, 23 ta nok daraxti bor. Ikkinchi bog’da esa birinchi bog’dagidan 20 ta kam daraxtlar bor. Ikkala bog’da nechta daraxt bor? Yangi mavzuning bayoni: 18 19 20 21 Darsda faol qatnashgan o’quvchilarning ballari e’lon qilinadi. Uyga vazifa 442-443-misollarni yechish. Ko’rib turganimizdek tizimli yondashuv asosida tashkil qilingan bir soatlik dars jarayonida qism tizimlarning barchasi amalga oshirilsa darsda oldimizga qo’yilgan maqsadlarning barchasiga erishiladi. O’quvchilar o’zlashtirish darajasi yuqori bo’ladi. 22 2. 2 . Matematika o‘qitishda interfaol metodlardan foydalanish. Yangi pedagogik texnologiyaning afzalligi zamon sinovidan o‘tib, interfaol darsning sifat va samaradorliginp oshirishda muhim omil ekanligi o‘z isbotini topmoqda. Bu borada ancha-muncha tajriba to‘plagan tadqiqotchilar pedigogik texnologiya darsining muvaffaqiyatlarini kafolotlavchi omil ekanligini ta’kidlab, pedagogik jarayonlarni ilmiy lohihalashtirish, uni amalga oshirish, loyihalashtirilgan ta’lim tarbiya jarayonini amaliyotga aniq va ketma-ket tatbiq qilish xususida o‘z fikrmulohazalarini ommaning diqqat-e’tiboriga havola etayotir. Ta’lim oluvchilar, guruh a’zolarining majburiyatlarini bilishlari va bajarishlari zarur: - har bir a’zo o‘rtoqlari fikrini eshitishi kerak; - har bir a’zo ishda faol qatnashishi va hamkorlikda ishlashdan bo‘yin tormasligi kerak; - har bir a’zo, zarurati bo‘lganda yordam so‘rashi kerak; - har bir a’zo undan yordam so‘rashganda, boshqalarga o‘z yordamini berishi kerak; - har bir a’zo guruh ishining natijalarini baholashda ishtirok etishi kerak; - har bir a’zo o‘zining rolini yaxshi tushunishi va bajarishi kerak. Kubik metodi. Kubik metodidan darsni mustahkamlash vaqtida foydalansa yaxshi natija beradi. 1-qadam: o‘quvchilarga mavzu o‘tilgandan so‘ng unga biror tushuncha shakllanadi. Shakllangan tushunchani quyidagicha yozish taklif etiladi. 1. Tasvirlang; 2. Taqqoslang; 3. O‘xshating; 4. Tahlil qiling; 5. Ishlating; 6. Foydali va zararli tomonlari. Masalan mavzu: “Prizma” 23 Asosi to`g`ri to`rtburchak, qarama qarshi yoqlari o`zaro teng va paralell bo`lgan prizma to`g`ri prizma deyiladi. To`g`ri parallelopiped va to`rtburchakli prizma. Sinf xonasi, gugurt quttisi, yashik, shkaf...... 2 ta asos, 4 ta yoq, 4 ta yon qirra, 12 ta umumiy qirra, 8 ta uchi bor. Shkaf (kiyimlar saqlanadi), gugurt(gugurt donalari saqlanadi), xona (odam yashaydi).... Gugurt – olov yoqish uchun foydali. Gugurt – bolalar uchun havfli. Sinkveyn metodi. Sinkveyn fransuzcha so‘z bo‘lib "besh" degan ma’noni bildiradi. o‘quvchilarga darsni mustahkamlash bosqichida biror fizik kattalik, asbob, hodisa nomi, fizik olimni quyidagicha besh qatorli misraga solishni taklif etish lozim. Ot (1 so‘z), Sifat (2 so‘z), Fe’l (3 so‘z). Ibora (gap bilan ta’rifi beriladi). Sinonim (1 so‘z yoziladi, otga yozilgan so‘z bilan ma’nosi bir xil bo‘lsin). Masalan mavzu: “Kesmaning yo`nalishi. Vektor ” Vektor Erkin, nol nuqta Yasash, yo`naltirish, qabul qilish. Agar vektorning boshi va oxiri ustma ust tushsa bunday vektor nol vektor deyiladi. Nur (chegaralangan). Sinkveyn metodidan foydalanish o`quvchilarni chuqur mulohaza qilishga o`rgatadi. Venn diagrammasi. «Diagramma vena» qiyosiy taxlilda juda qo‘l kelib, mavzuni sharxlab, ikki muammoni bir-biriga muqoyasa qilib o‘tishda qulay usuldir. Bu usul ikki doira shaklidagi aylana chiziqlarning qo‘shilishi holatida bo‘lib doiralarning ikki tarafiga tanlangan mavzuning faqat o‘ziga xos individual xususiyatlari yozilib, o‘rtada ikki doiraning qo‘shilishi natijasida paydo bo‘lgan bo‘shliqda esa tanlangan ikki mavzuga 24 xos turli fikrlar, xususiyatlar g`oyalar ko‘rinishi izohlab boriladi. Bir qarashda oddiydek tuyulgan bu usul o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatini oshiradi, xotirani kuchaytiradi. U yoki bu mavzu ustida mustaqil ishlashga undaydi. Ikki mavzuning umumiy va individual, ya’ni faqat o‘ziga xos tomonlarini tez farqlaydi. Mavzu tez va uzoq vaqt esda qoladi. «Diagramma vena» o‘quvchini hushyorlikka, sezgirlikka chorlaydi. O‘quvchilar 4—5 tadan uch guruhga, jami 15 taga ajratiladi. 1-guruh doiraning o‘ng tomoni, 2-guruh doiraning chap tomoni, 3-guruh ikki doiraning qo‘shilishidan paydo bo‘lgan bo‘shliq ustida ishlaydi. Mavzuni keng qamrovli o‘zlashtirib olishga ko‘maklashadi. Guruxdagi qolgan o‘quvchilar esa kuzatuvchilardir, ya’ni «Diagramma vena» ustida ishlayotgan 3 guruhning harakatlarini kuzatadilar. Hatto baholashlari ham mumkin. Dars, mavzu, harakatlar uzoq vaqg esda saqlanib qoladi. «Diagramma vena» turli xil g`oya, fikrlar kurashi va hujumini, munozaralarni keltirib chi-qaradi. O‘quvchilarni o‘ylantiradi, mustaqil fikrlashga undaydi. Bu metod o‘quvchini kattaliklarni qiyoslashga undaydi. quyidagiday doiralar chiziladi. Ikkita kattalik taqqoslanadi. Bir xil jihatlari o‘rtada (aylanalar kesishgan qismida yoziladi. O‘ziga xos jihatlari aylanada yoziladi. Klaster metodi. Klaster inglizcha so‘z bo‘lib (kluster) bosh, bir shingil, popuk ma’nosini anglatadi. Klaster - bu ma’lum mavzu bo‘yicha erkin va ochiq fikrlashning notekis shaklidir. 1-qadam: Yangi mavzuning asosiy tushunchasi aylana (elips) shaklidagi chizma ichida yoziladi. Masalan yangi mavzu "Kvadrad" bo‘lsa quyidagicha daftarlariga chizish va yozish taklif etiladi. 2-qadam: o‘quvchilarga kvadrat deganda ko‘z oldingizga kelgan fikrlarni chiziqchalar yoniga yozish taklif etiladi. (Bunda o‘quvchi rasmini chizsa ham ruxsat beriladi). 3-qadam: Taqdimot o‘tkaziladi. Bunda o‘quvchilar tomonidan yozilgan fikrlar umumlashtirib aytib beriladi. (Guruhdan 1 o‘quvchi spiker aytib beradi). Bu fikrlarni doskada bo‘r yoki plakatda flomasterlar bilan yozish mumkin. 25 4-qadam: Yangi mavzu o‘rganiladi. 5-qadam: Darsni mustahkamlash bosqichida o‘quvchilarga quyidagi topshiriq beriladi. q·izil rangli ruchkalaringizni (yashil, qora bo‘lsa ham bo‘ladi) olib yangi o‘rganilgan tushunchalar bilan boyiting. Son qatnashgan maqollar aytishuvi Maqsad: Son qatnasshgan maqollar orqali O‘zbek xalq maqollari degan boy merosimizdan foydalangan holda o‘quvchilarni milliy g‘urur,axloqiy his tuyg‘ularni hakllantirish, ma’naviy tuyg‘ularini rivojlantirish, vatanparvarlik ruhida tarbiyalab ,Vatan va Vatanga muhabbat tushunchalarini o‘quvchilar ongiga sindirish. ularning mustaqil fikrlash qobiliyatlarini o‘stirish va sonning dunyodagi roli haqida tushuncha berib, ko‘nikma va malaka hosil qilish. Har bir o‘quvchi kamida 10 ta son qatnashgan maqol aytishi kerak . Aytish tartibi: navbatma navbat, bitta bittadan maqol aytiladi. 10 tadan kam maqol aytgan o‘quvch o‘yinni tark etadi. Ushbu bo’limda boshlang`ich sinflarda interfaol metodlarni qo`llagan holda matematika darslarini o`tishning ahamiyati va samarasi haqida qisqacha keltirib o`tilgan. Shuningdek, quyidagi maqolada bir nechta interfaol metodlardan namular ham keltirilgan. Interfaol metodlar deganda- ta’lim oluvchini faollashtiruvchi va mustaqil fikrlashga undovchi, ta’lim jarayonining markazida ta’lim oluvchi bo’lgan metodlar tushuniladi. Bu metodlar qo’llanilganda ta’lim beruvchi ta’lim oluvchini faol ishtirok etishga chorlaydi. Interfaol metod biror faoliyat yoki muammoni o’zaro muloqotda, o’zaro bahs-munozarada fikrlash asnosida,hamjihatlik bilan hal etishdir. Bu usulning afzalligi shundaki, butun faoliyat o’quvchilarni mustaqil fikrlashga o’rgatib, mustaqil hayotga tayyorlaydi.Interfaol metodlar orqali o’quvchilarning tashabbuskorligi hamda jamoaviy izlanuvchanligini oshiriladi. Interfaol metodlardan foydalanib darslarni tashkil etilsa, o’quvchi darsga bo’lgan qiziqishi yanada oshadi va ta’lim sifati yaxshilanadi. Interfaol usullar orqali o’tilgan darslar o’quvchini ijobiy fikrlashga, olingan axborotlarni faollikda hal etishga, fikrini erkin bayon qilishga, hamkorlikda ish yuritishga, fikrni yozma bayon etishga chorlaydi. Interfaol metodlar orqali o’tiladigan 26 darslarda an’anaviy usullardan voz kechish degani emas, balki mazmunni o’zaro faollikda hal eta olishdir. Interfaollik bu faollikdir, ya’ni o’quvchi va o’qituvchi o’rtasidagi o’zaro muloqoti asosida kechadi. Albatta, har bir ishning maqsadi bo’lgani kabi interfaol usullarni qo’llashdan maqsad bo’ladi.Matematika darslarida interfaol metodlar orqali tashkillashtirilsa, dars ham qiziqarli, ham mazmunli o’tishi mumkin. Chunki, biz bilamizki, boshlang’ich sinf o’quvchilar juda o’yinqaro bo’lishadi. Shuning uchun ham darslarni rangbarang metodlarni tashkil qilish maqsadga muvofiq. Misol uchun “Ko’paytirish jadvali”ni tushunishida o’quvchi qiynaladi. Agar bu mavzularni tushuntirishda interfaol metodlar orqali tushuntirilsa, o’quvchining xotirasiga ham qolishi osonroq bo’ladi. Hozirgi yuksalish va yangilanish davrida yashar ekanmiz biz o’qituvchilar interfaol metodlar asosida dars jarayonalarini tashkil qilamiz.Oddiygina o’qitish metodini olsak, bu tushuncha didaktika va metodikaning asosiy tushunchalaridan biridir. Didaktika va metodikaga oid hozirgi zamon ishlarining ko’pchiligida o’qitish metodlari o’qituvchi va o’quvchilarning birgalikdagi faoliyatlari usullari, bo’lib, bu faoliyat yordamida yangi bilimlar,malaka va ko’nikmalarga erishiladi, o’quvchilarning dunyoqarashlari shakllanadi, ularning qobilyatlari rivojlanadi.Darsda o’quvchilar faolligini oshiruvchi vositalardan biri- interfaol metodlardir. Bu uslublar maktab pedogikasi uchun yangilik emas. Ulardan ilgari ham foydalanib kelingan. Qachonki, bu metodlar samarali natija bera oladi: -Dars va mavzuning maqsadlari to’g’ri aniq tanlanganda; -Mavzuga mos metodlarni tanlay olinsa; -Bir metod butun dars davomida qamrab olmasdan, balki kichik daqiqalarni qamrab olsa; -Tanlagan metod o’quvchilarga yangi bir axborotlarni yetkazib bersa,o’quvchi mavzuni nima haqidaligini tezgina tushuna oladi. O'qituvchilarning matematika fanlarini o'qitishda yo'naltirilgan darslar jarayonini noan'anaviy shakllarda tashkil etish, ta'lim jarayonini mukammal andoza asosida loyihalashga erishish, mazkur loyihalardan oqilona foydalana olish ko'nikmalariga ega 27 bo'lishi ta'lim oluvchilar tomonidan nazariy bilimlarning puxta, chuqur o'zlashtirilishi, ularda amaliy ko'nikma va malakalarning hosil bo'lishining kafolati bo'la oladi. Ta'lim jarayoni o'quv materiali mazmunini yoritishga xizmat qiluvchi muayyan mavzu bo'yicha nazariy va amaliy bilimlar majmuini ifoda etish imkonini beradi. Ta'lim mazmunida, shuningdek, o'quvchilar tomonidan o'zlashtirilishi lozim bo'lgan tushuncha, ko'nikma hamda malakalarning hajmi ham o'z ifodasini topa olishi lozim. Zero, ta'lim mazmunining g'oyaviy jihatdan mukammalligi o'quvchilar tomonidan muayyan bilim, ko'nikma va malakalarning o'zlashtirilish darajasi bilan belgilanadi. Buning samarasi o'quvchilar tomonidan ma'lum tushunchalarning o'zlashtirilishi, ko'nikma va malakalarning shakllanishini ta'minlovchi shartlarning ishlab chiqilganligida namoyon bo'ladi. Aynan darsning shakli, metod va vositalari ta'lim jarayonining muvaffaqiyatli ta'minlanishiga olib keladi. Ular yordami bilangina o'quv predmetining mavzusi borasidagi nazariy bilimlar o'quvchilarga uzatiladi, o'quvchilar tomonidan esa ushbu bilimlar qabul qilinadi. Dars mashg'uloti uchun eng maqbul deb topilgan shakl, metod va vositalarning belgilanishi ta'lim jarayonining qarib 90 foizlik muvaffaqiyatini kafolatlaydi. Yangi, zamonaviy pedagogik texnologiyalarning asosiy mohiyati aynan mana shu bosqichda ochib beriladi. O'quvchilarni ijodiy izlanish, faollik, erkin fikr yuritishga yo'naltiruvchi ta'lim shakli, metod va vositalarining to'g'ri tanlanishi dars jarayonini samarali, qiziqarli, bahsmunozaralarga boy bo'lishi, ijodiy tortishuvlarning yuzaga kelishiga turtki beradi. Mana shu holatdagina o'quvchilar tashabbusni o'z qo'llariga oladilar, o'qituvchining zimmasida esa ularning faoliyatini ma'lum yo'nalishga solib yuborish, umumiy faoliyatni nazorat qila olish, murakkab vaziyatlarda yo'l-yo'riq ko'rsatish, maslahatlar berish, hamda ular faoliyatini baholash kabi vazifalar qoladi. Zamonaviy ta'limni tashkil etishga qo'yiladigan muhim talablardan biri ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishishdir. Qisqa vaqt orasida muayyan nazariy bilimlarni o'quvchilarga yetkazib berish, ularda ma'lum faoliyat yuzasidan ko'nikma va malakalarni hosil qilish, shuningdek, o'quvchilar faoliyatini nazorat qilish, ular tomonidan egallangan bilim, ko'nikma va 28 malakalar darajasini baholash o'qituvchidan yuksak pedagogik mahorat hamda ta'lim jarayoniga nisbatan yangicha yondashuvni talab etadi. Pedagogik texnologiyalardan majburan foydalanish mumkin emas. Aksincha, tajribali pedagoglar tomonidan asoslangan yoki ular tomonidan qo'llanilayotgan ilg'or texnologiyalardan maqsadga muvofiq foydalanish bilan birga, ularni ijodiy rivojlantirish maqsadga muvofiqdir. Bugungi kunda o'quvchilarning o'quv va ijodiy faolliklarini oshiruvchi hamda ta'limtarbiya jarayonining samaradorligini kafolatlovchi pedagogik texnologiyalarni qo'llash borasida katta tajriba to'plangan bo'lib, ushbu tajriba asoslarini tashkil etuvchi metodlar interfaol metodlar nomi bilan yuritiladi. Matematika darslarida foydalaniladigan interfaol metodlardan bir nechtasining mohiyati va ulardan foydalanish usullarini korib chiqamiz. "Fikriy hujum" metodi. Mazkur metod o'quvchilarning darslar jarayonidagi faolliklarini ta'minlash, ularni erkin fikr yuritishga rag'batlantirish hamda bir xil fikrlash inertsiyasidan ozod etish, muayyan mavzu yuzasidan rang-barang g'oyalarni to'plash, shuningdek, ijodiy vazifalarni hal etish jarayonining dastlabki bosqichida paydo bo'lgan fikrlarni yengishga o'rganish uchun xizmat qiladi. "6x6x6" metodi. "6x6x6" metodi yordamida bir vaqtning o'zida 36 nafar o'quvchini muayyan faoliyatga jalb etish orqali ma'lum topshiriq yoki masalani hal etish, shuningdek, guruhlarning har bir a'zosi imkoniyatlarini aniqlash, ularning qarashlarini bilib olish mumkin. Bu metod asosida tashkil etilayotgan mashg'ulotda har birida 6 nafardan ishtirokchi bo'lgan 6 ta guruh o'qituvchi tomonidan o'rtaga tashlangan muammoni muhokama qiladi. Belgilangan vaqt nihoyasiga yetgach o'qituvchi 6 ta guruhni qayta tuzadi. Qaytadan shakllangan guruhlarning har birida avvalgi 6 ta guruhdan bittadan vakil bo'ladi. Yangidan shakllangan guruh a'zolari o'z jamoadoshlariga guruhi tomonidan muammo yechimi sifatida taqdim etilgan xulosani bayon etib beradilar va mazkur yechimlarni birgalikda muhokama qiladilar. "Klaster" metodi. Klaster (g'uncha, bog'lam) metodi pedagogik, didaktik strategiyaning muayyan shakli bo'lib, u o'quvchilarga ixtiyoriy muammolar xususida erkin, ochiq o'ylash va shaxsiy fikrlarni bemalol bayon etish uchun sharoit yaratishga 29 yordam beradi. Mazkur metod turli xil g'oyalar o'rtasidagi aloqalar to'g'risida fikrlash imkoniyatini beruvchi tuzilmani aniqlashni talab etadi. "Klaster" metodi aniq ob'ektga yo'naltirilmagan fikrlash shakli sanaladi. Undan foydalanish inson miya faoliyatining ishlash tamoyili bilan bog'liq ravishda amalga oshadi. Ushbu metod muayyan mavzuning o'quvchilar tomonidan chuqur hamda puxta o'zlashtirilguniga qadar fikrlash faoliyatining bir maromda bo'lishini ta'minlashga xizmat qiladi. Metod guruh asosida tashkil etilayotgan mashg'ulotlar va o'quvchilar tomonidan bildirilayotgan g'oyalarning majmui tarzida namoyon bo'ladi. Bu esa ilgari surilgan g'oyalarni umumlashtirish va ular o'rtasidagi aloqalarni topish imkoniyatini yaratadi. "Zakovatli zukko" metodi. Mavjud bilimlarni puxta o'zlashtirishda o'quvchlarning fikrlash, tafakkur yuritish layoqatlariga egaliklari muhim ahamiyatga ega. "Zakovatli zukko" metodi o'quvchlarda tezkor fikrlash ko'nikmalarini shaklalantirish, shuningdek, ularning tafakkur tezliklarini aniqlashga yordam beradi. Metod o'z bilimlarini sinab ko'rish istagida bo'lgan o'quvchlar uchun qulay imkoniyat yaratadi. Ular o'qituvchi tomonidan berilgan savollarga qisqa muddatlarda to'g'ri va aniq javob qaytara olishlari zarur. Savollarning murakkablik darajasiga ko'ra har bir savolga qaytarilgan to'g'ri javob uchun ballar belgilanadi. Metod o'quvchlar bilan yakka tartibda, guruhli va ommaviy ishlashda birdek qo'llanilishi mumkin. "Charxpalak" metodi. "Charxpalak" texnologiyasidan o'quv mashg'ulotlarining barcha turlarida, dars boshi va oxirida, biror bo'lim tugatilganidan keyin, o'tilgan mavzularni o'zlashtirganlik darajasini baholashda, takrorlash, mustahkamlash, oraliq va yakuniy nazoratlarni o'tkazishda foydalanish mumkin. Mashg'ulotlarni yakka va guruh shaklida tashkil etsa bo'ladi. Qolaversa, o'z ichiga og'zaki va yozma ish shakllarini qamragan holda turli mazmun va xarakterga ega mavzularni o'rganishda ham asqotadi. Shuni aytish joizki, matematika darslarida interfaol o'yinlar bolaning his- tuyg'usiga ta'sir etib, unda o'qishga ijobiy munosabat va qiziqish xislatini tarkib toptiradi. Bolalar o'yinda zo'r mamnuniyat bilan ishtirok etadilar. O'yin boshlanishini 30 sabrsizlik bilan kutadilar, ularning ongida beixtiyor ertangi o'quv kunining quvonchli manzarasi gavdalanadi. XULOSA. Xulosa o’rnida shuni ta’kidlash lozimki, hozirgi zamonning muhim talablaridan biri o’quvchilarning bilish va ijodiy faoliyatlarini aktivlashtirishdan iborat. Har bir dars fikrlash, ijod qilishga qaratilgan bo’lishi kеrak. Bunday jarayonlarda o’qituvchi tomonidan butun sinfga topshirilgan ijobiy ishda har bir o’quvchining maksimal bilimini hisobga olish, maxsus didaktik matеriallardan foydalanish, muammoli vaziyat yaratish, tеstlardan foydalanish, har xil ko’rsatmali va ekran vositalarini qo’llash, darsda musobaqa shaklidan foydalanish, darsda alohida va umumiy ishni birgalikda mohirona olib borish, diffеrеntsiallashgan o’qitishni amalga oshirishda muhim hisoblanadi. O’qituvchining mahorati darsda o’quvchilar uning tushuntirishlarini qanday qabul qilishlariga, o’quvchilar qanday ishlashlariga, savollarga javob bеrishda va olishga qarab baholanadi. Zero, «Har qarichi muqaddas bo’lgan ona yerimizga nisbatan farzandlarimizda g’urur va iftixor, sadoqat tuyg’ularini uyg’otish uchun biz bugun nima qilyapmiz, degan savolga javob izlab ko’raylik» - degan fikrlarga javoban ta’lim va tarbiya berishning zamonaviy usullarini tadbiq etish orqali ko’zlangan maqsadga erishishga o’z hissasini qo’shishni istaydigan har bir o’qituvchi, ishining samarasi uchun albatta tinimsiz mehnat qiladi va samarali hamda natijali darslarni tashkillashtirish orqali o’z o’quvchilarini zaruriy bilimlar bilan ta’minlay oladi. Matematika fani boshqa fanlarga qaraganda murakkab hisoblansada, lekin fanga nisbatan tushunchalarni ongli ravishda tushunilsa bu fandan qiziq fan bo‘lmaydi. Matematikani asosi masalalardan iborat bo‘lib, har bir matematik belgi o‘zida mantiqiy bir fikrni mujassamlashtirgan. Ko‘pgina olimlarimiz bu fanni rivojlanishida o‘zlarining metodik qo‘llanmalari, kitob va darsliklari bilan o‘z hissalarini qo‘shib kelmoqdalar. Matematika fanining asosiy tarkibini masalalar tashkil qiladi. Masalalarni mukammal ishlaydigan bola misollar ishlashda qiynalmaydi va shu bilan birga 31 matematika fanini o‘zlashtirishi ham oson bo‘ladi. N.Ya.Vilenkin aytganidek “Qiyin masalani yechishni, mustahkam qal’ani zabt etishga taqqoslash mumkin”. Haqiqatdan ham qiyin masalani ishlasa, o‘quvchilarning fikrlash qobilyatlari o‘sib, rivojlanib boradi. O‘quvchilarni masala ishlashga o‘rgatish o‘qituvchidan ancha pedagogik mahorat talab qiladi. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi har bir bolaning psixologiyasini bilgan holda unga nisbatan munosabat o‘rnatadi. Matematika darsligidan masalalar ishlash jarayonida ham o‘qituvchi bolaning bilim darajasiga qarab masalaning arifmetik amallarini hayot bilan bog‘lagan holda unga tushuncha berib boradi. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi pedagogika va psixologiya fanlarini mukammal bilishi, har tomonlama yetuk barkamol avlodni tarbiyalash, ularga ta’lim berish ishlarini o‘qituvchilar amalga oshiradilar. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari har bir yosh davrining psixologik xususiyatlarini chuqur o‘rganib, shu o‘rgangan nazariyalarini diagnoz qilishlari ham kerak bo‘ladi. Maktabga ilk qadam qo‘ygan har bir bola qo‘shishni yoki ayirishni bilavermaydi, o‘qituvchi uning bilim darajasi, qobilyati shu bilan birga layoqatini hisobga olgan holda sinfda munosabat o‘rnatadi. Matematika fani o‘quvchilarni qobilyatlarini namoyon qilish bilan birga ularning qobilyatlarini rivojlantiradi. Buyuk olim Bernard Shouning “Insondagi eng asl qobilyatlardan biri – matematik fikrlay olishidir”. Ta’lim-tarbiya jarayonini to‘g‘ri, ilmiy asosda tashkil qilish uchun ta’lim jarayonining o‘ziga xos psixologik qonuniyatlarini, ya’ni bilimlarni o‘zlashtirish jarayonini, ko‘nikma va malakalarni, faol, mustaqil, individual tarzda hamda ijobiy tafakkur jarayonlarini va ongli fikrlashni tarkib toptirishni yaxshi bilish lozim bo‘ladi. Ta’lim-tarbiya jarayonidagi asosiy vazifalarni bajarish yoki boshqacha aytganimizda muammolarni hal etish turli model va texnologiyalardan foydalanishni taqozo etadi. Jamyatning intelektual salohiyatga mos kelajak avlodni tarbyalash bugungi ta’lim tizimi oldida turgan dolzarb vazifa bo‘lib, bu o‘z navbatida ta’lim jarayonida muntazam ravishda innovatsion yondashuvlarni amalga oshirishni talab etadi. O‘qitishning zamonaviy kompetensiyaviy yondashuvga o‘tilishi ta’lim jarayoniga qor ko‘chkisi kabi ta’sir ko‘rsatadi va misli ko‘rilmagan o‘zgarishlarga olib keladi. 32 Bunda yangiliklarni ta’lim jarayoniga olib kirish va joriy etish bugungi kun o‘qituvchisiining vazifasiga aylanadi. Bilimli, yuqori malakaga ega bo‘lgan o‘qituvchi kadrlargina jamiyatning ta’lim oldiga qo‘ygan vazifasini amalga oshirishga qodir bo‘ladilar. O‘qituvchining izlanishi, bugungi kun talablari asosida o‘z-o‘zini tarbiyalashi, o‘z ustida tinimsiz izlanishi, zamonaviy pedagogik texnologiyalarni mukammal o‘zlashtirishi va ularni ta’lim jarayonida qo‘llashi ta’lim samaradorligini oshiradi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag’ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo’shma majlisidagi nutq /SH.M. Mirziyoev. - Toshkent: «O’zbekiston», 2016. -56 b. 2. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. - Toshkent: «O’zbekiston», 2017.-104 3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Oliy ta’lim tizimini yanada takomillashtirishga oid chora–tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ-2909 qarori.- Toshkent, 2017 y, 20-aprel. 4. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruza. 2016 yil 7 dekabr /SH.M.Mirziyoev. – Toshkent : “O’zbekiston”, 2017. – 48 b. 5. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz. “O’zbekiston”, 2017. Ilmiy adabiyotlar ro’yxati 1. G.I. Shukin, Talabalarning kognitiv qiziqishlarini shakllantirishning pedagogik muammolari: darslik - M.: Pedagogika, 2008. - 296 b. 2. S.R.Kovi, “Muvaffaqiyatli insonlarning yetti ko’nikmasi”(ingliz tilidan Orifaxon G’ulomova tarjimasi), “Nihol” nashriyoti-2020, 16-b. 3. E.N Mojar, Maktab o'quvchilarining o'quv va kognitiv faoliyati talabalar va talabalarni tarbiyalash sifatida (Tug'ilgan kunning 85 yilligiga): Respublika 33 materiallari. ilmiy amaliy konf. (Gomel, 2005 yil 23-24 iyun). I qism / Tahrir: F.V.Kadol, V.P.Gorlenko va boshqalar; vazirlik arr. RB, GSU im. F.Skarina. - Gomel: GSU im. F.Skarina, 2005. - P.165168. 4. Щукина Г.И. Усиление когнитивной активности в процессе образования. – М., Образование, 2005 год. 5. Kognitiv faoliyat darajalari: darslik / T.I. Shamov. - M .: Ta'lim, 2005. - 286 b. 6. 1.To‘raqulov X. A., Raxmatova F. A., To‘raqulova M. A.Boshlang'ich ta'limda matematik savodxonlikni shakllantirish bosqichlari // TDPU axborotlari .-T., 2017. - №4. 7. 2.2-sinfi uchun darslik T:O’qituvchi nashriyoti. 2021 8. Ikromov J., Mirzaahmedov M. va boshqlar. Matematika. O'rta maktabning 5- 6sinflari uchun o'quv qo'llanma. - T.: O'qituvchi, 2002. 9. Mirzaahmedov M., Rahimqoriev A. Matematika 6-sinf. Umumiy o'rta ta'lim maktablari 6-sinfi uchun darslik. - T.: O'qituvchi, 2007. 10. Колмогоров А.Н. Математика - наука и профессия. - М., 1998. 11. Селевко Г.К. Современые образовательные технологии. - М., 1998. 12. "Umumiy o'rta ta'limning davlat ta'lim standartlarini tasdiqlash to'g'risida"gi qarori 13. (1999 yil 16 avgust) //Xalq ta'limi j. 1999. № 5 14. Ochilov M. Yangi pedagogik texnologiyalar. - Qarshi. Nasaf. 2000. 15. Tolipov O'. Q., Usmanboyeva M. Pedagogik texnologiya: nazariya va amaliyot. - Toshkent: "Fan". 2005. 16. Sherqulov. M. Ma'ruza matni dan, Toshkent: 2012. 17. Ikromov J., Mirzaahmedov M. va boshqlar. Matematika. O‘rta maktabning 5- 6sinflari uchun o‘quv qo‘llanma. – T.: O‘qituvchi, 2002. 18. Mirzaahmedov M., Rahimqoriev A. Matematika 6-sinf. Umumiy o‘rta ta’lim maktablari 6-sinfi uchun darslik. – T.: O‘qituvchi, 2007. 19. Колмогоров А.Н. Математика – наука и профессия. – М., 1998. 20. Селевко Г.К. Современые образовательные технологии. – М., 1998. 34 Internet saytlar 1. http://www. arxiv.uz 2. http://dl.nw.ru/theories/technologies 3. http://dl.nw.ru/theories/technologies . 4. http://www.edustorng.ru/main/book/pedagogtechno.htm . 35 36

BOSHLANG`ICH SINF O`QUVCHILARIDA MATEMATIKA O`QITISHDA O`QUVCHILARNING BILISH FAOLIYATINI RIVOJLANTIRISH

Sotib olish