Boshlang’ich sinf o’quvchilarida milliy xulq-atvor tushunchalarini shakllantirish - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	134.5KB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	23 Aprel 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Qurbonov Sayilbek

Ro'yxatga olish sanasi 23 Aprel 2024

2 Sotish

Boshlang’ich sinf o’quvchilarida milliy xulq-atvor tushunchalarini shakllantirish

Sotib olish

O ZBEKISTON RESPUBLIKASIʻ
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
O ZBEKISTON - FINLANDIYA PEDAGOGIKA INSTITUTI
ʻ
BOSHLANG’ICH TA’LIM VA GUMANITAR FANLAR FAKULTETI
BOSHLANG’ICH TA’LIM YO’NALISHI
“PEDAGOGIKA” KAFEDRASI
“BOSHLANG’ICH TA’LIM PEDAGOGIKASI” FANIDAN
“ BOSHLANG’ICH SINF O’QUVCHILARIDA MILLIY XULQ-ATVOR
TUSHUNCHALARINI SHAKLLANTIRISH ”
MAVZUSIDAGI
Bajaruvchi: 2-bosqich talabasi _____________
Ilmiy rahbar : o’qituvchi _______________
Kurs ishi pedagogika kafedrasida bajarildi .
Kafedra mudiri : _______________________
Kurs ishi kafedraning 2024- yil ___ dagi majlisida himoya qilindi va ______
foizga baholandi .
Komissiya raisi: _________________________
A’zolari: _________________________
_________________________
SAMAR Q AND – 2024
1

MUNDARIJA
KIRISH
ASOSIY QISM
1. Inson shaxsining shakllanishida milliy xulq-atvor tushunchalarini
shakllantirishning nazariy asoslari.
2. Boshlang’ich sinf o’quvchilarida milliy xulq-atvor tushunchalarini
shakllantirishning mazmun mohiyati.
3. Dars jarayonida o’quvchilarda milliy xulq-atvor tushunchalarini tarkib toptirish
4. Sinfdan tashqari tarbiyaviy tadbirlar orqali o’quvchilarda milliy xulq-atvor
tushunchalarini tarkib toptirish
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YHATI
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi: Ma’lumki, odamzodga ato etilgan eng oliy ne’mat
hisoblangan farzan bu millat boyligi. Chaqaloqning tashrifi ila xonadonimizga nur,
oilamizga baxt, kelajagimizga umid va ishonch kirib keladi. Darhaqiqat, farzand ila
olam munavvar. Zero, u naslimiz davomchisidir. Ko’zimizning oqu qarosi bo’lgan
dilbandlarimiz har doim ardog’imizda ekan, biz olamga ular nigohi bilan qarashga
intilamiz. Har bir harakati va imo-ishoralari orqali ularni anglashga urinamiz va
albatta, buning uddasidan chiqamiz. Lekin bolalik dunyosidan uzoqlashgan
kattalarning bu olamga qayta kirib kelishlari qiyin kechadi. Bolalar bilan muloqot
paytidagina bu olam mo’jizalaridan bahramand bo’lish mumkin. Lekin biz kattalar
o’zimiz bilmagan holda bu mo’jizalarni ko’rish va ulardan bahramand bo’lishdek
baxtdan qochamiz va bu ishni begonalarga topshiramiz.
Shunday daryolar borki, ularni tezoqar va o’zgaruvchan deya ta’riflashadi. Bu
qiyos farzand tarbiyasi borasida ham ifodalanishi mumkin. O’g’il-qizlarning
rivojlanish davri xuddi tezoqar va o’zgaruvchan daryolarga o’xshatiladi. Gohida
ular oldinga intilib o’zanlaridan chiqib ketguday bo’lsalar, gohida tinch va
osudalik kasb etadilar.
Istiqloldan keyingi yillarda farzand tarbiyasiga bo’lgan e’tibor davlat siyosati
darajasiga ko’tarildi. Bu boradagi o’zgarishlar bola tarbiyasi mavzusining asrlarga
tatigulik vazifa ekanini isbotlab berayotir.
Negizi tarixiy, diniy, milliy qadriyatlarga tutash bo’lgan farzand tarbiyasiga
taalluqli kitoblar nashr bu borada amalga oshiralayotgan eng muhim ishlardan biri
hisoblanadi. Mustaqilligimiz sharofati bilan nashr qilingan Imom Buxoriyning 4
jildlik «Hadis» lar to’plami, Amir Temur hayoti va bunyodkorlik ishlari mavzui
bilan bog’liq o’nlab kitoblar so’zimiz isbotidir. Alisher Navoiy, Zahriddin
Muhammad Boburdan avlodlarga meros bo’lib qolgan bebaho boylik o’zbek
millatining durdonalaridir. Forobiy, Beruniy, al-Xorazmiy, at-Termiziy,
Moturudiy, Ibn Sino, Najmiddin Kubro, Pahlavon Mahmud, Mahmud az-
Zamaxshariy, Ulug’bek, Yassaviy, Abdulla Qodiriy, Ch’lpon, Munavvarqori,
Fitrat, Usmon kabi o’zbek millatining buyuk siymolari, atoqli olimlari va adiblari
3

bilan har qancha faxrlansak arziydi.
Kengroq mushohada yuritadigan bo’lsak, millat barkamolligi, Vatan
taraqqiyoti farzand tarbiyasi bilan chambarchas bog’liqdir. Bu o’z navbatida elning
kitobxonlik darajasiga, ya’ni o’qimishligiga tutashdir.
O’z millatini sevadigan har bir inson, uning yutuqlari, obro’-e’tibori bilan
faxrlanadi, zavqlanadi, uning muammolariga befarq qarab tura olmaydi. Yuksak
ma’naviyatli inson, o’z eliga millatiga jonkuyar bo’ladi, uning muvaffaqiyatlaridan
ich-ichidan faxrlanadi, quvonadi. Milliy xulq-atvor tushunchalari har bir kishida
o’z millatining moddiy, ma’naviy merosilarini o’zlashtirish, urf-odatlari,
an’analari, qadriyatlarini va tarixini mukammal bilish hamda uni o’zga
millatlarniki bilan qiyoslash natijasida shakllanadi. Buning natijasida unda o’z
millatiga mehr-muhabbati osib boradi. Har bir o’quvchi Vatan muvafaqqiyatida
o’zining ham shaxsiy burch va mas’uliyati vazifalari borligini to’la idrok etsin.
Boshlang’ich sinf o’quvchilari bilan kundalik ishlarimizni shunday tashkil
etishimiz zarurki, natija o’quvchilar Respublikamizning hozirgi mustaqilligi
sharoitida uning muammolarini o’zinikidek qabul qiladigan bo’lsin. Ularning
og’irligini o’z yelkasiga oladigan, mumkin qadar Vatanga foyda keltirishdan
g’ururlanadigan shaxs bo’lib ulg’aysin.
Yuqorida qayd etilganlardan ma’lumki bizning kurs ishimizning
«Boshlang’ich sinf o’quvchilarida milliy xulq-atvor tushunchalarini shakllantirish»
nomli mavzusi Respublikamiz ta’lim-tarbiya tizimi hamda ilmiy tadqiqotlar oldida
turgan vazifalar qatorida hal qilinishi lozim bo’lgan dolzarbligiga ega.
Kurs ishining nazariy asoslari:
Ma’lumki har bir tadqiqot uchun tanlangan mavzu bo’yicha olib boriladigan
ishlarda uning maqsadi, vazifasi, dolzarbligini nazariy jihatdan asoslab o’tishni
taqazo qiladi. Shu talabni hisobga olib, bizning izlanishimiz ham ilmiy nazariy
jihatdan o’zining tayanch manbalariga ega bo’lgan holda yuritiladi.
Kurs ishining maqsadi:
Boshlang’ich sinf o’quvchilarining yosh xususiyatlarini inobatga olgan holda,
milliy xulq-atvor tushunchalarini shakllantirishning nazariy, ilmiy va pedagogik
4

asoslarini tahlil qilish, o’rganish.
Kurs ishining obyekti:
Boshlang’ich sinf o’quvchilarining ta’lim-tarbiya jarayonida milliy xulq-atvor
tushunchalarini shakllantirish jarayoni.
Kurs ishining predmeti:
Boshlang’ich sinf o’quvchilari bilan olib boriladigan ma’naviy-tarbiyaviy
tadbirlar va dars jarayonida milliy xulq-atvor tushunchalarni shakllantirish
mazmuni.
Kurs ishining vazifalari:
Yuqorida qayd etilgan maqsadlarimizdan kelib chiqib:
1. Kurs ishi uchun tanlangan mavzu bo’yicha pedagogik – psixologik,
ilmiy va o’quv adabiyot materiallarni o’rganib chiqish va umumlashtirish.
2. Boshlang’ich sinf o’quvchilarida milliy xulq-atvor tushunchalarini
shakllantirish bo’yicha hozirgi zamon pedagogika va yosh psixologiyasiga oid
adabiyotlardagi materiallarni o’rganish, ilmiy-amaliy jihatdan tahlil qilish.
3. Boshlang’ich sinf o’quvchilari ruhiy taraqqi yoti va jismoniy rivojlanish
qonuniyatlarini ilmiy ravishda ochib berish.
4. Boshlang’ich sinf o’quvchilarning ongi va xarakteriga xos bo’lgan
xususiyatlarni pedagogik nuqtai nazardan ilmiy asosda tushuntirib berish.
Sanab o’tilgan vazifalarni amalga oshirish uchun pedagogika va yosh
psixologiyasi fani sohasida qo’llanib kelinayotgan bir qator metodlardan
foydalandik.
Kurs ishining mazmuni: U kirish, asosiy qism, to’rt reja, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
5

1. Inson shaxsining shakllanishida milliy xulq-atvor tushunchalarini
shakllantirishning nazariy asoslari
Bugungi kunda barcha so h alar singari ta’lim tizimi oldiga qo’yilgan bosh
maqsad kelajak avlodni ulg’ayayotgan farzandlarimizni insonparvarlik,
vatanparvarlik ruhida komil inson qilib tarbiyalashdir. Shu asnoda o’sib kelayotgan
avlodni boy va betakror tariximiz milliy an’analarimiz o’gitlari asosida tarbiyalash
bugungi kun talabidir. Farzand ulg’aya borar ekan ijtimoiy hayot ijtimoiy
munosabatlar atrofdagi xodisalarga o’z nuqtai nazari bilan moslasha boradi.
Bolada bu jarayonning kechishi shaxsni o’rab turgan muhitning, jamoaning,
oilasining qaydarajada milliy va dunyoviy munosabatlarga munosabati asosida
vujudga keladi va shu osnoda jamiyatni borlikni, unda shakllangan ong dunyo
qarash orqali idrok qiladi.
Bir qaraganda bu jarayon-ijtimoiy muhit ko’rinishida sodda ko’rinsada,
xalqaro miqyosida, turli davlatlar misolida ko’radigan bo’lsak har xil ko’rinishga
ega bo’lgan etnik tarbiya vujudga kelayotganini ko’rasiz.
Shu o’rinda bizning yurtimiz tarixiy madaniyati, ma’naviyati, milliy an’nalari
va qadriyatlari bilan o’zbek xalqining qalbiga tushirilgan mingasirlik tarixini
namoyon etib kelmoqda.
Xalqimizning ko’p asrlik an’analari, qadriyatlari, mif, afsona va dostonlarida,
bizning milliyligimizni aks ettiruvchi, muqaddas xilqatlar ko’rinishida asrdan asrga
o’tib xalqimiz hayotida o’z qimmatini saqlab kelmoqda. O’zbek xalqining umum
insoniy qadriyatlar katta bir jarayonini tashkil etadi. Bizning milliy
xususiyatlarimiz umuminsoniy qadrityalar bilan bog’lanib ketgan. Asrlar davomida
xalqimiz umum bashariy, umum insoniy qadriyatlar takomilligi ulkan hissa
qo’shgan turli millat vakillariga hurmat, ular bilan bahamjixat yashash, diniy bag’ri
kenglik, dunyoviy bilimlarga intilish o’zga xalqlarning ilg’or tajribalari va
madaniyatini o’rganish kabi xususiyatlar ham xalqiimizda azaldan mujassamdir.
Xuddi shunday milliy tabiatimizga xos bo’lgan mehr oqibat, muruvvat,
andisha, or nomus, sharmu hayo, ibo iffat, betakror fazilatlar va xalqimizni ko’p
jixatdan ajratib turadigan bag’rikenglik, mehmon do’stlik oq ko’ngillik
6

xususiyatlari ham xalqimiz tomiriga singib ketgan bugungi kunda farzandlarimizni
komil inson qilib tarbiyalashda ushbu masalalarni tarbiya mazmunining bosh
g’oyalaridan biri qilib qo’yish lozimdir.
Shu bilan birga diniy qadriyatlarimiz ham muhim ahamiyat kasb etadi,
muxtaram Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov shunday degan edi. “Agar mendan
nega milliy qadriyatlarimiz shunga zamonlar osha bezavol yashab kelayapti deb
so’rashsa, bu –avvalo, muqaddas dinimiz hisobidan deb javob bergan bo’lur edim.
Shu zaminda o’tkan necha-necha avlodlar diniy e’tiqodni islom falsafasini
rivojlantirib kelmasa, biz bebaho va betakror ma’naviy ruhiy merosdan mahrum
bo’lib qolardik.
Biz hammamiz. “Alhamdullox, musurmon”, deb e’tiqodimizni e’tirof etamiz.
Alloh barchamizning qalbimizda, yuragimizda, yaratganni doim yod etamiz, undan
madad so’raymiz, binobarin islom dini hayotimizning tub zamiriga chuqur singib
ketgani. Bu – inkor etib bo’ladigan haqiqat. Shunday ekan farzandlarimizni
muqaddas dinimizning mohiyati, uning insonparvarlik g’oyalari, dinga sog’lom
munosabat masalalarini ular ongiga singdirishimiz zarur masalalardan biridir. Shu
tariqa farzandlar tarbiyasidagi birinchi maqsadimiz bu xalqimizning qadimiy va
boy tariximiz, yuksak madaniyatimiz va urf-odat, qadriyatlarimizga asosan
mintolitetimiz asosida hayotga moslashishi, komil inson tarbiyasidagi buyuk
maqsaddir. Bu insonga ibratli xulosalar beribgina qolmasdan, ba’zan achchiq
saboqlarni ham tan olishga undaydi. Ushbu qadriyatlar milliy xususiyatlarni
o’zlashtirishi tavsiya etish mumkin:
 xalqimiz hayotida qadim qadimdan jamoa bo’lib yashash ruhining
ustunligi;
 jamoa timsoli bo’lgan oila, mahalla, el - yurt tushunchalarning
muqaddasligi;
 ota-ona, mahalla - kuy, umuman jamoatga yuksak hurmat e’tibor;
 millatning o’lmas ruhi bo’lgan ona tiliga muhabbat;
 kattaga hurmat, go’zallik va nafosat, hayot adabiyligining ramzi - ayol
zotiga ehtirom;
7

 sabr - bardosh va mehnatsevarlik;
 halollik, mehr oqibat.
Kabi masalalar ta’limning mazmuni bo’lishi davr talabidir. Bugun biz
ko’pdan ko’p masalalar ustida bosh qotirayapmiz. Jamiyatimiz rivoji uchun o’z
hissamizni boricha qo’shishga harakat qilmoqdamiz. Bularning hammasi kelajak
avlod farzandlarimiz baxti saodati uchun.
O’zbekiston o’z mustaqilligini qo’lga kiritilgandan so’ng haqiqatan ham
o’zbek xalqining ma’naviy hayotida o’zgarish yuz berdi. Tarixan tiklandik. Ona
tilimizga davlat maqomi berildi. Baxouddin Naqshband, Ahmad Yassaviy kabi
ulug’ bobolarimizning ruhini shod etdik. Abdulla Qodiriy, Cho’lpon, Fitrat,
Usmon Nosir singari jigarbanlarimizning nomi, izzat-ikrom hurmati o’z joyiga
qo’yildi.
Umuminsoniy, milliy va ma’naviy qadriyatlarimiz tiklandi. Yurtimizga xalq
sevgan «Navro’z» kirib keldi. «Ramazon», «Qurbon hayit»lariga yetdik.
Dinga munosabatimiz o’zgardi. Qur’oni karim Hadisi, shariflar hayotimiz
dastur omili bo’lib qoldi.
O’zbekistonning boy ma’naviy merosi, shakllanayotgan yangi
ma’naviyatimizning negizini poydevorini tashkil qiladi. Ma’naviy merosimizda
xalqimizning asriy orzu-intilishlari, bilimlari va hayotiy tajribalari
mujassamlashgan bo’lib, o’zligimizni anglash, milliy tiklanishi va rivojlanishimiz
uchun qudratli tayanch bo’lib xizmat qiladi. Milliy istiqlol mafkurasi ham
ma’naviy merosimizga tayangan holda shakllanadi, ayni vaqtda uning yanada
rivojlanishida muhim ma’naviy omil bo’lib xizmat qilmoqda.
Ma’naviy meros xalqning muqaddas xotirasi bo’lib, uning kishilik tarixi va
ma’naviy taraqqiyotidagi tutgan o’rnini belgilab beradi.
«Ma’naviyat jamiyatning ma’naviy boyligida o’z ifodasini topadi, – deydi
M.Xayrullayev, – u asta-sekin to’planib uyg’unlashib borishi asosida, vorislik
asosida rivojlanadi» 1
.
Oshkoralik demokratiya yo’lida dadil qadamlar qo’yiladi. Xalqimizning
1
O’zbekistonning milliy istiqlol mafkurasi – Toshkent, «O’zbekiston», 1993 y 29-b.
8

milliy g’ururi uchun belini bog’lab, do’ppisini bostirib yurish uchun zamin
yaratildi.
Demak, biz o’quvchilarga boshlang’ich sinfdan boshlab milliy xulq-atvor
tushunchalariga, milliy g’ururga ega bo’lgan kishi o’z qishlog’i, o’z tumani, o’z
viloyatini jonu-tanidan ortiq sevishi, uning ravnaqi yo’lida xizmat qilishi, qadimiy
obidalar, ajdodlarimiz yaratgan boy moddiy va ma’naviy merosimizni ko’z
qorachiqimizday asrashimizni o’qtirib boshimiz zarurdir.
Qadimda ham xalqimiz milliy xulqligi bilan faxrlanishgan. Uning mazmunida
ulug’vorlik, mag’rurlik kabi sifatlar o’z aksini topgan. G’urur deganimizda ko’z
o’ngimizda haq va haqiqat va adolat yo’lida hech kimga bo’yin egmagan. Alisher
Navoiy, Boburlar o’z g’ururlarini minordek tutishgan.
Halol mehnat qilish bu ham o’zbek xalqining milliy g’ururidir.
Milliyligimizning bu jihatini ham biz o’quvchilarimizga singdirib borgimiz kerak.
Ulug’ Alisher Navoiy «Hotamtoy hikoyasi»da yozganki, «Birdirham topmoq
chekibon dast ranj, yaxshiroq andinki, birov bersa ganj».
Halollik, rostgo’ylik, to’g’rilik, poklik, samimiylik kabi insoniy fazilatlar
majmuasidan iborat. Inson to’g’rilik, poklik, samimiylik kabi insoniy fazilatlar
majmuasidan iborat.
Inson to’g’riso’z, haqgo’y bo’lib o’ssa, uning baxt-saodati ta’minlanadi.
Alisher Navoiy «Sa’di Iskandariy» dostonida bir hikoya keltirib, unda to’g’rilik
insonni baxtiyor qilishini tasvirlagan edi. Mamlakat podshosiga Saroy qurdirish
uchun tekis o’sgan ustun kerak bo’lib qoladi. Buni bir kampirning hovlisidan
topadilar. Katta oltin evaziga kampirning roziligi bilan uni saroyga olib ketadilar,
bino qurilishi tezlashadi. Saroyni ochish tantanasiga kampirni ham taklif qildilar,
kampir hovlisidan kesib keltirgan daraxt-ustun oltin bilan qoplangan edi, buni
ko’rgan kampir shunday xulosaga keladi: Sen to’g’ri o’sganing uchun faqat
o’zingni emas, meni ham zarga ko’mding. Albatta, bu majoziy mazmunga ega
bo’lgan xulosadir. Biz o’qituvchi va tarbiyachilar mana shunga o’xshash asarlar
orqali o’quvchilarda milliy xulq-atvor tushunchalarini shakllantirib borishimiz
lozim.
9

Ilmu ma’rifatga suyanmagan g’urur, g’urur emas, balki kekkayish, soxta
manmanlik. Bu o’rinda hurmatli professor Q.Yusupovning milliy g’urur haqidagi
fikrlarini keltirish o’rinlidir.
«Bugun bizning milliy g’urur iftixorimiz faqat xom ashyo, aytaylik paxtagina
emasligini idrok etmoqdamiz. Bizning tilimiz, mumtoz madaniyatimiz, Kolumbni
dog’da qoldirgan fanimiz, saxovatli zaminimiz jannatmisol yurtimiz qalbimizga
so’ngsiz g’urur va iftixor tuyg’ularini soldi. Milliy g’urur hissi istiqlolimizning
qudratli himoyasidir».
Ardoqli O’zbekiston xalq shoiri Erkin Vohidovning quyidagi otashnafas
she’riy misralarini esga olaylik:
Tarixingdir ming asrlar ichra pinhon o’zbegim
Senga tengdosh Pomiru-Oqsoch tiyanshon o’zbegim
So’ylasin Afrasiyobu, so’ylasin O’rxin xati
Ko’hna tarix shodasida bitta marjon o’zbegim
Men buyuk yurt o’g’lidurman, men bashar farzandiman
Lekin avval senga bo’lsam, sodiq o’g’lon o’zbegim.
Bu misralarda ulug’ xalqimizning ko’hna tarixi, obidalari, kindik qoni
to’kilgan yurtga muhabbati, betakror, rango-rang madaniy-ma’naviy merosi bilan
faxrlanishi ifodalangan o’zbek xalqining milliy g’ururini ko’klarga ko’targan.
O’zbekiston mustaqilligi tufayli elimizga Sohibqiron Amir Temur qaytib
keldi. Boshlang’ich sinf o’quvchilariga Amir Temur haqida ma’lumot berar
ekanmiz, o’zbek o’g’lonining buyuk davlat arbobi, sarkarda, harbiy daho
bo’lganligiga tasannolar aytishimiz kerak. O’zbek xalqimizning milliy g’ururini
ifodalovchi bir qancha urf-odatlarimiz mavjud. Ota-onaga izzat-hurmat, oilaga
sadoqat va g’amxo’rlik-milliy g’ururimizning yana tomoni hisoblanadi. Oilaviy
munosabatlarda er-xotin, qiz-o’g’il tarbiyasida ma’naviyatimizning muqaddas
yodgorligi Qur’oni Karim va Hadislarga amal qilinsa ayni muddao. Ularda oilani
mustahkamlash, oila odobi, ota-bola, farzand burchi, qarindosh-urug’larga
g’amxo’rlik to’g’risida chuqur ma’noli yo’l-yo’riqlar ko’rsatilgan.
10

2. Boshlang’ich sinf o’quvchilarida milliy xulq-atvor tushunchalarini
shakllantirishning mazmun mohiyati
Insoniyat tarixi – g’oyalar tarixidir, g’oya – inson tafakkuri mahsulidir.
Milliy g’oya esa millat tafakkurining mahsulidir.
11

Milliy g’oya – inson va jamiyat hayotida ma’no – mazmun baxsh etadigan,
uni ezgu maqsad sari yetaklaydigan fikrlar majmuyidir.
Mafkura esa muayyan ijtimoiy guruh, ijtimoiy qatlam, millat, davlat, xalq
jamiyatning ehtiyojlari, maqsad-intilishlari hamda ularni amalga oshirish
tamoyillarini o’zida mujassam etadigan g’oyalar tizimidir. Har qanday tushuncha,
fikr va qarash ham milliy g’oya bo’la olmaydi. Chunki shaxsiy fikr–o’ziga xos bir
qarashdir. Ijtimoiy fikr esa–voqelikka nisbatan o’zgarish yoki harakatni taqazo
etadigan faol munosabatni ifodalaydi.
G’oya ana shu munosabatni harakatga, jarayonga, zarurat tug’ilganda, butun
bir davr tarixiga aylantiradi.
O’zbekiston jamiyatining milliy istiqlol mafkurasi, o’z mohiyatiga ko’ra
xalqimizning asosiy maqsad – muddaolarini ifodalaydigan, uning o’tmishi va
kelajagini bir-biri istaklarini amalga oshirishga xizmat qiladigan g’oyalar tizimidir.
Milliy istiqlol mafkurasi:
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, milliy va umuminsoniy qadriyatlar,
demokratiya tamoyillariga asoslanadi;
Xalqimizning asrlar davomida shakllangan yuksak ma’naviyati, a’nana va
udumlari, ulug’ bobokalonlarimizning o’lmas merosidan oziqlanadi;
Adolat va haqiqat, erkinlik va mustaqillik g’oyalari hamda xalqimizning
ishonch va e’tiqodini aks ettiradi;
Yurt tinchligi, vatan ravnaqi va xalq faravonligini ta’minlashga xizmat qiladi;
Jamiyat a’zolarini aholining barcha qatlamlarini O’zbekistonning buyuk
kelajagini yaratishga safarbar etadi;
Millati, tili va dinidan qat’iy nazar, mamlakatimizning har bir fuqarosi
qalbida ona Vatanga muhabbat, mustaqillik g’oyalariga sadoqat va o’zaro hurmat
tuyg’usini qaror toptiradi;
Milliy mafkura faqat bugun emas, balki hamma zamonlarda ham eng dolzarb
siyosiy-ijtimoiy masala, jamiyatni sog’lom, ezgu maqsadlar sari birlashtirib, uning
o’z muddaolariga erishishi uchun ma’naviy-ruhiy kuch-quvvat beradigan poydevor
bo’lib kelgan.
12

O’zbekiston xalqining milliy taraqqiyot yo’lidagi bosh g’oyasi ozod va obod
vatan, erkin va farovon hayot barpo etishdir. Bu g’oya xalqimizning azaliy ezgu
intilishlari, bunyodkorlik faoliyatining ma’no mazmunini belgilaydi. Har bir inson
uchun muqaddas bo’lgan yuksak gumanistik qadriyatlarni o’zida mujassam etadi.
Milliy istiqlol mafkurasining bosh g’oyasida ozodlik tushunchasining ustuvor
va yetakchilik o’rnida turishi vatan mustaqilligi barcha orzu–intilishlarimiz, amaliy
faoliyatimiz va yorug’ kelajagimizning asosi ekanidan dallolat beradi.
Milliy istiqlol mafkurasining asosiy g’oyalari xalqimizning mustaqil
taraqqiyot yo’lidagi bosh g’oyasidan kelib chiqadi va o’zining ma’no-mohiyatini,
falsafasi, jozibasi bilan uni xalqimizning qalbi va ongiga yanada chuqurroq
singdirishga xizmat qiladi.
Vatan ravnaqi, vatan insonning kindik qoni to’kilgan tuproq, uni kamol
toptiradigan, hayotiga ma’no-mazmun baxsh etadigan tabarruk maskandir.
Vatanning ravnaqi, avvalo yoshlarga bog’liq. Bu esa har bir yurtdoshlarimizni
o’zining ma’naviy kamoloti uchun yuksak mas’uliyatni his etishga, o’z
manfaatlarini shu yurt, shu xalq manfaatlari bilan uyg’unlashtirib yashashga da’vat
etadi.
Bugungi kunda jamiyatimizda tadbirkorlik, erkin iqtisodiy faoliyat keng
rivojlanayotgan, davlatimizning iqtisodiy qudrati ortayotgani, xalqimizning
ma’naviyati bo’lib, ilm-ziyo salohiyati yuksalayotgani vatan ravnaqining asosi
bo’ladi. Yurt tinchligi-bebaho ne’mat ulug’ saodatdir. Yurt tinchligi-barqaror
taraqqiyot garovidir.
O’zbek xalqi tinchlikni yuksak qadrlaydi, uni o’z orzu intilishlarini, maqsad
muddaolarini ro’yobga chiqishning kafoloti deb biladi.
Yurt tinchligi vatan ozodligi va mustaqilligi bilan chambarchas bog’liqdir.
Birovga qaram bo’lgan xalq hech qachon erkin va farovon yashay olmaydi.
Shuning uchun ham mustaqillik va tinchlikni asrash, mamlakatimizni tajovvuzkor
kuchlardan himoya qilishga doimo tayyor turishi lozim. Yuksak ma’naviyat,
siyosiy madaniyat, millatning g’oyaviy va mafkuraviy yutuqligi yurt tinchligini
saqlashning muhim omilidir.
13

Xalq farovonligi. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlarning oily
maqsadi – xalqimizga munosib turmush sharoiti yaratishdan iborat. Ya’ni islohat
uchun emas, inson uchun, uning farovon hayoti uchun xizmat qilinmog’i kerak.
Jamiyatimizdagi har qanday yangilanishda, har qanday o’zgarishda ana shu ezgu
maqsad mujassamdir. Milliy istiqlol mafkurasini mohiyati bilan fuqarolarimizda
har qaysi inson va oila badavlat bo’lsa, jamiyat va davlat ham kuchli va qudratli
bo’ladi, degan tushunchani tarbiyalashga xizmat qilmog’i lozim.
Komil inson. Erkin fuqarolik jamiyatini ma’naviy barkamol ezgu g’oyalarni
sog’lom insonlargina bunyod eta oladi. Shuning uchun yangilanayotgan
jamiyatimizda sog’lom avlodni tarbiyalash, erkin fuqaro ma’naviyatinini
shakllantirish, ma’naviy-ma’rifiy ishlarni yuksak darajaga ko’tarish orqali
barkamol insonlarni voyaga yetkazishga muhim e’tibor berilmoqda.
Millatlararo totuvlik. Bugungi kunda mamlakatimizda 130 dan ziyod millat
va elatlar istiqomat qiladigan mintaqa va davlatlar milliy taraqqiyotini belgilaydi.
Shu joydagi tinchlik va barqarorlikning kafolati bo’lib xizmat qiladi.
Bu g’oya bir jamiyatda yashab, yagona maqsad yo’lida mehnat qilayotgan
turli millat va elatlarga mansub kishilar o’rtasidagi o’zaro hurmat, do’stlik va
hamjihatlikning ma’naviy asosidir. Bugungi kunda mamlakatimizda yashab
kelayotgan millatlarni o’zaro ahillik ruhida tarbiyalash istiqlol mafkurasining
asosiy maqsadlaridan biridir.
Demak, milliy istiqlol mafkurasi xalqning, jamiyatning o’z oldiga qo’ygan
ezgu maqsad-mudaolari amalga osha borgani, taraqqiyot tajribalari ortgani sari
boyib, takomillashaveradi.
Bu mafkura erkin fuqarolik jamiyati, farovon hayot barpo etishga qaror
qilgan, bu yo’lda sobit qadamlik bilan olg’a borayotgan xalq mafkurasidir.
Mafkura – inson ruhiyati, tafakkuri va dunyoqarashini o’zgartirgan kuchli
vositadir.
Mustaqil O’zbekiston Respublikasida shakllanayotgan milliy istiqlol g’oyalari
fuqarolarni Respublika Konstitutsiyasida e’tirof etilgan insonparvarlik,
demokratik, huquqiy davlat va huquqiy jamiyatni barpo etishdek ezgu maqsad
14

atrofida birlashtirishga xizmat qiladi. Har bir fuqaroning ijtimoiy-siyosiy, huquqiy
faolligini yuzaga keltirish, fuqarolik (huquqiy) madaniyatini qaror toptirish –
fuqarolik (huquqiy) jamiyatning asosiy talabi hisoblanadi.
Davrning ushbu o’ta dolzarb talabi mustaqillik yillarida O’zbekiston
Respublikasi hukumati tomonidan qabul qilingan qator qonun va qarorlar,
shuningdek, O’zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimov asarlari
mazmunida o’zining yorqin ifodasini topibdi. Aholi o’rtasida milliy istiqlol
mafkurasi g’oyalarini targ’ib etdi, ijtimoiy tarbiyaning samarali, izchil tizimli
yaratish, jamiyatda fuqarolik madaniyatni shakllantirish muammolarining ijobiy
hal etilishi jamiyat ijtimoiy hayoti uchun muhim ahamiyatga egadir.
Ijtimoiy hayotda fuqarolik madaniyatining shakllanishi uchun zarur shart-
sharoitlarni vujudga keltirish: bir tomondan, jamiyat manfaatlari uchun; ikkinchi
tomondan; shaxs manfaatlari, shuningdek, jamiyat hamda fuqaroning birgalikdagi
manfaatlariga to’la mos keladi. Shu sababli Respublika mustaqilligi sharoitida
ijtimoiy ta’lim-tarbiyani tashkil etish mazmunini tabdan yangilash zaruriyati
yuzaga keladi. Ijtimoiy tarbiyani keng ko’lamda ( kompleks ) tarzda tashkil etish
bugungi kunning da’vati va talabi bo’lib qolmoqda. Mazkur talabni ijobiy hal etish
oila > ta’lim muassasalari > jamoatchilik > davlat jamiyat birligini yaratish asosida
amalga oshiriladi.
O’z fuqarolariga ega bo’lish har bir davlatning zarur va muhim belgisi
hisoblanadi. Fuqarolarning mavjudligi sababli davlat mavhum tushuncha bo’lmay,
muayyan mexanizm sifatida maydonga chiqadi. Huquqiy o’rni qonun yo’li bilan
kafolatlangan shaxsning davlat ichkarisida yoki tashqarisida bo’lishidan qat’iy
nazar, ma’lum bir davlatga qarashliligi holatiga fuqarolik deyiladi. Shunday
huquqga ega shaxs fuqaro deb ataladi. O’zbekiston fuqarosi, O’zbekiston
Respublikasi Konstitusiyasi, Oliy Majlisi qabul qilingan tegishli qoidalariga
muvofiq belgilangan huquqlardan foydalana oladi, qonunlardan ko’rsatib o’tildan
burchlarini bajaradi.
15

Demak, “Fuqarolik o’z davlatiga nisbatan huquq va burchlar bilan
bog’langan, huquqiy va axloqiy me’yorlarga ongli rioya etishni, mehnat va
jamoada faollikni, ma’naviy yetakchilikni nazarda tutadi ”.
Fuqarolikning asosiy tarkibiy qismlari quyidagilar:
Muayyan davlat jamiyat a’zosi ekanligini tushunib yetadi; shaxs taqdiri davlat
va jamiyat hayoti bilan uzviy chambarchas bog’liq ekanligini tushunib yetish;
Xalq, davlat oldidagi fuqarolik huquq va burchlarini qonunchilik asosida
bilish, ularga so’zsiz, qat’iy amal qilish;
O’z xalqi, davlati o’tmishiga hurmat tuyg’usini qaror toptirish shaxsiy
manfaatlardan Respublika manfaatlarini ustun qo’ya bilish, xalq vatan ravnaqi,
istiqboli uchun kurashishga tayyorgarlik, yurt tinchligini himoya qilish, asrab-
avaylash;
Davlat ramzlaridan cheksiz muhabbatni qaror toptirish, ular muhofazasi
uchun tayyorlik, davlat ramzlarining millat, xalq or-nomusi, sha’ni, qadr-qimmati
ekanligini aniqlash;
Ijtimoiy-siyosiy onglilik, ijtimoiy faollik, davlatning ichki va xalqaro
siyosati qoidalarini tushunish va idrok qilish;
Milliy va umuminsoniy axloq hamda huquq me’yorlarining buzulishiga
nisbatan murosasiz kurash.
Jamiyat tomonidan qonunchilik yo’li bilan belgilangan talab fuqaro xulqini
baholashi hatti-harakatlar mohiyatini tahlil qilish uchun mezon bo’lib xizmat
qiladi. Ana shu talablarga muvofiq fuqaroning xulq-atvoridagi ayrim ko’rinishlar,
harakatlar, odatlar ma’qullanadi yoki qoralanadi.
O’zbekiston Respublikasi fuqarolarining maqsadi erkin, demokratik,
insonparvar, huquqiy davlat va jamiyat qurishdir.
3 . Dars jarayonida o’quvchilarda milliy xulq-atvor tushunchalarini tarkib
toptirish
Inson shaxsining kamol topishi juda murakkab va uzluksiz jarayon davomida
16

shakllanadi. Boshlang’ich sinf o’quvchilari tarbiyasiga ota-onasi, maktab, mahalla,
do’stlari, jamoat tashkilotlari, atrof-muhit, ommaviy axborot vositalari, san’at,
adabiyot, tabiat va hokazolar bevosita ta’sir ko’rsatadi.
Yuqoridagi barcha hayotiy ehtiyojlarni vujudga keltirishda o’zaro
hamkorlikning ta’sir doirasi orqali shaxsni tarbiyalash va tarbiyaning birligini
ta’minlangan holda, uni shaxs sifatida shakllanishga salbiy ta’sir ko’rsatadigan
muhitdan himoya qilishdir.
Boshlang’ich sinf o’quvchilarini ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda xalqning boy
milliy, ma’naviy-tarixiy an’analarga, urf-odatlari hamda umumbashariy
qadriyatlarga asoslangan samarali tashkiliy, pedagogik shakl va vositalarni ishlab
chiqib amalga joriy etish orqali ularda milliy xulq-atvor tushunchalarini
shakllantirishdir. Bunda ta’lim-tarbiyamizning asosiy vazifasi-’quvchi shaxsining
aqliy, axloqiy, erkin fikrlovchi va jismoniy rivojlanishi, uning qobiliyatlarini har
tomonlama ochish uchun imkoniyat yaratishdir.
Buning uchun: – o’quvchilarni erkin fikrlashga tayyorlash, hayot mazmunini
tushunib olishiga ko’maklashish, o’z-o’zini idora va nazorat qila bilishini
shakllantirish, o’z shaxsiy turmushiga maqsadli yondashuv, ularda reja va amal
birligi hissini uyg’otishdir.
– O’quvchilarni milliy, umuminsoniy qadriyatlar, Vatanimizning boy
ma’naviy merosi bilan tanishtirish, madaniy hamda dunyoviy bilimlarni egallashga
bo’lgan talablarini shakllantirish, malaka hosil qildirish;
– Insonparvarlik odobi me’yorlarini shakllantirish (bir-birini tushunadigan,
mehribonlik, shafqatlilik, irqiy va milliy kamsitishlarga toqatsizlik), muomala
odobi kabi tarbiya vositalari (nohaqlikka, yolg’onchilik, tuxmat, chaqimachilikka
toqatsizlik) keng qo’llanilishi lozim;
– Turmushda eng oliy qadriyat hisoblangan mehnatga ijodiy munosabatni
tarbiyalash, mehnatga ijodiy yondashish tadbirlarini kuchaytirish, ijtimoiy
maqsadlarga intilish kabi xislatlarni tarbiyalash, amaliy munosabatlar –
tadbirkorlik, to’g’riso’zlik va mas’uliyat hissini tarbiyalash;
– Sog’lom turmush tarzi uchun intilishni tarbiyalash va rivojlantirish, munosib
17

oila sohibi bo’lishga tayyorgarlik ko’rish. O’zining har bir xatti-harakatiga va
uning oqibatiga mas’uliyat bilan qarash xislatlarini tarbiyalash uchun sharoit
hozirlash. Insonning atrof-muhitga ta’siri, kishilar bilan o’zaro munosabatlarida
yuqoridagilarga amal qilish ruhida tarbiyalashdir.
– Mustaqil davlat – O’zbekiston Respublikasining ichki va tashqi siyosatiga
to’g’ri, xolisona baho berishga o’rgatish. Uning tinchliksevarlik, demokratik va
boshqa davlatlarning ichki siyosatiga aralashmaslik, betaraflik oshkora-ochiq
tashqi siyosati va o’z xalqining turmush darajasini oshirishga yo’naltirilgan, uni
ijtimoiy himoya qiladigan ichki siyosatini to’g’ri tushunmoq va tushuntirmoq
kerak.
– Vatanparvarlik, dunyoviy fikrlash, jamiyatimizda yashayotgan omadlar
bilan o’zaro munosabat – muloqotni o’rganish va ularda o’z xalqiga bo’lgan
hurmatni tarbiyalash orqali milliy g’ururni shakllantirishni biz boshlang’ich sinf
o’quvchilarda odobnoma va o’qish darslari jarayonida ham sinfdan tashqari
tarbiyaviy tadbirlarda amalda qo’llashni lozim deb topdik;
Darslarda milliy xulq-atvor tushunchasini takomillashtirish bolalar hayoti
tarzida mazmun qo’shadi, boyitadi. Odamlarga bo’lgan axloqiy munosabatlarni
tartibga soladi. Sinovdan o’tgan milliy qadriyatlardan hozirgi davrda bolalarni
bahramand qilish amaliy qiymatga ega. Bu haqda buyuk alloma Abu Rayhon
Beruniy «Vaqt pillopoyasi cheksizdir bir-birining o’rnini egallab boradigan
avlodlar zinadan zinagagina ko’tariladilar, xolos. Jamlangan tajriba har bir avlod
o’zidan keyin uni taraqqiy ettiradigan va boyitadigan navbatdagi avlodga yetkazib
beradi», – deb o’rinli ta’kidlagan. Mazkur g’oya har bir o’quvchiga ma’naviy
merosni davom ettirish haqida alohida mas’uliyat yuklaydi.
Darslarda milliy xulq-atvor tushunchalarini tarkib toptirishda maqollar ham
katta ahamiyatga ega. Chunki maqollar, hikmatli so’zlar va ibratli fikrlardan iborat.
O’n yosh… Kichkintoylar xuddi shu yoshdan bir-biri bilan do’st tutinish,
uning qadriga yetish, kattani hurmat qilish, kichiklarga g’amxo’rlik ko’rsatish, ota-
onani va ona Vatanni astoydil sevish kabi ijobiy fazilatlarga ega bo’lish darajasida
bo’ladilar. 3-sinf «O’qish kitobi»dagi «Xalq og’zaki ijodi» bobining «Maqolalar»
18

bo’limi shu davr bolalari kamolotida alohida ahamiyat kasb etadi.
Shu maqsadda do’stlikda do’stlik to’g’risida (4 ta) kitob (3 ta) mehnat (4 ta)
kasb hunar haqida (6 ta) maqollar berilgan.
O’qituvchi maqollarni o’rgatishdan oldin o’quvchilarga maqol haqida oddiy,
sodda ularning ong – tushunchalariga yetib boradigan darajada ma’lumot berib
o’tishi kerak. Xalq og’zaki ijodining eng keng tarqalgan janlaridan biri maqol
bo’lib, u asosan hayotiy tajribalar asosida xalq tomonidan to’qiladi.
Asrlar osha og’izdan-og’izga o’tib kelayotgan maqol xalqning u yoki bu
masala yuzasidan chiqargan hukmi hisoblanadi. Unda mehnatkash xalq
ommasining dunyoqarashi, jamiyat va mehnatda munosabati, ota-onaga hurmat va
Vatanga cheksiz sadoqat singari fazilatlar mujassamlashgan. Shuningdek
maqollarda xalq orzu-umidlari, insonparvarlik hislari ufurib turadi. Maqollar
g’oyaviy pishiq mazmunan mukammal, ixcham va sodda bo’ladi.
Maqollar odamlar ongini o’stiradi, ularni to’g’ri, rostgo’y, mehnatsevar, mard,
jasur va matonatli bo’lishlikka o’rgatadi, insonlardagi eng noyob fazilatlarni
targ’ib etadi, yozuvchilar, shoirlarning so’z boyliklarini orttiradi, asarlarini badiiy
jihatdan ta’sir qiladi. Maqollardagi so’zlar, ko’pincha ko’chma ma’noda
qo’llaniladi. Muallim maqollarni tahlil qilishda ana shu ko’chma ma’noli so’zlarga
alohida to’xtalib, u orqali ifodalangan fikrni ochib beradi.
Maqollar bolalarga quruq yodlatib yoki o’qitib qo’ygandan ko’ra darslikda
zikr etilgan do’stlik, kitob, mehnat, kasb-hunar, ota-onaga oid bo’limlarning har
biriga alohida hikoya, ertak, latifa, she’r, qo’shiq to’qib sinfda o’rganish lozim.
Albatta, mazmunli asar bolaga tezroq ta’sir qiladi va uning xotirasida uzoq
saqlanib qoladi.
Sinfda muallim, tomonidan aytilgan: «Do’st uzoqda bo’lsa ham ko’ngli
yaqin», «Dushmanga joningni bersang ham, siringni berma», «Do’st achitib
so’zlar, dushman – kuldirib», «Dushmanning suyganidan do’stning urgani yaxshi»,
«Do’st do’stni kulfatda sinar», «Jahl – dushman, aql – do’st», kabi maqollar
tinglangach, do’stlik haqida biron bir ertak o’qib berish mumkin.
Yoki 4-sinflarda «Odobnoma» darsi misolida ko’ramiz odobnoma kursida
19

berilgan «Adolatparvarlik vijdon amri» mavzusini o’tayotganda ajdodlarimiz
faxrimiz bo’lgan Amir Temurning axloqiy qarashlari haqida fikr yuritamiz. Chunki
sohibqiron bobomiz Amir Temur ham davlatni adolat bilan boshqarganligini butun
olam biladi. Ayniqsa, u kishining ta’lim-tarbiya, odob-axloq bilan bog’liq, ya’ni
axloqiy qarashlari o’z davomida El-yurt e’tiborini qozongan.
Amir Temur axloqiy qarashlarida bo’lgan talab bugungi mustaqillik davrida
yanada ravnaq topmoqda. Quyida buyuk bobokalonimiz Amir Temurning hayot
yo’li, madaniy-ma’rifiy qarashlar, xususan axloqiy qarashlari xususida fikr-
mulohaza yuritamiz.
Ma’lumki, Amir Temur ikki sayyoraning Zuxal va Mushtariyning
yakinlashuvi davrida tugilgan. Xalqimiz yulduzlar xarakatidagi bu holatni 800
yilda takrorlanishini va ayni shu paytda tug’iladigan insonlar – buyuk insonlar,
sohibqironlar bo’lib yetishishini astranomik kuzatishlarga, hayotiy tajribalarga
tayanib ko’pgina rivoyatlarda, hikmatli so’zlarda aks ettirishgan. Shunda peshonasi
yarqiragan zotlar – Amir Temurgacha Iskandar Zulqarnayn va Muhammad
Payg’ambardirlar.
Necha asrlar o’tibdiki, buyuk siymo Amir Temur shaxsiga qiziqish
hanuzgacha oshsa oshadiki, ammo susaymaydi. Darsni o’tkazishdan maqsad,
kuchli shaxs egasi Amir Temurning axloqiy qarashlari, uning boshqa odamlardan
farqini aks ettiruvchi psixologik fazilatlar birikmasini, ya’ni individualligini ochib
berishga harakat qilishdan iboratdir. Buyuk zotning axloqiy qarashlari, insoniy
sifatlari to’g’risida mulohaza yuritar ekanmiz, Amir Temur o’z individualligi
jihatidan betakror ekanligining guvohi bo’lamiz.
Amir Temur odob-axloq, iymon, e’tiqod, ta’lim-tarbiyada o’zi yuksaklikka,
mukammalikka erishgan siymolardan biridir. U qo’rqmas, shijoatli botir kishilarni
itoat qildiruvchan bo’lib, jasoratli kishilarni, dovyurak va mardlarni yoqtirar edi.
Amir Temur o’zining odob-axloqqa oid «Tuzuki Temuriy», «Malfuzati
Temuriy», «Vaqioti Temuriy», dasturlarida axloqiy xislatlarga ta’rif beradi,
chunonchi, «Shijoat», «Sabr-qanoat», «Hikmat», «Adolat», «Saxiylik», «Iffat»,
«Sir saqlay bilishlik», «Haqgo’ylik», «Kamtarlik», «Sadoqatlilik», «Rahmdillik»
20

va boshqalar.
Sohibqiron bu axloqiy kategoriyalarni quvvatlarga (ichki hislarga) bo’lib
ta’riflaydi. Masalan, «Shijoat» Amir Temurning aytishicha, g’azabiy quvvatga
mansub bo’lib, bunda inson har qanday og’riq va alamlarga befarq qaraydi.
«Hikmat» taiziy quvvatiga mansub bo’lib, insonni xato va yanglishishlardan
asraydi.
«Qanoat» ya’ni mo’tadillikka ta’rif berib, amir temur xulq normalariga to’g’ri
kelmaydigan ishlarni qilmaslik deb tushuntiriladi.
«Sabr» insondagi shunday quvvatdirki, u orqali inson boshiga tushgan
yomonlik bartaraf qilinadi.
«Farosatlilik» tushunchasini Amir Temur tez faxmlash, his orqali berilgan
biror narsaning haqiqiy ma’nosiga tez yetishdir, deb izohlaydi.
«Rahmdillilik» baxtsizlikka uchragan yoki azob-uqubatga duchor
bo’lganlargcha nisbatan xushmuomala bo’lishdir.
Amir Temur yuqorida eslatib o’tilgan axloqiy xislatlar bilan birga insonlarda
uning aksi bo’lgan «o’g’rilik», «aldamchilik», «fisqu fasod», «rashk», «nafrat»,
«adovat», «o’ch olish», «bo’hton», «irodasizlik», kabi hissiy holatlar ham bo’lib,
insonlarning salbiy, bemahni axloqiy illatlaridir deb ta’kidlaydi. Yaxshi va yomon
xulq odatda binoan paydo bo’ladi. Biz nimaga odatlangan bo’lsak shu narsa
xulqimizga o’rnashib qoladi. Shuning uchun tarbiyani bolaning eng yosh paytidan
boshlash kerak. Zero unga yaxshi xulq odat bo’lib qolsin.
Bularning barchasi Amir Temur tengi yo’q fe’l-atvori, chuqur mulohazali
kishi bo’lib, uning tafakkur dengizining tubi yo’q qudratli zot ekanligini ko’rsatadi.
Uning ibratli hayot yo’li, odob-axloq haqidagi ma’rifiy qarashlari kamolot
cho’qqisiga intilayotgan yoshlar uchun, uning kamarbasta tarbiyachilari uchun
ham hamishalik hayot dasturi bo’lib qolishiga shak-shubha yo’q.
Masalan, 2-sinf darsligida berilgan «O’tinchi yigit va she’r» ertagi sahna –
dars tarzida o’tkaziladi. O’qituvchi ertakchi kampir qiyofasida ertakni so’zlab
beradi.
O’quvchilarga quyidagi savollar beriladi.
21

1. Nima uchun yigitni o’tinchi deb atadik?
2. U she’r bilan qayerda uchrashib qoldi?
3. Ular nega kurash tushmoqchi bo’ldi?
4. Yigit she’rga qanday hiyla ishlatdi?
5. Sizningcha, ularning qaysi biri kuchli?
6. Inson nimalarga qodir ekanligini Yana qaysi ertaklarda o’qigan edik?
Bolalarning bilimlari shu savollar yordamida baholanadi va mavzu
mustahkamlanadi. Vazifa qilib aqllilik va kuchlilik haqida maqollar yodlab kelish
beriladi. Bu noan’anaviy dars bolalarni aqlli, kuchli, oqibatli bo’lishga undaydi.
4. Sinfdan tashqari tarbiyaviy tadbirlar orqali o’quvchilarda milliy xulq-
atvor tushunchalarini tarkib toptirish.
O’zbekiston Respublikasining istiqlol erishuvi hamda o’z mustaqil siyosiy,
iqtisodiy va ijtimoiy yo’liga ega bo’lishi, xalq xo’jaligining turli sohalarida,
22

jumladan xalq ta’limi tizimida ham o’sib kelayotgan yosh avlod ta’lim-tarbiyasi
bilan bog’liq jarayonini qayta ko’rib chiqishni taqazo etmoqda.
Hozirgi paytda, fan va madaniyatimizning eng so’nggi yutuqlari asosida
kelajagimiz bo’lgan yosh avlodni hayotga tayyorlashning samarali shakl va
uslublarini izlash nihoyatda zarurdir.
O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining «Ma’naviyat va ma’rifat
jamoatchilik markazi faoliyatini yanada takomillashtirish va samaradorligini
oshirish to’g’risida»gi farmonida ko’rsatilganidek, jamiyatda yuksak ma’naviy
fazilatlarni kamol toptirish, milliy mafkurani shakllantirish, yoshlarni boy madaniy
merosimiz, tarixiy an’analarimizga, umuminsoniy qadriyatlarga hurmat, Vatanga
muhabbat, istiqlol g’oyalariga sadoqat ruhida tarbiyalash mamlakatimizda amalga
oshirilayotgan barcha islohotlarning hal qiluvchi omilidir.
Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarning samaradorligini oshirish
avvalo komil insonni shakllantirishning eng zamonaviy va qulay yo’nalishlarini
topib joriy etishga bog’liq. Ushbu Konsepsiya ham xuddi shu maqsadda shaxs
kamoloti bosqichlarini belgilab olishga yo’naltirilgandir.
Tarbiyaviy ishlarni davr talabiga javob beradigan holga keltirish uchun
tarbiyaning asosi bo’lgan barcha g’oyalar qaytadan ko’rilib chiqilishi asosiy e’tibor
bola shaxsiga qaratilishi yillar davomida to’plangan ijobiy tajribadan unumli
foydalanish zarurligini taqazo etadi.
Tarbiyaviy tadbirlar huquq-tartibot organlari, ijodiy uyushmalar, Davlat va
nodavlat jamg’armalar, qo’mitalar va tashkilotlar hamkorlikda olib boriladi.
Tarbiyaviy tadbirlarga yangicha munosabat mustaqillik ma’naviyati negizi
asosida hukumat qarorlarida olimlar va ijodkor o’qituvchilar izlanishlarida o’z
aksini topmoqda.
«Maqsadimizga erishimiz, yangi jamiyat qurilishimiz, siyosatda ham
iqtisodda ham, ma’naviyat sohasida ham barcha islohotlarning taqdiri o’sib
kelayotgan yosh avlodga bog’liq». O’zbekistonning uzluksiz ta’lim tizimidagi
barcha o’quv muassasalari yosh avlodga milliy istiqlol mafkurasini
shakllantirishda ma’naviyatni milliy merosimiz bilan boyitishda, yosh
23

vatanparvarlarni tarbiyalashda yangicha ish uslublari asosida ijodiy
yondashmoqdalar.
Tarbiyaviy ishlarni to’g’ri tashkil qilishda beriladigan nazariy bilimlarni
o’quvchilar qalbiga yetkazish ularni kundalik ehtiyojiga aylantirish uchun
o’qituvchi quyidagi ish usullariga e’tibor berishi lozim:
1. Sinf jamoasining ruhiy holati, ya’ni har bir o’quvchining shaxsi, faoliyati
qiziqish darajasi.
2. Sinf o’quvchilarining tarbiyalanganlik darajasi. Sinfda tartib intizom,
sinf mulkiga bo’lgan munosabat.
3. Sinfda olib boriladigan tarbiyaviy tadbirlarga munosabat.
4. Sinf ijtimoiy fikrga bo’ysunuvchanlik.
5. Sinfdagi o’zaro axloqiy muomala va munosabatlar.
6. Maktabda tashkil qilingan qonun qoidalarga munosabat va unga amal
qilishdir.
Yuqoridagilarga amal qilgan o’qituvchi o’z faoliyatini tashkil qilishda
nimalarga e’tibor berishni tez anglab oladi. Ustoz o’qituvchining bilim darajasi,
sharqona fikr yurita bilishi, ish bilan harakatning birligi sinf o’quvchilarning
o’rgatish va ulardagi ijobiy fazilatlarini takomillashtirish bilan birga milliy
g’ururini shakllantirib boradi.
An’anaga ko’ra yangi o’quv yilining birinchi kuni «Mustaqillik saboqlari»
bilan boshlanadi. Mustaqillikka bag’ishlangan darslarni namunali, sermazmun,
qiziqarli qilib o’tkazish har bir ustozu murabbiydan alohida tayyorgarlik va
mas’uliyatni talab etadi.
Ushbu dars o’quvchilar qalbida iymon-e’tiqod hissini munavvar etib, Ona-
Vatanga, xalqiga, yurt-boshiga mehr-muhabbat uyg’otish va ona shunday davlat,
jamiyat a’zo ekanligidan g’ururlanishni shakllantirib borish zarur. Shu bois,
avvalo, dars mavzusini to’g’ri tanlab olish, o’quvchining yoshi, bilim darajasi,
malaka va ko’nikmalariga mos ravishda aniq belgilay bilish lozim. Dars o’tadigan
xona ham mavzuga mos ravish bezatilgan bo’lishi ya’ni, O’zbekiston Respublikasi
Davlat Bayrog’i Gerbi, Madhiyasi, Konstitusiyasi «Ta’lim to’g’risida»gi Qonun,
24

«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi», Prezident portreti, uning asarlari bilan
jihozlanishi kerak. Boshlang’ich sinf o’quvchilari bilan «O’zbekiston – mustaqil
diyor», «O’zbekiston – Vatanim manim», «Vatan yagonadir, Vatan bittadir» kabi
mavzularda o’tkazilsa yaxshi bo’ladi.
Saboqlar suhbat, savol-javob, bahs-munozara, hikoya shakllarida
sahnalashtirilgan lavhalar yordamida tashkil etiladi.
Sinf xonalarida, karidorlarda, maktab peshtoqida «1 sentyabr – Mustaqillik
kuni», «Gulla, yashna hur O’zbekiston», «O’zbekiston kelajagi buyuk davlat»,
«O’zbekiston bolalari o’z yurtini sevadilar» singari shiorlar osib qo’yilishi va sinf
taxtasiga dars mavzusi chiroyli qilib yozilgan bo’lishi kerak.
Mustaqillik darsining kirish qismida Vatan, ona-yurt mustaqillik haqida
tushunchalar beriladi. So’ng sevimli diyorimizning mustaqillikka erishuvi haqida
hikoya qilinadi. Boshlang’ich sinflarda Mustaqil O’zbekiston Respublikasining
Davlat ramzlari va ularning qabul qilinishi vaqtlari to’g’risida suhbat o’tkazilishi
lozim. Davlat ramzlaridagi belgilar, ranglar, xumo qushi haqida fikr almashiladi,
she’rlar, Madhiya ijro etiladi. Mustaqillik saboqlarining asosiy qismida
Mustaqillikni mustahkamlash yoshlar zimmasiga tushishi yana bir bor ta’kidlash
joiz. Xususan, bunday mashaqqatli ish har bir jamiyatda ham ilmli, ma’rifatli,
tarbiyali, mehnatkash, tadbirkor shu bilan birga fidoiy kishilar zimmasida ekanligi
ko’rsatiladi.
Har bir o’qituvchi tomonidan Mustaqillik darslarini a’lo darajada o’tkazish
mahoratga, imkoniyatlarga, ijodkorlikka bog’liq. Xullas, birinchi qo’ng’iroq –
Mustaqillik saboqlari mazmunli va qiziqarli bo’lsa, bu dars yil davomida
o’quvchilar yodida saqlanadi.
Asrlar mobaynida shakllangan, avloddan avlodga bebaho meros sifatida o’tib
kelayotgan urf-odat, marosim va bayramlar ham milliy mafkuraning asosiy
g’oyalarini singdirishda muhim omil bo’ladi.
Jamiyat taraqqiyoti maktab va maorifga yangi g’oyalarni tadbiq etishni,
ta’limda yangi usullarni joriy etishni taqqazo qilmoqda. Boshlang’ich sinf
o’quvchilarida maktabdan tashqari o’tkaziladigan tarbiyaviy soatlar amaliyot bilan
25

bog’landagina uning mazmuni va maqsadi o’quvchilarda milliy g’ururni
shakllantirishda xizmat qiladi.
Ma’lumki, ijtimoiy-madaniy hayotni bayramlar bilan uzviy bog’liq bo’lgan
an’ana urf-odat va marosimlarsiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Ular turmushning
alohida shakli hamda bayramning tarkibi sifatida namoyon bo’ladi.
«Marosim», «odat», «an’ana» kabi so’zlar bayram tushunchasi bilan bevosita
bog’liq bo’lgani uchun ularga alohida izoh berish lozimdir.
«An’ana» – bu o’ziga xos ijtimoiy iqtisodiy hodisa bo’lib, kishilarning ongida
hayotida o’z o’rnini topgan, avloddan avlodga o’tadigan, takrorlanadigan,
hayotning barcha sohalarida qabul qilingan tartib qoidalardir.
«Odat» – kishilarning turmushiga singib ketgan ma’lum muddatda
takrorlanib turuvchi xatti-harakati ko’pchilik tomonidan qabul qilingan, xulq-atvor
qoidalaridir.
«Marosim» – bu ko’pincha an’ana va urf-odatning tarkibiy qismi bo’lib,
inson hayotidagi muhim voqealarni nishonlashga qaratilgan rasmiy va ruhiy
ko’tarinlik vaziyatida o’tadigan, o’zining umum qabul qilingan ramziy
harakatlariga ega bo’lgan hayotiy tadbirdir.
Odatni kundalik hayotning turli vaqtida uchratish mumkin bo’lsa, marosim
esa inson hayotidagi muhim hodisalar sodir bo’lganda vujudga keladi. Uning
asosiy burilish daqiqalarini qayd etadi, rasmiylashtiradi.
Ko’pincha an’ananing tarkibiy bo’lagi odat, odatning muhim bir qismi
marosim bo’ladi.
Boshlang’ich sinf o’qituvchilari sinfdan tashqari turli mavzularda masalan,
matematik o’yinlar, topishmoqlar, o’zbek xalq og’zaki ijodi, vatanparvarlik va
boshqa sohalarda tarbiyaviy soatlar o’tkazishlari mumkin. Bu bir jihatdan
bolalarning bilim va ko’nikmalarini sinash bo’lsa, ikkinchi jihatdan ularning
og’zaki va yozma nutqni oshirishga fikrni charxlashga milliy xulq-atvorni
shakllantirishda xizmat qiladi.
Boshlang’ich sinf o’quvchilarida milliy bayramlarimizdan bo’lgan Navro’z
bayrami tadbirini o’tkazdik. Bu kun yangi yilning tug’ilishi ekin-tekin ishlarining
26

boshlanishi sifatida nishonlanar ekan, xalq o’yin-kulgu bilan sayr-tomoshalarga
chiqadi. Xafalashib qolganlar yarashadi, qarindoshlar urug’-yoru birodarlar
o’rtasidagi mehr-oqibat rishtalari mustahkamlanadi, ginalar unutiladi. Vatan,
millat, ota-ona, farzand singari ulug’ tushunchalar ma’nosining buyukligi yana bir
bor yoshlar qalbiga singdiriladi.
Navro’z yaqin Sharq va O’rta Osiyo xalqlarining eng qadimiy bayramlaridan
biri. U kishilarni hayotdan, tabiat go’zalliklaridan bahra olishga undaydi.
Qaldirg’ochlaru gulchechaklar tashrif buyuradigan bahor bayramining nafosati,
go’zalligini o’sha kuni yana ham teranroq anglaysiz. Navro’zning ana shu ruhi u
qayerda va qay vaziyatda nishionlanishdan qat’iy nazar, sezilib turishi kerak.
Navro’z eng azaliy, eng qadimiy, eng qadrli udumlarimizdan biridir.
Sinf anvoyi gullar bilan bezatilgan, har tarafdan bahor nafasi ufurib turib.
Navro’z bayramiga oid devoriy gazeta, ko’klamning go’zalligi, baxtning hayotning
abadiyligi, tinch mehnatning baxt keltirish haqidagi shior osilgan:
Jarchi kiyimidagi bolalar kirib kelishadi:
Eh – eh – eh – eh – ey
Eshitmadim demanglar,
Bayramlarni suyganlar
Bu kungi tantana-yu
Tomoshaga kelganlar,
Hali zamon bir olam
Shodliklarga to’lasiz
Zo’r tomosha ko’rasiz!
(Mayin kuy taraladi va sahnaga ikki boshlovchi kirib keladi)
1 – Boshlovchi: – Assalomu alaykum hurmatli mehmonlar, mehribon
ustozlari aziz bolajonlar!
Sizlarni qutlug’ ayyom bilan mubarokbod etamiz.
2 – Boshlovchi: – Bugungi Navro’z bayramiga bag’ishlangan tantanali
kechamizga xush kelibsizlar!
1. – Boshlovchi:
27

Fusunkor Navro’z bu kun,
Dala, bog’lar yasangan.
Irmoqlar qo’shig’ida
Bahor tarovati bor.
2 – Boshlovchi:
Parvoz qilar turnalar
Arg’imchoq solib ko’kda
O’zgachadir bu kun bahor
1 – Boshlovchi:
Mehnat suronin avji,
Yangragan dalalarda
Bobo dehqonning qutlug’,
Niyatlari cho’zar bo’y.
2 – Boshlovchi:
Ko’klam nasimlaridan,
Tebranadi chechaklar,
Bog’u dala, qirlarda
Taraladi ajib bo’y
1 – Boshlovchi: «– Aziz bolajonlar Navro’z bayrami» juda qadimiy
bayramdir. Uni Sharq va O’rta Osiyo xalqlari necha ming yillardan buyon har
bahorda nishonlab keladilar.
2 – Boshlovchi: Navro’z forscha so’z bo’lib nov – yangi, ro’z – kun
ma’nollarini anglatadi.
Aslida ham shunday. Negaki quyoshning hamal burchiga kirishi, kecha bilan
kunduzning barobar kelishi dehqon tahvimi bo’yicha yil boshi hisoblangan.
Sahnaga o’quvchilar chiqib kelishadi.
1. Boshlovchi: – Qani, bolalardan so’rab ko’raylik-chi, ular bu bayramlar
haqida yana nimalarni bilishar ekan.
1. O’quvchi: – Bahorning kunlaridan boshlab bayram taraddudi ko’riladi.
Shahar-u qishloqlarda, mahalla, guzarlarda hashar yo’li bilan chor atrof tozalanadi.
28

Yoshu-qari birdek bu savobli ishda qatnashadi.
2. O’quvchi: – Buvijonim aytganlarki, Navro’z kunlari barcha insonlar bir-
biriga mehribon bo’lishadi. Qalblarda sahovat muruvvat uyg’onadi.
3. O’quvchi: – Navro’z kunlari katta dosh-qozonlarda palov damlanadi,
Navro’z taomlaridan sumalak, halim, go’ja pishiriladi. Bu tansiq taomlar barchaga
ulashiladi.
4. O’quvchi: – Oyijonlarimiz yalpiz, ismaloq, jag’-jag’ kabi bahor
ko’katlaridan ko’k somsa yopadilar, chuchvara tayyorlashadi.
5. O’quvchi: – Navro’z tantanalari o’tkaziladi. Qadim-qadimdan ko’pkari,
kurash, kabi xalq o’yinlari, masharabozu-dorbozlarning askiyachilarning
chiqishlari barchaga manzur bo’ldi.
6. O’quvchi Muchal taqvimi bo’yicha bu yil quyon yili boshlanadi.
Sahna ko’rinishi; Sahnaga buvisini yetaklagan qizaloq kirib keladi.
Qizaloqning qo’lida tugun:
Qiz – Buvijon, sumalakni ham pishirdik, qo’ni – qo’shniga ulashib bo’ldik.
Endi bo’lsa, Sarvi buvini ko’rgani ketayapmiz. Bir pas bo’lsayam dam olganingiz
yo’q. Ertaga borsak ham bo’lar edi-ku. Ancha charchadingiz.
Buvi – Ha, bolajonim. Ertaga borsak ham bo’lardi, lekin bugun borganimiz
ko’p durust-da
Qiz – Nimaga buvijon?
Buvi – Sarvi buving anchadan buyon betob. Undan hol-ahvol so’rasak ko’ngli
yoziladi. Indan keyinchi bolam, Navro’z kunlari bemorlarni borib ko’rish, yoshi
ulug’ qariyalarning ko’nglini olish juda savobli ish. Bu azaliy odatlarimizning
nihoyatda qadrlisidir. Ajabmas, qizginam, biz olib borgan sumalak uning taniga
quvvat va darmon bo’lsa, endi tushungandirsan, bolam?
Qiz – Tushindim, buvijon, tushindim. Qanday ajoyib udumlarimiz bor ekan-a?
Buvi – Qariyalarni ardoqlagan yurt hech qachon zavol topmaydi. Yura qol
qizginam, shu kunlariga yetkazganiga shukur.
Buvi va nabira chiqib ketadilar.
Davraga Dehqon bobo, Navro’zbek va go’zal Bahoroylar kirib keladilar.
29

Ohista kuy taraladi.
Bahoroy – Assalom, qorako’z mehribonlarim,
Buyuk yurt ertasi – qiz o’g’lonlari,
Navro’z bayramingiz muborak bo’lsin!
Bahoriy go’zallik qalblarga insin!
Huzuringizga mana men shoshib yetdim,
Dala-yu, bog’larni yashnatib keldim.
Bu kungi xush ayyom – Navro’z muborak!
Boshlovchi: – Aziz Bahoroy-yu Navro’zbeklar qadamlaringiz qutlug’ kelsin!
Boshlovchi: – Sizning ham bobo dehqonim, yilingiz qutli, barakali kelsin.
Hamma:
Qadamingdan gul unsin, Navro’z!
Loyingdan qut to’kilsin, Navro’z!
Tarbiyaviy ishlarni tashkil qilish metodikasi yosh avlodni ma’naviy-axloqiy
jihatdan yuksak fazilatlar egasi qilib voyaga yetkazish san’atining qirralari,
shakllari hamda bilim, malaka hosil qilish haqida bahs yuritadi.
Tarbiyaviy ishlarni tashkil qilish metodikasi milliy ong va istiqlol mafkurasini
shakllantirishga xizmat qiladi.
XULOSA
Milliy istiqlol g’oyasi mafkurasining asosiy g’oyalaridan biri hisoblangan
Vatanimiz ravnaqi, yurt tinchligi, xalq faravonligi va har tomonlama yetuk,
barkamol shaxsni tarbiyalashga qaratilgan oliy janob g’oyalar tizimidan iboratdir.
30

Shunday ekan o’sib kelayotgan yosh avlodning ongi va qalbiga milliy xulq-atvor
tushunchalarini, milliy qadriyatlarni singdirish muhim ahamiyat kasb etadi.
O’quvchilarni ijtimoiy faol, ma’naviy yetuk, axloqiy qadriyatlarni hurmat
qiluvchi, shaxs qilib tarbiyalashda g’oyaviy ma’naviy tarbiya yetakchi o’rin
egallaydi.
Ma’lumki, ajdodlarimiz o’zlarining bir necha ming yillik hayoti davomida
tarixiy kuzatish tajribalaridan kelib chiqib o’g’rilik, tovlamachilik, firibgarlik,
bosqinchilik, qalloblik, ko’zbo’yamachilik, xiyonatkorlik kabi boshqa nopok
yo’llari bilan boylik ortirishdan uzoqroq ko’rishni qoralashgan. Bolalarni har doim
tejamkorlikka, mehnatsevarlikka, rostgo’ylikka, insofli, sabr-toqatli, axloqiy
poklikka, bag’rikenglikka, halollikka kabi shu singari fazilatlar inson ziynati
ekanligini bolalarimiz ongiga har doim singdirib borishimiz zarur. Shuning uchun
ham ularni ilk yoshlaridayoq milliy xulq-atvor tushunchalarini ongiga singdirib
borish o’zbek xalqining azaliy odatiga aylangan. Hozirgi kunda ham
Mustaqilligimizdan keyingi yillarda ham bolalarni milliy-xulq atvorini
shakllantirishda boshlang’ich sinflarda ko’plab ishlar qilinmoqda. Shu boisdan
ham Vatan, vijdon, iymon, qadriyat, e’tiqod, ma’naviyat kabi tushunchalar
shunday tushunchalarki ular bir-birini rad etmaydi, istisnosiz ravishda bir-birining
to’ldiradi. Yuqoridagi fikrlardan shunday xulosa kelib chiqadi, kishining axloqiy
va milliy – xulq atvor tushunchasi uning ma’naviyati darajasini belgiladi. Demak,
ma’naviyatli kishi deganda har tamonlama yetuk barkamol shaxsni tushunish
mumkin.
Jamiyat taraqqiyotining har bir bosqichida ham kelajak avlod tarbiyasiga
alohida e’tibor qaratilganligi tarixiy yozma manbalardan bizga ma’lum.
Bugungi kunga kelib kelajak avlodimiz hisoblangan bolajonlarimiz
tarbiyasiga katta e’tibor qaratilmoqda. Bolalarni milliy g’oyalar va qadriyatlar,
an’analar, marosimlarni, ular ongiga singdirib shu asosida tarbiya jarayonini olib
borish maqsadga muvofiq hisoblangan.
Kurs ishimizning ham asosiy mavzusi boshlang’ich sinf bolalari millliy –
xulq atvoriga qaratilgan. Biz bu bitiruv ishida shunday xulosaga keldik.
31

Maktablarda boshlang’ich sinflarda milliy – xulq atvor tushunchalarini bola ongiga
qanday singdirish kerak. Shular asosida izlanishlar qilingan.
Kurs ishida bolalarni milliy–xulq atvor tushunchalarini shakllantirishga
qaratilgan ko’plab ma’lumotlar va mutafakkirlarning fikrlari keltirilgan desak xato
bo’lmaydi.
Kurs ishida darslar jarayonida ham bolalarni milliy – xulq atvorini
shakllantirish tadbirlar asosida, bayramlar tashkillashtirish ham alohida e’tibor olib
o’tilgan.
Kurs ishimizning asosiy mazmuni bu o’qituvchiga ham qaratildi. Tarbiyaviy
ishlarni to’g’ri tashkil qilishda beriladigan nazariy bilimlarni o’quvchilar qalbiga
yetkazish ularni kundalik ehtiyojiga aylantirish uchun o’qituvchi quyidagi ish
usullariga e’tibor berish lozim. Asosiy milliy – xulq atvor tushunchalari oilada
boshlansa ham maktabda o’qituvchi tomonidan shakllanishi shart va muhimdir.
O’qituvchilarimiz tomonida milliy ramzlarimiz hisoblangan madhiya, gerb,
bayroq konstitusiyamiz bolalarga boshlang’ich sinflardan boshlab chuqurroq
singdirilishini gapirib o’tganmiz. Bolalar shular orqali bizning milliyligimizni
anglay boshlaydi.
Oilada esa ilk bor gaplarni anglay boshlagandan bolani milliy
qadriyatlarimiz o’rganilib berishni ham bitiruv ishimizda to’xtalib o’tganmiz.
Boshlang’ich sinf bolalarini milliy – xulq atvorini shakllantirishga doir
usullar haqida va darsda qo’llaniladigan interfaol usullar haqida ham
bo’limlarimizda to’xtalib o’tganmiz.
Ko’plab dars jarayonlarini milliy ruhda o’tkazish ham nazardan chetda
qolmagan. Kurs ishida bolalarni milliy-xulq atvorini shakllantirishda ularga
interfaol usullar yordamida yangicha yetkazib berish ham, yangiliklar ham
kirgizilgan.
32

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
Siyosiy manbalar
1. O’zbekiston Respublikasi “Ta’lim to’g’risidagi qonun” T., 2020 yil
2. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi
Asosiy adabiyotlar
1. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. T. 2008 y 176 b.
2. Karimov I.A. O’zbekiston: Milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura – T.
«O’zbekiston» 1998 y.
3. Inomova. M. Oilada bolalarning ma’naviy-axloqiy tarbiyasi – T., 1999 y.
4. Imomov va boshqalar. O’zbek xalq og’zaki poetik ijodi. – T., «O’qituvchi»1990
y.
5. Inomova. M. Bolalarni axloqiy tarbiyalashda ota-onalarning roli – T.,
Pedagogika «Bilim» jamiyati, 1989 y.
6. Musurmonova O. Yuqori sinf o’quvchilari ma’naviy madaniyatini
shakllantirishning shakl va metodlari. – T., «Fan»1993 y.
7. Musurmonova O. O’quvchilarning ma’naviy madaniyatini shakllantirish. – T.,
«Fan»1993 y.
8. Ma’naviyat darsligi. Tuzuvchi S. Nishonova. – T., «O’qituvchi» 1994 y.
9. Mahkamov U. Axloq – odob saboqlari. – T., «Fan»1994 y.
10. Munavvarov A.Q. Oila pedagogikasi. – T., «O’qituvchi»1994 y.
11. Mirtursunov Z. O’zbek xalq pedagogikasi – T., «Fan»1973 y.
Qo’shimcha adabiyotlar
1. Maxmudov Q. Turmush ziynati. – T., «O’qituvchi» 1991 y.
2. Ushinskiy K.D. Tanlangan pedagogik asarlar Toshkent, O’quv pedagogik
nashriyoti 1959 y. 101-bet.
33

Boshlang’ich sinf o’quvchilarida milliy xulq-atvor tushunchalarini shakllantirish

Sotib olish