Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yozilishi qiyin so‘zlarni yozishga o‘rgatish KURS ISHI - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	45000UZS
Размер	68.3KB
Покупки	0
Дата загрузки	21 Октябрь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

37 Продаж

Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yozilishi qiyin so‘zlarni yozishga o‘rgatish KURS ISHI

Купить

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
“INTERNATIONAL SCHOOL OF FINANCE TECHNOLOGY AND
SCIENCE” INSTITUTI
“FILOLOGIYA VA TILLARNI O‘QITISH” KAFEDRASI
ONA TILI O‘QITISH METODIKASI
fanidan kurs ishi
Mavzu: Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yozilishi qiyin so‘zlarni yozishga
o‘rgatish
BAJARDI: RIZQULOVA ZILOLA
GURUH 22-BTK-07
ILMIY RAHBAR: f.f.n. D.SH.SHADIYEVA
Toshkent - 2025

2 MUNDARIJA
Kirish ………………………………………………………………………...…3
I BOB. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yozilishi qiyin so‘zlarni
o‘rgatishning nazariy asoslari
1.1. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining til va yozuv ko‘nikmalari ………….…7
1.2.Yozilishi qiyin so‘zlar tushunchasi va ularning ta’lim jarayonidagi
ahamiyati ………………………………………………………………………11
1.3. Pedagogik yondashuvlar va metodlar: qiyin so‘zlarni o‘rgatishning nazariy
asoslari …………………………………………………………………………16
II BOB. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatish
metodikasi
2.1. Yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatish uchun o‘quv materiallarini tanlash,
tuzish va dasturlashtirish prinsiplari ………………………………………….21
2.2.O‘yinli va interfaol metodlar yordamida yozuv ko‘nikmalarini
shakllantirish …………………………………………………………………..24
2.3. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yozilishi qiyin so‘zlarni o‘zlashtirishini
nazorat qilish va baholash tizimi ………………………………………………27
Xulosa ………………………………………………………………………...31
Foydalanilgan adabiyotlar ……………………………………………….…..34

3 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Boshlang‘ich ta’lim jarayoni
o‘quvchining shaxs sifatida shakllanishi, nutq madaniyatini rivojlantirish va
savodxonlikni mustahkamlashning poydevori hisoblanadi. Ayniqsa, yozuv
malakasini shakllantirishda o‘quvchining orfografik saviyasi, ya’ni so‘zlarni
to‘g‘ri va ongli yozish ko‘nikmasi katta ahamiyat kasb etadi. Yozilishi qiyin
so‘zlarni o‘rgatish esa boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarning orfografik
xotirasi, tafakkuri hamda mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirishning eng
muhim bosqichlaridan biridir. Hozirgi globallashuv davrida o‘quvchilarning
ona tiliga bo‘lgan hurmatini oshirish, to‘g‘ri yozuv madaniyatini shakllantirish,
axborot texnologiyalari ta’siri ostida so‘zlarni noto‘g‘ri yozish holatlarining
oldini olish masalasi dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Shu nuqtai nazardan,
“Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yozilishi qiyin so‘zlarni yozishga
o‘rgatish” mavzusi zamonaviy ta’lim tizimining asosiy ustuvor yo‘nalishlaridan
biri sifatida dolzarbdir. So‘nggi yillarda Xalq ta’limi vazirligi tomonidan
yangilangan o‘quv dasturlari, davlat ta’lim standartlari, shuningdek, “Ona tili”
fanining mazmuni ham o‘quvchilarni savodxonlikka o‘rgatish va yozilishi qiyin
so‘zlarni o‘zlashtirishga alohida e’tibor qaratmoqda. Bu jarayonda
o‘qituvchining metodik mahorati, tanlagan yondashuvi va o‘quvchilarning
individual xususiyatlarini hisobga olish darajasi natijaviylikni belgilovchi
asosiy omillar hisoblanadi. 1
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Boshlang‘ich sinf
o‘quvchilarining yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatish masalasi o‘zbek tilshunosligi
va metodika fanida ko‘plab tadqiqotlar markazida bo‘lgan. Ushbu yo‘nalishda
N. Mahmudov, A. Madvaliyev, F. Qodirova, D. Qosimova, A. G‘ulomov kabi
olimlar o‘quvchilarning orfografik savodxonligini shakllantirishga oid ilmiy
qarashlarni ilgari surganlar. Ularning ishlarida so‘zlarni to‘g‘ri yozish
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–60-son Farmoni – “2022–2026-yillarga
mo‘ljallangan Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”, 2022-yil 28-yanvar.

4ko‘nikmasi, lug‘aviy boylikni kengaytirish, orfografik xatolarni tahlil qilish va
bartaraf etish metodlari keng yoritilgan. Shuningdek, so‘nggi yillarda
zamonaviy didaktika, interfaol o‘qitish metodlari hamda AKT vositalarini
o‘quv jarayoniga joriy etish orqali yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatish
samaradorligini oshirish bo‘yicha bir qator ilmiy-uslubiy ishlar amalga
oshirildi. Biroq amaliyotda bu sohada ayrim muammolar saqlanib qolmoqda.
Xususan, o‘quvchilar tomonidan ba’zi orfografik qoidalarni to‘liq
o‘zlashtirmaslik, eslab qolishdagi qiyinchiliklar, yozuvdagi beqarorlik holatlari
dolzarbligicha qolmoqda. Shu sababli ushbu kurs ishida mazkur muammo
zamonaviy pedagogik yondashuvlar asosida qayta ko‘rib chiqiladi va yangi
metodik takliflar ishlab chiqiladi.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati
Mazkur kurs ishining nazariy ahamiyati shundan iboratki, u boshlang‘ich
sinf o‘quvchilarida orfografik tafakkurni shakllantirish, yozilishi qiyin so‘zlarni
o‘rganishning psixologik va lingvistik asoslarini ilmiy jihatdan tahlil etadi.
Tadqiqot jarayonida til o‘rganishning nazariy qonuniyatlari, o‘quvchilarning
yozma nutqini rivojlantirish tamoyillari hamda pedagogik yondashuvlarning
mohiyati o‘rganiladi. Bu orqali o‘qituvchi uchun samarali metodik asos
yaratiladi.
Ishning amaliy ahamiyati esa olingan ilmiy natijalarni o‘quv jarayoniga
tatbiq etish imkoniyati bilan belgilanadi. Tadqiqot natijalari asosida
o‘qituvchilar uchun yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatishda qo‘llaniladigan o‘yinli,
interfaol va innovatsion metodlar bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqiladi. Ushbu
tavsiyalar “Ona tili” darslarida, to‘garak mashg‘ulotlarida, mustaqil yozuv
mashqlarida qo‘llanilishi mumkin. Shu bilan birga, kurs ishi natijalari
o‘quvchilarning savodxonligini oshirish, yozuv madaniyatini rivojlantirish
hamda orfografik xatolarni kamaytirishda amaliy yordam beradi.
Kurs ishi mavzusining obyekti — boshlang‘ich sinf o‘quvchilari va
ularning yozuv madaniyatini shakllantirish jarayonidir. Ya’ni, o‘quvchilarning

5yozilishi qiyin so‘zlarni to‘g‘ri yozish ko‘nikmasini egallashdagi faoliyati,
o‘quv jarayonining tashkil etilishi, darsliklar va o‘quv materiallari mazmuni
ushbu ishning o‘rganish markazida turadi.
Kurs ishi mavzusining predmeti — boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini
yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatishning metodikasi, pedagogik yondashuvlari va
o‘quv jarayonidagi samaradorlik omillaridir. Bunda o‘qituvchining tanlagan
usullari, mashq turlari, o‘yinli va interfaol metodlar, shuningdek,
o‘quvchilarning individual xususiyatlariga mos yondashuvlar o‘rganiladi.
Kurs ishi mavzusining maqsadi — boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini
yozilishi qiyin so‘zlarni to‘g‘ri va ongli yozishga o‘rgatishning samarali
metodikasini ishlab chiqish, o‘quvchilarning orfografik xotirasini rivojlantirish
hamda yozuv madaniyatini mustahkamlash yo‘llarini aniqlashdan iborat.
Kurs ishi mavzusining vazifalari
 Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining til va yozuv ko‘nikmalarini o‘rganish.
 Yozilishi qiyin so‘zlarning turlari va ularni o‘rgatish zaruriyatini tahlil
qilish.
 Qiyin so‘zlarni o‘rgatishda qo‘llaniladigan metod va vositalarni o‘rganish.
 O‘yinli va interfaol metodlar asosida yozuv malakasini rivojlantirish
yo‘llarini aniqlash.
 Amaliy tajriba asosida o‘quvchilarning orfografik xatolarini kamaytirish
bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish.
 O‘quv materiallarini dasturlashtirish va yosh xususiyatlariga moslashtirish
metodikasini ishlab chiqish.
Kurs ishi mavzusining metodlari
 Tadqiqot davomida quyidagi metodlardan foydalaniladi:
 Tahlil va taqqoslash — mavjud darsliklar, orfografik qoidalar, o‘quv
dasturlari va metodik qo‘llanmalarni solishtirish orqali xulosalar chiqarish;
 Kuzatish va tajriba — o‘quvchilarning yozuv jarayonidagi xatolarini
aniqlash va ularni bartaraf etish usullarini sinovdan o‘tkazish;

6 Suhbat va so‘rovnoma — o‘qituvchilar hamda o‘quvchilar fikrlarini
o‘rganish;
 Pedagogik eksperiment — yangi metodlar asosida darslarni tashkil etish va
natijalarni tahlil qilish;
 Statistik tahlil — olingan natijalarni raqamli ko‘rsatkichlar asosida
umumlashtirish.
Kurs ishi tuzilishi Kurs ishi kirish, 2 bob va har bir bobning 3 bo‘limidan
iborat bo‘lib, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan tashkil topadi.

7I BOB. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yozilishi qiyin so‘zlarni
o‘rgatishning nazariy asoslari
1.1. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining til va yozuv ko‘nikmalari
Boshlang‘ich ta’lim insonning butun hayoti davomida bilim olish
jarayoniga poydevor bo‘lib xizmat qiladi, chunki aynan shu bosqichda
o‘quvchilarda o‘qish, yozish, fikrlash va o‘z fikrini yozma shaklda ifodalash
kabi muhim ko‘nikmalar shakllanadi. Yozuv bu — inson tafakkurining eng
muhim ko‘rinishi bo‘lib, o‘quvchi yozish jarayonida o‘z tafakkurini tartiblaydi,
so‘zlarni grammatik va orfografik jihatdan to‘g‘ri ifodalashni o‘rganadi. Yozuv
ko‘nikmasi shakllanishi murakkab aqliy faoliyat bo‘lib, unda diqqat, xotira,
eshitish, ko‘rish va analiz-sintez jarayonlari faol ishtirok etadi. Boshlang‘ich
sinf o‘quvchisi uchun yozuvni o‘zlashtirish jarayoni asta-sekinlik bilan, izchil
mashqlar orqali shakllanadi. Shuning uchun o‘qituvchi bu bosqichda
bolalarning psixologik tayyorgarligini, yosh xususiyatlarini va individual
qobiliyatlarini chuqur o‘rganib chiqishi zarur. Yozuvni o‘rganish faqat harf,
so‘z yoki gapni yozishni emas, balki to‘g‘ri, chiroyli, mazmunli va ifodali
yozishni ham o‘z ichiga oladi. Shu sababli boshlang‘ich bosqichda
o‘quvchilarning yozuv malakalarini shakllantirish murakkab, ammo zarur
jarayondir. 2
Til inson tafakkurining asosiy ifoda vositasi sifatida o‘quvchining
dunyoqarashini kengaytiradi, uning nutqiy madaniyatini shakllantiradi va
ijtimoiy muhitda to‘g‘ri muloqot qilishga yordam beradi. Boshlang‘ich sinf
o‘quvchilarining til ko‘nikmalarini shakllantirishda, avvalo, fonetik, leksik,
morfologik va sintaktik bilimlarni to‘g‘ri o‘zlashtirish zarur bo‘ladi. Tilni
o‘rganish jarayonida o‘quvchi so‘zlarning ma’nosi, tuzilishi, talaffuzi va
yozilishini farqlashni o‘rganadi. Ayniqsa, so‘zning tovushi bilan yozuvi
o‘rtasidagi farqni tushunish, yozilishi qiyin so‘zlarni to‘g‘ri eslab qolish va
2
Qodirova Mohira, Yuldasheva Malika. “Boshlang‘ich ta’limda o‘qitish metodikasi.” –
Toshkent: Fan va texnologiya, 2019. – B. 23–67.

8qoida asosida yozish bu jarayonning eng muhim tarkibiy qismidir.
O‘quvchilarning so‘z boyligini oshirish va ularning nutqini boyitish uchun
o‘qituvchi turli metodlardan foydalanadi, jumladan, hikoya tuzish, diktant
yozish, matn tahlili, so‘zlarni to‘ldirish mashqlari kabi usullar til o‘rganishda
katta ahamiyatga ega. Shu jarayonlarda o‘quvchi so‘z tuzilishini tahlil qilish,
uning ma’nosini kontekstda anglash, to‘g‘ri yozishni amaliy mashqlar orqali
o‘zlashtiradi.Boshlang‘ich sinfda yozuv ko‘nikmalarini shakllantirish
bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. Dastlab o‘quvchilar grafemalar bilan
tanishadilar, ya’ni harflarning shakli, nomi, tovushi va ularning so‘z tarkibida
tutgan o‘rni o‘rgatiladi. Keyingi bosqichda o‘quvchilar bo‘g‘inlar, so‘zlar va
gaplarni yozishni o‘rganadilar. Har bir bosqichda o‘qituvchi orfografik e’tibor
va tafakkurni rivojlantirishga alohida ahamiyat qaratadi. Yozuv jarayonida
bolaning diqqatini to‘g‘ri yo‘naltirish, xatolarni tahlil qilish va ularni tuzatish
orqali yozuv madaniyati shakllantiriladi. Bu jarayon o‘quvchining mantiqiy
fikrlashini, kuzatuvchanligini va eslab qolish qobiliyatini rivojlantiradi.
Ayniqsa, yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatishda bu ko‘nikmalar muhim rol
o‘ynaydi, chunki bunday so‘zlarning yozilishini ongli ravishda tushunish va
eslab qolish uchun bola faol fikrlash jarayonida bo‘lishi zarur. 3
Yozuv ko‘nikmasining shakllanishida psixologik tayyorgarlik va
o‘quvchining aqliy faolligi asosiy o‘rin tutadi. Psixologlarning ta’kidlashicha,
6–10 yosh oralig‘ida bola diqqatni jamlash, eslab qolish va tafakkur qilish
jarayonlarida sezilarli o‘sishga erishadi. Shu sababli o‘qituvchi bu
imkoniyatlardan samarali foydalanib, o‘quvchilarda to‘g‘ri yozish odatini
shakllantirishi kerak. Yozuv mashqlari jarayonida bolaning e’tibori harflarning
shakliga, ularning o‘zaro bog‘lanishiga, so‘z tuzilishiga va grammatik moslikka
qaratilishi lozim. Agar bola yozuvni avtomatlashtirilgan harakat sifatida emas,
balki ongli faoliyat sifatida bajaradigan bo‘lsa, unda orfografik xatolarning
3
Xudoyberganova Dildora. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari nutqini rivojlantirishda
innovatsion metodlar.” – Toshkent: Ilm ziyo, 2020. – B. 15–50.

9kamayishi ta’minlanadi. O‘qituvchi o‘quvchilarning individual xatolarini
aniqlab, har biri bilan individual ishlash orqali ularning yozuv madaniyatini
mustahkamlashi zarur.
Til va yozuv ko‘nikmalarining shakllanishida eshituv, ko‘ruv va kinestetik
xotira turlarining uyg‘unligi katta ahamiyatga ega. Ba’zi o‘quvchilar so‘zni
eshitish orqali eslab qolsa, boshqalari ko‘rish yoki yozish orqali mustahkam
o‘zlashtiradi. Shu bois o‘qituvchi mashg‘ulotlarni tashkil etishda har uchala
xotira turini faollashtiruvchi metodlardan foydalanishi kerak. Masalan, o‘quvchi
qiyin so‘zni eshitadi, so‘ng uni og‘zaki aytadi, so‘ngra yozadi va yozilgan
shaklini kuzatadi — bu ko‘pkanalli o‘rganish orqali mustahkam o‘zlashtirishga
olib keladi. Shuningdek, yozuv jarayonida o‘quvchining motorik harakatlari
ham muhim bo‘lib, bu miya faoliyatining muvofiqlashuvini ta’minlaydi. Shu
yo‘l bilan o‘quvchi so‘z shaklini ongida aniq ifodalab, yozuvni avtomatik
darajaga olib chiqadi. 4
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining til va yozuv ko‘nikmalari ularning
umumiy savodxonlik darajasini belgilovchi asosiy mezonlardan biridir. Har bir
o‘quvchi so‘zning tovush tarkibini to‘g‘ri tahlil qila olishi, grammatik
qoidalarni amaliyotda qo‘llay bilishi, yozuvda harflarni chiroyli va to‘g‘ri
ifodalashi kerak. Bu ko‘nikmalarni shakllantirishda o‘qituvchi o‘quvchilarning
yosh psixologiyasini, aqliy rivojlanish darajasini va o‘zlashtirish tezligini
hisobga olishi lozim. Shuningdek, o‘quv jarayonida yozuvga nisbatan ijobiy
munosabatni shakllantirish, ya’ni o‘quvchida “men chiroyli yozaman” degan
ishonchni uyg‘otish ham muhim tarbiyaviy vazifadir. Yozuvga ijobiy
munosabat shakllangan o‘quvchi orfografik xatolarga e’tiborli bo‘ladi,
so‘zlarning yozilishini mustaqil ravishda tekshiradi va to‘g‘ri yozishga intiladi.
Boshlang‘ich ta’limda yozuv ko‘nikmalarini shakllantirishda o‘qituvchining
shaxsiy mahorati, sabr-toqati va metodik yondashuvi muhim rol o‘ynaydi.
4
Mirziyoyeva Shahrizoda. “Zamonaviy ta’limda innovatsion yondashuvlar.” – Toshkent:
Yangi asr avlodi, 2021. – B. 8–34.

10O‘qituvchi har bir o‘quvchining qobiliyatiga qarab, individual yondashuvni
tanlashi zarur. Masalan, ba’zi bolalar tovushni eshitib, so‘z tuzilishini to‘g‘ri
aniqlay oladi, boshqalar esa ko‘proq ko‘rgazmali materiallar orqali yaxshi
o‘zlashtiradi. Shuning uchun o‘qituvchi turli ko‘rgazmali vositalardan — so‘z
kartochkalari, orfografik plakatlar, rangli jadval va raqamli dasturlardan
samarali foydalanishi lozim. Shu tarzda o‘quvchida nafaqat yozuv ko‘nikmasi,
balki vizual xotira, so‘z tuzilishini tahlil qilish va mustaqil o‘rganish qobiliyati
rivojlanadi.Yozuv jarayonida o‘quvchi nutqiy tafakkurini ifoda etadi, shuning
uchun yozuv mashqlari nafaqat texnik, balki ijodiy faoliyat sifatida ham
qaralishi kerak. Har bir yozma topshiriq o‘quvchini o‘z fikrini erkin, mantiqiy
va grammatik jihatdan to‘g‘ri ifodalashga o‘rgatadi. Masalan, o‘qituvchi
so‘zlardan gap tuzish, qisqa matn yozish yoki hikoya davom ettirish kabi ijodiy
topshiriqlar orqali yozuv malakasini chuqurlashtiradi. Bunday topshiriqlar
orqali o‘quvchi so‘zlarni yozishda qoidalarni amalda qo‘llaydi, shu bilan birga
yozilishi qiyin so‘zlarning ma’nosini chuqur anglaydi. Natijada o‘quvchi
nafaqat to‘g‘ri yozish, balki tildan to‘g‘ri foydalanish malakasiga ega bo‘ladi.
Yozuv ko‘nikmalarini shakllantirish jarayonida orfografik tafakkurni
rivojlantirish muhim o‘rin tutadi. O‘quvchi har bir so‘zning yozilishini eslab
qolishdan tashqari, nima sababdan aynan shunday yozilishini ham anglab olishi
kerak. Shu maqsadda o‘qituvchi har bir orfografik qoida ustida alohida
to‘xtalib, misollar orqali tushuntirish beradi. Masalan, “yozma mashqlar” orqali
o‘quvchi qoidani amaliyotda qo‘llashni o‘rganadi. Qoidani anglab yozilgan
so‘z, oddiy yodlab olingan so‘zga nisbatan ko‘proq esda qoladi. Shu sababli,
o‘qituvchi o‘quvchilarda orfografik tahlil qilish odatini shakllantirishi lozim.
Til va yozuv ko‘nikmalarining rivoji o‘quvchining kelajakdagi o‘quv
faoliyatiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Agar bola boshlang‘ich sinfda yozuvni
puxta o‘zlashtirsa, keyingi bosqichlarda fanlarni o‘rganishda, mustaqil
fikrlashda va ijodiy yozishda qiyinchilik sezmaydi. Shu sababli, boshlang‘ich
ta’limda yozuv ko‘nikmalariga asos solish jarayonida o‘qituvchining e’tibori

11har bir so‘zning to‘g‘ri yozilishiga, so‘z birikmalari va gaplardagi orfografik
uyg‘unlikka qaratilishi kerak. Yozuvdagi izchillik, aniqlik va estetik ifoda
o‘quvchining umumiy madaniy saviyasini ko‘rsatadi.boshlang‘ich sinf
o‘quvchilarining til va yozuv ko‘nikmalarini shakllantirish nafaqat lingvistik,
balki psixologik va tarbiyaviy ahamiyatga ham ega. Til — o‘quvchining dunyo
bilan aloqa vositasi, yozuv esa uning fikrini moddiy shaklda ifoda etish usulidir.
Shu bois har bir o‘qituvchi o‘z faoliyatida yozuvni faqat texnik malaka sifatida
emas, balki tafakkur va madaniyat belgisi sifatida ko‘rishi zarur. To‘g‘ri yozuv
madaniyatiga ega o‘quvchi mustaqil fikrlaydigan, nutqida aniq ifoda bera
oladigan va tilda mavjud nozik farqlarni sezadigan shaxsga aylanadi. Demak,
bu jarayon o‘quvchini nafaqat savodxon, balki tafakkuri yuksak, ma’naviy boy
inson sifatida shakllantirishning eng muhim vositasidir.
1.2. Yozilishi qiyin so‘zlar tushunchasi va ularning ta’lim jarayonidagi
ahamiyati
Yozilishi qiyin so‘zlar — bu o‘zbek tilining orfografik qoidalariga to‘liq
mos kelmasligi yoki talaffuz shakli bilan yozilish shakli o‘rtasida farq mavjud
bo‘lgan so‘zlardir. Bunday so‘zlar o‘quvchilardan diqqat, eslab qolish, fonetik
va morfologik tahlil ko‘nikmasini talab etadi. Boshlang‘ich sinflarda bu kabi
so‘zlar bilan ishlash orfografik tafakkurni shakllantirishning eng muhim
bosqichi hisoblanadi. Chunki bola tilni o‘rganish jarayonida avvalo eshitish,
keyin yozma ifoda orqali bilimni mustahkamlaydi. Agar o‘quvchi bu bosqichda
yozilishi qiyin so‘zlarni to‘g‘ri o‘zlashtira olsa, uning yozma nutq madaniyati
mustahkam poydevorga ega bo‘ladi. Bu jarayonda o‘qituvchi metodik
yondashuvlarni to‘g‘ri tanlashi, o‘quvchining yosh xususiyatlariga mos
mashqlarni tashkil etishi nihoyatda muhim ahamiyat kasb etadi. 5
5
Qodirov Bakhtiyor. “Grammatika va imlo o‘qitishning samarali usullari.” – Samarqand:
SamDU nashriyoti, 2017. – B. 30–72.

12Yozilishi qiyin so‘zlarning o‘ziga xosligi shundaki, ular tilda turli
manbalardan kirib kelgan, fonetik o‘zgarishlarga uchragan yoki qoida istisnosi
sifatida saqlanib qolgan so‘zlardir.
Masalan, “maktab”, “yo‘lchi”, “sog‘lom”, “kitobxon”, “qahramon”,
“shahar”, “g‘azal”, “ilm”, “zavq”, “hisob”, “madaniyat” kabi so‘zlarning
yozilishida tovush va harf o‘rtasidagi tafovutlar o‘quvchilar uchun
muammolarni yuzaga keltiradi. Shu sababli ularni o‘rgatishda o‘qituvchi har bir
so‘zning talaffuzi, morfemik tuzilishi, ma’nosi va kelib chiqish manbasiga
e’tibor qaratishi lozim bo‘ladi. Bunday yondashuv o‘quvchining so‘z bilan faol
ishlashini ta’minlab, eslab qolish jarayonini osonlashtiradi hamda yozuvdagi
xatoliklarni kamaytiradi.
Ta’lim jarayonida yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatish nafaqat orfografik
savodxonlikni oshiradi, balki o‘quvchining umumiy tafakkurini,
kuzatuvchanligini, nutq boyligini va mantiqiy fikrlash qobiliyatini
rivojlantiradi. Chunki o‘quvchi so‘zning yozilishini eslab qolish jarayonida
nafaqat mexanik yod olish, balki fikrlash orqali tahlil qilishga o‘rganadi. Bu esa
o‘qitish jarayonida faol bilish faoliyatini shakllantirishga yordam beradi.
Yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rganish jarayonida o‘quvchi tilning ichki
qonuniyatlarini anglab yetadi, har bir so‘zning to‘g‘ri yozilishi ortidagi
mantiqni tushunishga intiladi. Shu sababli bunday mashg‘ulotlar o‘quvchining
nafaqat savodini, balki tafakkur darajasini ham yuksaltiradi.
Yozilishi qiyin so‘zlar ta’lim mazmunida alohida mavzu sifatida
o‘rganiladigan muhim yo‘nalishlardan biridir. Chunki orfografik malaka — bu
yozuv jarayonida avtomatik ravishda amal qiladigan ko‘nikmadir. Uni
shakllantirish uchun doimiy mashq, tahlil, eslab qolish va takrorlash jarayoni
talab etiladi. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi bu jarayonda turli metodik
vositalardan, xususan, “so‘z kartochkalari”, “bo‘g‘inli o‘yinlar”, “lug‘at
diktantlari” kabi mashqlardan foydalanadi. Shuningdek, interfaol o‘qitish
texnologiyalarini qo‘llash, masalan, “Zanjirli so‘zlar”, “Top so‘zni top”,

13“So‘zlar tanlovi” kabi o‘yinlar orqali o‘quvchilarni jarayonga faol jalb etish
mumkin. Bu metodlar o‘quvchining qiziqishini oshiradi, mustaqil fikrlashni
rag‘batlantiradi hamda yozuvdagi xatolarni kamaytiradi. 6
Yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatishning ahamiyati shundaki, u
o‘quvchilarning yozma nutqida barqaror to‘g‘rilikni ta’minlaydi. O‘quvchi o‘z
fikrini yozma shaklda ifoda etayotganda har bir so‘zning yozilishiga e’tibor
beradi. Bu jarayon asta-sekin ularning orfografik xotirasini mustahkamlaydi,
yozuvda o‘ziga ishonch hosil qiladi. Yozilishi qiyin so‘zlar ustida ishlash
o‘quvchilarda o‘z tiliga, uning qonuniyatlariga nisbatan hurmat va mas’uliyat
hissini shakllantiradi. Shu bilan birga, o‘quvchilarda to‘g‘ri yozuv madaniyati,
savodli ifoda, aniq fikrlash va matn yaratish malakalari rivojlanadi.
Yozilishi qiyin so‘zlar ustida ishlashda psixolingvistik yondashuv ham
muhim rol o‘ynaydi. Har bir o‘quvchining so‘zlarni eslab qolish tezligi,
diqqatni jamlash darajasi, eshitish va ko‘rish xotirasi turlicha bo‘ladi. Shu
sababli o‘qituvchi individual yondashuv asosida ishlashi, har bir bolaga mos
metodni tanlashi lozim. Ba’zi o‘quvchilar uchun vizual mashqlar — so‘zlarni
yozma ko‘rinishda qayta yozish samarali bo‘lsa, boshqalar uchun eshitish
asosidagi diktant mashqlari foydali bo‘ladi. Bu xilma-xillik ta’lim jarayonini
jonlantiradi, har bir o‘quvchining qobiliyatiga mos rivojlanish imkonini
yaratadi.
O‘quvchilarga yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatishda tilning morfemik
tuzilishidan to‘g‘ri foydalanish ham katta ahamiyatga ega. Masalan, so‘zning
ildizi, qo‘shimchasi va o‘zak ma’nosi ustida ishlash o‘quvchilarga yozilishdagi
barqarorlikni tushunishga yordam beradi. Har bir qo‘shimcha o‘zining fonetik
o‘zgarishlariga ega bo‘lganligi sababli, bu o‘zgarishlarni ongli ravishda
tushuntirish zarur. Shuningdek, o‘quvchilarga tildagi o‘zlashma so‘zlar —
arabcha, forscha yoki ruscha kirib kelgan so‘zlarning yozilishi bo‘yicha maxsus
6
Qodirov Bakhtiyor. “Grammatika va imlo o‘qitishning samarali usullari.” – Samarqand:
SamDU nashriyoti, 2017. – B. 30–72.

14mashg‘ulotlar tashkil etish foydalidir. Bu, bir tomondan, lug‘at boyligini
kengaytirsa, ikkinchi tomondan, ularni to‘g‘ri yozishga o‘rgatadi.
Yozilishi qiyin so‘zlar ustida muntazam ishlash o‘quvchilarda yozuvga
bo‘lgan mas’uliyat hissini oshiradi. Ular yozuvda xato qilmaslik uchun diqqatni
jamlash, nazorat qilish, tahrir qilish kabi muhim ko‘nikmalarni egallaydilar.
O‘qituvchi esa bu jarayonda o‘quvchilarni rag‘batlantirish, ularning
muvaffaqiyatini qadrlash orqali ijobiy psixologik muhitni yaratadi. Shunday
qilib, yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatish jarayoni o‘quvchi shaxsining har
tomonlama rivojlanishiga xizmat qiladi — u faqat til bilimini emas, balki
mustaqil fikrlash, o‘z fikrini aniq bayon etish, va ijodiy yondashuvni ham
shakllantiradi.yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatish boshlang‘ich ta’lim tizimida
o‘quvchilarning orfografik, lingvistik va madaniy saviyasini yuksaltiruvchi
muhim pedagogik jarayondir. U o‘quvchining kelgusidagi ta’lim faoliyatiga
mustahkam asos yaratadi. Chunki har qanday fan bo‘yicha yozma ifoda qilishda
so‘zlarning to‘g‘ri yozilishi muhim mezon hisoblanadi. Shuning uchun bu
mavzuni o‘qitish jarayoniga tizimli yondashuv, zamonaviy metodlar, o‘yinli
mashg‘ulotlar va interfaol texnologiyalarni tatbiq etish orqali ta’lim
samaradorligini oshirish mumkin. Shu jihatdan yozilishi qiyin so‘zlar nafaqat til
o‘rganish vositasi, balki o‘quvchilarning tafakkurini, nutqini va madaniyatini
rivojlantiruvchi asosiy omil sifatida katta ahamiyat kasb etadi. 7
7
Tursunova Sevara. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan nutq o‘stirish mashg‘ulotlari.” –
Toshkent: Noshir, 2019. – B. 10–42.

151-jadval. Yozilishi qiyin so‘zlarning turlari va ularni o‘rgatish usullari
T/r Yozilishi qiyin
so‘z turi Misollar Qiyinchilik
sababi O‘rgatish usuli va
tavsiya
1 Talaffuzi va
yozilishi
farqlanadigan
so‘zlar “yo‘l”, “ko‘p”,
“qahva”,
“g‘azal” Tovush va harf
o‘rtasidagi
tafovut So‘zlarni talaffuz bilan
yozuvni solishtirish,
“So‘zni to‘g‘ri eshit va
yoz” o‘yini
2 O‘zlashma so‘zlar
(arabcha, ruscha,
forscha) “madaniyat”,
“hisob”,
“shahar”,
“maktab” Begona til
elementlari
saqlangan So‘zning kelib
chiqishini tushuntirish,
“So‘z manbaini top”
mashqi
3 Talaffuzda tushib
qoluvchi tovushli
so‘zlar “tug‘ilgan”,
“hisob”, “ilm”,
“ko‘ngil” Tovush tushishi
tufayli yozuvda
xato qilish “Tovushni top” diktant
mashqlari, orfografik
kartochkalar
4 Ikki harfli yoki
juft tovushli
so‘zlar “darsxona”,
“xalq”,
“kitobxon” Ikki tovushni
ajratib
yozishdagi
chalkashlik “So‘zni tahlil qil”,
bo‘g‘in asosida o‘qish
va yozish mashqlari
5 Qoidaga istisno
bo‘lgan so‘zlar “yetti”,
“shahar”,
“qizil”,
“yozuvchi” Qoidaga to‘liq
bo‘ysunmaydi Yodlash asosidagi
lug‘at diktantlari,
“Eslab yoz” o‘yini
6 Murakkab va
qo‘shma so‘zlar “yo‘lchi”,
“mehnatkash”,
“kitobsevar” Qo‘shimcha va
so‘z birikmasi
farqlanmaydi Morfemik tahlil, “So‘z
bo‘laklarini top”
mashqi
7 So‘z oxiridagi
o‘zgarmas tovushli
birliklar “sog‘lom”,
“oqil”,
“rahmat”,
“zavq” Oxirgi tovush
talaffuzda
yo‘qoladi “So‘zni yoz va tekshir”
usuli, o‘z-o‘zini
baholash mashqlari
1.3. Pedagogik yondashuvlar va metodlar: qiyin so‘zlarni o‘rgatishning
nazariy asoslari

16Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatish jarayoni
murakkab, ammo o‘ta muhim pedagogik jarayon hisoblanadi. Chunki bu
jarayon orqali bola nafaqat to‘g‘ri yozuv qoidalarini o‘zlashtiradi, balki
mantiqiy tafakkur, diqqat, xotira va mustaqil fikrlash kabi psixologik sifatlarni
ham rivojlantiradi. Qiyin so‘zlarni o‘rgatishning nazariy asosida tilshunoslik,
psixologiya va pedagogika fanlarining o‘zaro bog‘liqligi yotadi. Ayniqsa,
o‘quvchi shaxsining individual xususiyatlarini hisobga olgan holda yondashish
— ta’lim samaradorligini oshiruvchi asosiy omildir. Shu bois o‘qituvchi har bir
so‘zni o‘rgatishda an’anaviy yodlashdan tashqari, tahliliy, o‘yinli, ijodiy va
mustaqil izlanish metodlarini qo‘llashi zarur.
Pedagogik yondashuvlarning birinchi bosqichi — kommunikativ yondashuv
bo‘lib, u o‘quvchilarning so‘zlarni og‘zaki va yozma nutqda faol qo‘llay
olishiga asoslanadi. Bu yondashuvda so‘zlar faqat yodlash obyekti emas, balki
muloqot vositasi sifatida o‘rganiladi. Masalan, o‘qituvchi “qiyin” so‘zlardan
iborat gaplar tuzdirish, ularni suhbat jarayonida ishlatish, mazmunli matnlar
yaratish orqali o‘quvchining faol ishtirokini ta’minlaydi. Shu tarzda o‘quvchi
so‘zning ma’nosi, talaffuzi va yozilishini bir butun holda anglaydi. Bu esa til
o‘rganishda integrativ yondashuvni shakllantiradi.
Ikkinchi asosiy yondashuv — konstruktivistik yondashuv bo‘lib, u
o‘quvchilarning mustaqil izlanish faoliyatini rivojlantirishga xizmat qiladi. Bu
yondashuvda o‘quvchi faqat tayyor bilimni emas, balki uni o‘z tajribasiga
asoslanib “kashf etadi”. Masalan, o‘qituvchi o‘quvchilarga bir nechta so‘zlar
berib, ularning qaysilari bir xil qoida asosida yozilishini aniqlashni topshiradi.
Shu orqali o‘quvchi orfografik qoida va istisnolarni o‘z kuzatuvi natijasida
tushunadi. Bunday faoliyat o‘quvchida tanqidiy fikrlashni shakllantiradi,
xotirani faollashtiradi va o‘rganilayotgan so‘zlarni uzoq muddat esda saqlashga
yordam beradi.
Uchinchi muhim yondashuv — differensial yondashuv bo‘lib, u har bir
o‘quvchining individual o‘ziga xosligini inobatga oladi. Har bir bola so‘zlarni

17o‘zlashtirishda turlicha xotira turiga ega: kimdir ko‘rish orqali, kimdir eshitish
orqali, boshqasi esa yozish orqali yaxshi yodlaydi. Shu sababli o‘qituvchi dars
jarayonida turli tipdagi mashqlarni uyg‘unlashtiradi — vizual kartochkalar,
tinglab yozish, rasm asosida so‘z topish, tovush tahlili kabi mashqlar
o‘quvchilarning o‘z uslubiga mos ravishda o‘rganishini ta’minlaydi. Bu
yondashuv o‘quvchi uchun o‘qish jarayonini shaxsiy tajribaga asoslaydi,
qiziqishni oshiradi va individual muvaffaqiyatni kafolatlaydi.
Pedagogik metodlar orasida tahliliy-sintetik metod alohida ahamiyatga ega.
Bu metod orqali o‘quvchi so‘zning tuzilishini, ildizini, qo‘shimchasini, tovush
o‘zgarishini aniqlaydi. Masalan, “hisob” so‘zidagi “h” tovushining talaffuzda
zaif eshitilishi sababli xatolikka yo‘l qo‘yilishi mumkinligini o‘qituvchi tahlil
asosida tushuntiradi. O‘quvchi so‘z tarkibini ajratish orqali yozuvdagi mantiqiy
bog‘lanishni anglaydi. Shu tariqa tahliliy-sintetik metod nafaqat orfografik,
balki lingvistik tafakkurni ham rivojlantiradi.
Yana bir samarali usul — taqqoslash metodi bo‘lib, u orqali o‘quvchi bir-
biriga o‘xshash, ammo yozilishi turlicha bo‘lgan so‘zlarni farqlashni o‘rganadi.
Masalan, “yo‘l” va “yul”, “g‘azal” va “gazal”, “kitob” va “kitap” kabi so‘zlarni
taqqoslab o‘rganish orqali u talaffuz va yozuv orasidagi bog‘liqlikni chuqurroq
anglaydi. Bu metod tildagi orfografik qonuniyatlarni mustahkam o‘zlashtirishga
yordam beradi.
Yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatishda o‘yinli metodlarning roli ham juda
katta. “So‘z zanjiri”, “Eslab yoz”, “So‘zni top”, “Xato top” kabi o‘yinlar
o‘quvchilarni faol harakatga undaydi, diqqatni jamlaydi va o‘rganilayotgan
materialni quvonch bilan qabul qilishga yordam beradi. O‘yinli mashg‘ulotlar
ayniqsa boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun tabiiy o‘qitish shaklidir, chunki
ular o‘yin orqali o‘rganishga moyildirlar. Shu sababli bu metod didaktik
tamoyillarni oson qabul qilish va murakkab so‘zlarni eslab qolishda yuqori
samara beradi.

18So‘nggi yillarda ta’lim jarayonida axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan (AKT) foydalanish ham samarali natija bermoqda. Elektron
testlar, interaktiv taxtalar, mobil ilovalar va onlayn lug‘atlar yordamida
o‘quvchilar yozilishi qiyin so‘zlarni mustaqil o‘rganish imkoniga ega
bo‘lishadi. Masalan, “So‘zni to‘g‘ri tanla” yoki “Xato harfni top” kabi
interaktiv mashqlar o‘quvchilarni raqamli muhitda ham orfografik fikrlashga
o‘rgatadi. Shu bilan birga, AKT vositalari o‘quvchilarning qiziqishini oshiradi,
ularni o‘z-o‘zini baholashga o‘rgatadi va o‘qituvchining nazorat ishlarini
yengillashtiradi.
Shuningdek, refleksiv yondashuv o‘qitish jarayonining muhim qismi
hisoblanadi. O‘quvchi o‘z yozuvini tahlil qiladi, xatolarini aniqlaydi, to‘g‘ri
variantni izlaydi va shu orqali o‘z-o‘zini rivojlantirish malakasiga ega bo‘ladi.
O‘qituvchi bu bosqichda xatoni jazolash emas, balki tahlil qilish vositasiga
aylantiradi. Natijada o‘quvchi xatodan qo‘rqmaydi, balki uni tuzatish orqali
yangi bilim hosil qiladi. Bu esa orfografik malakani mustahkamlashda ijobiy
psixologik muhit yaratadi.
Qiyin so‘zlarni o‘rgatishda ko‘rgazmali metodlar ham muhim ahamiyatga
ega. Plakatlar, rasmlar, kartochkalar, so‘z devorlari orqali o‘quvchi so‘zning
shaklini eslab qoladi. Ayniqsa, so‘zlarni rangli belgilar, belgilar yoki
piktogrammalar bilan ifodalash ularning xotirada mustahkam saqlanishiga
yordam beradi. Ko‘rgazmali metodlar ko‘rish orqali o‘rganadigan o‘quvchilar
uchun eng samarali vositalardan biri hisoblanadi.
Pedagogik yondashuvlarning barchasi bir-birini to‘ldiruvchi tizim sifatida
ishlaydi. Ularning yagona maqsadi — o‘quvchilarda yozilishi qiyin so‘zlarni
to‘g‘ri yozish, ularni eslab qolish va nutqda faol qo‘llash ko‘nikmasini
shakllantirishdir. Shu bois o‘qituvchi har bir darsda turli metodlarni
uyg‘unlashtirib, o‘quvchilarni faol, ijodkor va mustaqil fikrlaydigan shaxs
sifatida shakllantiradi.
2-jadval. Qiyin so‘zlarni o‘rgatishda samarali pedagogik yondashuvlar

19T
/r Yondashuv
yoki metod Asosiy
maqsad O‘quvchi
faoliyati Kutilgan natija
1 Kommunikativ
yondashuv So‘zlarni
muloqotda
qo‘llash So‘z bilan gap
tuzadi, suhbatda
ishlatadi Og‘zaki va yozma
nutq rivojlanadi
2 Konstruktivisti
k yondashuv Mustaqil
izlanish va
tahlil So‘zlarni
qoidalar asosida
tahlil qiladi Fikr yuritish va
xulosa chiqarish
malakasi shakllanadi
3 Differensial
yondashuv Individual
o‘rganish
uslubini
qo‘llash Shaxsiy xotira
turiga mos
mashq bajaradi Shaxsiylashtirilgan
ta’lim samaradorligi
oshadi
4 O‘yinli metod Qiziqarli
o‘rganish
muhitini
yaratish O‘yinlarda
ishtirok etadi O‘rganish jarayoni
quvonchli bo‘ladi
5 AKT asosida
o‘qitish Raqamli
ta’limni joriy
etish Interaktiv
testlar, dasturlar
bilan ishlaydi O‘quvchi mustaqil
o‘rganadi, qiziqish
ortadi
6 Refleksiv
yondashuv O‘z-o‘zini
nazorat qilish Xatolarini tahlil
qiladi Xatolardan saboq
olish, to‘g‘ri yozuv
malakasi shakllanadi
7 Ko‘rgazmali
metod Vizual
o‘rganishni
kuchaytirish Rasmlar,
kartochkalar
bilan ishlaydi So‘z shaklini xotirada
mustahkamlab oladi
Yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatishda pedagogik yondashuvlar va metodlar
tizimi o‘zaro uyg‘un holda qo‘llanilgandagina ta’lim samaradorligi oshadi.
O‘qituvchi har bir darsda o‘quvchi faolligini ta’minlab, ularning qiziqishlarini

20hisobga olib, o‘rganish jarayonini interfaol, ijodiy va o‘zlashtirishga qulay
shaklda tashkil etishi zarur. Shu tariqa, nazariy asoslar bilan boyitilgan bu
metodik tizim o‘quvchilarda savodli yozish, to‘g‘ri fikrlash va o‘z ona tiliga
hurmat ruhini shakllantirishga xizmat qiladi. 8
8
Tursunova Sevara. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan nutq o‘stirish mashg‘ulotlari.” –
Toshkent: Noshir, 2019. – B. 10–42.

21II BOB. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatish
metodikasi
2.1. Yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatish uchun o‘quv materiallarini
tanlash, tuzish va dasturlashtirish prinsiplari
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatish jarayoni,
avvalo, o‘quv materiallarini to‘g‘ri tanlash, ularni metodik jihatdan puxta tuzish
va ta’lim jarayoniga moslashtirishdan boshlanadi. Chunki bu bosqichda
o‘qituvchining metodik yondashuvi, material tanlashdagi aniqligi hamda
o‘quvchilarning yosh va psixologik xususiyatlarini inobatga olishi juda muhim
ahamiyat kasb etadi. Har bir so‘z tanlanayotganda uning talaffuzi, morfemik
tarkibi, qo‘llanilish chastotasi va o‘quvchi tomonidan qabul qilinish darajasi
e’tiborga olinadi. Shuningdek, o‘quv materiali o‘quvchilarning savodxonligini
rivojlantirish, lug‘at boyligini kengaytirish hamda yozma nutqini
shakllantirishga xizmat qilishi lozim. Bu bosqichda materialni tanlashda
orfografik murakkablik darajasi bosqichma-bosqich oshirib borilishi pedagogik
jihatdan to‘g‘ri yondashuv hisoblanadi.
Tanlanadigan o‘quv materiallarining didaktik qadri ularning o‘quvchi uchun
hayotiy, qiziqarli va esda qoladigan bo‘lishi bilan belgilanadi. Shu sababli
o‘qituvchi avvalo o‘quvchilarning kundalik hayotida uchraydigan, lekin
yozilishi jihatdan murakkab so‘zlarni tanlab, ularni yozma mashqlar, diktantlar
va o‘yinli topshiriqlar orqali mustahkamlashi zarur. Misol uchun, “qahva”,
“yo‘l”, “ko‘ngil”, “hisob”, “madaniyat” kabi so‘zlar birinchi bosqichda
kiritiladi. Keyingi bosqichlarda esa o‘qituvchi murakkabroq so‘zlarni, ya’ni
o‘zlashma va qo‘shma so‘zlarni tanlaydi. Shu tarzda o‘quv materiali tizimlilik,
bosqichlilik va osondan qiyinga tamoyillariga asoslanib tuziladi. Bunday
yondashuv o‘quvchining ongida har bir so‘zning yozilishini mantiqan tahlil
etish, taqqoslash va xotirada saqlash imkoniyatini kuchaytiradi.
O‘quv materiallarini tanlash jarayonida o‘qituvchi ta’lim maqsadini, sinf
darajasini va darsning didaktik vazifasini aniq belgilab olishi kerak. Chunki har

22bir sinf uchun yozuv mashg‘ulotlarining mazmuni va hajmi turlicha bo‘ladi.
Birinchi sinfda o‘quvchilar tovush-harf bog‘lanishini o‘rganish bilan band
bo‘lsa, ikkinchi sinfda ular so‘zlarni to‘liq yozish, talaffuzini farqlash va
qoidalarni amaliy qo‘llashga o‘tadilar. Shu sababli o‘quv materialini tuzishda
sinf dasturida belgilangan mavzular, lug‘aviy birliklar va o‘quvchilarning
tayyorgarlik darajasi e’tiborga olinadi. Darsliklarda berilgan asosiy materialdan
tashqari, o‘qituvchi qo‘shimcha manbalardan, orfografik lug‘atlardan,
hikoyaviy matnlardan, topishmoq va maqollardan ham foydalanishi mumkin.
Bunday yondashuv o‘quv jarayonini jonlantiradi va bolalarda yozuvga nisbatan
ijobiy munosabat shakllantiradi.
Materialni tuzish prinsipi faqatgina so‘zlarni ketma-ket sanab chiqish emas,
balki ularni mazmunan, shaklan va orfografik murakkablik darajasiga ko‘ra
tizimlashtirishni talab etadi. Bunda o‘qituvchi har bir dars uchun aniq maqsad
qo‘yadi: masalan, tovush va harfni to‘g‘ri tanish, talaffuz bilan yozuv
o‘rtasidagi farqni tushunish yoki qoidaga istisno bo‘lgan so‘zlarni eslab qolish.
Shu tarzda tuzilgan material o‘quvchini bosqichma-bosqich fikrlashga, mustaqil
yozuv faoliyatiga va o‘z xatolarini anglab tuzatishga o‘rgatadi. Bu jarayonda
o‘qituvchi materialni nafaqat o‘qitish vositasi, balki o‘quvchini mustaqil
fikrlashga undovchi manba sifatida qo‘llashi kerak.
O‘quv materiallarini dasturlashtirish prinsipi esa ularni mantiqan izchil,
tizimli va osondan qiyinga tamoyiliga muvofiq tarzda taqsimlashni nazarda
tutadi. Masalan, birinchi darslarda o‘quvchilar talaffuzi va yozilishi bir xil
bo‘lgan so‘zlar ustida ishlaydi, keyinchalik talaffuzi bilan yozilishi
farqlanadigan, so‘ngra istisno so‘zlar o‘rgatiladi. Dasturlashtirilgan yondashuv
o‘qituvchiga har bir darsning bosqichlarini oldindan rejalashtirish, natijani
baholash va zarurat bo‘lsa, metodikani o‘zgartirish imkonini beradi. Shu bilan
birga, bunday yondashuv har bir o‘quvchining individual imkoniyatini hisobga
olgan holda ta’lim jarayonini moslashtirishga xizmat qiladi. Natijada, o‘quvchi

23yozuv mashqlarini shunchaki yod olish emas, balki tahlil qilish va
umumlashtirish orqali egallaydi.
Yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rganishda dasturlashtirishda orfografik lug‘atlar,
diktantlar tizimi va orfografik o‘yinlardan foydalanish ham muhim o‘rin tutadi.
Masalan, “Topshiriqli lug‘at diktanti”, “Xato top” mashqi, “To‘g‘ri yozilganini
belgila” kabi interfaol topshiriqlar o‘quvchini faol fikrlashga undaydi. Bunda
o‘quvchi nafaqat so‘zni eslab qoladi, balki uni kontekstda ishlatishni, ma’nosini
tahlil qilishni ham o‘rganadi. Bu jarayon o‘quvchi miyasida har bir so‘zning
shakli va ma’nosini mustahkam bog‘lashga yordam beradi. O‘qituvchi esa
natijalarni kuzatib, o‘quvchilarning orfografik xatolarini tahlil qilib boradi va
shu asosda keyingi mashg‘ulotlarni rejalashtiradi.
O‘quv materiallarini tuzishda ko‘rgazmalilik prinsipi ham alohida
ahamiyatga ega. Har bir so‘z, qoida yoki orfografik hodisani o‘quvchi nafaqat
eshitish, balki ko‘rish va yozish orqali o‘zlashtirsa, bu bilim uzoq muddatga
xotirada saqlanadi. Shu sababli o‘qituvchi kartochkalar, plakatlar, elektron
taqdimotlar, yozuv jadvali va multimediyali resurslardan faol foydalanishi
kerak. Ayniqsa, bugungi raqamli ta’lim sharoitida interfaol doskalar va onlayn
mashqlar yordamida o‘quvchilarda yozuvga bo‘lgan qiziqish sezilarli darajada
ortadi. Shuningdek, vizual materiallar o‘quvchilarning diqqatini jamlash, xatoni
tez aniqlash va so‘zni to‘g‘ri yozishni avtomatlashtirishga xizmat qiladi.
Ta’lim jarayonida o‘quv materiallarini tuzish va tanlashda motivatsion
yondashuvni ham unutmaslik kerak. O‘quvchilarning yozuvga bo‘lgan
qiziqishini oshirish uchun o‘qituvchi materiallarni o‘yin, musobaqa yoki ijodiy
topshiriq shaklida taqdim etishi mumkin. Masalan, “So‘zlarni to‘g‘ri yozganlar”
burchagi tashkil etish, “Haftaning eng savodli o‘quvchisi” nominatsiyasi berish,
kichik testlar orqali baholash o‘quvchilarni rag‘batlantiradi. Shu tariqa o‘quvchi
nafaqat o‘rganadi, balki yozuv madaniyatini qadrlashni ham o‘zlashtiradi. Bu
esa darsning samaradorligini oshirib, o‘quvchini mustaqil o‘rganishga
yo‘naltiradi.

24Bundan tashqari, o‘quv materiallarini tanlashda integrativ yondashuv ham
samarali natija beradi. Ya’ni, yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rganish jarayoni faqat
“Ona tili” darslari bilan cheklanmay, “Atrofimizdagi olam”, “O‘qish” yoki
“Texnologiya” darslari bilan uyg‘unlashtirilsa, o‘quvchi har bir so‘zni turli
kontekstlarda qo‘llashni o‘rganadi. Shu orqali o‘quvchi o‘z so‘z boyligini
kengaytiradi, orfografik xotirasi esa kuchayadi. Integratsiyalashgan darslarda
o‘qituvchi o‘quvchining bilimini amaliy faoliyat bilan bog‘laydi, bu esa o‘quv
jarayonining hayotiyligini oshiradi. O‘quv materiallarini tanlash, tuzish va
dasturlashtirish prinsiplari — bu yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatish
metodikasining eng muhim poydevoridir. Ular yordamida dars mazmuni
tizimli, izchil va didaktik jihatdan boyitilgan bo‘ladi. Bunday yondashuv
nafaqat o‘quvchilarda orfografik savodxonlikni shakllantiradi, balki ularni
mustaqil fikrlashga, nutq madaniyatiga va yozuvga mas’uliyatli munosabatda
bo‘lishga o‘rgatadi. Shu bois, o‘qituvchi o‘quv materiallarini tanlashda puxta
tayyorgarlik ko‘rishi, ularni yoshga mos, qiziqarli va samarali shaklda taqdim
etishi lozim. Shu tarzda tashkil etilgan o‘quv jarayoni boshlang‘ich sinf
o‘quvchilarining yozuv madaniyatini shakllantirishda poydevor bo‘lib xizmat
qiladi.
2.2. O‘yinli va interfaol metodlar yordamida yozuv ko‘nikmalarini
shakllantirish
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida yozuv ko‘nikmalarini shakllantirishda
o‘yinli va interfaol metodlar muhim o‘rin tutadi. Chunki bu yoshdagi bolalar
uchun yozuv jarayoni faqat nazariy mashg‘ulot emas, balki qiziqarli, ijodiy va
faol ishtirokni talab qiladigan jarayon bo‘lishi kerak. O‘yin orqali o‘qitish —
o‘quvchining tabiiy o‘rganish mexanizmini ishga soladi, ularni faol fikrlashga,
mustaqil izlanishga va yozuv jarayonini zavq bilan bajarishga o‘rgatadi. O‘yinli
metodlar orqali bola dars jarayonida zerikmaydi, har bir topshiriqqa emotsional
yondashadi va o‘rgangan so‘zini eslab qolish ehtimoli yuqori bo‘ladi. Shu bois,

25o‘qituvchi o‘yin elementlarini darsning har bir bosqichiga uyg‘unlashtirgan
holda, ularni ta’limiy maqsad bilan bog‘lashi zarur.
O‘yinli metodlardan foydalanishning asosiy maqsadi o‘quvchining yozuv
faoliyatini rag‘batlantirish, e’tiborini jamlash va yozuvga bo‘lgan ijobiy
motivatsiyasini oshirishdir. O‘yin orqali o‘quvchi xato qilishdan qo‘rqmaydi,
aksincha, o‘z fikrini yozma shaklda ifodalashga intiladi. Masalan, “Xato top”,
“So‘zni to‘g‘ri yoz”, “So‘z zanjiri”, “Kim tez yozadi?”, “So‘zlar labirinti” kabi
o‘yinlar orfografik tafakkurni rivojlantirishda samarali hisoblanadi. Bunday
o‘yinlarda o‘quvchi nafaqat yozishni, balki har bir so‘zning talaffuzi, ma’nosi
va tuzilishini tahlil qilishni ham o‘rganadi. O‘qituvchi esa o‘yin jarayonida
o‘quvchilarning individual yondashuvini kuzatadi, ularning kuchli va zaif
tomonlarini aniqlaydi.
Interfaol metodlar esa dars jarayonini faollashtirish, o‘quvchini markazga
qo‘yish va ularni hamkorlikda fikrlashga jalb etish imkonini beradi. “Aqliy
hujum”, “Bitta so‘zdan hikoya tuz”, “Zinama-zina diktant”, “Rolli o‘yin”,
“Savol-javobli yozuv mashqi” kabi metodlar orfografik ko‘nikmalarni
mustahkamlash bilan birga, o‘quvchilarning nutq madaniyatini ham
rivojlantiradi. Interfaol metodlar yordamida o‘quvchilar o‘zaro fikr
almashadilar, bir-birining yozuvini tahlil qiladilar, xatolarni birgalikda
tuzatadilar. Bu esa ularni tanqidiy fikrlashga, hamkorlikda o‘rganishga va
javobgarlikni his qilishga o‘rgatadi.
O‘yinli metodlar orqali o‘tkazilgan darslarda o‘qituvchi nazariy tushunchani
o‘yin qoidalari orqali o‘rgatadi. Masalan, “So‘z top” o‘yinida o‘quvchilar
o‘qituvchi aytgan harf bilan boshlanadigan yozilishi qiyin so‘zlarni yozadilar,
“Xato top” o‘yinida esa ataylab xato yozilgan so‘zlarni to‘g‘rilaydilar. Bu
o‘yinlar orfografik xotirani mustahkamlaydi va so‘zlarni tezda eslab qolish
qobiliyatini oshiradi. Shuningdek, “So‘z zanjiri” o‘yini orqali o‘quvchilar
ketma-ket so‘zlar yozadilar, har bir keyingi so‘z oldingisining oxirgi harfi bilan

26boshlanishi kerak bo‘ladi. Bu o‘yin orfografik tafakkurni faollashtiradi, diqqatni
jamlaydi va o‘quvchini tez fikrlashga undaydi.
Interfaol yondashuvda o‘qituvchi o‘quvchini passiv tinglovchidan faol
ishtirokchiga aylantiradi. Masalan, “Rolli diktant” metodida o‘quvchilar
o‘qituvchi rolini bajarib, o‘z sinfdoshlariga so‘z aytadilar. Bu jarayonda ular
so‘z talaffuzini aniq aytishga, imlo jihatdan to‘g‘ri yozishga va darsda faol
qatnashishga o‘rganadilar. “Zinama-zina diktant” metodida esa o‘quvchilar
bosqichma-bosqich murakkablikda so‘zlar yozadilar: avval oson so‘zlar,
so‘ngra talaffuzi bilan yozilishi farqlanadigan so‘zlar, oxirida esa istisno
so‘zlar. Bunday metodlar o‘quvchilar orasida musobaqalashuv, diqqatni
jamlash va o‘z ustida ishlash madaniyatini rivojlantiradi.
Bugungi kunda interfaol texnologiyalar — multimediya taqdimotlar, onlayn
o‘yinlar, orfografik testlar ham o‘quvchilarda yozuv ko‘nikmalarini
shakllantirishda keng qo‘llanmoqda. Masalan, “Kahoot”, “Wordwall”,
“Quizizz” kabi platformalar yordamida o‘qituvchi o‘quvchilarning orfografik
savodxonligini real vaqt rejimida baholay oladi. Elektron o‘yinlarda o‘quvchilar
so‘zlarni to‘g‘ri yozish orqali ball to‘plashadi, bu esa raqobat ruhini
kuchaytiradi. Shuningdek, onlayn testlar o‘quvchining yozuvdagi xatolarini
avtomatik aniqlab, ularni tahlil qilish imkonini beradi. Shu bilan birga, raqamli
vositalardan foydalanish darsni jonlantiradi, o‘quvchilarning yozuvga bo‘lgan
ishtiyoqini oshiradi va ta’lim jarayonini zamonaviy talablarga moslashtiradi.
O‘yinli va interfaol metodlarning samaradorligi shundaki, ular o‘quvchilarni
o‘qituvchi nazoratisiz ham mustaqil ishlashga o‘rgatadi. Masalan, “So‘z tanla”
mashqida o‘quvchilar berilgan so‘zlardan to‘g‘ri yozilganlarini ajratadilar;
“So‘zdan so‘z yasang” o‘yinida esa berilgan ildiz so‘zlardan yangi so‘zlar hosil
qiladilar. Bu orqali ularning tahliliy fikrlash qobiliyati rivojlanadi, so‘z
tuzilishidagi o‘zgarishlarni sezish ko‘nikmasi shakllanadi. O‘quvchi o‘yin
jarayonida har bir so‘zni mantiqan tahlil qiladi, shuningdek, o‘zining yozuvdagi
xatosini tan oladi va uni tuzatish yo‘lini o‘rganadi.

27Yozuv ko‘nikmasini shakllantirishda jamoaviy o‘yinlarning ham o‘rni
beqiyosdir. “Jamoaviy diktant”, “Kichik guruhda so‘z topish”, “Rasm asosida
so‘z yozish” kabi mashqlar o‘quvchilarni birgalikda fikrlash, yordam so‘rash va
o‘zaro maslahatlashish madaniyatiga o‘rgatadi. Guruhli ishda o‘quvchilar bir-
birining fikrini tinglaydi, so‘zning to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri yozilganini birgalikda
tahlil qiladi. Bu esa o‘zaro hurmat, mas’uliyat va hamkorlik hissini
mustahkamlaydi. Shu bilan birga, jamoaviy o‘yinlar raqobat bilan
uyg‘unlashgan holda o‘quvchilarning motivatsiyasini kuchaytiradi, natijada ular
dars jarayonida faol, ijodkor va tashabbuskor bo‘lib qoladilar.
O‘yinli va interfaol metodlardan foydalanish o‘qituvchidan ijodkorlik, puxta
tayyorgarlik va o‘quvchilarning psixologik xususiyatlarini chuqur bilishni talab
qiladi. Chunki har bir o‘yin yoki interfaol topshiriq dars maqsadiga xizmat
qilishi, o‘quvchining bilim darajasiga mos bo‘lishi kerak. O‘qituvchi o‘yin
jarayonini boshqaradi, natijalarni tahlil qiladi va xatolarni o‘quvchilar bilan
birgalikda muhokama etadi. Shunday yondashuvda o‘quvchi dars jarayonining
passiv ishtirokchisi emas, balki faol sub’ekti sifatida namoyon bo‘ladi. o‘yinli
va interfaol metodlar yordamida yozuv ko‘nikmalarini shakllantirish — bu
nafaqat o‘quvchilarning orfografik savodxonligini oshirish, balki ularning
ijodiy fikrlash, nutq madaniyati va o‘z fikrini yozma shaklda ifodalash
qobiliyatini ham rivojlantiruvchi jarayondir. Bu metodlar darsni jonlantiradi,
o‘quvchini ta’limning faol ishtirokchisiga aylantiradi va eng muhimi, o‘rganish
jarayonini qiziqarli, samarali hamda esda qolarli qiladi. Shu bois, har bir
boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi o‘yinli va interfaol metodlarni dars amaliyotiga
muntazam tatbiq etishi zarur, chunki aynan shunday yondashuv orqali yozilishi
qiyin so‘zlarni o‘rganish jarayoni oson, qiziqarli va samarali kechadi.
2.3. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yozilishi qiyin so‘zlarni
o‘zlashtirishini nazorat qilish va baholash tizimi

28Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yozilishi qiyin so‘zlarni o‘zlashtirishini
nazorat qilish ta’lim jarayonining eng muhim bosqichlaridan biridir. Nazorat
orqali o‘quvchi o‘z bilim darajasini anglaydi, o‘qituvchi esa dars
samaradorligini tahlil qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Yozilishi qiyin so‘zlarni
o‘rganish faqat yod olish emas, balki ularni ongli tarzda qo‘llashni talab qiladi.
Shu sababli nazorat jarayoni muntazam, tizimli va bosqichma-bosqich amalga
oshirilishi lozim. O‘qituvchi bu jarayonda har bir o‘quvchining individual
rivojlanish darajasini, yozuvdagi xatoliklar tabiatini ham tahlil qilishi kerak.
Nazorat turlari ichida og‘zaki, yozma, test shakllari hamda interfaol nazorat
usullari o‘quvchilarning faolligini oshirishda katta ahamiyatga ega.
Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilar ko‘pincha yozilishi qiyin so‘zlarni
talaffuz asosida yozishga moyil bo‘ladi, bu esa orfografik xatolarning paydo
bo‘lishiga olib keladi. Shu sababli nazorat faqat xato sonini aniqlash bilan
cheklanmasdan, o‘quvchilarning fikrlash uslubi, tovush va harf o‘rtasidagi
bog‘lanishlarni to‘g‘ri tushungan-tushunmaganligini ham ko‘rsatib berishi
zarur. O‘qituvchi orfografik diktantlar, so‘z to‘ldirish mashqlari, test
topshiriqlari, “so‘zni top” yoki “to‘g‘ri yozuvni belgila” kabi interfaol nazorat
turlarini qo‘llashi mumkin. Bunday yondashuv o‘quvchilarda o‘z-o‘zini
tekshirish, o‘z bilimini baholash va xatolarni mustaqil tuzatish ko‘nikmalarini
shakllantiradi.
Nazoratning samaradorligi o‘quv jarayonida muntazam tahlil olib borish,
o‘quvchilarning xatolarini individual o‘rganish va ularga pedagogik yordam
ko‘rsatish bilan belgilanadi. Shu bois baholash jarayoni adolatli, shaffof va
rag‘batlantiruvchi bo‘lishi shart. O‘qituvchi baholashda nafaqat natijani, balki
o‘quvchining intilish darajasi, yozuv madaniyatidagi ijobiy o‘zgarishlarni ham
inobatga olishi lozim. Bu o‘quvchilarda o‘ziga bo‘lgan ishonchni kuchaytiradi,
yozma nutqda aniqlik va izchillikni shakllantiradi.
Zamonaviy ta’limda baholash tizimi o‘zgarib, reyting, portfoliolar, o‘zaro
baholash va o‘z-o‘zini baholash kabi metodlar keng qo‘llanilmoqda. Yozilishi

29qiyin so‘zlarni o‘rganishda portfoliolar o‘quvchining o‘sish dinamikasini,
xatolarning kamayishini va o‘z bilimini mustaqil tahlil qilishini ko‘rsatadi.
Shuningdek, o‘zaro baholash usuli ham sinfda hamkorlik muhitini yaratadi,
chunki o‘quvchilar bir-birining yozuvini tahlil qilib, to‘g‘ri yozuvga e’tibor
berishni o‘rganadilar. Bu esa o‘qituvchi nazoratining samaradorligini oshiradi
va o‘quvchilarni faol fikrlashga undaydi.
Yozilishi qiyin so‘zlarni o‘zlashtirishda differensial yondashuv katta
ahamiyat kasb etadi. Har bir o‘quvchining individual xususiyatlarini hisobga
olib, nazorat shakllarini moslashtirish kerak. Masalan, ayrim o‘quvchilar uchun
vizual diktantlar samarali bo‘lsa, boshqalar uchun og‘zaki mashqlar foydaliroq
bo‘ladi. Shu tarzda o‘qituvchi o‘quvchilarning orfografik xotirasini, eslab
qolish qobiliyatini va yozma nutqni rivojlantirishda kompleks nazorat tizimidan
foydalanadi. Bu tizim orfografik xatolar sonini kamaytiradi va to‘g‘ri yozuv
madaniyatini mustahkamlaydi.
Yozma ishlarni tekshirish jarayonida o‘qituvchi har bir o‘quvchining
xatosini belgilab, keyinchalik shu xatolarga oid maxsus mashg‘ulotlar
o‘tkazadi. Bunda “xato ustida ishlash” metodikasi samarali hisoblanadi. Ushbu
yondashuv orqali o‘quvchi o‘z xatolarini tahlil qilib, ularni to‘g‘rilashni
o‘rganadi. Shu bilan birga, o‘qituvchi har bir o‘quvchiga shaxsiy yondashuv
asosida individual topshiriqlar berishi, orfografik so‘zlar kartotekasini yuritishi
tavsiya etiladi. Bu yondashuv o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini va o‘z
bilimini nazorat qilishini rivojlantiradi.
Baholash jarayonida rag‘batlantirish omili ham muhim o‘rin tutadi.
O‘quvchi o‘zining muvaffaqiyatini his etganda, unda o‘qishga ijobiy
motivatsiya shakllanadi. Shu bois, o‘qituvchi har bir o‘quvchini kichik yutuqlar
uchun ham maqtov bilan rag‘batlantirib borishi zarur. Rag‘bat moddiy shaklda
emas, balki ijtimoiy va psixologik qo‘llab-quvvatlash ko‘rinishida bo‘lishi
maqsadga muvofiq. Bu o‘quvchining o‘z bilimiga ishonchini mustahkamlaydi,
yozuvga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va o‘zlashtirish darajasini yaxshilaydi.

30Shunday qilib, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yozilishi qiyin so‘zlarni
o‘zlashtirishini nazorat qilish va baholash tizimi o‘quvchilarning yozma
savodxonligini rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi. Bu tizim orqali o‘quvchi o‘z
bilimini nazorat qilishni o‘rganadi, o‘qituvchi esa ta’lim jarayonining
natijadorligini aniqlaydi. Zamonaviy ta’limda baholash tizimi faqat xatolarni
aniqlash emas, balki o‘quvchini o‘qishga rag‘batlantirish, uning individual
imkoniyatlarini ochish, mustaqil fikrlashini rivojlantirish vositasi sifatida
qaraladi. Shu bois, nazorat va baholash tizimi o‘qituvchi faoliyatining ajralmas
qismi sifatida muntazam takomillashtirilib borilishi zarur.
Jadval 3. Boshlang‘ich sinflarda yozilishi qiyin so‘zlarni nazorat qilish
shakllari
Nazorat turi Qo‘llanilish
vaqti Maqsadi Natijasi
Og‘zaki nazorat Har bir
mavzudan
so‘ng So‘zlarni to‘g‘ri
talaffuz va yozuvini
aniqlash Og‘zaki va yozma
savodxonlik
mustahkamlanadi
Diktantlar
(oddiy, izohli) Har hafta Orfografik
malakalarni
shakllantirish Yozilishdagi xatolar
kamayadi
Test sinovlari Oyda bir
marta Yozilishi qiyin
so‘zlarni eslab qolish
darajasini aniqlash O‘quvchi bilim darajasi
tahlil qilinadi
Portfoliolar Chorak
oxirida O‘quvchining
shaxsiy yutuqlarini
kuzatish O‘quvchi
rivojlanish dinamikasi
aniqlanadi
O‘zaro
baholash va
o‘zini baholash Har darsda Mustaqillik va
mas’uliyatni oshirish O‘quvchilar o‘z
bilimlarini nazorat
qilishni o‘rganadilar

31 Xulosa
Men ushbu kurs ishini yozar ekanman, “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining
yozilishi qiyin so‘zlarni yozishga o‘rgatish” mavzusi bugungi ta’lim jarayonida
nechog‘li dolzarb masala ekanligini chuqur anglab yetdim. Boshlang‘ich ta’lim
bosqichi o‘quvchilarda to‘g‘ri yozuv, orfografik savodxonlik, so‘z boyligini
shakllantirishda poydevor vazifasini bajaradi. Shu bois, o‘quvchilarning
yozilishi qiyin so‘zlarni to‘g‘ri yozish malakasini rivojlantirish faqat
o‘qituvchining metodik mahoratiga emas, balki o‘quvchining tilga bo‘lgan
qiziqishiga, mashg‘ulotlarning samarali tashkil etilishiga ham bevosita bog‘liq
ekanini ko‘rdim. Men o‘rganish jarayonida shuni angladimki, yozilishi qiyin
so‘zlarni o‘rgatishda an’anaviy metodlar bilan bir qatorda zamonaviy, interfaol
va o‘yinli usullarni qo‘llash o‘quvchilar tafakkurini faollashtiradi, ularning
mustaqil fikrlashini kuchaytiradi va yozma nutq madaniyatini shakllantiradi.
Men o‘tkazgan tahlillar jarayonida o‘quvchilarning ko‘pchiligi so‘zlarni
talaffuziga asoslanib yozishga harakat qilishini, bu esa orfografik xatolarga
sabab bo‘lishini kuzatdim. Shu bois, o‘qituvchi dars jarayonida har bir so‘zning
yozilish manbaini, imloviy qoidalarini tushuntirish bilan bir qatorda,
o‘quvchining eslab qolish, so‘zni to‘g‘ri yozishda mustahkam malaka hosil
qilishiga alohida e’tibor qaratishi lozim deb hisoblayman. Men uchun bu mavzu
faqat nazariy jihatdan emas, balki amaliy ahamiyatga ham ega bo‘ldi, chunki u
boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi sifatida o‘z kasbiy faoliyatimda foydalanadigan
muhim tajriba manbai bo‘ldi.
Men o‘rganish davomida shuni ham angladimki, yozilishi qiyin so‘zlarni
o‘rgatish jarayonida o‘yin texnologiyalari, interfaol metodlar va guruhli
mashg‘ulotlar orqali o‘quvchilarni faol ishtirok etishga jalb etish eng samarali

32yondashuvlardan biridir. Bu metodlar orqali o‘quvchilarda o‘rganishga bo‘lgan
motivatsiya oshadi, yozuv jarayoni esa qiziqarli va ijodiy tus oladi. Ayniqsa,
“so‘z top”, “to‘g‘ri yoz”, “so‘zdan gap tuz” kabi o‘yinli topshiriqlar
o‘quvchilarning xotirasini, e’tiborini va to‘g‘ri yozuv malakasini
mustahkamlashda katta samara beradi.
Men bu mavzuni o‘rganish jarayonida pedagogik yondashuvlarning turli
shakllarini tahlil qilib, ularning afzallik va kamchiliklarini aniqladim. Shu
asosda shunday xulosaga keldimki, yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatishda faqat
qoidalarga tayangan holda emas, balki o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini,
individual imkoniyatlarini ham hisobga olish zarur. Chunki har bir bola
so‘zlarni idrok etish, eslab qolish va yozish jarayonida o‘ziga xos uslubga ega
bo‘ladi. O‘qituvchining vazifasi esa shu uslubni to‘g‘ri yo‘naltirish va
orfografik tafakkurni shakllantirishdir.
Men shuningdek, yozilishi qiyin so‘zlarni o‘zlashtirishda nazorat va
baholash tizimining o‘rni nihoyatda muhim ekanini ham o‘rgandim. Nazorat
faqat baho qo‘yish uchun emas, balki o‘quvchilarning xatolarini aniqlash, ularni
tahlil qilish va tuzatish imkonini beruvchi vosita sifatida qaralishi lozim. Bu
jarayon o‘quvchilarda o‘z bilimini mustaqil baholash, o‘z xatolarini anglash va
to‘g‘rilash ko‘nikmalarini shakllantiradi. Men uchun aynan shu jihat
o‘qituvchilik faoliyatining asosiy mezoni bo‘ldi — ya’ni, o‘quvchiga tayyor
bilim berish emas, balki uni o‘z bilimini mustaqil tahlil qilishga o‘rgatish.
Men kurs ishining amaliy qismida o‘quv materiallarini tanlash, tuzish va
dasturlashtirish prinsiplari bilan chuqur tanishdim. Yozilishi qiyin so‘zlarni
o‘rgatishda tanlangan so‘zlar bolalarning yosh darajasiga, tilni o‘zlashtirish
bosqichiga va darslikdagi mavzular ketma-ketligiga mos bo‘lishi zarurligini
aniqladim. Shu bilan birga, o‘quvchilarga o‘rgatilayotgan so‘zlarning hayotiy
mazmunga ega bo‘lishi, ularning kundalik nutqida uchraydigan so‘zlardan
tashkil topishi ham ta’lim samaradorligini oshiradi.

33Men bu mavzuni o‘rganish davomida shuni angladimki, orfografik
savodxonlikni shakllantirish – bu faqat yozuvdagi xatoni to‘g‘rilash emas, balki
o‘quvchining tafakkurini, e’tiborini va mantiqiy fikrlash qobiliyatini
rivojlantirishdir. Har bir to‘g‘ri yozilgan so‘z bolaning nutq madaniyatini, fikr
ifoda qilish aniq ligini oshiradi. Shu sababli men orfografiyani o‘qitishni faqat
texnik jarayon deb emas, balki estetik va mantiqiy tafakkur bilan bog‘liq ijodiy
faoliyat sifatida qaray boshladim.
Men kurs ishini yakunlar ekanman, o‘qituvchining ijodiy yondashuvi,
metodik tayyorgarligi va pedagogik mahorati boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida
to‘g‘ri yozuv malakasini shakllantirishda hal qiluvchi omil ekanligiga amin
bo‘ldim. Yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatish bo‘yicha ishlab chiqilgan metodik
yondashuvlar o‘quvchilarda nafaqat yozuv madaniyatini, balki tilga, so‘zga va
nutqga bo‘lgan mehrni kuchaytiradi. Men bu mavzu orqali o‘zimda ham
orfografik tahlil qilish, ta’lim jarayonini tizimli tashkil etish va har bir
o‘quvchiga individual yondashish ko‘nikmalarini shakllantirdim. Men ushbu
kurs ishini bajarish jarayonida nazariy bilimlarimni amaliy tajriba bilan
uyg‘unlashtirish imkoniyatiga ega bo‘ldim. Bu ish orqali men o‘z pedagogik
faoliyatimda yozilishi qiyin so‘zlarni o‘rgatishda zamonaviy, o‘yinli va
interfaol metodlardan samarali foydalanish zarurligiga to‘liq ishonch hosil
qildim. Mavzu doirasida olib borilgan izlanishlar, tahlillar va kuzatuvlar mening
kelgusidagi o‘qituvchilik faoliyatim uchun muhim metodik asos bo‘lib xizmat
qiladi. Shu bois, men bu ishni faqat ilmiy natija emas, balki o‘z kasbiy
shakllanishim yo‘lida muhim bosqich sifatida baholayman.

34Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
Prezident farmonlari va qarorlari ro‘yxati
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2019-yil 29-
apreldagi “O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasi to‘g‘risida”gi PF–5712-sonli Farmoni.
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020-yil 6-
noyabrdagi “Xalq ta’limi tizimini yanada takomillashtirishga oid
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ–4884-sonli Qarori.
3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2022-yil 11-
maydagi “Xalq ta’limi tizimida o‘quv-tarbiya jarayonlarini sifat jihatidan
yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ–220-sonli
Qarori.
Ilmiy adabiyotlar
1) Mahmudov Nodirbek, G‘ulomov Abdurahmon. “Ona tili o‘qitish
metodikasi.” – Toshkent: O‘qituvchi, 2018. – B. 12–45.
2) Qodirova Mohira, Yuldasheva Malika. “Boshlang‘ich ta’limda o‘qitish
metodikasi.” – Toshkent: Fan va texnologiya, 2019. – B. 23–67.
3) Xudoyberganova Dildora. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari nutqini
rivojlantirishda innovatsion metodlar.” – Toshkent: Ilm ziyo, 2020. – B. 15–
50.
4) Mirziyoyeva Shahrizoda. “Zamonaviy ta’limda innovatsion yondashuvlar.”
– Toshkent: Yangi asr avlodi, 2021. – B. 8–34.
5) Qodirov Bakhtiyor. “Grammatika va imlo o‘qitishning samarali usullari.” –
Samarqand: SamDU nashriyoti, 2017. – B. 30–72.

356) Tursunova Sevara. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan nutq o‘stirish
mashg‘ulotlari.” – Toshkent: Noshir, 2019. – B. 10–42.
7) Karimova Zulfiya. “Ko‘rgazmali qurollar va o‘quv jarayonida ularning
ahamiyati.” – Toshkent: Fan, 2020. – B. 20–55.
8) Jo‘rayev Anvar. “Boshlang‘ich ta’limda pedagogik texnologiyalarni
qo‘llash.” – Toshkent: Universitet, 2021. – B. 17–60.
9) Mirzaahmedov Habib. “Ta’lim jarayonida vizuallik tamoyilining pedagogik
asoslari.” – Toshkent: Ilm Ziyo Nashriyoti, 2018. – B. 25–48.
10) Xolmatova Malohat. “Ona tili darslarida interfaol metodlardan
foydalanish.” – Toshkent: Barkamol avlod, 2022. – B. 14–39.
11) Shirinov Akmal. “Boshlang‘ich ta’limda o‘quvchilarning nutqiy
kompetensiyasini shakllantirish.” – Namangan: NamDU nashriyoti, 2023. –
B. 12–44.
12) Abdullayeva Nilufar. “Innovatsion ta’lim va ko‘rgazmali vositalarning
o‘rni.” – Toshkent: Innovatsiya, 2021. – B. 18–50.
13) Toshpo‘latova Dildora. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining psixologik
xususiyatlari va o‘qitish metodikasi.” – Toshkent: Noshir, 2020. – B. 22–57.
14) Jo‘raboyeva Lobar. “O‘qitishda didaktik materiallardan foydalanish
asoslari.” – Toshkent: Ziyo, 2018. – B. 9–36.
15) Saidova Gulnora. “Boshlang‘ich sinflarda ona tili fanini o‘qitishda
ko‘rgazmalilik va interfaollik.” – Buxoro: BuxDU nashriyoti, 2023. – B.
11–48.
Foydalanilgan internet manbalar
www.ziyonet.uz
www.pedagog.uz
https://uzedu.uz
https://president.uz

36https://kitob.uz
https://eduportal.uz
https://school-edu.uz

Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yozilishi qiyin so‘zlarni yozishga o‘rgatish

Купить