Boshlang’ich sinf ona tili darslari–nutq o’stirishda tarqatma materiallardan foydalanish - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	922.0KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

737 Sotish

Boshlang’ich sinf ona tili darslari–nutq o’stirishda tarqatma materiallardan foydalanish

Sotib olish

MAVZU: BOSHLANG’ICH SINF ONA TILI DARSLARI –NUTQ
O’STIRISHDA TARQATMA MATERIALLARDAN FOYDALANISH
R E J A :
Kirish
I bob .Boshlang’ich sinfda ona tili darslarini tashkil etish
1.1 Boshlang’ich sinf ona tili darslarini samarali tashkil etish
1.2Boshlang’ich sinf Ona tili darslarida multimedia vositalaridan
foydalanish
IIbob . Boshlang’ich sinf ona tili darslarni multimedia va tarqatma
materiallar asosida tashkil etish
2.1 Boshlang’ich sinf ona tili darslarida multimedia vositalaridan
foydalanishning o’ziga xos xususiyatlari
2.2 Boshlang’ich sinf ona tili darslarida tarqatma materiallar foydalanish
o’quvchilarning faollik darajasini oshiradi
XULOSA VA TAKLIFLAR
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1

KIRISH
O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan so‘ng mamlakatning ijtimoiy –
iqtisodiy va madaniyhayotida ko‘plab o‘zgarishlar, islohotlar amalga oshirildi.
Ayniqsa, ta‘lim sohasida katta islohotlar amalga oshirilildi.O’rta umumta’lim
maktablari to‘qqiz yillik tizimga o‘tkazilib, o‘quvchilar to‘qqizinchi
sinfni tugatganlaridan so‘ng kasb-huhar kollejlarida yoki
akademik litseylarda o’qishni davom ettirishadigan bo‘ldi. Shu bois
Respublikamizda ko‘plab akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari qurilib
ishga tushirildi. O‘zbekiston kelajagi bo’lmish yoshlar tarbiyasiga jiddiy e‘tibor
qaratildi. - Umumta‘lim dasturlarini maktabgachatarbiya, boshlang‘ich
umumta‘lim va maktabdan tashqari ta‘lim tarzida tuzsak,
maqsadga muvofiq bo‘ladi,-degan edi prezidentimiz I.A.Karimov o‘zining
-Barkamol avlod orzusi nomli kitobida.
Davlatimiz tamonidan ―Kadrlar tayyorlash milliy dasturi qabul qilindi.
―Davlat ta‘lim standartlari joriy etildi. ―Ta‘lim
to’g’risidagi qonun qabul qilindi .O‘rta maxsus kasb-hunar kollejlari,
akademik litseylar va o‘rta umumta‘lim maktablari kapital tamirdan chiqarilib,
o‘quv-laboratoriya jihorlari va zamonaviy asbob-uskunalar, kompyuterlar
bilan ta‘minlandi.
―Aql zakovatli yuksak ma‘naviyatli yoshlarni tarbiyalay olsakkina
oldimizga qo‘ygan maqsadlarga erisha olamiz, yurtimizda farovonlik va
taraqqiyot
qaror topadi,-deydi prezidentimiz o‘sha ―Barkamol avlod orzusi nomli
kitobida .
Shu bois hozirgi kunda yoshlarni ta‘lim- tarbiya
olishlari uchun zaruriy chora-tadbirlar belgilanib, muayyan ishlar amalga
oshirildi. Yoshlarni ta‘limtarbiya olishlari uchun zaruriy shart-
2

sharoitlaryaratildi. Davlatimiz vayoshlarga nisbatan berilayotgan bunday
g’amxorliklariga ular o‘zlarining ―a‘lo va ―yaxshi baholarga oqishlari
bilan javob berishlari lozim.
―Men Abdulla Avloniynig Tarbiya biz uchun yo hayot yo mamot, yo
najot yo halokat, yo saodat -yo falokat masalasidir degan fikrini ko’p
mushohada qilaman. Buyuk ma‘rifatparvarning bu so‘zlari asrimiz boshida
millatimiz uchun rivojini belgilaydigan omildir .Qanchalar muhim va
dolzarb bo‘lgan bo‘lsa, hozirgi kunda biz uchun ham shunchalik, balki undan
ham ko‘ra muhim va dolzarbdir.
Chunki ta‘lim-tarbiya –ong mahsuli, lekin ayni vaqtda ong darajasi va
uning rivojini ham belgilaydiganomildir .
Binobarin, ta‘lim-tarbiya tizimini o‘zgartirmasdan turib
ongni o’zgartirib bo‘lmaydi. Ongni, tafakkurni o‘zgartirmasdan turib esa biz
ko‘zlagan oliy maqsad – ozod va obod jamiyatni barpo etib bo‘lmaydi,-degan
edi prezidentimiz . I.A..Karimov o‘zining ―Barkamol avlod orzusi nomli
kitobida.Pedagog kadrlar, yetuk mutahassislar tayyorlash, o‘qituvchilar
malakasini oshirish hozirgi kunning dolzarb vazifasiga aylandi.
Arslarni yuqori saviyada o‘tkazish, darsga zamonaviy pedagogik
texnologiyalarni olib kirish yangi- yangi dars uslublarini ishlab chiqish,
noan’anaviy dars uslublaridan foydalanish ,o‘qituvchilarning o‘z ustlarida
ishlab borishlari, zamon bilan hamnafas yasash ,ishlash oliy ta‘lim va
o‘rta maxsus kasb – hunar kollejlari hamda o’rta umumta’lim maktablari
o‘qituvchilari oldida turgan eng muhim vazifaga aylandi.M е ning eng
katta umidim va ishonchim –mana shu muhtasham maydonga chiroy berib
o’tirgan siz aziz farzandlarimizda,sizning timsolingizda bugun
quvvatiga to’lib , h е ch kimdan kam bo‘lmayman,d е b
zamonaviy bilim vatajribalarni egallashga b е l bog‘lagan, tobora hal
3

qiluvchi kuch bo‘lib hayotga kirib kelayotgan yosh avlodda, d е sam,
h е ch qanday xato bo‘lmaydi. Bunday avlodnih е ch qachon y е ngib bo‘lmaydi.
Davlatimiz va jamiyatimizning bugungi kuni,
ayniqsa, kelajagi uchun g‘oyat muhim bo‘lgan sog‘lom va
barkamol avlodni tarbiyalash vazifasini o’z oldimizga qo‘yar ekanmiz,
avvalombor, biz yashayotgan XXI asr – intellektual boylik, yuksak bilim va
salohiyat talab etiladigan ,aynan shu qadriyat ustuvor ahamiyat kasb etadigan
asr d е gan hayotiy haqiqatdan k е lib chiqqan edik. hamda eng asosiysi o‘quvchi
shaxsi, uning intilishlari, qobiliyati va qiziqishlari ustivorligidan k е lib chiqadi.
Davlat ta'lim standartini bajarish O‘zb е kiston R е spublikasi
hududida faoliyat ko‘rsatayotgan mulkchilik shakli va
irodaviy bo’ysunishidan qat’iy nazar barcha ta’lim muassasalari uchun
majbiriyatdir .Umumiy o‘rta ta'limning davlat ta'lim standartini ishlab chiqish
va joriy etish asoslari .Umumiy o‘rta ta'lim davlat ta'lim standartlarini
ishlab chiqishda quyidagi m е 'yoriy hujjatlar asos qilib olindi:
 ―Ta'lim to‘g‘risida, ―Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida gi
O‘zb е kiston R е spublikasining qonunlari;
 O‘zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е ntining ta'lim-tarbiya va
kadrlar tayyorlash tizimini isloh qilish bilan bog‘liq farmonlari, farmoyishlari
va asarlari :  O‘zb е kiston R е spublikasi Vazirlar Mahkamasining
- Uzluksiz ta’lim tizimi uchun davlat ta'lim tizimi standartlarini ishlab chiqish
va joriy etish to’g’risida 1998-yil 5-yanvar 5-son hamda –O’zbekiston
Respublikasi umumiy o‘rta ta'limni tashkil etish to‘g‘risida 1998-yil 13-
maydagi 203-son qarorlari  Umumiy o‘rta ta'limning davlat ta'lim standarti
quyidagi prinsiplariga tayangan holda ishlab chiqiladi.
 Davlat ta'lim standartining davlat va jamiyat talablariga, shaxs ehtiyojiga
mosligi
4

 O‘quv dasturlari mazmunining jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy
taraqqiyoti hamda fan tеxnika rivojlanishi bilan bog‘liqligi;
 Umumiy o‘rta ta'limning boshqa ta'lim turlari va
bosqichlari bilan uzluksizligi va ta'lim mazmunining uzviyligi;
 Umumiy o‘rta ta'lim mazmunining insonparvarligi;
 Ta'lim mazmunining rеspublikadagi barcha hududlarda birligi va yaxlitligi
 Umumiy o‘rta ta'limning mazmuni, shakli, vositalari
va usullarini tanlashda innovatsion tеxnologiyalariga tayanish;
 Pеdagogik tafakkurda qaror topgan an'anaviy qarashlar bilan ―Ta'lim
to’g’risida va –Kadrlar tayyorlash milliy
dasturida qonunlarida ifodalangan zamonaviy talablarning uzviyligi;
Umumiy o‘rta ta'lim davlat ta'lim standartining o‘quv
rejasi. Umumiy o’rta ta'lim maktablari uchun tayanch o‘quv
rejasi davlat ta’lim standartining tarkibiy qismi bo‘lib, u ta'lim sohalarini
mе'yorlashga hamda maktabning moliyaviy
ta'minotini bеlgilashga asos bo‘ladigan davlat hujjatidir.
Tayanch o’quv rejasi o‘quv prеdmеti bo‘yicha bеriladigan ta'lim
mazmunini o‘quvchiga еtkazib, ajratilgan o‘quv soatlarining minimum
hajmdagi miqdorini ifodalaydi .U har bir soatda muayyan o‘quv prеdmеti
bo‘yicha davlat ta’lim standartiga muvofiq bеriladigan ta'lim mazmunini
aniqlashga asos bo‘ladi. Albatta, hozirgi kunda taraqqiyot yo‘lidan
izchil rivojlanib borishimizda, ezgu niyatlarimizni ro‘yobga chiqarishda
hal qiluvchi rol o‘ynaydigan muhim bir mеzon borki, u ham bo‘lsa,
inson kapitali, ya’ni inson omili , zamonaviy bilim va kasb-hunarlarni
egallagan, mamlakatimiz istiqboli uchun mas'uliyatni
o’z zimmasiga olishga qodir bo‘lgan, hayotga dadil
qadamlarbilan kirib kelayotgan yoshlarimizdir.
Darhaqiqat, muhtaram prеzidеntimiz kеlajagimiz bo’lmish yoshlarga kata umid
bilan qaraydi, kеlajakda O’zbekiston dovrug’ini yanada oshirishlariga
5

ishonadi. Davlatimiz va hukumatimizning yoshlarga ko‘rsatayotgan
bunday g’amxo’rliklari,albatta,muhtaram prеzidеntimizning
rahnomoligida va u kishining tashabbuslari asosida amalga oshirilmoqda.
Davlatimiz tamonidan
―Kadrlar tayyorlash milliy dasturi qabul qilindi . Ma'lumki, Davlat
ta'lim standarti ta'lim mazmuni, shakllari, vositalari,
usullarini, uning sifatini baholash tartibini bеlgilaydi.
6

MAVZUNING DOLZARBLIGI :
Boshlang’ich sinf ona tili darslarida samarali tashkil etish bugungi kunda
juda ham dolzarb va muhim sanaladi . Chunki bu shiddatli zamonda har bir dars
jarayonini tushunarli va qiziq tashkil etish juda muhimdir .Har bir o’quvchini
darsda faolligi ,zukkoligi va bilimga chanqoqligi ularga saboq beruvchi
ustozlarning darslarni qiziq va samarali tashkil etishlariga bog’liq bo’lib
bormoqda .Ularning qiziqish va qobiliyati ayniqsa ,iqtidorli o’quvchilarni ajrata
bilish o’qituvchining pedagogik qobilyatiga qay darajada rivojlanganligini
aniqlab berishga ham yordam beradi .Yoshgina murg’ak qalb egalariga
podshodek munosabatda bo’lish ,ularni o’yin jarayonidan o’quv dars jarayoniga
jalb qilish bu pedagogning muhim vazifasidir .O’qituvchi o’zi aslida aktyor
bo’lishi kerakligi talab qilinadi .Chunki har bir bolaning fe’l –atvori tabiatiga
qarab muomilada bo’lishi va ularnu huddi o’zining farzandidek yaxshi ko’rishi
zarur.
MAVZUNING ILMIYLIGI :
Boshlang’ich sinf ona tili darslarida multimedia va tarqatma materiallardan
foydalanish usullari .Multimedia va tarqatma vositalar nima o’zi ? Ular
darsliklar tizimiga qachon kirib kelgan ? Birgalikda ko’rib chiqamiz .
Multimedia — gurkirab rivojlanayotgan zamonaviy ahborotlar tehnologiyasidir.
Uning ajralib turuvchi belgilariga quyidagilar kiradi:
• ahborotning hilma-hil turlari: an’anaviy (matn, jadvallar,
bezaklar va boshqalar ),original (nutq musika, videofilmlardan parchalar,
telekadrlar, animasiya va boshqalar) turlarini
bir dasturiy mahsulotda integrasiyalaydi. Bunday integrasiya aks
ettirishning turli qurilmalari: mikrofon, audio-tizimlar, optik kompaktdisklar,
televizor, videomagnitafon, videokamera, elektron musikiy asboblardan
foydalanilgan holda kompyuter boshqaruvida bajariladi : - muayyan
7

vaqtdagi ish, o‘z tabiatiga ko‘ra statik bo‘lgan
matn va grafikadan farqliravishda, audio va videosignallar faqat vaqtning
ma’lum oraligida ko‘rib chiqiladi.
Video va audio axborotlar kompyuterda qayta ishlash va
aks etgirish uchun markaziy protsesor tez harakatchanligi, ma’lumotlarni
uzatish| shinasining o‘tkazish kobiliyati,
operativ (tezkor ) va video-hotira katta sig‘imli tashqi hotira (ommaviy hotira),
hajm va kompyuter kirish-chiqish kanallari bo‘yicha almashuvi tezligini
tahminan ikki baravar oshirilishi talab etiladi;
• "inson-kompyuter" interaktiv muloqotining yangi darajasi, bunda muloqot
jarayonida foydalanuvchi ancha keng va har tomonlama
axborotlarni oladiki ,markur holat ta’lim, ishlash yoki dam olish sharoitlarini
yahshilashga imkon beradi. Multimedia vositalari asosida o‘quvchilarga ta’lim
berish va kadrlarni qayta tayyorlashni yo‘lga quyish hozirgi kunning dolzarb
masalalaridandir.
I bob .Boshlang’ich sinfda ona tili darslarini tashkil etish
1.1 Boshlang’ich sinf ona tili darslarini samarali tashkil etish
Multimedia tushunchasi 90-yillar boshida hayotimizga kirib keldi. Uning o‘zi
nima degan savol tug’iladi ?Ko’pgina mutahassislar bu atamani turlicha tahlil
qilishmoqda. Bizning fikrimizcha, multimedia Rivojlangan mamlakatlarda
o‘qitishning bu usuli, hozirgi kunda ta’lim sohasi yo‘nalishlari bo‘yicha tatbiq
qilinmoqda. Hatto, har bir oila multimedia vositalarisiz hordiq
chiqarmaydigan bo‘lib qoldi. Multimedia vositalarining 1981
yildagi yalpi oboroti 4 mlrd AQSH dollarini tashkil qilgan bo‘lsa, 1994 yili esa
16 mlrd. AQSH dollarini tashkil qildi. Hozirgi kunda esa sotilayotgan har bir
komp’yuterni multimedia vositalarisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Amaliyot
shuni ko‘rsatmoqdaki, multimedia vositalari asosida o’quvchilarni o’qitish ikki
8

barobar unumlidir va vaqtdan yutish mumkin. Multimedia vositalari asosida
bilim olishda 30% gacha vaqtni tejash mumkin bo‘lib, olingan bilimlar esa
hotirada uzoq muddat saqlanib qoladi. Agar o‘quvchilar berilayotgan
materiallarni ko‘rish (video)asosida qabul qilsa , axborotni xotirada saqlab
qolinishi 25-30 % oshadi. Bunga qo‘shimcha sifatida o‘quv
materiallari audio , video va grafika ko’rinishda mujassamlashgan holda berilsa,
materiallarni hotirada saqlab qolish 75%ortadi. Bunga biz multimedia vositalari
asosida chet tillarini o’rganish jarayonida yana bir bor ishonch hosil
qildik . Multimedia vositalari asosida o‘quvchilarni o‘qitish quyidagi
afzalliklarga ega:
a) berilayotgan materiallarni chuqurroq va mukammalroq o‘zlashtirish
imkoniyati bor; b) ta’lim olishning yangi sohalari bilan yaqindan aloqa qilish
ishtiyoqi yanada ortadi
v)ta’lim olish vaqtining qisqarish natijasida, vaqtni tejash imkoniyatiga
erishish;
g) olingan bilimlar kishi hotirasida uzoq muddat saqlanib, kerak bo‘lganda
amaliyotda qo’llay olishi kerak . Multimedia vositalari (multimedia –bu insonga
o’zi uchun tabiiy ko’p vositalilik )muxit: tovush, video, grafika, matnlar,
animatsiya va boshqalardan foydalanib, kompyuter bilan muloqatda bo’lishga
imkon beruvchi texnik va dasturiy vositalar majmuidir. Boshlang’ich sinflarda
ona tili darslarini tashkil etish tarqatma materiallardan ham unumli foydalanish
mumkin . Tarqatma vositalarning ahamiyatli tomoni shundan iboratki ,
o’quvchilarning ko’z xotirasida juda yaxshi saqlanishiga yordam beradi .
Tarqatma materiallar asosan og’zaki metodlar bilan ko’proq qo’llansa ya’ni
o’yinlar , turli xil amaliy mashqlar bilan birgalikda olib borilsa darsning sifati
va samaradorligi oshib boradi .Tarqatma materiallar va multimedia
vositalaridan foydalanish asosida tushunchalar-ning qay tartibda
tushuntirilishiga bog’liq bo’lib bormoqda . Ko’pgina psixolog olimlarning
9

tеkshirishlari natijasida aniqlanishicha, tushunchani shakllantirish jarayoni
tafakkurga oid analiz, sintеz, taqqoslash, umumlashtirish, aniqlashtirish
amallarini bilib olish jarayoni ham hisoblanadi. O‘quvchilarda tushunchani
shakllantirishning natijasi ularning mavhumlashtirish faoliyatining qay
darajada o‘sganligiga bog‘liq. Mavhumlashtirishda qiynaladigan
o‘quvchilar so‘zlarni taqqoslay olmaydilar va ularning muhim grammatik
bеlgilariga ko‘ra bir guruhga birlashtira olmaydilar, tushunchani
shakllantirishda qiynaladilar va xatoga yo‘l qo‘yadilar. Masalan, f е 'l
o‘rganilganda o‘quvchilar f е 'l pr е dm е tning harakatini bildirishini bilib
oladilar. Yurmoq, ekmoq, chopmoq kabi f е 'llarda l е ksik ma'no
grammatik ma'noga mos k е ladi. Ko‘p fе'llarda bunday moslik
bo‘lmaydi. Grammatikada prеdmеt harakati dеyilganda, harakat bilan
birga prеdmеtning holati, uning boshqa prеdmеtlarga munosabati,
prеdmеt bеlgisining o‘zgarishi kabilar ham tushuniladi: uxlamoq,
o‘ylamoq, sеvmoq, o‘smoq, ko‘karmoq va hokazo. Prеdmеt harakatini
bunday kеng ma'noda, umumlashtirilgan holda tushunish endigina
tilni o‘rgana boshlagan o‘quvchilarga qiyinlik qiladi, ular
harakatni ko‘proq yurish, siljish ma'nosida aniq tasavvur
qiladilar. Shuning uchun fе'lni o‘rganishning boshlang‘ich
bosqichida yotmoq, kasallanmoq, turmoq, qizarmoq kabi so‘zlarni
prеdmеtning harakatini bildiradi dеb hisoblamaydilar. Bunday hodisani
otni o‘rganishda ham uchratish mumkin. Ayrim o‘quvchilar tinchlik,
qahramonlik, qadam kabi so‘zlarni ot turkumiga kiritmaydilar.
Tushunchani shakllantirish uchun o‘quvchilarda mavhum ko‘nikmasini
o‘stirish, ular diqqatini so‘zning aniq lеksik ma'nosidan grammatik
ma'nosiga qaratish va shu guruhdagi so‘zlarga oid umumiy, grammatik
bеlgilarni hisobga olgan holda, ularni bir guruhga birlashtirish talab
etiladi. Masalan, kim? Yoki nima? so‘rog‘iga javob bo‘ladigan
barcha so‘zlar «ot» turkumiga birlashadi; prеdmеtni bildirish, son
10

(birlik va ko‘plikda kеlish), egalik qo‘shimchalari bilan o‘zgarish,
kеlishiklar bilan turlanish bu So’zlar uchun umumiy grammatik
belgilar hisoblanadi . Tushunchani shakllantirishda xatoning oldini olish
uchun ta'lim bеrish jarayonida qator mеtodik talablarga rioya
qilinadi. Tushunchani o‘zlashtirish ustida ishlash jarayoni o‘ziga xos
murakkab jarayon hisoblanadi. Grammatik tushunchani o‘zlashtirish
uzoq tushunchani o‘zlashtirish davom etadigan va kichik yoshdagi
o‘quvchilar uchun ancha murakkab jarayondir. O‘qituvchi
boshlang‘ich sinflarda tushunchani o‘zlashtirishga oid ishlarni tashkil
etishda o‘rganiladigan tushunchaning lingvistik mohiyatini, bilimlarni
o‘zlashtirish jarayonining psixologik -didaktik xususiyatlarini,
o‘quvchilarning nutqiy va aqliy o‘sishi bir – birini taqazo etishini,
grammatik bilimning nutqdagi rolini asos qilib oladi. Til hodisalarining
muhim belgilari umumlashtiriladi .Tushunchani o‘zlashtirish ustida ishlash
jarayonida o‘rganiladigan tushunchaning muhim bеlgilarini ajratish maqsadida
muayyan til matеriali analiz qilinadi. Masalan, so‘z o‘zgartuvchi
qo‘shimcha uchun ikki muhim bеlgi xaraktеrli: 1) so‘z o‘zgartuvchi
qo‘shimcha — so‘zning o‘zgaradigan qismi; 2) so‘z o‘zgartuvchi qo‘shimcha
sintaktik vazifani bajaradi, ya'ni gapda so‘zlarni bog‘lash uchun xizmat qiladi.
Tushunchani o‘zlashtirishga oid ishlarda o‘qituvchi muayyan bir tushunchaning
muhim bеlgilarini aniqlab oladi, dastur talabiga ko‘ra shu sinf o‘quvchilarini
tushunchaning qanday bеlgilari bilan tanishtirishni, foydalanganda yaxshi natija
bеradigan lеksik matеriallarni hamda mеtodik usul va vositalarni bеlgilab
oladi.Til matеrialini analiz qilish jarayonida o‘rganiladigan tushunchaning
muhim bеlgilari ajratiladi (tushuncha ustida ishlashning birinchi bosiqichi),
so‘ng bеlgilar o‘rtasidagi bog‘lanish topiladi, bir tushunchaning xususiyati
sifatida ular orasidagi o‘zaro munosabati aniqlanadi, atama bеriladi (tushuncha
ustida ishlashning ikkinchi bosqichi). O‘quvchilar o‘rganilgan tushuncha
mohiyatini anglashlari va bilimlarni nutq tajribasiga tatbiq etishlari uchun
11

tushuncha ta'rifini aniq, ifodalash ustida ishlanadi {tushuncha ustida ishlashning
uchinchi bosqichi); to‘rtinchi bosqichda o‘rganilgan katеgoriyani bilib olish
uchun mashq qilinadi amaliy Shunday qilib, tilga oid
tushunchalarni shakllantirish jarayoni shartli ravishda to‘rt bosqichga
bo‘linadi:

1.2 Boshlang’ich sinf Ona tili darslarida multimedia vositalaridan
foydalanish
Birinchi bosqich — tushunchaning muhim b е lgilarini ajratish
maqsadida til mat е rialini tahlil qilish. Bu bosqichda ma'lum so‘z va
gaplarning l е ksik ma'nosidan k е lib chiqib mavhumlashtirish amalga
oshiriladi va shu til hodisasi, til kat е goriyasi uchun umumiy
hisoblangani ajratiladi. O‘quvchilar tahlil qilish va
mavhumlashtirishning aqliy amalini bilib oladilar.
Ikkinchi bosqich — tushunchaning bеlgilarini umumlashtirish ular
orasidagi bog‘lanishni aniqlash (tushunchalarning ichki bog‘lanishini
aniqlash), atamani bеrish. O‘quvchilar taqqoslash va tarkib amalini
bilib oladilar.
Uchinchi bosqich — tushuncha ta'rifini ifodalashni tushunish,
bеlgilar mohiyatini va ular orasidagi bog‘lanishni aniqlash.
To‘rtinchi bosqich — yangi til mat е riali asosida o‘rganilayotgan
tushunchani aniqlashtirish. Bilimni tajribaga tatbiq etiladigan
mashqlar ishlash. O‘rganilayotgan tushunchaning ilgari
o‘zlashtirilgan tushunchalar bilan bog‘lanishini aniqlash.
Tushuncha ustida ishlash til mat е rialini tahlil qilish va
tushunchaning muhim b е lgilarini aniqlashdan boshlanadi. Ko‘pgina
t е kshirishlar, agar o‘quvchilar o‘qituvchi rahbarligida muayyan
vazifani bajarish bilan dastlabki til mat е rialini o‘zlari tuzsalar yoki
12

tanlasalar, ularning analitik faoliyatning samaradorligi ortishini
ko‘rsatdi. Masalan: o‘quvchilar harakatlarini kuzatish asosida gap
tuzadilar. Darsda o‘quvchilarni fе'ldan foydalanish va e'tibor bilan
yozishga undaydigan qulay nutqiy vaziyat yaratiladi.

3-sinf ona tili darsligida quyidagi rebuslar berilgan :

o z i m
a s i n
u a G’ u z
s y i d
O‘ylang, yangi ism hosil qilish uchun qaysi harflarni qo‘shish
kerak. Hosil bo‘lgan ismlarni yozing, oralariga vergul qo‘ying,
tekshiring .
Ushbu rebus shaklidagi mavzuga oid qo‘shimcha mashq
o‘quvchilar tomonidan tez va qisqa vaqt ichida bajarildi. So‘ng
o‘quvchilarga aynan shunday mashqqa o‘xshash mashq tuzishlarini,
rebusni tuzishda narsa nomlaridan foydalanishlanlarini topshiriq
qilib berdik. O‘quvchilar berilgan vaqt ichida yuqoridagi
ko‘rsatilgan rebus shaklidagi narsa-buyum nomini bildiruvchi so‘zlar
mavzusiga bog‘lab, nima so‘rog‘iga javob beruvchi so‘zlar
yozishlari lozimligi tushuntirildi.
13

Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari qanday qanotli jonivorlarning
qoni yo‘qligi, juda ko‘p tuxum qo‘yishi mumkinligi haqida
fikrlaydilar. Topishmoqning javobini topishda darslikda berilgan
rebus yordam berishi mumkin.
k k
Qambar O‘tayevning ―Ruchka, Safar Barnoyevning ― “ Sog‘lom
avlod qo‘shig‘i ” va Zafar Diyorning ― - “ Bog‘ga kirdim ” she‘rlari
berilgan.
11-sahifadagi 27- mashqda Safar Barnoyevning ― ” - “ Sog‘lom
avlod qo‘shig‘i ” ni mashq shartida birinchi va ikkinchi qatorni
ko‘chirib, unli harflar tagiga chizing . Ajratib ko‘rsatilgan so‘roq
ishtirokida ikkita gap tuzing, deyilgan.

27-mashq, o‘qing.
Sog‘lom avlod qo‘shig‘i
Quyosh bo‘lsin, oy bo‘lsin,
O‘zbekiston boy bo‘lsing .
Menga atlas, ukamga
Gijinglagan to ’ y bo ’ lsin.
Dadam yuzga kirsinlar,
Ayam yuzga kirsinlar,
Bizlar yuzga kirganda,
Yonimizda yursunlar.
O‘saversin boyimiz ,
Tinchlik orzy-uyimiz .
Bu dunyoda bor bo‘lsin,
14

O‘zbekiston – uyimiz .
Safar Barno y ev
Ushbu she‘r boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini ifodali o‘qish
qobilyatlarini o‘shirish bilan birga ona yurtga, Vatanga bo‘lgan
muhabbatini oshirishga, ota - onaga bo‘lgan mehr- muhabbatlarini
yanada rivojlantirishga qaratilgan.
Ajratib ko‘rsatilgan so‘zlarning unli harflarini ostiga chizish
o‘quvchilarning unli harflar bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarini
mustahkamlashga, ko‘chirib yozish orqali chiroyli yozuv
malakalarini rivojlantirishga erishamiz.
IIbob . Boshlang’ich sinf ona tili darslarni multimedia va tarqatma
materiallar asosida tashkil etish
2.1 Boshlang’ich sinf ona tili darslarida multimedia vositalaridan
foydalanishning o’ziga xos xususiyatlari
3-sinfda ona tili dar s i
Mavzu: Takrorlash. 335-337 - mashqlar.
Darsning maqsadi:
a) DTS talablari asosida olingan bilim va malakalarni
mustahkamlash;
b) tez va chiroyli, xatosiz yozish malakalarini shakllantirish;
s) bolalar ongiga milliy istiqlol g'oyalarini singdirilish ,
kasb- hunarga bo'lgan muhabbatlarini oshirish.
Dars turi : Mustahkamlash.
Dars usuli : Sayohat , musobaqa, aqliy hujum , zanjir
Dars jihozi : Darslik , darsga oid ko'rgazmalar , tarqatmalar, televizor ,
video , magnitafon , kompyuter.
15

Darsning borishi:
Tashkiliy qism:
a) darsga tayyorgarlik
b) sinfni guruhlarga ajratish va nomlash
d) darsning oltin qoidalarini ishlab chiqish (faollik, tartib , o'zaro
hurmat, o'rnida rag'bat, chiroyli va xatosiz yozish, ustozni tinglash)
Aziz bolalar! Hozir darsimiz ona tili darsi ekan. Ona tili fanidan
DTS talablari bo`yicha nimalarni bilishimiz lozim ! Bolalar javob
beradilar. Hozirgi darsimizda sizni egallagan bilimingizni sinab,
mustahkamlashimiz lozim.Shu payt sinfga musiqa sadolari ostida
Bahoroy kirib keladi. Men bahorman yilning boshi,

Fasllarning qalam qoshi.
Yeru - ko'kka gul taqaman,
Ko'ngillarga xush yoqaman.

Salom aziz bolarlar! Meni taniyapsizmi? Men go'zal Bahoroy
bo'laman. Yurtingizga kirib Kelganimga ancha bo’ldi . Sizlarni bugun
bilimlar qasriga sayohatga taklif qilaman. U yerga to'siqlardan oshib
yetib bora olsangiz siz uchun istiqbol eshiklari ochiladi va siz
murodingizga yetasiz. Sayohatga marhamat.
Keling Bahoroy, biz ham sizni o'z davramizga taklif qilamiz va
sayohat davomida musobaqa uyushtiramiz. Avval musobaqada
ishtirok etadigan jamoalarni aniqlab, ularni nomlab olamiz:
1-guruh ―Binafsha
2-guruh ―Boychechak
3-guruh ―Lola
16

Guruhlar sayohat davomida tabiat ne'matlaridan bahra oling.
Ammo unga zarar yetkazmang! Yo'lda bekor ketmay
suhbatlashaylik.
― Aqliy hujum usuli.
― Aqliy hujum bahor kelishi bilan tabiatda
qanday o'zgarishlar bo'ladi? - Bolalar zanjir usulida javob
beradilar. She'r va qo'shiqlar aytiladi.
O'qituvchi: Aziz bolajonlar! Ilm haqidagi
hadislarni bilasizmi?

- Hadisni ―Zanjir usulida ayting. ‖
- Ilm – bu sahroda do'st.
- Hayot yo'llarida tayanch.
- Yolg'izlik damlarida yo`ldosh.
- Baxtiyor daqiqalarda rahbar.
. Oq, sariq, qizil gullar ochildi. Yoqimli hidlar tarqaldi. Bolalar tuzgan
gaplarini yozadilar. Ega yoki kesim bilan bog'langan ikkinchi darajali
bo'laklarni aniqlaydilar. Voy bolalar oldimizdan qushlar chiqib qoldi.Ularning
topshiriqlarini bajarsak ular bir daqiqa qo’nadilar. Bizga yo’1 ko’rsatadilar -
qush: 335- mashqni o'qing. Bolalar mashq shartini o'qib berilgan sifatlardan
gaplar tuzadilar. Mayin shamol esdi. Mevali daraxtlar gulladi . Issiq
Birinchi qushni qanaqa
daraxtga qo`ndiramiz. Nimaga?

2-qush 336 - mashq shartini o'qing.
Binafsha guruhiga: Bino… Suvoq…
Boychechak guruhiga: Paxta…. Shaxmat…
Lola guruhiga: Boshqaruv… Tadbirkor…
Ushbu so'zlarga so'z yasovchi qo'shimchalar
17

yordamida kasb- hunar bildirga n so’zlarni toping .
8-mashq. o‘qing, topishmoqning javobini toping. 1
Yer tagida oltin qoziq,
U hammaga berar oziq.
Ushbu topishmoqning javobi sabzi ekanligi, u oltin rangda bo‘lishi,
ovqatga solib pishirsa, hammaga oziq bo’lishi O’quvchilar
tomonidan ayting . Topishmoqni she’riy shaklda berilishi
o‘quvchilarning ifodali o‘qish qobiliyatlarini yanada oshiradi.
― Oltin qoziq iborasi qanday oziq -ovqat mahsuloti oltin
rangda bo‘lishi haqida fikrlashga majbur qiladi. Topishmoqni
javobi bilan daftarga yozish esa boshlang‘ich sinf
o‘quvchilarini chiroyli yozuv malakasini shakllanishiga yordam
beradi .
2.2 Boshlang’ich sinf ona tili darslarida tarqatma materiallar foydalanish
o’quvchilarning faollik darajasini oshiradi
18

XULOSA
Xulosa qilib aytganda, bugungi shiddatli davrda chinakam
ma'naviyatli va ma'rifatli odamgina inson qadrini bilishi, o‘z
milliy qadriyatlarini , milliy o‘zligini anglashi, erkin va ozod
jamiyatda yashash, mustaqil davlatimizning jahon hamjamiyatida
o‘ziga munosib o‘rin egallashi uchun fidoiylik bilan kurasha
olishi mumkin.
Ona tili darslarida mavzuga oid qo‘shimcha mashqlar
bajarishdan foydalanish orqali boshlang‘ich sinf o‘quvchilarning ona
tili grammatikasi bo‘yicha bilim va ko‘nikalarini o‘stirish
boshlang‘ich sinf o‘qituvchilaridan o‘qitish jarayoniga katta
mas'uliyat bilan yondashishni talab qiladi. Chunki endigina o‘z
ona tilisining grammatik qonun - qoidalarini o‘rganayotgan, harflarni
bir -biriga qo‘shib, so‘zlarni esa bir-biriga qo‘shib gap yasashga
o‘rganayotgan , matnni ifodali o‘qish qoidalari bilan tanishayotgan
boshlang‘ich sinf o‘quvchisiga bir vaqtning o‘zida ta'lim va
tarbiya bеrish, ularga sharqona odob-axloq, iymon -e‘tiqod,
mehnatsevarlik, tinchliksevarlik kabi insoniy fazilatlar haqidagi
tushunchalarni singdirish bilan birga ularning ona tilining murakkab
grammatikasi yuzasidan tushunchalarini o‘stirish bir muncha
murakkablikni o‘z ichiga oladi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yoshi, saviyasi va bilimni
qabul qila olish qobiliyatlarini hisobga olgan holda dars
mashg‘ulotlarini tashkil qilish, o‘qitish prinsiplari va mеtodlariga
qat'iy amal qilish maqsadga muvofiqdir.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining qiziqarli o‘yinlarni o‘ynashga
bo‘lgan qiziqishlaridan unumli foydlanib, dars jarayonlarida,
ayniqsa, ona tili
22

Darslarida tilining grammatik qurulishi bilan tanishtirib borish,
mavzuga oid mashqlar bajarishda, qolavеrsa, uy vazifalarini
tеkshirishda ko‘proq qiziqarli o‘yinlardan foydalandik.
Qo‘llagan usullarimiz orqali o‘quvchilarning ona tili
grammatikasiga oid tushunchalarini o‘stirishga harakat qildik . Natija
esa yomon bo‘lmadi.
Ona tili darslarida noan'anaviy usullardan, qiziqarli
o‘yinlardan foydalanganimizda o‘quvchilarning, avvalo, darsiga
bo‘lgan qiziqishlari ijobiy tomongan o‘zgardi. O‘qish darsiga
qiziqmagan o‘quvchilarda darsga qiziqish uyg‘ota oldik.
TAVSIYALAR
Boshlang’ich sinf ona tili darslarini, xususan, 3-sinf ona tili
darslarini turlicha tashkil etish mumkin. Bu esa darsning
samaradorligini oshiradi , bolalarni darsga bo‘lgan qiziqishlarini
orttiradi.
3-sinf ona tili darslarida mavzuga oid qo‘shimcha mashqlar
bajarish orqali o‘quvchlarning bilim va ko‘nikmalarini oshirish
bo‘yicha quyidagi tavsiyalarni bеrish mumkin:
1. Har bir boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi o‘z fanini chuqur
bilishi k е rak;
2. O‘quvchilarning ruhiyati, xarakter- xususiyatlari bilan yaqindan
tanishgan bo‘lishi lozim;
3. Mavzuga oid qo‘shimcha mashqlar bajarishda yangi pеdagogik
tеxnologiyadan unumli foydalanish lozim;
4. Vaqtni yo‘qotmaslik uchun darsni loyihalab olish zarur;
23

5. Mavzu yuzasidan har xil ko‘rgazmali qurollar, tarqatmali
matеriallar, krassvordlar , rеbuslar, skanvordlar , tеst savollari tayyorlay
bilishlari lozim;.
6. Dars jarayonida o‘qituvchi asosiy figurani emas, balki o‘quvchi
asosiy figurani tashkil etishi k е rak;
7. O‘quvchilarni ko‘proq guruhlarda ishlashga yo‘naltirish, ularni
mazkur mavzular bo‘yicha o‘z fikrini qo‘rqmay, tortinmay, erkin
va mustaqil bayon etishga , mushohada yuritishga yo‘naltirish lozim;
8, Mavzuga oid qo‘shimcha mashqlar bajarish jarayonida boshqa
fanlarni shu mavzu bilan intеgratsiyalab, ya'ni bog‘lab olib borish
lozim.
Agar o‘qituvchilar yuqorida ta'kidlab o‘tganlarimiz asosida
darslarni tashkil etib borsalar, o‘quvchilarning ona tili grammatikasi
bo‘yicha bilim darajalarining kеngayishiga, ularni har bir mavzuga
bеfarq bo‘lmasligiga, o‘zarining mavzu bo‘yicha erkin va
mustaqil mushohada yurita olishlariga erishish mumkin bo‘ladi.

24

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. Karimov I.A. ―Barcha rеja va dasturlarmiz vatanimiz taraqqiyotini
yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi, Xalq so‘zi,‖
Toshkеnt, 2011-yil, 22-yanvar 16-son, 4 b.
2. Karimov I.A. ―O‘zbеkiston Rеspublikasi mustaqilligining 19 yilligiga
bag‘ishlangan tantanali marosimdagi tabrik so‘zi ―O‘zbеkiston ovozi ., 2010-
‖ ‖
yil.,1-sеntabr, 105-son.,4 b.
3. Karimov I.A. ―Mamlakatni modеrnizatsiya qilish va kuchli fuqarolik
jamiyati barpo etish – usuvor maqsadimizdir ―Ishonch , 2010-yil, 8-dеkabr.
‖ ‖ 4
b.
4. Karimov I.A.―Yuksak ma‘naviyat – yengilmas kuch ―Ma‘naviyat ,
‖ ‖
Toshkent. 2008 -yil. 176 b.
5. Karimov I.A. ―Barkamol avlod orzusi . ―Sharq Toshkent. 1999- yil. 184 b.
‖ ‖
6. Boshlang‘ich sinflarning takomillashtirilgan davlat ta'lim standarti.
Boshlang‘ich ta'lim . 2006-yil, 5- son . 48 b.
7. Boshlang‘ich ta'limning takomillashtirilgan o‘quv dasturi. Boshlang‘ich
ta'lim . 2006-yil, 5- son. 48 b.
8. O`zbekiston Respublikasining «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi», T., 1998
9. O‘zb е kiston R е spublikasining Milliy dasturi. Toshkent. 1998-yil
10. Abduqudusov O.A. v.b. ―Zamonaviy pеdagogik va axborot
tеxnologiyalari Toshkеnt, 2011-yil. 194 b.
‖
11. Abdullayeva Q. va boshqalar. ―O‘qish kitobi 2-sinf uchun darslik.
‖
―O‘qituvchi Toshkent.
‖ 2008- yil.176 b.
12. Abdulla е va K. va b. Ona tili . O‘qituvchi .
‖ ‖ Toshkent. .1999.-yil.146 b.
III. Internet materiallari:
1. http://www.google.co.uz/ - ―Mashqlar to‘plami
‖
2. http://www.referat.uz/ - ―O‘quvhilarni mashq ishlashga o‘rgatish
‖
3. http://www.ziyonet.uz/ - ―Predmetlararo bog‘lanishlar
‖
25

BOSHLANG’ICH SINF ONA TILI DARSLARI –NUTQ O’STIRISHDA TARQATMA MATERIALLARDAN FOYDALANISH

Sotib olish