Boshlang’ich sinf ona tili va o’qish savodxonligi darslarida qo’shimchalarni o’rgatishda klaster metodidan foydalanish. - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	67.7KB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

537 Sotish

Boshlang’ich sinf ona tili va o’qish savodxonligi darslarida qo’shimchalarni o’rgatishda klaster metodidan foydalanish.

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
T ERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI BOSHLANG’ICH TA’LIM
KAFEDRASI (SIRTQI) “BOSHLANG’ICH TA’LIM VA SPORT
TARBIYAVIY ISH” YO’NALISHI
4-KURS 406-GURUH TALABASI
NIYOZOVA MAHLIYONING
“ONA TILI O’QITISH METODIKASI” FANIDAN TAYYORLAGAN
KURS ISHI
MAVZU: Boshlang’ich sinf ona tili va o’qish savodxonligi darslarida
qo’shimchalarni o’rgatishda klaster metodidan foydalanish.
Bajardi :___________________________
Ilmiy rahbar:_______________________

TERMIZ 2023
Mavzu:Boshlang’ich sinf ona tili va o’qish savodxonligi darslarida
q o’shimchalarni o’rgatishda klaster metodidan foydalanish.
1

REJA:
Kirish ............................................................................................................3
I.Bob.Boshlang’ich sinflarda ona tili ni o’ rgatish ning mazmuni va vazifalari
1.1 Boshlang’ich sinflarda ona tili ni o’ rgatish ning
mazmuni va vazifalari ....................................................................................4
1.2 Savod o’rgatish metodikasining ilmiy,
psixologik va lingvistik asoslari .....................................................................7
II.Bob. Boshlang’ich sinf ona tili va o’qish darslarida klaster metodidan
foydalanish.
2.1 O'qish malakalari va ularni takomillashtirish usullari. .........................10
2. 2 . Yangi pedagogik texnologiya metodlarining turlari .
BBB va klaster metodi ....................................................................................16
Xulosa ............................................................................................................24
Foydalanilgan adabiyotlar ...........................................................................25
2

Kirish
Maktablarda ona tili o’rgatishning mazmuni jamiyat rivojlanishining hozirgi
bosqichida davlatimizning maktab oldiga qo’ygan vazifasiga moslangan. Bu
vazifalar qo’p qirrali bo’lib, ularni bajarish o’quvchilar ongini o’stirishga, ularga
g’oyaviy-siyosiy, axloqiy, estetik va mehnat tarbiyasini berishga yo’naltirilgan.
Ona tilini o’rgatish natijasida o’quvchilarda o’z fikrini grammatik to’g’ri, uslubiy
aniq, mazmunli, ohangga rioya qilib ifodalay olish va uni imloviy to’g’ri yoza
olish ko’nikmalari shakllantiriladi. Bu vazifa o’quv predmeti sifatida o’zbek
tilining o’ziga xos xususiyati bo’lib, o’quvchini shaxs sifatida shakllantirishga
yo’naltirilgan umumta’lim vazifalari bilan bog’liq holda amalga oshiriladi.
Ona tili kursida beriladigan bilimlar mazmunini o’zbek tilining tovush
tuzilishi va yozma nutqda tovushlarni ifodalash usullari haqidagi (fonetik va
grafik); so’zlarning o’zgarishi va gapda so’zlarning bog’lanishi haqidagi
(grammatik, ya’ni morfologik va sintaktik); so’zning morfemik tarkibi va so’z
yasalish usullari haqidagi (so’z yasalishiga doir); so’zlarning leksik-semantik
guruhi haqidagi (leksikologik); o’zbek tilining to’g’ri yozuv tamoyillari va tinish
belgilarining ishlatilishi haqidagi (orfografik va punktuatsion) bilimlar tashkil
etadi. Bu bilimlar, birinchidan, grammatik, fonetik, so’z yasalishiga oid
tushunchalarda, ikkinchidan, grafik, orfografik, punktuatsion qoidalarda namoyon
bo’ladi. Bundan tashqari, o’zbek tili kursi fonetik, gra fik, morfologik, sintaktik va
boshqa ko’nikma va malakalarni ham o’z ichiga oladi.
3

I.Bob.Boshlang’ich sinflarda ona tili ni o’ rgatish ning mazmuni va vazifalari
1.1 Boshlang’ich sinflarda ona tili ni o’ rgatish ning mazmuni va vazifalari
Tilni o’rganish jarayonida o’quvchilarda boshqa ko’pgina o’quv predmetlari
uchun umumiy bo’lgan ko’nikmalar (predmetlararo ko’nikmalar)ni hosil qilish
ustida ham ish olib boriladi. Pedagogikada bunday predmetlararo ko’nikmalarga
analiz, sintez, abstraktlashtirish (til hodisalarini fikran tasavvur etish),
umumlashtirish, guruhlash, taqqoslash kabilar kiradi. Ushbu ko’nikmalarni
o’quvchilarda shakllantirish ustida maqsadga muvofiq ishlash ularning o’quv
faoliyatini faollashtirishga, bilimlarini muvaffaqiyatli egallashlariga imkoniyat
yaratadi. Ona tili kursidan hosil qilinadigan maxsus ko’nik malar bilan
predmetlararo ko’nikmalar, bir-biridan ajratilmagan holda o’quv-tarbiyaviy
jarayonda shakllantiriladi. 1
Beriladigan bilim va o’quvchilarda hosil qilinadigan maxsus ko’nikmalar
maktab dasturlari va davlat ta’lim standartida qayd etilgan.
Boshlang’ich sinflarda o’rganish uchun tilni ongli egallashga va
o’quvchilarda grafik va imloviy malakalarni shakllantirishga zamin bo’ladigan
bilimlar tanlangan. Fonetika va grafika sohasida o’quvchilar so’zning tovush
tarkibini, unli va undosh tovushlarning o’ziga xos xususiyatlarini, so’zda
tovushning ma’noni farqlashdagi ahamiyatini to’g’ri tushunishga imkon beradigan
bilimlarni o’zlashtiradilar, shuningdek, ularga so’zning tovush va gra fik shakli
o’rtasidagi nisbat (bog’lanish)ni ongli aniqlash, so’zni to’g’ri yozish imkoniyati
yaratiladi. Morfologiya sohasidan ham so’zni ongli o’zlashtirish, uni to’g’ri
ishlatish uchun katta amaliy ahamiyatga ega bo’lgan bilimlar tanlangan.
Boshlang’ich sinf o’quvchilari I sinfdan boshlab so’z turkumlari (ot, sifat, son,
olmosh, fe’l)ni har xil saviyada o’rganadilar.
Sintaksisdan dasturga nutq birligi sifatida gap haqidagi, gapda so’zlarning
bog’lanishi, bosh va ikkinchi darajali bo’laklar haqidagi bilimlar kiritilgan.
1
Mirziyoyev Sh.M. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik- har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak”.T.:
O’zbekiston 2020. y
4

So’zning morfemik tarkibi yuzasidan har bir morfemaning muhim belgilarini,
ularning ahamiyati va so’zda bir-biriga ta’sirini boshlang’ich sinf o’quvchilari
tushunadigan va so’zlarni to’g’ri yozishda foydalanishlari uchun zarur bo’lgan
hajmda ma’lumot berilgan.
Dasturda “Leksika” bo’limi alohida berilmagan, ammo o’quvchilar
so’zlarning leksik-semantik guruhlari (sinonimlar, antonimlar) haqida, ularning
leksik ma’nolari haqida so’z turkumlari va so’z tarkibini o’rganish jarayonida
ma’lumot oladilar.
Boshlang’ich sinflar ona tili kursi 1-4-sinflarda tilning hamma tomonlari
o’zaro bog’liq holda o’rganilishi hisobga olinib tuzilgan, har bir sinfda fonetika,
leksika, grammatika va so’z yasalishi haqida elementar bilim beriladi. Kursning
bunday qurilishi tilning barcha tomonlarini bir-biriga o’zaro ta’sir etadigan bir
butun hodisa sifatida o’rganishni taqozo etadi. Tilni o’rganishga bunday
yondashish ta’lim jaryonini o’quvchilar nutqini o’stirish vazifasini hal etishga
yo’naltirish imkonini beradi.
Dasturning “Grammatika, imlo va nutq o’stirish” bo’limi har bir sinfda
quyidagicha qismlarni o’z ichiga oladi: “Tovushlar va harflar”, “So’z”, “Gap”,
“Bog’lanishli nutq”. Asosiy mavzular bosqichli izchillik tamoyiliga asoslanib, har
to’rt sinfda o’rganiladi. Har bir sinfda yetakchi mavzular ajratiladi. 1-sinfda
fonetika va grafikaga oid mavzularni o’rganishga katta o’rin beriladi, chunki
o’quvchilar o’qish va yozish jarayonini egallaydilar. 3- sinfda so’zning morfemik
tarkibi va gapni o’rganish muhim hisoblanadi. So’z yasalishiga doir bilimlar
asosida o’quvchilarda so’zning leksik ma’nosiga, undan nutqda foydalanishga
ongli munosabat o’sadi. 4-sinfda so’z turkumlarini o’rganish birinchi o’ringa
qo’yiladi (morfologik bilim chuqurlashtiriladi, otlarning egalik va kelishik
qo’shimchalarini, fe’llarning tuslovchi qo’shimchalarini to’g’ri yozish malakalari
shakllantiriladi).
Bog’lanishli nutq ustida to’rt yil davomida grammatik va orfografik
materiallarni o’rganish bilan bog’liq holda reja asosida ish olib boriladi.
5

Ona tili darslarida til hodisalari ma’nosi (semantikasi) , qurilishi, vazifasi
jihat idan o’rganiladi.
O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgan kundan boshlab jamiyatni
isloh qilish siyosatini kun tartibiga qo’ydi. Barcha sohalardagi kabi ta’lim sohasini
isloh qilish siyosati ham izchillik bilan amalga oshirila boshlandi.
Boshlang’ich ta’lim bo’yicha Yangi tahrirdagi Davlat ta’lim standarti ham
mustaqillik davridagi tajribalar natijasi sifatida maydonga keldi. U boshlang’ich
ta’lim darsliklari va metodik qo’llanmalarining yangi avlodini yaratishda
dasturulamal vazifasini o’tamoqda.
Boshlang’ich ta’lim Davlat ta’lim standartining “Kirish” qismida
“Boshlang’ich ta’lim jarayoni bolaning mantiqiy tafakkur qila olish salohiyati,
aqliy rivojlanishi, dunyoqarashi, kommunikativ savodxonligi va o’z-o’zini anglash
salohiyatini shakllantirishga, jismonan sog’lom bo’lishga, moddiy borliq
go’zalliklarini his eta olishga, go’zallik va nafosatdan zavqlana olish, milliy urf-
odatlarni o’zida singdirish va ardoqlash, ularga rioya qilishga o’rgatadi”, − deb
alohida ta’kidlangan.
Boshlang’ich ta’lim oldiga qo’yilgan bu kabi talablarni amalga oshirish ta’lim
mazmunini aniq belgilab olishni, o’qitishga yangicha yondashuvni taqozo etadi.
Davlat ta’lim standartida ta’kidlanganidek, “Boshlang’ich ta’lim bosqichida
davlat va jamiyat tomonidan qo’yiladigan talab”da ta’lim sohalari bo’yicha o’zaro
muvofiqlik, mutanosiblik, uyg’unlik to’la ta’minlangan bo’lmog’i kerak. SHu
jihatdan boshlang’ich ta’lim standartini belgilash ta’lim jarayonining tarkibini va
xuddi shu tarkib komponentlarining mazmunini modernizatsiyalash, boshlang’ich
ta’lim jarayonida yangi, zamonaviy pedagogik texnologiyani qo’llash imkonini
beradi.
Boshlang’ich sinflarda ona tili ta’limi mazmuni ta’lim mazkur bosqichiga
qo’yilgan talablardan kelib chiqib belgilanadi.
6

1.2 Savod o’rgatish metodikasining ilmiy, psixologik va lingvistik asoslari
O’qish va yozish nutq faoliyatining turi . Maktabda o’qitish elementar
o’qish va yozishga o’rgatishdan boshlanadi. “Alifbe”ga asoslangan holda qisqa
vaqt ichida o’quvchilar o’qish va yozishga o’rgatiladi, ya’ni o’qish va yozish
ko’nikmasini egallaydilar.
Savod o’rgatish davrida o’qish va yozish harakatini maqsadga muvofiq
ravishda bajara olish o’qish va yozish ko’nikmasi deyiladi. Bu ko’nikma bilimni
talab qiladi, chunki har qanday ko’nikma bilimsiz shakllanmaydi. Bilim
ko’nikmaga aylanmagan bo’lishi mumkin. Masalan, bola v harfining
elementlarini, yozuv chiziqlari orasiga qanday joylashtirilishini bilib, uni daftarda
yoza olmasligi yoki o’quvchi harflarni tanib, ularni o’qiy olmasligi mumkin.
Yozish ko’nikmasini hosil qilish uchun boshqa faoliyat turlari, ya’ni yozish
jarayonida partada to’g’ri o’tirish, ruchkani barmoqlar orasida tutish, daftarni
qiyalikda qo’yish kabilar ham o’rgatiladi.
O’qish va yozish ko’nikmasi takomillashtirila borib, malakaga aylantiriladi.
Malakaning shakllanishi uchun bir faoliyat bir necha bora takrorlanishi lozim.
Yozish malakasida o’quvchi ruchkani qanday ushlash, qanday yurgizish haqida
o’ylab o’tirmay, so’z va gaplarni yoza boshlaydi. Demak, o’qish va yozish
malakasi harakatning o’ylab o’tirmay amalga oshirilish jarayonidir. Malaka
o’qitishning keyingi bosqichlarida mustahkamlanib, avtomatlashish darajasiga
yetkaziladi.
O’qish va yozish malakasi biri ikkinchisining muvaffaqiyatli amalga oshuvini
ta’minlaydi. SHuning uchun ham o’qishga o’rgatish bilan yozuvga o’rgatish
parallel olib boriladi va bu faoliyat muntazam ravishda mashq qildiriladi. SHunday
ekan, savod o’rgatish jarayonida bola juda ko’p o’qishi va yozishi zarur.
O’zbek tili yozuvi tovush yozuvi, ya’ni fonematik yozuvdir. Har bir tovush
uchun, har bir fonema uchun maxsus grafik shakl (harf) olingan. O’qishda grafik
shakllar tovushga aylantirilsa, yozuvda aksincha, tovushlar harflarga aylantiriladi.
7

O’zbek tilining tovush t izim i va yozuvi . O’zbek tili yozuvi fonematik yozuv
hisoblanadi . 1993 yil dan boshlab o’ zbek tili yozuvi uchun lotin grafikasi asos qilib
olindi. Nutqning har bir tovushi uchun unga mos grafik shakl qabul qilindi.
O’qituvchi savod o’rgatish jarayonida o’quvchilarni tovush va harflar bilan
tanishtirishda, ularni sintezlab o’qishga o’rgatishda o’zbek tilining fonetik
xususiyatlarini hisobga olishi zarur.
Savod o’rgatish analitik-sintetik tovush metodi ga asosan olib boriladi. So’z
bo’ g’ inga bo’lin adi, bo’g’indan kerakli  o’rganilayotgan tovush ajratilib olinadi,
tahlil qilinadi, o’rganiladigan harf bilan sintezlanadi, shu asosda harf va butun
o’qish jarayoni o’zlashtir il ad i . Bunda o’zbek tili grafik tizimi, tovushlarni yozuvda
belgilash xususiyatlari hisobga olinadi. Savod o’rgatishda o’zbek tili grafik
tizimining quyidagi xususiyatlarini hisobga olish muhim ahamiyatga ega.
Tutuq belgisi (’) unli tovushdan so’ng kelsa, uni cho’zib talaffuz qilishga,
undosh tovushdan so’ng kelsa, undoshni unlidan ajratib talaffuz qilishga xizmat
qilishi haqida ham tushunchalar berilib, asta-sekin uni qo’llashga doir ko’nikma va
malakalar shakllantiriladi.
O’qishning dactlabki bosqichida orfografik o’qishdan foydalaniladi, asta-
sekin orfoepik o’qish ko’nikmalari shakllantiriladi. Talaffuzi yozilishiga mos
kelmaydigan tovushlar ishtirok etgan so’zlar oldin orfografik, so’ngra orfoepik
o’qib beriladi va ularning o’qilishi bilan yozilishi taqqoslanadi. O’quvchilar
muayyan darajada tushunchaga ega bo’lganlaridan so’ng orfoepik o’qish mashq
qilinadi.
O’qish va yozish jarayonining psixofiziologik tavsifi. O’qish ham, yozish
ham murakkab nutq faoliyati hisoblanadi. Bu jarayonlar kichik yoshdagi
o’quvchidan iroda, aql, hatto jismoniy harakatni ham talab qiladi.
Kichik yoshdagi o’quvchini o’qish ga o’rgatishda quyidagilar kuzatiladi:
1. Bola o’qish paytida bitta harfni ko’radi, uni bilish uchun rasmlarni ko’z
oldiga keltiradi, rasmlarni yoki boshqa harflarni eslaydi, esga tushirgach, uni
aytishga oshiqadi, biroq o’qituvchi aytishga yo’l qo’ymaydi, undan bo’g’inni
8

aytishni talab qiladi. O’quvchi ikkinchi harfni eslab olguncha, birinchisi esdan
chiqib qoladi yoki ularni qo’shib bo’g’in, bo’g’indan so’z hosil qilguncha, o’qish
jarayoni sustlashadi.
2. Ko’pincha bola o’qiyotgan qatorni yo’qotib qo’yadi, harfni, bo’g’inni,
so’zni qayta o’qishiga to’g’ri keladi. O’quvchining diqqati kengaygan sari bo’g’in
va so’zni butunligicha idrok eta boshlaydi.
O’qishni muvaffaqiyatli egallashlari uchun o’quvchilarning idroki, xotirasi,
tafakkuri va nutqini o’stirishga katta e’tibor berish kerak.
Fonematik eshitish imloviy malakani hosil qilishning muhim shartidir. SHu
bois savod o’rgatish davrida eshitish idrokini o’stirish uchun ham maxsus xilma-xil
mashqlar o’tkazib borish maqsadga muvofiqdir.
Yozuv jarayonida o’quvchilar ruchkani to’g’ri ushlashni, daftarni to’g’ri
qo’yishni, harfni yozishda yozuv chiziqlari, ular bo’ylab qo’lni harakatlantirishni
esda saqlashi, harfni harfga qanday ulash, qatorga sig’ish-sig’masligini
mo’ljallashi lozim.
Yozuv jarayonida o’quvchi ruchkani qog’oz ustida sekin, ishonchsizlik bilan
qimirlatadi, bir harfni yozib to’xtaydi va namuna bilan solishtiradi, ba’zan
chiziqdan chiqib ketadi, noto’g’rilarini bo’yab, to’g’rilaydi.
9

II.Bob. Boshlang’ich sinf ona tili va o’qish darslarida klaster metodidan
foydalanish.
2.1 O'qish malakalari va ularni takomillashtirish usullari.
Dastur talablarini to'liq bajarish va amalga oshirish uchun, birinchi navbatda,
o'qish ko'nikmalarini to'g'ri va puxta egallash va takomlllashtirib borish zarur.
O'qish ko'nikmalari savod o'rgatish jarayonida shakllanadi, o'qitishning keyingi
bosqichlarida takomillashadi. 2
O'qish malakalari deganda badiiy asar matnini to'g'ri, tez, ongli va ifodali
o'qish tushuniladi. O'qish darslarida o'quvchilarning o'qish malakalari
shakllantiriladi va takomillashtiriladi.
O'qish malakasining sifatlari o'zaro bogiiq boiib, ularning asosi ongli o'qish
hisoblanadi. O'quvchi matnni tez va to'g'ri o'qisa-yu, anglab o'qimasa yoki uning
tez o'qishi natijasida boshqalar matn mazmunini tushunmasa, to'g'ri o'qisa-yu, o'ta
sekin o'qisa, nutq bir-liklari orasida to'xtamlarga e'tibor bermasa, matnda ifoda
etilayotgan fikr tushunilmaydi. Muayyan tezlikda va to'g'ri o'qish ongli o'qishga
xizmat qiladi, to'g'ri, tez va ongli o'qish esa ifodali o'qishning asosi hisoblanadi.
O'qish malakalarini egallash maktabda o'qitiiadigan barcha pred-metlarni
muvaffaqiyatli o'zlashtirishning muhim sharti hisoblanadi. O'qish faoliyatning
asosiy turi bo'lib, o'quvchilarni g'oyaviy-siyosiy, aqliy, estetik va nutqiy tomondan
rivojlantirish uchun juda katta imkoniyat yaratadi. Bu jarayon esa o'qish
malakalarini o'stirish va takomillashtirish ustida tizimli va maqsadga muvofiq
ishlashni talab qiladi.
O'qish malakasini egallash ancha murakkab bo'lib, uni shakllan tirish uzoq vaqtni
talab etadi. Ruhshunos olim T. G.Yegorov o'zining ,,O черки психологии обучени
детей чтению " nomli asarida o'qish malakalarini shakllantirish jarayonini uch
bosqichga ajratadi: analitik bosqich, sintetik bosqich va avtomatlashgan bosqich.
Analitik bosqich savod o'rgatish davriga to'g'ri keladi, bunda so'zni bo'g'in-harf
2
Mirziyoyev Sh.M “ Harakatlar strategiyasi 2017-2021 y” T.: Ma’naviyat, 2017
10

tomonidan tahlil qilish va bo'g'inlab o'qish malakasi shakllantiriladi. Sintetik
bosqich uchun so'zni sidirg'a o'qish xarakterlidir; bunda so'zni ko'rish orqali idrok
qilish va uning talaffuzi so'z ma'nosini anglash bilan asosan mos keladi. O'qish so'z
ma'nosini idrok qilish bilan amalga oshadi. O'quvchilar sintetik bosqichga 3-sinfda
o'tadilar. Bundan keyingt yillarda o'qish avtomatlasha boradi.
O'qish darslarida asar ustida ishlashni shunday tashkil etish kerakki, asar
mazmunini tahlil qilish o'qish malakalarini takomillashtirishga yo'naltirilgan
bo'lsin.
To'g'ri o'qish. To'g'ri o'qish deganda xato qilmasdan, yanglishmasdan o'qish
tushuniladi, ya'ni to'g'ri o'qish so'zning tovush-harf tarkibini, grammatik shakllarini
buzmasdan, so'zdagi tovush yoki bo'g'inni tushirib qoldirmay, boshqa tovushni
qo'shmay, harflar o'r-nini almashtirmay, aniq talaffuz qilib, so'zga urg'uni to'g'ri
qo'yib o'qish hisoblanadi. M.Odilova va T.Ashrapovalar ,,Adabiy talaffuz
me'yorlariga qo'yilgan barcha talablar to'g'ri o'qish ko'nikmasiga ham taalluqlidir",
— deb ta'kidlaydilar. Rus metodisti Yakovleva to'g'ri o`qishga quyidagicha ta'rif
bergan: ,,To'g'ri o'qish — bu materialning tovush tomonidan xatosiz va bir tekisda
ravon nusxa ko'chirishdir". Demak, to'g'ri o'qish so'zning tovush tarkibini,
grammatik shaklini buzmasdan adabiy-orfoepik me'yorlar asosida o'qishdir.
Boshlang'ich sinf o'quvchilarida idrok etish, talaffuz qilish va matn mazmunini
tushunish o'rtasida puxta sintez yo'q bo'lgani uchun ular o'qishda xatoga yo'l
qo'yadilar. Bu esa matn mazmunini tushunishni qiyinlashtiradi.
To'g'ri o'qish so'zning uzun-qisqaligiga, o'quvchining so'z boyligiga, ya'ni
so'zning leksik ma'nosini qanchalik bilishiga hamda so'zning bo'g'in va morfemik
tarkibiga bog'liq. O'quvchilar ko'pincha quyidagi sabablarga ko'ra xatoga yo'l
qo'yadilar:
1. So'zni talaffuz qilish bilan uning ma'nosini tushunish o'rta
sida puxta sintez bo'lmagani uchun bola so'zning oldin tovush to-
monini ko'radi, uni talaffuz qilishga oshiqadi. So'zning ma'nosini esa
c'tibordan chetda qoldiradi.
11

2. So'z ko'p bo'g'inli bo'lib, bola uni oldin eshitmagan bo'lsa,
xatoga yoi qo'yadi.
3. So'zning ma'nosini bilmaslik tufayli xatoga yo'l qo'yadi.
4.Tez o'qiyman deb xatoga yo'l qo'yadi.
5.To'g'ri o'qish yorug'likka va yorug'likning tushishiga ham bog'liq.
6.Undosh tovush so'zning o'rtasida va oxirida kelgan yopiq
bo'g'inli so'zlarni o'qishda qiynaladilar.
Xato o'qishning oldini olish uchun quyidagilar e'tiborga olinadi:
1. Matnni o'qitishdan oldin undagi o'qilishi qiyin so'z, birikma
va gaplarni aniqlash va ular ustida ishlash usullarini belgilab olish.
Tuzilishi murakkab so'zlarni bo'g'inlab o'qilishini mashq qildirish.
2. Matnni o'qishdan oldin uning mazmunini tushunishni qi-
yinlashtiradigan so'zlarning lug'aviy ma'nosini tushuntirish. So'z
ma'nosini izohlash usullarini aniqlash.
3. Vazifalarni aniq va tushunarli qilib berish.
4. Matnni diqqat-e'tibor bilan o'qishlari uchun sharoit yaratish.
5. Oldin ichda o'qitish, so'ng ovoz chiqarib o'qitish.
6. O'qitishda o'quvchilarning individual xususiyatlarini hisobga
olish, ya'ni matnni oson, o'rtacha qiyinlikda va qiyin o'qiladigan o'rinlarini belgilab
olib, unga kuchi yetadigan o'quvchilarga oldindan taqsimlab berish.
7. O'quvchilarning o'qishini muntazam tekshirib turish.
8. Xatoning xarakteriga qarab, uni metodik tomondan to'g'ri tuzatish yo'lini
aniqiash.
9. O'quvchilarni xato qilish mumkin bo'lgan o'rindan ogohlantirib turish.
10. Xatcho'pdan foydalanish.
11. Xato o'qish o'quvchining shaxsiy ko'ruv sezgisiga bog'liq bo'l-
sa, bu jihatni ham hisobga olish.
12

O'qituvchining tuzilishi murakkab so'zlarni oldindan xattaxtaga yoki kartonga
bo'g'inlarga bo'lib yozib qo'yib, o'quvchilarga ovoz chiqarib birgalikda o'qitishi
yaxshi natija beradi.
O'quvchilar yo'l qo'ygan xato ikki xil yo'l bilan tuzatiladi:
1. O'quvchi so'z oxiridagi qo'shimchani noto'g'ri o'qisa, uni
o'qishdan to'xtatmasdan xatoni to'g'rilash mumkin.
2. Xato o'qish bilan gaplarning mazmuni buzilsa, qayta o"qitish
usulidan foydalaniladi. Bunda o'quvchiga o'qigan matni yuzasidan
savol berilsa, o'quvchi e'tiborli bo'lib qayta o'qiydi.
Tez o'qish. Tez o'qish rne'yoriy tezlikda o'qish bo'lib, bunda o'qish sur'ati
matnning mazmunini tushunishdan ajralib qolmasligi kerak. O'qish tezligi matnni
tushunish tezligi bilan rnuvofiq ravishda o'sib borishi lozirn. O'qilayotgan asar
mazmunini o'zlashtirishni, matn maz munini ongli idrok etishni ta'minlaydigan
o'qish tez o'qish deyiladi.
O'qish sifatlarini yaxshi o'zlashtirgan holda o'quvchilarning o'qish sur'ati bir-
biridan farq qiladi. Bu dastur talablarini bajarmadi, degan gap emas. Og'zaki nutq
tempiga to'g'ri keladigan o'qish sur'ati normal tezlik hisoblanadi. Chunki o'ta tez
ham, o'ta sekin o'qish ham matn mazmunini o'zlashtirishni qiyinlashtiradi.
O'qish tezligi birdaqiqada o'qiladigan so'zlarsoni bilan belgilanadi. 2005-yilda
e'lon qilingan o'qish dasturida 1-sinfning 2-yarim yilligida o'qish sur'ati 20—25
so'z (notanish matnni o'qish tezligi ham 20—25 so'z); o'quv yili oxirida 25—30
so'z; 2-sinfning i-yarim yiiiigida mat nni o'qish tezligi 30—35 so'z; 2-yarim
yilligida 40—50 so'z; 3-sinfning 1-yarim yilligida 60—70 so'z; 2-yarim yilligida
70—80 so'z; 4-sinfning 1-yarim yilligida ichda ovozsiz 110—130 so'z, ovozli
o'qishda 90—100 so'z deb belgilangan.
Tajribalar shuni ko'rsatadiki, bir daqiqada bola 250 so'zli matnni o'qisa, undagi
200 ta so'zni eslab qolar ekan. Agar harflab, bo'g'inlab o'qisa, uning diqqat
markazida so'z emas, bo'g'in bo'ladi. Natijada u so'zlarni eslab qola olmaydi 9
. Bu 4-
sinf o'quvchilarining o'qish tezligiga tatbiq etilsa, 125 so'zdan 100 so'zni eslab
13

qoladi. Bu esa yuqori ko'rsatkichlarga erishish imkonini beradi. 4-sinfda bir
daqiqada 170—180 ta so'z o'qiydigan o'quvchilar ham bor.
O'qish tezligi to'rt yil davomida to'g'ri va ongli o'qish bilan bog'liq holda asta
ortib boradi. O'qish tezligini tekshirganda o'qituvchi o'qi-ladigan materialning
xarakterini, ya'ni g'oyaviy-mavzuviy murakkabligini, so'z va gaplarning
tuzUishini, ularning bolalar nutqida qay dara-jada ishlatilishini, o'qishning to'g'ri
va ongli boiishini hisobga oladi. O'quvchilarning o'qish tezligi har xil bo'ladi,
albatta. O'qituvchining vazifasi barcha o'quvchilarning o'qish tezligini, iloji boricha
bir xil-likka keltirishdan iborat. O'qish sur'atini oshirishda tez aytishlarni,
maqollarni yod oldirish va matnni ovoz chiqarib o'qishni mashq qilish kabilar
samarali usullardan hisoblanadi.
Ongli o'qish. Ongli o'qish yaxshi o'qishning asosiy sifati hisoblanadi. Ongli
o'qish o'qilgan matnning aniq mazmunini, asarning g'oyaviy yo'nalishini,
obrazlarini va badiiy vositalarining rolini tushunib o'qish, shuningdek, asarda
tasvirlangan voqea-hodisalarga o'z munosabatini ifodalay olishdir. Ongli o'qish o'z
navbatida, o'quvchilarning zarur hayotiy tajribasiga, so'zning leksik ma'nosini,
gapda so'zlarning bog'lanishini tushunishga va bir qator metodik shartlarga bog'liq.
Hozirda ongli o'qish atamasi adabiyotlarda va maktab tajribasida ikki ma'noda:
birinchidan, o'qish jarayonini egallashga nisbatan o'qish texnikasi ma'nosida,
ikkinchidan, keng ma'nodagi o'qishga nisbatan o'qish sifatlaridan biri ma'nosida
qo'llanadi.
Matnni ongli o'qish uchun o'quvchilar to'g'ri, me'yorida o'qishni egallagan
bo'lishlari va o'qish jarayonida qiynalmasligi taiab etiladi. O'quvchilar matnni ongli
o'qishlari uchun matn mazmuni va badiiy vositalari jihatidan tahiil qilinadi.
Ongli o'qishning muhim sharti asar qurilishi va mazmunini tushunish
hisoblanadi. O'qituvchi ongli o'qishni matnni ifodali o'qishga (agar ovoz chiqarib
o'qilsa) va asar mazmuni yuzasidan berilgan savollarga javobning to'g'riligiga, asar
voqealari va qahramonlarning xatti-harakatiga bildirgan munosabatiga qarab
14

baholaydi. Ongli o'qish va ifodali o'qish bir-birini taqozo qiladi, ammo bir-biriga
aynan o'xshamaydigan o'qish sifatlaridir.
Ifodali o'qish. Ifodali o'qish intonatsiya — ohang yordamida asarning g'oyasi va
jozibasini to'g'ri, aniq, yozuvchi niyatiga mos ravishda ifodalay bilishdir. „Ifodali
o'qish adabiyotni aniq va ko'rgazmali o'qitishning dastlabki va asosiy shaklidir",
deb ta'kidlaydi metodist olima M.A.Ribnikova. Demak, ,,Ifodali o'qishning asosiy
vazifasi asarning mazmunini va emotsionalligini intonatsiya orqali o'quvchilarga
ko'rgazmali qilib ko'rsatishdir. Ifodali o'qishning aso siy tamoyili o'qiladigan asar
g'oyasi va badiiy qimmatini chuqur tushuntirishdir".
Intonatsiya (ohang). Intonatsiya og'zaki nutqning birgalikda harakat qiluvchi
elementlari: urg'u, nutq tempi va ritmi, pauza, ovozning past-balandligining
yig'indisidir. Bu elementlar bir-biriga ta'sir etadi va hammasi birgalikda asarning
mazmunini, g'oyasini, qahramonlarning turli kayfiyatini, ichki kechinmalarini
ifodalaydi.
O'quvchilar ifodali nutq asoslarini egallashlari uchun muhim shartlar
quyidagilardan iborat:
1. Nutq jarayonida nafasni to'g'ri olish va to'g'ri taqsimlay bilish.
2. Har bir tovushning to'g'ri artikulatsiyasi va aniq diksiya (burro
gapirish) malakasini egallash.
3. Adabiy talaffuz me'yorlarini egallash 12
.
Bu shartlar faqat ifodali o'qishgagina emas, balki ifodali nutq-qa, ya'ni hikoya
qilishga ham taalluqlidir. O'quvchining har qanday og'zaki hikoyasi ifodali bo'lishi
zarur.
Ifodali o'qishning asosiy vositalaridan bin ovozdir. Ovoz nafas bilan uzviy
bog'lanadi. Shuning uchun o'qituvchi bolalarning ifodali nutqi ustida ishlashni
talaffuz qilayotganda o'z nafasini boshqara olish va ovozdan to'g'ri foydalanishga
o'rgatishdan boshlaydi. Ovoz kuchi baland-pastlik, uzun-qisqalik, tezlik (temp),
yoqimli-yoqimsizlik xususiyatlari bilan xarakterlanadi. O'quvchilar matn
mazmuniga qarab, baland yoki past ovozda o'qish (gapirish)ga, nutqda tez, o'rtacha
15

yoki sekin tempni tanlashga, biror tuyg'uni ifodalashga o'rganadilar. Ifodali
o'qishga o'rgatishda o'quvchilar pauza va logik urg'u bilan ham tanishtiriladi.
Ifodali o'qishga tayyorlanish shartli ravishda uch bosqichga bo'linadi:
1. Asarning aniq mazmunini tushunish, unda qatnashgan shaxs-
larning xatti-harakatini tahlil qilish, asarning g'oyasini belgilash, ya'ni
asarning g'oyaviy-mavzuviy asosini, uning obrazlarini badiiy vositalari
bilan yaxlit holda tushunish.
2. Matnning qaysi joyida to'xtam (pauza) qilishni, mantiqiy ur-
g’uning o'rnini, o'qish tempini belgilab olish.
3. O'qishni mashq qilish, muallif fikrini, uning tasvirlangan voqea-
hodisalarga va qatnashuvchi shaxslarga munosabatini ovoz bilan
ifodalay olish uchun matnni qayta o'qish.
Asarning mazmuni va g'oyaviy yo'nalishini tahlil qilish ifodali o'qishga o'rgatish
bilan bog'lab olib boriladi. Ifodali o'qishga o'rgatishda matn mazmunini tushunish,
muallif hikoya qilgan voqealarga o'z munosabatini bildirish asosiy vazifa
hisoblanadi. O'quvchilarda ifodali o'qish malakasini shakllantirish uchun asarni
o'qituvchining ifodali o'qishi muhim ahamiyatga ega.
2. 2 . Yangi pedagogik texnologiya metodlarining turlari . BBB va klaster metodi
Jamiyatning xar bir fukarosi XX1 asr bo`sag`asida turar ekan, o`tgan
yillarni baholashga va kelajak xayotining turli qirralarini belgilab olishga
urinishlari tabiiydir. Ta`lim sohalaridagilar ham bundan mustasno emas. Ilmiy-
texnikaviy taraqqiyot nafaqat ishlab chiqarishning ko`p sonli tarmoqlariga balki
madaniyat sohasiga, ijtimoiy gumonitar bilimlar doirasiga ham yangi
texnologiyalarni joriy etishni taqazo etmoqda. Shu boisdan keyingi o`n yilliklarda
pedagogik olimlar dikkatini jalb qilgan dolzarb masalalardan biri pedagogik
texnologiya (PT) hisodlanadi.
Bu muammoga qiziqish ortganligini quyidagicha izohlash mumkin :
16

- ba`zi olimlarning pedagogikadagi «Zamonaviy yo`nalish» deb an`anaviy
yondoshishlari va o`z imkoniyatlari doirasida muammoga ilk bor qo`l urishlari
(X.Addukarimov, K.Zaripov, T.Nazarov, U.Nishonaliev)
- boshka guruh tarafdorlari ta`limning bugungi ahvoliga qayguradilar va uni
inqirozdan qutqaruvchi kuch texnologiyalashtirish deb qaraydilar (I.YA.Lerner,
F.Fradkin va doshkalar).
- uchinchi guruh olimlari texnologiyalashtirishni ob`ektiv jarayon deb, yangicha
sifatiy muammolarni echish uchun ta`limni evolyutsion bosqichga ko`tarish
shartlaridan biri ekanligini e`tirof etadilar (M.V.Klarin, M.K.larrik, T.A.Il`ina).
Biz ham keyingi fikrga kushilgan holda PT ga taraqqiyot o`lidan borayotgan
davlatlarning ta`lim sohasidagi siyosatining bosh vazifasida qarab kelinganligini
ta`kidlaymiz.
Pedagogik texnologiyaning tub mohiyati, o`qitishning an`anaviy og`zaki
bayon qilish usullaridan voz kechib, test, mustaqil izlanish, o`z fikrini bayonlash
asosida komp`yuter yordamida o`qitishdan o`quvchilarni ko`proq mustaqil ta`lim
olishga undashdan idorat. Bunda o`qituvchi o`quvchilar bilim faoliyatini
boshqaruvchisi, maslahatchi, yakuniy xulosa chiqaruvchi vazifasini bajaradi.
O`quv jarayonini pedagogik texnologiya asosida tashkil etish sxemasi 1-
rasmda berilgan.
Tuzatishlar kiritish
Umumpeda
gogik
maqsad-lar Xususiy
aniqlashtir
ilgan
pedagogik
maqsadlar Topshiriqlar
(testlar,
kichik
ma`ruzalar,
savollar) O`quv
jara-yoni Yaku-niy
baho-lash
Tuzatishlar kiritish.
17

Ta`lim
standarti fan (kurs) dasturi va bilim
lari
darajasida aniqlanadi
H
ar dir m
avzu bo`yicha talabaning m
utaxassislik
(fan) uchun birliklarga oid bilim
, ko`nikm
a va
m
alakalari

tashqaridan

kuzatiladigan,

ish
Joriy va oraliq baholash uchun
Talabaning m
ustaqil ta`lim
i uchun
Y
A
kuniy baxolash uchun
Taladaning
bilish
kobiliyatini faollashtiruvchi
SH
axsi sifatlariga oid talablar
M
utaxassislikka oid talablar1-rasm. Pedagogik texnologiyaning blok – sxemasi.
Bu sxemada ham an`anaviy o`qitishga xos bo`lmagan belgini o`quv
maqsadlarini aniqlashtirilishi, o`quv jarayoniga va maqsadlariga uning natijasiga
karab tuzatishlar kiritish va izchil qaytuvchan aloqani mavjud ekanini ko`rish
mumkin. Quyida pedagogik texnologiya turlarini keltiramiz.

BBB metodi
B – bilaman, B – bilib oldim, B – bilishni istayman. Bunda o`quvchilar
jadvalning ustunlarini to`ldiradi. O`qituvchi o`quvchilarning yozganlari
bo`yicha ularnining nimalarni bilishini, Yangi mavzu bo`yicha nimalarni bilib
olganliklarini va nimalarni bilishni hoqlashini bilib ularning bergan
savollariga javob beradilar.
Guruh bilan ishlash qoidalari
Guruh a`zolarining har biri
- o’z sheriklariningfikrlarini xurmatg’ilishlari lozim;
18

- berilgantopshiriqlar bo’yicha faol, ham korlikda va mas`uliyat bilan
ishlashlari lozim;
- o’zlariga yordam kerak bo’lganda so’rashlari mumkin;
- yordam so’raganlarga ko’mak berishlari lozim;
- guruhni baholash jarayonida ishtirok etishlari lozim;
- “Biz bir kemadamiz, birga cho’kamiz yoki birga qutilamiz” qoidasini yaxshi
bilishlari lozim.
1-guru h
B/B/B jadvali
Bilaman Bilishni xohlayman Bilib oldim
2 -guru h
B/B/B jadvali
Bilaman Bilishni xohlayman Bilib oldim
19Muxandistlik grafikasi deganda nimani
tushunasiz?

3 -guru h
B/B/B jadvali
Bilaman Bilishni xohlayman Bilib oldim
20«Akliy h ujum» metodi

Aqliy hujum hayotda, ishlab chiqarishda qo`llanayotgan ish usuli
hisoblanadi. Undan ta`lim jarayonida ham keng foydalanish mumkin. Aqliy hujum
usulidan da`vat boshqichida ham, anglash va fikrlash boshqichlarida ham
foydalaniladi. “Aqliy hujumda” muhakama uchun biror muammali vaziyat, yangi
tushincha, yangi o`urganilaetgan mavzu olinadi. Tanlangan sohxani oydinlashtirish
uchun ishtirokchilarning barchasi o`z fikri muloxazasi, taklifini bayon etadi.
Barcha aytilgan informatsiya qayd etilib, keyin eng maqbuli tanlab olinadi.
Aqliy hujumni o`tkazganda guruxning barcha katnashchisi faol ishtirok etishi
kerak. Xech kanday fikr sheklanmaydi va tankid etilmaydi. Notugri bilririlgan fikr
ustidan kulish eki tankid etish mumkin emas. Akliy xujum guruxning barcha
a`zolarini ayniksa, passiv tartinchok a`zolarini faollashtirishi bilan foydalidir.
Akliy xujumni tashkil etganda ma`lum me`erga rioya etish kerak. Juda kup kullash
uning ximmatiga futur etkazadi. Temaga oid tushunchalarni izoxlashda, mavzuni
yakunlashda foydalanish mumkin. “Aqliy xujumni” utkazishda ma`lum bir
muammo eki tushincha guruxga ma`lum kilindi va unda doir fikr va
muloxazalarni, bilimlarni baen etish taklif etiladi. Biror kishi fikrlarni kayd etib
boradi. Masalan “Talabaning muvaffakiyatli ukishi uchun ta`sir etuvchi faktorlar”
muxokama etilsa: talabaning faolligi, bilim darajasi, kizikishi, ta`limning
uyushtirilishi, texnik vositalarni kullashi, komp`yuterdan foydalanishi, darslik va
kullanmalar mavjudligi, ta`lim jaraenini rejalashtirilishi, ta`lim mazmuni anik
bulishi, talabaning ixtisodiy ta`minoti, tarbiyaviy ishlarning kuyilishi va xakoza
fikrlar bildirilishi mumkin. Keng va atroflisha fikr baen eilishiga erishish
foydalidir. Barcha fikrlar kayd etiladi. Sungra ularning axamiyati muxokama
kilinadi. Fikrlarning axamiyatiga karab urnini belgilash xam mumkin.
Xar bir fan ukituvchisi “Akliy xujum” uchun tavsiya etiladigan temalarni
aniklashi kerak. “Akliy xujum” kichik va katta guruxlarda xam utkazilishi
mumkin. “Akliy xujum” guruxni faollashtiradi, darsni jonlantiradi. “Akliy xujum”
chogida baen etilgan fikrlar va takliflarni urganish va eng makbulini tanlab olish
zarur.
21

Asosiy koidalari kuydagilar:
1. Aytilaetgan barcha goyalar bir-biriga nisbatan muhimlikda tengdir.
2. Kiritilayotgan goyalarga nisbatan tanqidning mavjud emasligi.
3. Goyani taqdim etayotgan paytda so`zlovchining gapini bo`lmaslik.
4. So`zlovchiga nisbatan baholovchi komponent mavjud emas.
Metodni ishlatishga kirishmoq…
1-metod-guruhning barcha ishtirokchilariga bir mavzu va bir savol qo`yiladi.
1. O`qituvchi o`quv jarayonida tashabbusni o`z qo`liga shunday tarzda oladi: u
auditoriyadagi barcha talabalarga savol beradi va qandaydir maxsus mavzuga dahldor
barcha mumkin bo`lgan fikrlarni aytishga so`raydi.
2. Barcha hatto, ahmoqana goyalarni ham aytishga ruxsat beriladi. Aytilayotgan fikrlar
ichida birgina asosiy mavzu saqlanib qolishi shart.
3. Birortasining ham fikri sharxlanmaydi, tanqid qilinmaydi, baholanmaydi.
4. Asosiy fikrlarni o`qituvchi flip-karta, doskaga yozib oladi yoki ekranda ko`rsatadi.
5.Aqliy hujum tugagach, barcha goyalar to`planishi, guruhlarga ajratilishi yoki
kategoriyalarga bo`linishi mumkin.
2-Metod - barcha mavzu va savollar umumiy yo`nalishi saqlangan holda katta guruh
tarkibidagi guruhchalarga taqdim etiladi.
1.O`qituvchi umumiy mavzu bo`yicha bir necha, balki 4-6 ta savol tayyorlashi mumkin.
2 Katta guruh kichik guruhchalarga ajratiladi va har bir guruhchaga aqliy hujum
o`tkazish uchun alohida savol beriladi.
3. Har bir guruhcha aqliy hujum maxsulotini yozib olish uchun bittadan kishi ajratadi,
keyinchalik, jarayon tugashi bilan uni guruhning barcha a`zolariga taqdim etadi.
4. Goyalar har bir guruhcha tomonidan katta sahifaga markerdan foydalanib yozib
22

olinishi mumkin. Shunday sahifa-plakatning yuqorisiga tayyorlangan savollar yozib
qo`yiladi. Sahifa-plakat jarayonning oqirida har bir hoqlovchi nima yozilgan va
jamlanganligini ko`rishi uchun ko`yiladi.
5. Aqliy hujumning bu metodi vaqtning qisqacha dovrida bir savolning bir necha jihati
ishlab chiqilishi zarur bo`lgan joyda, ayniqsa, foydalidir.
6. O`qituvchi rahbar-yordamchi sifatida harakat qiladi va bir guruhdan ikkinchi guruhga
aqliy hujum amalga oshirilayotgan paytda o`tib turadi.
23

Xulosa
Dunyoqarashning shakllanishida jamiyatda ustuvor o‘rin tutgan mafkuraviy
g‘oyalar va ularning mohiyatidan to‘laqonli xabardor bo‘lish o‘ziga xos
ahamiyatga ega. Shu bois ta'lim muassasalarida yo‘lga qo‘yilayotgan ta'lim-
tarbiya, xususan, ijtimoiy-gumanitar va tabiiy fanlar asoslari mohiyati bilan
o‘quvchilarni tanishtirish jarayonida O‘zbekiston Respublikasining ijtimoiy
hayotida bosh mezon sifatida e'tirof etilgan milliy istiqlol g‘oyasi va mafkura
mazmunida ilgari surilgan qarashlar xususida batafsil ma'lumotlar berib borish,
ularga nisbatan o‘quvchilarda muayyan munosabatni shakllantirish pedagogik
jihatdan samarali yo‘l hisoblanadi.
Dunyoqarash kishilarning olam va uning o`zgarishi, rivojlanishi haqidagi ilmiy,
falsafiy, siyosiy, huquqiy, axloqiy, estetik, diniy tasavvurlarning yig`indisidan
iboratdir. Dunyoqarash ayrim kishilarning, ijtimoiy g`ururning, sinf yoki umuman
jamiyatning faoliyati yo`nalishini va voqelikka munosabatini belgilaydi. Ilmiy
bilimlar dunyoqarash tarkibiga qo`shilgach, insonning yoki g`ururning tevarak
atrofidagi ijtimoiy va tabiiy borliqqa bevosita amaliy yo`l tutish maqsadiga
xizmat qiladi.
Dunyoqarash ijtimoiy borliqning in`ikosidir. Unda ijtimoiy turmush aks
etadi va u muayyan tarixiy davrda insoniyat erishgan bilimlar darajasiga hamda
ijtimoiy tuzumga bog`liq bo`ladi.
24

Foydalanilgan adabiyotlar
1. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. T.: O’zbekiston,1992.
2. Mirziyoyev Sh.M. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik- har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak”.T.:
O’zbekiston 2020. y
3. Mirziyoyev Sh.M “ Harakatlar strategiyasi 2017-2021 y” T.: Ma’naviyat,
2017
4. Mirziyoyev Sh.M “ Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan
birga quramiz.T.:O’zbekiston, 2017
5. O’zbekiston Respublikasining “ Ta’lim to’g’risida”gi Qonun. Barkamol
avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevor. T.:Sharq,1997
6. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. Barkamol avlod – O’zbekiston
taraqqiyotining poydevor. T.:Sharq,1997
7. Shovkat Mirziyoyev erkin va farovon, demoktratik o’zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz T.: 2020 y.
8. Shovkat Mirziyoyev buyuk kelajagimizni mart va oliy janob halqimiz bilan
qulaylik T.: 2019 y.
9. Shovkat Mirziyoyev Qonun ustuvorligi va inson manfatlarini taminlash –
yurt taraqqiyoti va halq farovonligi garovi T.:2019 y.
10. Qosimova K., Matjonov S., G’ulomova X., Yo’ldosheva Sh., Sariyev Sh.
“Ona tili o’qitish “ T.: 2009 – 100 -163 b
11. Uzviylashtirilgan o’quv dasturi. T. Yangi yo’l oliy graf servisi
2017 y 40-68 b
Elektron ta’lim resurslari:
www.pedagog.uz
www.ziyonet.uz
www.edu.uz
www.kasu.uz
25

Boshlang’ich sinf ona tili va o’qish savodxonligi darslarida qo’shimchalarni o’rgatishda klaster metodidan foydalanish.

Sotib olish