Boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalaridan foydalanish - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	63.1KB
Покупки	0
Дата загрузки	08 Октябрь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

35 Продаж

Boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalaridan foydalanish

Купить

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
“INTERNATIONAL SCHOOL OF FINANCE TECHNOLOGY AND
SCIENCE” INSTITUTI
“FILOLOGIYA VA TILLARNI O‘QITISH” KAFEDRASI
ONA TILI O‘QITISH METODIKASI
fanidan kurs ishi
Mavzu: Boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika
vositalaridan foydalanish
BAJARDI: NOMOZOVA NILUFAR
GURUH 22-BTK-07
ILMIY RAHBAR: f.f.n. D.SH.SHADIYEVA
Toshkent - 2025

2 MUNDARIJA
Kirish…………………………………………………………………...………3
I BOB. NAZARIY ASOSLAR: BOSHLANG‘ICH SINF ONA TILI VA
O‘QISH SAVODXONLIGI DARSLARIDA TEXNIKA
VOSITALARINING ROLI
1.1.Boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika
vositalarining o‘rni va ahamiyati ………………………………………………..6
1.2.Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida nutq va o‘qish ko‘nikmalarini
shakllantirishning psixologik-pedagogik asoslari ……………………………..10
1.3. Boshlang‘ich ta’lim dasturida texnika vositalaridan foydalanish talablari .15
II BOB. BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIDA TEXNIKA
VOSITALARIDAN FOYDALANISH METODIKASI
2.1. Boshlang‘ich sinf darslarida texnika vositalarini qo‘llash turlari …………20
2.2.Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida texnika vositalaridan foydalanish
metodikasi va bosqichlari ……………………………………………...………23
Xulosa…………………………………………………………………...…….28
Foydalanilgan adabiyot……………………………………………….. …….30

3 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Zamonaviy ta’lim tizimida texnika
vositalarining o‘rni nihoyatda muhimdir. Bugungi kunda ta’lim jarayoni
axborot texnologiyalarisiz tasavvur etib bo‘lmaydi. Ayniqsa, boshlang‘ich
ta’lim bosqichida o‘quvchilarning ona tili va o‘qish savodxonligi darslarini
samarali tashkil etish o‘qituvchidan yangicha, innovatsion yondashuvlarni talab
etadi. Texnika vositalari dars jarayonini jonlantiradi, bolalarda mustaqil
fikrlashni, eshitish va ko‘rish orqali bilimni chuqurroq anglashni ta’minlaydi.
Interfaol doskalar, kompyuter dasturlari, audio va video materiallar orqali
o‘quvchilarning qiziqishi oshadi, darsning samaradorligi ortadi. O‘qituvchi
texnik vositalardan foydalangan holda o‘quvchini faol subyektga aylantira
oladi. Shu bilan birga, o‘quvchi o‘z fikrini aniq ifoda etishni, matnni tahlil
qilishni va mustaqil xulosa chiqarishni o‘rganadi. Axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarining jadal rivojlanishi ta’limda yangi imkoniyatlar yaratmoqda 1
.
Shu bois boshlang‘ich sinflarda ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida
texnika vositalaridan foydalanish masalasini o‘rganish bugungi kunda dolzarb
ahamiyat kasb etmoqda.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi O‘zbekiston ta’lim
tizimida texnika vositalaridan foydalanish masalasi ko‘plab pedagog olimlar
tomonidan o‘rganilgan. Ayniqsa, so‘nggi yillarda raqamli ta’limga o‘tish
jarayonida bu yo‘nalishda ilmiy izlanishlar kengaydi. A. Abduqodirov, M.
Hakimova, G. Abdurahmonova, N. Yusupova, O. Hasanboeva, N. Qurbonova,
Sh. Yo‘ldosheva kabi olimlar o‘quv jarayonida AKT vositalarining
o‘quvchilarning bilish faolligiga ta’sirini tahlil qilganlar. Ularning
tadqiqotlarida darsda multimedia vositalari, audio-video resurslar, interaktiv
metodlardan foydalanish samaradorligi yoritilgan. Shuningdek, xalqaro
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020-yil 6-noyabrdagi “Xalq
ta’limi tizimini yanada takomillashtirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ–
4884-sonli Qarori.

4miqyosda ham P. Drucker, D. Kolb, J. Bruner kabi pedagoglar
texnologiyalarning ta’limdagi o‘rnini nazariy asoslagan. Ammo boshlang‘ich
sinfda aynan ona tili va o‘qish savodxonligi darslari kontekstida texnik
vositalardan foydalanishning kompleks metodikasi hali to‘liq ishlab
chiqilmagan. Shu bois mazkur kurs ishida bu yo‘nalish bo‘yicha yangi
yondashuvlar taklif etiladi. Ushbu jihat kurs ishining ilmiy yangiligi va amaliy
ahamiyatini belgilab beradi.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Mazkur kurs
ishining nazariy ahamiyati shundaki, unda boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining
ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalaridan foydalanishning
ilmiy-nazariy asoslari tahlil qilinadi. Tadqiqot jarayonida texnik vositalarning
ta’lim jarayonidagi o‘rni, ularning didaktik imkoniyatlari, psixologik-pedagogik
ta’siri haqida ilmiy xulosalar ishlab chiqiladi. Nazariy jihatdan bu ish ta’lim
jarayonida texnika vositalarini qo‘llashning metodik modelini yaratishga,
o‘qituvchining darsdagi innovatsion faoliyatini rivojlantirishga xizmat qiladi.
Kurs ishining amaliy ahamiyati esa olingan natijalarni bevosita ta’lim
jarayonida qo‘llash imkoniyati bilan belgilanadi. Tadqiqot natijalari asosida
boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari uchun darslarda texnik vositalardan samarali
foydalanish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqiladi. Bundan tashqari, o‘quvchilarda
axborot madaniyatini shakllantirish, ularning darsga qiziqishini oshirish, nutqni
rivojlantirish va o‘qish ko‘nikmalarini takomillashtirish bo‘yicha metodik
yo‘riqnomalar yaratish imkoniyati tug‘iladi. Shu jihatdan mazkur ish
boshlang‘ich ta’lim tizimida raqamli va innovatsion pedagogika tamoyillarini
joriy etishda nazariy hamda amaliy manba bo‘lib xizmat qiladi.
Kurs ishi mavzusining obyekti — boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish
savodxonligi darslarida o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini
shakllantirish jarayonida texnika vositalaridan foydalanish tizimi hisoblanadi.

5Kurs ishi mavzusining predmeti — ona tili va o‘qish savodxonligi
darslarida texnika vositalaridan samarali foydalanishning metodikasi, shakllari,
usullari va didaktik imkoniyatlaridir.
Kurs ishi mavzusining maqsadi — boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining ona
tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalaridan foydalanishning
ilmiy-nazariy asoslarini aniqlash hamda ularning o‘quv faoliyatiga ijobiy
ta’sirini ochib berishdan iborat.
Kurs ishi mavzusining vazifalari
 Boshlang‘ich ta’lim jarayonida texnika vositalarining o‘rni va ahamiyatini
tahlil qilish;
 Ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalaridan
foydalanishning psixologik-pedagogik asoslarini o‘rganish;
 Boshlang‘ich sinf darslarida texnika vositalarini qo‘llashning samarali shakl
va usullarini aniqlash;
 Innovatsion texnologiyalar va interaktiv usullar orqali o‘qitishning
afzalliklarini ko‘rsatish;
 Texnika vositalaridan foydalanish metodikasini amaliy jihatdan tavsiflash
va takliflar ishlab chiqish.
Kurs ishi mavzusining metodlari pedagogik tahlil, kuzatish, taqqoslash,
interfaol o‘qitish metodlarini o‘rganish, tajriba-sinov ishlari, so‘rovnoma va
suhbatlar, shuningdek, ilg‘or pedagogik tajribalarni umumlashtirish.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi - Kurs ishi kirish, ikki bob, oltita bo‘lim,
xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Birinchi bobda texnika
vositalarining nazariy asoslari, ikkinchi bobda esa ularning metodik
qo‘llanilishi hamda innovatsion yondashuvlar tahlil qilinadi. Ish yakunida
umumiy xulosalar va amaliy tavsiyalar keltiriladi.

6I BOB. NAZARIY ASOSLAR: BOSHLANG‘ICH SINF ONA TILI VA
O‘QISH SAVODXONLIGI DARSLARIDA TEXNIKA
VOSITALARINING ROLI
1.1. Boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika
vositalarining o‘rni va ahamiyati
Bugungi kunda ta’lim sohasida ro‘y berayotgan tub o‘zgarishlar, ayniqsa,
raqamli texnologiyalar jadal rivojlanayotgan bir paytda, o‘quv jarayonini
zamonaviy vositalarsiz tasavvur etish qiyin bo‘lib qoldi. Boshlang‘ich ta’lim
bosqichi — bu bolaning hayotida poydevor vazifasini bajaruvchi eng
mas’uliyatli davrdir. Aynan shu bosqichda o‘quvchida o‘qish, yozish, tinglash,
tushunish, nutq sofligi va fikrlash madaniyati shakllanadi. Shu bois, ona tili va
o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalaridan samarali foydalanish o‘quv
jarayonining muhim tarkibiy qismiga aylanmoqda 2
.
Texnika vositalari deganda, biz nafaqat kompyuter, proyektor yoki
interaktiv doskani, balki audio va video qurilmalar, multimedia dasturlari,
elektron darsliklar, mobil ilovalar, virtual o‘quv platformalari kabi vositalarni
ham nazarda tutamiz. Ularning barchasi o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi
o‘zaro muloqotni boyitadi, dars jarayonini yanada samarali, qiziqarli va
ta’sirchan qiladi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchisining tafakkuri obrazli bo‘lgani
sababli, u ko‘rish, eshitish va harakat orqali axborotni tezroq o‘zlashtiradi. Shu
bois texnik vositalarning o‘quvchilarga ta’sir darajasi an’anaviy og‘zaki izohga
nisbatan ancha yuqori bo‘ladi.
Zamonaviy ta’limda o‘qituvchi endilikda bilim beruvchi yagona manba
emas, balki o‘quvchi uchun yo‘l-yo‘riq ko‘rsatuvchi, yo‘naltiruvchi,
motivatsiya beruvchi shaxs sifatida qaraladi. Shu nuqtai nazardan, texnika
vositalari o‘qituvchiga dars jarayonini ko‘rgazmali va interfaol shaklda olib
borish imkonini yaratadi. Masalan, o‘qish darslarida interaktiv doska orqali
2
Abdurahmonova G. T. Boshlang‘ich sinfda ona tili darslarini zamonaviy texnologiyalar
asosida tashkil etish metodikasi. – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2018. – 132 bet.

7hikoyaning syujetini tasvirlovchi animatsiyalar, audio kitoblar, video lavhalar
orqali matn mazmunini ochish o‘quvchining diqqatini jamlaydi, tushunish va
xotirada saqlab qolish jarayonini yengillashtiradi.
Ona tili darslarida esa texnika vositalaridan foydalanish grammatik
qoidalarni o‘rganish, imlo mashqlarini bajarish, so‘z boyligini kengaytirish kabi
maqsadlarda nihoyatda samarali hisoblanadi. Masalan, elektron interaktiv
mashqlar, “Quizizz”, “Wordwall”, “LearningApps” kabi platformalar
yordamida o‘quvchi o‘z bilimini mustahkamlashi, xatolarini ko‘rishi, o‘z-o‘zini
baholashi mumkin. Shu tarzda o‘quvchi o‘rganish jarayonining faol
ishtirokchisiga aylanadi.
Texnika vositalarining o‘rni nafaqat dars jarayonining samaradorligini
oshirishda, balki o‘quvchining tafakkurini rivojlantirishda ham beqiyosdir.
Interfaol o‘yinlar, testlar, rasmlar, grafiklar va audio yozuvlar bolalarda
eshitish, ko‘rish va nutq xotirasini rivojlantiradi, mustaqil fikrlashni
kuchaytiradi. Shu bilan birga, o‘quvchi o‘rganayotgan mavzuga bevosita
aloqador vizual obrazlarni ko‘rganida, ularni hayotiy holatlar bilan bog‘lashni
o‘rganadi. Bu esa o‘z navbatida, nutqni rivojlantirish va mantiqiy fikrlash
ko‘nikmalarini mustahkamlaydi 3
.
Texnika vositalarining yana bir muhim ahamiyati shundaki, ular ta’limda
individual yondashuvni amalga oshirishga yordam beradi. Har bir o‘quvchining
bilish sur’ati, qiziqish doirasi, idrok tezligi turlicha. Shu sababli, o‘qituvchi
texnik vositalardan foydalangan holda o‘quvchilarga moslashtirilgan
topshiriqlar, interfaol o‘yinlar va testlarni yaratishi mumkin. Masalan, ayrim
o‘quvchilar uchun audio topshiriqlar, boshqalar uchun esa vizual materiallar
taqdim etiladi. Natijada, har bir bola o‘z imkoniyatiga ko‘ra faol ishtirok etadi
va muvaffaqiyatga erishadi.
3
Hakimova M. H. O‘qish savodxonligini shakllantirishda axborot texnologiyalarining o‘rni.
– Toshkent: “Innovatsiya”, 2019. – 148 bet.

8Hozirgi kunda texnika vositalaridan foydalanish ta’limning davlat
standartlarida ham belgilab qo‘yilgan. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim
to‘g‘risida”gi qonuni hamda “Raqamli ta’lim” konsepsiyasi doirasida barcha
umumta’lim maktablarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan
foydalanish, o‘qituvchilarni raqamli savodxonlikka o‘rgatish, multimedia
vositalarini dars jarayoniga joriy etish bo‘yicha aniq vazifalar belgilangan. Shu
jihatdan, ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalarini qo‘llash
nafaqat zamon talabi, balki ta’lim sifatini oshirishning muhim kafolatidir.
Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi uchun texnika vositalaridan foydalanish
pedagogik mahoratning ajralmas qismiga aylanmoqda. Chunki bunday vositalar
yordamida o‘quvchilarda o‘rganishga qiziqish, mustaqil izlanish, o‘z fikrini
erkin ifoda etish kabi muhim ko‘nikmalar shakllanadi. O‘qituvchi esa darsni
biryoqlama izoh berishdan ko‘ra, o‘quvchini faol ishtirokchi sifatida jalb qiladi.
Bu esa o‘quv jarayonini an’anaviy “o‘qituvchi markazli” shakldan “o‘quvchi
markazli” modelga o‘tkazadi.
Shuningdek, texnika vositalari o‘quv jarayonini nazorat qilish va baholashni
ham qulaylashtiradi. Elektron test tizimlari, interfaol savol-javob platformalari,
onlayn reyting dasturlari orqali o‘qituvchi o‘quvchi faoliyatini tezkor va xolis
baholay oladi. Shu orqali vaqt tejaydi, dars jarayonining har bir bosqichini tahlil
qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi. O‘quvchilar ham o‘z natijalarini ko‘rib, o‘z
ustida ishlashga intiladi.
Texnika vositalari o‘quvchilarda ijodkorlikni rivojlantiruvchi kuchli omil
hisoblanadi. Masalan, o‘qish darsida bolalar hikoya matnini o‘qib, uni audio
shaklda yozish, ovoz berish, qisqa videorolik yaratish orqali nafaqat o‘qish,
balki ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini ham rivojlantiradilar. Ona tili darslarida esa
so‘z boyligini oshirish uchun “interaktiv lug‘at”, “virtual test”, “so‘z tanla”
o‘yinlari orqali mashqlar bajarish ularda tahlil qilish va tanqidiy fikrlashni
shakllantiradi.

9O‘qituvchi texnika vositalarini darsda oqilona, maqsadga muvofiq qo‘llashi
juda muhim. Chunki ularning noto‘g‘ri tanlanishi yoki haddan tashqari ko‘p
ishlatilishi o‘quvchini charchatadi, diqqatni chalg‘itadi. Shu bois, o‘qituvchi
texnik vositalardan foydalanishda metodik me’yorlarni bilishi, har bir
vositaning didaktik maqsadini aniq tushunishi kerak. Masalan, yangi mavzuni
tushuntirishda proyektor yoki video lavhalar foydali bo‘lsa, mustahkamlash
bosqichida interfaol testlar yoki o‘yinli dasturlar samaraliroq natija beradi.
Shuningdek, texnika vositalarining yana bir ahamiyatli jihati shundaki, ular
o‘quvchilarda raqamli madaniyatni shakllantiradi. Bugungi bola ertangi raqamli
dunyoning fuqarosidir. Demak, u hozirdayoq texnologiyalar bilan ishlash,
axborotni izlash, tahlil qilish, filtrlash, xavfsiz foydalanish kabi ko‘nikmalarga
ega bo‘lishi zarur. Ona tili va o‘qish darslarida elektron lug‘atlar, onlayn
matnlar, audiokitoblar bilan ishlash bu jarayonda katta ahamiyatga ega.
Texnika vositalarining afzalliklari ko‘p bo‘lsa-da, ularni samarali qo‘llash
uchun o‘qituvchi o‘z ustida tinimsiz ishlashi lozim. Chunki har bir vosita
yangilanib boradi, dasturlar takomillashadi, didaktik yondashuvlar o‘zgaradi.
Shu bois, o‘qituvchining malakasini oshirish, o‘zini o‘zi rivojlantirish,
zamonaviy AKT vositalaridan foydalana olish madaniyatiga ega bo‘lishi juda
muhim. Bu esa o‘z navbatida, boshlang‘ich ta’lim sifatining barqaror o‘sishiga
olib keladi. boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika
vositalaridan foydalanish ta’lim jarayonini interfaol, ko‘rgazmali, ijodiy va
zamonaviy shaklda olib borish imkonini beradi. Bu vositalar o‘quvchilarning
bilimini mustahkamlaydi, mustaqil fikrlashni, muloqot madaniyatini, tahliliy
yondashuvni rivojlantiradi. Har bir o‘quvchi darsda faol ishtirok etadi, natijada
ta’lim samaradorligi oshadi. texnika vositalari — bu nafaqat ta’lim jarayonining
texnik qismi, balki o‘quvchining intellektual va ruhiy rivojiga xizmat qiluvchi
pedagogik vositadir. Ular yordamida o‘quvchi so‘zlarni to‘g‘ri talaffuz qilishni,
matn mazmunini anglashni, o‘z fikrini aniq bayon etishni, kitobxonlik
madaniyatini o‘zlashtirishni o‘rganadi. Shu bois, zamonaviy boshlang‘ich

10ta’limda texnika vositalaridan foydalanish — ta’limning sifat ko‘rsatkichlarini
yangi bosqichga olib chiqadigan muhim omil sifatida qaraladi.
1.2. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida nutq va o‘qish ko‘nikmalarini
shakllantirishning psixologik-pedagogik asoslari
Boshlang‘ich ta’lim bosqichi — bu bola shaxsining shakllanishida eng
mas’uliyatli, eng muhim davrlardan biridir. Aynan shu davrda o‘quvchi nafaqat
o‘qish va yozishni, balki mantiqiy fikrlash, o‘z fikrini og‘zaki va yozma shaklda
ifoda etish, atrofdagi voqelikni anglash ko‘nikmalarini egallay boshlaydi. Shu
boisdan boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida nutq va o‘qish ko‘nikmalarini
shakllantirish jarayoni chuqur psixologik-pedagogik yondashuvni talab etadi.
O‘qish faoliyati bolaning idrok, diqqat, xotira, tafakkur va tasavvur kabi bilish
jarayonlarini faollashtiruvchi asosiy omillardan biridir. Bola harflarni o‘rganish,
ularni tovush bilan bog‘lash, so‘ngra so‘z va gap tuzishni o‘rganish orqali
nafaqat o‘qish malakasini, balki muloqot madaniyatini ham rivojlantiradi 4
.
Psixologik nuqtai nazardan, nutq faoliyati bolaning aqliy rivojlanishi bilan
bevosita bog‘liq bo‘lib, V. Vygotskiy, L. Vigotskiy, J. Piaje, A. Leontyev kabi
olimlar o‘z tadqiqotlarida bolaning nutqiy rivojlanish jarayoni ijtimoiy muhit,
muloqot va o‘qituvchi bilan o‘zaro ta’sir orqali shakllanishini ta’kidlaganlar.
Ayniqsa, Vygotskiy “yaqin rivojlanish zonasi” tushunchasini kiritib, bola yangi
bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtirishda kattalar rahbarligida faoliyat yuritishi
zarurligini asoslagan. Demak, o‘qituvchining nutqni rivojlantirishdagi yetakchi
o‘rni bola uchun kognitiv yo‘nalishni belgilab beradi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchisining psixologik xususiyatlarini hisobga
olmasdan, o‘qish va nutq ko‘nikmalarini samarali shakllantirish mumkin emas.
Shu sababli dars jarayonida o‘qituvchi o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga,
ularning e’tibor va xotira imkoniyatlariga, tafakkur rivojlanish bosqichlariga
4
Rasulova M. Sh. Boshlang‘ich ta’limda o‘qitish jarayonida texnika vositalaridan
foydalanish. – Samarqand: “Zarafshon nashriyoti”, 2020. – 156 bet.

11mos metodlarni tanlashi lozim. Masalan, 6–7 yoshli bola obrazli tafakkur orqali
fikrlaydi, demak, unga ko‘rgazmali materiallar, texnika vositalari yordamida
beriladigan axborot ko‘proq ta’sir qiladi. Shu o‘rinda audiovizual vositalar,
interaktiv doska, multimedia taqdimotlari o‘quvchi tasavvurini kengaytiradi,
diqqatni jamlashga yordam beradi.Pedagogik yondashuvga ko‘ra, nutq va
o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirish jarayoni tizimli ravishda, bosqichma-
bosqich olib borilishi kerak. Dastlabki bosqichda tovushlarni to‘g‘ri talaffuz
qilish, so‘zlarni bo‘g‘inlarga ajratish, keyingi bosqichda esa so‘z ma’nolarini
tushunish, gaplar tuzish, matnni idrok etish va qayta ifoda etish malakalari
rivojlantiriladi. Bu jarayonni samarali tashkil etishda texnika vositalaridan
foydalanish muhim omil hisoblanadi. Masalan, audiomateriallar yordamida
o‘quvchi to‘g‘ri talaffuzni o‘rganadi, videodarslar orqali esa so‘zning ma’nosini
voqelik bilan bog‘laydi.Psixologik jihatdan o‘quvchining o‘qish jarayoniga
qiziqishi, motivatsiyasi, ichki ehtiyoji uning muvaffaqiyatini belgilovchi asosiy
omillardandir. Shu sababli o‘qituvchi darsda o‘quvchining diqqatini
uyg‘otuvchi, ularni faol ishtirok etishga undovchi uslublarni qo‘llashi zarur.
Masalan, interaktiv o‘yinlar, multimediya asosidagi mashqlar, audio-kitoblar,
multfilmlar orqali o‘qish jarayonini tashkil etish o‘quvchini o‘z faoliyatining
sub’yektiga aylantiradi. Bu esa o‘qish va nutq faoliyatida mustaqil fikrlashni
rivojlantiradi.o‘qish ko‘nikmasini shakllantirishda o‘quvchining individual
psixologik xususiyatlarini hisobga olish zarur. Har bir bola o‘zining o‘qish
sur’ati, diqqatni jamlash darajasi, eslab qolish qobiliyati bilan boshqasidan farq
qiladi. Shu bois differensial yondashuv, ya’ni har bir o‘quvchining shaxsiy
imkoniyatlariga mos topshiriqlarni tanlash pedagogik jarayonning muhim talabi
hisoblanadi. Bu borada texnika vositalari, xususan, elektron darsliklar,
interaktiv platformalar o‘quvchilarni o‘z sur’atida ishlash imkoniyatini
yaratadi.Nutqni rivojlantirishda o‘qituvchi o‘quvchining emotsional holatini
ham inobatga olishi kerak. Chunki ijobiy emotsiya o‘rganish jarayonini
yengillashtiradi. Audiovizual materiallardan foydalanish bolada quvonch,

12hayrat, qiziqish kabi hislarni uyg‘otadi. Masalan, rangli slaydlar, jonli tasvirlar,
ovozli hikoyalar orqali bolalar matn mazmunini chuqurroq anglaydi va uni
ifodali o‘qishga harakat qiladi. o‘qish va nutq ko‘nikmalarini shakllantirishda
kommunikativ yondashuv asosiy o‘rinni egallaydi. Bunda bola tilni faqat o‘qish
va yozish jarayonida emas, balki muloqotda qo‘llay olishni ham o‘rganadi.
O‘qituvchi o‘quvchilarni juftlikda, guruhda ishlashga yo‘naltirib, ular o‘rtasida
fikr almashish, savol-javob qilish, o‘z fikrini himoya qilish ko‘nikmalarini
rivojlantiradi. Bunda video-topshiriqlar, interaktiv o‘yinlar, kompyuter
dasturlari yordamida o‘quvchilar o‘zaro muloqotga kirishadi va bu jarayon
tabiiy nutqiy muhitni yaratadi.
Jadval 1. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida nutq va o‘qish ko‘nikmalarini
shakllantirishning psixologik-pedagogik asoslari
Ko‘rsatkichlar Psixologik
xususiyatla
r Pedagogik
yondashuvlar Texnika
vositalarining
o‘rni Kutilayotgan
natijalar
1-sinf
o‘quvchilari
(6–7 yosh) Obrazli
tafakkur
ustun,
e’tibor qisqa
muddatli,
o‘yin
faoliyatiga
qiziqadi Ko‘rgazmali,
o‘yinli,
interfaol
uslublar, ovozli
o‘qish
mashqlari Audiokitoblar,
multimedia
taqdimotlari,
interaktiv
doska Harflarni
tanish, so‘z
tuzish,
o‘qishga
qiziqishning
ortishi
2-sinf
o‘quvchilari
(7–8 yosh) Mantiqiy
tafakkur
shakllana
boshlaydi,
mustaqil
fikrlash
rivojlanadi Savol-javob,
dramatizatsiya,
rolli o‘yinlar,
ifodali o‘qish
mashqlari Video darslar,
audio
yozuvlar,
slaydlar,
vizual
kartochkalar To‘g‘ri
talaffuz, matn
mazmunini
tushunish, nutq
aniqligining
ortishi
3-sinf
o‘quvchilari
(8–9 yosh) Idrok
kengayadi,
mustaqil
o‘qish va
eslab qolish
qobiliyati
kuchayadi Matn tahlili,
fikrni og‘zaki
va yozma ifoda
etish, ijodiy
mashqlar Elektron
darsliklar,
interaktiv
testlar,
animatsion
videolar Matnni
mustaqil
o‘qish,
mazmunni
tahlil qilish,
fikrni erkin
ifoda etish

134-sinf
o‘quvchilari
(9–10 yosh) Mantiqiy
tafakkur
rivojlangan,
mustaqil
baholash va
tahlil qilish
ko‘nikmasi
shakllangan Ijodiy yozma
ishlar, suhbat
va tahlil,
mustaqil o‘qish
topshiriqlari Onlayn
resurslar,
virtual dars
platformalari,
taqdimotlar Mustaqil
o‘qish, tahliliy
fikrlash, nutq
madaniyatining
shakllanishi
Jadval 2. Nutq va o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirishda texnika
vositalarining psixologik ta’siri
Texnika vositasi turi Psixologik ta’sir
mexanizmi Qo‘llanish holati Pedagogik
samarasi
Audiomateriallar
(ertak, hikoya,
she’r) Eshitish idrokini
faollashtiradi,
talaffuzni
to‘g‘rilaydi Darsning
boshlanishi va
yakunida Eshitish asosida
nutq madaniyatini
shakllantirish
Videomateriallar Tasvir va ovoz
uyg‘unligi orqali
obrazli tafakkurni
rivojlantiradi Yangi mavzuni
tushuntirishda O‘quvchining
diqqatini jalb etadi,
tushunchalarni
yaxshiroq anglashga
yordam beradi
Interaktiv doska Faol ishtirok,
harakatli faoliyat
orqali eslab qolishni
kuchaytiradi Dars
jarayonining
barcha
bosqichlarida Faol o‘rganish,
ko‘rgazmalilik,
mustaqil ishlash
malakasini oshiradi
Multimedia
taqdimotlari
(PowerPoint, Canva,
Genially) Rang, tovush,
harakat orqali hissiy
idrokni kuchaytiradi Mavzuni
umumlashtirishda Axborotni tizimli
qabul qilishni
osonlashtiradi
Onlayn o‘qish Rag‘batlantiruvchi, Mustaqil ta’lim O‘quvchining

14platformalari
(LearningApps,
Wordwall, Quizizz) raqobat muhitini
yaratadi yoki qayta
mustahkamlash
bosqichida motivatsiyasini
oshiradi, o‘qish
tezligini
rivojlantiradi
Jadval 3. Nutq va o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirish bosqichlari
Bosqichlar O‘quv
faoliyati
mazmuni O‘qituvchi
faoliyati O‘quvchi
faoliyati Qo‘llaniladigan
texnika
vositalari
1-bosqich:
Eshitish
va idrok
etish Harflarni,
tovushlarni
anglash Audio
yozuvlar orqali
talaffuzni
tushuntirish Tinglash,
takrorlash,
eslab qolish Audiokitob,
ovozli fayllar
2-bosqich:
O‘qish va
talaffuz So‘z va
gaplarni
o‘qish Slaydlar,
videolar orqali
to‘g‘ri o‘qish
ko‘rsatmasi Matnni
ifodali
o‘qish, tahlil
qilish Video,
multimedia
taqdimot
3-bosqich:
Mazmunni
anglash O‘qilgan
matnni
tushunish va
izohlash Savol-javob,
tahliliy suhbat Matndan
asosiy fikrni
topish, fikr
bildirish Interaktiv doska,
test dasturlari
4-bosqich:
Nutqiy
ifoda Og‘zaki va
yozma
nutqda fikrni
bayon etish Ijodiy yozuv
mashqlari,
hikoya tuzish Yozish,
hikoya
qilish, tahlil
qilish Elektron darslik,
onlayn
topshiriqlar
Nutq va o‘qish ko‘nikmalarining shakllanishi jarayonida ota-onalar ham
muhim rol o‘ynaydi. O‘qituvchi ularni bolaga kitob o‘qish, birgalikda ertak
tinglash, hikoyalar tahlil qilish kabi faoliyatlarga jalb etish orqali o‘quvchining

15nutqiy rivojlanishiga yordam beradi. Zamonaviy texnika vositalari bu borada
ham keng imkoniyat yaratadi: audio ertaklar, onlayn o‘qish platformalari, mobil
ilovalar ota-onalar uchun qulay pedagogik yordamchi vazifasini o‘taydi.
Pedagogik nazariya shuni ko‘rsatadiki, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida
nutq va o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirish nafaqat til o‘rganish jarayoni, balki
shaxs rivojlanishining poydevoridir. Chunki til o‘rganish orqali bola dunyoni
biladi, o‘z fikrini erkin ifoda etadi va ijtimoiy muhitda o‘z o‘rnini topadi. Shu
bois o‘qituvchi texnika vositalaridan foydalanish orqali bu jarayonni ilmiy
asosda tashkil etishi, har bir darsni o‘quvchining psixologik tayyorgarligiga
mos ravishda rejalashtirishi zarur. boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida nutq va
o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirish murakkab, ammo ijodiy jarayon bo‘lib, u
psixologik-pedagogik bilimlarni chuqur egallashni talab etadi. Texnika
vositalarining dars jarayoniga integratsiyasi esa bu jarayonni samarali,
interaktiv va o‘quvchi uchun qiziqarli holga keltiradi. Shu tariqa, o‘qituvchi
nafaqat bilim beruvchi, balki texnologiyalar yordamida o‘quvchining
tafakkurini, nutqini va muloqot madaniyatini shakllantiruvchi shaxs sifatida
maydonga chiqadi.
1.3. Boshlang‘ich ta’lim dasturida texnika vositalaridan foydalanish
talablari
Zamonaviy boshlang‘ich ta’lim tizimi o‘quv jarayonida texnika
vositalaridan samarali foydalanishni muhim shartlardan biri sifatida belgilaydi.
Chunki bugungi kunda ta’limning asosiy maqsadi nafaqat o‘quvchilarga bilim
berish, balki ularda mustaqil fikrlash, axborotni tahlil qilish, muloqotga
kirishish va zamonaviy texnologiyalarni to‘g‘ri qo‘llay olish ko‘nikmalarini
shakllantirishdan iboratdir. Shu bois, ta’lim dasturlarida o‘qituvchilardan
texnika vositalaridan foydalanishning ilmiy-metodik asoslarini chuqur bilish,
ularni darsning maqsadiga mos holda tanlash va qo‘llash talab etiladi.

16Boshlang‘ich ta’limda texnika vositalari deganda, o‘qitish jarayonida
axborotni qabul qilish, tahlil etish, eslab qolish va amaliy qo‘llashni
yengillashtiruvchi texnik uskunalar va axborot texnologiyalari tushuniladi.
Bular qatoriga kompyuterlar, interaktiv doskalar, proyektorlar, planshetlar,
multimedia dasturlari, audiokitoblar, elektron darsliklar, raqamli ta’lim
platformalari kiradi. Ularning asosiy vazifasi — darsning ko‘rgazmaliligini
oshirish, o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlash va ta’lim jarayonini
qiziqarli, samarali hamda interfaol tarzda tashkil etishdir.
Texnika vositalaridan foydalanishning didaktik talablari, avvalo,
o‘qituvchining pedagogik mahorati bilan bog‘liq. Chunki har qanday texnik
vosita o‘zi bilan birga yangi metodik yondashuvni ham talab qiladi. O‘qituvchi
texnik vositalarni dars mavzusi, o‘quvchilarning yosh xususiyatlari, idrok
darajasi va psixologik holatiga qarab tanlashi kerak. Masalan, 1-sinflarda rangli
slaydlar, audio yozuvlar, qisqa videolardan foydalanish tavsiya etilsa, yuqori
sinflarda taqdimotlar, animatsiyalar, elektron testlar samarali bo‘ladi.
Shuningdek, texnika vositalaridan foydalanishda pedagogik, gigiyenik,
texnik va metodik talablar mavjud bo‘lib, ular o‘qituvchining darsni to‘g‘ri
tashkil etishida yo‘l-yo‘riq vazifasini o‘taydi.
Birinchidan, pedagogik talablar shundan iboratki, har bir texnik vosita
o‘quv maqsadiga xizmat qilishi, o‘quvchi faolligini oshirishi, bilimni
mustahkamlashi va mustaqil fikrlashni rivojlantirishi kerak. Texnik vositalardan
faqat tashqi bezak sifatida emas, balki o‘quv faoliyatining asosiy vositasi
sifatida foydalanish zarur.
Ikkinchidan, gigiyenik talablar – bu o‘quvchilarning sog‘lig‘ini saqlashga
qaratilgan me’yorlardir. Jumladan, video va kompyuter ekraniga tikilib o‘tirish
vaqti 7 yoshli o‘quvchi uchun 10 daqiqadan oshmasligi lozim, dars davomida
ko‘z dam olishi uchun vizual mashqlar yoki tanaffuslar kiritilishi kerak.
Proyeksiya qurilmalari yorug‘ligi va ovoz balandligi me’yorida bo‘lishi, sinfda
havo aylanishi ta’minlanishi lozim.

17Uchinchidan, texnik talablar – bu qurilmalarning sifatli ishlashini, xavfsizlik
qoidalariga amal qilinishini anglatadi. Har bir o‘qituvchi texnika vositasidan
foydalanishdan oldin uning sozligini tekshirishi, xavfsiz ulanayotganiga
ishonch hosil qilishi kerak. Elektr tarmog‘iga ulanish, proyektor joylashuvi,
ovoz kuchaytirgichlarining masofasi belgilangan me’yorlarda bo‘lishi zarur.
To‘rtinchidan, metodik talablar texnika vositalarining darsning maqsadi va
mazmuniga mos ravishda tanlanishini bildiradi. O‘qituvchi texnik vositani
darsning kirish, tushuntirish, mustahkamlash yoki nazorat bosqichida maqsadli
qo‘llashi kerak. Misol uchun, mavzuni tushuntirishda video va slaydlardan,
mustahkamlashda interaktiv testlardan, yakunlashda esa taqdimot yoki onlayn
savol-javoblardan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Bugungi kunda O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan
tasdiqlangan “Boshlang‘ich ta’lim davlat standarti”da o‘qituvchilarga o‘quv
jarayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish majburiy
talablardan biri sifatida belgilangan. Shu bois, har bir o‘qituvchi darsni tashkil
etishda AKTdan foydalanish kompetensiyasiga ega bo‘lishi zarur.
Texnika vositalaridan foydalanish samaradorligini ta’minlash uchun
o‘qituvchi quyidagi metodik tamoyillarga amal qilishi kerak:
Ma’lumotlarning aniqligi va ravshanligi – texnik vosita orqali berilayotgan
axborot o‘quvchi yoshiga mos, tushunarli bo‘lishi lozim.
Ko‘rgazmalilik va esda qolarli bo‘lish – audio, video, grafika, animatsiyalar
yordamida o‘quv materiali yanada jonli, obrazli tarzda yoritilishi kerak.
O‘quvchi faolligini oshirish – texnik vositalar o‘quvchini passiv
tinglovchidan faol ishtirokchiga aylantirishi kerak.
Integratsiyalashuv – texnik vositalardan foydalanish o‘quv predmetining
boshqa fanlar bilan bog‘liqligini mustahkamlashi zarur.
Moslik – texnika vositasi darsning maqsadi, mavzusi, sinf sharoiti bilan
uyg‘un bo‘lishi kerak.

18Boshlang‘ich ta’limda texnika vositalaridan foydalanish, shuningdek,
o‘qituvchidan ijodkorlikni talab qiladi. Chunki har bir texnik vosita
imkoniyatini to‘liq ochib berish, o‘quvchilarning qiziqishini uyg‘otish uchun
o‘qituvchi metodik jihatdan tayyor bo‘lishi kerak. Masalan, oddiy taqdimotni
hikoya tarzida ifodalash, videolavhalarga savollar biriktirish, o‘yin elementlari
kiritish orqali o‘quvchi faolligini oshirish mumkin.Bundan tashqari,
boshlang‘ich ta’lim dasturida texnika vositalaridan foydalanishda o‘qituvchidan
quyidagi ko‘nikmalar talab qilinadi:
 AKT vositalaridan foydalanish bo‘yicha malaka va amaliy ko‘nikmalar;
 texnik nosozliklar yuz berganda ularni bartaraf etish qobiliyati;
 interaktiv dasturlarni yaratish va moslashtirish ko‘nikmasi;
 texnik vositalardan pedagogik maqsadda samarali foydalanish malakasi.
Bugungi kunda “Raqamli ta’lim”, “Bir million dasturchi”, “Bilimlar
portali”, “EduMarket” kabi loyihalar o‘qituvchilarni AKT bo‘yicha malakasini
oshirishga qaratilgan. Bu esa, boshlang‘ich ta’limda texnik vositalar asosida
darslarni yanada innovatsion shaklda tashkil etish imkonini beradi 5
.
Shunday qilib, boshlang‘ich ta’lim dasturida texnika vositalaridan
foydalanish talablari o‘qituvchining texnologik savodxonligi, darsning maqsadi,
o‘quvchilarning yosh va psixologik xususiyatlari bilan uzviy bog‘liqdir. To‘g‘ri
tanlangan va metodik asoslangan texnik vositalar nafaqat ta’lim jarayonining
sifatini oshiradi, balki o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, nutqiy rivojlanish,
mantiqiy tafakkur va ijodkorlikni ham kuchaytiradi.
5
Tojiboyeva D. A. Multimedia texnologiyalarining boshlang‘ich ta’limdagi ahamiyati. –
Toshkent: “Ta’lim nashriyoti”, 2017. – 124 bet.

19Jadval 4. Boshlang‘ich ta’limda texnika vositalaridan foydalanish
talablari va ularning samarasi
Talab turi Mazmuni Amaliy misol Kutilayotgan natija
Pedagogik
talab Texnik vosita
o‘quv maqsadiga
xizmat qilishi
lozim Mavzu tushuntirishda
video yoki slayddan
foydalanish Bilimlarni
mustahkamlash,
o‘quvchi faolligini
oshirish
Metodik
talab Vosita dars
bosqichiga mos
qo‘llanishi kerak Mustahkamlash
bosqichida interaktiv
testlardan foydalanish Mustaqil fikrlash
va xotirani
rivojlantirish
Gigiyenik
talab Sog‘lom muhitni
saqlash, ekran
vaqtini
me’yorlash 10 daqiqadan ortiq
video qo‘llamaslik Ko‘z
charchoqlarini
oldini olish,
diqqatni saqlash
Texnik talab Qurilmalar
xavfsiz va soz
bo‘lishi kerak Proyektor, kompyuter,
audio apparatlarni
tekshirish Dars jarayonining
uzluksizligi,
xavfsizlikni
ta’minlash
Psixologik
talab Texnik vosita
o‘quvchining
yoshiga va
idrokiga mos
bo‘lishi kerak 1-sinflarda rangli va
qisqa videolar, 4-
sinflarda tahliliy
taqdimotlar O‘quvchining
qiziqishi va
motivatsiyasini
oshirish

20II BOB. BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIDA TEXNIKA
VOSITALARIDAN FOYDALANISH METODIKASI
2.1. Boshlang‘ich sinf darslarida texnika vositalarini qo‘llash turlari
Zamonaviy ta’lim tizimi bugungi kunda o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyatini
yangicha shaklda tashkil etishni, ya’ni an’anaviy usullardan tashqari turli texnik
vositalarni o‘quv jarayoniga keng joriy etishni talab qilmoqda. Boshlang‘ich
sinf o‘quvchilari yosh jihatidan idrok, tafakkur, xotira, nutq va diqqat kabi
psixologik jarayonlarning faol shakllanish bosqichida bo‘lgani sababli, dars
jarayonida texnik vositalardan foydalanish o‘quvchilarning bilimni
o‘zlashtirishini osonlashtiradi, ularni darsga faol jalb qiladi va o‘rganish
motivatsiyasini oshiradi. Ayniqsa, ona tili va o‘qish savodxonligi fanlarida
o‘quvchilarning eshitish, ko‘rish va og‘zaki nutqini rivojlantirish uchun texnik
vositalar o‘ta samarali vosita hisoblanadi.
Boshlang‘ich sinf darslarida qo‘llaniladigan texnik vositalar turlicha bo‘lib,
ularni quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: audiovizual vositalar, multimedia
vositalari, interfaol texnologiyalar, elektron ta’lim resurslari, axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari (AKT), hamda o‘quv jarayonini boshqarish
tizimlari. Har bir texnik vosita o‘zining o‘quv maqsadiga qarab tanlanadi va
o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga mos ravishda qo‘llaniladi.
Audiovizual vositalar — bu dars jarayonida tovush, tasvir va harakatni
uyg‘unlashtiruvchi texnologiyalar bo‘lib, ular o‘quvchilarning tinglash va
ko‘rish orqali axborotni chuqurroq idrok etishiga xizmat qiladi. Masalan, ona
tili darsida tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qilish, so‘zlarni eshitish orqali o‘rganish,
hikoya yoki matnni tinglash uchun audio yozuvlardan foydalanish mumkin.
O‘qish darslarida esa multfilm, video lavha yoki slaydlar orqali matn
mazmunini tushuntirish o‘quvchilarning qiziqishini oshiradi.
Multimedia vositalari — bu matn, rasm, ovoz va videoni birlashtirgan
ta’limiy dasturlar bo‘lib, ular darsni interfaol shaklda o‘tkazish imkonini beradi.
Masalan, PowerPoint taqdimotlari, animatsion darsliklar, interfaol elektron

21testlar, o‘quv videolar va multimediali o‘yinlar o‘quvchilarning o‘rganish
faoliyatini samarali tashkil etishga yordam beradi. Multimedia vositalari darsni
estetik jihatdan boyitadi, o‘quvchida vizual fikrlash va axborotni tizimli qabul
qilish ko‘nikmasini shakllantiradi.
Interfaol texnologiyalar esa o‘quvchi va o‘qituvchi o‘rtasidagi o‘zaro faol
muloqotni ta’minlaydi. Interfaol doskalar, planshetlar, raqamli test tizimlari,
elektron javob kartalari yordamida o‘quvchilar dars jarayonida bevosita ishtirok
etadi, savol-javob, test, viktorina kabi mashg‘ulotlarni bajara oladi. Bu vositalar
o‘quvchining o‘qish jarayoniga bevosita ta’sir ko‘rsatib, ularning mustaqil
fikrlash, tezkor javob berish, eslab qolish va ijodiy yondashish qobiliyatlarini
kuchaytiradi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) vositalarining o‘rni ham
nihoyatda muhimdir. Boshlang‘ich sinfda AKT yordamida o‘quvchilar onlayn
testlarni yechish, raqamli darsliklardan foydalanish, virtual ta’lim
platformalarida mashqlar bajarish imkoniga ega bo‘ladi. Masalan, “Maktab.uz”,
“Edu.uz” kabi ta’lim portallarida yaratilgan interfaol topshiriqlar
o‘quvchilarning mustaqil ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Dars jarayonida texnik vositalarni qo‘llash shakllari ham xilma-xildir.
Ularni quyidagicha turlarga ajratish mumkin:
 Namoyish etish shakli (slaydlar, videoroliklar, rasmlar orqali tushuntirish);
 Tinglash shakli (audio yozuvlar, hikoyalar, she’rlar tinglash);
 O‘yin shakli (interfaol o‘yinlar, viktorinalar, testlar orqali mustahkamlash);
 Amaliy faoliyat shakli (planshet yoki kompyuter yordamida mashq
bajarish);
 Ijodiy topshiriqlar shakli (multimediali hikoya yaratish, audio yozuv yozish
va tahrirlash).
Bu shakllar darsda o‘quvchilarni faollikka undaydi, ularni o‘quv
jarayonining markaziga aylantiradi. Shu orqali o‘quvchi bilimni passiv ravishda
emas, balki faol ishtirok orqali egallaydi.

22Quyidagi jadvalda boshlang‘ich sinf darslarida qo‘llaniladigan texnik
vositalarning turlari va ularning o‘quv jarayonidagi o‘rni keltirilgan:
Texnik vosita turi Darsdagi qo‘llanishi Kutiladigan natija
Audio yozuvlar Tovushlarni eshitish, matnni
tinglab tushunish Eshitish va talaffuzni
rivojlantirish
Video lavhalar Matn mazmunini tasviriy
ifodalash Tahliliy va vizual
fikrlashni kuchaytirish
Slayd va taqdimotlar Yangi mavzuni tushuntirish,
ma’lumotni tizimlashtirish Diqqatni jamlash, mavzuni
tez o‘zlashtirish
Interfaol doska Mashqlar, testlar, o‘yinlar
o‘tkazish Faollik va ishtirokni
oshirish
Kompyuter/planshet Mustaqil mashqlar, elektron
testlar Mustaqil ishlash va texnik
savodxonlik
Multimedia dasturlari O‘yinlar, viktorinalar,
animatsiyalar Qiziqish va motivatsiyani
kuchaytirish
Internet resurslari Onlayn topshiriqlar,
ta’limiy videolar Axborot izlash va tahlil
qilish ko‘nikmasi
Texnika vositalarining turli turlarini dars jarayoniga oqilona kiritish
o‘qituvchining pedagogik mahoratini, texnologik savodxonligini hamda
o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasini belgilaydi. Har bir darsda texnik
vositani maqsadga muvofiq tanlash zarur: masalan, yangi mavzuni
tushuntirishda — vizual vositalar, mustahkamlashda — interfaol o‘yinlar,
nazoratda — elektron testlar samarali hisoblanadi. boshlang‘ich sinf darslarida
texnik vositalarni qo‘llash turlari o‘quv jarayonini interfaol, qiziqarli va
samarali qiladi. Bu vositalar o‘quvchining o‘rganishga bo‘lgan motivatsiyasini
oshiradi, ta’limni zamonaviy axborot muhitiga moslashtiradi va o‘qituvchining
ijodiy yondashuvini kuchaytiradi. Texnika vositalaridan foydalanish darsning

23didaktik sifatini oshirib, o‘quvchilarning bilish faolligini, fikrlash doirasini va
nutq madaniyatini rivojlantirishga xizmat qiladi.
2.2. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida texnika vositalaridan foydalanish
metodikasi va bosqichlari
Boshlang‘ich ta’lim jarayonida texnika vositalaridan foydalanish
o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini samarali shakllantirishda eng
muhim metodik yo‘nalishlardan biridir. Texnika vositalari darsni jonlantiradi,
o‘quvchilarni o‘zlashtirish jarayoniga faol jalb etadi va o‘rganish jarayonini
interfaol, qiziqarli hamda mazmunli qiladi. O‘qituvchi texnika vositalarini
faqatgina bezak yoki ko‘rsatma vositasi sifatida emas, balki ta’limning didaktik
vositasi sifatida qo‘llashi lozim. Bu esa darsning maqsadiga, o‘quvchilarning
yosh xususiyatlariga, mavzuning mazmuniga mos holda rejalashtiriladi.
Texnika vositalaridan foydalanish metodikasi
Metodika deganda — texnik vositalardan maqsadli, tizimli va pedagogik
jihatdan asoslangan tarzda foydalanish jarayoni tushuniladi. O‘qituvchi dars
jarayonida texnik vositalarni quyidagi didaktik maqsadlarda qo‘llaydi:
Yangi mavzuni tushuntirish – darsning asosiy mazmunini yoritishda.
Masalan: “Ona tili” darsida “Gap bo‘laklari” mavzusini o‘rganishda interfaol
doskada rangli diagramma va animatsiyalar yordamida ega, kesim, aniqlovchi,
to‘ldiruvchi va holning o‘rnini ko‘rsatish. Bunda o‘quvchi mavzuni nafaqat
eshitadi, balki ko‘radi, bu esa idrokni kuchaytiradi.
Mavzuni mustahkamlash – o‘tilgan materialni qayta ko‘rib chiqish va
amaliy mashqlar orqali o‘zlashtirishni chuqurlashtirishda.
Masalan: “O‘qish” fanida “Bahor keldi” matnini o‘qib bo‘lgach, ekranda
bahorga oid rasmlar, video lavhalar, musiqa parchalari ko‘rsatiladi. O‘quvchilar
ko‘rgan tasvir asosida hikoya tuzishadi. Bu orqali o‘quvchilar og‘zaki nutqini
rivojlantiradi.

24Bilimni tekshirish va nazorat qilish – dars yakunida interfaol testlar yoki
onlayn so‘rovlar yordamida o‘quvchilarning bilimini aniqlash.
Masalan: “So‘z turkumlari” mavzusidan keyin o‘quvchilar planshet orqali qisqa
testlarni yechadi, natija avtomatik tarzda chiqadi. Bu o‘quvchilarga o‘z
xatolarini darhol ko‘rish va tuzatish imkonini beradi.
Ijodiy faoliyatni rivojlantirish – o‘quvchilarning mustaqil fikrlashi, o‘z
g‘oyalarini ifodalashiga sharoit yaratish.
Masalan: “Mening sevimli hayvonim” mavzusida o‘quvchilar telefon yoki
planshet yordamida kichik audio hikoya yozishadi yoki rasmini chizib, unga
ovozli izoh qo‘shishadi. Natijada o‘quvchi ham ijodkor, ham texnik jihatdan
faol bo‘ladi.
Texnika vositalaridan foydalanish bosqichlari
Texnik vositalarni dars jarayoniga kiritishda o‘qituvchi aniq metodik
bosqichlarni bajarishi zarur. Bu bosqichlar darsni samarali tashkil etishning
asosiy garovidir. Quyida bu bosqichlar batafsil bayon qilinadi:
1. Tayyorgarlik bosqichi
Bu bosqichda o‘qituvchi:
darsning maqsadi va mavzusiga mos texnik vositani tanlaydi (masalan,
video, taqdimot, audio yozuv yoki interfaol doska);
dars materiali bilan texnik vositalarning mosligini tekshiradi;
texnik vositalarni oldindan sinovdan o‘tkazadi, kerakli fayllarni tayyorlaydi;
vaqtni to‘g‘ri taqsimlab, texnik vositalar dars davomida o‘quvchilarning
e’tiborini chalg‘itmasligiga e’tibor beradi.
Misol: “Unli va undosh tovushlar” mavzusi uchun o‘qituvchi unli va undosh
tovushlarning talaffuzini aks ettiruvchi audio yozuvlar, rasmli taqdimotlar
tayyorlaydi. Darsdan oldin ularni sinab ko‘radi va doska bilan bog‘laydi.
2. Tashkiliy bosqich
Bu bosqichda o‘qituvchi texnik vositalar yordamida o‘quvchilarni mavzuga
kirishishga undaydi.

25Masalan, dars boshida qisqa motivatsion video lavha namoyish etiladi.
O‘quvchilar ko‘rgan voqea asosida taxminlar bildiradi. Bu ularning e’tiborini
darsga jalb etadi.
Misol: “O‘qish” fanida “Bahor keldi” mavzusi boshlanishida tabiat
uyg‘onishi haqidagi qisqa video lavha qo‘yiladi. O‘quvchilar “Videoda
nimalarni ko‘rdingiz?” degan savol asosida fikr almashadilar.
3. Asosiy (ta’limiy) bosqich
Bu darsning eng muhim qismi bo‘lib, texnika vositalari bevosita o‘quv
materialini tushuntirishda, mashqlarni bajarishda va mustahkamlashda
ishlatiladi.
O‘qituvchi:
yangi ma’lumotni slaydlar yoki videolar orqali tushuntiradi;
interfaol mashqlar yordamida o‘quvchilarni faol ishtirok etishga chorlaydi;
audio yozuvlar yordamida to‘g‘ri talaffuz, intonatsiya va nutq ohangini
o‘rgatadi.
Misol: “Ona tili” darsida “Gapdagi so‘zlarning o‘rni” mavzusida o‘qituvchi
interfaol doskada gapdagi so‘zlarni joyidan almashtirib, o‘quvchilarga to‘g‘ri
tartibni topish topshirig‘ini beradi. O‘quvchilar ekranda javoblarini tekshirib
boradilar. Shu tarzda mustaqil fikrlash, kuzatish va xulosa chiqarish
ko‘nikmalari rivojlanadi.
4. Mustahkamlash bosqichi
Bu bosqichda o‘quvchilarga texnik vositalar orqali mashqlar, testlar,
o‘yinlar taklif etiladi. Maqsad — o‘tilgan mavzuni mustahkamlash va bilimni
amaliyotda qo‘llay olishni ta’minlash.
Misol: “So‘z turkumlari” mavzusini mustahkamlash uchun o‘quvchilarga
interfaol o‘yin “So‘z top!” dasturi orqali so‘zlarni ot, sifat, fe’l toifalariga
ajratish topshirig‘i beriladi. Har bir to‘g‘ri javob uchun dastur yulduzcha beradi,
bu esa o‘quvchilarning qiziqishini oshiradi.
5. Nazorat va baholash bosqichi

26O‘qituvchi texnik vositalar yordamida o‘quvchilarning bilimini tahlil qiladi.
Bu jarayon an’anaviy baholashdan ko‘ra tez, xolis va o‘quvchi uchun qiziqarli
kechadi.
Misol: Dars yakunida o‘qituvchi “Quizizz” yoki “Kahoot” dasturlari orqali
5–10 ta savoldan iborat tezkor test o‘tkazadi. O‘quvchilar planshetda javob
beradi, natijalar esa darhol ekranda aks etadi. Shu tariqa o‘quvchi o‘z bilimini
baholaydi, o‘qituvchi esa umumiy tahlil qilad
6. Refleksiya bosqichi
Bu bosqichda o‘quvchilar o‘z faoliyatini tahlil qiladi, dars haqida fikr
bildiradi. Texnik vositalar yordamida “Bugun darsda men nimalarni
o‘rgandim?”, “Qaysi qism menga qiziq bo‘ldi?” kabi savollarga javob
yozishlari yoki emodzi tanlashlari mumkin.
Misol: O‘quvchilar dars oxirida elektron doskada “menga yoqdi / yoqmadi”
belgilarini tanlaydi. Bu orqali o‘qituvchi darsning qanday o‘tganini tahlil qiladi.
Texnik vositalardan foydalanishning metodik tamoyillari
Texnik vositalarni samarali qo‘llash uchun o‘qituvchi quyidagi metodik
tamoyillarga amal qilishi zarur:
Maqsadga yo‘naltirilganlik – har bir texnik vosita aniq ta’limiy maqsadga
xizmat qilishi kerak;
Moslik – vosita o‘quvchilarning yosh va psixologik xususiyatlariga mos
tanlanishi lozim;
Faollik – texnik vosita o‘quvchini faol ishtirokchi holatiga keltirishi zarur;
Vizual va audio uyg‘unlik – ko‘rish va eshitish orqali bir vaqtda ta’sir etish
idrokni kuchaytiradi;
Oson boshqaruv – o‘qituvchi vositani mustaqil ishlata olishi, texnik
muammolarni hal eta bilishi kerak.
Boshlang‘ich sinfda texnik vositalardan foydalanishning metodikasi va
bosqichlarini puxta rejalashtirish ta’lim jarayonini sifat jihatidan yangi
bosqichga olib chiqadi. O‘qituvchi darsda texnik vositalarni to‘g‘ri tanlab,

27ulardan bosqichma-bosqich foydalansa, o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, eslab
qolish, nutq madaniyati va o‘qish savodxonligi sezilarli darajada rivojlanadi.
Texnik vositalar darsni faqat zamonaviy emas, balki samarali, interfaol,
hissiyotga boy, o‘quvchini o‘z fikrini erkin ifoda eta oladigan darajada tashkil
etishga xizmat qiladi. Shu bois, boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchilari uchun
texnika vositalaridan foydalanish metodikasi — zamonaviy pedagogikaning eng
muhim yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi.

28 Xulosa
Men ushbu kurs ishini bajarish jarayonida boshlang‘ich sinf ona tili va
o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalaridan foydalanishning ahamiyati,
imkoniyatlari hamda metodik asoslarini chuqur o‘rgandim. Bugungi kunda
ta’lim jarayonida texnika vositalarini qo‘llash o‘qitish samaradorligini
oshiruvchi eng muhim omillardan biri hisoblanadi. Men o‘rgangan nazariy va
amaliy manbalar shuni ko‘rsatdiki, dars jarayoniga zamonaviy texnik
vositalarni, jumladan interfaol doska, multimedia taqdimotlari, video darsliklar,
audio materiallar, elektron testlar va o‘quv dasturlarini qo‘shish o‘quvchilarning
bilimga bo‘lgan qiziqishini kuchaytiradi, ularning mustaqil fikrlash, kuzatish,
tahlil qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.Men o‘tkazgan tahlillar natijasida
boshlang‘ich ta’limda texnik vositalarni to‘g‘ri va maqsadli qo‘llash dars
samaradorligini sezilarli darajada oshirishi, o‘quvchilarda o‘qish va nutq
madaniyatini shakllantirishda ijobiy ta’sir ko‘rsatishini aniqladim. Ayniqsa,
texnik vositalar orqali o‘quvchilarni tinglash, eslab qolish, fikrini izchil
ifodalash, matnni tushunish va qayta hikoya qilish kabi ko‘nikmalarga o‘rgatish
yanada osonlashadi.Men o‘qituvchi sifatida kelajakda o‘z faoliyatimda darslarni
interfaol shaklda tashkil etish, texnik vositalardan oqilona foydalanish,
o‘quvchilarda mustaqil o‘rganish madaniyatini shakllantirishga alohida e’tibor
qarataman.
Har bir texnik vosita o‘qituvchining yordamchi quroli bo‘lishi, ammo asosiy
maqsad o‘quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirishdan iborat ekanini
chuqur angladim. men texnik vositalardan foydalanish bosqichlarini to‘g‘ri
tashkil etish — ya’ni tayyorgarlik, qo‘llash va mustahkamlash bosqichlarini
tizimli amalga oshirish zarurligini tushundim. Bu bosqichlarda o‘quvchilarning
yosh xususiyatlari, psixologik holati va qiziqishlarini inobatga olish muhim
ahamiyatga ega.
Xulosa qilib aytganda, men uchun ushbu kurs ishi o‘qituvchilik
faoliyatimda texnika vositalaridan foydalanish bo‘yicha yangi bilim va

29tajribalar berdi. Texnologik yondashuv asosida tashkil etilgan darslar
zamonaviy ta’lim talablariga javob beradi hamda o‘quvchilarning o‘qish
savodxonligini yuksaltirish, mustaqil fikrlashini rivojlantirish va bilimni
amaliyotga tatbiq etish ko‘nikmalarini shakllantirishda muhim o‘rin tutadi. Shu
bois, men kelajakda bu yo‘nalishda o‘z ustimda muntazam ishlash, ilg‘or
pedagogik texnologiyalarni o‘rganish va dars jarayoniga joriy etishga intilaman.

30Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
Prezident farmonlari va qarorlari ro‘yxati
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2019-yil 29-
apreldagi “O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasi to‘g‘risida”gi PF–5712-sonli Farmoni.
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020-yil 6-
noyabrdagi “Xalq ta’limi tizimini yanada takomillashtirishga oid
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ–4884-sonli Qarori.
3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2022-yil 11-
maydagi “Xalq ta’limi tizimida o‘quv-tarbiya jarayonlarini sifat jihatidan
yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ–220-sonli
Qarori.
Ilmiy adabiyotlar
1) Abdurahmonova G. T. Boshlang‘ich sinfda ona tili darslarini zamonaviy
texnologiyalar asosida tashkil etish metodikasi. – Toshkent: “Fan va
texnologiya”, 2018. – 132 bet.
2) Hakimova M. H. O‘qish savodxonligini shakllantirishda axborot
texnologiyalarining o‘rni. – Toshkent: “Innovatsiya”, 2019. – 148 bet.
3) Rasulova M. Sh. Boshlang‘ich ta’limda o‘qitish jarayonida texnika
vositalaridan foydalanish. – Samarqand: “Zarafshon nashriyoti”, 2020. –
156 bet.
4) Tojiboyeva D. A. Multimedia texnologiyalarining boshlang‘ich ta’limdagi
ahamiyati. – Toshkent: “Ta’lim nashriyoti”, 2017. – 124 bet.
5) Mamatova N. R. Interfaol metodlar yordamida o‘quvchilarning nutq
faoliyatini rivojlantirish. – Toshkent: “O‘qituvchi”, 2021. – 168 bet.
6) Yo‘ldosheva G. I. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining nutqini
rivojlantirishda texnik vositalar roli. – Buxoro: “BuxDU nashriyoti”, 2019.
– 142 bet.

317) Abduhalilova Z. A. Elektron ta’lim resurslari yordamida dars
samaradorligini oshirish. – Toshkent: “Sharq”, 2022. – 190 bet.
8) Tursunova L. M. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining
boshlang‘ich ta’limdagi qo‘llanilishi. – Qarshi: “Nasaf nashriyoti”, 2020. –
133 bet.
9) Shukurova N. S. Boshlang‘ich ta’limda ona tili darslarini interfaol usullar
asosida tashkil etish. – Toshkent: “Fan va ta’lim”, 2021. – 155 bet.
10) Qodirova F. N. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida mustaqil o‘qish
ko‘nikmalarini shakllantirish. – Toshkent: “Talqin”, 2018. – 128 bet.
11) Jalolova M. T. Innovatsion yondashuvlar asosida o‘qish savodxonligini
rivojlantirish. – Andijon: “AndDU nashriyoti”, 2022. – 162 bet.
12) Ismoilova D. R. Ta’limda raqamli texnologiyalar: nazariya va amaliyot. –
Toshkent: “Innovatsion ta’lim”, 2023. – 174 bet.
13) Abdurahimova K. Sh. Boshlang‘ich ta’limda didaktik o‘yinlar va texnika
vositalaridan foydalanish. – Toshkent: “Yangi asr avlodi”, 2019. – 136 bet.
14) Xolmatova N. T. Raqamli ta’lim resurslari yordamida ona tili fanini
o‘qitish. – Toshkent: “Ilm ziyo”, 2021. – 149 bet.
15) Jo‘rayeva M. B. Boshlang‘ich sinf darslarida o‘quv motivatsiyasini
oshirishda texnik vositalarning roli. – Namangan: “NamDU nashriyoti”,
2020. – 158 bet.

Boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalaridan foydalanish

Купить