Boshlang‘ich sinfda epik, liroepik asarlar ustida ishlash metodikasi - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	25000UZS
Размер	232.3KB
Покупки	0
Дата загрузки	13 Май 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Shavkat

Дата регистрации 04 Апрель 2024

69 Продаж

Boshlang‘ich sinfda epik, liroepik asarlar ustida ishlash metodikasi

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT FAN VA TEXNOLOGIYALAR UNIVERSITETI

Boshlang‘ich ta’lim yo‘nalishi
303-guruh talabasi
Maqsudova Mushtariybonu Valijonvnaning
Ona tili - o‘qish savodxonligi va uni o‘qitish metodikasi fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Boshlang‘ich sinfda epik, liroepik asarlar ustida ishlash
metodikasi
Kurs ishi rahbari: Aminova M.
TOSHKENT-2025

MUNDARIJA:
KIRISH................................................................................................................. 3
I-BOB. EPIK ASARLARNI BOSHLANG‘ICH SINFDA O‘RGANISH -
NING METODIK ASOSLARI
1.1. Epik asarlar tushunchasi va ularning pedagogik
ahamiyati………………….. 6
1.2. Epik asarlarni o‘qitish
metodlari …………………………………………….. 11
1.3. O‘quvchilarda axloqiy va estetik tasavvurlarni
rivojlantirish ……………….. 19
II-BOB. LIROEPIK ASARLAR USTIDA ISHLASH METODIKASI
2.1. Liroepik asarlar tushunchasi va boshlang‘ich sinfdagi
ahamiyati …………… 23
2.2. Liroepik asarlar orqali o‘quvchilarda nutqni
rivojlantirish………………….. 27
2.3. Liroepik asarlarni tahlil qilish
metodikasi........................................................ 30
XULOSA……………………………………………………………………….. 34
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................. 36
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . Boshlang‘ich ta’limning sifatini oshirish va
o‘quvchilarni turli janrlardagi asarlar bilan tanishtirish, ularning dunyoqarashini
kengaytirish, axloqiy va estetik ko‘nikmalarini rivojlantirish O‘zbekiston ta’lim
tizimining eng muhim vazifalaridan biridir. Ta’lim tizimida amalga oshirilayotgan
islohotlar davomida boshlang‘ich sinflarda adabiyot darslarini yangicha metodlar
asosida o‘qitish, o‘quvchilarning ijodiy va tafakkur ko‘nikmalarini shakllantirishga
qaratilgan bir qator ilg‘or usullar joriy etilmoqda. Bu jarayon o‘quvchilarga epik va
liroepik asarlarni o‘rganish orqali ularning estetik tasavvurlarini rivojlantirishni
maqsad qiladi. 2023-yilgi yangilangan ta’lim standartlari va metodik qo‘llanmalar
O‘zbekiston boshlang‘ich ta’limida yangi pedagogik yondashuvlarni tatbiq etishga
intiladi. Shu jumladan, epik va liroepik janrdagi asarlarni o‘qitish metodikasi ham
dolzarbligini oshirgan. Epik asarlar — hikoya, ertak, qissa, roman kabi janrlar,
o‘quvchilarning shaxsiy tajribasini kengaytirib, fikrlash ko‘nikmalarini
rivojlantiradi. Liroepik asarlar esa shaxsning his-tuyg‘ulari, kayfiyatlari va
dunyoqarashlarini aks ettirgan asarlar bo‘lib, ular o‘quvchilarda estetik va axloqiy
tasavvurlarni shakllantirishda samarali vositadir.
Bundan tashqari, o‘quvchilarda ijtimoiy hissiyotlarni rivojlantirish, ular
orasida hamkorlikni mustahkamlash va o‘z fikrlarini erkin ifodalashni
rag‘batlantirish uchun epik va liroepik asarlarning metodik yondashuvi dolzarb
bo‘lmoqda. Shu bilan birga, boshlangan tadqiqotlarda epik asarlarni o‘rganish
o‘quvchilarda diqqatni jamlash, mantiqiy fikrlash, tilni rivojlantirish kabi
qobiliyatlarni yaxshilashda muhim rol o‘ynashi isbotlangan. 2023-yilda
3

"Boshlang‘ich sinfda adabiyot darslarini o‘qitish metodikasi"ga oid ishlab
chiqilgan metodik qo‘llanmada epik va liroepik janrlarni o‘qitish uchun zamonaviy
pedagogik texnologiyalar, jumladan, interfaol o‘yinlar, rolli sahnalar, muammoli
vaziyatlar va masalalar keltirilgan. Bu metodlar o‘quvchilarga o‘rganayotgan
matnni chuqurroq tahlil qilish imkonini beradi, ularning ijodiy fikrlashlarini
rivojlantiradi va darslarni yanada qiziqarli qiladi. Ushbu metodik
yondashuvlarning dolzarbligi, shuningdek, o‘quvchilarning ijtimoiy va estetik
rivojlanishini ta’minlash bilan bog‘liq bo‘lib, ular matnni nafaqat o‘qib, tushunish,
balki tanqidiy fikrlashni ham o‘rganadilar.
Epik va liroepik asarlar o‘quvchilarda ko‘plab ijtimoiy va shaxsiy
qobiliyatlarni rivojlantirishga yordam beradi. Masalan, ularda do‘stlik, muhabbat,
sadoqat kabi axloqiy qadriyatlarni o‘zlashtirish, tafakkurini erkin ifodalash va o‘z
fikrini mantiqan bayon qilish kabi ko‘nikmalar shakllanadi. Biroq, amaliyotda
boshlang‘ich sinfda epik va liroepik asarlar bilan ishlashda ba’zi metodik
muammolar mavjud. Masalan, ushbu janrlar asosida turli ijodiy topshiriqlar va
tahlil usullarini ishlab chiqish, ularni darsda samarali qo‘llash bo‘yicha metodik
qo‘llanmalar hali to‘liq tizimlashtirilmagan. Shu sababli, boshlang‘ich sinflarda
epik va liroepik asarlarni o‘rganish metodikasining samarali tizimini yaratish, uni
ilmiy jihatdan asoslab berish hozirgi kunda o‘ta dolzarb masala hisoblanadi.
Bunday yondashuv boshlang‘ich ta’limning sifatini oshirishga, o‘quvchilarning
shaxsiy rivojlanishini ta’minlashga va ularni jamiyatda faol, ma’naviyatli, adolatli
insonlar sifatida tarbiyalashga xizmat qiladi. Bu mavzu o‘zining zamonamizning
pedagogik talablariga mosligi, ijtimoiy ahamiyati va o‘quvchilarda madaniyatli,
axloqiy, estetik va mantiqiy fikrlashni rivojlantirishdagi o‘rni bilan dolzarbdir.
Kurs ishining maqsadi. Boshlang‘ich sinflarda epik va liroepik asarlar
bilan ishlash metodikasini o‘rganish va uni samarali tatbiq etish yo‘llarini
aniqlashdir. Bu maqsadga erishish uchun, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida estetik,
axloqiy va mantiqiy ko‘nikmalarni rivojlantirishga qaratilgan pedagogik
yondashuvlarni ishlab chiqish va amaliyotda qo‘llash zarur. Epik va liroepik
4

janrlarni o‘qitish metodikasi orqali o‘quvchilarda nutq, tafakkur va ijodiy
fikrlashni oshirish, matnni chuqur tahlil qilish va his-tuyg‘ularda mukammallikka
erishishni ko‘zda tutish muhimdir.
Kurs ishining vazifalari:
 Boshlang‘ich sinfda epik va liroepik asarlarni o‘qitish metodikasini tahlil
qilish.
 Ushbu janrlarni o‘rganishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarni
qo‘llash usullarini aniqlash.
 Epik va liroepik asarlarning ta’limdagi ahamiyatini ko‘rsatish.
 O‘quvchilarda ijodiy va mantiqiy fikrlashni rivojlantirish bo‘yicha
tavsiyalar ishlab chiqish.
 Boshlang‘ich sinf darslarida ushbu metodikalarni samarali tatbiq etish
yo‘llarini taklif etish.
Kurs ishining predmeti. Boshlang‘ich sinf adabiyot darslarida epik va
liroepik asarlar bilan ishlash metodikasi va ularning ta’lim jarayoniga ta’siri.
Kurs ishining obyekti. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari va ularning epik
hamda liroepik asarlarni o‘rganish jarayonidagi pedagogik faoliyat.
Kurs ishining tuzilishi: kirish, 2 ta bob, umumiy xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
5

I-BOB. EPIK ASARLARNI BOSHLANG‘ICH SINFDA O‘RGANISH -
NING METODIK ASOSLARI
1.1. Epik asarlar tushunchasi va ularning pedagogik ahamiyati
Epik asarlar — keng ko‘lamli voqealarni tasvirlovchi badiiy asarlardir. Ular
ko‘pincha uzunlikka ega bo‘lib, qahramonlarning hayotidagi muhim voqealarni,
tarixiy jarayonlarni, ijtimoiy hodisalarni yoki fantastik voqealarni o‘z ichiga oladi.
Epik asarlar ko‘plab janrlarda bo‘lishi mumkin, jumladan hikoya, qissa, ertak,
roman kabi shakllarda. Ularning asosiy xususiyati — keng miqyosdagi voqealar va
xarakterlarning rivojlanishini tasvirlashidir. Epik asarlar o‘quvchiga voqealar yoki
qahramonlar orqali faqat o‘zining hayotiy tajribalarini o‘rganish imkonini
bermaydi, balki ijtimoiy muhitdagi o‘zgarishlar, tarixiy jarayonlar va insoniyat
tarixining muhim sahifalarini ham anglashga yordam beradi. Boshqacha aytganda,
epik asarlar o‘quvchining tafakkurini kengaytiradi, dunyoqarashini shakllantiradi,
uning badiiy tasavvurini rivojlantiradi. Pedagogik nuqtai nazardan, epik
asarlarning o‘qitishdagi roli juda muhim. Bu asarlar o‘quvchilarga axloqiy, estetik
va didaktik qadriyatlarni o‘rgatish orqali ularning shaxsiy rivojlanishiga katta ta’sir
ko‘rsatadi. Epik asarlarda ko‘rsatilgan voqealar, qahramonlar va ularning
muammolarini hal qilish jarayonlari o‘quvchilarga ijtimoiy muhitda o‘z o‘rinlarini
topishga, axloqiy qarorlar qabul qilishda to‘g‘ri yo‘lni tanlashga yordam beradi.
Epik asarlarning ta’siri nafaqat axloqiy jihatlarni, balki estetik hissiyotlarni
6

rivojlantirishda ham ko‘zga tashlanadi. Ular o‘quvchilarga badiiy go‘zallikni,
tilning ifodali kuchini, tasvirlar orqali his-tuyg‘ularni anglashni o‘rgatadi.
Epik asarlarning didaktik ahamiyati ham juda katta. Ular o‘quvchilarga
nafaqat ilmiy bilimlarni, balki insoniy fazilatlarni ham o‘rgatadi. Asarlarni o‘qish
va tahlil qilish jarayonida o‘quvchilar axloqiy qoidalarni, insonning hayotiy
qadriyatlarini o‘zlashtirishadi. Epik asarlarda ko‘rsatilgan qahramonlar, ularning
faoliyati, qarorlari va dunyoqarashlari o‘quvchiga turli ijtimoiy va axloqiy
holatlarni tushunishda yordam beradi. Shunday qilib, epik asarlarning pedagogik
ahamiyati ularda mavjud bo‘lgan axloqiy qadriyatlarni o‘rgatish bilan birga,
o‘quvchining tafakkurini rivojlantirishda ham muhim o‘rin tutadi. Epik asarlarning
til va badiiy tasvirlash uslubi ham o‘quvchilarga katta ta’sir ko‘rsatadi. Ular
o‘quvchilarning nutqini rivojlantirishda yordam beradi. Epik asarlar boy va rang-
barang til vositalaridan foydalanadi, badiiy tasvirlar, metaforalar, timsollar orqali
matnni yanada jonlantiradi. Bu esa o‘quvchilarni nafaqat so‘z boyligini oshirishga,
balki ularni ijodiy tafakkurga, badiiy tasavvurga rag‘batlantirishga xizmat qiladi.
Epik asarlar orqali o‘quvchilar o‘z fikrlarini ifodalashda yanada erkin va aniq
bo‘lishadi. Bundan tashqari, matnni chuqur tushunish o‘quvchilarni to‘g‘ri qarorlar
qabul qilishga, muammolarni hal qilishda mustaqil fikrlashga o‘rgatadi.
Boshlang‘ich sinfda epik asarlarni o‘qitishning o‘ziga xos xususiyatlari
mavjud. Ushbu yoshdagi o‘quvchilar hali o‘zlari haqiqatda yuzaga kelgan
masalalarni tushunishga imkoniyatga ega bo‘lmasalar-da, epik asarlar orqali ular
axloqiy savodxonlikni oshirishi, ijtimoiy mas’uliyatni his qilishni o‘rganishi
mumkin. Epik asarlar o‘quvchilarga ham aniq, ham murakkab axloqiy
dilemmalarni tushunishga imkon beradi. Bunda o‘quvchilar qahramonlarning
qarorlarini tahlil qilib, ular qanday qilib ijtimoiy muhitda to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri
xatti-harakatlar qilishlarini anglashadi. Bu jarayon o‘quvchilarda adolat, halollik va
sadoqat kabi yuqori axloqiy qadriyatlarni rivojlantiradi. Epik asarlarning
rivojlantiruvchi xususiyatlari, albatta, nafaqat axloqiy, balki intellektual
rivojlanishdagi o‘rni bilan ham ahamiyatlidir. O‘quvchilar voqealarni ketma-
7

ketlikda anglab, voqealar orasidagi bog‘lanishni va xarakterlarning o‘zgarishini
tushunishga o‘rgatishadi. Bu esa ularning mantiqiy fikrlashini rivojlantiradi.
Boshqa tomondan, epik asarlarning o‘quvchilarga bergan axloqiy, estetik va
didaktik ahamiyati o‘quvchilarni o‘zgaruvchan ijtimoiy sharoitda yaxshi inson
bo‘lishga, o‘z hissiyotlarini boshqarishga va dunyoqarashlarini kengaytirishga
yordam beradi. Epik asarlar nafaqat o‘quvchilarni axloqiy va estetik jihatdan
tarbiyalashda, balki ularni zamonaviy hayotga tayyorlashda ham katta rol o‘ynaydi.
Ular nafaqat tilni o‘rganishga, badiiy tasavvurni rivojlantirishga xizmat qiladi,
balki o‘quvchilarni ijtimoiy qadriyatlarni anglashga, o‘z-o‘zini tushunishga va
axloqiy me’yorlarga rioya qilishga ham undaydi. Epik asarlarning pedagogik
ahamiyati ularning bevosita o‘quvchilarning shaxsiy rivojlanishiga ta’sir
ko‘rsatishi va ularda o‘rgatishning yuqori samaradorligini ta’minlashidir.
Epik asarlarning boshlang‘ich sinfda o‘qitishdagi roli, ayniqsa, yosh
o‘quvchilarning shaxsiy rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. O‘quvchilar epik
asarlarni o‘qish jarayonida nafaqat voqealar ketma-ketligini anglashadi, balki
voqealar orasidagi mantiqiy bog‘lanishlarni tushunishga harakat qilishadi. Bu
jarayon o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash va tahliliy yondashuvlarini
rivojlantiradi, chunki ular har bir voqeaning sabab va oqibatini o‘rganishadi,
voqealarning qanday rivojlanishini ko‘rishadi. Epik asarlarni o‘qish orqali
o‘quvchilar vaqt va fazo bo‘yicha tasavvurlarni shakllantiradilar, ular biror
hodisani yoki voqeani ketma-ketlikda ko‘rish va ularga tegishli xulosa chiqarish
qobiliyatini rivojlantiradilar. Epik asarlar qahramonlarning xarakterlarini chuqur
o‘rganishga yordam beradi. O‘quvchilar har bir qahramonning qarorlarini,
tanlovlarini va xatti-harakatlarini tahlil qilib, o‘zlarini ushbu qarorlar va tanlovlar
bilan bog‘lashadi. Epik asarlarda ko‘rsatilgan qahramonlarning ichki kurashlari,
ular duch kelgan axloqiy dilemmaning hal etilishi yosh o‘quvchilarga hayotda
duch keladigan muammolarni qanday hal qilishni o‘rgatadi. Ular o‘zlarining ichki
dunyosini tushunishga va o‘z qadr-qimmatlarini anglashga yordam beradi. Epik
asarlar shuningdek, o‘quvchilarga yuksak axloqiy qadriyatlarni singdirishda,
8

yaxshi va yomonni ajratish, do‘stlik, sadoqat, halollik kabi fazilatlarni
rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi.
Boshlang‘ich sinfda epik asarlarni o‘qitishning yana bir muhim jihati – bu
o‘quvchilarning nutqini rivojlantirishdir. Epik asarlar orqali o‘quvchilar murakkab
voqealarni, qahramonlarning harakatlarini, ularning o‘zaro munosabatlarini aniq va
ravon tarzda ifodalashni o‘rganadilar. Epik asarlarning badiiy tasvirlari va boy tili
o‘quvchilarni nutqni ifodalashning eng samarali usullarini o‘rganishga, so‘z
boyligini oshirishga va so‘zlarni to‘g‘ri ishlatishga undaydi. Shuningdek,
o‘quvchilar epik asarlarni o‘qish va tahlil qilish orqali o‘z fikrlarini izchil va aniq
ifodalashga o‘rgatadilar. Bu jarayon ular uchun biror voqea yoki muammoni hal
qilishda mustaqil fikrlash va tanlov qilishni rivojlantirishga yordam beradi. Epik
asarlarning rivojlantiruvchi xususiyatlari boshlang‘ich sinfda o‘quvchilarning faqat
axloqiy savodxonligini oshirishga emas, balki ularning ijodiy tafakkurini
kengaytirishga ham xizmat qiladi. O‘quvchilar epik asarlarda tasvirlangan ijtimoiy
muammolar, shaxslararo munosabatlar va turli vaziyatlarda qahramonlarning xatti-
harakatlarini o‘rganib, o‘zlarining hayotiy pozitsiyalarini aniqlashadi. Bu, o‘z
navbatida, ular uchun jamiyatdagi o‘z o‘rinlarini topish va ijtimoiy mas’uliyatni
his qilishda yordam beradi. Epik asarlar o‘quvchilarga haqiqatni anglash,
dunyoqarashini shakllantirishda, ayniqsa o‘zlarini ijtimoiy jarayonlarga
moslashtirishda yordam beradi. Ular bu jarayonda nafaqat o‘z fikrlarini
shakllantirishadi, balki jamiyatda qanday rol o‘ynashni, axloqiy va estetik
qadriyatlarni qanday qabul qilishni o‘rganadilar. Epik asarlarning boshlang‘ich
sinfda o‘qitilishi o‘quvchilarga faqatgina badiiy bilimlarni o‘rgatib qolmay, balki
ularning shaxsiy rivojlanishiga, ijtimoiy mas’uliyat va axloqiy qadriyatlarni
tushunishga katta ta’sir ko‘rsatadi. O‘quvchilarda to‘g‘ri qarorlar qabul qilish,
axloqiy dilemmalarni hal qilish va murakkab vaziyatlarda o‘zini tutish
qobiliyatlarini rivojlantiradi. Epik asarlarning o‘quvchilarga taqdim etadigan boy
axloqiy, estetik va didaktik qadriyatlari boshlang‘ich sinfda ularga muhim hayotiy
ko‘nikmalarni o‘rgatishda muhim vosita bo‘ladi.
9

Axloqiy ahamiyati. Epik asarlar o‘quvchilarga axloqiy qadriyatlarni
o‘rgatishda muhim vosita hisoblanadi. Ular o‘quvchilarni to‘g‘ri va noto‘g‘ri,
yaxshi va yomon, adolatli va adolatsiz xatti-harakatlarni ajratishga o‘rgatadi. Epik
asarlarda ko‘rsatilgan qahramonlar o‘zining ichki kurashlari va axloqiy dilemmasi
orqali o‘quvchilarga yaxshi inson bo‘lish, adolatni ta’minlash, do‘stlik va sadoqat
kabi muhim axloqiy fazilatlarni o‘rgatadi. Masalan, biror qahramon o‘zining
xatoliklarini anglab, ularni tuzatishga harakat qilsa, o‘quvchilar bu jarayondan
o‘rganadilar va xatolaridan o‘rganishning ahamiyatini tushunadilar. O‘quvchilar
bunday asarlarda, ayniqsa, qahramonlarning qarorlari va tanlovlari orqali ijtimoiy
mas’uliyatni his qilishga o‘rganadilar va axloqiy xatti-harakatlarni shakllantirishda
yordam beradigan ko‘nikmalarni rivojlantiradilar.
Estetik ahamiyati. Epik asarlar o‘quvchilarga badiiy didni rivojlantirishda
muhim rol o‘ynaydi. Ular nafaqat matnni o‘qish, balki matnning badiiy jihatlariga
ham e’tibor qaratishga undaydi. Epik asarlarda tasvirlangan go‘zal manzaralar,
tabiatning o‘ziga xos jihatlari va insonning ichki dunyosi o‘quvchilarga tasavvur
qilishda yordam beradi. O‘quvchilar badiiy tasavvurlarini boyitishadi, shuningdek,
yozuvchining uslubini tushunishga harakat qilishadi. Epik asarlarda ko‘rsatilgan
musiqiy va poetik elementlar, tasvirlar, diqqat bilan ishlangan so‘z boyligi
o‘quvchilarda estetik sezgirlikni rivojlantiradi. Bu esa o‘quvchilarga go‘zallikni
anglash, san’atga bo‘lgan e’tibor va estetik didni shakllantirishda yordam beradi.
O‘quvchilar epik asarlarni o‘qish orqali nafaqat fikrlashni, balki badiiy o‘ylashni
ham o‘rganadilar.
Didaktik ahamiyati. Epik asarlarning didaktik ahamiyati katta, chunki ular
o‘quvchilarga hayotiy tajribalarni o‘rgatadi. Epik asarlarda ko‘rsatilgan ijtimoiy,
axloqiy va siyosiy masalalar o‘quvchilarga qanday qilib murakkab vaziyatlarda
to‘g‘ri qarorlar qabul qilish, muammolarni hal qilish va hayotda o‘z o‘rinlarini
topish haqida o‘rgatadi. Epik asarlarda, masalan, qahramonlar o‘zlarining ichki
kurashlari, adolat uchun kurashishlari va o‘zlarini isloh qilishlari orqali
o‘quvchilarga o‘zgarishlarni qabul qilish va hayotda yuzaga kelgan murakkab
10

vaziyatlarda axloqiy to‘g‘ri qarorlar qabul qilishni o‘rgatadi. Shu bilan birga,
o‘quvchilar epik asarlarni tahlil qilishda muayyan ijtimoiy mavzularni o‘rganadilar
va o‘zlarining fikrlarini izchil ifodalashga, mantiqiy ravishda tahlil qilishga
o‘rgatadilar. Epik asarlar o‘quvchilarga nafaqat axloqiy va estetik qadriyatlarni,
balki mantiqiy fikrlash, tafakkur va mustaqil fikrlarni rivojlantirishda ham katta
ahamiyatga ega. Ular o‘quvchilarda so‘z boyligini oshirish, tahliliy yondashuvni
rivojlantirish va aniq fikrlarni ifodalashda yordam beradi. Epik asarlarni o‘qish
jarayonida o‘quvchilar o‘z fikrlarini ifodalashda izchillikni, izchil tahlilni va
tushunarli ravishda so‘zlashni o‘rganadilar.
1.2. Epik asarlarni o‘qitish metodlari
Boshlang‘ich sinfda hikoya va ertaklarni o‘rganishning samarali metodlari
o‘quvchilarning nafaqat o‘qish ko‘nikmalarini, balki ijodiy fikrlash, axloqiy va
estetik tushunchalarini rivojlantirishga ham yordam beradi. Bu metodlar matnni
chuqur tushunishga, o‘quvchilarning tafakkurini boyitishga va ularning shaxsiy
rivojlanishiga muhim ta’sir ko‘rsatadi.
Birinchidan, hikoya va ertaklarni tanlab o‘qish o‘quvchilarga matnni to‘liq
anglash va tushunish imkonini beradi. Tanlab o‘qishning asosiy maqsadi —
o‘quvchilarga muayyan bir matnning mazmuni va tuzilishini aniq tushunishga
yordam berishdir. Bu usul o‘quvchilarga matnni qismlarga bo‘lib o‘qish, har bir
qismni to‘liq tushunish va matnning asosiy g‘oyasini ajratib olish imkonini beradi.
Shuningdek, matnni o‘qishdan so‘ng o‘quvchilarga savollar berish orqali, ular
matndagi asosiy g‘oyalar, voqealar va qahramonlarning xatti-harakatlarini tahlil
qilishga o‘rgatiladi. Savollar orqali o‘quvchilar matnni yanada chuqurroq
tushunishadi, o‘z fikrlarini aniq ifodalashga o‘rgatishadi va matnning asosiy
maqsadlari haqida munozara qilishadi.
Ikkinchidan, reja tuzish va qayta hikoya qilish metodlari o‘quvchilarni
matnni mantiqiy ravishda tahlil qilishga o‘rgatadi. Reja tuzish o‘quvchilarga
matnni boshidan oxirigacha tuzilmaviy jihatdan ko‘rsatishga yordam beradi. Bu
usul orqali o‘quvchilar matnni boshqarish va har bir bo‘limni aniq ajratishga
11

o‘rgatishadi. Shuningdek, qayta hikoya qilish o‘quvchilarga o‘z fikrlarini aniq
ifodalash va matnni o‘z so‘zlari bilan tahlil qilish imkonini beradi. Bu metod
o‘quvchilarga matnni yanada chuqurroq tushunishga, uning ma’no va mazmunini
o‘zlarining so‘zlari bilan tasvirlashga yordam beradi. Sahnalashtirish va ijodiy
yozish metodlari ham juda samarali. Ertak yoki hikoya asosida sahnalashtirish
ishlari o‘tkazish, o‘quvchilarning tasavvurini va ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantiradi. Bu usul o‘quvchilarga o‘zlarini qahramonlarning o‘rniga qo‘yishga,
matnning voqealarini jonli tasavvur qilishga yordam beradi. O‘quvchilar matnni
sahnalashtirish orqali uning mazmunini nafaqat o‘qib, balki ijodiy ravishda
ifodalashadi, bu esa ularning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantiradi. Ijodiy yozish
metodida o‘quvchilarga o‘z hikoyalarini yozishni taklif qilish, ularning tasavvurini
rivojlantiradi. Bu usul orqali o‘quvchilar o‘z fikrlarini aniq va ravon ifodalashga
o‘rgatiladi. Ijodiy yozish o‘quvchilarning til boyligini oshiradi, ular turli xil
vaziyatlarni tasavvur qilish va o‘z nuqtai nazarlarini bildirishga o‘rgatiladi.
Bularning barchasi o‘quvchilarning o‘qish va yozish ko‘nikmalarini rivojlantirish
bilan birga, ularni ijtimoiy, axloqiy va estetik jihatdan ham boyitadi. O‘quvchilar
matnni o‘qib, uning mazmuni va qahramonlari haqida o‘z fikrlarini bildirish orqali,
dunyoqarashlarini kengaytiradi va yangi bilimlarni o‘zlashtiradi. Shu bilan birga,
hikoya va ertaklarni o‘rganish o‘quvchilarga nafaqat axloqiy qadriyatlarni, balki
estetik didni ham shakllantiradi. Bu metodlar nafaqat o‘quvchilarning ta’lim
olishini osonlashtiradi, balki ularning shaxsiy rivojlanishiga ham katta ta’sir
ko‘rsatadi.
a. Obraz va xarakterlarni tahlil qilish. Boshlang‘ich sinfda epik asarlarni
tahlil qilishda obraz va xarakterlarga alohida e’tibor berish juda muhimdir.
O‘quvchilarga asarlardagi qahramonlarning xulq-atvorini, qarorlarini va
harakatlarini tahlil qilishni taklif etish, ularning axloqiy qadriyatlarini
shakllantirishga yordam beradi. Bu usul orqali o‘quvchilar qahramonlarning o‘ziga
xos xususiyatlarini aniqlashadi va bu xususiyatlar bilan o‘zlarini solishtiradilar.
Shuningdek, obrazlarni tahlil qilish o‘quvchilarga o‘zlarining xatti-harakatlarini
12

yaxshilash va to‘g‘ri qarorlar qabul qilishda yordam beradi. Masalan,
qahramonlarning xulq-atvoridagi noto‘g‘ri va to‘g‘ri yo‘llarni ko‘rsatib,
o‘quvchilarga o‘zlarining hayotidagi ijtimoiy mas’uliyatni anglash imkoniyatini
yaratish mumkin.
b. Matnni qismlarga ajratib tahlil qilish. Asarni kichik qismlarga bo‘lib,
har bir qismini alohida tahlil qilish o‘quvchilarga matnni chuqurroq tushunishga
yordam beradi. Bu metod o‘quvchilarga asarlarning tuzilishini yaxshiroq anglash,
har bir voqeaning o‘ziga xos ahamiyatini tushunish imkonini yaratadi. Har bir
qismni alohida tahlil qilish, o‘quvchilarga voqealar ketma-ketligini tushunishga,
asosiy g‘oya va fikrlarni ajratib olishga yordam beradi. O‘quvchilar har bir qismni
alohida ko‘rib chiqib, o‘zlari uchun muhim bo‘lgan jihatlarni izlab topadilar, bu
esa tahliliy fikrlash va matnni mustaqil ravishda o‘rganish ko‘nikmalarini
rivojlantiradi.
c. Interfaol metodlardan foydalanish. Boshlang‘ich sinfda interfaol
metodlardan foydalanish o‘quvchilarning faolligini oshiradi va ular matnni turli
nuqtai nazardan tahlil qilishga undaydi. Guruhli muhokamalar, rolli o‘yinlar,
sahnalashtirish, va boshqa interfaol faoliyatlar o‘quvchilarni matnni yaratishda
ishtirok etishga va ijodiy fikrlashga rag‘batlantiradi. Interfaol metodlar
o‘quvchilarga o‘z fikrlarini aniq ifodalash, boshqalar bilan fikr almashish va turli
xulq-atvorni muhokama qilish imkonini beradi. Masalan, o‘quvchilar rolli o‘yinda
qahramonlarni o‘zlari ijodiy tarzda ifodalash orqali, ular haqida chuqurroq
tushunchaga ega bo‘ladilar. Shu bilan birga, guruhli muhokamalar o‘quvchilarni
turli nuqtai nazardan fikr yuritishga va muammoning turli jihatlarini ko‘rishga
o‘rgatadi. Bu, o‘z navbatida, ularning ijodiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradi.
Interfaol metodlar orqali o‘quvchilar faqat matnni emas, balki o‘zgaruvchan
vaziyatlarni, xarakterlarning turli javoblarini va har xil fikrlarni ham o‘rganadilar.
Shu tarzda, o‘quvchilar nafaqat tahlil qilishni, balki o‘z fikrlarini o‘zgartirishni va
yangi g‘oyalarni sinab ko‘rishni o‘rganadilar, bu esa ularning ijodiy fikrlashini
sezilarli darajada rivojlantiradi.
13

Adabiyot oddiy so‘zga hayotbaxsh qudrat ato etib, insoniyatning eng nozik
tuyg‘ularini harakatlantiradi, ko‘ngil atalmish sirli va mo‘jizakor dunyoni taftish
qiladi, olam va odamning mohiyati, ular o‘zaro munosabatlarining sabab va
oqibatlari, yashash mezonlari bilan tanishtiradi. Badiiy adabiyot insoniyat hayotini
charog‘on etishi, inson umriga nurafshonlik baxsh etib, m a’naviy olamini
shakllantirishi va yuksaltirishi, porloq kelajak uchun munosib to‘g‘ri yo‘lni
tanlashga yordam berishi, kitobning insoniyat tomonidan yaratilgan eng buyuk
kashfiyot ekanligi bois har qanday davr va zamonda kitob o‘qish, kitobxonlik
madaniyatini targ‘ib qilish dolzarb ahamiyat kasb etib kelgan. Kishida badiiy
asarni to‘g‘ri anglash va ta’sirlanish fazilati adabiy asar o‘qish bilan o‘z-o‘zidan
paydo bo‘lib qolmaydi. Badiiy asarning mohiyatini anglab yetish uchun har bir
kishi muayyan darajada estetik tayyorgarlikka ega bo‘lishi kerakki, umummilliy
miqyosda bu yumush faqat maktab adabiy ta’limi tomonidan amalga oshirilishi
mumkin. Ya’ni, adabiy ta’lim vositasida maktabni bitirgan o‘quvchida badiiy
asarni o‘qish va anglash bo‘yicha muayyan tushunchalar shakllantirilishi, badiiy
tahlilning ilk ko‘nikmalari yuzaga keltirilishi kerak. Badiiy asarning tahlili
muvaffaqiyatli chiqishida tekshirilayotgan asarning qaysi adabiy turga
mansubligini hisobga olish ham o‘ziga xos o‘rin tutadi. Chuqurroq diqqat qilinsa,
adabiy tur tushunchasining mohiyatida tahlilning kaliti yotganligi ko‘zga
tashlanadi. Negaki, adabiy tur va janr xususiyatlari badiiy asar tabiatiga xos asosiy
jihatlarni belgilaydi. Badiiy tahlil esa aynan muayyan adabiy asarning tabiatiga xos
qirralarni tadqiq etish demakdir. To‘g‘ri, har xil tur va janrlardagi adabiy asarlar
tekshirilganda, tahlil usullari mutlaqo o‘zgarib ketmaydi, lekin tahlilchining asarga
yondashishi, munosabat tarzi, usullar tizimi m a’lum darajada o‘zgarishi aniq.
Munosabat yo‘sini, nuqtayi nazari esa har qanday ilmiyijodiy faoliyatda hal
qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Epik turdagi asarlarning tahlili xususida gap borar
ekan, shu o‘rinda Belinskiyning adabiy tur va ularning o‘ziga xos bo‘lgan
xususiyatlari haqida quyidagi fikrlarini eslatishni joiz deb bildik: “Uchala tur ham
bitta asos-hayotdan oziqlansalarda, uchalasi ham bo‘lishi mumkin bo‘lgan olamni
14

kashf etsa-da, ayni paytda, ularning har birining o‘ziga xosligini ta’minlovchi
predmeti ham bor.
Eposniki - voqea, lirikaniki - ruhiy kechinma, dramaniki - harakatdir.
Eposdagi qahramon - voqea, dramaning qahramoni - inson shaxsi, lirikaning
qahramoni insonning ichki tuyg‘ularidir”48 . Adabiy asarning turi va janri nafaqat
bitikning qurilishi yo‘sini va ifoda tarziga, balki muayyan asarda foydalaniladigan
so‘zlarning tabiatiga ham ta’sir qilishi to‘g‘risida amerikalik adabiyotshunos Genri
A. Verkler o‘zining “Hermenevtika” asarida: “Asarning janri muallif niyatiga
ko‘ra ushbu asar qanday tushunilishi kerakligni belgilab beradi. She’riy asar ustida
ishlayotgan muallif so‘zlarni nasrdagidan tamomila o‘zgacha yo‘sinda ishlatadi.
Poetik so‘zni nasriy sochma so‘z kabi talqin etishga urinishi uning ma’nosini
buzishdir. Nasrda o‘z ma’nosidagi so‘zni, she’riyatda esa, majoziy tilni ishlatish
ustuvorlik qiladi” deb yozadi. Adabiy asarlarni tahlil qilishda ularning tur va janr
xususiyatlari alohida ahamiyatga ega. Asarning tur va janri uni tahlil qilishga oid
metod va usullarning belgilanishiga asos bo‘ladi. Taniqli metodist M.A.Ribnikova:
“Metodik usullarni asar tabiati taqazo qiladi...Balladani reja asosida tahlil qilish
mumkin, biroq lirik she’rni rejalashtirish maqsadga muvofiq bo‘lmaydi. Kichkina
hikoya to‘liq hajmda o‘qiladi va tahlil qilinadi. Romandan alohida, yetakchi
boblarni ajratib olamiz, ulardan birini sinfda, boshqasini uyda, uchinchisini
sinchiklab tahlil qilamiz va matnga yaqin holda qayta hikoyalaymiz, to‘rtinchi,
beshinchi, oltinchilarini tezroq tarzda tahlil qilib qisqacha qayta hikoya qilamiz,
yettinchi va sakkizinchi boblarning parchalari alohida o‘quvchilarning badiiy
o‘qishlari shaklida beriladi, epilogni sinfda o‘qituvchining o‘zi aytib beradi.
Topishmoqlarning javobi topiladi va yod olinadi, maqollar izohlanadi hamda
hayotiy misollar bilan dalillanadi, masal esa unda ko‘zda tutilgan xulosa nazarda
tutilgan holda tahlil qilinadi”. Bularning barchasi adabiy asar tahlilida uning tur va
janr xususiyatlari alohida ahamiyat kasb etishini ko‘rsatib turadi. Prof.
Q.Yo‘ldoshevning yozishicha, “turli adabiy asarlar bilan ish yuritilganda tahlil
usullari mutlaqo o‘zgarib ketmaydi, lekin o‘quvchining asarga yondashishi,
15

munosabat tarzi o‘zgaradi” Buning juda katta nazariy va amaliy ahamiyati bor.
Zero, “asarlarni tur va janr xususiyatlarga ko‘ra o‘rganish san’atdan lazzatlanish,
asarni uning badiiy butunligi hamda takrorlanmas mohiyatini his etish qobiliyatni
rivojlantirishni nazarda tutadi”. Tasvirga qamrab olingan hayotiy borliq
ko‘lamining kengligi, murakkab insoniy taqdirlar, qahramonlar ruhiyatidagi
sanoqsiz tovlanishlar muayyan voqea-hodisalar fonida idrok etilishi bilan ajralib
turadigan epik asarlarni tahlil qilish ham o‘ziga xos yondashuvni taqozo qiladi.
Epik asarlarda qahramonlar kechinmasini tasvirlash, obrazlar yoki hikoyachi
kayfiyati ifodasini berishdan ko‘ra, shu tuyg‘ularning paydo bo‘lish jarayoni,
ularning hayotiy-ruhiy ildizlari qayerda ekanini ko‘rsatishga ko‘proq e’tibor
qaratiladi. Epik asarlarni badiiy tahlil etish ham ko‘lamdor va ko‘p bosqichli
kechimdir. Epik asarlarning eng asosiy belgisi: voqeabandlik, tasvirda tafsilotlar
mavjudligi va obrazlar tizimiga egalikdir. Qaysi janrda bo‘lishiga qaramay, epik
turga mansub asarlarda muayyan miqdorda qahramonlar bo‘ladi, ular ozdir-ko‘pdir
voqealar qo‘ynida tasvirlanadi va ularning tabiatiga xos xususiyatlar hodisalar
tasviri asnosida namoyon bo‘la boradi. Epik asarda ham dramadagi singari makon
va zamonda sodir bo‘lgan voqelar aks ettiriladi. Epik bayon nafaqat estetik, balki
tashkiliy funksiya ham bajarishi kerakligi epik asarning o‘ziga xosligini
ta’minlaydigan muhim jihatlardan biridir. Nutq egasi, so‘zlovchi yoki bayonchi
go‘yo oldin yuz bergan voqeani hikoya qilib berayotganday bo‘ladi va ayni vaqtda
yo‘lyo‘lakay turli holatlarni, qahramonlar qiyofasini tasvirlaydi, ba’zan izohlaydi.
Epik asarlarning, odatda, hajman yirikligi, lirik turdagi asarlar singari bir zarb bilan
o‘qib chiqib bo‘lmasligi, uning badiiy ta’sir ko‘rsatish kechimi ham bir necha
bosqichli bo‘lishi mumkinligi tahlilda e’tiborga olinishi lozim. Bu xil asarda
tuyg‘ular oqimi bir tarafga yo‘nalgan bo‘lmaydi. Unda to‘qnashuvlar, his-
hayajonlar, olqish-u qarg‘ishlar, ma’qullash-u inkorlar g‘oyat sertarmoq bo‘ladiki,
muayyan asar tadqiqi bilan shug‘ullanayotgan shaxs ana shu sertarmoq badiiy
oqimlar orasida kalavasini yo‘qotib qo‘ymasligi kerak. Hajm va ko‘lam epik
asarlarni tahlil qilishning o‘ziga xosligini keltirib chiqargan omillardir. Epik
16

asarlarda muallif tuyg‘usi ham, lirik asarlarda deyarli bo‘lmaydigan qahramon
kechinmalari ham, ko‘pincha, ochiq holda kelmaydi. Bu xil asarlarda hissiyot
voqealar tasviri qatiga berkitilgan bo‘ladi. Qahramonlarni voqealar og‘ushida
ko‘rsatish xususiyati epik asarlarda insoniy kechinmalarni tafsilotlar zamiriga
joylash imkonini beradi va kitobxon bu sezimlarni ilg‘ab olgandagina asar
mohiyatini anglab etadi. Tahlilchi o‘z mijozlarida ayni shu, ya’ni epik asar
zamiridagi badiiy ma’noni ilg‘ab olib, undan muayyan mantiqiy xulosa chiqara
bilish malakasini shakllantirish orqali asarning hayotiy va badiiy jozibasini kashf
eta olishi kerak. Ta’kidlab aytish kerakki, tahlil qilinadigan asar hajman qanchalik
yirik, voqealar tasviri qanchalar serqatlam, qahramonlar soni nechog‘lik ko‘p
bo‘lmasin, epik asar mazmunini qayta so‘zlab berish badiiy tahlil sifatida taqdim
etilishi mumkin emas. Buning uchta sababi bor.
Birinchidan, tahlilchi qanchalik mahoratli bo‘lmasin, badiiy asarni adibning
o‘ziday aytib berolmaydi va buning keragi ham yo‘q. Chunki matn bilan
tanishganlar asar mazmunini bilishadi. Ikkinchidan, asarni o‘qimagan odamlarga
asar matnini uning tarovatini bir qadar yo‘qotib hikoya qilib berishning aslo
foydasi yo‘q. Negaki, bunda tinglovchiga asarning o‘zi emas, u haqdagi xira
tasavvurgina yetib boradi, xolos. Tahlilchi nechog‘lik urinmasin, u ayni asarni
bitgan yozuvchi bo‘lolmaydi. Ayni asarni yorug‘ olamda ayni shu yozuvchigina
yoza oladi. Tahlilchi asar mazmunini hikoya etish orqali tinglovchilarni undagi
qiziqarli voqealardan xabardor qilishi mumkindir, ammo asarda tasvirlangan
insoniy xarakter, kechinma, hissiyot va ularni tug‘dirgan ochiq-yashirin sabablarni
tuydira olmaydi. Tekshirilayotgan asar mazmunini so‘zlab berish mumkin
emasligining uchinchi bir sababi matn mazmuni aytib berilgan holda asarning
barcha unsurlarini tahlil qilib bo‘lmaydi. Negaki, badiiy yaratiqning esda qolgan
o‘rinlarigina tilga olinib, adabiy asar zamiridagi estetik ma’no noma’lumligicha
qolaveradi. Epik asarlarni tahlil qilishda uning hajmi, tasvirning murakkablik
darajasi hisobga olingan holda ish ko‘riladi. Hajm taqozo etishiga qarab, asarni
badiiy tahlilning avval aytilgan uch usulidan birini yoki barini qo‘llagan holda
17

tekshirish zarur. Mabodo, tahlil qilinadigan asar juda yirik bo‘lsa, tahlilchi, oldin
asarning eng qiziqarli, badiiy jihatdan eng muhim, bir qator intellektual-estetik
operatsiyalar yordamidagina anglanadigan jihatini tahlilga tortishi lozim. Buning
uchun asar umumiy estetik butunlikka zarar yetkazilmaydigan tarzda badiiy
ma’noli qismlarga ajratib olinishi zarur. Bunda o‘quvchi diqqatini o‘ziga beixtiyor
tortadigan, qahramonlar tabiati yorqin namoyon bo‘ladigan, muallif mahorati
ko‘zga balqib tashlanadigan, qahramonlar ruhiy dunyosi bo‘rtiq aks etgan o‘rinlar
nazardan qochirilmasligi kerak. Badiiy tahlilda matndagi muhim jihatni
nomuhimdan ajratish, asar qahramonlariga jonli odam tarzida munosabatda bo‘lish
kerak. Shunday qilinganda, badiiy tahlil asnosida timsolning o‘ziga xosligi va
adibning san’atkorligi namoyon bo‘ladi.
Ko‘pincha epik asarlar tahlil qilinayotganda undagi qahramonlardan g‘oya
qidirishga tutinishadi va shu bois turli asarlardagi mutlaqo boshqa-boshqa
qahramonlar ikki tomchi suvday bir xil talqin etilib, birday baholanadi. Chunki
g‘oyalar ko‘pda o‘xshash, gohida mutlaqo bir xil, lekin cheksiz olamda bir-biriga
to‘liq o‘xshash bo‘lgan ikki kishi yo‘q. Badiiy asar va undagi qahramonlar tasviri
esa, ayni shu o‘xshamaslikning, o‘ziga xoslikning badiiy ifodasi sifatida yaratilishi
lozimdir. Shuning uchun ham adabiyotshunoslik amaliyotida Yo‘lchi va G‘ofir,
Jamila va Gulnor, Saida va Zaynab, Otabek va Anvar, Kumush va Ra’no
timsollariga uzoq vaqt mobaynida bir xil baho berib kelingan. Bunga sabab
adabiyotshunoslikda bu qahramonlarga individual qiyofaga ega jonli odam sifatida
yondashilmagan va ulardan faqat g‘oya qidirilib, ijtimoiy xulosa chiqarishga
urinilgan. Epik asarlarni tahlil etishning usullari juda ko‘p va tekshirilayotgan epik
asar qancha bo‘lsa, tahlil ham o‘shancha o‘ziga xosliklarga ega bo‘laveradi.
Adabiy tahlilda biror qolipni yasab olib, har doim shundan foydalanaman degan
mutaxassis xato qiladi.
Epik asar o‘rganilayotganda qahramonlar xatti-harakatlari uning xarakter
mantig‘iga muvofiq kelishi yoki kelmasligi muammosi tahlilning markazida turishi
kerak. Ya’ni epik asar tahlil qilinayotganda, obrazlarning gap-so‘zlari, qiliqlari,
18

fikrlari ularning sajiyalariga muvofiqligi, ruhiy jihatdan asoslanganiga e ‘tibor
qilinishi va asarning asl qiymati ana shulardan keltirib chiqarilishi lozim. Epik asar
tahlili faqat mantiqiy operatsiyaga aylanib qolmasligi, balki hamisha asardan
go‘zallik topishga intilish diqqat markazida turishi joiz. Nasriy til jozibasini,
turlituman badiiy vositalar tufayli tug‘ilgan estetik mo‘jizalarni payqay olish,
bundan lazzatlanish hamda shu lazzatning manbasini tushunish va zarur bo‘lsa,
tushuntirib bera olish kishining m a’naviy yuksalishida beqiyos katta ahamiyat
kasb etadi. Epik asarlar tahlilida badiiy shartlilik, obrazlilik, olamni o‘zgacha
estetik nazar bilan ko‘rish mumkinligi ko‘zda tutilishi o‘quvchilarni xilma-xil
ijodiy yo‘nalishdagi, turli janrlardagi badiiy hodisalarni qabul qilish va asl san’at
asarlarini ommabop bitiklardan ajrata olishga o‘rgatadi.
1.3. O‘quvchilarda axloqiy va estetik tasavvurlarni rivojlantirish
Epik asarlarni o‘rganish, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida nafaqat
intellektual ko‘nikmalarni, balki axloqiy va estetik tasavvurlarni ham
rivojlantirishga katta yordam beradi. Epik asarlar, ayniqsa hikoya va ertaklar,
o‘quvchilarga ijtimoiy qadriyatlarni, axloqiy to‘g‘ri yo‘lni tanlashni va hayotdagi
asosiy insoniy fazilatlarni o‘rganishga imkoniyat yaratadi. Bu jarayonni har ikki
tomondan, ya’ni axloqiy va estetik jihatdan ko‘rib chiqish mumkin.
Axloqiy qadriyatlar, do‘stlik va mehnatni qadrlashni shakllantirish.
Epik asarlarni o‘rganish orqali o‘quvchilar ko‘plab axloqiy qadriyatlarni
o‘rganadilar, ayniqsa do‘stlik, sadoqat, halollik, adolat, mehnatsevarlik kabi
insoniyatning eng yuksak fazilatlarini. Epik asarlar, o‘z ichida chuqur axloqiy
ma’nolarni aks ettirib, o‘quvchilarga bu qadriyatlarni hayotlarida amalda qo‘llashni
o‘rgatadi. Asarlar, nafaqat qahramonlarning o‘z yo‘lini tanlashdagi qarorlarini,
balki ular duch kelgan qiyinchiliklar va hayotiy dilemmalar orqali qanday yuksak
axloqiy fazilatlarni namoyish etishlarini ham ko‘rsatadi.
19

Qahramonlarning axloqiy xatti-harakatlari. Epik asarlarda ko‘plab
qahramonlar o‘zlarini doimo turli xil qiyinchiliklarga duchor etishadi. Ularning
hayotidagi murakkab va dolzarb vaziyatlar ularni doimiy ravishda o‘zining ichki
axloqiy me’yorlari va qadriyatlari bilan sinovdan o‘tkazadi. Bu qahramonlar,
yurtiga sodiq qolish, o‘z jonini xavf ostiga qo‘yish, do‘stlarining yordamini qabul
qilish yoki boshqalarga yordam berish kabi axloqiy qarorlar qabul qilishadi.
Ularning hayotdagi qarorlari, o‘quvchilarga ham ijtimoiy mas’uliyatni anglash,
halol bo‘lish, adolatli qarorlar qabul qilishni o‘rganish uchun misol bo‘ladi. Misol
uchun, ayrim epik asarlarda qahramonlar bir necha kishining hayotini saqlab qolish
uchun o‘zining barcha kuchini safarbar etadilar. Ular o‘zlarini qahramonlikda,
sadoqatda, do‘stlikda va mehnatsevarlikda namoyon qiladilar. Bunday
qahramonlarning xatti-harakatlari orqali o‘quvchilar hayotdagi axloqiy
qadriyatlarni tushunib, ularga amal qilishni o‘rganadilar.
Do‘stlikni qadrlash. Epik asarlarda do‘stlik va insonlar o‘rtasidagi samimiy
munosabatlar o‘ta muhim ahamiyatga ega. Asarlarda do‘stlar o‘zaro yordam
berishadi, bir-birlarini qo‘llab-quvvatlashadi va o‘zlarining orzu-istaklariga
yetishish uchun birga harakat qilishadi. Bu ijtimoiy qadriyatlar o‘quvchilarga ham
do‘stlikni qadrlashni va do‘stlarining hayotdagi ahamiyatini anglashni o‘rgatadi.
Do‘stlikning ahamiyati haqida o‘quvchilarga yana bir muhim narsa shundaki,
do‘stlar o‘rtasida nafaqat o‘zaro mehr-oqibat, balki bir-biriga yordam berish va
hamjihatlikni o‘rgatadigan axloqiy o‘rnaklar ham mavjuddir. Epik asarlarda
do‘stlar o‘zaro tushunish va bir-birini hurmat qilish asosida bir-birlarini qo‘llab-
quvvatlashadi. Bu, o‘z navbatida, o‘quvchilarni ham shunday xulq-atvorni
hayotlarida rivojlantirishga undaydi.
Mehnatni qadrlash. Epik asarlarda ko‘p hollarda qahramonlar mehnatning
muhimligini tushunib, uning natijalarini qadrlashadi. Ular o‘z mehnatlari orqali
yuksalishga erishadilar va mehnatning qiymatini o‘rganadilar. O‘quvchilar
o‘qiyotgan asarlarda mehnatsevarlik, sabr-toqat, mashaqqat va davomiy
mehnatning ahamiyatini ko‘rib, ular uchun bu qadriyatlarni hayotga tatbiq etishga
20

o‘rganadilar. Asarlarda, ayniqsa, ko‘plab qahramonlar o‘z orzulariga erishish
uchun mashaqqatli mehnat qilishadi. Bu, o‘quvchilarga mehnatning natijasi va
uning haqiqatda qanday mehnat bilan bog‘liqligini tushunishga yordam beradi.
O‘quvchilar, asarlarning o‘zida ko‘rgan mehnatning mevali natijalarini tushunib,
o‘z hayotlarida ham mehnatni qadrlashni va unga jiddiy munosabatda bo‘lishni
o‘rganadilar. Shuningdek, bu o‘quvchilarga hayotda doimo mehnat qilishga va o‘z
orzularini amalga oshirishga undaydi.
Axloqiy dilemmalar va qarorlar. Epik asarlarda ko‘plab axloqiy
dilemmalar mavjud bo‘lib, ular o‘quvchilarga qaror qabul qilishda qanday axloqiy
tamoyillarga amal qilish kerakligini ko‘rsatadi. Masalan, qahramonlar o‘zlarini
biror qiyinchilikdan olib chiqish uchun nohaq yo‘lni tanlashga undovchi vaziyatlar
bilan yuzma-yuz kelishadi. Bu dilemmalar o‘quvchilarga nafaqat "to‘g‘ri" va
"noto‘g‘ri"ni ajratishda, balki axloqiy prinsiplarni qo‘llashda yordam beradi.
O‘quvchilar bunday vaziyatlarda qanday xulq-atvorni tanlashni o‘rganib, o‘z
hayotlarida ham shu kabi axloqiy qarorlarni qabul qilishda yordam beradi.
O‘quvchilar, bu dilemmalar orqali, do‘stlik, mehnat, adolat, halollik kabi axloqiy
qadriyatlarni anglashni o‘rganadilar va hayotda qanday qilib to‘g‘ri yo‘lni tanlash
kerakligini tushunadilar. Epik asarlar, ularning o‘quvchilariga axloqiy va ijtimoiy
mas’uliyatni his qilishni o‘rgatadi, bu esa ularning shaxs sifatida rivojlanishiga
yordam beradi. Epik asarlar o‘quvchilarni nafaqat adabiyot bilan tanishtiribgina
qolmay, balki ularda axloqiy va estetik qadriyatlarni shakllantirishda ham muhim
rol o‘ynaydi. Ular o‘quvchilarga do‘stlikni qadrlash, mehnatning muhimligini
anglash, ijtimoiy mas’uliyatni his qilish va axloqiy qarorlarni qabul qilishni
o‘rgatadi. Shu tarzda, epik asarlar o‘quvchilarda yuqori axloqiy fazilatlarni
rivojlantirishga yordam beradi va ularning hayotiga mustahkam poydevor yaratadi.
Epik asarlarning estetik ahamiyati, uning o‘quvchilarni badiiy ifoda, san’at
va go‘zallikni tushunishga yo‘naltirishi orqali o‘z aksini topadi. Epik asarlarni
o‘rganish nafaqat axloqiy qadriyatlarni, balki estetik didni rivojlantirishni ham
maqsad qilib qo‘yadi. Bu jarayonda o‘quvchilar badiiy tafsilotlarni va obrazlarni
21

tanib olish orqali san’atni, go‘zallikni va badiiy ifodaning kuchini anglashga
o‘rganadilar.
Badiiy ifoda va san’atsal tafsilotlar. Epik asarlarda ko‘plab badiiy
elementlar mavjud bo‘lib, ular o‘quvchilarga go‘zallikni tushunishga yordam
beradi. Masalan, asarlarning muhit tasvirlari, qahramonlarning harakatlari, ularning
ichki dunyosi, tabiiy manzaralar va ramziy tasvirlar — bularning barchasi
o‘quvchilarda estetik tasavvurlarni uyg‘otadi. O‘quvchilar bunday elementlarni
o‘rganish orqali voqealarni ko‘rish va his qilishning yangi yo‘llarini kashf etadilar.
Asarlarning tilda qo‘llanilgan san’atsal vositalari — metafora, personifikatsiya,
ta’rif va boshqalar — o‘quvchilarga matnni o‘qish jarayonida chuqurroq
ma’nolarni tushunishga yordam beradi. Bu badiiy vositalar asarlarning estetik
ko‘rinishlarini yaratadi, o‘quvchining tasavvuri va didi shakllanadi.
San’atsal uslub va kompozitsiya. Epik asarlarda yozuvchining uslubi va
kompozitsiyasi ham juda muhimdir. Hikoyaning tuzilishi, syujet rivojlanishi,
qahramonlarning obrazlari va voqealarning o‘zaro bog‘lanishi o‘quvchilarga
asarning estetik jihatlarini anglashga yordam beradi. San’atsal uslub orqali
yozuvchi o‘quvchini voqealarga olib kiradi va uni qahramonlar dunyosiga
o‘tkazadi. Asarning kompozitsiyasi va uslubi, tilda qo‘llanilgan san’atsal vositalar
va ifodaning chuqurligi o‘quvchilarni hikoyaning estetik ma’nolariga
yondashishga o‘rgatadi.
Tabiiy manzaralar va vizual tasavvur. Epik asarlarda tabiiy manzaralar
ko‘pincha voqea rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi. Yozuvchilar atrof-muhitni,
tabiatni va uning go‘zalligini tasvirlash orqali o‘quvchilarning vizual tasavvurlarini
kengaytiradilar. Asarlardagi manzara tasvirlari, rang-barang joylar va tabiiy
elementlar o‘quvchining tasavvurini rivojlantiradi. O‘quvchilar o‘zlari o‘qiyotgan
asarlarda tasvirlangan go‘zal va boy manzaralar orqali nafaqat tabiatni sevish, balki
go‘zallikni tushunish va qadrlashni ham o‘rganadilar. Shu tarzda, epik asarlar
o‘quvchilarning estetik tasavvurlarini yanada chuqurlashtiradi.
22

Badiiy tasavvur va san’atni tushunish. Epik asarlar o‘quvchilarga
san’atsal ifoda va yaratilgan obrazlar orqali san’atni tushunishga yordam beradi.
Asarlar, shuningdek, o‘quvchilarga badiiy tasavvurini kengaytirish va estetik
tafakkurini rivojlantirish imkonini beradi. O‘quvchilar asarlardagi har bir badiiy
tasvirni chuqur tahlil qilib, uning san’atsal ma’nosini tushunishga harakat qiladilar.
Epik asarlardagi qahramonlar, ularning his-tuyg‘ulari va tasvirlangan voqealar
o‘quvchilarga san’atning go‘zalligi va chuqur ma’nolarini anglashni o‘rgatadi. Bu,
o‘z navbatida, o‘quvchilarni nafaqat estetik didni rivojlantirishga, balki san’atni
to‘liq tushunishga ham undaydi. Epik asarlarda estetik elementlarning
kengaytirilgan tahlili o‘quvchilarda badiiy tasavvur va san’atni anglashni
shakllantiradi. O‘quvchilar badiiy ifoda, tasvir va san’atsal vositalar orqali
voqealarning estetik ko‘rinishlarini tushunishga o‘rgatadilar. Epik asarlar,
o‘quvchilarga san’atni, go‘zallikni va badiiy ifodani tushunishda yordam beradi,
ularni estetik tafakkurini rivojlantirishga undaydi.
II-BOB. LIROEPIK ASARLAR USTIDA ISHLASH METODIKASI
2.1. Liroepik asarlar tushunchasi va boshlang‘ich sinfdagi ahamiyati
Liroepik asarlar – bu epik va lirikaning elementlarini o‘zida
mujassamlashtirgan adabiy janr bo‘lib, unda hikoya qilish (epik) va his-tuyg‘ularni
ifodalash (lirika) o‘zaro bog‘lanadi. Liroepik asarlarda voqealar tasvirlanishi bilan
birga, qahramonlarning ichki dunyosi, his-tuyg‘ulari, kayfiyatlari va refleksiyalari
ham muhim o‘rin tutadi. Bu asarlar o‘quvchilarga nafaqat voqealarni, balki
qahramonlarning ruhiy holatini ham tushunishga yordam beradi.
Liroepik janr boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun muhim ahamiyatga ega.
Bu janr o‘quvchilarga nafaqat badiiy tasavvurlarini, balki axloqiy va estetik
fikrlashini rivojlantirish imkonini beradi. Liroepik asarlar, she’riyat va epik
elementlarni o‘zida birlashtirgan holda, o‘quvchilarga voqealarni, qahramonlarning
xatti-harakatlarini va ularning ruhiy holatini chuqurroq tahlil qilish imkoniyatini
taqdim etadi. O‘quvchilar bu janr orqali nafaqat hikoya qilish uslubini
o‘rganadilar, balki his-tuyg‘ularga asoslangan voqealarni ham yaxshi tushunishadi.
23

Bu janrda ko‘plab hissiy holatlar, ichki kechinmalar, dard va shodlik, g‘am va
quvonch kabi holatlar tasvirlanadi. Bu holatlar o‘quvchilarga o‘zlarining
hissiyotlari bilan bog‘liq holatlarni anglash va ifodalashni o‘rgatadi. Liroepik
asarlar, shuningdek, o‘quvchilarga boshqalar bilan empatiya rivojlantirishda ham
yordam beradi. O‘quvchilar qahramonlarning ichki dunyosini va xatti-harakatlarini
tahlil qilish orqali o‘zlarining hissiy holatlarini, boshqalarning his-tuyg‘ularini
tushunishga yordam beradi. Bu janrda keltirilgan voqealar o‘quvchilarga inson
ruhiyatining murakkabligini anglashni o‘rgatadi. Qahramonlarning boshiga kelgan
turli voqealar va ular bilan qanday kurashayotganlari o‘quvchilarni o‘zaro
munosabatlarga, do‘stlikka va ijtimoiy mas’uliyatga o‘rgatadi. Masalan, liroepik
asarlarda qahramonlar ko‘pincha o‘zining ichki kurashlari, o‘z hayoti va atrofidagi
odamlar bilan bog‘liq muammolarni hal qilishga urinishadi. Bu o‘quvchilarga real
hayotda shunga o‘xshash vaziyatlarda qanday xulq-atvorni tanlashni o‘rgatadi.
O‘quvchilar qahramonlarning xatti-harakatlari orqali adolat, sadoqat, halollik,
mehnatsevarlik, va do‘stlik kabi axloqiy qadriyatlarni anglab yetadilar.
Liroepik janrning boshqa muhim jihati shundaki, bu asarlar o‘quvchilarning
estetik didini rivojlantirishga ham yordam beradi. Asarlarning badiiy tasvirlari,
rang-barang obrazlar va qahramonlarning ichki dunyosini tasvirlash orqali
o‘quvchilar go‘zallikni tushunishga o‘rgatiladi. Badiiy tasvirlar, matnning she’riy
uslubi, so‘z boyligi va tildagi noziklik o‘quvchilarda estetik fikrlashni
rivojlantiradi. O‘quvchilar badiiy ifodalarni tushunish, tasavvurlarini kengaytirish
va estetik tafakkurlarini shakllantirishda bu janrning ahamiyati katta. Shu tarzda,
liroepik asarlar o‘quvchilarda nafaqat axloqiy, balki estetik qadriyatlarni ham
rivojlantiradi. Liroepik asarlarni o‘rganish orqali o‘quvchilar badiiy tilning o‘ziga
xos xususiyatlarini o‘rganadilar. She’riyatdagi tilda ishlatiladigan san’atsal
vositalar, metaforalar, epitetlar, va boshqa badiiy usullar o‘quvchilarni tilning
boyligi va turli ifoda shakllari bilan tanishtiradi. Bu, o‘z navbatida, o‘quvchilarga
adabiyotga qiziqish uyg‘otadi. O‘quvchilar badiiy ifodalar orqali nutqini boyitadi,
24

o‘z tasavvurlarini rivojlantiradi va boshqalarga o‘z fikrlarini aniq va chiroyli tarzda
etkazishni o‘rganadilar.
Liroepik asarlarning didaktik maqsadlari o‘quvchilarda adabiyotga
qiziqishni oshirish, tilni boyitish, va o‘quvchilarning estetik didini rivojlantirishdir.
O‘quvchilarga bu janr orqali nafaqat she’r va epik hikoya qilishni, balki hayotning
nozik jihatlarini, ichki kechinmalarni, shuningdek, estetik go‘zallikni tushunishni
o‘rgatish mumkin. Bunday asarlar, o‘quvchilarga atrof-muhitni, tabiatni,
insonlarni, va voqealarni badiiy talqin qilishni o‘rgatadi, bu esa ularning
dunyoqarashini kengaytiradi. Liroepik asarlar o‘quvchilarga badiiy tasavvurlarni
rivojlantiradi. O‘quvchilar bu janrdagi asarlarda tasvirlangan qahramonlar va
voqealar orqali o‘zlarini turli vaziyatlarda qanday tutish kerakligini, qanday
axloqiy xulq-atvorni ko‘rsatish zarurligini tushunadilar. O‘quvchilar liroepik
asarlar orqali o‘zlarini va boshqalarni chuqurroq anglashadi, insoniy qadriyatlarni
his etadilar va bu orqali o‘zlari uchun to‘g‘ri yo‘lni tanlashda yordam beradi.
Liroepik asarlarni o‘rganish jarayonida o‘quvchilarga ko‘plab didaktik
vazifalar ham yuklanadi. Masalan, o‘quvchilar badiiy tahlilni amalga oshirish
orqali voqea va qahramonlarni o‘z nazaridan baholaydilar. Shuningdek,
o‘quvchilar asarlardagi axloqiy dilemmalarni tahlil qilib, turli ijtimoiy vaziyatlarda
qanday xulq-atvorni tanlash zarurligini tushunadilar. Bunday yondashuv
o‘quvchilarga nafaqat adabiyotdagi voqealarni, balki haqiqiy hayotdagi axloqiy va
estetik qarorlarni qabul qilishda yordam beradi. Liroepik janr o‘quvchilarga
nafaqat badiiy tasavvur va estetik didni rivojlantiradi, balki ularning axloqiy
qarashlarini shakllantirishga, o‘zini va boshqalarni anglashga yordam beradi. Bu
janr boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun nafaqat adabiyotga qiziqishni oshirish,
balki ularda to‘g‘ri va xolis xulq-atvorni shakllantirishda ham muhim rol o‘ynaydi.
Liroepik asarlarni o‘rganish jarayonida o‘quvchilar o‘z hissiyotlarini anglash, his-
tuyg‘ularni ifodalash, va boshqalarga empatiya ko‘rsatish kabi ko‘nikmalarni
rivojlantiradilar.
25

Liroepik asarlarning didaktik maqsadlari o‘quvchilarda bir nechta asosiy
fazilatlarni rivojlantirishga qaratilgan. Ushbu maqsadlar, o‘quvchilarning nafaqat
badiiy tasavvurlari, balki axloqiy, estetik va til ko‘nikmalarini ham boyitishga
yordam beradi. Liroepik asarlarda mavjud bo‘lgan she’riy va epik elementlarning
uyg‘unligi, o‘quvchilarga adabiyotning go‘zalligini va ma’rifiy jihatlarini taqdim
etadi, bu esa ular uchun kitob o‘qishning zavqli va foydali faoliyatga aylanishini
ta’minlaydi. Quyida liroepik asarlarning asosiy didaktik maqsadlarini batafsil
tushuntirib o‘tamiz.
1. Liroepik asarlarning birinchi didaktik maqsadi, o‘quvchilarda adabiyotga
bo‘lgan qiziqishni rivojlantirishdir. She’riy va epik elementlarning uyg‘unligi,
o‘quvchilarga o‘qishning zavqli va ma’rifiy jihatlarini ko‘rsatadi. O‘quvchilar, bu
asarlarni o‘qish orqali nafaqat badiiy voqealarni, balki inson ruhiyatining nozik
jihatlarini ham tushunadilar. Shu tarzda, o‘quvchilarga adabiyotga qiziqish
uyg‘otilib, kitoblarni o‘qishga rag‘batlantiriladi.
2. Liroepik asarlar tilni boyitishda muhim vosita hisoblanadi. Ushbu
asarlarda ishlatilgan badiiy ifodalar, so‘z boyligi va sintaksis o‘quvchilarning nutq
ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Badiiy nutq, she’riy ifodalar, va badiiy vositalar
o‘quvchilarga o‘z tilini boyitishga yordam beradi. O‘quvchilar asarlarda
uchraydigan so‘zlar, iboralar, va tasvirlar orqali o‘z nutqlarini ravonlashtiradilar.
Ayniqsa, she’riy elementlar o‘quvchilarga tilni yanada boy va chuqurroq
tushunishga imkon beradi, bu esa o‘z navbatida ular uchun til va adabiyotga
bo‘lgan qiziqishni oshiradi.
3. Liroepik asarlar, o‘quvchilarga o‘z his-tuyg‘ularini tushunishda va
ifodalashda yordam beradi. Asarlardagi qahramonlar, ko‘pincha o‘zining ichki
kurashlari, dardlari va quvonchlarini ifodalash orqali o‘quvchilarga o‘z
hissiyotlarini tushunish va boshqalarga etkazish imkoniyatini yaratadi. Bu
o‘quvchilar uchun o‘z his-tuyg‘ularini ifodalash va ularni boshqalarga etkazishdagi
qiyinchiliklarni yengishga yordam beradi. Duyg‘ularni tushunish va ifodalash
26

ko‘nikmasi, o‘quvchilarning shaxsiy rivojlanishiga, ayniqsa ularning emotsional
intellektiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
4. Liroepik asarlar o‘quvchilarda estetik didni rivojlantirishga yordam
beradi. Asarlarning badiiy uslubi va tasvirlari o‘quvchilarga san’atning go‘zalligini
tushunishga yordam beradi. Tabiat, inson ruhiyatining nozik jihatlari va go‘zal
tasvirlar o‘quvchilarni san’atga, estetik tafakkurga bo‘lgan qiziqishlarini oshirishga
rag‘batlantiradi. Badiiy tasvirlar orqali o‘quvchilar nafaqat adabiyotni, balki
san’atning boshqa shakllarini ham ko‘proq anglashadi. Bu esa, o‘z navbatida,
ularning estetik tafakkurlarini boyitadi va san’atga bo‘lgan qiziqishni kuchaytiradi.
5. Liroepik asarlarda ko‘plab axloqiy dilemmalar va mas’uliyatlar
tasvirlanadi. Qahramonlarning qarorlari va xatti-harakatlari orqali o‘quvchilar
axloqiy jihatlarni tahlil qilib, o‘zlarining axloqiy qarashlarini shakllantiradilar.
Misol uchun, qahramonlar o‘zining ichki kurashlari, axloqiy qarorlar, va atrof-
muhit bilan bo‘lgan munosabatlarini ko‘rsatib beradi. Bu holatlar o‘quvchilarga
to‘g‘ri va noto‘g‘ri xulq-atvorni ajratishga yordam beradi. Liroepik asarlar
o‘quvchilarga axloqiy qadriyatlarni o‘rgatadi, mas’uliyatni tushuntiradi va
o‘quvchilarda ijtimoiy mas’uliyatni rivojlantiradi.
2.2. Liroepik asarlar orqali o‘quvchilarda nutqni rivojlantirish
Liroepik asarlarning boshlang‘ich sinfdagi o‘quvchilar uchun ahamiyati juda
katta, chunki bu janr o‘quvchilarda nafaqat adabiyotga qiziqishni uyg‘otadi, balki
tilni boyitishda, axloqiy qadriyatlarni shakllantirishda ham muhim rol o‘ynaydi.
Liroepik asarlar, o‘quvchilarga she’riyat va epik janrlarning uyg‘unligidan
foydalangan holda, tasavvurni rivojlantirish, his-tuyg‘ularni tushunish va ifodalash
ko‘nikmalarini shakllantiradi. Liroepik janr o‘quvchilarga voqealarni turli nuqtai
nazarlardan tushunishga imkon beradi, shu bilan birga ular o‘zlarining ichki
dunyosini yanada chuqurroq o‘rganishga harakat qiladilar. Liroepik asarlar,
o‘quvchilarga murakkab badiiy ifodalarni tushunishda yordam beradi va bu
jarayonni o‘zlashtirish orqali ular nutqni boyitadi. Liroepik asarlar o‘quvchilarda
estetik tafakkurini rivojlantirishga, ularni go‘zal va murakkab san’at asarlarini
27

anglashga o‘rgatadi. O‘quvchilar she’riyat va epik janrlarni birgalikda o‘rganish
orqali tilning nozik jihatlarini, badiiy uslublarni, tasvirlashni va obrazli ifodalarni
o‘rganadilar. Bu ular uchun juda foydali, chunki she’r va epik janrlarning o‘ziga
xos xususiyatlari o‘quvchilarning til va nutq rivojlanishiga yordam beradi.
O‘quvchilar she’r va hikoya o‘qish orqali o‘zlarining fikrlarini aniq ifodalashni,
his-tuyg‘ularini ravon tarzda bildirishni, va eng muhimi, o‘zlarini boshqalarga
tushunarli va ta’sirli tarzda izhor qilishni o‘rganadilar. Bu kabi ko‘nikmalar
ularning kommunikativ qobiliyatlarini oshiradi, shu bilan birga ular boshqa
sohalarda ham muvaffaqiyat qozonishlari uchun zarur bo‘lgan asosiy
kompetensiyalarni rivojlantiradi.
Liroepik asarlarga asoslangan darslar o‘quvchilarning nutqiy faoliyatini
rag‘batlantirishda ham juda samarali hisoblanadi. Asarda ifodalangan voqealar va
qahramonlarning xatti-harakatlarini tahlil qilish o‘quvchilarda mustaqil fikrlash va
tahliliy qobiliyatlarni rivojlantiradi. Asardagi voqealar, qahramonlarning qarorlari
va ularga bog‘liq natijalarni o‘rganish, o‘quvchilarga dunyoqarashini
kengaytirishga yordam beradi. O‘quvchilar asarda tasvirlangan holatlar va axloqiy
dilemmalar orqali o‘zlarining qarashlarini shakllantiradilar va hayotdagi axloqiy
muammolarga nisbatan o‘z nuqtai nazarlarini rivojlantiradilar. Bu jarayon,
o‘quvchilarda mantiqiy fikrlashni va tushunish qobiliyatini oshirishga yordam
beradi, ular nafaqat o‘qilgan asarni to‘g‘ri tushunish, balki uni o‘z hayotlariga
tatbiq etish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Liroepik asarlar o‘quvchilarga tilni
boyitishda katta ahamiyatga ega. Bu asarlarda ishlatiladigan badiiy ifodalar, so‘z
boyligi, metaforalar, timsollar va obrazlar o‘quvchilarning til ko‘nikmalarini
rivojlantiradi. O‘quvchilar she’r va hikoyalarni o‘qish orqali yangi so‘zlar, iboralar
va badiiy vositalar bilan tanishadilar. Ular bu so‘zlarni o‘z nutqlarida ishlatishni
o‘rganadilar, bu esa ularning nutqiy faoliyatini boyitadi. Ayniqsa, she’riy
elementlar orqali o‘quvchilar o‘zlarining so‘zlashuv ko‘nikmalarini yanada
rivojlantiradilar, shuningdek, ular she’rlarning ritmik tuzilishini, ohanglarini va
pauzalarini to‘g‘ri tushunish orqali o‘z ifodalash uslublarini takomillashtiradilar.
28

Liroepik asarlar o‘quvchilarga his-tuyg‘ularni ifodalashda o‘zlarini topishga
yordam beradi. Badiiy asarlar, ayniqsa, she’rlar, o‘quvchilarga nafaqat o‘qigan
matnni, balki o‘z his-tuyg‘ularini tushunishga yordam beradi. O‘quvchilar asardagi
qahramonlarning ichki dunyosini tushunish va ular qanday his-tuyg‘ularda
yashashini his qilish orqali, o‘zlarini va boshqalarni yaxshiroq tushunishga harakat
qiladilar. Bu o‘quvchilarga o‘z fikrlarini va his-tuyg‘ularini boshqalarga aniq va
to‘g‘ri tarzda yetkazishga yordam beradi, ular ijtimoiy munosabatlar o‘rnatishda va
samarali kommunikatsiya qilishda muvaffaqiyatli bo‘ladilar. Liroepik asarlarni
o‘qish orqali o‘quvchilar o‘z his-tuyg‘ularini tasvirlash, ularni ifodalash va
boshqalarga etkazishda o‘zlarini yaxshiroq his qilishadi. Bu jarayon ularning
psixologik rivojlanishiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. O‘quvchilarga estetik
tafakkurni rivojlantirishda liroepik asarlar ham juda foydalidir. She’riy va epik
asarlarning badiiy uslubi, tasvirlash usullari va simvolik elementlari o‘quvchilarni
san’atga bo‘lgan qiziqishlarini oshiradi. O‘quvchilar asarlarda tasvirlangan tabiiy
manzaralar, inson ruhiyatining nozik jihatlari va badiiy tasvirlarning go‘zalligini
tushunishga harakat qilib, estetik tafakkurlarini rivojlantiradilar. Bu jarayon
o‘quvchilarda san’atga bo‘lgan qiziqishni oshiradi va ularni badiiy asarlarni
chuqurroq tushunishga undaydi. Shuningdek, estetik tafakkur o‘quvchilarning
adabiyotga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va ularni adabiyotga yanada jalb etadi.
Liroepik asarlar orqali o‘quvchilar axloqiy qadriyatlarni o‘rganadilar.
Asarlarda ko‘plab axloqiy dilemmalar, mas’uliyatlar, qarorlar va ularning
oqibatlari tasvirlanadi. O‘quvchilar asardagi qahramonlarning xatti-harakatlarini
tahlil qilish orqali axloqiy qadriyatlarni o‘rganadilar. Bu jarayon ularning
o‘zlarining axloqiy qarashlarini shakllantiradi va ularda mas’uliyatli va puxta
shaxslarni tarbiyalashga yordam beradi. O‘quvchilar, asarda tasvirlangan axloqiy
dilemmalar orqali, o‘zlarining qarorlarini qabul qilishda to‘g‘ri yo‘lni tanlashni
o‘rganadilar. Bu, o‘z navbatida, ularni mas’uliyatli, axloqiy jihatdan puxta va
ma’naviy yetuk shaxslar bo‘lishlariga yordam beradi. Liroepik asarlarning
boshlang‘ich sinfdagi o‘quvchilar uchun ahamiyati shundaki, ular o‘quvchilarda til
29

va nutq rivojlanishini, mantiqiy fikrlashni, estetik tafakkurini, his-tuyg‘ularni
ifodalashni va axloqiy qadriyatlarni shakllantirishga yordam beradi. Bu jarayonlar,
o‘quvchilarning ijtimoiy va madaniy hayotda muvaffaqiyatli bo‘lishlariga imkon
yaratadi. Liroepik asarlarni o‘rganish orqali o‘quvchilar nafaqat adabiyotni
sevishni o‘rganadilar, balki ular hayotdagi muammolarni hal qilishda va o‘zlarini
tushunishda yanada puxta bo‘ladilar. Bu o‘quvchilarni nafaqat bilimli, balki
ma’naviy va estetik jihatdan ham yetuk shaxslar bo‘lishga yo‘naltiradi.
2.3. Liroepik asarlarni tahlil qilish metodikasi
Liroepik asarlarni tahlil qilish metodikasi boshlang‘ich sinfda o‘quvchilarda
estetik tafakkur, tilni boyitish, nutqiy faoliyatni rivojlantirish va axloqiy
qadriyatlarni shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. Ushbu metodika
o‘quvchilarga badiiy asarlarni chuqurroq tushunish va tahlil qilish imkonini beradi,
bu esa ularning umumiy rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Liroepik asarlar –
voqeaviy syujetga ega bo‘lib, unda lirik his-tuyg‘ular va ichki kechinmalar
tasvirlanadi. Ushbu janr o‘ziga xos she’riy va epik elementlarni uyg‘unlashtiradi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun bunday asarlarni o‘rganish juda foydalidir,
chunki ular o‘quvchilarning estetik sezgirligini rivojlantirishga yordam beradi.
Asarlarni o‘rganish orqali o‘quvchilar badiiy tasavvurini kengaytirishadi va
adabiyotga bo‘lgan qiziqishlari oshadi.
30

Liroepik asarlarning xususiyatlari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
 Voqeaviy syujet : Asarda aniq bir voqea rivojlanadi, bu voqealar
o‘quvchining diqqatini tortadi. Voqeaviy syujet orqali o‘quvchilar voqealar ketma-
ketligini kuzatish, ular orasidagi bog‘lanishlarni anglashni o‘rganadilar.
 Lirik his-tuyg‘ular : Liroepik asarlarda qahramonlarning ichki dunyosi,
ularning hissiyotlari va kechinmalari tasvirlanadi. Bu o‘quvchilarga his-tuyg‘ularni
ifodalashda yordam beradi va ular o‘zlarining ichki his-tuyg‘ularini to‘g‘ri
anglashni o‘rganadilar.
 Epik elementlar : Epik elementlar orqali voqealar rivojlanadi, va bu
asarlarda tashqi muhit va qahramonlarning o‘zaro munosabatlari ko‘rsatiladi. Epik
qismlar o‘quvchilarga voqealar ketma-ketligini tushunishda yordam beradi.
 Badiiy tasvirlar : Asarda badiiy tasvirlar, rang-barang manzaralar va
tabiat tasvirlari orqali o‘quvchilarga go‘zallikni anglash o‘rgatiladi. Badiiy ifodalar
o‘quvchilarning san’atga bo‘lgan qiziqishini oshiradi.
 Axloqiy g‘oyalar : Liroepik asarlar ko‘pincha axloqiy dilemalarni, to‘g‘ri
va noto‘g‘ri qarorlarni tasvirlaydi. Bu o‘quvchilarga axloqiy qadriyatlar haqida
fikrlashni o‘rgatadi va axloqiy qarashlarni shakllantiradi.
Liroepik asarlar boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun juda ahamiyatlidir.
Ular asarlarni o‘rganish orqali nafaqat badiiy dunyo bilan tanishadilar, balki
o‘zlarining shaxsiy rivojlanishlarini ham amalga oshiradilar. Ularning his-
tuyg‘ulari va emotsional rivojlanishi kuchayadi, estetik sezgirliklari rivojlanadi.
Liroepik asarlarni o‘rganish o‘quvchilarning nutqiy faoliyatini, nutqiy
ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bu o‘quvchilarni adabiyotga qiziqtirishda va ularning
nutqini boyitishda muhim rol o‘ynaydi. Liroepik asarlarni tahlil qilish,
o‘quvchilarga nafaqat adabiy bilimlarni, balki axloqiy va estetik qadriyatlarni
o‘rganishda ham yordam beradi. Bu asarlar o‘quvchilarga hayotning go‘zalligini,
murakkabligini va inson ruhiyatining nozik jihatlarini anglashga yordam beradi.
Bu asarlarni tahlil qilish o‘quvchilarda empatiya rivojlantiradi, ularning
hissiyotlarini anglash qobiliyatini oshiradi va ular uchun axloqiy, estetik
31

qadriyatlarni shakllantiradi. Liroepik asarlarni o‘rganish o‘quvchilarning
dunyoqarashini kengaytiradi. Ular hayotdagi turli voqealar va holatlarni yanada
chuqurroq anglashni o‘rganadilar. Bunda o‘quvchilarning nutqiy ko‘nikmalari
rivojlanadi, ular o‘z fikrlarini aniq ifodalashni, mantiqiy va tizimli ravishda
fikrlashni o‘rganadilar. Bu jarayon o‘quvchilarning mustaqil fikrlash va muloqot
qilish ko‘nikmalarini ham oshiradi. Shu tariqa, liroepik asarlarni o‘rganish nafaqat
badiiy dunyo bilan tanishish, balki axloqiy, estetik va psixologik rivojlanishni ham
ta’minlaydi. Bu o‘quvchilarga hayotdagi muhim qadriyatlarni anglashda, o‘z
hissiyotlarini va fikrlarini boshqalarga aniq ifodalashda yordam beradi.
Dars jarayonida metodik yondashuvlar o‘quvchilarning faol ishtirokini
ta’minlash va o‘quv materialini yaxshiroq o‘zlashtirishga yordam beradi. Ushbu
yondashuvlar o‘quvchilarning fikrlash, nutqiy ko‘nikmalarini rivojlantiradi va
ijodiy qobiliyatlarini oshiradi. Darsda quyidagi metodik yondashuvlar
muvaffaqiyatli qo‘llanilishi mumkin:
1. Interfaol metodlar. Guruhli muhokamalar, rolli o‘yinlar va bahs-
munozaralar o‘quvchilarning faolligini oshirishda samarali metodlardir. Guruhli
muhokamalarda o‘quvchilar o‘z fikrlarini bir-biriga taqdim etib, yangi g‘oyalar va
nuqtai nazarlar bilan tanishadilar. Bu metodlar o‘quvchilarga voqealarni tahlil
qilish va murakkab savollarni o‘z fikrlarini asoslab javob berishda yordam beradi.
Rolli o‘yinlar o‘quvchilarga o‘zlarini asar qahramonlarining roliga kiritib, asarlarni
yanada chuqurroq tushunish imkonini beradi. Bahs-munozaralarda o‘quvchilar o‘z
fikrlarini mustahkamlashga va boshqalarning fikriga hurmat bilan yondashishga
o‘rganadilar. Bu metodlar o‘quvchilarning kommunikativ ko‘nikmalarini
rivojlantiradi va ularning nutqini boyitadi.
2. Didaktik o‘yinlar. Didaktik o‘yinlar o‘quvchilarning o‘rganish
jarayoniga qiziqishini oshiradi. Badiiy asarlarni o‘rganishda didaktik o‘yinlardan
foydalanish o‘quvchilarga materialni o‘rganish jarayonini yanada qiziqarli va
interaktiv tarzda taqdim etadi. O‘yinlar orqali o‘quvchilar badiiy asarlar haqidagi
bilimlarini mustahkamlashadi, yangi ma’lumotlarni o‘zlashtiradilar va tanqidiy
32

fikrlashni rivojlantiradilar. Masalan, o‘quvchilarga "kim qanday qahramon?" yoki
"bu voqeani qanday yakunlash mumkin?" kabi savollarni berish orqali ularning
ijodiy fikrlarini shakllantirish mumkin.
3. Multimedia vositalari. Multimedia vositalarini dars jarayonida qo‘llash
o‘quvchilarning tasavvurini kengaytiradi va mavzuni yaxshiroq tushunishga
yordam beradi. Videolar, slaydlar, interaktiv diagrammalar va boshqa vizual
vositalar yordamida asarlarning tafsilotlarini yanada batafsil ko‘rsatish mumkin.
Bu o‘quvchilarning e’tiborini saqlashga yordam beradi va ularning mavzuni
yaxshiroq tushunishlarini ta’minlaydi. Multimedia vositalari orqali o‘quvchilar
o‘qilgan asarlarning tasvirlarini va muhim jihatlarini ko‘rishadi, bu esa
o‘quvchilarni asar bilan yanada yaqinroq tanishtiradi.
O‘quvchilarga asarlarni tahlil qilishda ijodiy yondashuvlarni qo‘llash
ularning mustaqil fikrlashini rivojlantiradi. Masalan, o‘quvchilarga asar
voqealarini boshqa nuqtai nazardan tasvirlash, yangi qahramonlarni kiritish yoki
asarning yakunini o‘zgartirishni taklif qilish mumkin. Bunday yondashuvlar
o‘quvchilarning ijodiy fikrlashini rivojlantiradi va ularga o‘z ijodiy fikrlarini
ifodalashga yordam beradi. Bu o‘quvchilarga o‘z fikrlarini aniq va to‘g‘ri tarzda
ifodalashda yordam beradi va ularni ko‘proq ijodiy ishlashga undaydi.
O‘quvchilarning asarlarni tahlil qilishdagi muvaffaqiyatlarini baholashda nafaqat
to‘g‘ri javoblar, balki ularning fikrlarini ifodalash uslubi, tahlil qilish chuqurligi va
ijodiy yondashuvlari ham inobatga olinadi. Bu baholash o‘quvchilarda o‘z-o‘zini
baholash va o‘z ustida ishlash ko‘nikmalarini shakllantiradi. O‘quvchilar
o‘zlarining yutuqlarini va xatolarini tahlil qilib, kelajakda qanday yaxshilanishi
mumkinligini tushunishadi. Bu baholash tizimi o‘quvchilarning o‘zlarining
o‘rganish jarayonini yanada puxta tushunishlariga va o‘z ustida ishlashga undaydi.
Bu metodik yondashuvlar dars jarayonini jonli, interaktiv va samarali qiladi.
O‘quvchilarning fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradi, ijodiy faoliyatlarini qo‘llab-
quvvatlaydi va o‘rganish jarayonini qiziqarli va samarali qilishga yordam beradi.
33

XULOSA
Boshlang‘ich sinfda epik va liroepik asarlar ustida ishlash metodikasi
o‘quvchilarning badiiy tasavvurini, nutqiy ko‘nikmalarini va estetik sezgirligini
rivojlantirishga qaratilgan. Ushbu metodika o‘quvchilarga adabiyotning
go‘zalligini anglash, voqealarni tahlil qilish va o‘z fikrlarini ifodalashda yordam
beradi. Dars jarayonida o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlash va o‘rganish
jarayonini samarali tashkil etish uchun turli metodik yondashuvlar qo‘llaniladi.
Epik va liroepik asarlarni o‘rganishda matnni tahlil qilish muhim ahamiyatga ega.
O‘quvchilar asarning syujetini, qahramonlarini, voqealar rivojini va badiiy
vositalarni tahlil qilish orqali asarning mazmunini chuqurroq anglashadi. Matnni
tahlil qilishda o‘qituvchi rahbarligida savollar berish, muhokamalar o‘tkazish va
guruhli ishlash usullari qo‘llaniladi. Tanlab o‘qish usuli o‘quvchilarning qiziqishini
34

oshirish va o‘rganish jarayonini samarali tashkil etish uchun qo‘llaniladi.
O‘quvchilarga qiziqarli va yoshlariga mos asarlar tanlab berilib, ularni
o‘zlashtirishda mustaqil fikrlash va ijodiy yondashuvlar rag‘batlantiriladi.
Didaktik o‘yinlar o‘quvchilarning o‘rganish jarayoniga qiziqishini oshiradi
va ularni faol ishtirok etishga undaydi. Badiiy asarlarni o‘rganishda didaktik
o‘yinlardan foydalanish o‘quvchilarga materialni o‘rganish jarayonini yanada
qiziqarli va interaktiv tarzda taqdim etadi. O‘yinlar orqali o‘quvchilar badiiy
asarlar haqidagi bilimlarini mustahkamlashadi, yangi ma’lumotlarni
o‘zlashtiradilar va tanqidiy fikrlashni rivojlantiradilar. Multimedia vositalarini dars
jarayonida qo‘llash o‘quvchilarning tasavvurini kengaytiradi va mavzuni yaxshiroq
tushunishga yordam beradi. Videolar, slaydlar, interaktiv diagrammalar va boshqa
vizual vositalar yordamida asarlarning tafsilotlarini yanada batafsil ko‘rsatish
mumkin. Bu o‘quvchilarning e’tiborini saqlashga yordam beradi va ularning
mavzuni yaxshiroq tushunishlarini ta’minlaydi. O‘quvchilarga asarlarni tahlil
qilishda ijodiy yondashuvlarni qo‘llash ularning mustaqil fikrlashini rivojlantiradi.
Masalan, o‘quvchilarga asar voqealarini boshqa nuqtai nazardan tasvirlash, yangi
qahramonlarni kiritish yoki asarning yakunini o‘zgartirishni taklif qilish mumkin.
Bunday yondashuvlar o‘quvchilarning ijodiy fikrlashini rivojlantiradi va ularga o‘z
ijodiy fikrlarini ifodalashga yordam beradi. O‘quvchilarning asarlarni tahlil
qilishdagi muvaffaqiyatlarini baholashda nafaqat to‘g‘ri javoblar, balki ularning
fikrlarini ifodalash uslubi, tahlil qilish chuqurligi va ijodiy yondashuvlari ham
inobatga olinadi. Bu baholash o‘quvchilarda o‘z-o‘zini baholash va o‘z ustida
ishlash ko‘nikmalarini shakllantiradi. O‘quvchilar o‘zlarining yutuqlarini va
xatolarini tahlil qilib, kelajakda qanday yaxshilanishi mumkinligini tushunishadi.
Ushbu metodik yondashuvlar dars jarayonini jonli, interaktiv va samarali qiladi.
O‘quvchilarning fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradi, ijodiy faoliyatlarini qo‘llab-
quvvatlaydi va o‘rganish jarayonini qiziqarli va samarali qilishga yordam beradi.
35

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Husanboyeva Q., Kitob nomi: Boshlang‘ich sinflarda adabiyot o‘qitish
metodikasi, Nashriyot: Innovatsiya-Ziyo, Nashr yili: 2020, Betlar soni: 380
2. Husanboyeva Q., Niyozmetova R., Kitob nomi: Adabiyot o‘qitish
metodikasi. Tom 1, Nashriyot: Innovatsiya-Ziyo, Nashr yili: 2022, Betlar soni: 400
3. Xolmatova N., Kitob nomi: Boshlang‘ich sinfda adabiyot o‘qitishning
yangi yondashuvlari, Nashriyot: O‘zbekiston, Nashr yili: 2021, Betlar soni: 250
4. Shamsutdinova M., Kitob nomi: Liroepik asarlar va ularni o‘qitishda
metodik yondashuvlar, Nashriyot: O‘qituvchi, Nashr yili: 2019, Betlar soni: 320
5. Askarova L., Kitob nomi: Adabiyot darslarida didaktik metodlar,
Nashriyot: Ma’rifat, Nashr yili: 2018, Betlar soni: 290
36

6. Mirzaev Sh., Kitob nomi: Adabiyotni o‘rgatishda interfaol metodlar,
Nashriyot: Ziyo-Nur, Nashr yili: 2020, Betlar soni: 330
7. Raximov A., Kitob nomi: Boshlang‘ich sinfda she’riyatni o‘rgatish,
Nashriyot: Yangi avlod, Nashr yili: 2019, Betlar soni: 220
8. Ismoilova G., Kitob nomi: O‘quvchilarning adabiyotga bo‘lgan qiziqishini
oshirish metodikasi, Nashriyot: Tashkent press, Nashr yili: 2021, Betlar soni: 275
9. Djalilov N., Kitob nomi: Epik va liroepik asarlar o‘qitish metodikasi,
Nashriyot: Akademiya, Nashr yili: 2021, Betlar soni: 350
10. Norqobilova S., Kitob nomi: Boshlang‘ich sinfda ijodiy faoliyatni
rag‘batlantirish, Nashriyot: Ziyo-Nur, Nashr yili: 2022, Betlar soni: 275
11. Sattarova F., Kitob nomi: Liroepik janrni o‘rganish metodikasi,
Nashriyot: Innovatsiya, Nashr yili: 2021, Betlar soni: 340
12. Aslanova I., Kitob nomi: Boshlang‘ich sinfda nutqni rivojlantirish
metodikasi, Nashriyot: Ta’lim, Nashr yili: 2020, Betlar soni: 300
13. Mahmudova T., Kitob nomi: O‘quvchilarda estetik sezgirlikni
rivojlantirish, Nashriyot: Ta’limva-Fan, Nashr yili: 2020, Betlar soni: 330
14. Xolbo‘taeva D., Kitob nomi: O‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanma,
Nashriyot: Yangi avlod, Nashr yili: 2022, Betlar soni: 270
15. Isakova M., Kitob nomi: Liroepik asarlar tahlili va o‘qitish metodikasi,
Nashriyot: Ma’rifat, Nashr yili: 2021, Betlar soni: 310
16. Avezova D., Kitob nomi: Boshlang‘ich sinfda adabiyot o‘qitishning
zamonaviy usullari, Nashriyot: Ziyo press, Nashr yili: 2021, Betlar soni: 265
17. Nuriddinov Sh., Kitob nomi: Adabiyot darslarida interfaol metodlar,
Nashriyot: O‘zbekiston, Nashr yili: 2020, Betlar soni: 315
18. Tashkentova N., Kitob nomi: Adabiyotni o‘rgatishda zamonaviy
yondashuvlar, Nashriyot: Tashkent press, Nashr yili: 2022, Betlar soni: 330
19. A’zamova A., Kitob nomi: She’riyat va prozani o‘qitishda metodik
yondashuvlar, Nashriyot: O‘qituvchi, Nashr yili: 2019, Betlar soni: 280
37

20. Amini S., Kitob nomi: Liroepik janrlarni o‘qitish usullari, Nashriyot:
Ta’limva-Fan, Nashr yili: 2022, Betlar soni: 295
21. Usmonov K., Kitob nomi: Epik va liroepik asarlar o‘qitishning
zamonaviy usullari, Nashriyot: Ziyo press, Nashr yili: 2020, Betlar soni: 340
22. Xusanov O., Kitob nomi: Boshlang‘ich sinfda didaktik metodlarni
qo‘llash, Nashriyot: Akademiya, Nashr yili: 2021, Betlar soni: 310
23. Sayfiddinova T., Kitob nomi: Liroepik asarlarni tahlil qilishda o‘quvchi
faoliyatini faollashtirish, Nashriyot: O‘qituvchi, Nashr yili: 2022, Betlar soni: 290
24. Mirzaxo‘jaeva N., Kitob nomi: O‘quvchilarda nutqni rivojlantirish
metodikasi, Nashriyot: Ma’rifat, Nashr yili: 2019, Betlar soni: 260
25. Akramova B., Kitob nomi: Boshlang‘ich sinfda adabiyot o‘qitish
metodikasi, Nashriyot: Yangi avlod, Nashr yili: 2020, Betlar soni: 350
38

Купить