Boshlang‘ich sinflarda bayon yozishga oʻrgatish - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	40000UZS
Размер	61.6KB
Покупки	0
Дата загрузки	08 Октябрь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

35 Продаж

Boshlang‘ich sinflarda bayon yozishga oʻrgatish

Купить

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
“INTERNATIONAL SCHOOL OF FINANCE TECHNOLOGY AND
SCIENCE” INSTITUTI
“FILOLOGIYA VA TILLARNI O‘QITISH” KAFEDRASI
ONA TILI O‘QITISH METODIKASI
fanidan kurs ishi
Mavzu: Boshlang‘ich sinflarda bayon yozishga o rgatishʻ
BAJARDI: JUMAYEVA GULNORA A ZAMJONOVNA
ʼ
GURUH 22-BTK-07
ILMIY RAHBAR: f.f.n. D.SH.SHADIYEVA
Toshkent - 2025

2 MUNDARIJA
Kirish ………………………………………………………...…………………3
I BOB. BOSHLANG‘ICH SINFLARDA BAYON YOZISHNI
O‘RGATISHNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Boshlang‘ich sinflarda bayon tushunchasi va uning pedagogik ahamiyati ..7
1.2. Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarning nutqiy rivojlanishi ………………11
1.3.Boshlang‘ich sinflarda bayon yozishga tayyorgarlik va metodik
tamoyillar ………………..……………………………………………………..15
II BOB. BOSHLANG‘ICH SINFLARDA BAYON YOZISHNI AMALIY
O‘RGATISH
2.1. Boshlang‘ich sinflarda bayon yozishni o‘rgatishning usul va vositalari .…20
2.2. Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarning bayon yozish ko‘nikmalarini
rivojlantirish ………………………………………………………………...…24
Xulosa …………………………………………………………………………28
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati …………………………………………30

3 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Boshlang‘ich ta’lim bosqichi
o‘quvchilarda yozma va og‘zaki nutqni shakllantirishda eng muhim bosqich
hisoblanadi. Ayniqsa, bayon yozishga o‘rgatish jarayoni o‘quvchilarning
tafakkurini rivojlantiradi, ularni o‘z fikrini mustaqil, izchil va mantiqan to‘g‘ri
ifoda etishga o‘rgatadi. Bugungi globallashuv davrida yosh avlodni fikrlash,
tahlil qilish, mulohaza yuritish va o‘z fikrini to‘g‘ri bayon qilishga o‘rgatish
ta’lim tizimining ustuvor vazifalaridan biridir. Shu sababli boshlang‘ich
ta’limda bayon yozish darslarining sifatini oshirish, o‘qituvchilarning metodik
tayyorgarligini kuchaytirish, zamonaviy yondashuvlarni tatbiq etish zarurdir.
Bayon yozishga o‘rgatish nafaqat yozma nutqni rivojlantiradi, balki
o‘quvchilarning og‘zaki nutqini, so‘z boyligini, mantiqiy fikrlashini ham
shakllantiradi. Hozirgi kunda ta’limda kommunikativ kompetensiyani
rivojlantirish, o‘quvchilarda mustaqil fikr bildirish ko‘nikmalarini hosil qilish
dolzarb masalalardan biridir. Shu nuqtayi nazardan, boshlang‘ich sinflarda
bayon yozishga o‘rgatish jarayoniga zamonaviy pedagogik texnologiyalarni
joriy etish, interaktiv usullar orqali o‘quvchilarni yozma nutq faoliyatiga jalb
etish, ularni erkin fikr yuritishga o‘rgatish katta ahamiyat kasb etadi. 1
.
Bayon yozish darslari o‘quvchilarda matn bilan ishlash malakasini, asosiy fikrni
ajratish, tahlil qilish, izchillikni saqlash, nutq madaniyatini egallashni
ta’minlaydi. Bu esa o‘quvchining keyingi ta’lim bosqichlarida muvaffaqiyatli
o‘qishiga zamin yaratadi. Shu bois mazkur mavzu – “Boshlang‘ich sinflarda
bayon yozishga o‘rgatish” – o‘zining nazariy hamda amaliy jihatdan dolzarbligi
bilan hozirgi ta’lim jarayonida alohida o‘rin tutadi.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Boshlang‘ich sinflarda
bayon yozishga o‘rgatish masalasi uzoq yillar davomida o‘z yechimini topib
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–6108-son farmoni. “Ta’lim sifatini oshirish va
innovatsion rivojlanishni jadallashtirish to‘g‘risida”. 2020-yil 29-oktabr.

4kelayotgan muhim pedagogik yo‘nalishlardan biridir. Ushbu sohada
respublikamiz olimlari hamda xorijiy tadqiqotchilar tomonidan ko‘plab ilmiy
izlanishlar olib borilgan. Jumladan, M.Qodirova, D.G‘ulomova, N.Raximova,
M.Yuldasheva, J.Yo‘ldoshev, D.Abdullayeva singari metodistlar o‘z ilmiy
ishlarida boshlang‘ich sinflarda yozma nutqni rivojlantirish, o‘quvchilarda
bayon ko‘nikmalarini shakllantirish yo‘llarini atroflicha o‘rganganlar. Ularning
tadqiqotlarida bayon yozish mashg‘ulotlarining turlari, bosqichlari, matn
tanlash mezonlari, reja tuzish va og‘zaki tayyorgarlik ishlarining ahamiyati
yoritilgan. So‘nggi yillarda pedagogika va psixologiya sohalarida olib borilgan
tadqiqotlar o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga mos metodik yondashuvlarni
ishlab chiqishga qaratilgan. Xususan, bayon darslarida o‘quvchilarning
faolligini oshirish, interaktiv metodlar — “Aqliy hujum”, “Klaster”, “Insert”,
“Fikrlar xaritasi” kabi texnologiyalar asosida ularni mustaqil fikrlashga
yo‘naltirish samarali natijalar berayotgani aniqlangan. Biroq, amaliy tajriba
shuni ko‘rsatadiki, ko‘plab o‘qituvchilar bayon darslarini o‘tkazishda an’anaviy
yondashuvlardan to‘liq voz kecha olmagan. Shu bois o‘quvchilarning yozma
nutqni rivojlantirish darajasi har doim ham kutilgan natijani bermaydi. Demak,
bu yo‘nalish hali ham o‘z yechimini to‘liq topmagan muammo sifatida
qolmoqda. Shu sababli mazkur kurs ishi mavjud ilmiy-nazariy yondashuvlarni
chuqurlashtirish va amaliyotga tatbiq etish orqali mazkur jarayonni
takomillashtirishga xizmat qiladi.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Boshlang‘ich ta’lim
jarayonida matematika fanining o‘rni beqiyos bo‘lib, u o‘quvchilarda mantiqiy
fikrlash, hisoblash madaniyati va tahliliy yondashuvni shakllantiradi. Ayniqsa,
vaqt, masofa va tezlikka oid masalalarni yechish orqali o‘quvchilar atrofdagi
hayotiy voqealar orasidagi bog‘liqlikni tushunishga, ularni matematik ifoda
shaklida ko‘rishga o‘rganadilar. Shu bois ushbu mavzuni chuqur o‘rganish
boshlang‘ich ta’lim metodikasini takomillashtirishda muhim ahamiyatga ega.
Mazkur kurs ishining nazariy ahamiyati shundan iboratki, u boshlang‘ich

5sinflarda matematika o‘qitish metodikasining ilmiy asoslarini boyitadi,
masalalar yechish jarayonida o‘quvchilarda tahlil qilish, umumlashtirish,
mantiqiy xulosalar chiqarish ko‘nikmalarini shakllantirish yo‘llarini aniqlaydi.
Ish davomida vaqt, masofa va tezlik orasidagi bog‘lanishlarni o‘quvchilarga
bosqichma-bosqich tushuntirishga doir ilmiy-metodik asoslar ishlab chiqiladi.
Amaliy ahamiyati esa o‘qituvchilar uchun dars jarayonini samarali tashkil etish
bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqilishidadir. Ish natijalari dars jarayonida
interaktiv metodlardan foydalanish, vizual ko‘rgazmali vositalar yordamida
o‘quvchilarda mavzuga qiziqish uyg‘otish hamda ularning mustaqil fikrlash va
mantiqiy tahlil qilish qobiliyatini rivojlantirishga xizmat qiladi. ushbu ish
natijalari o‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanma sifatida, talabalarning amaliy
mashg‘ulotlarida hamda matematika o‘qitish bo‘yicha kurslarda o‘quv-uslubiy
material sifatida foydalanish imkonini beradi.
Kurs ishi mavzusining obyekti Boshlang‘ich sinf matematika ta’limi
jarayoni.
Kurs ishi mavzusining predmeti Boshlang‘ich sinflarda vaqt, masofa va
tezlikka doir masalalarni yechishga o‘rgatish metodikasi, o‘quvchilarda
matematik kompetensiyalarni shakllantirish yo‘llari.
Kurs ishi mavzusining maqsadi Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini vaqt,
masofa va tezlikka doir masalalarni yechishga o‘rgatishning samarali
metodikasini ishlab chiqish, o‘qituvchilar uchun metodik tavsiyalar ishlab
chiqish.
Kurs ishi mavzusining vazifalari
 Boshlang‘ich sinf matematika darslarida masalalar yechishning nazariy
asoslarini o‘rganish;
 Vaqt, masofa va tezlikka doir masalalarning o‘ziga xos xususiyatlarini tahlil
qilish;
 Ushbu masalalarni yechishda o‘quvchilarda matematik fikrlashni
rivojlantirish yo‘llarini aniqlash;

6 O‘qituvchilarning amaliy faoliyatida qo‘llash mumkin bo‘lgan metodik
tavsiyalarni ishlab chiqish;
 Masalalar yechish jarayonida interaktiv metodlardan foydalanish
samaradorligini asoslash.
Kurs ishi mavzusining metodlari Kurs ishida tahlil, taqqoslash, kuzatish,
tajriba-sinov, so‘rovnoma, dars kuzatish, umumlashtirish va metodik tavsiyalar
ishlab chiqish usullari qo‘llanilgan.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.

7I BOB. BOSHLANG‘ICH SINFLARDA BAYON YOZISHNI
O‘RGATISHNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Boshlang‘ich sinflarda bayon tushunchasi va uning pedagogik
ahamiyati
Boshlang‘ich ta’lim tizimi – bu inson tafakkurining poydevorini
shakllantiruvchi, shaxsning keyingi intellektual va ma’naviy rivojlanishiga asos
bo‘ladigan eng muhim bosqichdir. Aynan shu davrda bola o‘qish, yozish,
so‘zlash, o‘z fikrini ifodalash kabi hayotiy ko‘nikmalarga ega bo‘ladi. Shuning
uchun ham boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini yozma nutqqa, xususan bayon
yozishga o‘rgatish o‘ta muhim pedagogik jarayon hisoblanadi. Bayon yozish
darslari o‘quvchilarni nafaqat yozma nutqga, balki mantiqiy fikrlashga,
kuzatish, tahlil qilish, umumlashtirish va o‘z fikrini mustaqil shakllantirishga
o‘rgatadi.
Bayon – bu o‘quvchining tinglangan yoki o‘qilgan matn asosida mustaqil
ravishda mazmunni yozma shaklda ifoda etish faoliyatidir. Bayon yozish
o‘quvchidan matnni tushunish, asosiy fikrni ajratish, voqealar ketma-ketligini
anglash, so‘z boyligini to‘g‘ri ishlatish, grammatik jihatdan to‘g‘ri gap tuzish va
imlo qoidalariga amal qilishni talab qiladi. Shu boisdan ham bayon
o‘quvchining nutqiy, grammatik, imloviy va uslubiy bilimlarini sintez qiluvchi
o‘quv faoliyatidir. U o‘quvchilarning mantiqiy tafakkurini, eslab qolish
qobiliyatini, nutq madaniyatini, estetik didini shakllantirishga xizmat qiladi 2
.
Bayon yozish jarayoni ta’limning eng muhim maqsadlaridan biri bo‘lgan –
o‘quvchini mustaqil fikrlashga o‘rgatish vazifasini bajaradi. O‘quvchi bayon
yozish orqali so‘zlarni ongli tanlaydi, fikrni aniq va izchil ifoda etishga intiladi,
tilda mavjud vositalardan o‘rinli foydalanishni o‘rganadi. Bayon yozish, aslida,
o‘quvchini hayotni kuzatishga, hodisalar o‘rtasidagi bog‘lanishni topishga va
ularni tahlil etishga o‘rgatadi. Demak, bayon bu faqat yozma ish emas, balki
2
Qodirov Bakhtiyor. “Grammatika va imlo o‘qitishning samarali usullari.” – Samarqand:
SamDU nashriyoti, 2017. – B. 30–72.

8fikrlashni rivojlantirish, nutqni boyitish va dunyoqarashni kengaytiruvchi
ta’limiy jarayondir.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun bayon yozish faoliyati – bu murakkab,
ammo o‘zlashtiriladigan jarayondir. U o‘qituvchidan katta pedagogik
mahoratni, o‘quvchidan esa izchil fikrlash, diqqatni jamlash va ijodiy
yondashuvni talab qiladi. Shu nuqtayi nazardan, bayon yozishga o‘rgatish
jarayonida metodik yondashuvlar, o‘qitish vositalari va didaktik materiallarning
to‘g‘ri tanlanishi muhim ahamiyatga ega. Har bir o‘quvchi o‘z nutq
imkoniyatlariga, so‘z boyligiga va tahliliy fikrlash darajasiga ega. Shu sababli
bayon darslarida differensial yondashuvni amalga oshirish, o‘quvchilarning
individual qobiliyatini hisobga olish zarur.
Pedagogik nuqtayi nazardan, bayon o‘quvchining tafakkurini
shakllantiruvchi, bilimni mustahkamlovchi va nutqni rivojlantiruvchi eng
samarali metodlardan biridir. Bayon yozish darslari o‘quvchiga fikrni tartibli
bayon qilish, muhim va ikkinchi darajali voqealarni ajrata bilish, matn
mazmunini qisqartirmasdan, uni o‘z so‘zlari bilan ifoda etishni o‘rgatadi. Shu
orqali o‘quvchi tafakkurida mustaqillik, tanqidiy yondashuv, mantiqiy ketma-
ketlik va mualliflik pozitsiyasi shakllanadi.
Bayonning pedagogik ahamiyati shundan iboratki, u o‘quvchilarning yozma
nutqini rivojlantirish bilan birga, ularni og‘zaki nutqni boyitishga ham yordam
beradi. O‘quvchi bayon yozish jarayonida so‘zlarning sinonim, antonim, ko‘p
ma’noli shakllarini ishlatishni o‘rganadi. Bu esa til sezgisini o‘stiradi, so‘z
tanlash madaniyatini rivojlantiradi. Bayon yozish orqali bola so‘z boyligini
kengaytiradi, gaplarni mantiqan bog‘lay oladi, tilning boy ifoda imkoniyatlarini
his qiladi. Shu tariqa o‘quvchi til vositalarini ongli qo‘llash malakasiga ega
bo‘ladi.
Boshlang‘ich sinflarda bayon yozishga o‘rgatish o‘qish, tinglash, fikrlash va
yozish faoliyatlarining o‘zaro bog‘liqligiga asoslanadi. O‘quvchi dastlab matnni
tinglaydi yoki o‘qiydi, so‘ngra uning mazmunini tahlil qiladi, asosiy fikrni

9ajratadi, so‘ng yozma shaklda qayta ifoda etadi. Bu jarayon o‘quvchining
barcha psixik jarayonlarini – diqqat, xotira, tafakkur, tasavvur va nutqni
rivojlantiradi. Shu sababli bayon yozishga o‘rgatish faqat ona tili fanining emas,
balki butun ta’lim jarayonining ajralmas tarkibiy qismidir.
Bayon yozish darslari o‘quvchining muloqotga kirishish qobiliyatini
oshiradi. Chunki har bir bayon mazmunida o‘quvchi matn muallifi bilan ichki
muloqotga kirishadi, uning fikrini o‘z tasavvuridan o‘tkazadi. Shu sababli
bayon yozish darslari nafaqat nutqni, balki axloqiy tarbiyani ham shakllantiradi.
O‘quvchi matn mazmunidagi ijobiy fazilatlar – mehnatsevarlik, do‘stlik, mehr-
oqibat, halollik kabi qadriyatlardan ibrat oladi. Demak, bayon yozish jarayoni
didaktik, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi vazifalarni birgalikda bajaradi. 3
Pedagogik tajribalar shuni ko‘rsatadiki, bayon yozishga o‘rgatilgan
o‘quvchilar nutqiy jihatdan faollashadi, ularning og‘zaki va yozma nutqi o‘zaro
uyg‘unlashadi, mantiqiy izchillik, to‘g‘ri talaffuz, grammatik to‘g‘rilik kabi
sifatlar shakllanadi. Bayon darslari davomida o‘quvchi mustaqil fikr yuritishga
o‘rganadi, har bir jumlani ongli tarzda tuzadi, bu esa kelgusida insho, hikoya,
maqola yozish kabi murakkab ijodiy ishlar uchun mustahkam zamin yaratadi.
O‘qituvchining asosiy vazifasi – bayon yozishga o‘rgatishda o‘quvchilarga
nafaqat grammatik bilim berish, balki ularni fikrlashga, ijod qilishga, o‘z
so‘ziga mas’ul bo‘lishga o‘rgatishdir. Buning uchun o‘qituvchi darsni tashkil
etishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan – “Klaster”, “Aqliy hujum”,
“Insert”, “Fikrlar charxi”, “Bahs-munozara” kabi metodlardan keng
foydalanishi zarur. Bu metodlar o‘quvchilarda faol fikrlashni, o‘z nuqtai
nazarini himoya qilishni va yozma ifoda jarayonida mustaqil qaror qabul
qilishni rivojlantiradi.
Bayon yozishga o‘rgatish jarayonining samaradorligi ko‘p jihatdan darsda
tanlangan matnning mazmuniga bog‘liq. O‘qituvchi bayon uchun matn
3
Tursunova Sevara. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan nutq o‘stirish mashg‘ulotlari.” –
Toshkent: Noshir, 2019. – B. 10–42.

10tanlayotganda o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini, qiziqishlarini, hayotiy
tajribasini e’tiborga olishi lozim. Matn sodda, lekin mazmunan boy bo‘lishi
kerak. Chunki bayon uchun tanlangan matn o‘quvchilarda hissiy ta’sir
uyg‘otmasa, ular fikrini to‘laqonli ifoda etishda qiynaladi. Shuning uchun matn
tanlashda milliy qadriyatlar, xalq og‘zaki ijodi, hayotiy lavhalar asosida
tuzilgan materiallardan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Bayon yozish jarayonida o‘qituvchi rahbarlik rolini bajaradi. U o‘quvchini
yo‘naltiradi, savollar orqali fikrni shakllantiradi, ammo o‘quvchi mustaqil
izlanish, fikrni o‘z so‘zlari bilan ifoda etish imkoniga ega bo‘lishi kerak. Shu
tarzda o‘qituvchi o‘quvchining ijodiy tafakkurini rag‘batlantiradi, fikr
erkinligini rivojlantiradi. Har bir o‘quvchi bayon yozishda o‘z dunyoqarashi,
hissiyoti va tajribasini ifodalasa, bu uning shaxs sifatida shakllanayotganidan
dalolat beradi.Shuningdek, bayon yozishga o‘rgatish jarayonida milliy
qadriyatlar, ona tilining boy ifoda vositalari, xalq og‘zaki ijodining
namunalarini o‘rgatish muhimdir. Bu orqali o‘quvchi o‘z milliy madaniyatiga
hurmat bilan qarashni o‘rganadi, til orqali xalqning ma’naviy boyligini his
qiladi. Shu ma’noda, bayon yozish darslari o‘quvchilarning milliy o‘zlikni
anglashiga, vatanparvarlik tuyg‘ularini shakllantirishga ham xizmat qiladi.
Bayon yozishga o‘rgatishning yana bir muhim pedagogik jihati shundaki, u
o‘quvchini sabrli, e’tiborli, mehnatsevar bo‘lishga o‘rgatadi. Chunki bayon
yozish jarayoni diqqatni jamlash, fikrni tahlil qilish, so‘z tanlash va imlo
qoidalariga rioya qilishni talab etadi. Shu orqali o‘quvchi o‘z ishiga mas’uliyat
bilan yondashishni, o‘z fikrini tartibli va estetik shaklda ifodalashni o‘rganadi.
Boshlang‘ich sinflarda bayon yozishga o‘rgatish – bu o‘quvchining nutqiy,
mantiqiy, estetik va ijtimoiy rivojlanishiga xizmat qiluvchi murakkab, ammo
zaruriy pedagogik jarayondir. Bayon yozish orqali o‘quvchi tilni ongli
o‘zlashtiradi, fikrni yozma shaklda ifodalash madaniyatini egallaydi, mustaqil
tafakkurga ega shaxs sifatida shakllanadi. Shuning uchun ham har bir
boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi bayon yozish darslarini puxta metodik asosda

11tashkil etishi, ularni o‘quvchilarning yosh va psixologik xususiyatlariga mos
ravishda olib borishi zarur.
1.2. Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarning nutqiy rivojlanishi
Boshlang‘ich ta’lim o‘quvchining shaxsiy, aqliy, ma’naviy va axloqiy
kamolotining eng muhim bosqichidir. Aynan shu davrda bola o‘z fikrini og‘zaki
va yozma shaklda ifodalashni, so‘z boyligini kengaytirishni, atrofdagi
hodisalarni mantiqan tahlil qilib, ularni nutq orqali ifoda etishni o‘rganadi. Shu
sababli boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarning nutqiy rivojlanishi pedagogik
jarayonning markaziy vazifalaridan biri hisoblanadi. Bola nutqining rivojlanishi
uning tafakkurining, his-tuyg‘ularining va ijtimoiy faolligining rivojlanishi
bilan chambarchas bog‘liqdir. Chunki nutq — bu tafakkurning tashqi ko‘rinishi,
fikrning ifoda vositasidir.
Nutqiy rivojlanish deganda o‘quvchilarning so‘z boyligini kengaytirish,
grammatik to‘g‘ri, mantiqan izchil, ifodali gap tuzish, so‘zlarni maqsadga
muvofiq qo‘llay bilish ko‘nikmalarining shakllanishi tushuniladi. Nutq
o‘quvchining ijtimoiy hayotga kirishida, bilimni o‘zlashtirishida, o‘z fikrini
boshqalarga yetkazishida eng asosiy vositadir. Shu bois nutqni rivojlantirish
masalasi ta’lim jarayonining barcha bosqichlarida, xususan, boshlang‘ich sinf
darslarida alohida e’tibor talab etadi.
Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarning nutqini rivojlantirish jarayoni
o‘qish, yozish, tinglash, gapirish faoliyatlarining uzviy bog‘liqligiga asoslanadi.
O‘quvchi o‘qish orqali so‘z va gaplarni to‘g‘ri talaffuz qilishni, matn
mazmunini tushunishni, fikrni tahlil qilishni o‘rganadi. Yozma mashg‘ulotlar
esa o‘quvchining so‘z boyligini mustahkamlaydi, grammatik to‘g‘rilikni
ta’minlaydi. Shu tarzda, o‘qituvchi o‘quvchining nutqiy rivojlanishida
integrallashgan yondashuvni amalga oshiradi.
O‘quvchining nutqiy rivojlanishi tabiiy jarayon bo‘lib, u oila, maktab va
ijtimoiy muhit ta’sirida shakllanadi. Ammo nutqni ilmiy asosda, maqsadli

12rivojlantirish faqat ta’lim muassasasida amalga oshiriladi. O‘qituvchi
o‘quvchini tilning grammatik tuzilishiga, so‘z turkumlari, gap tuzilishi,
bog‘lovchi va ohang vositalarini to‘g‘ri ishlatishga o‘rgatadi. Shu jarayon
davomida o‘quvchi tildan ongli foydalanish, so‘zlarni tanlab ishlatish, fikrni
aniq va mantiqan ifodalash malakasini egallaydi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida nutqiy rivojlanish jarayoni ularning yosh
xususiyatlari bilan ham chambarchas bog‘liqdir. Bu yosh davrida bolalarda
idrok, tasavvur, eslab qolish, diqqat kabi psixik jarayonlar faol rivojlanadi. Shu
bois o‘qituvchi bu jarayonlarni qo‘llab-quvvatlaydigan metodlardan
foydalanishi zarur. Masalan, suhbat, o‘yin, kuzatish, hikoya qilish, rasmlar
asosida matn tuzish kabi mashg‘ulotlar o‘quvchilarning nutqiy faolligini
oshiradi. 4
Nutqni rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlaridan biri — so‘z boyligini
kengaytirishdir. Har bir bola o‘z nutqida cheklangan miqdordagi so‘zlardan
foydalanadi. O‘qituvchi esa dars jarayonida yangi so‘zlarni tanishtirish,
ularning ma’nosini tushuntirish, ularni nutqda faol qo‘llashga o‘rgatish orqali
o‘quvchilarning lug‘atini boyitadi. So‘z boyligi keng bo‘lgan o‘quvchi fikrini
aniq, lo‘nda, mantiqan to‘g‘ri ifoda etadi.
Nutqning to‘g‘riligini shakllantirish ham muhim masaladir. O‘quvchilar
grammatik jihatdan to‘g‘ri gap tuzish, so‘z tartibiga rioya qilish, imlo va tinish
belgilarini to‘g‘ri qo‘llashni o‘rganishlari lozim. Shu jarayonda o‘qituvchi
og‘zaki mashqlar, dikantlar, bayon va insho ishlari, suhbat va hikoya tuzish
mashqlarini tashkil etadi. Bularning barchasi o‘quvchining yozma va og‘zaki
nutqini bir maromda rivojlantiradi.
Ifodali nutq — bu nutq madaniyatining eng yuqori bosqichidir. O‘quvchilar
nutqini ifodali qilish uchun ularda intonatsiya, ohang, so‘z tanlash, pauza kabi
vositalardan to‘g‘ri foydalanish malakasi shakllantiriladi. O‘qituvchi
4
Karimova Zulfiya. “Ko‘rgazmali qurollar va o‘quv jarayonida ularning ahamiyati.” –
Toshkent: Fan, 2020. – B. 20–55.

13o‘quvchilarga badiiy matnlarni o‘qish, she’rlarni yod olish, sahna
ko‘rinishlarini ijro etish orqali nutqning ifodadorligini oshirish imkonini
yaratadi. Shu orqali o‘quvchi nutqni nafaqat mazmunan, balki shaklan ham boy
ifodalashni o‘rganadi.
O‘quvchilarning nutqiy rivojlanishida o‘qituvchining shaxsiy nutqi,
darsdagi muloqot madaniyati, so‘z boyligi ham katta ahamiyatga ega.
O‘qituvchi har bir so‘zini aniq, to‘g‘ri, ifodali aytishi, o‘quvchilar bilan
madaniyatli muloqotda bo‘lishi zarur. Chunki bola o‘qituvchining nutqidan
o‘rnak oladi, uning talaffuzini, uslubini, ifoda shaklini ongli ravishda
o‘zlashtiradi. Shu bois boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi nutq madaniyatiga ega
bo‘lishi, til me’yorlariga qat’iy rioya qilishi lozim.
Nutqiy rivojlanish jarayonida o‘quvchilarda faollik, mustaqillik va
ijodkorlikni oshirish muhimdir. Buning uchun darslarda interaktiv metodlardan
foydalanish maqsadga muvofiqdir. Masalan, “Aqliy hujum”, “Klaster”, “Rol
o‘ynash”, “Bahs-munozara” kabi metodlar o‘quvchilarning fikrlash va ifoda
qilish qobiliyatini kuchaytiradi. Bu metodlar o‘quvchini tinglash, o‘z fikrini
asoslash, boshqalarni tinglab, ularning fikriga hurmat bilan qarashga o‘rgatadi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining nutqiy rivojlanishida o‘qish darslari
muhim o‘rin tutadi. O‘qish jarayonida bola so‘zlarni to‘g‘ri talaffuz qilish,
ularning ma’nosini tushunish, gaplarni mantiqan bog‘lash, matnning umumiy
mazmunini anglashni o‘rganadi. Ayniqsa, badiiy asarlar o‘quvchilarning nutqini
boyitish, his-tuyg‘ularini shakllantirishda katta rol o‘ynaydi. O‘quvchi asarni
o‘qish orqali muallif fikriga hamdard bo‘ladi, so‘zning estetik qiymatini his
qiladi.
Yozma nutqni rivojlantirish esa o‘quvchining fikrlash jarayonini
chuqurlashtiradi. Yozma shaklda fikr bildirish og‘zaki nutqqa qaraganda
murakkabroq bo‘lib, u tafakkur, tahlil va mantiqni talab qiladi. Shu sababli
o‘qituvchi yozma mashg‘ulotlarni bosqichma-bosqich tashkil etishi lozim:

14dastlab qisqa jumlalar, keyinchalik kichik matnlar, bayon va insho ishlari orqali
o‘quvchini yozma nutqga o‘rgatish zarur.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari nutqining rivojlanishida o‘yin metodlaridan
foydalanish ham samaralidir. Chunki bu yoshda o‘yin – o‘quvchining tabiiy
faoliyati bo‘lib, u orqali bola yangi bilimlarni osonroq qabul qiladi. “So‘z top”,
“Gap tuz”, “Matnni davom ettir” kabi o‘yinlar o‘quvchilarning lug‘at boyligini
kengaytiradi, fikrlash tezligini oshiradi, nutqiy faolligini kuchaytiradi.
O‘quvchilarning nutqiy rivojlanishida oilaning roli ham beqiyosdir. Bola ilk
nutqini oila muhitida o‘zlashtiradi. Agar oilada savodli, kitobxonlik muhiti
mavjud bo‘lsa, bolada so‘z boyligi tez rivojlanadi. Shu bois ota-onalar ham
bolalar bilan suhbatlashish, birgalikda kitob o‘qish, savol-javob qilish orqali
ularning nutqini qo‘llab-quvvatlashlari lozim.
Nutqni rivojlantirishda axborot texnologiyalarining o‘rni ham tobora ortib
bormoqda. Multimediali darslar, audio va video materiallar, interaktiv dasturlar
orqali o‘quvchilarda eshitish, ko‘rish va ifodalash qobiliyatlari birgalikda
rivojlanadi. Shu bilan birga, o‘qituvchi texnologiyalardan oqilona foydalanib,
o‘quvchilarning og‘zaki muloqotini cheklamasligi kerak, aksincha, ularni faol
suhbatga jalb etishi maqsadga muvofiqdir.
Nutqiy rivojlanish o‘quvchilarning ijtimoiy moslashuvi, o‘z fikrini
jamiyatda erkin ifoda etish qobiliyati uchun ham asos yaratadi. To‘g‘ri, ravon
va ifodali gapira olgan bola har qanday muhitda o‘z fikrini himoya qila oladi, u
muloqotdan cho‘chimaydi, ishonch bilan so‘zlaydi. Bu esa uning kelajakdagi
kasbiy muvaffaqiyatining poydevorini tashkil etadi.Shunday qilib, boshlang‘ich
sinflarda o‘quvchilarning nutqiy rivojlanishini ta’minlash — bu faqat til
darslarining emas, balki barcha fanlarning umumiy vazifasidir. Har bir fan, har
bir o‘qituvchi o‘quvchining nutqini rivojlantirishga hissa qo‘shishi zarur.
Chunki nutq – bu fikrni shakllantiruvchi, bilimni mustahkamlovchi, insonni
jamiyat bilan bog‘lovchi asosiy vositadir.

151.3. Boshlang‘ich sinflarda bayon yozishga tayyorgarlik va metodik
tamoyillar
Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarni bayon yozishga tayyorlash jarayoni
o‘ta muhim, murakkab va ko‘p bosqichli jarayondir. Chunki bu bosqichda bola
endigina yozma nutqni shakllantirishga kirishadi, og‘zaki nutqdagi fikrlarini
yozma shaklga o‘tkazishni o‘rganadi. Bayon yozishga tayyorgarlik deganda
nafaqat o‘quvchini grammatik va imloviy jihatdan tayyorlash, balki uning
tafakkurini, kuzatuvchanligini, mantiqiy fikrlash qobiliyatini, estetik didini va
nutq madaniyatini shakllantirish ham tushuniladi. Bu jarayon o‘qituvchidan
ham katta pedagogik mahorat, sabr-toqat va metodik yondashuvni talab etadi.
Bayon yozish darsiga tayyorlash jarayoni o‘quvchilarni matn tuzilmasi,
g‘oya, mazmun, voqealar ketma-ketligi, qahramonlarning xatti-harakati, til
vositalaridan foydalanish kabi jihatlar bilan tanishtirishdan boshlanadi.
O‘quvchilar dastlab tayyor matnni tinglaydilar, o‘qituvchi yordamida uning
mazmunini tahlil qiladilar, asosiy fikrni aniqlaydilar va so‘ngra yozma shaklda
ifodalashga kirishadilar. Shu jarayonda o‘qituvchi tomonidan beriladigan yo‘l-
yo‘riq, savol-javob, suhbat, ko‘rsatmalar, chizma yoki rasm asosida hikoya
tuzish kabi ish turlari bolalarni yozma nutqqa tayyorlashda katta ahamiyatga
ega bo‘ladi.
Bayon yozishga tayyorgarlik uch asosiy bosqichda amalga oshiriladi.
Birinchi bosqich — bu o‘quvchining og‘zaki nutqini boyitish va faollashtirish
bosqichidir. Bu jarayonda o‘qituvchi bolalarga nutqdagi aniqlik, mantiqlilik,
izchillikni o‘rgatadi. Ularni voqealarni ketma-ketlikda aytib berish,
kuzatganlarini ifodalash, savollarga batafsil javob berish, eshitilgan yoki
o‘qilgan matndan asosiy fikrni ajratib olishga o‘rgatadi. Nutqiy mashqlar,
suhbatlar, rolli o‘yinlar, kichik hikoyalar tuzish orqali bola o‘z fikrini og‘zaki
ifodalashga o‘rganadi.
Ikkinchi bosqich — bu yozma nutqqa tayyorlov bosqichi bo‘lib, o‘quvchilar
so‘zlarni to‘g‘ri yozish, so‘z birikmalari, gap tuzish, matnni grammatik jihatdan

16to‘g‘ri ifodalash ko‘nikmalarini egallaydilar. Shu jarayonda o‘qituvchi
o‘quvchilarning yozma nutqdagi xatolarini aniqlaydi, ularni to‘g‘rilash
yo‘llarini ko‘rsatadi, yozuv madaniyatiga o‘rgatadi. Har bir bayon darsiga
tayyorgarlikda imlo qoidalarini eslatish, sinonim, antonim, so‘z boyligini
oshirish mashqlari katta ahamiyat kasb etadi.
Uchinchi bosqich — bu mustaqil bayon yozishga o‘tish bosqichi.
O‘quvchilar matnni tinglab yoki o‘qib, uning mazmunini tushunib, o‘z fikrlarini
yozma shaklda ifodalashni o‘rganadilar. Bu bosqichda o‘qituvchi o‘quvchilarga
reja tuzishni, matn qismlarini aniqlashni, kirish, asosiy qism va xulosa tuzish
tartibini o‘rgatadi. Shu tariqa, o‘quvchi yozma nutqdagi mantiqiy izchillikni,
kompozitsion tuzilmani, fikrni umumlashtirish va yakunlash ko‘nikmalarini
egallaydi.
Boshlang‘ich sinflarda bayon yozishga tayyorlashda quyidagi metodik
tamoyillar muhim ahamiyat kasb etadi: bosqichlilik tamoyili, izchillik tamoyili,
sistemalilik tamoyili, faollik tamoyili va ko‘rgazmalilik tamoyili. Bosqichlilik
tamoyili o‘quvchilarni oddiydan murakkabga o‘rgatish prinsipini anglatadi.
Ya’ni, dastlab o‘qituvchi yordamida matn tahlil qilinadi, so‘ng o‘quvchilar
mustaqil ishlashga o‘tadilar. Izchillik tamoyili esa bayon yozish jarayonida
voqealar, g‘oyalar ketma-ketligini saqlashni, fikrning mantiqan bog‘liq
bo‘lishini ta’minlaydi. Sistemalilik tamoyili o‘quvchilarning yozma nutq
ko‘nikmalarini muntazam va uzluksiz rivojlantirishni nazarda tutadi.
Faollik tamoyiliga ko‘ra, o‘quvchi dars jarayonining faol ishtirokchisi
bo‘lishi kerak. U nafaqat matnni tinglovchi yoki yozuvchi, balki tahlil qiluvchi,
fikr yurituvchi, baholovchi shaxs sifatida shakllanadi. Shuning uchun o‘qituvchi
interaktiv usullar, savol-javob, klaster, konseptual xaritalar, guruhli ishlash kabi
metodlardan foydalanadi. Bu o‘quvchilarni o‘z fikrini erkin bayon qilishga,
mustaqil tahlilga undaydi.
Ko‘rgazmalilik tamoyili esa o‘quvchining idrokiga bevosita ta’sir
ko‘rsatadigan vositalardan foydalanishni nazarda tutadi. Masalan, suratlar,

17videomateriallar, maketlar, slaydlar orqali bayon mavzusini yoritish
o‘quvchilarda matnni chuqurroq tushunishga yordam beradi. Ayniqsa, kichik
yoshdagi bolalarda tasviriy tafakkur ustun bo‘lganligi sababli, ko‘rgazmali
vositalar ularda yozma nutqqa tayyorlanish jarayonini yengillashtiradi.
Bayon yozish darsiga tayyorlashda o‘qituvchi quyidagi metodik
bosqichlarni amalga oshirishi maqsadga muvofiq:
Matnni tanlash bosqichi. Bayon uchun tanlangan matn o‘quvchilarning
yoshiga, dunyoqarashiga, bilim darajasiga mos bo‘lishi zarur. Matn tarbiyaviy,
qiziqarli, mantiqan izchil bo‘lishi lozim.
Matnni o‘qish va tahlil qilish bosqichi. O‘quvchilar matnni tinglaydilar yoki
o‘qiydilar, o‘qituvchi esa uning mazmunini tushuntiradi, asosiy fikrni
aniqlashga yo‘naltiradi.
Reja tuzish bosqichi. O‘qituvchi rahbarligida matnning asosiy qismlari
aniqlanadi, har bir qism uchun sarlavha yoki savol shaklida reja tuziladi.
Og‘zaki bayon bosqichi. O‘quvchilar matnni og‘zaki ravishda qayta hikoya
qiladilar, bu ularni yozma bayon uchun tayyorlaydi.
Yozma bayon bosqichi. O‘quvchilar matnni mustaqil yozadilar, o‘qituvchi
esa kuzatadi, yo‘l-yo‘riq beradi.
Nazorat va tahlil bosqichi. Bayon yozib bo‘lingach, xatolar tahlil qilinadi,
eng yaxshi ishlar o‘qiladi, umumiy xulosa chiqariladi.
Tayyorgarlik jarayonida o‘qituvchi o‘quvchilarning individual
xususiyatlarini hisobga olishi, har bir bola uchun yondashuvni to‘g‘ri tanlashi
lozim. Ba’zi bolalar og‘zaki fikrini yaxshi ifodalaydi, ammo yozma shaklda
qiynaladi; ba’zilar esa grammatik jihatdan to‘g‘ri yozadi, lekin mazmunan
kamchilik qiladi. Shu sababli o‘qituvchi differensial yondashuvdan
foydalanishi, har bir o‘quvchiga shaxsiy yordam ko‘rsatishi zarur.
Metodik tamoyillarning yana biri — tarbiyaviylik tamoyili bo‘lib, u bayon
yozish jarayonida o‘quvchilarning axloqiy fazilatlarini rivojlantirishni nazarda
tutadi. Har bir bayon mavzusi bolaning ma’naviy dunyosini boyitishi, unda

18milliy qadriyatlarga hurmat, mehnatsevarlik, vatanparvarlik, tabiatga mehr
tuyg‘ularini shakllantirishi lozim. Shu jihatdan o‘qituvchi matn tanlashda
tarbiyaviy ahamiyatni birinchi o‘ringa qo‘yishi kerak.
Yana bir muhim jihat — o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatishdir. Bayon
yozish faqat matnni qayta hikoya qilish emas, balki bolaning o‘z
dunyoqarashini, hissiyotini, kuzatganlarini ifoda etish imkonidir. Shu bois
o‘qituvchi o‘quvchilarga erkin fikr yuritish, tasviriy ifodalar, o‘xshatishlar,
epitetlardan foydalanishni o‘rgatadi. Bayon darslari ijodkorlikni rivojlantirishda
juda katta ahamiyatga ega.
Tayyorlov jarayonida o‘quvchilarga reja asosida ishlashni o‘rgatish ham
muhim. Reja tuzish o‘quvchini mantiqan o‘ylash, fikrni izchil joylashtirish,
muhim va ikkinchi darajali fikrlarni ajratish ko‘nikmalarini shakllantiradi.
Shuningdek, reja tuzish orqali o‘quvchi bayon tuzilishini anglaydi: kirish
qismida voqeaga kirish, asosiy qismda uni rivojlantirish, xulosada esa yakuniy
fikrni bildirish zarurligini bilib oladi.
Metodik tamoyillardan yana biri — rag‘batlantirish tamoyili bo‘lib, u
o‘quvchini yozma nutqda faollikka, ishtiyoq bilan yozishga undaydi. O‘qituvchi
o‘quvchilarning kichik yutuqlarini ham e’tirof etishi, ularni rag‘batlantirishi,
ijodiy fikrlarini qadrlashi zarur. Shundagina bolada o‘z fikrini yozma
ifodalashga bo‘lgan ishonch shakllanadi.
Bayon yozishga tayyorlashning yana bir jihati — matn turlari bilan
tanishtirishdir. O‘quvchilar hikoya, tavsif, mulohaza kabi matn turlarining
farqini bilishlari, ularning tuzilishini anglashlari zarur. Masalan, hikoya matnida
voqealar ketma-ketligi muhim bo‘lsa, tavsif matnida tasviriylik, belgilarni
sanab o‘tish ahamiyatlidir.Shuningdek, o‘qituvchi o‘quvchilarda til sezgirligini
shakllantirishi lozim. Bu degani, bola so‘zning ma’nosini chuqur anglay olishi,
sinonim, antonim, so‘z birikmalari bilan to‘g‘ri ishlay bilishi kerak. Til boyligi
keng bo‘lgan bola o‘z fikrini yozma tarzda aniq, ifodali va ta’sirli yozadi.

19Umuman olganda, boshlang‘ich sinflarda bayon yozishga tayyorgarlik
o‘quvchining butun ta’lim jarayonida muhim o‘rin egallaydi. Bu jarayon faqat
yozma nutqni rivojlantirish emas, balki shaxsiy fikrlashni, tahlil qilishni,
mustaqil xulosa chiqarishni, estetik didni, kuzatuvchanlikni, dunyoqarashni
kengaytirish imkonini beradi. Shu bois o‘qituvchi har bir darsni rejalashtirishda
puxta tayyorgarlik ko‘rishi, bayon darslarini qiziqarli, samarali, tarbiyaviy va
ijodiy ruhda tashkil etishi zarur.
Natijada, o‘quvchi yozma nutqda o‘z fikrini erkin ifodalashni, mantiqiy
izchillikni saqlashni, imloviy va grammatik qoidalarga amal qilishni o‘rganadi.
Eng muhimi, u o‘z fikriga egaligini, yozuv orqali uni ifoda etish mumkinligini
anglaydi. Shu tariqa, boshlang‘ich sinflarda bayon yozishga tayyorlash jarayoni
bolalarning tafakkurini, nutqini, madaniyatini shakllantiruvchi asosiy
omillardan biri sifatida pedagogika fanida muhim o‘rin egallaydi.

20II BOB. BOSHLANG‘ICH SINFLARDA BAYON YOZISHNI AMALIY
O‘RGATISH
2.1. Boshlang‘ich sinflarda bayon yozishni o‘rgatishning usul va vositalari
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini bayon yozishga o‘rgatish ta’lim
jarayonining eng mas’uliyatli, shu bilan birga ijodiy yondashuvni talab
qiladigan bosqichlaridan biridir. Chunki bayon yozish o‘quvchilarning yozma
nutqini, mantiqiy fikrlash qobiliyatini, kuzatish, tahlil qilish, xulosa chiqarish
malakalarini rivojlantiradi. Bayon yozishga o‘rgatishning usullari va
vositalarini to‘g‘ri tanlash dars samaradorligini oshiradi, o‘quvchilarning yozma
nutqqa bo‘lgan qiziqishini kuchaytiradi, ularning ijodiy faoliyatini
faollashtiradi.
Bayon yozishni o‘rgatishning asosiy maqsadi – o‘quvchilarni fikrni izchil,
mantiqan to‘g‘ri, aniq, ifodali tarzda bayon etishga o‘rgatishdir. Bu maqsadga
erishish uchun o‘qituvchi turli usul va vositalardan foydalanadi. Eng avvalo,
bayon darslarida qo‘llaniladigan usullar o‘quvchilarning yosh xususiyatlari,
bilish darajasi, nutqiy imkoniyatlariga mos bo‘lishi lozim.
Boshlang‘ich sinflarda bayon yozishni o‘rgatishda an’anaviy usullar bilan
bir qatorda zamonaviy pedagogik texnologiyalar, interaktiv metodlar, axborot-
kommunikatsiya vositalari, ko‘rgazmali qurollar va multimedia resurslari keng
qo‘llanilishi samarali natija beradi.
Bayon yozish darslarida eng ko‘p qo‘llaniladigan an’anaviy usullardan biri
— bu suhbat usulidir. Suhbat orqali o‘qituvchi o‘quvchilarning fikrlarini
faollashtiradi, ularni matn mazmuni ustida mustaqil o‘ylashga undaydi. Savol-
javob jarayonida o‘quvchi eshitgan yoki o‘qigan matndan asosiy fikrni ajratib
olishni, voqealarni ketma-ketlikda bayon etishni o‘rganadi. Suhbat usuli bayon
yozishga tayyorlovning boshlang‘ich bosqichida ayniqsa muhimdir, chunki u
o‘quvchini og‘zaki nutqdan yozma nutqqa o‘tishga tayyorlaydi.
Kuzatish usuli ham bayon darslarining samarali metodlaridan biri
hisoblanadi. O‘quvchilarga tabiat, hayvonlar, maktab hayoti yoki turmushdagi

21voqealarni kuzatish topshirig‘i beriladi. So‘ng ular kuzatgan narsalarini og‘zaki
va yozma tarzda ifoda etadilar. Bu usul o‘quvchilarda diqqatni jamlash,
tafakkur qilish, kuzatganlarini izchil tasvirlash malakasini rivojlantiradi.
Namuna asosida yozish usuli ham bayon yozishning asosiy metodlaridan
biridir. Bu usulda o‘qituvchi o‘quvchilarga to‘liq yoki qisqa matn namunasi
beradi, uni birgalikda tahlil qiladi, rejasini tuzadi, so‘ng o‘quvchilar shunga
o‘xshash matnni mustaqil yozadilar. Namuna asosida ishlash o‘quvchilarga
matn tuzilishini tushunish, gaplarni mantiqan bog‘lash, so‘z boyligini
oshirishga yordam beradi.
Bayon yozishni o‘rgatishda reja asosida ishlash usuli ham muhim ahamiyat
kasb etadi. Reja o‘quvchilarga fikrni tartib bilan bayon etishni, voqealar ketma-
ketligini saqlashni, asosiy fikrni yo‘qotmaslikni o‘rgatadi. O‘qituvchi dars
jarayonida o‘quvchilar bilan birgalikda matnning asosiy qismlarini aniqlaydi,
har bir qismga mos sarlavha tanlaydi va shu asosda bayon yozish topshirig‘ini
beradi. Reja asosida yozish o‘quvchining mantiqiy fikrlashini shakllantiradi.
Tahlil va sintez usuli bayon darslarida fikrni chuqur tushunishga xizmat
qiladi. Tahlil jarayonida o‘quvchilar matndagi voqealarni, qahramonlarni,
ularning xatti-harakatlarini tahlil qiladilar, sintezda esa bu ma’lumotlarni
umumlashtiradilar va o‘z xulosalarini yozma tarzda ifoda etadilar.
Zamonaviy ta’lim jarayonida bayon yozishni o‘rgatishda interaktiv metodlar
ham keng qo‘llanilmoqda. Masalan, “Aqliy hujum”, “Klaster”, “Fikrlar
xaritasi”, “Insert”, “Bumerang”, “Venn diagrammasi”, “Blits so‘rov”,
“Sinkveyn” kabi usullar o‘quvchilarni faol fikrlashga, matn bilan ijodiy
ishlashga, yozma nutqda erkinlikka o‘rgatadi. Masalan, “Klaster” usuli
yordamida o‘quvchilar matndagi asosiy tushunchalar atrofida g‘oyalar zanjirini
hosil qiladilar, bu esa ularning matn mazmunini chuqur tushunishlariga yordam
beradi.
Bayon yozishni o‘rgatish jarayonida o‘qituvchi axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan ham samarali foydalanishi mumkin. Slaydlar, videoroliklar,

22animatsiyalar, elektron matnlar o‘quvchilarning e’tiborini tortadi, darsni
jonlantiradi va o‘quvchilarda mavzuga qiziqish uyg‘otadi. Ayniqsa, tabiat,
tarixiy joylar, milliy qadriyatlar haqidagi bayon mavzularida
videomateriallardan foydalanish o‘quvchilarga tasavvur hosil qilishda katta
yordam beradi.
Ko‘rgazmali vositalar — bayon yozish darslarining ajralmas qismi
hisoblanadi. Rasm, surat, maket, jadval, plakat, chizma, kartochka kabi
vositalar o‘quvchining ko‘rish orqali idrok etish qobiliyatini kuchaytiradi.
Ayniqsa, “Rasm asosida bayon” turlari uchun ko‘rgazmali vositalarning roli
beqiyosdir. Rasm asosida ishlash o‘quvchilarda tasviriy fikrlash, kuzatish,
voqealarni mantiqan ketma-ketlikda tasvirlash malakasini shakllantiradi.
Bayon yozishni o‘rgatishda og‘zaki tayyorgarlik bosqichini to‘g‘ri tashkil
etish ham muhimdir. O‘quvchilar avvalo matnni tinglaydilar, o‘qituvchi bilan
birgalikda uning mazmunini tahlil qiladilar, qahramonlar, joy, vaqt, asosiy fikr
haqida suhbatlashadilar. Shu orqali ularning yozma bayonga psixologik
tayyorgarligi yuzaga keladi.
O‘qituvchi bayon yozish darslarida turli mashq turlarini ham qo‘llaydi.
Masalan, “Matndan ortiqcha so‘zni top”, “Berilgan so‘zlardan gap tuz”, “Matn
qismlarini tartib bilan joylashtir”, “Asosiy fikrni aniqlang” kabi mashqlar
o‘quvchilarning matn ustida ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shuningdek,
imloviy va grammatik mashqlar yozma nutq madaniyatini mustahkamlaydi.
O‘quvchilarni bayon yozishga o‘rgatishda ijodiy yondashuv ham muhim
ahamiyatga ega. O‘qituvchi ularni tayyor matn asosida emas, balki o‘z fikrlarini
erkin ifodalashga o‘rgatishi zarur. Masalan, “Matnga davom yoz”, “Matnga
yangi sarlavha qo‘y”, “Voqeani boshqa yakun bilan yoz”, “O‘zing guvoh
bo‘lgan voqeani hikoya qil” kabi topshiriqlar o‘quvchilarning ijodkorligini
faollashtiradi.
Bayon yozish jarayonida rag‘batlantirish va tuzatish usullarini uyg‘un
qo‘llash ham muhim. O‘qituvchi o‘quvchilarning har bir kichik yutug‘ini e’tirof

23etishi, ularni maqtashi, shu bilan birga xatolarini muloyimlik bilan tuzatishi
lozim. Bu yondashuv o‘quvchining o‘ziga ishonchini oshiradi va yozma nutqqa
nisbatan ijobiy munosabatni shakllantiradi.
Bayon yozishni o‘rgatishda guruhli ishlash ham samarali usullardan biridir.
O‘quvchilar kichik guruhlarda bir matn ustida ishlaydilar, bir-birining fikrini
tinglaydilar, o‘z takliflarini bildiradilar. Bu esa ularning ijtimoiy faolligini,
hamkorlikda ishlash ko‘nikmasini rivojlantiradi.
O‘qituvchi darsda individual yondashuvni ham unutmasligi kerak. Har bir
o‘quvchining nutqiy rivojlanish darajasi, so‘z boyligi, fikrlash tezligi turlicha
bo‘ladi. Shu bois, kuchli o‘quvchilarga murakkabroq, zaiflarga esa soddaroq
topshiriqlar berish maqsadga muvofiqdir.
Bayon yozishga o‘rgatish jarayonida muammoli vaziyat yaratish usuli ham
o‘z samarasini beradi. Masalan, o‘qituvchi matndan bir qismni olib tashlab,
o‘quvchilarga uni o‘z fikricha to‘ldirishni topshiradi. Bu ularni mustaqil
fikrlashga, tahlil qilishga, mantiqan xulosa chiqarishga o‘rgatadi.
Yana bir muhim vosita – bu darslik va metodik qo‘llanmalardir. Ular
o‘qituvchiga dars mazmunini rejalashtirish, matn tanlash, mashqlar tizimini
tuzishda yordam beradi. Metodik adabiyotlarda bayon turlarini o‘rgatish
bo‘yicha ko‘plab tavsiyalar berilgan bo‘lib, o‘qituvchi ularni o‘z amaliyotida
moslashtirib qo‘llashi mumkin.
Axborot texnologiyalarini integratsiyalash orqali bayon yozishni o‘rgatish
bugungi ta’limda muhim ahamiyatga ega. Kompyuter, proyektor, elektron taxta,
interaktiv testlar, raqamli ko‘rgazmalar orqali o‘quvchilar mavzuga faol jalb
qilinadi. Bu jarayon darsni jonli, qiziqarli va samarali qiladi.Bayon yozishni
o‘rgatish vositalari orasida o‘qituvchining nutqi eng muhim vosita hisoblanadi.
O‘qituvchi nutqining ifodali, aniq, mantiqan izchil bo‘lishi o‘quvchilarga
o‘rnak bo‘ladi. Shuningdek, o‘qituvchi bolalarning nutqida uchraydigan
grammatik va leksik xatolarni muloyimlik bilan tuzatib borishi, ularni to‘g‘ri
so‘zlash va yozishga yo‘naltirishi lozim.

24Bayon darslarining samaradorligini oshirish uchun baholash mezonlarini
to‘g‘ri belgilash ham zarur. Baholashda o‘quvchining mazmunni to‘g‘ri
ifodalashi, reja asosida yozishi, imlo va tinish belgilariga rioya qilishi, so‘z
boyligidan unumli foydalanishi e’tiborga olinadi. Shuningdek, baholashda
rag‘batlantiruvchi yondashuv qo‘llanilishi lozim, ya’ni o‘quvchini xatolari
uchun emas, sa’y-harakati uchun qadrlash kerak.
2.2. Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarning bayon yozish
ko‘nikmalarini rivojlantirish
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun bayon yozish nafaqat yozma nutqni
rivojlantiruvchi mashg‘ulot, balki ularning tafakkuri, diqqatini jamlay olish
qobiliyati, kuzatuvchanligi va mantiqiy fikrlash darajasini shakllantiruvchi
samarali jarayondir. Bayon yozish ko‘nikmasi o‘quvchilarni matnni eslab
qolish, uni o‘z so‘zlari bilan qayta ifodalash, fikrni izchil, mantiqan to‘g‘ri
bayon etish, so‘z boyligidan oqilona foydalanish va grammatik jihatdan to‘g‘ri
yozishga o‘rgatadi. Shu sababli boshlang‘ich ta’limda bayon yozish
ko‘nikmalarini rivojlantirish o‘quvchilarning nutqiy va tafakkuriy salohiyatini
oshirishning eng muhim bosqichlaridan biri hisoblanadi.
Bayon yozish jarayonida o‘quvchi matnni o‘qib tushunish, uni qayta tahlil
qilish va yozma shaklda ifoda etish orqali o‘z fikrini mustaqil shakllantiradi. Bu
jarayon o‘quvchining tafakkurini kengaytiradi, nutqini boyitadi, grammatik
qoidalarga e’tiborini kuchaytiradi. Bayon yozish mashg‘ulotlarida o‘quvchilar
matnning bosh g‘oyasini topish, voqealar ketma-ketligini aniqlash, asosiy fikrni
aniqlash, personajlarning xatti-harakatlarini baholash va matnni qisqartirish
yoki kengaytirish ko‘nikmalarini egallaydilar. Bunday jarayon ularning nafaqat
yozma, balki og‘zaki nutqini ham rivojlantiradi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun bayon yozish ko‘nikmasini
shakllantirishda o‘qituvchi metodik jihatdan to‘g‘ri yondashishi,
o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini, psixologik tayyorgarligini va individual
imkoniyatlarini hisobga olishi zarur. Dastlab o‘quvchilarga matnni diqqat bilan

25tinglash, asosiy mazmunni aniqlash, so‘ngra o‘z so‘zlari bilan qayta aytib berish
mashqlari beriladi. Keyinchalik asta-sekin murakkablik darajasi oshirib boriladi
— qisqa hikoyalar, ertaklar, voqealar ketma-ketligi bo‘yicha bayon yozish
mashqlari kiritiladi.
Bayon yozish ko‘nikmasini shakllantirishda o‘quvchilarni fikrni izchil
ifodalashga o‘rgatish juda muhimdir. Har bir o‘quvchi o‘z fikrini boshidan
oxirigacha mantiqan bog‘lab yozishni, keraksiz so‘zlardan qochishni, so‘zlarni
o‘rinli ishlatishni o‘rganishi lozim. Buning uchun o‘qituvchi dars jarayonida
o‘quvchilar bilan birgalikda reja tuzish, asosiy g‘oyani aniqlash, matnning
boshlanishi, rivoji va yakunini belgilashni o‘rgatadi. Shu tarzda o‘quvchi
yozilayotgan matnga nisbatan tahliliy yondashishni o‘zlashtiradi.
Bayon yozish ko‘nikmalarini rivojlantirishda tasviriy vositalardan,
ko‘rgazmali qurollardan, suratlar va videomateriallardan foydalanish samarali
natija beradi. Masalan, surat asosida bayon yozish o‘quvchilarda tasavvur,
kuzatuvchanlik va mustaqil fikrlashni rivojlantiradi. Shuningdek, o‘qituvchi
o‘quvchilarga turli mavzularda erkin bayon yozishni taklif etib, ularni o‘z
fikrini mustaqil ifodalashga undaydi.
O‘quvchilarning bayon yozish ko‘nikmalarini shakllantirishda lug‘at
ishining ahamiyati ham beqiyosdir. Lug‘at boyligini oshirish uchun o‘qituvchi
har bir bayon mashg‘ulotidan oldin yangi so‘zlar bilan tanishtiradi, ularning
ma’nosini tushuntiradi va o‘quvchilardan ularni gap tuzishda qo‘llashni talab
qiladi. Shu tarzda o‘quvchilar yozma nutqni boyitish, fikrni aniqlik bilan ifoda
etish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Bayon yozish mashg‘ulotlarida o‘quvchilarni rag‘batlantirish ham muhim
pedagogik omildir. Har bir o‘quvchi o‘z ishiga baho olishi, muvaffaqiyatlari
e’tirof etilishi ularning yozishga bo‘lgan qiziqishini oshiradi. O‘qituvchi bu
jarayonda individual yondashuvni qo‘llab, har bir o‘quvchining yozishdagi
xatolarini yumshoq tarzda tahlil qilib, ularni tuzatish yo‘llarini ko‘rsatishi
kerak.

26Bayon yozish ko‘nikmalarini mustahkamlash uchun o‘qituvchi
o‘quvchilarga muntazam ravishda mashq topshiriqlarini berib borishi lozim.
Masalan, “Ertalabki sayohat”, “Men sevgan fasl”, “Mening oilam”, “Bog‘dagi
voqea” kabi mavzularda yozilgan bayonlar o‘quvchilarning ijodiy fikrlashini
rivojlantiradi. Bunday mashqlar o‘quvchilarni hayotiy kuzatuvlar asosida o‘z
fikrlarini ifodalashga o‘rgatadi.
Jadval: Bayon yozishga o‘rgatish darsi rejasi (3-sinf misolida)
Bosqich Dars jarayoni
mazmuni Vaqt
(daq.) O‘qituvchi
faoliyati O‘quvchi
faoliyati
1. Tashkiliy
qism Salomlashish,
darsga
tayyorgarlikni
tekshirish, darsga
ijobiy ruh yaratish 5 O‘quvchilar bilan
salomlashadi, dars
mavzusini e’lon
qiladi Eshitadi,
darsga
tayyorlanadi
2.
Motivatsiy
a (kirish
suhbat) Mavzuga oid
suhbat: “Tabiatni
asrash nima uchun
kerak?” 5 Savollar beradi,
o‘quvchilarning
fikrlarini tinglaydi Javob beradi,
fikr bildiradi
3. Asosiy
bosqich –
matn bilan
tanishish “Bahor kelishi”
nomli matnni
o‘qish va tahlil
qilish 15 Matnni o‘qib
beradi, asosiy
g‘oyani tahlil qiladi Tinglaydi,
matndan
asosiy fikrni
ajratadi
4. Reja
tuzish Matn asosida 3–4
bandli reja tuzish 10 O‘quvchilar bilan
birgalikda reja
tuzadi Daftarga
yozib oladi
5. Bayon
yozish Reja asosida
yozma ish bajarish 20 Bayon yozish
jarayonini kuzatadi,
individual yordam
beradi Bayonni
yozadi
6. Tahlil va
xulosa O‘quvchilarning
ishlarini o‘qib
eshittirish,
xatolarni tahlil
qilish 10 O‘quvchilarni
rag‘batlantiradi,
xulosalar qiladi Eshitadi,
xatolarni
tuzatadi
7. Uyga
vazifa Shu mavzuga
o‘xshash matn
asosida bayon
yozish 5 Uyga vazifani
tushuntiradi Vazifani
yozib oladi

27O‘quvchilarda bayon yozish ko‘nikmalarini shakllantirish jarayonida
xatolar ustida ishlash, ularni tahlil qilish va to‘g‘rilash ham muhim ahamiyatga
ega. O‘qituvchi xatolarni tuzatishda o‘quvchiga yo‘l-yo‘riq berib, ularning
sababini tushuntiradi. Bu esa o‘quvchilarda grammatik savodxonlikni oshirish,
orfografik va punktuatsion me’yorlarga amal qilish odatini shakllantiradi.
Bayon yozish jarayonida o‘quvchilarning tafakkuri, estetik didi va nutq
madaniyati o‘sadi. Ular yozish orqali o‘z fikrlarini mustaqil ravishda tahlil
qilishni, mantiqan asoslashni o‘rganadilar. Shu bilan birga, bayon yozish
o‘quvchilarda mustaqil fikr yuritish, kuzatgan voqealarni tahlil etish, o‘z
qarashlarini asoslash malakasini shakllantiradi.boshlang‘ich sinflarda bayon
yozish ko‘nikmalarini rivojlantirish — bu o‘quvchilarning shaxsiy, ijodiy va
aqliy imkoniyatlarini ro‘yobga chiqaradigan murakkab, ammo juda zarur
jarayondir. O‘qituvchi bu jarayonda faqat bilim beruvchi emas, balki
yo‘naltiruvchi, rag‘batlantiruvchi va fikrni to‘g‘ri ifoda etishga yo‘l
ko‘rsatuvchi shaxs bo‘lishi lozim. Shu bois bayon yozish mashg‘ulotlarini
to‘g‘ri tashkil etish, o‘quvchilarni izchil fikr yuritish va yozma nutqda o‘z
fikrini aniq bayon etishga o‘rgatish boshlang‘ich ta’limning asosiy vazifalaridan
biri hisoblanadi.

28 Xulosa
Men ushbu kurs ishini tayyorlash davomida boshlang‘ich sinflarda bayon
yozishga o‘rgatish masalalarini chuqur o‘rganish imkoniga ega bo‘ldim. Men
o‘rganganim shundan iboratki, bayon yozish ko‘nikmasini shakllantirish
o‘quvchilarning nafaqat yozma, balki og‘zaki nutqini rivojlantiradi, tafakkurini
kengaytiradi, so‘z boyligini oshiradi va mantiqiy fikrlash malakasini
mustahkamlaydi.
Men o‘rgandimki, boshlang‘ich sinflarda bayon yozishga o‘rgatish jarayoni
pedagogik jihatdan puxta asoslangan bo‘lishi lozim. Bu jarayonda
o‘quvchilarning yosh psixologik xususiyatlari, nutqiy rivojlanish darajasi,
qiziqishlari va individual imkoniyatlari hisobga olinishi kerak. Men
shuningdek, bayon yozishning nazariy va amaliy tamoyillari, uning pedagogik
ahamiyati va o‘quvchilarda nutqiy ko‘nikmalarni rivojlantirishdagi roli bilan
tanishdim.
Men ko‘rdimki, bayon yozishga tayyorgarlik va metodik tamoyillar
o‘quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatini oshirishga xizmat qiladi.
O‘quvchilarga matnni tahlil qilish, asosiy fikrni ajratib olish, reja tuzish va
yozma shaklda ifoda etishni o‘rgatish — bu jarayonlarning barchasi ularning
mantiqiy fikrlash va ijodiy yondashuvini rivojlantiradi.
Men shuningdek, bayon yozish mashg‘ulotlarini samarali tashkil etishning
ahamiyatini ham o‘rgandim. Dars rejasi, interaktiv metodlar, ko‘rgazmali
vositalar, suratlar va multimedia materiallari o‘quvchilarda diqqatni jamlash,
matnni tushunish va fikrini izchil ifodalash ko‘nikmalarini rivojlantirishda katta
rol o‘ynaydi.
Men tajriba asosida shuni angladimki, o‘quvchilarni bayon yozishga
rag‘batlantirish, ularning ishini baholash va ijodiy yondashuvini qo‘llab-
quvvatlash yozma nutq ko‘nikmalarini mustahkamlashning eng muhim
usullaridan biridir. Shu bilan birga, xatolarni yumshoq tahlil qilish va tuzatish
yo‘llarini ko‘rsatish ularning grammatik savodxonligini oshiradi.

29Men xulosa qilamanki, boshlang‘ich sinflarda bayon yozishga o‘rgatish —
bu o‘quvchilarda shaxsiy, ijodiy va aqliy imkoniyatlarini rivojlantirishga xizmat
qiluvchi murakkab, lekin juda zarur pedagogik jarayondir. Men o‘rgangan
metodlar va tavsiyalar darslarni samarali tashkil etish, o‘quvchilarni izchil fikr
yuritish va yozma nutqda o‘z fikrini aniq ifodalashga o‘rgatish imkonini beradi.
Men ishonamanki, mazkur kurs ishida keltirilgan nazariy va amaliy
ma’lumotlar o‘qituvchilar uchun foydali bo‘ladi va boshlang‘ich sinflarda
bayon yozishni o‘rgatish jarayonini yanada takomillashtirishga xizmat qiladi.
Shuningdek, men bilib oldimki, bayon yozishga o‘rgatish jarayoni
o‘quvchilarning nutqiy, tafakkuriy, mantiqiy va ijodiy rivojlanishining muhim
vositasidir.
Men xulosa sifatida ayta olamanki, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida bayon
yozish ko‘nikmalarini rivojlantirishning samarali metodikasi mavjud bo‘lishi
lozim. Shu metodikaga rioya qilgan holda o‘qituvchi o‘quvchilarda yozma
nutqni mustahkamlash, matnni tahlil qilish va o‘z fikrini to‘g‘ri ifodalash
qobiliyatini shakllantiradi.
Men o‘rganganlarimdan kelib chiqqan holda shuni ayta olamanki, bayon
yozishga o‘rgatish jarayoni boshlang‘ich sinflarda nafaqat ta’lim jarayoni, balki
o‘quvchilarning shaxsiy rivojlanishida ham muhim ahamiyatga ega. Men kurs
ishini tayyorlash davomida ushbu masalalarning nazariy va amaliy jihatlarini
chuqur o‘rganib, o‘quvchilarga samarali dars o‘tkazishning metodik yo‘llarini
aniqlash imkoniga ega bo‘ldim.

30Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
Prezident farmonlari va qarorlari ro‘yxati
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2019-yil 29-
apreldagi “O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasi to‘g‘risida”gi PF–5712-sonli Farmoni.
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020-yil 6-
noyabrdagi “Xalq ta’limi tizimini yanada takomillashtirishga oid
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ–4884-sonli Qarori.
3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2022-yil 11-
maydagi “Xalq ta’limi tizimida o‘quv-tarbiya jarayonlarini sifat jihatidan
yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ–220-sonli
Qarori.
Ilmiy adabiyotlar
1) Mahmudov Nodirbek, G‘ulomov Abdurahmon. “Ona tili o‘qitish
metodikasi.” – Toshkent: O‘qituvchi, 2018. – B. 12–45.
2) Qodirova Mohira, Yuldasheva Malika. “Boshlang‘ich ta’limda o‘qitish
metodikasi.” – Toshkent: Fan va texnologiya, 2019. – B. 23–67.
3) Xudoyberganova Dildora. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari nutqini
rivojlantirishda innovatsion metodlar.” – Toshkent: Ilm ziyo, 2020. – B. 15–
50.
4) Mirziyoyeva Shahrizoda. “Zamonaviy ta’limda innovatsion yondashuvlar.”
– Toshkent: Yangi asr avlodi, 2021. – B. 8–34.
5) Qodirov Bakhtiyor. “Grammatika va imlo o‘qitishning samarali usullari.” –
Samarqand: SamDU nashriyoti, 2017. – B. 30–72.
6) Tursunova Sevara. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan nutq o‘stirish
mashg‘ulotlari.” – Toshkent: Noshir, 2019. – B. 10–42.
7) Karimova Zulfiya. “Ko‘rgazmali qurollar va o‘quv jarayonida ularning
ahamiyati.” – Toshkent: Fan, 2020. – B. 20–55.

318) Jo‘rayev Anvar. “Boshlang‘ich ta’limda pedagogik texnologiyalarni
qo‘llash.” – Toshkent: Universitet, 2021. – B. 17–60.
9) Mirzaahmedov Habib. “Ta’lim jarayonida vizuallik tamoyilining pedagogik
asoslari.” – Toshkent: Ilm Ziyo Nashriyoti, 2018. – B. 25–48.
10) Xolmatova Malohat. “Ona tili darslarida interfaol metodlardan
foydalanish.” – Toshkent: Barkamol avlod, 2022. – B. 14–39.
11) Shirinov Akmal. “Boshlang‘ich ta’limda o‘quvchilarning nutqiy
kompetensiyasini shakllantirish.” – Namangan: NamDU nashriyoti, 2023. –
B. 12–44.
12) Abdullayeva Nilufar. “Innovatsion ta’lim va ko‘rgazmali vositalarning
o‘rni.” – Toshkent: Innovatsiya, 2021. – B. 18–50.
13) Toshpo‘latova Dildora. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining psixologik
xususiyatlari va o‘qitish metodikasi.” – Toshkent: Noshir, 2020. – B. 22–57.
14) Jo‘raboyeva Lobar. “O‘qitishda didaktik materiallardan foydalanish
asoslari.” – Toshkent: Ziyo, 2018. – B. 9–36.
15) Saidova Gulnora. “Boshlang‘ich sinflarda ona tili fanini o‘qitishda
ko‘rgazmalilik va interfaollik.” – Buxoro: BuxDU nashriyoti, 2023. – B.
11–48.
Foydalanilgan internet manbalar
1. www.ziyonet.uz
2. www.pedagog.uz
3. https://uzedu.uz
4. https://president.uz
5. https://kitob.uz
6. https://eduportal.uz
7. https://school-edu.uz

Boshlang‘ich sinflarda bayon yozishga oʻrgatish

Купить