Boshlangʻich sinflarda matematika oʻqitish texnik vositalardan foydalanish metodikasi . - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	89.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	13 Май 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Shavkat

Дата регистрации 04 Апрель 2024

84 Продаж

Boshlangʻich sinflarda matematika oʻqitish texnik vositalardan foydalanish metodikasi .

Купить

O‘Z BEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT AMALIY FANLAR
UNIVERSITETI
“ BOSHLANG‘ICH TA’LIM ” YO ‘ NALISHI
31-A -guruh talabasi Umarova Shodiya Robit qizi ning
“ Matematika o‘qitish metodikasi ” fanidan
“ Boshlang ich sinflarda matematika o qitish texnik vositalardan foydalanishʻ ʻ
metodikasi” mavzusida
KURS ISHI
Bajardi: 31-A- guruh talabasi Umarova Shodiya Robit qizi
Ilmiy rahbar: ______________________________________
Toshkent-2025

MUNDARIJA:
KIRISH................................................................................................................. 3
I-BOB. BOSHLANG ICH SINFLARDA MATEMATIKA O QITISHDAʻ ʻ
TEXNIK VOSITALARDAN FOYDALANISHNING NAZARIY
ASOSLARI
1.1. Matematika o qitishda texnik vositalarning roli va ahamiyati………………
ʻ 6
1.2. Boshlang'ich sinflarda matematika o‘qitish uchun eng keng tarqalgan
texnik
vositalar………………………………………………………………………….. 11
1.3. Texnik vositalarning matematika o ‘ qitish metodikasiga qo'shgan yangi
yondashuvlari …………………………………………………………………….
14
II-BOB. BOSHLANG ICH SINFLARDA MATEMATIKA O QITISH
ʻ ʻ
JARAYONIDA TEXNIK VOSITALARDAN FOYDALANISHNING
METODIK ASPEKTLARI
2.1. Boshlang ich sinf o qituvchilari uchun texnik vositalardan foydalanishning
ʻ ʻ
metodikasi ………………………………………………………………………..
17
2.2. Texnik vositalarni integratsiyalashda yuzaga keladigan muammolar va
ularni hal qilish usullari …………………………………………………………..
22
2.3. Boshlang ich sinflarda matematika o qitish texnik vositalarini qo‘llashning
ʻ ʻ
samaradorligini baholash
usullari………………………………………………... 27
XULOSA……………………………………………………………………….. 32
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................. 34
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish
metodikasi o‘quvchilarning ta'lim jarayonida muhim o‘rin tutadi. Zamonaviy ta'lim
tizimida matematika fani o‘quvchilarga nafaqat ilmiy bilimlar, balki mantiqiy
fikrlash va muammoni hal qilish ko‘nikmalarini ham rivojlantirishga yordam
beradi. Shuning uchun, boshlang‘ich sinflarda matematikani samarali o‘qitish
uchun zamonaviy texnik vositalardan foydalanish katta ahamiyatga ega.
Texnologiyalarni ta'lim jarayoniga kiritish, o‘quvchilarning o‘qishga bo‘lgan
qiziqishini oshiradi va darslarni yanada samarali o‘tishiga yordam beradi.
Kompyuterlar, interaktiv doskalar, mobil ilovalar va boshqa multimedia vositalari
orqali o‘quvchilarga matematikani vizual va interaktiv tarzda tushuntirish
imkoniyatlari yaratiladi. Shuningdek, texnik vositalar yordamida darslarni yanada
jonli va o‘rgatuvchi qilish, murakkab mavzularni osonroq tushunishga imkon
beradi.
Zamonaviy texnologiyalarni matematika o‘qitish jarayoniga integratsiyalash
o‘qituvchining pedagogik metodikasi va texnologik mahoratiga bog‘liq.
Shuningdek, texnik vositalardan samarali foydalanish o‘quvchilarning nazariy
bilimlarini amaliyotda qo‘llashga yordam beradi, bu esa o‘z navbatida, ta'lim
sifatini oshiradi. Shunday qilib, boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitishda
texnik vositalardan foydalanishning metodik asoslari ta'limni yangilash va
o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasini oshirishga xizmat qiladi. Ushbu mavzu
ayniqsa, o‘quvchilarning bilim olish jarayonini yanada osonlashtirish, vaqtni
samarali boshqarish va ta'limni interaktiv tarzda tashkil etishga yordam beradi.
Texnik vositalar yordamida matematikaga bo‘lgan qiziqish ortadi va
o‘quvchilarning muvaffaqiyatli o‘rganish imkoniyatlari kengayadi. Bu esa o‘z
o‘rnida, o‘quvchilarni zamonaviy bilimlar bilan ta'minlash va ularni kelajakdagi
hayotga tayyorlashda muhim ahamiyatga ega.
3

Kurs ishining maqsadi. Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitishda
texnik vositalardan samarali foydalanish metodikasini o‘rganish va amaliy
jihatlarini tahlil qilishdir. Matematika o‘qitish jarayonida texnik vositalar
yordamida o‘quvchilarning bilim olish jarayonini yanada samarali va interaktiv
qilish, darslarni jonlantirish va o‘quvchilarni ta'limga bo‘lgan qiziqishini oshirish
imkoniyatlarini aniqlash ko‘zda tutilgan. Texnik vositalarning boshlang‘ich
sinflarda matematika darslarida o‘quvchilarning o‘rganish samaradorligini
oshirishdagi roli va ahamiyatini o‘rganishdan iboratdir. Shuningdek, ushbu ishda
texnik vositalarning o‘qituvchining pedagogik faoliyatiga, metodik
yondashuvlariga qanday ta'sir qilishi va dars jarayonini qanday yaxshilashi tahlil
etiladi.
Bundan tashqari, boshlang‘ich sinflarda texnik vositalardan foydalanishning
pedagogik, metodik va didaktik jihatlarini aniqlash, shu bilan birga, texnologik
vositalarning o‘quvchilarning matematika fanini o‘zlashtirishidagi ahamiyatini
baholashdir. Texnik vositalar orqali matematikani o‘rganishning samarali
usullarini o‘rganish va o‘quvchilarga ta'lim olishda zamonaviy texnologiyalar
yordamida qo‘shimcha imkoniyatlar yaratish, o‘qituvchilarning texnologik
metodikalarga moslashishini o‘rganish ham kurs ishining asosiy maqsadlaridan
biridir. Shu tarzda, texnik vositalarni ta'lim jarayoniga integratsiya qilish orqali
boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitishning sifatini oshirish, o‘quvchilarning
ilmiy va amaliy ko‘nikmalarini rivojlantirishni ta'minlashga qaratilgan. Bu o‘z
o‘rnida, o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasini yuqori darajaga ko‘tarish va ta'lim
tizimini yanada innovatsion va samarali qilishga xizmat qiladi.
Kurs ishining vazifalari:
 Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitishda texnik vositalarning
ahamiyatini o‘rganish.
 Texnik vositalarning o‘quvchilarni ta'limga bo‘lgan qiziqishiga ta'sirini
tahlil qilish.
4

 Texnologik vositalarni dars jarayoniga integratsiya qilish usullarini
aniqlash.
 Boshlang‘ich sinflarda texnik vositalardan foydalanishning pedagogik va
metodik jihatlarini o‘rganish.
 Texnik vositalarning matematika o‘qitishdagi samaradorligini baholash va
uning o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasiga ta'sirini aniqlash.
Kurs ishining predmeti. Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitishda
texnik vositalardan foydalanish metodikasi, uning pedagogik va didaktik jihatlari,
shuningdek, texnologik vositalarning o‘quvchilarni matematikani o‘zlashtirishdagi
samaradorligi va ta'lim sifatini oshirishdagi rolidir.
Kurs ishining obyekti. Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish
jarayonida texnik vositalardan foydalanishning amaliyotdagi qo‘llanilishi,
o‘quvchilarning matematikani o‘zlashtirish darajasi va o‘qituvchilarning
pedagogik metodikasi bilan bog‘liq jarayonlardir.
Kurs ishining tuzilishi: kirish, 2 ta bob, umumiy xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
5

I-BOB. BOSHLANG ICH SINFLARDA MATEMATIKA O QITISHDAʻ ʻ
TEXNIK VOSITALARDAN FOYDALANISHNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Matematika o qitishda texnik vositalarning roli va ahamiyati
ʻ
Matematika o‘qitishda texnik vositalarning roli va ahamiyati juda keng. Ular
nafaqat ta'lim jarayonini samarali qilish, balki o‘quvchilarning umumiy bilim
darajasini oshirishda ham katta ahamiyatga ega. Texnik vositalar yordamida
o‘quvchilar o‘rganish jarayonini yanada o‘zlashtiradilar va o‘qishning an'anaviy
usullaridan ko‘ra ko‘proq interaktiv va qiziqarli shaklga ega bo‘ladi. Ushbu
vositalar yordamida o‘quvchilarga matematik tushunchalarni tushuntirish va ularni
mustahkamlashda yangi yondashuvlarni qo‘llash imkoniyati yuzaga keladi.
Texnik vositalar, masalan, kompyuterlar, interaktiv doskalar va mobil
ilovalar o‘quvchilarga murakkab matematik tushunchalarni oson tushunishga
yordam beradi. Darslar video, animatsiyalar, simulyatsiyalar va interaktiv testlar
yordamida yanada ko‘rgazmali va jozibador bo‘ladi. Bu vositalar o‘quvchilarga
turli matematik jarayonlarni o‘zlari tajriba qilib ko‘rish imkonini yaratadi. Misol
uchun, o‘quvchi interaktiv doskada matematik formulalarni, geometrik shakllarni
va ularning o‘zgarishlarini ko‘rib, haqiqiy vaqtda o‘zgartirishi mumkin. Bu
metodik yondashuv matematik tushunchalarni qabul qilishni osonlashtiradi va
mavzuni to‘liq tushunishga yordam beradi. Texnik vositalar o‘quvchilarga
o‘zingizni o‘rganish va baholash imkoniyatini yaratadi. Mobil ilovalar va onlayn
dasturlar yordamida o‘quvchilar turli xil topshiriqlarni bajarish orqali o‘zlashtirish
darajasini mustahkamlashlari mumkin. Ushbu vositalar yordamida o‘quvchilar
matematik masalalarni ko‘p marta yechib, tajriba qilishlari mumkin, bu esa o‘z
bilimlarini yanada chuqurlashtirishga imkon yaratadi. Texnik vositalar
6

o‘quvchilarga masalalarni turli usullarda yechish, o‘zgacha yondashuvlar bilan
matematikani tushunish imkoniyatini beradi.
Texnik vositalar ta'lim jarayonining interaktivligini oshiradi. Interaktiv
doskalar yordamida o‘qituvchi nafaqat o‘quvchilarga nazariy bilimlarni, balki
amaliy topshiriqlarni ham ko‘rsatadi. O‘quvchilar matematik masalalarni
yechishda bevosita ishtirok etadilar va dars davomida real vaqt rejimida ularning
natijalarini tahlil qilishadi. Bu o‘quvchilarning matematik fikrlash va muammoni
hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bunday yondashuv o‘quvchilarni faol
ishtirok etishga undaydi va ularga matematik tushunchalarni o‘zlashtirishda yanada
mustahkam asos yaratadi. Innovatsion texnologiyalar, masalan, matematik
o‘yinlar, virtual sinflar va interaktiv dasturlar yordamida o‘quvchilarni motivatsiya
qilish osonlashadi. O‘quvchilar o‘ynab o‘rganib, murakkab matematik masalalarni
qiziqarli va o‘yin shaklida yechishadi. Bunday interaktiv yondashuv
o‘quvchilarning o‘rganish jarayonida to‘g‘ri va samarali yondashuvlarni qo‘llashga
yordam beradi. Bu orqali o‘quvchilar o‘zlarini muvaffaqiyatli his qilishadi va
ilmga bo‘lgan qiziqishlari ortadi.
Texnik vositalar o‘qituvchining pedagogik faoliyatiga ham katta ta'sir
ko‘rsatadi. O‘qituvchilar texnologiyalardan foydalanish orqali o‘quvchilarning
qiziqishlarini yanada oshiradilar va darslarni ko‘proq interaktiv qilishga muvaffaq
bo‘ladilar. Texnik vositalar yordamida o‘qituvchilar darslarni vizual va audio
jihatlarni birlashtirgan holda o'tkazish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bu o‘z navbatida,
o‘quvchilarning diqqatini jalb qilish va mavzuni to‘liq tushunishga yordam beradi.
Texnik vositalar yordamida o‘qituvchilar o‘z darslarini individual yondashuv bilan
boshqarishlari mumkin. Har bir o‘quvchining o‘rganish sur'atiga qarab, o‘qituvchi
turli xil texnik vositalar yordamida o‘quvchilarni qo‘llab-quvvatlash va ularga
kerakli yordamni ko‘rsatish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bu, o‘z navbatida, dars
jarayonining samaradorligini oshiradi va o‘quvchilarning bilim olish jarayonini
yanada optimallashtiradi.
7

Matematika ko‘pincha quruq va murakkab fan sifatida qabul qilinadi. Ammo
texnik vositalar yordamida bu fanni qiziqarli va amaliy tarzda o‘rgatish mumkin.
O‘quvchilarga matematikani o‘rganishda innovatsion texnologiyalar, o‘yinlar va
interaktiv dasturlar yordamida qiziqarli vazifalar va masalalar taqdim etiladi. Bu
esa o‘quvchilarning matematikaga bo‘lgan ishtiyoqini oshiradi, ular matematikani
faqat darsda o‘rganishdan tashqari, kundalik hayotda ham qo‘llashga o‘rganadilar.
Texnik vositalar o‘quvchilarning o‘z-o‘zini baholash va o‘zlashtirish jarayonlarini
ham qo‘llab-quvvatlaydi. O‘quvchilar o‘z bilimlarini tekshirib, natijalarini tahlil
qilib, yanada mukammallashishga harakat qiladilar. Bu o‘quvchilarga o‘z
bilimlarini o‘z vaqtida tuzatish imkoniyatini beradi va ularni o‘rganish jarayoniga
faolroq jalb etadi.
Texnik vositalarning ta'lim jarayonidagi o‘rni. Texnik vositalar, masalan,
kompyuterlar, interaktiv doskalar, mobil ilovalar va boshqa multimedia resurslari,
ta'lim jarayonini yanada samarali va interaktiv qilishda muhim rol o‘ynaydi. Ular
nafaqat o‘quvchilarga nazariy bilimlar berishda, balki amaliy ko‘nikmalarni
rivojlantirishda ham katta yordam beradi. Texnik vositalar o‘quvchilarga bilimni
turli usullar orqali, ya'ni vizual, audio va kinestetik materiallar orqali taqdim
etishga imkon yaratadi. Bu usullar o‘quvchilarning ta'lim jarayoniga bo‘lgan
qiziqishini oshiradi va ularni darslarga yanada faolroq jalb qiladi. Texnik vositalar
o‘qituvchining vaqtini va resurslarini tejashga yordam beradi. Masalan, interaktiv
doskalar va mobil ilovalar yordamida o‘qituvchi darsni tezda tayyorlab,
o‘quvchilarning individual ehtiyojlarini inobatga olish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Bu darsni yanada interaktiv qilishga yordam beradi, shuningdek, o‘quvchilarga
qiziqarli va samarali ta'lim berishga yordam beradi. Texnik vositalar orqali
o‘qituvchi har bir o‘quvchiga mos keladigan materiallarni taqdim etishi mumkin,
bu esa o‘quvchilarni bilim olish jarayonida o‘ziga xos tarzda qo‘llab-quvvatlaydi.
Multimedia vositalari yordamida o‘quvchilar nafaqat darslarni yanada qiziqarli
o‘rganadilar, balki matematik formulalar, geometriya shakllari va boshqa abstrakt
tushunchalarni ko‘rish va amaliyotda qo‘llash imkoniyatini topadilar. Shu tariqa,
8

texnik vositalar o‘quvchilarning ko‘nikmalarini kengaytiradi va o‘qituvchiga o‘z
ishini samarali tashkil etishda yordam beradi.
Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitishda innovatsion
texnologiyalarning qo‘llanilishi. Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish
jarayonida innovatsion texnologiyalarni qo‘llash nafaqat o‘quvchilarning
qiziqishini oshiradi, balki ta'lim metodikasini ham yangi darajaga olib chiqadi.
Interaktiv doskalar, kompyuterlar, mobil qurilmalar va o‘quv dasturlari yordamida
o‘quvchilar matematik tushunchalarni yanada oson va samarali o‘zlashtiradilar.
Masalan, virtual simulyatsiyalar va matematik o‘yinlar yordamida o‘quvchilar
murakkab mavzularni o‘ynay turib o‘rganish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu
usullar o‘quvchilarga matematik tushunchalarni jonli va ko‘rgazmali tarzda qabul
qilishda yordam beradi. Innovatsion texnologiyalar o‘quvchilarga geometrik
shakllar, raqamlar, matematik formulalar va ularning o‘zgarishlarini vizual tarzda
ko‘rish imkonini yaratadi. Bunday texnologiyalar o‘quvchilarning diqqatini jalb
qilishda muhim rol o‘ynaydi va matematikaviy materialni tushunishni sezilarli
darajada osonlashtiradi. Interaktiv va vizual materiallar yordamida o‘quvchilarga
matematik jarayonlarni ko‘rish va his qilish imkoniyati yaratiladi, bu esa ularning
bilimlarini mustahkamlashga yordam beradi. Innovatsion texnologiyalar
yordamida o‘quvchilarning bilimlari real vaqt rejimida baholanishi va monitoring
qilinishi mumkin. O‘quvchilar uchun maxsus testlar, onlayn topshiriqlar va
interaktiv mashqlar orqali o‘zlashtirish darajasi aniqlanadi. Bu, o‘qituvchilarga
o‘quvchilarni individual tarzda qo‘llab-quvvatlash imkonini yaratadi. Masalan, bir
o‘quvchi matematik masalani yechishda muammolarga duch kelsa, texnik vositalar
yordamida o‘qituvchi unga yordam berish uchun zaruriy resurslarni taqdim etishi
mumkin. Shu tarzda, texnologiyalar o‘quvchilarni mustaqil o‘rganishga, o‘z
bilimlarini baholash va yaxshilashga undaydi. Shu bilan birga, innovatsion
texnologiyalar o‘qituvchining dars jarayonini yanada diversifikatsiya qilishiga,
darslarni qiziqarli va o‘quvchilarga yanada moslashtirilgan tarzda tashkil etishga
yordam beradi. Interaktiv va multimediali materiallar yordamida o‘quvchilarga
9

murakkab matematik tushunchalarni oson va samarali tushuntirish mumkin.
Bularning barchasi boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitishni yanada samarali
va qiziqarli qilishga xizmat qiladi.
Ta'lim jarayonida texnik vositalarning o‘quvchilarning bilim olish
jarayoniga ta'siri. Texnik vositalar ta'lim jarayonining samaradorligini sezilarli
darajada oshiradi. O‘quvchilar matematikani texnik vositalar yordamida interaktiv
tarzda o‘rganib, darslarda faol qatnashadilar. Masalan, interaktiv doskalar,
kompyuter dasturlari yoki mobil ilovalar yordamida o‘quvchilar matematik
masalalarni turli xil usullar bilan yechish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu
o‘quvchilarning tasavvurlarini kengaytiradi, matematik masalalarni yangi nuqtai
nazardan tushunishga yordam beradi va o‘qish jarayonining qiziqarli va jonli
bo‘lishiga yordam beradi. Texnik vositalar o‘quvchilarga mavzularni
mustahkamlash va takrorlashda ham yordam beradi. Kompyuter dasturlari yoki
mobil ilovalar orqali o‘quvchilar har bir mavzu bo‘yicha turli xil topshiriqlarni
bajarib, o‘z bilimlarini mustahkamlashlari mumkin. Bu usullar orqali o‘quvchilar
o‘z-o‘zini tekshirish, o‘zlashtirish darajasini baholash va qayta ko‘rib chiqish
imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu, o‘z navbatida, o‘qituvchilarga o‘quvchilarni
individual tarzda qo‘llab-quvvatlashga yordam beradi va har bir o‘quvchining o‘z
ehtiyojlariga mos o‘qish jarayonini tashkil etish imkonini yaratadi. Texnik
vositalar o‘quvchilarga o‘qish jarayonini yanada shaxsiylashtirish imkoniyatini
beradi. O‘quvchilar o‘z sur'atida o‘rganish, materialni o‘ziga mos ravishda
tushunish va rivojlantirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu usul o‘quvchilarning
o‘qish jarayoniga bo‘lgan ishtiyoqini oshiradi va ularni mustaqil o‘rganishga
undaydi. O‘quvchilarning o‘z sur'atida ishlashlari, o‘z-o‘zini baholash va
o‘zlashtirish jarayonlarini takrorlash imkoniyatlari ta'lim jarayonini yanada
samarali va shaxsiylashtirilgan qiladi, shu bilan birga, matematikaga bo‘lgan
qiziqishni oshiradi va darslarning samaradorligini yanada yuqori qiladi.
10

1.2. Boshlang'ich sinflarda matematika o‘qitish uchun eng keng
tarqalgan texnik vositalar
Kompyuterlar va interaktiv doskalar boshlang‘ich sinflarda matematika
o‘qitishning muhim texnik vositalaridan biri hisoblanadi. Bu vositalar
o‘quvchilarning darslarga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va o‘qituvchilarga dars
jarayonini samarali tashkil etish imkoniyatini beradi. Interaktiv doskalar
yordamida o‘qituvchi nafaqat matnli materiallar, balki vizual va audio materiallar
orqali darsni o‘rgatishi mumkin. Interaktiv doskalar dars jarayonini jozibador va
ko‘rgazmali qiladi. Masalan, matematik masalalarni yechishda geometrik
shakllarni, diagrammalarni, grafikalarning animatsiyalarini va boshqa tasvirlarni
ekranda ko‘rsatish mumkin. Bu esa o‘quvchilarga mavzuni tushunishni
osonlashtiradi. O‘quvchilarning har bir javobi interaktiv tarzda tezda ko‘rsatilishi,
ularni yanada faol ishtirok etishga undaydi.
Kompyuterlar orqali o‘quvchilar matematik masalalarni onlayn o‘yinlar,
simulyatsiyalar yoki interaktiv testlar orqali yechishlari mumkin. Onlayn
platformalar orqali o‘quvchilar turli mashqlarni bajarib, o‘z bilimlarini
mustahkamlashlari, shuningdek, o‘zlashtirish darajalarini baholash imkoniyatiga
ega bo‘ladilar. Kompyuter yordamida o‘quvchilar real vaqt rejimida matematik
masalalarni yechish, javoblarini to‘g‘rilash va xatolarni aniqlash orqali o‘z
o‘rganish jarayonini boshqarishlari mumkin. Bu esa o‘qituvchilarga o‘quvchilarni
individual ravishda qo‘llab-quvvatlash imkonini yaratadi. Kompyuterlar
11

yordamida o‘quvchilar virtual simulyatsiyalar va matematik o‘yinlar orqali
murakkab matematik tushunchalarni yanada oson va qiziqarli tarzda o‘rganishlari
mumkin. Masalan, matematik o‘yinlar yordamida arifmetik amallarni
mustahkamlash, geometrik shakllarni tanishish, yoki funksiyalarni interaktiv tarzda
o‘rganish mumkin. Bu o‘quvchilarning analitik fikrlashini rivojlantiradi va
matematikaga bo‘lgan qiziqishni oshiradi. Shu bilan birga, interaktiv doskalar va
kompyuterlar o‘qituvchiga darsni yanada samarali tashkil etish imkoniyatini
beradi. O‘qituvchi darsni interaktiv tarzda boshqarish, yangi metodlarni qo‘llash va
o‘quvchilarni o‘z bilimlarini amalda qo‘llashga rag‘batlantirish imkoniyatiga ega
bo‘ladi. O‘qituvchilar darsda har xil texnik vositalarni birgalikda qo‘llash orqali
dars jarayonini boyitishi, o‘quvchilarning bilim olish jarayonini yanada samarali
qiladi.
Mobil qurilmalar va dasturlar (ilovalar). Mobil qurilmalar — ya’ni
smartfonlar va planshetlar — hamda ularga mo‘ljallangan turli matematik ilovalar
boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitishda tobora keng qo‘llanilmoqda. Bu
vositalar o‘quvchilarning o‘rganish jarayonini shaxsiylashtirish, mustaqil ishlashga
undash va ta’limni interaktiv shaklda tashkil etishga xizmat qiladi. Ayniqsa,
bolalar uchun maxsus ishlab chiqilgan mobil ilovalar yordamida darslar yanada
jozibali va qiziqarli bo‘ladi. Mobil ilovalar orqali o‘quvchilar arifmetik amallarni
bajarish, shakllar bilan ishlash, son tushunchasini mustahkamlash, masalalarni
yechish kabi ko‘plab mashqlarni bajarish imkoniga ega bo‘ladilar. Interaktiv
mashqlar orqali har bir o‘quvchi o‘z bilimini mustaqil ravishda sinab ko‘radi,
xatolar ustida ishlaydi va kerakli holatda to‘g‘ridan-to‘g‘ri ko‘rsatmalar oladi. Bu
esa o‘z navbatida o‘quvchilarning mustaqil o‘rganish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Mobil qurilmalar yordamida darsdan tashqari vaqt mobaynida ham
o‘quvchilar o‘z bilimlarini takrorlashlari, mustahkamlashlari yoki yangi mavzular
bilan tanishishlari mumkin. Masalan, uy vazifasini bajarishda yoki repetitsiya
sifatida foydalaniladigan ilovalar orqali o‘quvchi istalgan vaqtda o‘qishni davom
ettirishi mumkin bo‘ladi. Ayniqsa, bolalarga mo‘ljallangan animatsion, rang-
12

barang va ovozli interfeysga ega ilovalar ularning darsga bo‘lgan qiziqishini ancha
oshiradi. Mobil ilovalar orqali o‘qituvchi har bir o‘quvchining rivojlanishini
kuzatib borishi, natijalarni tahlil qilishi va kerakli hollarda individual yondashuv
asosida qo‘llab-quvvatlashi mumkin. Ba'zi ilovalar avtomatik ravishda
topshiriqlarni baholaydi, statistik ma’lumotlar shaklida hisobotlar beradi va
o‘qituvchiga samarali nazoratni ta'minlaydi. Umuman olganda, mobil qurilmalar
va ilovalarning matematika darslarida qo‘llanilishi o‘quvchilarga matematikani
o‘rganish jarayonida mustahkam bilimga ega bo‘lish, mantiqiy fikrlash va
muammoni yechish ko‘nikmalarini shakllantirishda katta yordam beradi.
Elektron resurslar, videomateriallar va boshqa multimedia vositalari
boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitishda juda katta ahamiyatga ega. Ular dars
jarayonini boyitadi, o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va
murakkab matematik tushunchalarni tushunishni yengillashtiradi. Elektron
darsliklar orqali o‘quvchilar matnni nafaqat o‘qish, balki audio yoki vizual shaklda
tinglab va tomosha qilib o‘zlashtirish imkoniga ega bo‘ladilar. Bu esa ayniqsa turli
o‘quv uslubiga ega bolalar uchun juda qulaydir. Videomateriallar, ayniqsa
animatsiyalar yordamida matematik formulalar, sonlar tizimi, shakllar va amallar
bosqichma-bosqich ko‘rsatiladi. Bu esa o‘quvchilarda matematik operatsiyalarning
qanday ishlashini yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Misol uchun, oddiy
qo‘shish va ayirish amallari animatsiyalar orqali harakatda tasvirlanganida,
o‘quvchi bu amallarni o‘z tasavvurida jonlantirib, chuqurroq anglaydi. Aynan shu
jihat ko‘plab o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi.
Elektron resurslar o‘quvchilarga mustaqil ishlash imkonini beradi. Masalan,
interaktiv PDF darsliklar, onlayn testlar, mashq platformalari orqali har bir
o‘quvchi o‘z bilimini sinab ko‘rishi, xatolarini aniqlab, ustida ishlashi mumkin. Bu
jarayonda o‘qituvchi nazoratchi va yo‘naltiruvchi sifatida ishtirok etadi. O‘quvchi
esa faol ishtirokchi bo‘ladi, bu esa o‘rganish samaradorligini oshiradi. Boshqa
multimedia vositalari, masalan, tovushli topshiriqlar, matematik multfilmlar,
interaktiv diagrammalar va slaydlar orqali dars yanada jonli va esda qolarli bo‘ladi.
13

Bu vositalar o‘quvchilarning vizual va eshitish orqali o‘rganish imkoniyatlarini
kengaytiradi. Ayniqsa, ko‘rgazmali ta'lim vositalaridan foydalanish boshlang‘ich
sinf o‘quvchilarining darsdagi faolligini oshiradi, ularda mustaqil fikrlash,
muammoni yechish va natijani tahlil qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Elektron
resurslar va multimedia vositalari orqali matematika darslari nafaqat samaraliroq,
balki o‘quvchilar uchun yanada tushunarli, jozibador va motivatsion bo‘ladi. Bu
esa o‘z navbatida o‘quvchilarning matematika faniga bo‘lgan ijobiy munosabatini
shakllantiradi va fanni chuqur o‘rganishga undaydi.
1.3. Texnik vositalarning matematika o ‘ qitish metodikasiga qo'shgan
yangi yondashuvlari
Zamonaviy texnik vositalar matematika o‘qitish metodikasiga tubdan yangi
yondashuvlarni olib kirdi. An’anaviy ta’lim uslublari o‘rniga interaktiv, virtual,
aralash (blended learning) va o‘yin asosida o‘rgatish kabi innovatsion
yondashuvlar shakllandi. Ushbu usullar matematika fanini o‘quvchilar uchun
yanada qiziqarli, tushunarli va amaliy jihatdan foydaliroq qiladi.
Interaktiv ta’lim boshlang‘ich sinflarda matematika fanini o‘rgatishda juda
samarali yondashuvlardan biridir. Ushbu yondashuv texnik vositalar, ya’ni
interaktiv doskalar, kompyuterlar, planshetlar va mobil qurilmalar orqali tashkil
etilib, o‘quvchilarning darsdagi faolligini oshiradi. Interaktiv ta’limda o‘quvchilar
faqat tinglovchi emas, balki bevosita dars jarayonining faol ishtirokchisiga
aylanadilar. Ular mustaqil ravishda matematik topshiriqlarni bajaradilar, javoblarni
tanlaydilar, xatolar ustida ishlaydilar va natijalarini tahlil qilish imkoniyatiga ega
bo‘ladilar. Bu esa o‘z-o‘zini baholash ko‘nikmalarini shakllantiradi. Interaktiv
texnologiyalar yordamida matematik tushunchalarni tasvirlar, grafikalar,
animatsiyalar va videomateriallar orqali ifodalash mumkin. Masalan, sonlar ustida
arifmetik amallar bajarilishi grafik ko‘rinishda namoyon bo‘lishi yoki geometrik
shakllarning o‘zgarishi animatsion tarzda tushuntirilishi orqali o‘quvchilar
mavzuni chuqurroq tushunadilar. Murakkab matematik g‘oyalar vizual tarzda
14

oddiy va tushunarli shaklga keladi. Ayniqsa, ko‘rish va eshitish orqali o‘rganishga
moyil o‘quvchilar uchun bu juda katta yordam beradi.
Interaktiv ta’lim jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida o‘zaro muloqot
kuchayadi. Darsda ikki tomonlama aloqa o‘rnatilishi orqali o‘qituvchi har bir
o‘quvchining darajasini, xatolarini va yondashuv uslubini aniqlab, unga mos tarzda
yordam bera oladi. Shu bilan birga, o‘quvchi ham savollar berish, izoh so‘rash va
fikr bildirish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bu esa o‘quvchilarning o‘z fikrini ifoda
etish, savolga javob topish va muammoli vaziyatlarni hal qilish ko‘nikmalarini
rivojlantiradi. Interaktiv yondashuv o‘quvchilarda ta’limga bo‘lgan ijobiy
munosabatni shakllantiradi, ularni izlanishga, mustaqil o‘rganishga undaydi. Bu
jarayonning qiziqarli va jonli bo‘lishi tufayli darslarga qatnashish istagi ortadi,
bilimlar esa mustahkamroq o‘zlashtiriladi. Shu sababli interaktiv ta’lim hozirgi
zamon boshlang‘ich ta’lim metodikasining ajralmas va eng samarali vositalaridan
biri hisoblanadi.
Virtual va aralash ta’limning boshlang‘ich sinfda matematikani o‘rganishga
ta’siri juda ijobiy va ko‘p qirrali hisoblanadi. Virtual ta’lim modeli o‘quvchilarga
uydan turib darslarda qatnashish imkonini beradi, bu ayniqsa pandemiya davrida
keng qo‘llanildi va bugungi kunda ham o‘z dolzarbligini yo‘qotgani yo‘q. Ushbu
yondashuv yordamida o‘quvchilar onlayn platformalarda matematik mashqlarni
mustaqil bajarish, video darslar orqali mavzularni tushunish va qo‘shimcha
materiallar bilan ishlash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu esa ularning mustaqil
fikrlashini, izlanish qobiliyatini va o‘qishga bo‘lgan qiziqishini oshiradi. Virtual
ta’limda ko‘plab interaktiv elementlar (animatsiyalar, interaktiv mashqlar, jonli
muhokamalar va boshqalar) orqali matematika kabi mavhum fanlarni tushunarli
qilish imkoniyati mavjud. Shuningdek, har bir o‘quvchi o‘zining individual
sur’atida harakat qilishi, dars materiallariga qayta-qayta murojaat qilishi mumkin.
Bu ayniqsa sekinroq o‘zlashtiruvchi yoki ko‘proq mashq qilishga ehtiyoji bo‘lgan
o‘quvchilar uchun foydali. Aralash ta’lim esa an’anaviy (sinfxonadagi) va virtual
yondashuvlarni birlashtirib, ta’lim jarayonini yanada moslashuvchan qiladi. Bu
15

model boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun juda qulay, chunki ularning bilim
darajasi, tushunish tezligi va o‘rganish uslublari turlicha bo‘ladi. Aralash ta’lim
orqali darsni nafaqat maktabda o‘qituvchi boshchiligida o‘tish, balki uydan turib
mustaqil ishlash, ilovalar va elektron manbalar orqali bilimni mustahkamlash
mumkin bo‘ladi. Natijada o‘quvchi bilimni faqat eslab qolish emas, balki
amaliyotda qo‘llash, muammoli vaziyatlarni hal qilish orqali chuqurroq
o‘zlashtiradi.
Bunday yondashuv o‘quvchilarda mas’uliyat hissini shakllantiradi, ularni
vaqtni boshqarishga, o‘z-o‘zini nazorat qilishga va mustaqil o‘rganishga o‘rgatadi.
Shu bilan birga, aralash ta’lim darsni shaxsiylashtirish imkonini ham beradi —
o‘qituvchi har bir o‘quvchining ehtiyojiga qarab individual topshiriqlarni
tayyorlashi mumkin. Bu esa butun sinf bo‘yicha barqaror va sifatli o‘zlashtirishga
olib keladi. Virtual va aralash ta’lim matematikani o‘qitishda yangi imkoniyatlarni
ochadi, ta’lim jarayonini qulay, qiziqarli va samarali qiladi.
O‘yinlar va simulyatsiyalar orqali matematika o‘qitish boshlang‘ich sinf
o‘quvchilari uchun eng samarali va qiziqarli yondashuvlardan biridir. Chunki bu
uslub o‘quvchilarning yoshiga, psixologik va kognitiv xususiyatlariga to‘liq mos
keladi. O‘yinlar orqali o‘rgatish nafaqat o‘quvchilarda matematika faniga bo‘lgan
qiziqishni oshiradi, balki ularni dars jarayonida faol ishtirok etishga, mustaqil
fikrlashga, tez qaror qabul qilishga va o‘z bilimlarini mustahkamlashga undaydi.
Matematik o‘yinlar orqali o‘quvchilar arifmetik amallarni bajarar ekanlar, bu
jarayonni quvnoq va zerikarsiz tarzda o‘zlashtiradilar. Bu o‘yinlar sonlarni
taqqoslash, qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish va bo‘lish amallarini bajarish, geometrik
shakllarni ajratish va tushunish, vaqt, masofa yoki pulga oid masalalarni hal
qilishga yo‘naltirilgan bo‘lishi mumkin. O‘yin shaklidagi topshiriqlar bolalarga o‘z
bilmaganlarini aniqlash, xatolar ustida ishlash va o‘rganishni zavqli tarzda davom
ettirish imkonini beradi. Bunday faoliyat diqqatni jamlash, tanqidiy fikrlash,
strategik yondashuv, lo‘nda va aniq javob berish kabi muhim ko‘nikmalarni
shakllantiradi. Simulyatsiyalar esa yanada murakkabroq, ammo hayotga
16

yaqinlashtirilgan muammolarni virtual muhitda modellashga yordam beradi. Bu
vosita orqali o‘quvchilar haqiqiy hayotdagi matematik masalalarni (masalan, xarid
qilishda pul hisoblash, vaqtni boshqarish, transportda yo‘l va vaqtni hisoblash)
kompyuter yordamida yechishni o‘rganadilar. Bu esa bilimlarni nazariy emas,
balki amaliy jihatdan o‘zlashtirishga olib keladi. Simulyatsiyalar yordamida
murakkab jarayonlar oddiy, qiziqarli va tushunarli ko‘rinishda ifodalanadi, bu esa
o‘quvchilarning mavzuni o‘zlashtirishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Yana bir muhim
jihati shundaki, o‘yinlar va simulyatsiyalar orqali o‘quvchilar o‘z sur’atlarida
harakat qiladilar, xatolar qilishdan qo‘rqmaydilar va har bir vaziyatdan yangi saboq
olishga o‘rganadilar.
II-BOB. BOSHLANG ICH SINFLARDA MATEMATIKA O QITISHʻ ʻ
JARAYONIDA TEXNIK VOSITALARDAN FOYDALANISHNING
METODIK ASPEKTLARI
2.1. Boshlang ich sinf o qituvchilari uchun texnik vositalardan
ʻ ʻ
foydalanishning metodikasi
Zamonaviy ta’lim jarayonida boshlang‘ich sinf o‘qituvchisining texnik
vositalardan samarali foydalanishi nafaqat o‘quvchilarning bilim olish darajasiga,
balki ularning darsga bo‘lgan munosabati, faolligi va mustaqil fikrlash qobiliyatiga
ham bevosita ta’sir ko‘rsatadi. O‘qituvchi, avvalo, o‘z darslarini rejalashtirish
jarayonida texnik vositalarni qanday qo‘llashi mumkinligini aniqlab olishi kerak.
Bu jarayonda asosiy e’tibor mavzuga, sinf darajasiga, o‘quvchilarning
qiziqishlariga va mavjud texnologik imkoniyatlarga qaratiladi. Har bir darsning
kirish, rivojlantirish va yakuniy bosqichlari uchun alohida-alohida texnologik
yondashuvlar tanlanadi. Misol uchun, mavzuga qiziqish uyg‘otish uchun darsni
qisqa va mazmunli video bilan boshlash, so‘ngra o‘quvchilarni o‘yinga asoslangan
topshiriqlar bilan jalb etish, dars so‘ngida esa test yoki viktorina orqali bilimni
mustahkamlash mumkin. Texnik vositalarning afzalligi shundaki, ular darsni
ko‘rgazmali, dinamik va interaktiv qiladi. Masalan, interaktiv doskada matematik
misollarni real vaqt rejimida yechish, shakllar ustida amallar bajarish, sonlar
17

o‘rtasidagi bog‘liqlikni grafik tarzda ko‘rsatish orqali mavzu chuqurroq
o‘zlashtiriladi. Planshetlar yoki kompyuterlar yordamida o‘quvchilar mustaqil
ishlashni, o‘z xatolarini ko‘rib chiqishni va tahlil qilishni o‘rganadilar. Bundan
tashqari, mobil ilovalar orqali individual topshiriqlarni bajarish, turli darajadagi
mashqlarni tanlash va natijalarni darhol ko‘rish imkoniyati mavjud bo‘ladi. Bu esa
o‘quvchilarning faolligini oshiradi, ularga bilimlarni mustahkamlash uchun
ko‘proq imkoniyat beradi.
Murakkab mavzular, ayniqsa matematik tushunchalar, animatsiyalar, 3D
modellar yoki jonli simulyatsiyalar yordamida ko‘rsatilganda, o‘quvchilarning
mavzuga nisbatan tushunishi sezilarli darajada ortadi. Geometrik shakllar, sonlar
o‘rtasidagi amallar, masshtab va ulchov birliklari kabi mavzularni vizual shaklda
taqdim etish, oddiy og‘zaki tushuntirishga qaraganda samaraliroq hisoblanadi. Bu
esa o‘quvchining diqqatini jamlaydi, eslab qolish darajasini oshiradi va
o‘zlashtirish jarayonini tezlashtiradi. Texnik vositalar yordamida o‘qituvchi va
o‘quvchi o‘rtasidagi aloqani mustahkamlash, hamkorlikda ishlash, bahs-munozara
olib borish kabi kompetensiyalarni rivojlantirish mumkin. Onlayn platformalar
orqali dars jarayonida o‘quvchilar savol berishi, fikr bildirishlari yoki natijalarni
umumiy ekran orqali baham ko‘rishlari darsni yanada interaktiv va ochiq muhitga
aylantiradi. Bu esa har bir o‘quvchiga o‘z fikrini erkin ifoda etish imkonini beradi.
Texnologiyalardan foydalanishda o‘qituvchining o‘zi ham doimiy
yangiliklarga ochiq, zamonaviy dastur va ilovalarni o‘rganishga tayyor bo‘lishi
kerak. Chunki texnologiya tez yangilanadi, va har bir yangi vosita o‘quvchilarga
yanada qulay va qiziqarli ta’lim berish imkonini yaratadi. Shu sababli
o‘qituvchining pedagogik mahorati va texnologik bilimlari uyg‘unlashgan holda
ishlashi muhim. U nafaqat texnik vositani yoqib qo‘yishi, balki uni maqsadga
muvofiq tarzda, metodik jihatdan to‘g‘ri integratsiya qilishi, uning ta’limiy va
tarbiyaviy qiymatini tushunishi zarur. Shu bilan birga, texnik vositalar orqali ota-
onalar bilan aloqa o‘rnatish, o‘quvchining natijalarini ularga muntazam taqdim
etish, uy vazifalarini masofadan turib yuborish, qo‘shimcha resurslar bilan
18

ta’minlash imkoniyatlari ham mavjud. Bu esa ta’lim jarayonining uzluksizligini
ta’minlaydi, hamkorlik muhitini kuchaytiradi. Texnik vositalarni darsga to‘g‘ri va
maqsadli qo‘shgan o‘qituvchi o‘z fanini zamonaviy, qiziqarli va o‘quvchilar uchun
tushunarli shaklda yetkazadi. Bunday yondashuv nafaqat ta’lim sifati, balki
o‘quvchilarning mustaqil fikrlash, izlanish va amaliyotda bilimni qo‘llash
ko‘nikmalarini ham rivojlantiradi.
O‘qituvchining pedagogik mahorati va texnologik bilimlarni birlashtirishda
TPACK modeli (Technological Pedagogical Content Knowledge) juda muhim
ahamiyatga ega. TPACK modeliga ko‘ra, o‘qituvchi uchta asosiy bilim turini
uyg‘unlashtirishi kerak: pedagogik bilim, mazmuniy bilim va texnologik bilim.
1. Pedagogik bilim . O‘qituvchi darsni qanday o‘rgatishni bilishi kerak. Bu,
o‘quvchilarning yoshiga, bilim darajasiga mos metodlarni tanlashni anglatadi.
Masalan, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun vizual va interaktiv metodlardan
foydalanish, o‘rta sinflarda esa, muammolarni yechish va tanqidiy fikrlashga
undovchi yondashuvlar afzalroq bo‘lishi mumkin.
2. Mazmuniy bilim . O‘qituvchi o‘rgatayotgan mavzuni mukammal bilishi
kerak. Bu, o‘qituvchi fanni, masalan, matematikani, tilda yoki boshqa fanlarda
chuqur tushunishga ega bo‘lishini anglatadi. Bu bilim o‘qituvchiga o‘quvchilarga
to‘g‘ri va aniq ma’lumotlarni yetkazishda yordam beradi.
3. Texnologik bilim . O‘qituvchi zamonaviy texnik vositalardan qanday
samarali foydalanishni bilishi kerak. Bu, interaktiv doskalar, mobil ilovalar,
simulyatsiyalar, onlayn platformalar va boshqa turli texnologik vositalardan dars
jarayonida foydalangan holda o‘quvchilarga bilim taqdim etishni anglatadi.
Texnologik darslarda o‘qituvchining roli faqat ma’lumot berishdan iborat
emas. O‘qituvchi o‘quvchilarni yo‘naltiruvchi, ularni faoliyatga jalb etuvchi va
tahlil qilishga undovchi fasilitator sifatida harakat qiladi. O‘quvchilar faqat o‘z
bilimlarini olishlari bilan cheklanmay, ular texnik vositalardan qanday
foydalanishni ham o‘rganadilar. O‘qituvchi o‘quvchilarga texnologiyalarni o‘z
darsida qanday qo‘llashni ko‘rsatadi, bu esa o‘quvchilarning mustaqil fikrlash va
19

o‘z-o‘zini nazorat qilish qobiliyatlarini rivojlantiradi. Masalan, interaktiv doskalar
yoki simulyatsiyalar orqali matematik yoki ilmiy tushunchalarni ko‘rsatayotganda,
o‘qituvchi o‘quvchilarni masalaning yechimiga erishish jarayonida aktiv ishtirok
etishga chaqiradi. Ular faqat javobni topish bilan cheklanmay, balki jarayonni
tahlil qilish, xatolarni aniqlash va ularni to‘g‘rilashni o‘rganadilar. Bunda
o‘qituvchining rolini fasilitator sifatida tasavvur qilish mumkin.
Texnologiyalardan foydalangan holda o‘qituvchi o‘z faoliyatini muntazam
ravishda tahlil qilib borishi kerak. Bu jarayon refleksiya va monitoring deb ataladi.
O‘qituvchi darsdan keyin qanday metodik vositalar samarali ishlaganini, qaysi
texnologik vositalar o‘quvchilarning tushunishiga yordam berganini va qaysi
jihatlar yaxshilanishi kerakligini tahlil qiladi. Refleksiya o‘qituvchiga o‘z darsini
doimiy ravishda takomillashtirishga imkon beradi. Masalan, interaktiv doska yoki
video yordamida tushuntirilgan matematik misollar o‘quvchilarning tushunishini
yaxshiladimi? O‘qituvchi o‘zining foydalanilgan metodlari va texnologiyalarini
baholab, darslarni takomillashtirish uchun yangi strategiyalar ishlab chiqishi
mumkin. Bu jarayon dars jarayonining samaradorligini oshiradi va o‘qituvchining
pedagogik mahoratini yanada rivojlantiradi. O‘qituvchi o‘z faoliyatini monitoring
qilib, o‘quvchilarning texnologiyalar bilan ishlash ko‘nikmalarini qanday
rivojlanayotganini kuzatib borishi kerak. Bu, o‘quvchilarning texnologik
vositalarni qanday qo‘llashlarini baholashda yordam beradi, ularni qanday qilib
yaxshilash mumkinligini aniqlashga imkon yaratadi. O‘qituvchining pedagogik va
texnologik bilimlarni birlashtirishi, o‘quvchilarga ta’lim berishda yuqori
samaradorlikka erishishni ta’minlaydi. O‘qituvchi texnologiyalardan nafaqat
bilimlarni taqdim etish, balki ularni o‘quvchilarning mustaqil fikrlash va
amaliyotda qo‘llash ko‘nikmalarini rivojlantirishda ham foydalanadi.
Interaktiv darslarni samarali boshqarish uchun o‘qituvchi darsning
maqsadini aniq belgilab olishi zarur. Har bir darsning texnik vositalardan
foydalanish maqsadi aniq bo‘lishi kerak. Masalan, geometrik shakllarni farqlash
20

ko‘nikmasini shakllantirish uchun interaktiv darslarda turli texnik vositalar
qo‘llaniladi. Darsning umumiy tuzilmasi quyidagicha tashkil etiladi:
1. Kirish bosqichi (motivatsiya). Bu bosqichda o‘quvchilarni darsga
tayyorlash va qiziqtirish uchun video, animatsiya yoki interaktiv savollar
yordamida boshlanadi. Ushbu bosqichda o‘quvchilarning fikrlari va qiziqishlari
uyg‘otiladi, darsga kirishdan oldin ular mavzu bilan tanishtiriladi.
2. Asosiy qism . Darsning bu bosqichida o‘quvchilarga yangi tushunchalar
va ko‘nikmalar beriladi. Bu bosqichda interaktiv texnik vositalar, masalan, mobil
ilovalar, simulyatsiyalar yoki virtual doskalar orqali matematik topshiriqlar
bajariladi. O‘quvchilar yangi mavzularni o‘rganishda texnologiyalarni qo‘llab,
amaliy mashqlarni bajargan holda o‘rganadilar.
3. Mashq va mustahkamlash . Bu bosqichda o‘quvchilar o‘z bilimlarini
mustahkamlash uchun guruhli ishlar, o‘yinlar yoki testlar yordamida amaliy
mashqlar bajaradilar. O‘yinlar orqali o‘quvchilar o‘rganilgan materialni ko‘proq
o‘zlashtiradilar va buning natijasida bilimlarini mustahkamlaydilar. Bu bosqich
o‘quvchilarning darsdagi faol ishtirokini ta’minlash uchun juda muhimdir.
4. Yakunlovchi bosqich . Bu bosqichda o‘quvchilar o‘z bilimlarini
baholaydilar va o‘rganilgan mavzularni tahlil qilishadi. Xatolar ustida ishlash,
savollarni qayta ko‘rib chiqish va o‘z bilimlarini tekshirish o‘quvchilarga yanada
mustahkam bilim olishlariga yordam beradi. Darsning yakunida o‘qituvchi o‘z
tahlilini o‘tkazadi va o‘quvchilarga natijalar bo‘yicha izohlar beradi.
Dars davomida texnik vositalar o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlashda
katta yordam beradi. O‘qituvchi turli interaktiv testlar, tanlovli javoblar va savol-
javoblar orqali o‘quvchilarni darsga jalb qiladi. Bu usul o‘quvchilarning fikrlash
qobiliyatlarini rivojlantiradi va ularni o‘z bilimlarini sinashga undaydi. Interaktiv
darslar har bir o‘quvchining individual ehtiyojlariga mos tarzda tashkil qilinadi.
Har bir o‘quvchining bilim darajasini hisobga olib, tez o‘rganayotganlarga
murakkabroq, sekin o‘rganayotganlarga esa oddiyroq topshiriqlar beriladi. Bu
differensial yondashuv o‘quvchilarning o‘rganish jarayonini yanada samarali
21

qiladi. Texnik vositalar o‘quvchilarning o‘rganish jarayonini qiziqarli va interaktiv
qilishga yordam beradi, ularning matematik tushunchalarni yaxshiroq
o‘zlashtirishlariga imkon yaratadi. Darslar o‘quvchilarga amaliyotda qo‘llanadigan
bilimlarni berishda samarali bo‘ladi.
2.2. Texnik vositalarni integratsiyalashda yuzaga keladigan muammolar
va ularni hal qilish usullari
Ta'lim muassasalarida texnologik infratuzilmaning yetarli darajada
rivojlanmasligi o‘quvchilarning va o‘qituvchilarning zamonaviy texnologiyalardan
samarali foydalanish imkoniyatlarini cheklaydi. Hududlar orasidagi farq, ba'zan
internet aloqasining sustligi yoki umuman yo'qligi, kompyuter va boshqa texnik
vositalarning eskirganligi yoki yetarli bo‘lmasligi ta'lim jarayoniga salbiy ta'sir
ko‘rsatadi. Bu holat, o‘quvchilarning o‘qituvchilar tomonidan taqdim etilgan
interaktiv va texnologiyalarga asoslangan darslarga qatnashish imkoniyatini
kamaytiradi va ta'lim sifatining pasayishiga olib kelishi mumkin.
Texnologik infratuzilmani yaxshilash uchun ta'lim sohasiga katta
investitsiyalar jalb qilish zarur. Yangi uskunalar, dasturlar va texnik vositalar
yordamida o‘qituvchilar va o‘quvchilarga imkoniyat yaratish lozim. Bu jarayonda
davlat va xususiy sektor o‘rtasida hamkorlikni rivojlantirish, o‘qituvchilarga
texnologiyalarni ishlatishni o‘rgatish va texnik vositalarga ega bo‘lgan ta'lim
muassasalarini ko‘paytirish kerak. Ta'lim muassasalaridagi internet aloqasi va
22

tarmoq infratuzilmasini yaxshilash uchun samarali choralar ko‘rish zarur.
Internetga ulanish tezligi va sifatini oshirish, tarmoqni kengaytirish va muassasalar
o‘rtasidagi tarmoq aloqalarini mustahkamlash ta'lim sifatini sezilarli darajada
yaxshilaydi. Shuningdek, o‘quvchilarning onlayn ta'lim platformalariga kirishi
osonlashadi. Ta'limning sifatini oshirish uchun o‘quv resurslarini diversifikatsiya
qilish, onlayn kutubxonalar, interaktiv platformalar va boshqa raqamli vositalarni
rivojlantirish zarur. Bu orqali o‘qituvchilar va o‘quvchilar yangi texnologiyalarni
o‘rganish va qo‘llash imkoniyatiga ega bo‘lishadi. Ta'lim muassasalarida elektron
resurslar va onlayn platformalar orqali darslarni boyitish o‘quvchilarga kengroq va
zamonaviy bilim olish imkoniyatlarini taqdim etadi.
O‘qituvchilarning texnik vositalarga moslashuvi va ulardan o‘qitishda
foydalanishga tayyorligi ta'lim jarayonini samarali va zamonaviy qilish uchun juda
muhimdir. Texnologiyalardan to‘liq foydalanish o‘qituvchidan nafaqat texnik
bilimlar, balki pedagogik metodikalarni ham chuqur tushunishni talab qiladi.
Aksariyat o‘qituvchilar, ayniqsa yosh bo‘lmaganlar, yangi texnologiyalarni o‘z
ishlariga qo‘llashda qiyinchiliklarga duch kelishlari mumkin, chunki ular
an’anaviy dars usullari bilan ishlashga o‘rganib qolganlar.
Muammoning sabablari:
1. Texnik qobiliyatlar yetishmasligi. O‘qituvchilarda texnologiyalardan
foydalanish bo‘yicha yetarli bilim yoki tajriba bo‘lmasligi.
2. Tayyorlanmagan o‘qituvchilar. Ba'zi o‘qituvchilar yangi
texnologiyalarni qo‘llashda shubhalanishi yoki ularga qiziqish bildirmasliklari
mumkin.
3. An'anaviy pedagogika. Ba'zi o‘qituvchilar yangi texnologiyalarni sinab
ko‘rishdan ko‘ra, an'anaviy metodlardan foydalanishni qulayroq deb bilishlari
mumkin.
4. O‘qituvchining texnik vositalarga nisbatan shaxsiy qarashlari. Ba’zi
o‘qituvchilar texnologiyalardan foydalanishning samarali bo‘lmasligiga
23

ishonishlari yoki texnik vositalarga nisbatan salbiy qarashlarga ega bo‘lishlari
mumkin.
Hal qilish usullari:
1. Malaka oshirish va treninglar. O‘qituvchilarni texnologik vositalar
bilan ishlashga o‘rgatish uchun malaka oshirish kurslari va treninglar tashkil etish
juda muhimdir. Bu kurslar o‘qituvchilarga texnik vositalardan qanday
foydalanishni, interaktiv metodlarni qanday qo‘llashni, shuningdek, texnologik
vositalarning o‘quv jarayonida qanday samarali ishlatilishini o‘rgatadi.
Treninglarda o‘qituvchilarga texnologiyalarni dars mavzusiga mos tarzda qanday
integratsiya qilishni ko‘rsatish kerak. O‘qituvchilarga har xil interaktiv vositalar,
masalan, simulyatsiyalar, video materiallar, mobil ilovalar va interaktiv doskalarni
qo‘llashni o‘rgatish, ularning bilim va qobiliyatlarini oshirishga yordam beradi.
2. Mentorlik tizimi va tajriba almashish. Yangi texnologiyalarni
o‘rganishda mentorlik tizimi orqali tajribali o‘qituvchilar yordam berishlari
mumkin. Mentorlar texnologiyalardan foydalanishda qo‘llaniladigan eng yaxshi
usullar va amaliyotlarni ko‘rsatib berishlari mumkin. O‘qituvchilar bir-birlariga
yordam berishlari, o‘zaro tajriba almashishlari, va umumiy muammolarni hal
qilishda birga ishlashlari foydali bo‘ladi. Mentorlik tizimi o‘qituvchilarning texnik
vositalar bilan ishlashdagi ishonchini oshiradi va ularning o‘z ishlarini yanada
samarali tashkil etishlariga yordam beradi.
3. Texnologiyalarni integratsiya qilish bo‘yicha qo‘llanma va
metodikalar ishlab chiqish. O‘qituvchilarni texnologik vositalarni samarali
qo‘llashga yo‘naltiradigan qo‘llanmalar va metodikalar ishlab chiqish kerak. Bu
qo‘llanmalarda har bir texnologiyaning darsda qanday ishlatilishi, uning maqsad va
vazifalari qanday belgilanishi lozimligi, o‘qituvchining va o‘quvchilarning o‘zaro
aloqalarini qanday yo‘lga qo‘yish zarurligi haqida ma’lumotlar bo‘lishi kerak. Shu
tarzda, o‘qituvchilar o‘z darslarini texnologik vositalar bilan mukammal tarzda
tashkil qilishlari mumkin.
24

4. O‘quvchilarning texnik vositalarga tayyorligi. O‘qituvchilar uchun
texnik vositalardan foydalanishni o‘rgatish jarayonida, o‘quvchilarning ham
texnologik tayyorgarligini hisobga olish zarur. Ba'zi o‘quvchilar yangi
texnologiyalarni tezda o‘rganib olishlari mumkin, boshqalari esa ko‘proq vaqt
talab qilishi mumkin. Shuning uchun differensial yondashuvni qo‘llash, ya'ni har
bir o‘quvchining bilim darajasi va qobiliyatiga mos ravishda texnologiyalarni
taqdim etish zarur. Bu o‘quvchilarning muvaffaqiyatli va samarali tarzda o‘qitilishi
uchun yordam beradi.
5. Samarali texnologik integratsiya uchun o‘quv dasturlari yaratish.
O‘qituvchilarga texnologiyalarni darslarga integratsiya qilish uchun maxsus o‘quv
dasturlari yaratish kerak. Bu dasturlar o‘qituvchilarga texnologik vositalarni
qanday to‘g‘ri va samarali ravishda qo‘llashni o‘rgatadi. Shu bilan birga,
o‘quvchilarga yangi texnologiyalarni o‘rgatishda vaqt va resurslarni tejashga
imkon yaratadi.
6. O‘qituvchilarni motivatsiya qilish. O‘qituvchilarga yangi
texnologiyalarni qo‘llashda ularning muvaffaqiyatlarini tan olish, rag‘batlantirish
va ularga ijobiy tajribalar taqdim etish muhimdir. Bunday yondashuv
o‘qituvchilarni o‘z ishlariga yanada jiddiy yondashishga undaydi va
texnologiyalarga bo‘lgan qiziqishni oshiradi.
7. Qo‘llab-quvvatlash va yordam markazlari. O‘qituvchilar uchun
texnologik yordam markazlari tashkil etish, bu markazlarda texnik yordam va
maslahatlar olish imkoniyatlarini taqdim etish o‘qituvchilarning texnik vositalarga
nisbatan o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshiradi va ularni samarali ishlatish imkonini
beradi. Texnologik vositalar o‘qitishda samarali ishlatilsa, o‘quvchilarning bilim
darajasi oshadi, o‘qituvchilarning ish sifatini yaxshilaydi va ta'lim jarayonini
yanada qiziqarli va samarali qiladi. Shuning uchun, o‘qituvchilarning
texnologiyalarga moslashuvi va ularning ta’lim jarayonida samarali foydalanishi
uchun zarur barcha sharoitlarni yaratish juda muhimdir.
25

O‘quvchilarga yangi texnologiyalarga moslashishda duch keladigan
qiyinchiliklar bir nechta omillarga bog‘liq bo‘lishi mumkin. Bular orasida texnik
ko‘nikmalar yetishmasligi, texnologiyalarning faqat o‘yin yoki ko‘ngilochar
maqsadlarda ishlatilishi va ba'zi o‘quvchilarning texnologiyalarga qarshi salbiy
munosabati kabilar mavjud. Bunday muammolarni bartaraf etish uchun quyidagi
yondashuvlar samarali bo‘lishi mumkin.
Birinchidan, o‘quvchilarga texnologiyalardan foydalanishning foydalari
haqida aniq ma'lumotlar berish kerak. Texnologiyalarni o‘rganishga qiziqtirish
uchun interaktiv o‘yinlar, simulyatsiyalar yoki raqamli resurslar kabi innovatsion
usullarni qo‘llash kerak. Bu orqali o‘quvchilarning texnologiyalarga bo‘lgan
qiziqishi oshadi va ularning o‘rganish jarayoni yanada samarali bo‘ladi.
Ikkinchidan, o‘quvchilarga texnologiyalardan qanday foydalanishni
o‘rgatish uchun qo‘llanmalar, onlayn videolar, interaktiv kurslar kabi resurslar
ishlab chiqish lozim. Bu resurslar o‘quvchilarga texnologiyalardan samarali
foydalanishni o‘rgatadi va o‘z vaqtida o‘rganishga imkoniyat yaratadi.
Shuningdek, o‘quvchilarning texnik ko‘nikmalarini oshirish uchun turli interaktiv
materiallar va mashqlar taqdim etilishi kerak. O‘quvchilarning yangi
texnologiyalarga moslashish jarayonida guruh bo‘lib ishlash, jamoaviy ishni
rivojlantirish va o‘zaro yordam ko‘rsatish muhim. Jamoaviy ish orqali o‘quvchilar
bir-birlaridan o‘rganadilar va yangi texnologiyalarni samarali qo‘llashda o‘zaro
tajriba almashadilar. Bu, o‘z navbatida, o‘quvchilarning texnologiyalarga bo‘lgan
salbiy munosabatlarini kamaytiradi va ularning ijobiy tajriba olishlariga yordam
beradi.
Motivatsiya va rag‘batlantirish tizimi ham o‘quvchilarning texnologiyalarga
bo‘lgan qiziqishini oshiradi. O‘quvchilarga yangi texnologiyalarni o‘rganishda
maxsus mukofotlar, raqobatlar yoki tan olish tizimlarini yaratish mumkin. Bunda
o‘quvchilarni texnologiyalardan samarali foydalanishga undash va ularning
faolligini oshirish zarur. Texnologiyalarni o‘quvchilarga real hayotda qanday
foydalanganliklarini ko‘rsatish muhimdir. Masalan, texnologiyalarni ilmiy
26

tadqiqotlar, dizayn, muhandislik va boshqa sohalarda qanday qo‘llanilishini
namoyish qilish orqali o‘quvchilarga ularning hayotdagi ahamiyatini tushuntirish
mumkin. Bu usul o‘quvchilarni texnologiyalarga bo‘lgan ishonchni oshirishga
yordam beradi. Barcha o‘quvchilar uchun yengil va qulay platformalarni taqdim
etish zarur. O‘quvchilar o‘z qiziqishlariga mos raqamli kutubxonalar, onlayn
platformalar yoki interaktiv vositalar orqali texnologiyalarni o‘rganishlari kerak.
Bu platformalar ularning texnologiyalardan to‘g‘ri foydalanishini va o‘z bilimlarini
kengaytirishni osonlashtiradi. O‘quvchilarga texnologiyalarga moslashish
jarayonida yordam berish, ularni samarali qo‘llashga o‘rgatish va ularning
motivatsiyasini oshirish orqali ta'lim jarayonini yanada samarali va qiziqarli qilish
mumkin. O‘quvchilarning texnologiyalarga bo‘lgan qiziqishi, o‘z navbatida, ta'lim
sifatini oshirishda muhim ahamiyatga ega.
2.3. Boshlang ich sinflarda matematika o qitish texnik vositalariniʻ ʻ
qo‘llashning samaradorligini baholash usullari
Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish jarayonida texnik vositalarni
qo‘llashning samaradorligini baholash juda muhim, chunki bu usullar
o‘quvchilarning o‘rganish jarayonini engillashtiradi, ularni faol ishtirok etishga
rag‘batlantiradi va darslarni qiziqarli qiladi. Texnik vositalarning o‘quvchilarning
matematika darslariga bo‘lgan qiziqishi va samaradorligini baholashda bir qancha
muhim omillarni hisobga olish lozim. O‘quvchilarning texnologiyalarni qanday
qo‘llayotganini va qanday natijalarga erishayotganini tahlil qilish, o‘quv jarayonini
yaxshilash uchun muhimdir.
27

Birinchidan, interaktiv doskalar va simulyatsiyalarni qo‘llashning
samaradorligini o‘rganish zarur. Bu vositalar matematik tushunchalarni
ko‘rgazmali tarzda tushuntirishda, o‘quvchilarning mavzuni o‘zlashtirishini
sezilarli darajada yaxshilaydi. Misol uchun, geometrik shakllar yoki algebraik
ifodalarni interaktiv tarzda ko‘rsatish o‘quvchilarga materialni tushunish va
amaliyotga qo‘llashda yordam beradi. Darsda o‘quvchilarning qanday javoblar
berganini va ularning tushunish darajasini o‘rganish orqali, texnologiyalarni
qo‘llashning samaradorligi baholanadi.
Ikkinchidan, mobil ilovalar va o‘yinlar orqali o‘quvchilarning darsga
bo‘lgan qiziqishlarini oshirish mumkin. Bu texnologiyalar o‘quvchilarning
motivatsiyasini kuchaytiradi va ular o‘rganish jarayonini qiziqarli va interaktiv
tarzda o‘tishini ta'minlaydi. O‘quvchilarga matematik masalalarni ilovalar orqali
yechish imkoniyatini berish, ularni darsda faol qatnashishga undaydi. Shuningdek,
texnologiyalar orqali o‘quvchilarni mustahkamlash va testlar yordamida ularning
bilimlarini tekshirish imkoniyati yaratiladi.
Baholash jarayonida texnologik vositalardan foydalangan holda
o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishi va o‘zlashtirish darajasi tekshiriladi.
O‘quvchilarni texnologiyalar bilan interaktiv tarzda o‘qitish, ularning matematik
tushunchalarni amaliyotda qo‘llash qobiliyatini oshiradi. Darslarda texnik
vositalardan foydalanish o‘quvchilarning natijalarini va rivojlanishini yaxshilaydi.
Bunda o‘quvchilar o‘rtasidagi o‘zaro bahslar, guruhli ishlar va masalalarni yechish
jarayonlari ham kuzatiladi. Texnologiyalarning o‘quvchilarning rivojlanishiga
ta'sirini baholashda, o‘qituvchilarning fikrini olish ham muhimdir. O‘qituvchilar
texnologiyalardan foydalanish jarayonida qanday o‘zgartirishlar kiritilganini,
darslarning qanday samarali o‘tganini va o‘quvchilarning qaysi o‘quv
maqsadlariga erishganini baholaydilar. O‘quvchilarning bilimini o‘lchashda texnik
vositalar va dars natijalari o‘rtasidagi bog‘liqlikni aniqlash, texnologiyaning
samaradorligini tahlil qilish imkonini beradi. Texnik vositalarni integratsiya
qilishda o‘quvchilarning matematik bilimlarini yanada samarali tarzda
28

rivojlantirish uchun o‘qituvchilarni tayyorlash va texnologiyalarning o‘rganish
jarayoniga to‘liq mos kelishini ta'minlash muhim. Bu orqali o‘quvchilarning
texnologiyalarni qo‘llashdagi samaradorligini baholash va rivojlantirish mumkin.
O‘qituvchilar va o‘quvchilarning fikrini so‘rash orqali texnik vositalarning
samaradorligini baholash ta'lim jarayonini yanada samarali qilish va
texnologiyalarni to‘g‘ri qo‘llashga imkon beradi. Bunday baholashning asosiy
yo‘llari quyidagilar:
O‘qituvchilarning fikri . O‘qituvchilarning texnik vositalarni qo‘llashdagi
tajribalari va ularning metodologik yondashuvi samaradorlikni aniqlashda muhim
ahamiyatga ega. O‘qituvchilarni anketalar, intervyular yoki guruhli suhbatlar orqali
so‘rab, texnik vositalarni qanday qo‘llashayotganini bilish mumkin. Bunda
o‘qituvchilardan texnologiyalarni qanday qo‘llashlari, darsni interaktiv qilishdagi
roli, o‘quvchilarga ta'siri, texnologiyalarning metodologik samaradorligi haqida
savollar berilishi kerak. O‘qituvchilarning fikri texnologiyalarning o‘quvchilarni
jalb qilish va ularga o‘qitish samaradorligini oshirishdagi roli haqida aniq tasavvur
hosil qiladi.
O‘quvchilarning fikri . O‘quvchilarning texnologiyalardan foydalanish
jarayonida qanday his-tuyg‘ularni boshdan kechirayotgani va bu texnologiyalarni
qanday qabul qilishlari texnologiyalarni samarali qo‘llashga yordam beradi.
O‘quvchilardan texnologiyalardan foydalanish jarayonidagi taassurotlari,
o‘rganishda qanday muvaffaqiyatlarga erishganliklari, o‘qish jarayoniga bo‘lgan
qiziqishlari va yuzaga kelgan qiyinchiliklar haqida ma'lumot olish mumkin.
Ularning fikrlari texnologiyalarning samaradorligini yanada chuqurroq tahlil
qilishga yordam beradi, chunki o‘quvchilarning qiziqishi va motivatsiyasi o‘qitish
samaradorligini belgilovchi asosiy omil hisoblanadi.
Anketalar, so‘rovlar va guruhli suhbatlar o‘tkazish . Anketalar va
so‘rovlar texnik vositalarning samaradorligini tez va samarali tarzda baholashda
keng qo‘llaniladi. Anketalarda o‘quvchilarga va o‘qituvchilarga texnologiyalardan
foydalanishning afzalliklari va kamchiliklari haqida savollar berilishi mumkin.
29

Guruhli suhbatlar esa batafsilroq va sifatli ma'lumot olish imkonini beradi, chunki
suhbat davomida o‘qituvchilar va o‘quvchilar o‘z tajribalari bilan bo‘lishadilar va
texnik vositalarni qanday samarali qo‘llashni o‘rganishadi.
Texnik vositalarning foydalari va kamchiliklari . O‘qituvchilardan va
o‘quvchilardan olingan fikrlar asosida texnik vositalarning ijobiy va salbiy
tomonlarini aniqlash mumkin. Foydalari orasida texnologiyalarning darslarni
interaktiv qilish, o‘quvchilarning qiziqishini oshirish, matematik tushunchalarni
yaxshiroq tushunishga yordam berish va o‘quvchilarning faolligini oshirish kabi
omillar mavjud. Salbiy tomonlar esa texnologik nosozliklar, texnik vositalarga
nisbatan qiziqishning yo‘qligi yoki texnologiyaning ba'zi o‘quvchilar uchun mos
kelmasligi kabi muammolarni o‘z ichiga oladi. O‘qituvchilar va o‘quvchilarning
fikrlari texnologiyalarni to‘g‘ri tanlash, qo‘llash va baholashda muhim rol
o‘ynaydi. Ularning fikrlarini to‘plab, texnik vositalarning samaradorligi haqida
aniq tasavvur hosil qilish va texnologiyalarni o‘quv jarayonida to‘g‘ri qo‘llashning
samarali usullarini ishlab chiqish mumkin.
Texnik vositalarning o‘quvchilarning rivojlanishiga ta'sirini o‘rganish uchun
darslar natijalarini tahlil qilish juda muhimdir. Bu jarayonni quyidagi yo‘llar bilan
amalga oshirish mumkin:
1. Imtihonlar va testlar. Texnik vositalarning samaradorligini
o‘rganishning birinchi va asosiy yo‘llaridan biri – o‘quvchilarning bilim darajasini
baholash uchun testlar va imtihonlar o‘tkazishdir. Darslar davomida qo‘llanilgan
texnologiyalar o‘quvchilarning bilish va ko‘nikmalarini qanday rivojlantirganini
ko‘rish uchun bu testlar samarali vosita bo‘ladi. Testlar va imtihonlar natijalarini
tahlil qilish, texnik vositalar qo‘llanganidan keyin o‘quvchilarning bilim darajasi
qanday o‘zgarishini aniqlashga yordam beradi. Misol uchun, interaktiv
simulyatsiyalar yoki mobil ilovalar orqali yangi mavzularni o‘rgangan
o‘quvchilarning bilish darajasi sinovlardan keyin qanday o‘zgarishini tahlil qilish
mumkin.
30

2. Darsdagi ishtirok. O‘quvchilarning darsdagi faol ishtirokini baholash
texnik vositalarning ta’sirini aniqlashda muhim ko‘rsatkich hisoblanadi.
Texnologiyalarni qo‘llash orqali o‘quvchilarning qiziqishi va darsga jalb qilinishi
o‘lchangan bo‘ladi. Masalan, interaktiv ta'lim vositalaridan foydalanish
o‘quvchilarning darsda faol ishtirokini oshirishi mumkin, chunki bu vositalar
o‘quvchilarning e'tiborini jalb qilib, motivatsiyani kuchaytiradi. Darsda qanchalik
faol ishtirok etganligi va texnologiya yordamida o‘zlashtirilgan ma'lumotlar
qanday muvaffaqiyatlarga olib kelganligini kuzatish samarali natijalar beradi.
3. O‘quvchilarning individual yutuqlari. Har bir o‘quvchining individual
yutuqlarini kuzatish texnik vositalarning ta’sirini yanada aniqroq baholashga
yordam beradi. O‘quvchilarning har biri darsda qanday natijalarga erishgani,
texnologik vositalarni qanday qo‘llaganligini o‘rganish kerak. Masalan, texnik
vositalardan foydalanish orqali o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasi yoki
matematik ko‘nikmalari qanday rivojlanganini aniqlash mumkin. Bunda
o‘quvchilarning o‘ziga xos yutuqlari, ularning texnik vositalar yordamida erishgan
yutuqlari, qaysi vositalar ularning muvaffaqiyatini oshirganini o‘rganish mumkin.
Bu jarayon orqali, texnik vositalarning o‘quvchilarning individual yutuqlarini
oshirishdagi roli aniq ko‘rinadi.
4. O‘quvchilarning motivatsiyasi va qiziqishi. Texnik vositalarning
samaradorligini o‘rganishda o‘quvchilarning motivatsiyasini va qiziqishini ham
hisobga olish zarur. Texnologiyalarni qo‘llash orqali o‘quvchilarning ta’limga
bo‘lgan munosabati qanday o‘zgarishini baholash mumkin. Masalan, o‘quvchilar
mobil ilovalar yoki interaktiv simulyatsiyalar yordamida o‘rganishda qanchalik
ishtiyoqli bo‘lganini, yangi mavzularni o‘zlashtirishga qiziqishining qanday
oshganini tahlil qilish, texnik vositalarning samaradorligini aniqlashga yordam
beradi.
5. Qisqa va uzoq muddatli ta'sir. Texnik vositalarni qo‘llashning ta'sirini
o‘rganishda qisqa muddatli va uzoq muddatli ta'sirlarni ham ko‘rib chiqish kerak.
Qisqa muddatda o‘quvchilarning darsga qiziqishi yoki matematik tushunchalarni
31

o‘zlashtirish darajasi qanday o‘zgarishi mumkinligini kuzatish zarur. Uzoq
muddatda esa texnik vositalar yordamida o‘quvchilarning umumiy rivojlanishi,
bilim darajasi va ko‘nikmalarining mustahkamlanishi qanday bo‘lganligini tahlil
qilish muhim. Bu orqali texnik vositalarning ta’sirining uzoq muddatli foydalari
aniqlanishi mumkin. Texnik vositalarning samaradorligini o‘rganish jarayonida
o‘quvchilarning bilimini oshirish, ular uchun motivatsiyani oshirish va matematik
ko‘nikmalarni rivojlantirishga yordam beradigan eng samarali vositalarni aniqlash
zarur. Bu jarayon davomida texnik vositalarni qo‘llashning qisqa va uzoq muddatli
ta’siri haqida umumiy fikr hosil qilish mumkin. Bunda o‘qituvchilar va
o‘quvchilarning fikrlarini hisobga olish va darslar natijalarini tahlil qilish
texnologiyalarni ta’lim jarayoniga samarali integratsiya qilishga yordam beradi.
XULOSA
Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish texnik vositalarini qo‘llash
metodikasi nafaqat o‘quvchilarning bilimini oshirish, balki ularning mantiqiy
fikrlash, muammolarni yechish va analitik yondashuvlarni rivojlantirishda ham
muhim rol o‘ynaydi. Texnologiyalar o‘quvchilarning darslarga bo‘lgan qiziqishini
oshiradi, o‘quv jarayonini jonlantiradi va o‘quvchilarning matematika faniga
bo‘lgan motivatsiyasini kuchaytiradi. Interaktiv va vizual vositalar yordamida
o‘quvchilar matematik tushunchalarni yanada tushunarli va qiziqarli tarzda
o‘zlashtirishi mumkin. Bu o‘quvchilarning o‘rganish jarayoniga faol ishtirok
32

etishiga imkon beradi, natijada ular o‘z bilimlarini amaliyotda samarali qo‘llashga
o‘rganadilar. Texnik vositalar orqali o‘quvchilarning individual ehtiyojlari va
o‘qish uslublariga moslashish imkoniyati ham yaratiladi. O‘quvchilar turli
texnologiyalar yordamida o‘zgaruvchan dars tuzilmalari va o‘quv materiallarini
qabul qilishda ko‘proq erkinlikka ega bo‘lishadi. Misol uchun, vizual materiallar,
interaktiv simulyatsiyalar va onlayn platformalar yordamida o‘quvchilarga
murakkab matematik masalalarni tushunish va ularni yechish osonlashadi. Bu,
ayniqsa, o‘quvchilarning o‘z-o‘zini o‘rganishga bo‘lgan qiziqishini oshiradi,
chunki texnologiyalar ular uchun darslarni yanada jozibador qiladi.
Texnik vositalar o‘qituvchilarga darslarni zamonaviy pedagogik
yondashuvlarga asoslangan holda tashkil etish imkonini beradi. Darslarni
rejalashtirishda texnologik vositalarni qo‘llash o‘qituvchilarga ta’lim jarayonini
o‘zgartirish va yangilashda yordam beradi. O‘qituvchilar texnologiyalar yordamida
o‘quvchilarning rivojlanishini kuzatib borishlari, dars davomida o‘quvchilarga
feedback berishlari va o‘quvchilarning bilimini aniq baholashlari mumkin.
Shunday qilib, texnologiyalar o‘qituvchilarga o‘quvchilarning o‘zlashtirish
darajasini kuzatish, ularning kuchli va zaif tomonlarini aniqlash va kerakli
yordamni taqdim etish imkonini yaratadi. Texnik vositalarning o‘quvchilarning
o‘zaro hamkorlik va jamoaviy ish ko‘nikmalarini rivojlantirishdagi o‘rni ham juda
katta. O‘quvchilar o‘quv jarayonida turli xil interaktiv texnologiyalardan
foydalangan holda birgalikda ishlashni o‘rganadilar. Bu esa ularning jamoaviy
ishga bo‘lgan yondashuvini va muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam
beradi. Matematika fanida texnologiyalarni qo‘llash orqali o‘quvchilarni guruh
bo‘lib ishlashga undash, muammolarni birgalikda yechish va qarorlar qabul
qilishda o‘zaro yordam ko‘rsatish orqali jamoaviy ish ko‘nikmalarini oshirish
mumkin.
Texnologik vositalarning ta’lim jarayonidagi samaradorligini baholashda,
o‘qituvchilar va o‘quvchilarning fikrini olish ham muhim ahamiyatga ega.
O‘qituvchilar tomonidan texnologiyalarni qo‘llashning metodologik jihatlari,
33

shuningdek, o‘quvchilarning texnik vositalarga bo‘lgan munosabati va ularning
o‘rganish jarayonidagi muvaffaqiyatlari texnologiyalarning samaradorligini
baholashda asosiy mezon bo‘lishi mumkin. O‘quvchilar o‘zlari uchun
texnologiyalardan qanday foydalanishni, qanday resurslar o‘qish jarayonida
samarali yordam berishini va ularga qanday ta’sir qilayotganini tushunib etishadi.
Bu ma’lumotlar esa darslarni takomillashtirish va texnologiyalarning ta’limdagi
roli va ahamiyatini aniq belgilashga yordam beradi.
Xulosa qilib aytganda, boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitishda texnik
vositalardan foydalanish metodikasi ta’limning barcha aspektlarini, shu jumladan,
o‘quvchilarning bilim olish jarayonini, o‘qituvchilarning metodik yondashuvlarini
va ta’limni tashkil etishning yangi usullarini rivojlantirishda muhim vosita
hisoblanadi. Bu usullar o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini va kreativligini
rivojlantirishga, shuningdek, matematik ko‘nikmalarni samarali o‘zlashtirishga
yordam beradi. Boshqacha aytganda, texnologiyalar o‘quvchilarning bilim olish
jarayonini yengillashtiradi va ularning ta’limga bo‘lgan qiziqishini oshiradi. Shu
bois, texnologiyalardan samarali foydalanishning metodikasi o‘qitish jarayonining
sifatini sezilarli darajada oshirishga yordam beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
I. Normativ-huquqiy hujjatlar va metodologik ahamiyatga molik
nashrlar.
1. O‘zbekiston Respublikasi O‘quvchi va O‘qituvchilarni qo‘llab-quvvatlash
haqidagi davlat dasturi Texnologiyalarni pedagogikada qo‘llash Pedagogika
nashriyoti, 2022, 300 bet.
34

2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 15-martdagi 5916-sonli
Qarori Ta'lim tizimini yanada rivojlantirishga doir chora-tadbirlar to‘g‘risida
O‘zbekiston Respublikasi Hukumat nashriyoti, 2019, 40 bet.
3. Mirziyoyev Sh. O‘quvchilarni axborot texnologiyalari bilan ta'minlash
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti nashriyoti, 2022, 55 bet.
4. Qodirov Sh., Toshpo‘latov B. Matematika ta'limi metodikasi O‘qituvchi
nashriyoti, 2021, 320 bet.
5. Xodjayev X. Boshlang‘ich ta'limda matematikani o‘qitish metodikasi
Maqsad nashriyoti, 2020, 275 bet.
6. Mahmudov A. Ta'limda yangi texnologiyalarni qo‘llash metodikasi Fan
nashriyoti, 2020, 200 bet.
7. Mirzayev F. O‘quvchilarni ta'lim texnologiyalari bilan moslashtirish
Zamon nashriyoti, 2021, 150 bet.
8. Karimov I. A. O‘quv jarayonini axborot texnologiyalari bilan boyitish
O‘zbekiston nashriyoti, 2018, 120 bet.
9. Valiyev B., Rasulov A. Interaktiv ta'lim texnologiyalari va ularning o‘quv
jarayonida qo‘llanilishi Yoshlar nashriyoti, 2020, 220 bet.
10. Rahmatov A. Matematika ta'limida innovatsion texnologiyalardan
foydalanish O‘qituvchi nashriyoti, 2021, 180 bet.
II. Monografiya, ilmiy maqola, patent, ilmiy to‘plamlar.
11. Xodjayev A. "Matematika ta'limida interaktiv texnologiyalarni qo‘llash"
O‘qituvchi nashriyoti, 2020, 240 bet.
12. Baxtiyorov A. "Boshlang‘ich sinflarda matematikani o‘qitish
metodikasi" Fan va texnologiya nashriyoti, 2021, 300 bet.
13. Muhammadaliyev T. "Pedagogik texnologiyalardan foydalanishning
samaradorligi" Ta'lim va rivojlanish ilmiy to‘plami, 2019, 110 bet.
14. Karimov N. "Matematika o‘qitishda innovatsion metodlarni qo‘llash"
Ilm-fan nashriyoti, 2022, 150 bet.
35

15. Usmonov S., Rakhimov D. "Texnologiyalarga asoslangan pedagogik
tadqiqotlar" Pedagogika ilmiy maqolalari, 2020, 88 bet.
16. Mahmudov Z. "Matematika o‘qitish metodikasining yangi
yondoshuvlari" Innovatsion ta'lim to‘plami, 2021, 120 bet.
17. Sobirov R. "Ta'limda raqamli texnologiyalarning rivoji va qo‘llanishi"
Ilmiy maqola, Ta'lim va pedagogika jurnali, 2020, 45 bet.
18. Davronov U. "Matematika o‘qitish jarayonida virtual realistik
texnologiyalar" Patent №1203, O‘zbekiston Respublikasi, 2019.
19. Yunusov O. "Matematika o‘qitishda raqamli vositalar" Ta'lim
texnologiyalari ilmiy maqolasi, 2021, 35 bet.
20. Abdullayev K. "Boshlang‘ich sinflarda matematikani interaktiv metodlar
bilan o‘qitish" Ilmiy to‘plam, 2020, 180 bet.
III. Foydalanilgan boshqa adabiyotlar.
21. Sultonov A. "Boshlang‘ich sinflarda matematikani o‘qitish metodlari"
Pedagogika va psixologiya jurnali, 2020, 58 bet.
22. Yusupov M. "O‘qituvchilarni texnologik metodlarni qo‘llashga
o‘rgatish" Ta'limda innovatsiyalar to‘plami, 2019, 95 bet.
23. Tursunov M. "Matematika o‘qitishning zamonaviy yondoshuvlari"
O‘quv-uslubiy qo‘llanma, 2021, 100 bet.
24. Karimova F. "Interaktiv darsliklar va o‘quv resurslaridan foydalanish"
Pedagogika jurnali, 2021, 72 bet.
25. Xolmuhammedov B. "Matematika o‘qitishda innovatsion
texnologiyalarning roli" Ma'ruzalar to‘plami, 2020, 63 bet.
26. Iskandarov A. "Pedagogik texnologiyalarni sinfda samarali qo‘llash"
Ilmiy izlanishlar, 2021, 110 bet.
27. Mirkhodjaev M. "Darsda raqamli texnologiyalarning qo‘llanilishi"
O‘qituvchilar uchun qo‘llanma, 2020, 89 bet.
28. Nematov K. "Zamonaviy ta'lim texnologiyalari" Innovatsion ta'lim
yondoshuvlari, 2021, 150 bet.
36

29. Nasrullayev J. "Matematika o‘qitish metodikasining yangi yo‘nalishlari"
O‘qituvchilar va o‘quvchilar uchun qo‘llanma, 2021, 95 bet.
30. Raxmatov D. "Ta'limda texnologik innovatsiyalar" Innovatsiyalar va
texnologiyalar to‘plami, 2019, 120 bet.
IV. Internet saytlari.
31. www.edu.uz - O‘zbekiston Respublikasi Ta'lim vazirligi rasmiy sayti.
32. www.matematika.uz - Matematika o‘qitish metodikasi bo‘yicha
ma'lumotlar.
33. www.tatormo.uz - Ta'lim texnologiyalariga oid resurslar.
34. www.pedagogika.uz - Pedagogika ilmiga oid online maqolalar va
materiallar.
35. www.ict.edu.uz - Innovatsion texnologiyalarni o‘qitish bo‘yicha
resurslar.
37

Купить