Boshlang'ich sinflarda o'quv tarbiyaviy ishlarga rahbarlik qilish - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	157.0KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

536 Sotish

Boshlang'ich sinflarda o'quv tarbiyaviy ishlarga rahbarlik qilish

Sotib olish

Mavzu: Sinf rahbari ishini rejalashtirish metodikasi
Mandarija :
KIRISH
1. Ta`lim va tarbiyaning bog`liqlik asoslari .
2. Sinf rahbarining s infdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarni
rejalashtirish metodikasi.
3 . Sinf jamoasini rivojlantirishda sinf rahbarining qobiliyati va mahorati.
4. Barkamol avlodni tarbiyalash – sinf rahbarining bosh maqsadi .
5. Sinf rahbarining ish rejasida oila , maktab - h amkorligi.
XULOSA
ADABIYOTLAR RO’YXATI
1

KIRISH
O‘quvchilarni har tomonlama yetuk, barkamol qilib tarbiyalash
masalalarini muvaffaqiyatli hal etish, ularda faol hayotiy mavqeni
shakllantirish, o‘zlashtirish va bilim sifatini oshirish ko‘p jihatdan kuni
uzaytirilgan guruhlarning samarali ishlashiga bog‘liqdir. Sinfdan va maktabdan
tashqari tashkil qilingan ishlar o‘quvchilar hayotidagi tarbiyaviy faoliyatni
to‘ldiradi. Ularning dunyoqarashi to‘g‘ri shakllanishiga, axloqiy kamol
topishiga ko‘maklashadi. Nazariy bilimlarning amaliyot ishlab chiqarishi bilan
bog‘lanishiga zamin yaratadi.
Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarga rahbarlik qiluvchi tashkilotchilarning
vazifalari ham ko‘p qirralidir. Sinf rahbarlari o‘tkazilayotgan ishlarni hamda
ularning o‘quvchilar tarbiyasiga ko‘rsatgan ta’sirini har kuni tahlil qilishlari,
o‘zlari erishgan yutuqlari va muvaffaqiyatsizliklari sabablarini tushunishga
harakat qilishlari, jamoasining rivoj-lanishida ro‘y berayotgan o‘zgarishlarni
qayd qilishlari kerak. Shunday qilib, rejalashtirishning har bir bosqichiga
tayyorlanish muntazam olib boriladi. Jamoani va ayrim o‘quvchilarni o‘rganish
yuzasidan olib borilgan barcha ishlar yakunida sinfga pedagogik tavsifnoma
yoziladi. Mazkur tavsifioma sinf jamoasiniig o‘ziga xos aniq xususiyatlarini
hisobga olish imkonini beradi.
Har bir sinf rahbari o‘z-o‘zini boshqarishning saylab qo‘yiladigan
o‘quvchilar qo‘mitasi hamda bolalar va yoshlar tashkilotlari bilan birga ishlab,
sinf jamoasiga rahbarlik qilish yuzasidan olib boriladigan amaliy ishlarda bu
talabni ro‘yobga chiqaradi.
Tajribali sinf rahbarlari o‘zining kuzatishlari va xulosalarini alohida
varaqlarga qisqacha qilib yozib boradi. Bular maxsus jildlarda saqlanadi.
To‘plangan ma’lumotlar o‘quvchilar jamoasi hayotini, uning erishgan yutuqlari
va kamchiliklarini keyinchalik tahlil qilish uchun xizmat qiladi.
2

Sinf rahbari o‘quv yili oxirida sinf jamoasi ishini tahlil qilishga alohida
e’tibor beradi. Bunda rejada belgilangan vazifalar qanday hal etilganligini, sinf
ijtimoiy hayotda qanday ishtirok etganligini, mamlakatimizdagi va chet
ellardagi voqealarga qanday qaraganligini, amalga oshirilgan ishlardan qaysilari
muvaffaqiyatli bo‘lgan va an’anaga aylanishi kerakligini, o‘quvchilar o‘rtasida
qanday munosabatlar vujudga kelganligini, sinf faollarining tashabbuskorligi,
mustaqilligi, obro‘-e’tibori va boshqa masalalarni atroflicha tahlil qilish
muhimdir.
Sinf rahbari tajriba orttirgan sari ancha murakkab masalalar bilan qiziqa
boshlaydi. Uni sinfdagi ishlar qanchalik muvaffaqiyatli o‘tgani emas, balki ular
o‘quvchilarga qanday ta’sir ko‘rsatgani, sinfning ijtimoiy foydali ishlarda
ishtirok etishi emas, balki ishtirok etish sabablari qiziqtiradi.
Shuni nazarda tutish kerakki, sinf rahbari o‘z sinf jamoasi oldiga
qo‘yadigan aniq tarbiyaviy vazifalari dastlabki vaqtlarda uncha murakkab
bo‘lmasligi mumkin.
Masalan, sinf rahbari sinfga kelgandan so‘ng deyarli hamma o‘quvchilar
yaxshi ishlashini, lekin ularning bir-biri bilan aloqasi yo‘qligini aniqladi.
Bunday sinfda shunday bir ish topish kerakki, bu ish hamma o‘quvchilarni
yagona maqsadga olib borsin. Bolalarga bu vazifa – maktab hovlisida hashar
o‘tkazib, ekinlarni parvarishlash topshiriladi. O‘z mazmuniga ko‘ra juda oddiy
bo‘lgan bu topshiriq o‘quvchilarda qiziqish uyg‘otadi, uni tezroq bajarish
ishtiyoqini hosil qiladi.
Boshqa bir sinf rahbari o‘z ishlarini tahlil qilib chiqib, shunday xulosaga
keldi: sinfda ko‘p ishlarni o‘zi bajaradi, o‘quvchilar esa shaxsiy hayot egalari
bo‘lib emas, balki ko‘pincha ishning ijrochilari bo‘lib qoladilar. Shuning uchun
u o‘quvchilarning tashabbus va mustaqilligini rivojlantirish, barcha
o‘quvchilarni sinf ijtimoiy faoliyatiga jalb etish va har bir o‘quvchida o‘ziga
yoqadigan ish bo‘lishga erishish vazifasini qo‘ydi. Shunday vazifa qo‘ygach,
3

sinf rahbari o‘quvchilarning ko‘pchilik qismini zarur malaka va ko‘nikmalar
bilan qurollantirish uchun o‘z diqqat-e’tiborini sinf faollarini tarbiyalashga
qaratish kerakligini tushunadi.
Ana shu taxlitda izchil ish olib borilsa, tarbiyaviy vazifalar o‘quvchilar
uchun qiziqarli, istiqbolli vazifalarga aylanadi.

4

Ta`lim va tarbiyaning bog`liqlik asoslari .
Birinchi Prezidentimiz qayd aytganidek, “ Hech shubhasiz, bugun talim-
tarbiya va ilm-fan sohasiga sarflanayotgan mablag‘lar mamlakatimiz
kelajagining egasi bo‘lgan yosh avlodni, yuksak intellektual salohiyatli
jamiyatni shakllantirish yo‘lida mustahkam poydevor bo‘lib xizmat qiladi”.
Pedagogik-psixologik va metodik adabiyotlarning tahlili shundan dalolat
beradiki, hozirgi vaqtda boshlangich sinf o‘quvchilarida intellektual
qobiliyatlarini rivojlantirishning turli shakllari va metodlaridan foydalanilib,
ularning rivojlanishini ta’minlaydigan tadqiqotlar yetarli emas. Psixologlarning
takidlashicha, aqliy iste ’ dod koeffitsienti qobiliyatlarning miqdoriy
xarakteristikasini aniqlar emish, to‘g‘rirog‘i qandaydir, o‘zgarmas, har
tomonlama aqliy istedodini yoki umumiy intellektini namoyon qilar emish.
Lekin ilmiy psixologik tahlili shuni ko‘rsatadiki, aqliy istedodning bu
koeffitsienti funksiya hisoblanadi. I ntellektual salohiyatni yuksaltirish istiqlol
yillarida milliy taraqqiyotning asosiy sharti va mezoniga aylandi.Chunki
intellektual jihatdan qoloq xalq hech qachon rivojlanmaydi. Dunyodagi taraqqiy
topgan mamlakatlar eksport qiladigan mahsulotlarning aksariyat qismini aynan
intellektual mulk mahsulotlari –yuksak texnika va texnologiyalar egallashi ham
bu fikrni isbotlaydi. Bunday davlatlarning yuksak taraqqiyoti zamirida, avvalo,
ularning eng katta intellektual salohiyatga ega ekani mujassamdir. Intellektual
salohiyat, bir tomondan, moddiy boyliklarni ishlab chiqarish uchun zarur
bo‘lgan yangi texnika va texnologiyalarni yaratish va amalda qo‘llash, shu yo‘l
bilan mamlakat boyligini tejash, mustahkamlash hamda yanada ko‘paytirishda
asosiy kuchga aylansa, ikkinchi tomondan, ishlab chiqarish infratuzilmasini
mamlakat va jahonda yuzaga keladigan ehtiyojga qarab tez va samarali
o‘zgartirish orqali shu davlatning jahon ishlab chiqarish tizimida teng
qatnashishi uchun imkoniyatlar yaratadi. Intellektual salohiyatning yuksak
darajada rivojlanishi xalqning milliy manaviyati yuksalishida ham ulkan omilga
aylanadi. Yana bir muhim tomoni u milliy manfaatlarni himoya qilishda
5

qudratli qurol vazifasini bajaradi. Qolaversa, intellektual jihatdan rivojlangan
mamlakatda demokratik qadriyatlar barqaror rivojlanadi.
Intellektual qobiliyat muammosi qadim zamonlardan buyon mashhur
olimlarning tadqiqot obyekti bo’lib kelgan va hozirgi kunda ham muhim
ahamiyat kasb etmoqda. Aqliy qobiliyatlarni o’rganishning ilk ilmiy asosini uni
o’lchash, tekshirish boyicha yaratilgan testlar tashkil etadi. Ma’lumki, aqliy
qobiliyat, tafakkurni aniqlash va o’lchashning asosiy quroli psixologik testlar
hisoblanadi. Ana shunday testlarning yaratilish tarixi bir necha asrlarga ega.
Eramizdan avvalgi qadimgi Vavilonda mirza va kotiblar tayyorlanadigan
maktab bitiruvchilarida tadqiqotlar o’tkazilgan. Yaxshi tayyorlangan mirza
o’sha davrning eng e’tiborli, taniqli kishisi hisoblangan. Bu esa o’sha davr
bilimlarini egallash darajasi bilan belgilangan. Ular to’rt arifmetik amalni
bilishi, ko’rish maydonining keng bo’lishi, mavjud narsani taqsimlay olishi,
ashula aytish, biror musiqa asbobini chalish qobiliyatiga ega bo’lishi lozim
bo’lardi. Bulardan tashqari ularning turli xil materiallar, metallar, o’simliklar va
shu kabilarni farqlay olish qobiliyatlari sinab ko’rilgan.
6

Sinf rahbarining s infdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarni
rejalashtirish metodikasi
O‘zbekiston Respublikasining istiqlolga erishuvi hamda o‘z mustaqil
siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy yo‘liga ega bo‘lishi xalq xo‘jaligining turli
sohalarida, jumladan xalq ta’limi tizimida ham o‘sib kelayotgan yosh avlod
ta’lim-tarbiyasi bilan bog‘liq jarayonni qayta ko‘rib chiqishni taqozo etmoqda.
Hozirgi paytda fan va madaniyatning eng so‘nggi yutuqlari asosida
kelajagimiz bo‘lgan yosh avlodni hayotga tayyorlashning samarali shakl va
uslublarini izlash nihoyatda zarur.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Ma’naviyat va ma’rifat”
jamoatchilik markazi faoliyatini yanada takomil-lashtirish va samaradorligini
oshirish to‘g‘risida”gi farmonida ko‘rsatilganidek, jamiyatda yuksak ma’naviy
fazilatlarni kamol toptirish, milliy mafkurani shakllantirish, yoshlarni boy
madaniy merosimiz, tarixiy an’analarimizga, umuminsoniy qadriyatlarga
hurmat, Vatanga muhabbat, istiqlol g‘oyalariga sadoqat ruhida tarbiyalash
mamlakatimizda amalga oshirilayotgan barcha islohotlarning hal qiluvchi
omilidir.
Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarning samaradorligini
oshirish, avvalo komil insonni shakllantirishning eng zamonaviy va qulay
yo‘nalishlarini topib joriy etishga bog‘liq . Tarbiyaviy ishlarni davr talabiga
javob beradigan holga keltirish uchun tarbiyaning asosi bo‘lgan barcha g‘oyalar
qaytadan ko‘rib chiqilishi, asosiy e’tibor bola shaxsiga qaratilishi, yillar
davomida to‘plangan ijobiy tajribadan unumli foydalanish lozim.
Tarbiyaviy ishlar huquq-tartibot organlari, ijodiy uyushmalar, Davlat va
nodavlat jamg‘armalari, qo‘mitalar va tashkilotlar bilan hamkorlikda olib
boriladi.
Inson shaxsining kamol topishi juda murakkab va uzluksiz jarayon
davomida shakllanib boradi. Uning tarbiyasiga ota-onasi, maktab, mahalla,
7

do‘stlari, jamoat tashkilotlari, atrof-muhit, ommaviy axborot vositalari, san’at,
adabiyot, tabiat va hokazolar bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Yuqoridagi barcha hayotiy ehtiyojlarni vujudga keltirishda o‘zaro
hamkorlikning ta’sir doirasi orqali shaxsni tarbiyalash va tarbiyaning birligini
ta’minlagan holda, uning shaxs sifatida shakllanishiga salbiy ta’sir
ko‘rsatadigan muhitdan himoya qilish juda muhim.
Tarbiyaning bosh maqsadi – yosh avlodni ma’naviy-axloqiy
tarbiyalashda xalqning boy milliy, ma’naviy-tarixiy an’analarga, urf-odatlari
hamda umumbashariy qadriyatlarga asoslangan samarali tashkiliy, pedagogik
shakl va vositalarini ishlab chiqib amalga joriy etishdir.
Tarbiyaning asosiy vazifasi – shaxsning aqliy, axloqiy, erkin fikrlovchi
va jismoniy rivojlanishi hamda uning qobiliyatlarini har tomonlama ochish
uchun keng imkoniyat yaratishdir
TARBIYANING NEGIZIDA QUYIDAGILAR YOTADI:
8yoshlarni erkin fikrlashga tayyorlash, hayot mazmunini tushunib olishiga
ko‘maklashish, o‘z-o‘zini idora va nazorat qila bilishinishakllantirish, o‘z shaxsiy
turmushiga maqsadli yondashuv, ularda reja va amal birligi hissini uyg‘otish ;
Sinf raxbari kasbini yuqoriga ko’tarish va mustaqil bilim olish
qobilyatiga ega bo’lish;Tashkilotchilik malakasi va mahoratiga ega bo’lish;
Rasmiy hujjatlarda sinf rahbarining vazifalari qisman bayon qilingan
bo’lsa ham quyida ularni aniq tarzda ko’rsatishni zarur deb bildik;o‘quvchilarni milliy, umuminsoniy qadriyatlar, Vatani-mizning boy
ma’naviy merosi bilan tanishtirish, madaniy hamda dunyoviy bilimlarni
egallashga bo‘lgan talablarini shakllantirish, malaka hosil qildirish va estetik
tushunchalarini shakllantirish;
insonparvarlik odobi me’yorlarini shakllantirish (bir-birini tushunish,
mehribonlik, shafqatlilik, irqiy va milliy kamsitishlarga toqatsizlik),
muomala odobi kabi tarbiya vositalari (nohaqlikka, yolg‘onchilik, tuhmat,
chaqimchilikka toqatsizlik) keng qo‘llanishi lozim.

 vatanparvarlik, dunyoviy fikrlash, jamiyatimizda yashayotgan odamlar
bilan o‘zaro munosabat-muloqotni o‘rganish, o‘z xalqi, davlati himoyasi uchun
hamisha shay bo‘lib turish, O‘zbekiston Respublikasi va boshqa davlatlarning
ramz-lariga hurmat bilan qarash, yosh avlodni O‘zbekiston Konstitutsiyasiga,
Bayrog‘iga, Gerbiga, Madhiyasiga, Prezidentiga sadoqatli qilib tarbiyalash;
 qonuniy jamoa axloqi va turmush qoidalariga hurmat bilan qarashni
tarbiyalash, shaxsning noyob qirralarini belgilovchi fuqarolik va ijtimoiy
mas’uliyat hislarini rivojlantirish, o‘zi yashayotgan mamlakatning ravnaqi,
insoniyat taraqqiyotini barqaror saqlab qolish uchun fidoyilik, ekologik ta’lim-
tarbiya;
 mustaqil davlatimiz – O‘zbekiston Respublikasining ichki va tashqi
siyosatiga to‘g‘ri va xolisona baho berishga o‘rgatish. Uning tinchliksevarlik,
demokratiya va boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik, oshkora-
ochiq tashqi siyosatiga va o‘z xalqining turmush darajasini oshirishga
yo‘naltirilgan, fuqarolarni ijtimoiy himoya qiladigan ichki siyosatini to‘g‘ri
tushuntirish kerak;
 turmushda eng oliy qadriyat hisoblanmish mehnatga ijodiy yondashish
fazilatlarini shakllantirish;
 sog‘lom turmush tarziga intilishni tarbiyalash va rivojlantirish, munosib
oila sohibi bo‘lish istagini shakllantirish;
 yoshlarimizni erkin mustaqil fikrlashga o‘rgatish.
TARBIYANING ASOSIY TIZIMI :
9har bir o‘smirning bilimdonligini va ijodiy imkoniyatlarini aniqlab, ularni
rivojlantirish. Inson faoliyatini turli sohalarga yo‘naltirish, bolalar
ijodkorligi, iqtidorini yuzaga chiqarish va yanada qo‘llab-quvvatlash uchun
shart-sharoit hozirlash; Tarbiya ishlariga nisbatan ijodiy munosabatda bo’lish ;

 tarbiyalanuvchi shaxsini oliy ijtimoiy qadriyat deb tan olish, har bir
bola, o‘smir va yosh yigit-qizning betakror va o‘ziga xosligini hurmatlash,
uning ijtimoiy huquqi va erkinligini e’tiborga olish;
 yoshlarda istak va imkoniyat muvofiqligi tuyg‘usini qaror toptirish;
 milliylikning o‘ziga xos an’analari va vositalariga tayanish;
 shaxslararo munosabatlarda insonparvarlik, pedagoglar va o‘quvchilar
o‘rtasidagi bir-biriga hurmat munosabatlari, bolalar fikriga e’tibor qilish, ularga
mehribonlarcha munosabatda bo‘lish.
Amalda tarbiyaviy jarayonning yaxlit va uzluksiz ishiga turli yoshdagi
bolalarni qamrab olishga alohida ahamiyat berish lozim.
O‘smir yigit va qizlar nafaqat bo‘lg‘usi katta hayotga tayyorgarlik
ko‘radilar, balki ana shu haqiqiy hayot bilan yashaydilar.
Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar o‘quvchilarning
qiziqishi, istaklari, xohish va ehtiyojlariga suyangan holda, ularning darsdan
bo‘sh vaqtlarida o‘quv-tarbiya jarayonini to‘ldiradi. U o‘quvchilarning ijodiy
qobiliyatlarini, tashabbus-korligini oshirishga imkoniyat yaratadi. Sinfdan
tashqari ishlarning o‘ziga xosligi shundaki, to‘garak, klub dasturlarining rang-
barangligi, ular mazmunidagi yangiliklar o‘smir yigit-qizlarning shaxs sifatida
shakllanishlari uchun yangi imkoniyatlar yaratadi.
Sinf jamoasini rivojlantirishda sinf rahbarining qobiliyati va mahorati.
10

Har tomonlama barkamol avlod tarbiyasi ta`lim-tarbiya va rivojlanishni
o`zaro bog’liq tarzda o`qitish jarayonida amalga oshirishni taqozo etadi.
Odatda, o`qitish jarayoni yaxlit holda, ta`limiy, tarbiyaviy va
rivojlantiruvchi xususiyatlarni kompleks tarzda hal etsada, bularni (ta`limiy,
tarbiyaviy, rivojlanish) o`qituvchi faoliyati uchun shartli ravishda bo`lib
ko`rsatish va bu bilan o`quv jarayonini rivojlantirishda hisobga olishni nazarda
tutadi.
Ta`limiy vazifa avvalo o`quvchilar tomonidan ilmiy bilimlar
egallanishini, ularda maxsus va umumo`quv ko`nikma va malakalarini
shakllantirishni maqsad qilib qo`yadi.
Ilmiy bilimlar o`zida faktlar, tushunchalar, qonun va qoidalar,
nazariyalar, dunyoni umumlashtiruvchi manbalarni ifodalaydi.
Maxsus ko`nikma va malakalar faqat shu o`quv predmetiga xos bo`lgan
sifatlarni o`z ichiga oladi.
Masalan, fizika yoki ximiya uchun masalalar echish, laboratoriya
tajribalarini o`tkazish, namoyish etish, tadqiqot ishlari olib borish.
Tarbiyaviy vazifa. O`qitish jarayoni ta`limiy vazifalarni hal eta borib,
oxir oqibatda u tarbiyaviy vazifalarni hal etishga yo`naltirilgan bo`lishi kerak.
Jumladan, o`quvchilarda bilish natijasida hosil bo`lgan ilmiy dunyoqarash
axloqiy, mehnat, estetik, ma`naviy qarashlar, ishonch, e`tiqod, jamiyatda hulq
va faoliyat birligini ta`minlash, ideallar, munosabatlar, ehtiyojlar va boshqa
shu kabi sifatlarning shakllanishiga ta`sir ko`rsatadi. Albatta, shaxs sifatlarining
shakllanishi axloqiy talablar, me`yor va qoidalarni o`zlashtirmasdan turib o`z-
o`zicha yuzaga kelmaydi.
O`qitishning rivojlanishga ta`siri . O`qitish va tarbiya shaxsning
rivojlanishini ta`minlaydi. Hayotning ko`rsatishicha, o`qitishning
rivojlantiruvchi vazifasi agar o`qitish jarayoni maxsus yo`nalishga ega bo`lsa va
o`quvchining sensor tarzda idrok etish, harakat, intellektual, irodaviy,
11

emotsional motivlarni rivojlantirishga yo`naltirilgan faoliyat ko`rinishlarida
amalga oshirilsa, (rivojlanuvchi ta`lim) samarali natija beradi.
Rivojlantiruvchi ta`lim o`quvchida bilim va maxsus ko`nikmalarni
shakllantiribgina qolmay, balki, u o`quvchilarning umumiy rivojlanishiga
ham alohida ta`sir etadi.
Bu muammo echimiga L.V.Zan’kov, N.A.Menchinskaya, D.B.El’konin,
V.V.Davidov, M.A.Danilov, M.N.Skatkin va boshqa olimlar o`z hissalarini
qo`shganlar. Bu sohada L.V.Zan’kov ilgari surgan g’oya alohida diqqatga
sazovor. O`qitish jarayonida tafakkurni tezkor rivojlantirish uchun o`qitishni
yuqori murakkablik darajasida yo`lga qo`yish kerak. Bunday o`qitish
o`quvchilarni o`z o`quv faoliyatini anglab etishga o`rgatadi. Masalan, bolaning
nutq faoliyatini rivojlantirishda nutqning boyligi va tilning rivojlanganligi, aniq
va tiniq gapirish, fikrni sodda qilib etkazish, gapirishda izchillik, sistemalilik,
mantiqiy bog’liqlikka e`tibor berish va boshqa sifatlarning rivojlanganligi
bolaning keyinchalik intellektual va umumiy rivojlanishida alohida ahamiyatga
ega. Bu esa uning jamiyatdagi o`rnini topishida ham qimmatlidir.
Sensor xususiyatlar: kuzatuvchanlik (ko`ra bilish), eshituvchanlik (eshita
bilish), ta`m bilish orqali anglab etish va bular orqali eng muhimlarini ajratib
olish demakdir.
Muvaffaqiyatli ishlash uchun har bir o`qituvchi pedagogik mahoratga ega
bo`lishi zarur. Pedagogik mahorat egasi oz mehnat sarf qilib, katta natijaga
erishadi. Ijodkorlik uning hamisha hamkori bo`ladi. Pedagogik ish qobiliyatli,
iste`dodli kishidagina pedagogik mahorat bo`lishi mumkin.
Qobiliyat faoliyat jarayonida paydo bo`ladi va rivojlanadi. Qobiliyat
malaka va uddaburonlikdan farq qil a di. Malaka va uddaburonlik mashq, o`qish
natijasi hisoblansa, qobiliyatning rivojlanishi uchun esa yana iste`dod, layoqat
va zehn, ya`ni inson nerv tizimida anatomo-fiziologik xususiyat bo`lishi ham
zarur. Ana shu tabiiy zaminda qobiliyat deb ataluvchi ruhiy xususiyat taraqqiy
etadi. Pedagogik faoliyatning samarali bo`lishi uchun o`qituvchida
12

qobiliyatning quyidagi turlari mavjud bo`lmog’i va tarbiyalab etishtirilmog’i
lozim.
1. Bilish qobiliyati- fanning tegishli sohalariga oid (matematika, fizika,
biologiya, adabiyot va hokazolarga doir) qobiliyatdir. Bunday qobiliyatga ega
bo`lgan o`qituvchi fanni o`quv kursi hajmida emas, balki ancha keng va
chuqurroq biladi, o`z fani sohasidagi kashfiyotlarni hamisha kuzatib boradi,
materialni ipidan ignasigacha biladi, unga nihoyatda qiziqadi, oddiy tadqiqot
ishlarini ham bajaradi.
2. Tushuntira olish qobiliyati- o`quv materiallarini o`quvchilarga
tushunarli qilib bayon eta olish, o`quvchilarda mustaqil ravishda faol fikrlashga
qiziqish uyg’otish qobiliyatidir. O`qituvchi zarur hollarda o`quv materialini
o`zgartira olishi, qiyin narsani oson, murakkab narsani oddiy, noaniq narsani
tushunarli qilib o`quvchilarga etkaza olishi darkor.
O`quvchilar ruhiyatini hisobga olish zarur. Qobiliyatli pedagog
o`quvchilarning bilim va kamolot darajasini hisobga oladi, ularning nimani
bilishlari, hali nimani bilmasliklarini, nimani unutib qo`yganliklarini tasavvur
etadi. Ba`zi o`qituvchilarga, ayniqsa tajribasi kam o`qituvchilarga o`quv
materiali oddiy, tushunarli va qandaydir alohida talab etmaydigandek tuyuladi.
Bunday o`qituvchilar o`quvchilarni emas, balki o`zlarini nazarda tutadilar.
Qobiliyatli, tajribali o`qituvchi o`zini o`quvchining o`rniga qo`ya oladi, u
kattalarga aniq va tushunarli bo`lgan narsalarning o`quvchilarga tushunarsiz
qiyin va mavhum bir narsa bo`lishi mumkinligiga asoslanib ish tutadi. SHuning
uchun u bayon etishning xarakter va shaklini alohida o`ylab chiqadi, hamda
rejalashtiradi.
Qobiliyatli o`qituvchi dars materialini bayon etish jarayonida
o`quvchilarning qanday o`zlashtirayotganliklarini qator belgilar asosida payqab
oladi va zarur hollarda bayon qilish usulini o`zgartiradi. SHuningdek qobiliyatli
o`qituvchi o`quvchilarning saboq o`zlashtirib olishlari uchun zamin tayyorlab,
ularni dam olishdan ishga o`tishlari, bo`shashish, lanjlik, loqaydliklariga
13

barham berish uchun minimal darajada vaqt ajratish zarurligini hisobga oladi. U
tegishli vaziyat yuzaga kelmagunga qadar ish boshlamaydi. Masalan, darsning
haddan tashqari zo`riqish bilan va kuchli boshlanishi o`quvchilarda muhofaza
qiluvchi tormozlanish deb atalmish holatga sabab bo`ladi, miya faoliyati
tumanlashadi va o`qituvchining so`zlari etarli darajada idrok qilinmaydi.
3. Kuzatuvchanlik qobiliyati - o`quvchining, tarbiyalanuvchining ichki
dunyosiga kira olish qobiliyati, o`quvchi shaxsi va uning vaqtinchalik ruhiy
holatlarini juda yaxshi tushuna bilish bilan bog’liq bo`lgan psixologik
kuzatuvchanlikdir. Bunday o`qituvchi o`quvchining ruhiyatidagi ko`z ilg’amas
o`zgarishlarni ham fahmlab oladi. O`quvchilar bunday o`qituvchi haqida:
«Qaramayotganga o`xshaydi-yu, hamma narsani ko`rib turadi!», «O`quvchining
xafa bo`lganligini yoki dars tayyorlamayotganligini ko`zidan biladi!», deydilar.
4. Nutq qobiliyati- nutq yordamida shuningdek, imo-ishora vositasida o`z
fikr va tuyg’ularini aniq va ravshan ifodalash qobiliyati. Bu o`qituvchilik kasbi
uchun juda muhimdir.
O`qituvchining nutqi darsda hamisha o`quvchilarga qaratilgan bo`ladi.
O`qituvchi yangi saboqni tushuntirayotgan, o`quvchining javobini tahlil
qilayotgan yoki tanqid qilayotgan bo`lsa ham uning nutqi hamisha o`zining
ichki kuchi, ishonchi, o`zi gapirayotgan narsaga qiziqqanligi bilan ajralib turadi.
Fikrning ifodasi o`quvchilar uchun sodda, tushunarli bo`ladi.
O`qituvchining bayoni o`quvchilar fikri va diqqatini maksimal darajada
faollashtirishga qaratilgan: o`qituvchi o`quvchilar oldida savollar qo`yib, ularni
asta-sekin to`g’ri javob berishga undaydi, o`quvchining diqqatini kuchaytiradi
hamda fikrini faollashtiradi. («Mana bu erga alohida e`tibor bering!», «O`ylab
ko`ring!» kabi.) Shunindek, o`rinli qochiriq, hazil, engilgina istehzo nutqni
jonlantirib yuboradi va uni o`quvchilar tez o`zlashtiradilar.
O`qituvchining nutqi aniq, jonli, obrazli, talaffuzi jihatdan yorqin, ifodali,
his-hayajonli bo`lib, unda stilistik, grammatik, fonetik nuqsonlar uchramasligi
lozim. Bir xildagi cho`ziq, zeriktiradigan nutq o`quvchilarni juda tez
14

charchatadi, ularni lanj, loqayd qilib qo`yadi. Ayrim o`quvchilar tez gapirishga,
boshqasi sekin gapirishga moyil bo`ladilar. Biroq o`quvchilarning
o`zlashtirishlari uchun o`rtacha, jonli nutq yaxshi natija berishini esdan
chiqarmaslik lozim. SHoshqaloqlik saboqni o`zlashtirishga xalaqit beradi va
bolalarni tez charchatib qo`yadi. Haddan tashqari keskin va baqiroq nutq
o`quvchilarning asabini buzadi, toliqtirib qo`yadi. O`qituvchining zaif ovozi
yomon eshitiladi. Nihoyatda ko`p takrorlanadigan bir-xildagi imo-ishoralar va
harakatlar kishining g’ashini keltiradi.
5. Tashkilotchilik qobiliyati- birinchidan, o`quvchilar jamoasini
uyushtirish, jipslashtirish, muhim vazifalarni hal etishga ruhlantirishni,
ikkinchidan, o`z ishini to`g’ri uyushtirishni nazarda tutadi.
O`z ishini tashkil etish deganda ishni to`g’ri rejalashtira olish va uni
nazorat qila bilish nazarda tutiladi. Tajribali o`qituvchilarda vaqtni o`ziga xos
his etish-ishni vaqtga qarab to`g’ri taqsimlay olish, belgilagan muddatda
ulgurish xususiyati hosil bo`ladi.
Dars davomida kutilmaganda ortiqcha vaqt sarflash hollari ba`zan uchrab
turadi. Ammo tajribali o`qituvchi zarur hollarda darsning rejasini o`zgartira
oladi.
6. Obro` orttira olish qobiliyati- o`quvchilarga bevosita emotsional-
irodaviy ta`sir ko`rsatish va shu asosda emas, balki o`qituvchining fanni yaxshi
bilishi, mehribonligi, nazokatliligi va hokazolar asosida ham qozoniladi. Bu
qobiliyat o`quvchi shaxsiy sifatlarining butun bir yig’indisiga, chunonchi uning
irodaviy sifatlariga (dadilligi, chidamliligi, qat`iyligi, talabchanligi va
hokazolarga), shuningdek, o`quvchilarga ta`lim hamda tarbiya berish
mas`uliyatini his etishga, o`zining haq ekanligiga ishonishga, bu ishonchni
o`quvchilarga etkaza olish kabilarga ham bog’liq.
O`quvchilar qo`pollik qilmaydigan, qo`rqitmaydigan, to`g’ri talab qo`ya
oladigan o`qituvchini juda hurmat qiladilar.O`qituvchining bo`shangligi,
laqmaligi, sabotsizligi va irodasizligini yoqtirmaydilar.
15

7. To`g’ri muomala qila olish qobiliyati- bolalarga yaqinlasha olish, ular
bilan pedagogik nuqtai nazaridan juda samarali o`zaro munosabatlar o`rnata
bilish, pedagogik nazokatning mavjudligi bildiriladi.
8. Kelajakni ko`ra bilish qobiliyati- o`z harakatlarining oqibatini ko`ra
bilishda o`quvchining kelgusida qanday odam bo`lishini taavvur qila olishida,
tarbiyalanuvchida qanday fazilatlarni taraqqiy ettirish lozimligini oldindan bera
olishda ifodalanadi. Bu qobiliyat pedagogik optimizga, tarbiyaning qudratiga
bog’liqdir.
9. Diqqatni taqsimlay olish qobiliyati- o`qituvchi uchun diqqatning
barcha xususiyatlari-hajmi, kuchi, ko`chuvchanligi, iroda qilina olishi,
safarbarligi kabilarning taraqqiy etilishi bilan izohlanadi.
Diqqatni ayni bir vaqtda taqsimlash qobiliyati o`qituvchilik uchun alohida
ahamiyat kasb etadi. Qobiliyatli, tajribali o`qituvchi saboqni bayon qilish
mazmuni va formasini o`z fikrini (yoki o`quvchining fikrini) diqqat bilan
kuzatadi, ayni vaqtda barcha o`quvchilarni ko`rib turadi, toliqish, e`tiborsizlik,
tushunmaslik alomatlarini hushyorlik bilan kuzatadi, intizomsizlik hollarini
e`tibordan qochirmaydi, nihoyat o`z hatti-harakatini ham kuzatib boradi.
Tajribasiz o`qituvchi ko`pincha saboqni bayon qilishga berilib ketib,
o`quvchilarni e`tibordan chetda qoldiradi, nazorat qilmay qo`yadi: bordi-yu
o`quvchilarni diqqat bilan kuzatishga harakat qilsa, fikr kalavasini yo`qotadi.
O`qituvchi yuqorida ko`rsatilgan qobiliyatlardan tashqari, bir qancha
ijobiy sifatlarga-aniq maqsadni ko`zlash, qat`iylik, mehnatsevarlik, kamtarinlik
kabi sifatlarga ham ega bo`lishi kerak. Bunday xususiyatlar bo`lmasa, o`rta
pedagogik darajasidan yuqoriga ko`tarila olmaydi.
16

Barkamol avlodni tarbiyalash – sinf rahbarining bosh maqsadi .
Pedagogik faoliyat yosh avlodni hayotga, mehnatga tayyorlash uchun
xalq oldida, davlat oldida javob beradigan, bolalarga ta`lim-tarbiya berishga
maxsus tayyorlangan odamlarning mehnat faoliyatidir. Maktab
o`qituvchilarining faoliyati inson shaxsini shakllantirishga qaratilgan.
Har bir bola o`z xulq-atvoriga, xarakteriga ega. Bolalarni tar- biyalashda
ularning ana shu o`ziga xos xususiyatlarini hisobga olish, o`rganish nihoyatda
murakkab. Bunda odamlar o`rtasidagi ijtimoiy munosabatlarni o`zida aks
ettiruvchi maxsus usullardan foydalaniladi. Pedagogik faoliyatga tayyorgarlik
ko`rayotgan yoshlar uning ana shunday xususiyatlarini bilishlari lozim.
O`qituvchilik ixtisosining bu xususiyatlari uning professiogrammasida
ifodalanadi.
Professiogramma quyidagilarni o`z ichiga oladi:
1) o`qituvchi shaxsining xususiyatlari;
2) o`qituvchining ruhiy-pedagogik tayyorgarligiga qo`yiladigan talablar;
3) maxsus tayyorgarlikning hajmi va mazmuni;
4) ixtisosga oid uslubiy tayyorgarlikning mazmuni.
-O`qituvchi shaxsining xususiyatlari:
G’oyaviy sohada: ilmiy dunyoqarash va e`tiqod; ijtimoiy ehtiyoj va
axloqiy zaruriyatlarni chuqur tushunish; ijtimoiy va grajdanlik burchini anglash;
ijtimoiy-siyosiy faollik.
Pedagoglik kasbi sohasida; bolalarni sevish va ular bilan ishlashga
qiziqish, pedagogik ishni sevish; ruhiy pedagogik ziyraklik, pedagogik takt,
pedagogik tasavvur; tashkilotchilik qobiliyati; haqqoniylik; dilkashlik; o`zini
tuta bilish; kasbiy layoqatlilik.
Keng ilmiy saviya, ma`naviy ehtiyoj va qiziqish, intellektual qiziqish,
yangilikni his qila bilish; pedagogik ma`lumotlarni oshirishga intilish esa bilish
sohasiga kiradi.
17

Pedagogik faoliyatga tayyorgarlik ko`rayotgan yoshlar pedagogik
professiogrammada keltirilgan ixtisoslik xususiyatlarini bilishlari lozim.
Professiogramma quyidagi xususiyatlarni o`z ichiga oladi:
1) o`qituvchi shaxsi xususiyatlari;
2) o`qituvchining ruhiy-pedagogik tayyorgarligiga qo`yiladigan talablar;
3) maxsus tayyorgarlikning hajmi va mazmuni;
4) ixtisosga oid uslubiy tayyorgarlikning mazmuni.
Bo`lajak o`qituvchilarning kasbga xos xususiyatlarini shakllantirish
uchun ularning pedagogik-psixologik qiyofasi, ya`ni milliy
professiogrammasini yaratish zarur. «Ta`lim to`g’risida»gi Qonun, “Kadrlar
tayyorlash milliy dasturi”da o`qituvchilarga, ayniqsa boshlang’ich sinf
o`qituvchilariga alohida e`tibor qaratilgan. SHuning uchun ham boshlang’ich
sinf o`qituvchisining pedagogik-psixologik qiyofasini yaratish bugungi
kundagi dolzarb masaladir. Jumladan, boshlang’ich sinf o`qituvchisi
O`zbekiston kelajagi buyuk davlat ekaniga ishonishi, milliy iftixor tuyg’usiga
ega bo`lishi; bolalarni xalq pedagogikasi durdonalari hamda milliy
qadriyatlarimiz asosida tarbiya qila olishi; nutqi ravon, tili boy bo`lishi zarur.
Boshlang’ich ta`lim o`qituvchilari uchun zarur bilimlar:
1. Pedagogika va psixologiya fanining metodologik
asoslarini egallash.
2. Tarbiya mohiyatini, uning maqsad va vazifalarini
hamda metodlarini bilish.
3. O`quvchining rivojlanishini, pedagogik, psixologik-
18

fiziologik xususiyatlarini bilish.
4. Boshlang’ich sinf o`quvchilari bilan tarbiyaviy ishlar
olib borish metodikasini bilish.
5. Boshlang’ich sinf o`quvchilariga dars o`tishning pedagogik-psixologik
yo`llarini bilish.
6. Fan va madaniyat sohasida umumiy bilimlarni egallash.
Boshlang’ich ta`lim o`qituvchisi uchun zarur malakalar
Amaliy-konstruktiv malakalar:
1. Tarbiyaviy ishlarni rejalashtira bilish.
2. O`quvchi shaxsini jamoa sharoitida tarbiyalashning indi-vidual rejasini
amalga oshira bilish.
3. Har xil o`yinlar orqali o`quvchilar tarbiyasini muvaf-faqiyatli amalga
oshirish.
Tashkilotchilik malakalari:
1. O`quvchilar jamoasidagi faol bolalarni aniqlay bilish, sinf faollarini tashkil
qilish va ularni boshqara
olish.
2. O`quvchilarning jamoatchilik faoliyatini uyushtira bilish, ularning ijtimoiy
faolligini rivojlantirish.
3. O`quvchilarga berilgan jamoa topshiriqlarining baja-rilishi ustidan nazorat
o`rnatish va ularga zarur
vaqtda amaliy yordam bera bilish.
4. Maktabda sinf rahbarligi ishlarini faol amalga oshira bilish.
5. Jamoatchilik va ota-onalar o`rtasidagi ishlarni tashkil eta bilish.
Kommunikativ malakalar:
1.O`quvchilar, ota-onalar, o`qituvchilar, jamoatchilik
vakillari bilan pedagogik jihatdan maqsadga muvofiq keladigan munosabat va
aloqalar o`rnata bilish.
2.O`quvchilar jamoasining qiziqishlarini, ichki munosabatlarini idora qila bilish.
19

3.O`quvchilar fikrini tushunish va o`z fikrini tushuntira bilish.
4.O`quvchilar bilan yaqindan munosabatda bo`lish va
ularda o`ziga nisbatan mehr, ishonch, hurmat uyg’ota bilish.
Amaliy malakalar:
1.Rasm solish.
2.Ashula aytish.
3.Sport bilan shug’ullanish.
4.Sayohat qildirish.
5.O`yinlar tashkil qilish.
6.Pazandalik.
7.Tikuvchilik.
Kasbiy sifatlar:
1. Bilimdonlik.
2.Kasbga e`tiqodlilik.
3.Fuqarolik burchini anglash (mas`uliyatni anglash).
4.Adolatlilik.
5.Talabchanlik.
6.O`zini tuta bilish.
7.Pedagogik nazokat.
8.Vazminlik, sabr-toqatlilik.
9.Kuzatuvchanlik va ziyraklik.
10 . Nutq madaniyati..
11.Aniq, ifodali o`qish.
12.Ijodiy xayol - kelajakni ko`ra olish yoki pedagogik tasavvur.
13.Ta`sir eta olish. Kasbiy layoqatlilik.
Shaxsiy sifatlar:
1.Bolalarni sevish.
20

2.Mehnatsevarlik.
3.Ijtimoiy g’ayrat.
4.Kuzatuvchanlik.
5.Mehribonlik.
6.Kamtarlik.
7.Quvnoqlik.
8.Qat`iylik.
9.Dadillik.
10. Intiluvchanlik.
11.Diqqat-e`tiborlilik.
Ijodiy sifatlar:
1.Ta`lim-tarbiyaga oid ishlarni amalga oshirish ja-
rayonida pedagogik mahoratni mukammallashtirishga doimiy
intilish.
2. Tarbiyaviy ta`sir natijasini oldindan ko`ra bilishga intilish.
3. Bo`lib o`tgan voqea-hodisalarga, tarbiyalanuvchilarga
nisbatan yangicha qarash qobiliyati.
4. O`zini tarbiyalanuvchi holatiga qo`ya bilish, atrof-muhitga nisbatan uning
qarashini ko`ra bilishga intilish.
Qobiliyatlar:
1. Didaktik qobiliyat.
2. Akademik qobiliyat.
3. Pertseptiv qobiliyat.
4. Nutq qobiliyati.
5. Tashkilotchilik qobiliyati.
6. Avtoritar qobiliyat.
21

7. Kommunikativ qobiliyat.
8. Pedagogik xayol.
9. Diqqatni taqsimlay olish qobiliyati.
10. Umuminsoniy va milliy qadriyatlarni bilish va targ’ib qila olish qobiliyati.
Ushbu pedagogik-psixologik qiyofa pedagoglarni tanlashda, ularning
bilim qobiliyatlarini tashhis qilishda qo`llanishi mumkin. Ma’naviyat aqida
Birinchi Prezidentimiz shunday de gan lar:
" Ma’naviyat haqida gap ketar ekan, men avvalo, insonni ruhiy poklanish va
yuksalishga da’vat etadigan, inson ichki olamini boyitadigan, uning imon-
e’tiqodi va irodasini mustahkamlaydigan, vijdonini uyg’otadigan qudratli
botiniy kuchni tasavvur etaman. " Ma’naviyat insonning butun umri davomida
uning kuchiga kuch qo’shishga, aql-idrok va zakovatini kengaytirib,
mustahkamlashga xizmat qiladi.
(Milliy isti q lol g’ oyasi: asosiy tushuncha, tamoyil va atamalar, 72 bet)
Ma’naviyat va ma’naviy boyliklar, qadriyatlar, davlat, millat, shaxsning
bebaho xazinasi va taraqqiyot manbaidir.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, eng umumiy ma’noda ma’naviy tarbiya
deganda kishilarning falsafiy, huquqiy, ilmiy, badiiy, axloqiy, diniy
savodxonligini oshirish tushuniladi.
Har bir millatning o’ z ma’naviyatini chuqur anglashi, oigining tarkibiy
qismiga aylantirishi millatning o’ ziga b o’ lgan ishonchpni mustahkamlaydi,
e’tiqod va qadr hissini boyitadi. SHuning uchun ham istibdod davrida hukmron
mafkura doirasida milliy ma’naviyatga e’tibor berilmadi, to’g’rirog’i, u har
jihatdan kamsitildi. Oqibatda, o’zbek xalqi o’z ma’naviy merosining
ko’pgina qatlamlarini o’rganishdan mahrum bo’ldi.
22

Mustaq i llik tufayli o’zbek xalqining ko’p asrlik boy tarixiy, ilmiy,
madaniy va diniy merosini o’rganish, undan xalqning umumiy va bebaho mulki
sifatida foydalanishga keng yo’l ochildi. Ma’naviyatimizning qadimiyligini,
mazmunan chuqurligi va rangbarangligi, bugungi kundagi salohiyati cheksiz
ekanini to’la ravishda ko’rsatmoq uchun "Avesto"dan boshlab, Farobiy, Navoiy,
Bobur, Furqat, Behbudiy, Fitrat, C h o’lpon va Avloniy orqali to hozirgi
kunlargacha bo’lgan yaxlit bir manzarasi yaratilmoqda.
Mustaqillik ayni paytda ma’naviyatning ajralmas qismi bo’lgan milliy til
va madaniyatni taraqqiy ettirish, milliy o’z-o’zini anglash, milliy his tuyg’ular,
g’urur va vatanparvarlikni mustahkamlashga ham yo’l ochganini ta’kidlash
zarur.
Mustaqil O’zbekistonning taraqqiyoti jamiyat a’zolarining, har bir shaxs
va ayniqsa, yoshlarning ma’naviy kamoloti, istiqlol g’oyalarining kishilar
ongiga, kundalik hayotiga chuqur kirib borishiga bog’liq. Kelajagi buyuk
O’zbekistonni barpo etishda faol qatnashayotgan har bir fuqaro o’z mamlakati,
xalqi, millatining ajralmas bir bo’lagi ekanini anglashi - milliy ma’naviyat va
ongning bir qismidir.
Ilg’or millat va rivojlangan davlat bo’lishning zarur shartlaridan biri-boy
ma’naviyatga ega bo’lishdir. SHu sababdan Prezident I.Karimov: " Ma’naviyat-
insonning, xalqning, jamiyatning, davlatning kuch qudratidir. U yo’q joyda
hech qachon baxt-saodat bo’lmaydi ", deb ta’kidlaydi.
SHunday ekan, ma’naviyat va ma’rifatni ko’tarish, targ’ib qilish,
boyitish, har bir fuqaroning yuksak ma’naviy darajasini ta’min etish eng dolzarb
masalalardan biridir.
Ma’naviy tarbiya ko’rgan kishi hech qachon o’z kindik qoni to’kilgan
vataniga, ajdodlari xoki yotgan muqaddas yurtga, ota-onasi, birodarlari va
yaqinlariga qarshi chiqmaydi. O’zini va boshqa begunohlarni o’ldirish u yoqda
tursin, hatto osmonda uchgan qush yoki yerda o’rmalab, o’z rizqini topib
23

yeyayotgan chumoliga ham ozor bermaydi. Tashqarida turib, bularni
qo’g’irchoq kabi o’ynatayotgan "xoja"larning quliga aylanib, o’z vatanini
sotmaydi, unga xiyonat qilmaydi, yaqinlariga qarshi qurol ko’tarib kelmaydi.
Aksincha, kishi ma’naviy zaif, dunyoqarashi, fikrlash doirasi tor bo’lsa,
na diniy na dunyoviy bilimlarga ega bo’lmasa, tashqaridan berilgan noto’g’ri
tushunchalarni to’g’ri deb qabul qiladi va adashib qoladi. SHuning uchun
bizlarning vazifamiz, yoshlar ongida ma’naviy bo’shliq paydo bo’lishiga aslo
yo’l ko’ymaslik, ularga to’g’ri yo’l ko’rsatib turishdan iborat bo’ladi.
Ma’naviy tarbiyani kamolga yetkazish, uni o’stirish uchun har birimiz
OAVlarini doimiy kuzatib borishimiz, dunyoda yuz bsrayotgan voqea-
hodisalarga adolatli baho berib, to’g’ri xulosa chiqarishimiz, yo’l qo’yilayotgan
xato-kamchiliklarni tahlil qilib bormog’imiz lozim. Olgan diniy-ma’rifiy va
ma’naviy bilimlarimizni qurol qilib, ularga qaqshatqich zarba bermog’imiz
zarur.
SHuncha olib borilayotgan ma’naviy-ma’rifiy ishlar, teleko’rsatuvlar,
chop etilayotgan adabiyot va maqolalarga qaramasdan, keyingi paytlarda
respublikamiz hududida turli noxushliklar bo’lib o’tmoqda, begunoh
kishilarning muqaddas qonlari to’kilmoqda. Demak, bizning ma’naviy-ma’rifiy
sohada olib borayotgan ishlarimiz hali talab darajasida emas ekan.
Kimlardir bizning e’tiborimizdan chetda qolmoqda va kimlardir o’zining
buzuq va g’arazli g’oyalarini ularning ongiga kiritishga muvaffaq bo’lmoqda.
Sog’lom fikrlovchi inson o’zini o’ldirish u yoqda tursin, qo’liga bir ninani tiqib,
ikkinchi tomonidan uni chiqarib olishga ham qodir bo’lmaydi. Ammo, ba’zi
yoshlar, ayniqsa, ayrim ayollarni o’zini portlatishgacha olib borayotganlar
ularga nima deyapti, nimalarni va’da qilayapti? Nima uchun ular kimlarningdir
aytganini qilishayapti? Mana shular haqida o’ylab ko’rishimiz va tegishli chora-
tadbirlar belgilashimiz lozim bo’ladi.
24

Axloqiy tarbiya masalasiga kelsak, u nihoyatda keng qamrovli bo’lib,
farzandning ota-onaga, ota-onaning farzandiga bo’lgan munosabati, kattaga
hurmat, kichikka izzat qilinish madaniyati, milliy va diniy qadriyatlarimizga
munosabat, sog’lom turmush tarzini shakllantirish kabi bir qator muhim
mavzularni o’z ichiga oladi.
25

Sinf rahbarining ish rejasida oila , maktab - h amkorligi
Tarbiya jarayoni ishtirokchilari sa’y harakatlarini birlashtirish
maqsadida 1993 - yilda ishlab chiqilgan “Oila, mahalla, maktab hamkorligi
”Konsepsiyasi yoshlarni istiqlol g`oyalariga sadoqatli, ma’naviy
barkamol, vatanparvar etib tarbiyalashda keng jamoatchilik faoliyatini
muvofiqlashtirish borasida muhim dasturilamal bo`ldi. Mamlakatimizda
keying yillarda qabul qilingan ta’lim va tarbiya to`g`risidagi qator
me’yoriy hujjatlar, jumladan O`zbekiston Respublikasining “Ta’lim
to`g`risida”gi Qonuni, “Kadrlar tayyorlash Milliy Dasturi” bozor
iqtisodiyoti sharoitlarida muvaffaqiyatli ishlay oladigan, mustaqil
fikrlovchi kadrlarni tayyorlashda oila, mahalla va makatab nufuzini
yanada yuqori pog`onaga ko`tarishni taqazo etadi.
Zero, ta’lim-tarbiyani takomillashtirishda ham davlat bosh
islohotchidir.Prezidentimizta’kidlaganidek:
birinchidan, yosh avlodga o`zligimizni, muqaddas
an’analarimiznianglash tuyg`ularini, xalqimizning ko`p asrlar davomida
shakllanagan ezguorzularini, jamiyatimiz oldiga bugun qo`yilgan oliy maqsad
va vazifalarni anglashsingdirish;
ikkinchidan, jamiyatimizda bugun mavjud bo`lgan hurfikrlikdan qat’iy
nazar yoshlarni jipslashtiradigan, xalqimiz va davlatimiz daxlsizligini
asraydigan yagona g`oya – milliy mafkuraga sadoqat ruhida tarbiyalash;
uchinchidan, yoshlarni baynalminal, jahon hamjamiyatida, xalqaro
maydonda
O`zbekistonga munosib hurmat tug`dirish uchun intilish ruhida
tarbiyalash;
to`rtinchidan, yosh avlodni vatanparvarlik, el-yurtga sadoqat, yuksak
odamiylik va insoniy fazilatlar ruhida tarbiyalash;
26

beshinchidan, yosh avlodni ulug` ajdodlarimizning munosib vorislari
ekanliklari, ayni vaqtda jahon va zamonning umumbashariy yutuqlarini
egallash ruhida tarbiyalash
O`zbekistonda o`quvchi-yoshlarni tarbiyalashning eng dolzarb masalasidir.
Davlatimiz rahbari ko`rsatib berganidek, ta’lim-tarbiya sohasidagi
islohotlar:
birinchidan, ijtimoiy-siyosiy iqlimga ijobiy ta’sir ko`rsatishga,
umuman mamlakatdagi mavjud muhitni butunlay o`zgartirishga;
ikkinchidan , insonning hayotda o`z o`rnini topishini tezlashtirishga;
uchinchidan , jamiyatda mustaqil fikrlovchi erkin Shaxsni shakllantirishga;
to`rtinchidan , insondagi mavjud salohiyatni to`la ro`yobga chiqarishga
beshinchidan , umumiy va maxsus bilimlarga ega, ongli, tafakkuri ozod,
zamonaviy dunyoqarash, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga voris bo`lgan,
kuchli fuqarolik jamiyatini barpo etadigan komil insonlarni tarbiyalashga
qaratilgan.
Mazkur Konsepsiyada taraqqiyotimizning ma’naviy – axloqiy negizi
milliy va umuman insoniy qadriyatlar uyg`unligi ekanligi e’tirof
etiladi, milliy va umuminsoniy tarbiyaning quyidagi o`zaro aloqalar
uyg`un yo`nalishlari belgilab olindi:Milliy tarbiya yo`nalishi orqali o`zlikni
anglash, vatanparvarlik, milliyg`urur, millatlararo muloqat madaniyati, milliy
mafkuraviy onglilik, milliy odob, fidoyilik kfazilatlari shakllantiriladi.
Umuminsoniy yo`nalishda huquqiy, iqtisodiy, jismoniy, aqliy, estetik,
ekologik, gigiyenik va boshqa tarbiya yo`nalishlari amalga oshiriladi. Bu
Konsepsiyaning milliy davlatchilik va jamiyat qurilishi talablariga
mosligini ta’minlaydi. Sog‘lom oilada barkamol avlod voyaga yetadi.
Mamlakatimizda oilalarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash, ayniqsa, yosh
oilalar uchun qulay turmush sharoitini yaratish borasida amalga oshirilayotgan
keng ko‘lamli ishlar ana shu ezgu maqsadga xizmat qilmoqda.
Bolalarga ta’lim-tarbiya berishda maktab va pedagoglarning asosiy
27

vazifalari O`zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi tomonidan qabul
qilingan “Ta’lim to`g`risida”gi Qonunning, “Kadrlar tayyorlash Milliy
Dasturi” va respublika rahbariyatining dasturiy fikrlarimazmunidan kelib
chiqqan bo`lishi kerak, ya’ni: maktabda bolaga biron bir kasb-korni egallashi
uchun mustahkam poydevor yaratish; o`quvchi yoshlarning sport turlari bilan
shug`ullanishlariga yordam berish, ularning bo`sh vaqtlarini, imkoniyatlarini
hisobga olgan holda
to`garak mashg`ulotlarini tashkil qilish; bolalarga ta’lim berishni ilg`or
pedagogik texnologiyalar, zamonaviy o`quv uslubiy dasturlar asosida tashkil
etish, o`quv-tarbiya jarayonlarini jahon andozalariga mos ravishda ta’minlash;
o`quvchilarning imkoniyatlari va qiziqishlarini tahlilidan, iqtisodiy
va ijtimoiy muhitdan kelib chiqib, ularni turli soha bo`yicha kasb
asoslariga yo`naltirish va ta’limda tabaqalashtirilgan yondashuvni
joriy etish; yosh oilalar bilan ishlash, tibbiy-tarbiyaviy, huquqiy,
ma’naviy-ma’rifiy, ijtimoiy tushunchalar berish uchun maxsus
tadbirlarni amalga oshirish; o`z hududidagi mahalla jamoalarining faoliyatini
tarbiyaviy maqsad yo`lida muvofiqlashtirish; tarbiyasi og`ir, qarovsiz qolgan
bolalarning ota-onalari bilan ishlash, oilalarga pedagogik yordam berish;
bola tarbiyasi yaxshi yo`lga qo`yilgan oilalarni tegishli idoralar hamkorligida
o`rganib, tajribalarini ommalashtirish; o`qishni va ishlashni xohlamaydigan,
bezorilik yo`liga kirib ketgan o`smirlarni hisobga olib, ularga tegishli
tashkilotlar bilan birgalikdazarur choralar ko`rib, ota-onalar
yig`ilishlaridamuhokama qilish; tarbiya sub’yektlari bo`lmish huquqiy, tibbiy,
ijodiy uyushmalar, yoshlar, tabiatni muhofaza qilish va “Ekosan”, “Qizil yarim
oy”, barcha jamg`arma va jamoatchilik markazlari, ommaviy axborot vositalari,
inson huquqlari, ommaviy axborot vositalari, inson huquqlari, nodavlat
tashkilotlari, ishlab chiqarish korxonalari, mahalliy boshqaruv idoralarining
bola tarbiyasiga bo`lgan mas’uliyat va javobgarligini muvofiqlashtirish; turar
joyda va mahallada olib borilayotgan tarbiyaviy, ma’naviy, ma’rifiy, madaniy-
28

ommaviy va sport tadbirlari markazi maktab bo`lishiga erishish; o`quvchi-
yoshlar, ota-onalar, jamoatchilik bilan huquqiy tarbiyani amalga oshjrish,
tarbiya jarayonining barcha ishtirokchilari orasida milliy mafkurani targ`ib
qilish, aqidaparastlik va milliy taraqqiyotimizga zararli g`oyalarning kirib
kelishiga qarshi murosasiz kurashni tashkil qilish; makatb negizida pedagogik,
huquqiy, psixologik,ma’naviy va ma’rifiy bilimlar beruvchi “Ota-onalar
unversitetlari” faoliyatini tashkil qilish.
Oila. Shaxs ma’naviyati, uning dunyoqarashi, barcha tasavvur va e’tiqodiga
aloqador bo‘limlari majmui asosan oilada shakllanadi. Shu ma’noda – oila
haqiqiy ma’naviyat o‘chog‘i, mafkuraviy tarbiyaning omili va shart-sharoitidir.
Milliy mafkuramizga xos bo‘lgan ilk tushunchalar, shaxsning hayotiy
yo‘nalishlari, e’tiqodi va iymoni avvalo oila muhitida shakllanadi. Bu jarayon
bobolar o‘giti, ota ibrati, ona mehri orqali amalga oshiriladi.
Har bir shaxs oilaning jamiyatdagi o‘rni va funksiyalarini, qadr qimmatini
anglamasdan, Vatanning ostonadan boshlanishini tushunmasdan turib, Vatan
tuyg‘usini tom ma’noda xis qila olmaydi. Bu ish asosan har bir o‘zbek
oilasidagi tarbiya an’analari va ularni takomillashtirish, milliy qadriyatlarni
turmush tarzining ajralmas bo‘lagiga aylantirish, muloqot madaniyatining
Sharqona ko‘rinishlari bilan zamonaviy shakllarini uyg‘unlashtirish, mehnat
tarbiyasi, uning farzandlar farovon turmush kechirishining muhim tamoyili
sifatida qadrlanishiga erishishi orqali amalga oshirish mumkin.
Bundan tashqari, shaxsning barkamolligi har bir shaxs ongida oilaning
muqaddasligi, Vatanning aslida oiladan boshlanishi, shu bois uni sevish va
nikohni muqaddas bilish zarurligini, oilaning jamiyat hayotida tutgan o‘rni va
funksiyalarini tushuntirish orqali ro‘y berishi inobatga olinadi.
Bolalarda yoshlikdan xalq va yurt taqdiriga befarq bo‘lmaslik
psixologiyasini shakllantirish uchun bola hayotining dastlabki onlaridan
boshlab, predmetlar olami bilan tanishishi, o‘yinchoqlar olami, tengqurlari bilan
bo‘ladigan o‘yinlarining tarbiyalovchi xususiyatlariga ahamiyat berish zarur.
29

Shaxsiyatga zarar keltiruvchi, odamlar o‘rtasida ziddiyatlarni va talofatlarni
keltiruvchi “jangari” o‘yinchoqlar, multfilmlar, kinofilmlar ko‘rishlarini imkon
darajasida cheklash, bu o‘yinlarning psixologik hamda pedagogik ekspertizalari
bo‘yicha ota-onalarga aniq ko‘rsatmalar berish zarur. Sharqona odob va o‘zaro
munosabatlar tamoyillarini aks ettiruvchi turli o‘yinlar, o‘yinchoqlar, rasmli
o‘yinchoq-kitobchalar, xalq milliy folklori va ertaklari asosida yaratilgan
multfilmlar ilk yoshlikdan bolalardagi mafkuraviy qarashlarning to‘g‘ri
shakllanishiga yordam beradi. Masalan, bolalar o‘rtasida mashhur bo‘lgan
“Zumrad va qimmat”, “Yoriltosh”, “Xo‘ja Nasriddinning sarguzashtlari” kabi
qator ertaklar orqali oilada bolalarni yaxshidan yomonni, mehr-sahovatdan
xudbinlikni farqlashga o‘rgatish va shu orqali milliy udumlarning xalq orzu-
istaklari va intilishlari bilan bog‘liqligini yaqqol ko‘rsatish mumkin.
Ota-onalar savodxonligi ham bu o‘rinda katta rol o‘ynaydi. Eng avvalo
ularda sog‘lom tafakkur va milliy g‘oyalarni shakllantirish kerakligini alohida
ta’kidlash mumkin. Bunday savodxonlik ota-onalik roli va funksiyalari
mohiyatini to‘g‘ri tushunish, yangi farzand dunyoga kelishi va kamol topib
rivojlanishiga oid qonuniyatlarni bilish, oilaviy munosabatlar doirasida milliy
urf-odatlarimiz va an’nalarimizning eng nodirlarini turmushning barcha
sohalariga singdirish orqali, bolalarda qadriyatlarga mehr-muhabbatni
uyg‘otish, balog‘at yoshiga yetgan farzandlarni oilaviy hayotga tayyorlash kabi
qator mas’uliyatli vazifalarning tub ma’nosini bilish va ularga amal qilish
nazarda tutiladi. Bunday bilim va tasavvurlar majmui otaga qay darajada zarur
bo‘lsa, onaga ham shu tarzda zarur va ahamiyatlidir. Chunki bir qarashda sanab
o‘tilgan funksiyalar odatiy, ularga shaxs hayoti mobaynida avtomatik tarzda
o‘rganib ketadiganday tuyulsada, aslida ota-onalik shunday mas’uliyatli
vazifaki, uning jamiyatimiz manfaatiga mos tarzda amalga oshirilishiga shaxs
ham ma’naviy jihatdan, ham psixologik jihatdan tayyor bo‘lishi kerak.
Kasbni puxta egallash va fidokorona mehnat qilish uchun ilm qanchalik
zarur bo‘lsa, fozil farzandlar tarbiyalash va ularni shaxslarga nafi tegadigan
30

darajada yetuk qilib tarbiyalash uchun ham ilm-bilim shunchalik ahamiyatlidir.
Shuning uchun bu fikrlarning naqadar to‘g‘riligi va ayniqsa, ayol kishi uchun
savodlilik va ilmning zarurati to‘g‘risida o‘z vaqtida o‘rta asrning ko‘zga
ko‘ringan iste’dodli shoirlaridan biri Abdibek Sheroziy shunday yozgan edi:
“Ilm – ayol uchun ziynat. Aqlini nodonlikdan qutqargan har bir ayol nomus,
izzat, ayollik qadrini tushunib yetadi. Bunday ayol hech bir ishda adashmaydi.
Ilmsiz ayol esa bola tarbiyalashda turli xatolarga yo‘l qo‘yadi”.
Bobolar va momolar o‘zbek oilasida shaxsni tarbiyalashda
bevosita ishtirok etadilar. Azaliy turkiy udumga binoan ota-onadan ham ko‘ra
bobo-buvilarning tarbiyaviy ta’siri kuchliroq bo‘ladi. Masalan, Amir Temur
shahzodalarning tarbiyasi bilan ularning onalari emas, ulug‘ bibilari-buvilari
shug‘ullanishini lozim topgan. Shunga ko‘ra, Saroy Mulk xonim Shohruh
Mirzoni, suyukli nabiralari Muhammad Sulton Mirzo, Xalil Sulton Mirzo,
Ulug‘bek Mirzolar tarbiyasini o‘z bo‘yniga olgan.
Shuning uchun ham yurtimizda oila hamisha davlat himoyasida va oliy
qadriyat sifatida e’zozlanadi. Oila ijtimoiylashuvning asosiy va muhim o‘chog‘i
bo‘lgani uchun ham uning shu muhitda tarbiyalanayotgan yoshlar e’tiqodi va
dunyoqarashidagi roli sezilarli, xukumat bola tarbiyasida ota-onalar
mas’uliyatini oshirish uchun har yili hayrli tadbirlar ishlab chiqmoqda.
Respublikamizda yillarning “Oila”, “Ayollar”, “Sog‘lom avlod”, “Onalar va
bolalar”, “Qariyalarni qadrlash”, “Salomatlik” yili deb elon qilinishi, “Oila”
ilmiy-amaliy Markazining faoliyat ko‘rsatayotganligi jamiyatda, yoshlar
tarbiyasi borasida oilaning roli va mas’uliyatini oshirishga ana shunday muhim
tadbirlardandir.
Ijtimoiy ustanovkalar. Sof psixologik ma’noda yangicha
tafakkur va dunyoqarashni shakllantiruvchi va o‘zgartiruvchi ijtimoiy
psixologik mexanizm – bu ijtimoiy ustanovkalardir. Bu – shaxsning atrof
muhitida sodir bo‘layotgan ijtimoiy hodisalarni, ob’ektlarni, ijtimoiy guruhlarni
ma’lum tarzda idrok etish, qabul qilish va ular bilan munosabatlar o‘rnatishga
31

ruhiy ichki hozirlik sifatida odamdagi dunyoqarashni ham o‘zgartirishga
aloqador kategoriyadir. Ijtimoiy ustanovkalar haqida batafsil ma’lumotlar
oldingi mavzular (boblar)da bayon etilgan, bu o‘rinda biz, uning faqat
dunyoqarashlar o‘zgarishiga aloqador mexanizm sifatidagi rolini
ta’kidlamoqchimiz, xolos.
Ijtimoiy ustanovkalarga xos bo‘lgan umumiy qonuniyatlardan biri, bu
uning uzoq muddatli xotira bilan bog‘liqligidir. Ayni vaziyatlarda shakllangan
obrazlar uzoq muddatli xotirada saqlanib, u yoki bu vaziyatda dolzarblashadi,
ya’ni “jonlanadi”. Masalan, ba’zi bir etnik stereotiplar ana shunday xotiradagi
mavjud obrazlar hisobiga shakkllanadi. Demak, ijtimoiy ustanovka ob’ektga
hamda konkret vaziyatga bog‘liqdir.
Shakllangan ijtimoiy ustanovkaning shaxs hayoti mobaynida o‘zgarishi
esa, muhim ijtimoiy-psixologik ahamiyatga egadir. Amerikalik olim Xovland
fikricha, ijtimoiy ustanovka o‘rgatish yo‘li bilan o‘zgarishi mumkin. Ya’ni
o‘quvchilardagi turli ustanovkalarni o‘zgartirish uchun rag‘batlantirish yoki
jazolash tizimini o‘zgartirish lozimdir. Ikki shaxs yoki shaxs bilan guruhning
ustanovkalari mos kelmay qolgan sharoitda esa tomonlardan biri ongli ravishda
o‘z ustanovkalarini o‘zgartirishi shartdir. Aks holda nomutanosiblik tamoyiliga
ko‘ra, shaxslararo nizo yoki kelishmovchilik paydo bo‘lishi muqarrardir.
Ijtimoiy ustanovkalarni o‘zgartirishning eng sodda va qulay yo‘li – bu ayni
vaziyatlar va ulardagi ta’sirlarni qaytarishdir . Bu qaytarish qayd qilingan obraz
sifatida shaxs ongida uzoq muddatli xotirada saqlanadi va vaziyat paydo
bo‘lganda, ob’ektivlashadi , ya’ni o‘z kuchini va mavjudligini ko‘rsatadi.
Shuning uchun ham agar chet el tajribasiga murojaat qiladigan bo‘lsak, u yerda
biror g‘oyani ongga singdirish uchun bir odam yoki biror guruh o‘z siyosiy,
mafkuraviy yoki boshqa qarashlarini bir xil so‘zlar va iboralar, harakatlar bilan
qaytaraveradi va shu yo‘l bilan ko‘pchilikning ma’qullashiga erishadi. Ayniqsa,
saylov oldi tadbirlarida ana shu usul keng qo‘llaniladi. Shulardan kelib chiqib,
ijtimoiy ustanovkalarni o‘zgartirishning usullari va psixologik vositalari orqali
32

ham dunyoqarashni o‘zgartirishga erishish mumkin.
XULOSA
Biror kasbning haqiqiy ustasi bo`lish uchun kishida tabiiy qobiliyat,
ma`lum jismoniy va ruhiy xislatlar jo bo`lishi zarur. Masalan artist bo`lish
uchun tabiiy ovoz, eshitish qobiliyati, bejirim suvrat, jismonan sog’lom bo`lish
talab etiladi. Rahbarlik vazifasini bajarish uchun tashkilotchilik, odamlar bilan
muomala-murosa qila bilish kabi qobiliyatlarga ega bo`lish kerak. Aks holda
kasbi va ishidan boshqalar ham, o`zi ham qanoat hosil qilmaydi. Kishi kasbini
noto`g’ri tanlagan bo`lsa, unga qiziqmasa, o`zi ham, boshqalar ham undan
baraka topmaydi.
Pedagogik, o`qituvchilik faoliyatini, yoshlarni o`qitish va tarbiyalash
ishini samarali bajarish, ota-onalar va bolalarning izzat-hurmatiga sazovor
bo`lish uchun kishida bu ishda kishiga layoqat, qobiliyat, qiziqish bo`lmog’i
lozim. Boshqa kasblar kabi o`qituvchilik kasbiga yoshlar orasidan pedagogik
faoliyatga layoqatli, bolalar bilan til topib muomala qila oladigan, ilmli
kishilarni tanlab olish kerak.
Pedagoglik kasbini tanlagan kishi avvalo sog’lom bo`lishi, so`zlarni
to`g’ri va yaxshi talaffuz qila olishi, asablari joyida, vazmin bo`lishi darkor.
SHuningdek, bolalarni yoqtirishi, ular bilan ishlashga mayli borligi, boshqalar
bilan muloqot qila olishi, xushmuomalaligi, kuzatuvchanligi, keng fikrlay olishi,
o`ziga va boshqalarga nisbatan talabchanligi ham kishining pedagogik ishga
yaroqliligini ko`rsatadi. Bu sifatlar kishida bor-yo`qligini tibbiyot xodimlari,
ruhshunos, pedagoglar og’zaki va yozma savol-javoblar yordamida aniqlay
oladi.
33

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. I.A.Karimov. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – T.: Ma’naviyat, 1998.
2. Barkamol avlod orzusi. – T.: «Sharq» nashriyoti, 1999 yil.
3. Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha vatamoyilar (O‘rta maxsus kasb-
hunar talim muassasalari uchun qo‘llanma). – T.: «Yangi asr avlodi», 2001 yil.
4. Ma’naviyat asoslari (B.Ziyomuxammedov va boshqalar). – T.: «O‘zbekiston
milliy ensiklo’ediyasi», 2000 yil.
5. O.Musurmonova. Ma’naviy qadriyat darva yoshlar tarbiyasi. – T.:
«O‘qituvchi», 1996 yil.
6. R. Mavlonova, N. Rahmonqulova, B. Normurodova, K. Matnazarova .
Tarbiyaviy ishlar metodikasi . Toshkent, 2008

7. Inomova K.M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi T: Fan, 1999,
151 b.
8. Jo‘rayev A.J. «Tarbiyaviy darslarni o‘tish». T.: “O‘qituvchi”, 1994.
9. G.Mo‘minova, A.Jo‘rayev. Sinf rahbari - sinf tarbiyaviy soatlar
tashkilotchisi. “O‘qituvchi”. NMIU. T.: 2012 y
10. R. Mavlonova, O. To‘rayeva, K. Xoliqberdiyev . Pedagogika . Toshkent,
O‘qituvchi. 1998-yil.
11. Karimova V. “Psixologiya” T., “O’qituvchi” 2001 y.
12. K.Hoshimov “Pedagogika tarixi antalogiyasi” “O’qituvchi” T., 1999 y
13. O’.Asqarova, M.Xayitbaev, M.Nishonov “Pedagogika” T., “Talqin” 2008
yil
14. O. Hasanboyeva “Oila pedagogikasi” T., “Aloqachi” 2007 yil
INTERNET SAYTLARI:
http: www.ziyo.net.uz.
34

http: www.pedagog.uz.
http: www.edu.uz .
http: www. referat .uz .
35

boshlang'ich sinflarda o'quv tarbiyaviy ishlarga rahbarlik qilish

Sotib olish