Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 20000UZS
Размер 48.4KB
Покупки 0
Дата загрузки 17 Март 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Дошкольное и начальное образование

Продавец

Surayyo Qurbondurdiyeva

Дата регистрации 04 Февраль 2025

9 Продаж

Boshlangʻich sinflarda "Sifat"soʻz turkumi ustida ishlashning mazmuni

Купить
2                      Mundarija
Kirish……………………………………………………..3
I. Bob. Boshlang’ich sinflarda “Sifat” so’z turkumi ustida 
ishlashning mazmuni
1.1  Sifat so’z turkumi va uning tavsifi…………………….5
1.2  Sifatni o’rgatish metodikasi…………………………..10
II. Bob. Boshlang’ich sinflarda “Sifat” so’z turkumini 
o’rgatishda innovatsion texnologiyalardan foydalanish
2.1 Sifat so’z turkumini o’rgatishda innovatsion texnologiyalardan
foydalanish……………………………………………………16
2.2 Sifat mavzusini o’rgatishning ahamiyati……………………20
Xulosa…………………………………………………………24
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………..25 3                                    Kirish
Sifat (tilshunoslikda) — predmet belgisini bildiruvchi so zlar turkumi. Grammatikadaʻ
belgi so zi keng tushunchali bo lib, u belgini rang-tus, hajm, shaklko rinish, 	
ʻ ʻ ʻ
xususiyat va shu kabilarga ko ra bildiradi: qizil, keng, yoqimli va boshqa Shu 	
ʻ
xususiyatlariga ko ra, sifatlar ma nosiga qarab bir necha turga bo linadi: rang-tus 	
ʻ ʼ ʻ
bildiruvchi sifatlar — oq, sariq, qizil, nimrang kabi; mazata m bildiruvchi sifatlar — 	
ʼ
shirin, nordon, achchiq, bemaza kabi; xususiyat bildiruvchi sifatlar — mehribon, 
sodda, mug ombir, yuvosh kabi; shaklko rinish bildiruvchi sifatlar  — baland, 	
ʻ ʻ
gavdali, novcha, uzunchoq, yassi kabi; hajmo lchov bildiruvchi sifatlar — keng, tor, 	
ʻ
katta, og ir, yengil kabi va boshqa	
ʻ
Sifat turkumi o ziga xos so z yasalishi va morfologik tizimiga ega. O zbek tilida 	
ʻ ʻ ʻ
yasama sifatlar, asosan, sifat yasovchi affikslar yordamida xreil qilinadi: aqlli 
(aql+li), hosildor (hosil+dor), serqirra (serqirra) va shu kabilar Sifatning morfologik 
belgisi — daraja kategoriyasiga egaligidir. Sifat bildiradigan belgi daraja nuqta 
nazaridan 3 xil bo lishi mumkin: me yoriy, me yordan ortiq (yuqori) va me yordan 	
ʻ ʼ ʼ ʼ
oz (kuchsiz, past). Shunga ko ra, sifatning 3 xil daraja kategoriyasi farqlanadi: oddiy 	
ʻ
daraja —maxsus ko rsatkichi yo q va u belgining me yoriy (ortiq — kamlik, kuchli 	
ʻ ʻ ʼ
— kuchsiz va shu kabilarga befarq) holatini bildiradi: yaxshi, katta, shirin, xunuk 
kabi; orttirma daraja — bu darajaning ham maxsus morfologik ko rsatkichi yo q. 	
ʻ ʻ
Belgining ortikligi ma nosi o zbek tilida bir necha usul bilan ifodalanadi. Mas, 	
ʼ ʻ
fonetik usul: sapsariq, ko mko k, baland (unlini cho ziq talaffuz etish); leksik usul 	
ʻ ʻ ʻ
(maxsus so zlar yordamida): juda kuchli, nihoyatda go zal kabi; analitik usul: 	
ʻ ʻ
shirindan shirin, qo poldan qo pol kabi; ozaytirma daraja shakli roq affiksi yordamida	
ʻ ʻ
yasaladi: yaxshiroq, balandroq, sho rroq kabi. Sifatlar otlashuvi mumkin (qarang 	
ʻ
Otlashuv): Yaxshi topib gapirar, yomon topib gapirar. Qozonga yaqin yursang, qorasi
yuqar; yomonga yaqin yursang, balosi yuqar.
Yangi pedagogik bilimlar ko'lami Ta'lim to'g'risida"gi Qonun talablari asosida 
kengayib bormoqda, tadqiqot yo'nalishlari erkin shaxsni shakllantirish muammolariga 4qaratilyapti. Bugungi kunda ta'lim-tarbiya jarayonida ta'limning turli o'qitish 
metodlaridan unumli foydalanish muhim ahamiyatga ega.
Ona tili darslari innovatsion texnologiya asosida tashkil qilinganda, asosan, 
o'quvchilarda hamkorlikda ishlash ko'nikmasi shakllanadi, umumiy vazifalar 
yechimini topishda bir-birlariga ko'mak beradilar, o'quvchilarda ijodiy va mustaqil 
fikrlash malakalari tarkib topadi, o'quvchilar o'z ishlari natijasiga, o'qishga, ta'lim 
olishga shaxsan mas'ullikni his qiladilar.
Ayni paytda har qanday o'quv maskanlarida muammoli o'qitish texnologiyasi 
samarador hisoblanadi. Uning vazifasi faol bilish jarayoniga undash va tafakkurda 
ilmiy-tadqiqot uslubini shakllantirish bo'lib u ijodiy, faol shaxs tarbiyasi 
maqsadlariga mos keladi.
Muammoli o'qitishning mohiyatini o'qituvchi tomonidan o'quvchilarning o'quv 
ishlarida muammoli vaziyatni vujudga keltirish va o'quv vazifalarini, muammolarini 
hamda savollarini hal qilish orqali yangi bilimlarni o'zlashtirish bo'yicha ularning 
bilish faoliyatini boshqarish tashkil etadi. 5I.Bob. Boshlang’ich sinflarda “Sifat”so’z turkumi ustida 
ishlashning mazmuni
1.1  Sifat so’z turkumi va uning tavsifi.
Muammoli vaziyatning belgilari quyidagilar:
- o'quvchida notanish faktning mavjud bo'lishi;
- vazifalarni bajarish uchun o'quvchiga beriladigan ko'rsatmalar, yuzaga kelgan bilish 
mashaqqatini hal qilishda ularning shaxsiy manfaatdorligi.
Muammoli vaziyatdan chiqa olish hamma vaqt muammoni, ya'ni — nima noma'lum 
ekanligini, uning nutqiy ifodasi va yechimini anglash bilan bog'langan.
Muammoli vaziyatni fikriy tahlil qiladigan bo'lsak, u, avvalombor, o'quvchilarning 
mustaqil aqliy faoliyatidir. U o'quvchini intellektual mashaqqat keltirib chiqargan 
sabablarni tushunishga, unga kirish, muammoni so'z bilan ifodalash, ya'ni — faol fikr
yuritishni belgilashga olib keladi. Bu o'rinda izchillik yorqin ko'rinadi: avvalo, 
muammoli vaziyat yuzaga keladi, so'ng o'quv muammosi shakllanadi. O'qitish 
jarayonida o'quv muammosining muhim belgilari ham mavjud.
O'quv muammosining muhim belgilari quyidagilar:
- yangi bilimlarni shakllantirishga olib keladigan noma'lumning qo'shilishi;
- o'quvchilarda noma'lumni topish yo'lida izlanishni amalga oshirish uchun zarur 
bo'lgan muayyan bilim zahirasining bo'lishi.
O'quv muammosini yechish jarayonida o'quvchilar aqliy faoliyatining muhim 
bosqichi uning yechilish usulini o'ylab topishga oid farazlar, g'oyalar qo'yish hamda 
uni asoslashdir.
O'quv muammosi muammoli savollar bilan izchil rivojlantirib boriladi va bunda har 
bir savol uning hal qilinishida bir bosqich bo'lib xizmat qiladi.
Muammoli o'qitishda o'qituvchi o'quvchilaming bilish faoliyatini tashkil etadi, 
shundagina o'quvchilar fanlarni tahlil qilish asosida mustaqil ravishda intellektual 
mashaqqatlarni hal qilish, xulosa chiqarish va umumlashtirish, qonuniyatlarni 
shakllantirish, qo'lga kiritilgan bilimlarni yangi vaziyatga tatbiq etishga intiladi. 6Muammoli o'qitish natijasida o'quvchilarda bilimlarga mustaqil erishish qobiliyati 
shakllanadi hamda mavzu bo'yicha turli g'oyalar topish, uni isbotlash orqali yangi 
aqliy harakat usullarini topish va bilimlarni bir muammodan boshqasiga ko'chirish 
ko'nikmasi hosil bo'ladi.
O'quvchilarda diqqat va tasavvurlari rivojlanadi, o'quv materiallarini idrok qilish 
orqali ularning bilish faolligi oshadi.
Boshlang'ich sinflarda sifat turkumini o'rganish tizimi o'quv materialini leksik va 
grammatik tomondan izchillik bilan boyitib, murakkablashtirib borishni ko'zda tutadi.
O'quvchilar savod o'rgatish davridan boshlab, to 4- sinfga qadar belgi bildiruvchi 
so'zlarning — sifatning leksik va grammatik ma'nolarini boshlang'ich sinf ona tili 
dasturi hajmida o'rganadilar. Savod o'rgatish davrida belgi bildirgan so'zlarning 
ma'nolarini o'qituvchining "Mazasi qanday olma? Rangi qanday olma? Hajmi qanday
olma?" kabi savollari asosida kuzatish orqali amaliy bilib boradilar.
1-sinfda va 2-sinfda "Shaxs va narsaning belgisini bildirgan so'zlar" mavzusi 
o'rgatilayotganda o'quvchilar belgi bildirgan so'zlarni ma'nolariga ko'ra guruhlash 
ishlarini bajaradilar, ya'ni - ularni so'roqlar yordamida gap va matnda shaxs, narsa, 
harakat, miqdor bildirgan so'zlardan farqlash ko'nikmasini egallaydilar. Bunda 
o'qituvchi oldida turgan muhim vazifa o'quvchilarning narsa va shaxsning belgilar i 
xilma-xil bo'lishini, ya'ni narsa rangi, mazasi, shakli, hidi, hajmi, xususiyatlariga ko'ra
farqlanishini, bular narsa va shaxsning belgilari ekanini anglashlariga erishish, nutqda
ulardan samarali foydalanish orqali o'quvchilar nutqini belgi bildirgan so'zlar bilan 
boyitish va nutqini o'stirishdir. Ayniqsa, o'quvchilarga narsa va shaxslarni belgilariga 
ko'ra tavsiflashga doir mashqlarga va bunga oid o'quv topshiriqlariga katta ahamiyat 
berish lozim.
3-4-sinflarda esa sifat atamasi bilan tanishtirilgach, mazkur atama bilan elementar 
nazariy ma'lumotlarga ega bo'ladilar.
3-4-sinfda o'quvchilarning sifatlarning o'ziga xos leksik-grammatik xususiyatlari 
haqidagi bilimlari va ko'nikmalariga asoslanib, og'zaki va yozma ijodiy ishlar —  7maktab bog'i yoki istirohat bog'iga sayohat uyushtirib, u yerda kuzatilgan daraxt, 
qushlar, hayvonlarni tasvirlab, kichik hikoya tuzish kabilarga alohida o'rin beriladi. 
Buni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun ona tili va o'qish darslarida ma'nodosh va 
zid ma'noli sifatlar, sifatning o'z va ko'chma ma'nolarda ishlatilishini kuzatishga, sifat
yasashga doir leksik-semantik va grammatik mashqlarni tashkil etish maqsadga 
muvofiqdir. Ona tili va o'qish darslarida o'quvchilar nutqi yangi-yangi sifatlar bilan 
boyitiladi, ularga oldindan ma'lum bo'lgan sifatlarning ma'nosiga aniqlik kiritiladi. 
Sifatlar bolalar nutqini va tasavvurini boyitishga xizmat qiladi. Sifatlar narsa va 
hodisalarni aniq tasvirlash, ifodalash imkonini beradi. Bu imkoniyatdan foydalanib, 
ijodiy matn tuzishga o'rgatish o'quvchilarning fikrini aniqlashtiradi, nutqining 
ta'sirchanligini oshiradi.
Sifatni o'rgatishda yana rangli rasmlardan foydalanish juda katta samara beradi. Rasm
bolalar sezgisiga ta'sir etib, uning hayot tajribasida hali uchramagan tomonlarini 
ochadi, ularga tanish bo'lgan hodisalarni chuqur anglashga ham yordam beradi.
Masalan, tabiat tasvirlangan rangli rasm o'quvchilar diqqatiga havola etilib, quyidagi:
l.Rasmda rassom qaysi ranglardan foydalangan? Daftaringizga ranglar deb ikki nuqta 
qo'ying va ranglarni ifodalovchi so'zlarni yozing
2.Osmon qanday tasvirlangan? Uni tasvirlovchi so'zlarni "osmon" so'zi bilan birga 
qo'llab yozing.
3.Tog' qanday tasvirlangan? Uni tasvirlovchi so'zlarni "tog'" so'zi bilan birga qo'llab 
yozing.
4.Rasmda qaysi hayvonni ko'ryapsiz? Hayvonning sifatlarini uning nomi bilan birga 
yozing. 85.Daraxtlarni kuzating. Unda nimani sezyapsiz? Shamolning xususiyatiarini qaysi 
so'zlar bilan ifodalash mumkin?
kabi topshiriqlar berilsa, bolalar ko'rsatilgan rasmlar asosida sifatlar to'plamini 
yaratadi.
Masalan:
1-topshiriq asosida o'quvchilar quyidagi sifatlar to'plamini yaratishi mumkin. 
Ranglar: oppoq, ko'k, ko'm-ko'k, jigar rang, sariq, sap-sariq, qizg'ish, qora, yashil.
2- topshiriq asosida esa: tiniq osmon, bulutli osmon, ko'm-kok osmon, musaffo 
osmon, qora bulutli osmon, oq bulutli osmon, tinch osmon.
3- topshiriq: baland tog', qorli tog', archali tog', qoyali tog', qorsiz tog', cho'qqili tog'.
4- topshiriq: yirtqich ayiq, qo'ng'ir ayiq, beso'naqay ayiq, oq ayiq, beozor ayiq, 
masxaraboz ayiq va nihoyat,
5- topshiriq asosida: yoqimli shamol, sovuq shamol, qattiq shamol, mayin shamol, 
iliq shamol, tonggi shamol, kechki shamol, tog' shamoli.
Bir so'z asosida bir necha sifatli birikmalar tuzdirish o'quvchilar so'z boyligining qay 
darajada ekanligini ko'rsatib beradi.
Ular tuzgan birikmalar asosida "Sifat - so'z turkumi" tushuntiriladi:
- Rasm asosida to'plagan rang bildiruvchi so'zlarni qanday so'zlar degan edik?
- Osmon, tog', shamol, ayiq so'zlari qaysi turkumga kiradi?
- Shu so'zlar orqali oldingi so'zlarga so'roq bering. Ular 1-2- sinflarda qanday so'zlar 
deb o'rganilgan?
- Belgi bildirgan so'zlarni bir so'z bilan nima deb nomlash mumkin?
Bu savollar o'quvchilarni muammoli vaziyatga soladi va ularda muammoni hal 
qilishga qiziqish uyg'otadi va intilishni yuzaga keltiradi.
Asosiysi, o'quvchilar mustaqil va amaliy izlanadilar. Til birliklarini o'zlari qidiradilar,
topadilar va o'zlashtiradilar. 9Natijada, "Sifatlar nimaning belgisini bildiradi? Ular qaysi so'zlar bilan bog'lanib 
keladi?" kabi savollarga bemalol javob beradilar.
Ular tushunchalarini yanada aniqiash maqsadida ta'limiy o'yinlar tashkil qilinadi
O'quvchilar matn yaratishga bosqichma-bosqich: so'z ustida ishlash, gap va uning 
mantiqiy bog'lanishi ustida ishlash, og'zaki hikoya tuzish va uni yozma shakllantirish 
tarzida maxsus tayyorlab boriladi.
Shunday qilib, muammoli o'qitishning vazifasi o'quvchilar tomonidan bilimlarni 
puxta o'zlashtirish va aqliy hamda amaliy, mustaqil faoliyatlarini samarali bo'lishiga 
hamkorlik qilish, ularda yangi vaziyatda olingan bilimlarni ijodiy qo'llash malakasini 
shakllantirishdan iborat. 101.2  Sifatni o’rgatish metodikasi.
Boshlang‘ich sinflarda so‘z turkumlarini o‘rgatish metodikasi
DTSga muvofiq, boshlang‘ich sinflarda morfologiyadan: ot, sifat, son, fe’l, kishilik 
olmoshi sintaksisdan: gap, ega, kesim, ikkinchi darajali bo‘lak, uyushiq bo‘lak, 
undalma kabi tushunchalarni, so‘z yasalishidan: o‘zak, qo‘shimcha, o‘zakdosh so‘zlar
kabi tushunchalarni shakllantirish ustida ish olib boriladi. Grammatik tushunchalar 
so‘z, so‘z birikmasi, gap, morfema, leksika, fonema va boshqalarning o‘ziga xos 
muhim belgilarini aniqlash va umumlashtirish natijasi hisoblanadi. O‘qituvchi bu 
tushunchalarni shakllantirish jarayonini boshqarishi, o‘quvchilar aqliy faoliyatini 
to‘g‘ri tashkil etish uchun tushuncha nimaligini bilib olishi, bu jarayonning 
xususiyatlarini, tushunchani qanday sharoitda o‘zlashtirilishi samaraliroq bo‘lishini 
ko‘z oldiga keltira olishi kerak..
Boshlang‘ich sinflarda grammatik tushunchani o‘zlashtirish uzoq davom etadigan va 
kichik yoshdagi o‘quvchilar uchun ancha murakkab  jarayondir. Shunga ko‘ra, 
o‘qituvchi boshlang‘ich sinflarda tushunchani o‘zlashtirishga oid ishlarni tashkil 
etishda o‘rganiladigan tushunchaning lingvistik mohiyatini, bilimlarni o‘zlashtirish 
jarayoning psixologik-didaktik xususiyatlarini, o‘quvchilarning nutqiy va aqliy 
faoliyatini rivojlanish darajasini aniq bilib olishi zarur.
Grammatik tushunchalardan so‘z turkumlari (ot, sifat, son, olmosh, fe’l) boshlang‘ich
sinflarda soddadan murakkabga qarab, izchillik  tizimida o‘rgatiladi. So‘z turkumlari 
ustida ishlash jarayonida o‘quvchilarning  og‘zaki va yozma nutqiy malakalari, 
kishilarning aloqa vositasi bo‘lmish tilning hususiyatlari, to‘g‘ri nutqning ahamiyati 
haqidagi bilimlari takomillashib boradi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari ot, sifat, son, fe`lning quyidagi xususiyatlarini bilib 
oladilar va shu o‘rgangan belgilari asosida so‘z turkumlarini taqqoslaydilar: 11Shaxs, narsa, belgi, miqdor va tartib, harakat yoki holatni bildiradigan so‘zlar;
Bu so‘zlarning qanday so‘roqlarga javob bo‘lishi;
So‘zlarni o‘zgarish-o‘zgarmasligi va doimiyligi;
Gapda qanday bo‘lak vazifasida kelishi.
O‘quvchilarni o‘rganganlariga qarab, har bir so‘z turkumining grammatik belgilari 
haqidagi bilimlari kengaya boradi. Boshlang‘ich sinf ona tili dasturiga ko‘ra, 
o‘quvchilarda so‘zlarni dastlab, javob bo‘ladigan so‘roqlariga qarab guruhlab, 
o‘rgatiladi. 3-sinfda ”So‘z turkumi” tushunchasi shakllantiriladi. Bunda o‘quvchilar 
har bir so‘z turkumiga xos ayrim belgilar: so‘z turkumining umumlashtirilgan leksik 
ma’nolari, otlarning birlik va ko‘plikda qo‘llanishi, bo‘lishli va bo‘lishsiz fe’llar, ot, 
sifat, son va fe`lning gapdagi vazifasi bilan tanishtiriladi. 4-sinfda so‘z 
turkumlarining morfologik-sintaktik xususiyatlari haqidagi bilim chuqurlashtiriladi: 
o‘quvchilar otlarning egalik va kelishiklar bilan o‘zgarishini, sifat va sonning gapdagi
vazifasini, shaxs-son va zamonni o‘rganadilar.
Berilgan quyidagi jadvalda boshlang‘ich 1-4-sinflarda o‘quvchilarining so‘z 
turkumlari yuzasidan egallashlari lozim bo‘lgan bilimlar hajmi ko‘rsatilgan:
So‘z tur-
kumlari
So‘z turkumlari bo‘yicha beriladigan bilimlar
1 2 3 4 5 6 7
Ot Shaxs, narsa va joy nomini bildiradi. Kim?, nima?, qayer? So‘roqlariga javob 
beradi. Birlik va ko‘plikda qo‘llaniladi. Egalik qo‘shimchalari bilan  12o‘zgaradi Kelishik qo‘shimchalari bilan turlanadi Gapda ega yoki ikkinchi 
darajali bo‘lak vazifasida keladi. Otlar yasaladi.
Sifat Shaxs va narsaning belgisini bildiradi. Qanday? Yoki qanaqa? so‘rog‘iga 
javob bo‘ladi. Birlik va ko‘plikda o‘zgarmaydi Gapda ikkinchi darajali 
bo‘lak vazifasida keladi. Sifatlar yasaladi.
Son Shaxs, narsaning sanog‘i va tartibini bildiradi. Necha? Yoki nechanchi? 
so‘rog‘iga javob bo‘ladi. Birlik va ko‘plikda o‘zgarmaydi Gapda ikkinchi 
darajali bo‘lak vazifasida keladi. Sonlar yasalmaydi
Olmosh Kishilik olmoshlari shaxsni bildiradi va ot o‘rnida qo‘llanadi. Kishilik 
olmoshlari kim? so‘rog‘iga javob bo‘ladi. Ular birlik va ko‘plikda bo‘ladi.
Kishilik olmoshlari kelishik qo‘shimchalari bilan qo‘llaniladi. Ular gapda bosh
va ikkinchi darajali bo‘laklar vazifasida keladi. Olmoshlar yasalmay-di.
Fe’l Shaxs, narsaning harakatini bildiradi. Nima qildi?, nima qiladi?, nima qilyapti?,
nima qilmoqchi? Kabi so‘roqlarga javob bo‘ladi. Bo‘lishli va bo‘lishsiz shaklda 
qo‘llanadi. Shaxs-son qo‘shimchalari bilan tuslanadi.
 
Uch zamonni bildiradi. Gapda kesim vazifasida keladi. Fe`llar yasaladi.
Boshlang‘ich sinflarda so‘z turkumlarini o‘rganishdagi asosiy vazifa o‘quvchilarning 
og‘zaki va yozma nutqini o‘stirish, lug‘atini yangi ot, sifat, son, fe’llar bilan boyitish, 
o‘quvchilarning shu vaqtgacha foydalanib kelgan so‘zlarining ma’nosini aniq 
tushunishiga erishish, bog‘lanishli nutqda so‘zlardan to‘g‘ri foydalanish malakasini 
o‘stirish hisoblanadi. Bu vazifalarni muvaffaqiyatli hal qilish uchun so‘z turkumlarini
o‘rganish jarayonida ma’nodosh, turli ma’noni bildirgan so‘zlar ustida muntazam 
ishlab boriladi. O‘quvchilar ko‘p ma’noli so‘zlar, ularning o‘z va ko‘chma ma’noda 
ishlatilishi bilan tanishtiriladi. Bunda ta’limni o‘quvchilarning shaxsiy tajribalari, 
bevosita ko‘rganlari, eshitganlari, kitobdan o‘qiganlari bilan bog‘lash muhim 
ahamiyatga ega. Kichik yoshdagi bolalarda kuzatish, muhim narsalarni sezish 
ko‘nikmalarini shakllantirish, atrof-muhit haqidagi bilimlarini boyitish bilan bir 
qatorda, ularning nutqini o‘stirish vazifasi ham amalga oshiriladi . 13Boshlang‘ich sinflarda ona tili fanida o‘quvchilarni og‘zaki va yozma nutqini har 
jihatdan shakllantirish ta`lim sohasidagi barcha pedagogik fanlar bilan bog‘langan 
holda amalga oshiriladi va ana shu fanlarni to‘liq o‘rganishga tayyorlaydi. Bu 
jarayonda o‘quvchilarga ta`lim-tarbiya berish bilan birga barkamol shaxsni 
shakllantirishga zamin hozirlanadi. Barkamol shaxsni shakllantirishda albatta, 
o‘quvchilarni tanqidiy fikrlashga o‘rgatish katta samara beradi.
Ona tili darslarida so‘z turkumlarini o‘rgatish jarayonida o‘quvchilarda tanqidiy 
fikrlashni shakllantirishga zamin yaratuvchi, quyidagi berilgan didaktik topshiriqlar 
fan bo‘yicha bilimlarni mustahkamlaydi, shu bilan birga pedagogikadagi fanlararo 
bog‘liqlik masalasini ham ijobiy hal qiladi:
1-topshiriq: berilgan beshta so‘zdan to‘rttasi bitta umumiy belgiga ega. Beshinchi 
so‘z ularga mazmunan mos kelmaydi. Uni topib belgilang. Tanlangan so‘zingiz 
raqamini javob varaqasiga yozing. Faqat bitta so‘zni va raqamni belgilang.
1.a) yurmoq; b) sakramoq; v) raqs tushmoq; d) o‘tirmoq; g) yugurmoq.
Bu yerda to‘rtta so‘z harakatni, faqat bittasi – o‘tirmoq harakatsizlikni bildiradi. 
Shuning uchun u ortiqcha.
2-topshiriq: juft so‘zlar berilgan. Ular uchun umumiy xususiyatni ifodalaydigan 
so‘zni toping. Bunda mavjud barcha umumiy xususiyatlardan imkon qadar shu ikki 
narsaga eng yaqin va xos xususiyatni topib yozish kerak. javobingizni so‘zlar 
juftligining yoniga yozing.
Misol: Archa-qarag‘ay; to‘g‘ri javoblar: “daraxtlar”, “doimiy yashil o‘simliklar”, 
“ninabargli daraxtlar”. Eng to‘g‘ri javob: “ninabargli daraxtlar”.
Otni o‘rgatish metodikasi. Boshlang‘ich sinflarda “OT” so‘z turkumini o‘rganish 
tizimi aniq izchillikda, bir-birini to‘ldirgan holda, berilayotgan bilim va mashqlar asta
soddadan-murakkabga qarab maqsad tomon yo‘naltiriladi. Bu jarayonda o‘quvchilar 
otdan to‘g‘ri foydalanish va to‘g‘ri yozish malakasini shakllantiriladi.
Otning til hodisasi sifatidagi xususiyatlari, uni o‘rganish vazifalari, o‘quvchilarning 
yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda, har bir sinf uchun beriladigan material 
hajmi, ularni o‘rganish izchilligi belgilangan.
1-4-sinflarda otni o‘rganish vazifalari: 14Ot haqidagi grammatik tushunchani shakllantirish;
Kim? so‘rog‘iga javob bol`gan otlardan nima? so‘rog‘iga  javob bo‘lgan otlarni 
farqlash ko‘nikmasini hosil qilish;
Atoqli otlarni (kishilar ismi-sharifi, hayvonlarga qo‘yilgan nomlar, ko‘cha va 
hakozolar) bosh harf bilan yozish ko‘nikmasini shakllantirish;
Otlarni birlik va ko‘plikda qo‘llanishi bilan tanishtirish;
Otlarni egalik qo‘shimchalari bilan to‘g‘ri qo‘llash ko‘nikmasini shakllantirish;
Otlarning kelishiklar bilan turlanishi va kelishik qo‘shimchalarining yozilishi haqida 
malaka hosil qilish;
O‘quvchilar lug‘atini yangi otlar bilan boyitish va ulardan nutqda aniq, o‘rinli 
foydalanish malakasini oshirish;
So‘zlarni tahlil qilish, taqqoslash, umumlashtirishni bilish.
Yuqorida berilgan otni o‘rganish vazifalari o‘zaro bog‘langan holda bajariladi. Shu 
bilan birga, “ot” mavzusini o‘rganishning muayyan bosqichida bajarish lozim bo‘lgan
bir vazifani hal qilishga ko‘proq ahamiyat beriladi. Masalan, 1-2-sinflarda otning 
faqat belgilari, nimani bildirishi, so‘roqlari o‘rganiladi. 3-sinfda otga atama beriladi, 
birlik va ko‘plikda qo‘llanishini o‘zlashtirishga ahamiyat beriladi. 4-sinfda otning 
egalik qo‘shimchalari bilan qo‘llanishi, kelishiklar bilan turlanishi va kelishik 
qo‘shimchalarining yozilishini o‘rganishga e’tibor qaratiladi. Kichik yoshdagi 
bolalarni nutqi va tafakkurini o‘stirish vazifasi ta`lim berish jarayonida otni 
o‘rganishning barcha bosqichlarida bajariladi. O‘quvchilarning lug‘atini boyitish, 
bog‘lanishli nutq malakalari va fikrlash qobiliyatini o‘stirish grammatik bilimlarni 
o‘rganish va orfografik malaka hosil qilishning butun jarayonida amalga oshiriladi.
Savod o‘rgatish davridan boshlab, o‘quvchilarni otni o‘rganishga tayyorlab boriladi. 
Bu davrda o‘quvchilar shaxs-narsalarni va ularning nomi bo‘lgan so‘zlarni farqlashga
o‘rganadilar, so‘zning leksik ma’nosiga e’tibor berib, so‘zlarning ma’nosiga qarab  15guruhlash ko‘nikmasi shakllantiriladi. Masalan, qushlar, meva va sabzavotlar, kiyim 
va buyumlarni va hakazo. So‘zlarni leksik ma’nosi asosida guruhlash mashqlari 
otlarni taqqoslash, o‘xshash tomonlarini aniqlash, umumlashtirish ko‘nikmasini 
o‘stiradi. Shunday bo‘lishiga qaramay, o‘quvchilar so‘zning aniq ma’nosini yetarli 
bilmaydilar, grammatik tushunchani shakllantirish uchun so‘zning leksik ma’nosini 
bilish bilan birgalikda uning grammatik belgilarini ham o‘zlashtirish zarur.
Keyingi bosqichda otning leksik ma’nolari va grammatik belgilari ustida maxsus 
ishlanadi. O‘quvchilar kim? so‘rog‘iga javob bo‘lgan otlarni nima? so‘rog‘iga javob 
bo‘lgan otlardan farqlashni, ularni so‘roq berish bilan ajratishni o‘rganadilar, ularda 
mavhum grammatik tafakkur o‘sa boradi va atoqli otlarni bosh harf bilan yozish 
ko‘nikmasi shakllana boradi.
O‘quvchilarni 2-sinfda otlarni atamasiz, leksik ma’nosi, atoqli va turdosh otlar 
haqidagi bilimlari chuqurlashtiriladi.
Otlarning birlik va ko‘plikda qo‘llanishi bilan o‘quvchilar 3-sinfda tanishadilar. Bu 
jarayonda o‘quvchilar: a) birlik va ko‘plikda qo‘llangan otlarning ma’nosi va 
qo‘shimcha orqali farqlash; b) birlikdagi otdan ko‘plik shaklidagi va ko‘plikdagi 
otdan birlik sondagi ot hosil qilish; v) gapda so‘zlarning bog‘lanishini hisobga olgan 
holda, otlardan nutqda to‘g‘ri foydalana olish ko‘nikmalari shakllantiriladi.
Otlarni egalik qo‘shimchalari bilan qo‘llash murakkab jarayon bo‘lib, bu tushunchani
4-sinf o‘quvchilariga o‘rgatishdan avval ularga shaxs tushunchasini tanishtirish lozim
bo‘ladi. Buning uchun o‘quvchilarda shaxs, narsaning kimgadir tegishli ekani, shu 
narsaning kimgadir qarashliligi, uning egasini bildirishini misollar bilan 
tushuntiriladi. Masalan: Bugun chizgan rasmim yaxshi chiqdi. Sening rasming 
qanday chiqdi? Odilning chizgan rasmi ham yaxshi chiqibdi.
Gaplarda berilgan rasmim, rasming, rasmi so‘zlarini tahlil qilib, o‘zak rasm ekani –
im, -ing, -i qo‘shimcha ekanini aniqlanadi. Shunda o‘qituvchi rasm va rasmim 
so‘zlarini taqqoslashni topshiradi va o‘quvchilar bu so‘zning qo‘shimchasi yuzasidan 
fikr yuritadilar,  ammo bu ular uchun muammoli vaziyatni keltirib chiqaradi.  . 16I. Bob. Boshlang’ich sinflarda “Sifat” mavzusini o’rgatishda 
innovatsion texnologiyalardan foydalanish
2.1 Sifat mavzusini o’rgatishda innovatsion texnologiyalardan 
foydalanish.
Sifatni o‘rgatish metodikasi. Boshlang‘ich sinflarda sifatni o‘rganish tizimi izchillik 
bilan soddadan -murakkablashib boradi.
1-va 2-sinflarda o‘quvchilar sifatni leksik ma’nosini kuzatadilar. Sifatga qanday?, 
qanaqa? so‘rog‘ini berishni o‘rganadilar. 3-sinfda sifat so‘z turkumi sifatida 
o‘rganiladi. 4-sinfda ilgari o‘rganilganlar takrorlanib, grammatik materialga bog‘liq 
holda orttirma darajadagi sifatlarning yozilishi o‘rgatiladi.
Boshlang‘ich sinflarda sifatni o‘rganish metodikasi uning lingvistik xususisyatlariga 
asoslanadi. Sifat predmetning belgisini bildirib, uni ot bilan bog‘liq o‘rganishni talab 
qiladi. 1-sinfdanoq o‘quvchilar e’tibori sifatning otga bog‘lanishini aniqlashga 
qaratiladi. O‘quvchilar predmetning belgisini aytadilar, ularda so‘roq yordamida 
gapda so‘zlarning bog‘lanishini aniqlash ko‘nikmasi o‘stiriladi, bunda ot va sifatdan 
so‘z birikmasini ajratadilar. Keyingi sinflarda bu bog‘liqlik aniqlashtiriladi va 
boshlang‘ich sinflarda sifatlarning xususiyatlari ustida ishlashni leksik va grammatik 
yo‘nalishda olib borish talab etiladi.
Sifat mavzusi boshlang‘ich sinflarda quyidagi izchillikda o‘rganiladi:
sifat bilan dastlabki tanishtirish (1-2-sinf);
sifat haqida tushuncha berish (3-sinf); 17shu grammatik mavzu bilan bog‘liq holda ayrim sifatlarning yozilishini o‘zgartirish 
(4-sinf).
Sifatni uch bosqichda o‘rgatiladi. Avval, birinchi bosqich (1-2-sinf)da o‘quvchilarga 
predmetning belgilarini, ularga savol berishni o‘rgatiladi. Masalan, biron predmet 
rasmini kuzatish orqali  belgilarini aniqlash: koptok rasmini ko‘rsatib, qanday 
koptok?-savoliga o‘quvchilar rasmdagi koptok belgilarini aniqlab, aytadilar, qizil, 
katta, dumaloq, chiroyli, kabi. Bundan tashqari sinfda, umuman atrofda o‘quvchilarni
o‘rab turgan predmetlarning belgilarini aniqlash va bu predmetlar bir-biri bilan ana 
shu o‘ziga xos belgilari orqali farq qilishlarini misollar bilan tushuntiriladi. Shunday 
mashqlardan so‘ng, o‘quvchilar xulosa chiqaradilar, ya`ni predmet belgisini bildirgan
so‘zlar qanday? qanaqa? so‘roqlariga javob bo‘ladi.
O‘quvchilarni predmet belgisini bildirgan so‘zlarni nutqimizdagi ahamiyatini 
anglashlarini samarali o‘zlashtirishlari uchun sifat ko‘p uchraydigan matnlarni o‘qib, 
sifatlarini ajratish va turli didaktik o‘yin, topshiriqlardan foydalanish maqsadga 
muvofiqdir. Masalan, kalaster usulidan foydalanilsa …
Ikkinchi bosqich (3-sinf)da o‘quvchilar nutqini yangi sifatlar bilan boyitish va ularda 
“sifat” tushunchasini shakllantirib, sifatlardan nutqda unumli foydalanish ko‘nikmasi 
o‘stiriladi. Bunda o‘quvchilarning “predmet belgisi” degan tushunchasi 
umumlashtirilib, uning xususiyatlarini so‘z turkumi sifatida o‘ziga xos 
ko‘rsatkichlarini  a) predmet belgisini bildiradi; b) qanday? qanaqa? so‘rog‘iga javob 
bo‘ladi, v) gapda otga bog‘lanib, shu ot bilan so‘z birikmasi hosil qiladi, d) gapda 
ikkinchi darajali bo‘lak vazifasida keladi o‘rgatiladi. Bu sinfda o‘quvchilar og‘zaki va
yozma ijodiy ishlarga katta o‘rin beriladi. O‘quvchilarni sifatning leksik ma’nosi 
haqidagi tushunchalarini chuqurlashtirish va predmetni har tomonlama tasvirlash 
malakasi o‘stiriladi. 18Sifat haqidagi bilimlarni takomillashtirish, o‘quvchilarda og‘zaki va yozma nutqda 
sifatlardan aniq, o‘rinli foydalanish ko‘nikmasini o‘stirish bilan bog‘liq holda –roq 
qo‘shimchasi bilan qo‘llangan sifatlarni va ko‘m-ko‘k, yam-yashil kabi sifatni to‘g‘ri 
yozish malakasini uchinchi bosqichda  ya`ni 4-sinfda shakllantiriladi.
O‘quvchilarda sifat – so‘z turkumiga oid olgan bilimlarini shakllantirish va 
mustahkamlashda ham didaktik topshiriqlardan foydalanish ta`lim-tarbiya 
samaradorligini oshirish va mustaqil fikrlovchi shaxsni shakllantirishda alohida o‘rin 
tutadi. Boshlang‘ich sinflarda sifat – so‘z turkumini o‘rgatishda quyidagi didaktik 
o‘yin topshiriqdan foydalanish mumkin. Bu topshiriqda berilgan predmetlarga ularga 
tegishli bo‘lgan, ya`ni, sifatlarini bildiruvchi so‘zlarni ko‘rsatkichli chiziqcha bilan 
birlashtirib chiqadilar. Bunday o‘yin-topshiriqlardan dam olish daqiqasida ham 
foydalanish mumkin. O‘quvchilar bunday topshiriqlarni bajarish jarayonida yanada 
faollashadilar va fikrlab, ba`zi sifatlarni berishda o‘zaro baxslashadilar. Bu bilan 
ularda olingan bilim mustahkamlanish bilan bir qatorda tanqidiy fikrlash, o‘z fikrini 
himoyalash kabi malakalar shakllantiriladi. 
Muayyan bir belgining ortiq-kamligi jihatidan farqlanishi sifat darajasi deyiladi.
Sifatlarda to‘rtta daraja bor: oddiy daraja, qiyosiy daraja, orttirma daraja, ozaytirma 
daraja.
Narsalar orasidagi belgi o ‘zaro taqqoslanmasa, oddiy daraja deyiladi. M a s a i an: 
yuksak, тип, hushyor, kalta.
Bir narsadagi belgining boshqalariga nisbatan ortiq yoki kamligi qiyosiy daraja 
deyiladi. Qiyosiy daraja oddiy dara- jadagi sifatga -roq qo‘shimchasini qo‘shish bilan
hosil bo‘- ladi. M a s a 1a n: yuksakroq, uzunroq, hushyorroq, kaltaroq. Belgining bir 
narsada boshqalariga nisbatan eng ko‘p ekani orttirma daraja deyiladi. Orttirma 
daraja eng, juda, niho- yat kabi so‘zlar bilan hosil bo‘ladi. Masai an: eng yuk
sak, juda тип…
Belgining bir narsada boshqalariga nisbatan bir qadar kam ekani ozaytirma daraja 
deyiladi. Ozaytirma daraja sal, biroz, xiyla, nim kabi so‘zlar bilan hosil bo‘ladi. M a s
a 1a n: biroz yuksak, sal тип… 192 5 0 — mashq. Oddiy darajadagi sifatlarni qiyosiy yoki orttirma darajaga 
aylantiring.
Go‘zal bir yigit eshikni qoqdi. (Abdulla Qahhor) 2. Ayiq qahri qistab, g‘ijinib qoldi, 
Panjasiga nogoh bir xarsang oldi. (Mirtemir)
Tarbiyachi o‘rta va katta gurah bolalariga doston haqida so‘ylardi. («Durdona»)
251- mashq. Gaplarni o‘qing. Sifatlarning darajasini o‘zgartiring. Bu gap mazmuniga 
qanday ta’sir qilayotganini tushuntiring.
G ‘azal nihoyatda ta’sirli. Ayniqsa, uch-to‘rt bolaning ovozi juda yoqimli, ohangdor. 
(Oybek) 2. Biz kirgan xona dadam ishlaydigan hujradan ham tor, qorong‘iroq ekan. 
(Hakim Nazir) 3. So‘ng sirkka o‘tib, eng uchqur otlardan birini tanlaysan, yo‘lga 
ravona boMasan.
(X To‘xtaboyev)
252- mashq. Uyga topshiriq. Sifat darajalarini aniqlab, namunadagidek
yozing.
N a m u n a : Ayolning cho‘zinchoqroq yuzida hadik paydo bo‘ldi. —Cho‘zinchoqroq
(qiyosiy daraja)
Baykal —dunyodagi eng chuqur ko‘l. 2. Usti yaltiroq, ichi qal- tiroq. (Maqol) 3. 
Hayotda halol, to‘g‘riso‘z bo‘lish kerak. (Rauf Tolib)
Qo‘rqoq oldin musht ko‘taradi. (Maqol) 5. Uning dadil harakatini ko‘rib, sal yengil 
nafas oldim. (Sh. Xolmirzaye v)
So'z turkumlari ustida ishlash metodikasining lingvistik asosi so'zlarning 
leksikgrammatik, morfologik va sintaktik belgilariga ko'ra turli guruhlarga ajratilishi, 
ya'ni so'z turkumlari haqidagi ilm hisoblanadi. Boshlang'ich sinflar dasturi 
o'quvchilarni so'z turkumlari mustaqil va yordamchi so'z turkumlariga bo'linishi bilan
maxsus tanishtirishni ko'zda tutmaydi, ammo o'qituvchi bolalarni so'z turkumlarining 
belgilari bilan amaliy tanishtiradi. So'z turkumlarini o'rganishdagi asosiy vazifa 
o'quvchilarning og'zaki va yozma nutqini o'stirish, lug'atini yangi ot, sifat, son, fe'l-lar 20bilan boyitish, o'quvchilar shu vaqtgacha foydalanib kelayotgan so'zlarning ma'nosini
aniq tushunishiga erishish, bog'lanishli nutqda u yoki bu so'zdan o'rinli foydalanish 
malakasini o'stirish hisoblanadi. Bu vazifalarni muvaffaqiyatli hal qilish uchun so'z 
turkumlarini o'rganish jarayonida sinonim, antonimlar (atamalar berilmaydi) ustida 
muntazam ish olib boriladi, o'quvchilar ko'p ma'noli so'zlar, ularning o'z va ko'chma 
ma'noda ishlatilishi bilan tanishtiriladi. Bunda ta'limni o'quvchilarning shaxsiy 
tajribalari, bevosita ko'rganlari, radiodan eshitganlari, kitobdan bilib olganlari bilan 
bog'lash muhim ahamiyatga ega. O'quvchilarda kuzatish, muhim narsalarni sezish 
ko'nikmalarini shakllantirish, atrof-muhit haqidagi bilimlarini boyitish bilan bir 
vaqtda ularning nutqini o'stirish vazifasi ham amalga oshiriladi. ―Ot" mavzusini 
o'rganish tizimi maqsadga yo'naltirilgan jarayon bo'lib, bunda shu so'z turkumining 
umumlashtirilgan ma'nosi va grammatik belgilari aniq izchillikda, bir-biri bilan ilmiy 
asoslangan bog'liqlikda o'rganiladi, shuningdek, otdan nutqda to'g'ri foydalanish va 
to'g'ri yozish malakasini shakllantirish maqsadida bajariladigan mashqlar asta 
murakkablashtira boriladi. Til hodisasi sifatida otning xususiyatlari, uni o'rganish 
vazifalari, o'quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda, har bir sinf 
uchun material hajmi, ularni o'rganish izchilligi belgilangan. Boshlang'ich sinflarda 
otni o'rganish vazifalari quyidagilar: 1) ,,Ot" haqidagi grammatik tushunchani 
shakllantirish
Yangi pedagogik bilimlar ko'lami Ta'lim to'g'risida"gi Qonun talablari asosida 
kengayib bormoqda, tadqiqot yo'nalishlari erkin shaxsni shakllantirish muammolariga
qaratilyapti. Bugungi kunda ta'lim-tarbiya jarayonida ta'limning turli o'qitish 
metodlaridan unumli foydalanish muhim ahamiyatga ega.
Ona tili darslari innovatsion texnologiya asosida tashkil qilinganda, asosan, 
o'quvchilarda hamkorlikda ishlash ko'nikmasi shakllanadi, umumiy vazifalar 
yechimini topishda bir-birlariga ko'mak beradilar, o'quvchilarda ijodiy va mustaqil 
fikrlash malakalari tarkib topadi, o'quvchilar o'z ishlari natijasiga, o'qishga, ta'lim 
olishga shaxsan mas'ullikni his qiladilar. 21Ayni paytda har qanday o'quv maskanlarida muammoli o'qitish texnologiyasi 
samarador hisoblanadi. Uning vazifasi faol bilish jarayoniga undash va tafakkurda 
ilmiy-tadqiqot uslubini shakllantirish bo'lib u ijodiy, faol shaxs tarbiyasi 
maqsadlariga mos keladi.
Muammoli o'qitishning mohiyatini o'qituvchi tomonidan o'quvchilarning o'quv 
ishlarida muammoli vaziyatni vujudga keltirish va o'quv vazifalarini, muammolarini 
hamda savollarini hal qilish orqali yangi bilimlarni o'zlashtirish bo'yicha ularning 
bilish faoliyatini boshqarish tashkil etadi.
Muammoli vaziyatning belgilari quyidagilar:
- o'quvchida notanish faktning mavjud bo'lishi;
- vazifalarni bajarish uchun o'quvchiga beriladigan ko'rsatmalar, yuzaga kelgan bilish 
mashaqqatini hal qilishda ularning shaxsiy manfaatdorligi.
Muammoli vaziyatdan chiqa olish hamma vaqt muammoni, ya'ni — nima noma'lum 
ekanligini, uning nutqiy ifodasi va yechimini anglash bilan bog'langan.
Muammoli vaziyatni fikriy tahlil qiladigan bo'lsak, u, avvalombor, o'quvchilarning 
mustaqil aqliy faoliyatidir. U o'quvchini intellektual mashaqqat keltirib chiqargan 
sabablarni tushunishga, unga kirish, muammoni so'z bilan ifodalash, ya'ni — faol fikr
yuritishni belgilashga olib keladi. Bu o'rinda izchillik yorqin ko'rinadi: avvalo, 
muammoli vaziyat yuzaga keladi, so'ng o'quv muammosi shakllanadi. O'qitish 
jarayonida o'quv muammosining muhim belgilari ham mavjud.
O'quv muammosining muhim belgilari quyidagilar:
- yangi bilimlarni shakllantirishga olib keladigan noma'lumning qo'shilishi; 22- o'quvchilarda noma'lumni topish yo'lida izlanishni amalga oshirish uchun zarur 
bo'lgan muayyan bilim zahirasining bo'lishi.
O'quv muammosini yechish jarayonida o'quvchilar aqliy faoliyatining muhim 
bosqichi uning yechilish usulini o'ylab topishga oid farazlar, g'oyalar qo'yish hamda 
uni asoslashdir.
O'quv muammosi muammoli savollar bilan izchil rivojlantirib boriladi va bunda har 
bir savol uning hal qilinishida bir bosqich bo'lib xizmat qiladi.
Muammoli o'qitishda o'qituvchi o'quvchilaming bilish faoliyatini tashkil etadi, 
shundagina o'quvchilar fanlarni tahlil qilish asosida mustaqil ravishda intellektual 
mashaqqatlarni hal qilish, xulosa chiqarish va umumlashtirish, qonuniyatlarni 
shakllantirish, qo'lga kiritilgan bilimlarni yangi vaziyatga tatbiq etishga intiladi.
Muammoli o'qitish natijasida o'quvchilarda bilimlarga mustaqil erishish qobiliyati 
shakllanadi hamda mavzu bo'yicha turli g'oyalar topish, uni isbotlash orqali yangi 
aqliy harakat usullarini topish va bilimlarni bir muammodan boshqasiga ko'chirish 
ko'nikmasi hosil bo'ladi.
O'quvchilarda diqqat va tasavvurlari rivojlanadi, o'quv materiallarini idrok qilish 
orqali ularning bilish faolligi oshadi.
Boshlang'ich sinflarda sifat turkumini o'rganish tizimi o'quv materialini leksik va 
grammatik tomondan izchillik bilan boyitib, murakkablashtirib borishni ko'zda tutadi.
O'quvchilar savod o'rgatish davridan boshlab, to 4- sinfga qadar belgi bildiruvchi 
so'zlarning — sifatning leksik va grammatik ma'nolarini boshlang'ich sinf ona tili 
dasturi hajmida o'rganadilar. Savod o'rgatish davrida belgi bildirgan so'zlarning 
ma'nolarini o'qituvchining "Mazasi qanday olma? Rangi qanday olma? Hajmi qanday
olma?" kabi savollari asosida kuzatish orqali amaliy bilib boradilar.
1-sinfda va 2-sinfda "Shaxs va narsaning belgisini bildirgan so'zlar" mavzusi 
o'rgatilayotganda o'quvchilar belgi bildirgan so'zlarni ma'nolariga ko'ra guruhlash 
ishlarini bajaradilar, ya'ni - ularni so'roqlar yordamida gap va matnda shaxs, narsa, 
harakat, miqdor bildirgan so'zlardan farqlash ko'nikmasini egallaydilar. Bunda  23o'qituvchi oldida turgan muhim vazifa o'quvchilarning narsa va shaxsning belgilar i 
xilma-xil bo'lishini, ya'ni narsa rangi, mazasi, shakli, hidi, hajmi, xususiyatlariga ko'ra
farqlanishini, bular narsa va shaxsning belgilari ekanini anglashlariga erishish, nutqda
ulardan samarali foydalanish orqali o'quvchilar nutqini belgi bildirgan so'zlar bilan 
boyitish va nutqini o'stirishdir. Ayniqsa, o'quvchilarga narsa va shaxslarni belgilariga 
ko'ra tavsiflashga doir mashqlarga va bunga oid o'quv topshiriqlariga katta ahamiyat 
berish lozim.
3-4-sinflarda esa sifat atamasi bilan tanishtirilgach, mazkur atama bilan elementar 
nazariy ma'lumotlarga ega bo'ladilar.
3-4-sinfda o'quvchilarning sifatlarning o'ziga xos leksik-grammatik xususiyatlari 
haqidagi bilimlari va ko'nikmalariga asoslanib, og'zaki va yozma ijodiy ishlar — 
maktab bog'i yoki istirohat bog'iga sayohat uyushtirib, u yerda kuzatilgan daraxt, 
qushlar, hayvonlarni tasvirlab, kichik hikoya tuzish kabilarga alohida o'rin beriladi. 
Buni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun ona tili va o'qish darslarida ma'nodosh va 
zid ma'noli sifatlar, sifatning o'z va ko'chma ma'nolarda ishlatilishini kuzatishga, sifat
yasashga doir leksik-semantik va grammatik mashqlarni tashkil etish maqsadga 
muvofiqdir. Ona tili va o'qish darslarida o'quvchilar nutqi yangi-yangi sifatlar bilan 
boyitiladi, ularga oldindan ma'lum bo'lgan sifatlarning ma'nosiga aniqlik kiritiladi. 
Sifatlar bolalar nutqini va tasavvurini boyitishga xizmat qiladi. Sifatlar narsa va 
hodisalarni aniq tasvirlash, ifodalash imkonini beradi. Bu imkoniyatdan foydalanib, 
ijodiy matn tuzishga o'rgatish o'quvchilarning fikrini aniqlashtiradi, nutqining 
ta'sirchanligini oshiradi. 24                   Xulosa
Sifatni o'rgatishda yana rangli rasmlardan foydalanish juda katta samara beradi. Rasm
bolalar sezgisiga ta'sir etib, uning hayot tajribasida hali uchramagan tomonlarini 
ochadi, ularga tanish bo'lgan hodisalarni chuqur anglashga ham yordam beradi.
Masalan, tabiat tasvirlangan rangli rasm o'quvchilar diqqatiga havola etilib, quyidagi:
l.Rasmda rassom qaysi ranglardan foydalangan? Daftaringizga ranglar deb ikki nuqta 
qo'ying va ranglarni ifodalovchi so'zlarni yozing
'quvchilar matn yaratishga bosqichma-bosqich: so'z ustida ishlash, gap va uning 
mantiqiy bog'lanishi ustida ishlash, og'zaki hikoya tuzish va uni yozma shakllantirish 
tarzida maxsus tayyorlab boriladi.
Shunday qilib, muammoli o'qitishning vazifasi o'quvchilar tomonidan bilimlarni 
puxta o'zlashtirish va aqliy hamda amaliy, mustaqil faoliyatlarini samarali bo'lishiga 
hamkorlik qilish, ularda yangi vaziyatda olingan bilimlarni ijodiy qo'llash malakasini 
shakllantirishdan iborat.
O'quv muammosini yechish jarayonida o'quvchilar aqliy faoliyatining muhim 
bosqichi uning yechilish usulini o'ylab topishga oid farazlar, g'oyalar qo'yish hamda 
uni asoslashdir.
O'quv muammosi muammoli savollar bilan izchil rivojlantirib boriladi va bunda har 
bir savol uning hal qilinishida bir bosqich bo'lib xizmat qiladi.
Muammoli o'qitishda o'qituvchi o'quvchilaming bilish faoliyatini tashkil etadi, 
shundagina o'quvchilar fanlarni tahlil qilish asosida mustaqil ravishda intellektual 
mashaqqatlarni hal qilish, xulosa chiqarish va umumlashtirish, qonuniyatlarni 
shakllantirish, qo'lga kiritilgan bilimlarni yangi vaziyatga tatbiq etishga intiladi.
Muammoli o'qitish natijasida o'quvchilarda bilimlarga mustaqil erishish qobiliyati 
shakllanadi hamda mavzu bo'yicha turli g'oyalar topish, uni isbotlash orqali yangi 
aqliy harakat usullarini topish va bilimlarni bir muammodan boshqasiga ko'chirish 
ko'nikmasi hosil bo'ladi.
O'quvchilarda diqqat va tasavvurlari rivojlanadi, o'quv materiallarini idrok qilish 
orqali ularning bilish faolligi oshadi. 25Foydalanilgan adabiyotlar
1. Avliyakulov N.X., Namozova N.J. Muammoli o'qitish texnologiyalari. - T.: "Fan 
va texnologiyalar" nashriyoti, 2008. - 80 b.
2. G'afforova T.Boshlang'ich ta'limda zamonaviy pedagogik texnologiyalar: O'quv 
qo'llanma. Toshkent. Tafakkur, 2011.
3. Muslimov N. va boshqalar. Innovatsion ta'lim texnologiyalari - Toshkent: 2015. -
208 bet.
4. Qosimova K. va boshq. Ona tili o'qitish metodikasi. Toshkent-2009.
5. Saidaxmedov N. Yangi pedagogik texnologiyalar. Toshkent, 2003. 26  2.2 Boshlang’ich sinflarda sifat so’z turkumini o’rgatishning 
ahamiyati.

28

Купить
  • Похожие документы

  • Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari masalalarni har xil usulda yechish malakasini shakllantirish
  • Matematika test
  • Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarning madaniyatini shakllantirish kurs ishi
  • 4-sinfda miqdorlarni o‘rganish kurs ishi
  • Tarbiyachi va uning jamiyatda tutgan oʻrni 2

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha