Budjet hisobi budjet tizimi

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	52.2KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	25 Avgust 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Budjet hisobi budjet tizimi

Sotib olish

Mundarija:
Kirish
1. Asosiy vositalar haqida tushuncha
2. Asosiy vositalarni analitik hisobi .
3. Asosiy vositalar harakatini hujjatlashtirish
4. Asosiy vositalarning qoldiq qiymatini aniqlash
Xulosa:
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1

Kirish
Budjet hisobi - Budjet tizimi Budjetlarini ijro etishda hisobga olinadigan, pulda
ifodalangan aktivlar va majburiyatlarning, shuningdek mazkur aktivlar va
majburiyatlarni o’zgartiruvchi operatsiyalarning holati to’g’risidagi axborotni
to’plash, ro’yxatdan o’tkazish va umumlashtirishning tartibga solingan tizimidir.
Budjet hisobi standarti – Budjet hisobini yuritishga belgilangan talablarni
aks ettirgan hujjatdir. Budjet hisobi standarti milliy hamda xalqaro standartlarga
bo’linadi.
O’zbekiston Respublikasi “Budjet kodeksi” ga muvofiq Budjet hisobini
yagona uslubiyoti Budjet hisobining xalqaro standartlariga, shuningdek boshqa
qonun hujjatlariga muvofiq belgilanadi.
Davlat sektorida buxgalteriya hisobi xalqaro standartlari (DSBHXS) –
davlat sektoridagi tashkilotlarda (davlat ishtirokidagi tijorat korxonalaridan
tashqari) yuqori sifatda jahon standartlari asosida moliyaviy hisobotlarni tuzish
bo’yicha xalqaro miqyosda umumqabul qilingan qoidalardir.
Budjet ijrosi jarayonida aktivlar va majburiyatlarning, shuningdek mazkur
aktivlar va majburiyatlarni o’zgartiruvchi operatsiyalarning holati to’g’risidagi
axborotni to’plash, ro’yxatdan o’tkazish va umumlashtirishning tartibga solingan
tizimi bo’lgan Budjet hisobini yuritishga qo’yilgan yagona talab Budjet hisobi
standartlari belgilaydi.
Jumladan Budjet tashkilotlarida hisob siyosatini shakllantirishga
qo’yiladigan talablar, hisob ob’ektlar (asosiy vositalar, zaxiralar va boshqalar) ni
tan olish me’zonlari, baholash, hisobotlarda aks ettirish me’yorlarini belgilab
beradi.
Budjet hisobi standartlarining bo’limlari quyidagilardan iborat:
- Hisob ob’ekti - Hisob ob’ektini aniqlash, umumiy tushinchalar;
-Hisob ob’ektini tan olish - Hisob ob’ektini hisobot elementlariga o’tkazish
tartiblari;
- Hisob ob’ektini baholash - Hisob ob’ektini baholash usullarini qo’llash
2

bo’yicha tavsiyalar hamda talablar;
- Moliyaviy hisobotda aks ettirish - Hisob ob’ekti haqida axborotlarni
moliyaviy hisobotda ochib berish va aks ettirish tartibi.
Budjet hisobi va hisoboti tizimini tartibga soluvchi davlat organi -
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi hisoblanadi va Budjet hisobi
standartlarini tasdiqlaydi.
O’zbekiston Respublikasi davlat sektorida buxgalteriya hisobi va
hisobotini takomillashtirish Budjet tizimida amalga oshirilayotgan islohotlarni
asosiy yo’nalishlaridan biri sifatida belgilandi va kontseptsiya qabul qilindi.
Kontseptsiyaga ko’ra Budjet hisobi standartlarini qabul qilish belgilandi.
Asosiy vositalar va boshqa uzoq muddatli nomoliyaviy aktivlarning budjet
tashkilotlari buxgalteriya hisobida quyidagi hisobvaraqlar bo'yicha hisob yuritish
tartibi keltiritiladi: «Asosiy vositalar»;
1 «Asosiy vositalarning eskirishi»;
2 «Boshqa uzoq muddatli nomoliyaviy aktivlar».
Asosiy vositalar deb, qonunchilikka muvofiq zimmasiga yuklatilgan
vazifalarni amalga oshirish maqsadida tashkilot tomonidan uzoq vaqt davomida
(bir yildan ortiq) foydalanadigan, shuningdek, ijaraga berishi mumkin bo'lgan
moddiy aktivlarga aytiladi.
01 «Asosiy vositalar» hisobvaragida tashkilotlarning barcha asosiy vositalari,
shu jumladan, ijaraga berilgan asosiy vositalarning holati va harakati to'g'risidagi
axborotlar, qiymatliklar umumlashtirib (£л=х
г +х
2 +л:
3 + … + x
n ) ko'rsatiladi
Budjet tashkilotlarida asosiy vositalarni buxgalteriya hisobida kelib tushishi
bo'yicha, ularning tashkilot ichida joydan-joyga o'tishi, budjet tashkiloti hisobidan
chiqarilishi, har bir obyektning saqlanishi va to'g'ri foydalanilishi ustidan nazorat
qilinishi hujjatlarda to'g'ri rasmiylashtirilishi hamda hisob registrlarida o'z vaqtida
aks ettirilishi lozim.
Budjet tashkilotlari o'zlarining zimmalariga yuklatilgan vazifalarni bajarish
bilan bog'liq bo'lgan faoliyatlarini amalga oshirishi, shuningdek, ishlab chiqarish
(ishlar bajarish, xizmatlar ko'rsatish) jarayonida foydalaniladigan, qiymatidan
3

qat’iy nazar 1 yildan ortiq xizmat qilish muddatiga ega bo'lgan moddiy aktivlarni
buxgalteriya hisobida asosiy vositalar tarkibida hisobga oladi va aks ettiradi.
Davlat sektori uchun buxgalteriya hisobining hisoblash metodida
aktivlarning sof qiymatini ko’paytiruvchi hodisalar daromadlar deb, aktivlarning
sof qiymatini kamaytiruvchi hodisalar esa xarajatlar deb tan olinadi.
Davlat boshqaruv sektorining aktivlari sof qiymati hamda ular
faoliyatining natijalari bo’lib davlat boshqaruv sektorining aktivlari kiymati
bilan majburiyatlari summasi o’rtasidagi farq hisoblanadi.
Hisoblash metodi – buxgalteriya hisobida sodir bo’lgan barcha
operatsiyalar va boshqa hodisalar, ular sodir bo’lgan paytda qayd etiladigan (pul
mablag’lari va uning ekvivalenti kelib tushgan ѐ?ki to’lanishidan oldin)
buxgalteriya hisobi metodi.
Hisoblash metodi moliyaviy hisobotlar ular oldiga qo’yilgan maqsad va
vazifalarni bajarishi uchun hisoblash usuli bo’yicha tuzilishi kerak. Bu usulga
binoan, voqea va hodisalar ular ro’yobga chiqarilishi bilanoq tan olinishi (pul
to’langani yoki olinganida emas) va moliyaviy hisobotda ular amalga oshirilgan
davrda aks ettirilishi kerak. Hisoblash tamoyiliga binoan tuzilgan hisobot
nafaqat o’tgan voqea xodislar, balki tashkilotning uzishi kerak bo’lgan
majburiyatlari, olishi kerak bo’lgan iqtisodiy resurslari haqida ma’lumotlar
beradi. Shunday qilib, foydalanuvchilar iqtisodiy qarorlar qabul qilishi uchun
muhim axborotni taqdim etish imkoniyati paydo bo’ladi.
4

Asosiy vositalarning sintetik va analitik hisobvaraqlardagi summalarni
umumlashtirish holati
Sintetik hisobvaraq Analitik hisobvaraqlar Summa
nomi kodi Nomi kodi
Asosiy 01
Turar-joy imoratlar 010
vositalar
Noturar joy imoratlar O1l
Inshootlar 012
Mashina va jihozlar 013
Transport vositalari 015
Kutubxona fondi 018
Boshqa asosiy vositalar 019
Jami
Asosiy vosi -
talarning
eskirishi 02
Turar-joy imoratlarning eskirishi 020
Noturar joy imoratlarning eskirishi 021
Inshootlarning eskirishi 022
Mashina va jihozlarning eskirishi 023
Transport vositalarining eskirishi 025
Boshqa asosiy vositalarning eskirishi 029
Jami
5

Asosiy vositalar haqida tushuncha
Asosiy vositalar tarkibida quyidagilar hisobga olinadi: imoratlar, inshootlar,
mashina va uskunalar, kompyuter texnikasi va unga qo'shimcha qurilmalar,
transport vositalari, kutubxona fondi, uzatkich moslamalari, ishchi va mahsulot
beruvchi hayvonlar va boshqa asosiy vositalar (muzey boyliklari, hayvonot olami
eksponatlari, sahna-tomosha vositalari, o'quv kinofilmlari, magnit disklari va
lentalari, kassetalar va hokazo).
Qiymati va xizmat muddatidan qat’iy nazar, quyidagilar asosiy vositalar
tarkibiga kiradi: qishloq xo'jaligi mashinalari va uskunalari, katta yoshdagi ishchi
va mahsulot beruvchi hayvonlar (shu jumladan, maydasi ham), kutubxona
fondlari, muzey boyliklari (muzey eksponatlaridan tashqari), hayvonot olami
eksponatlari va namunaviy loyihalashtirishga oid hujjatlar.
Xizmat muddati va qiymatidan qat ’ iy nazar , quyidagilar asosiy vositalar
tarkibiga kiritilmaydi :
— maxsus asboblar va moslamalar ( muayyan buyumlarni turkumlab va
yoppasiga ishlab chiqarish uchun yoki yakka tartibdagi buyurtmalarni tayyorlash
uchun moijallangan , maqsadli yo ' naltirilgan asboblar va moslamalar );
— maxsus va sanitariya kiyim-kechaklari, maxsus poyabzallar;
— ko c
rpa-to c
shak anjomlari;
— yozuv-chizuv anjomlari (kalkulatorlar, stol ustiga qo’yiladigan as boblar va
boshqalar);
— oshxona anjomlari, shuningdek, oshxona uchun dasturxon-sochiqlar;
— tiklanishi bo’yicha xarajatlar qurilish-montaj ishlari tannarxiga kiritiladigan
vaqtinchalik (notitul) inshootlar, moslamalar va qurilmalar;
— bir yildan kam foydalanish muddatiga ega boigan almashtiriladigan
uskunalar;
— ov qurollari (trallar, to'rlar, qarmoqlar, matraplar va boshqalar) va shu kabi
moddiy qimmatliklar.
Ushbu yuqorida keltirilgan moddiy qimmatliklar buxgalteriya hisobida tovar-
6

Asosiy vositalarni analitik hisobi.
Yuqorida qayd etilgan 7-jadvaldan ko’rinib turibdiki, 01 «Asosiy vositalar»
hisobvaragi quyidagi analitik hisobvaraqlarga bo’linadi:
10 «Turar-joy imoratlar»;
11 «Noturar-joy imoratlar»;
12 «Inshootlar»;
13 «Mashina vajihozlar»;
015 «Transport vositalari»;
18 «Kutubxona fondi»;
19 «Boshqa asosiy vositalar».
Budjet tashkiloti hisobvaraqlar rejasiga asosan 010 «Turar-joy imoratlar»
analitik hisobvaragida toiiq yoki asosan turar-joy uchun belgilangan binolar
hisobga olinadi. Shuningdek, ushbu analitik hisobvaraqda tashkilotlarning
balansida boigan va o’z xodimlarining, jumladan, harbiy xizmatchilarning
yashashi uchun foydalaniladigan binolari ham hisobga olinadi. Asosiy vositalar
sintetik hisobvaraqning 012 «Inshootlar» analitik hisobvaragida quyidagilar
hisobga olinadi: suv nasoslar, mashg’ulot o 4
tkazish maydonlari, suv havzalari,
yoilar, ko 4
priklar, yodgorlik- haykallari, istirohat bogiari, xiyobonlar va jamoat
bogiari, budjet tashkilotining to^iqlari va boshqalar aks ettiriladi. Har bir analitik
hisobvaraqda aks ettiriladigan asosiy vositalar nobudgarchiliklar, hisobotlarda
adashmovchiliklar boiishining oldini oladi. Bundan tashqari, ushbu analitik
hisobvaraqda elektr uzatkich tarmoqlar, transmissiyalar va quvur o’tkazgichlar,
transformatsiya va quvur o 4
tkazgichlarda suyuq va gazsimon moddalarni
iste’molchilarga yetkazish uchun energiya uzatgichlar va boshqalar ham hisobga
olinadi. Bunda, elektr stansiyalarning, gazkompressor, nasos va boshqa
stansiyalarnirig binolari
Oil analitik hisobvaraqda, ularning jihozlari esa 013 analitik hisobvaraqda
hisobga olinadi.
12 «Mashina va jihozlar» analitik hisobvaragida quyidagilar: kuchlanish
7

mashinalari va jihozlar, ish mashinalari va jihozlar, oichov asboblari, tartibga
soluvchi asboblar va moslamalar, laboratoriya jihozlari, hisoblash texnikasi,
meditsina jihozlari hamda boshqa mashina va jihozlar alohida guruhlarga ajratilib
hisobga olinadi:
- kuchlanish mashinalari va jihozlar, issiqlik va elektr energiyasini hosil
qiluvchi mashina-generatorlar va turli xil energiyani (suv, shamol, issiqlik, elektr
energiyasi va h.k.) mexanik, ya’ni harakat energiyasiga aylantirib beruvchi
mashina dvigatellar;
- ish mashinalari va jihozlar, mahsulot yaratish yoki ishlab chiqarish
tusidagi xizmatlar jarayonida mehnat predmetiga mexanik, issiqlik va kimyoviy
ta’sir ko’rsatishga hamda ishlab chiqarish jarayonida mehnat predmetini mexanik
dvigatellar, inson va hayvonlar kuchi yordamida joydan-joyga ko’chirish uchun
moijallangan mashinalar, apparatlar va jihozlar;
- oichov asboblari—dozatorlar, ampermetrlar, barometrlar, vattmetrlar,
vaakummetrlar, vaporimetrlar, voltmetrlar, balandlik oichagichlar, galvanometrlar,
geodeziya asboblari, gidroskoplar, indi- katorlar, kompressorlar, manometrlar,
xronometrlar, maxsus tarozilar, oichagichlar, g c
azna apparatlari, elektr energiyasi,
gaz, suv oichash asboblari va boshqalar;
- tartibga soluvchi asboblar va moslamalar, kislorod nafas oldirgich asboblar,
elektr, pnevmatik va gidravlik muntazamlashtirib turuvchi moslamalar, avtomatik
boshqarish pultlari, markazlashtirish, blokirovka qilish apparaturalari,
dispetcherlik nazorati liniyasi moslamalari va boshqalar;
- laboratoriya jihozlari-pirofhetrlar, regulatorlar, kalorimetrlar, nam
oichagich asboblar, tutish kublari, laboratoriya ko'pralari, gaz o'tkazmaslikni
sinash uchun moijallangan asboblar, mikroskoplar, termostatlar, stabilizatorlar,
so'rib oluvchi shkaflar va shu kabilar;
- hisoblash texnikasi—elektron-hisoblash, boshqaruvchi va analogli mashinalar,
kompyuterlar va unga qo'shimcha qurilmalar, printerlar, uyali va mobil aloqa
apparatlari, raqamli hisoblash mashinalari va moslamalari (klavishli hisoblash va
jamlovchi mashinalar, perforatsion hisoblash mashinalari) va boshqalar;
8

- meditsina jihozlari—meditsina jihozlari (tish davolash kreslola- ri,
operatsiya stollari, maxsus jihozli krovatlar va boshqalar), dizen- feksiyalovchi va
maxsus jihozlari, sut oshxonalari va sut stansiyalarining, qon quyish
stantsiyalarining jihozlari va boshqalar;
- asbob-uskunalar-mexanizatsiyalashtirilgan va mexanizatsiyalash-
tirilmagan umumiy foydalanishga moijallangan mehnat qurollari, shuningdek,
materiallarga ishlov beruvchi mashinalarga biriktirib qo'yilgan predmetlar. Ularga
quyidagilar kiradi: kesuvchi, zarb beruvchi, presslovchi Va zichlovchi qoi mehnati
qurollari, bularga elektr energiyasi, siqilgan havo va shunga o'xshashlar yordamida
ishlovchi mexanizatsiyalashtirilgan qoi mehnati qurollari ham kiradi
(elektrodrellar, kraskopultlar, elektr vibratorlar, gayka buragichlar va boshqalar),
shuningdek, materiallarga ishlov berishga, montaj ishlarini bajarishga va shunga
o'xshashlarga moijallangan turli xil moslamalar (tiskilar, patronlar, boigich
golovkalar, avtomobil dvigatellarini o'rnatish uchun va kardanli valni aylantirish
uchun moijallangan moslamalar) va boshqalar;
- ishlab-chiqarish inventarlari va buyumlari-ish vaqtida ishlab chiqarish
operatsiyalarini yengillatishga xizmat qiladigan predmetlar, ish stollari, verstaklar,
kafedralar, partalar va boshqalar, mehnatni muhofaza qilishga qaratilgan jihozlar:
suyuq va sochiluvchan jismlarni saqlashga moijallangan moslamalar (baklar,
tanlar, omborlar va boshqalar), savdo shkaflari va stellajlari, inventarlar, ish
mashinalari qatoriga qo'shib boimaydigan texnika predmetlari;
- xo'jalik inventarlari-idora jihozlari, ko'chma baryerlar, kiyim ilgich,
garderoblar, turii xil shkaflar, divanlar, stollar, kreslolar, yonmaydigan (yong'inga
chidamli) shkaflar va qutilar, yozuv mashinkalari, gektograflar, kopirograflar va
boshqa apparatlar, ko'chma o'tovlar, palatkalar (kislorodlilardan tashqari),
krovatlar (maxsus jihozli krovatlardan tashqari), gilamlar, pardalar va boshqa
xo'jalik inventarlari va, shuningdek, yong'inga qarshi predmetlar-gidropultlar,
stendlar, qoi narvonlari va h.k;
- boshqa mashina va jihozlar-yuqoridagi guruhlarda nomi keltirilmagan
mashinalar, apparatlar, sport maydonlari, stadionlar va sport binolarining jihozlari
9

(shu jumladan sport anjomlari), o'quv yurtlaridagi xonalar va ustaxonalarning
jihozlari, musiqa asboblari, televizorlar, radioapparaturalar, ilmiy-tadqiqot
muassasalari va ilmiy ish bilan shug'ullanuvchi boshqa muassasalarning maxsus
jihozlari, ATS jihozlari, o't o'chirishda ishlatiladigan mexanik narvonlar, kir
yuvadigan va tikuv mashinalari, sovitkichlar (muzlatkichlar), chang yutgichlar va
boshqalar.
015 «Transport vositalari» analitik hisobvaragida quyidagilar alohida
guruhlarga ajratilib odamlarni va yuklarni tashishga moijallangan barcha turdagi
vositalar hisobga olinadi:
- temiryoi, suv va avtomobil transportining harakatdagi tarkibi
(elektrovozlar, teplovozlar, paravozlar, motovozlar, motodrezinalar, vagonlar,
platshakllar, sisternalar, teploxodlar, paroxodlar, dizel- elektroxodlar, buksirlar,
barjalar va barkalar, qutqaruvchi qayiqlar, suzuvchi pristanlar, parusli kemalar,
yuk avtomobillari va yengil avtomobillar, pritseplar, avtosamosvallar,
avtosisternalar, avtobuslar, tortuvchi traktorlar va boshqalar);
- havo transportining harakatdagi tarkibi (samolyotlar, vertolyotlar va
boshqalar);
tir ot-aravalar;
- ishlab-chiqarish transporti (elektrokarlar, mototsikllar, motorolerlar,
velosipedlar, aravachalar va boshqalar);
- sport transportining hamma turlari.
Bunda, yuk tortadigan va sport otlari hamda boshqa ish hayvonlari
019«Boshqa asosiy vositalar» analitik hisobvaragida hisobga olinadi.
018«Kutubxona fondi» analitik hisobvaragida kutubxona fondlari, kitoblarning
ayrim nusxalarining qiymatidan qat’iy nazar hisobga olinadi. Kutubxona fondiga
ilmiy, badiiy va o'quv adabiyotlari, adabiyotning maxsus turlari va boshqa nashrlar
kiradi.
019«Boshqa asosiy vositalar» analitik hisobvaragida alohida guruhlarga ajratilib
quyidagilar hisobga olinadi:
- -ko'p yillik daraxtlar va ekinlar. Ko c
p yillik daraxtlar va ekinlarga sun’iy
10

ko'p yillik ko'chatlar (ularning yoshidan qat’iy nazar), mevali ko'chatlarning
hamma turlari (daraxt va butalar), ko'chalar, maydonlar, bog'lar, xiyobonlar,
muassasalar hududida turarjoy uylarining hovlilaridagi ko'kalamzorlashtiruvchi va
manzarali daraxt va butalar, yashil to'siqlar, qordan to'suvchi va dalalarni himoya
qiluvchi, qumlarni va daryo qirg'oqlarini mustahkamlash uchun ekiladigan
daraxtlar, jar va soy yoqalariga ekiladigan daraxtlar va shunga o 4
xshashlar,
botanika bog 4
lari va boshqa ilmiy-tadqiqot muassasalarining hamda o 4
quv
yurtlarining ilmiy maqsadlarga moijallangan sun’iy daraxtlari va boshqa ko'p yillik
sun’iy daraxtlar (hamma turdagi yosh daraxtlar to 4
liq yetilgan, ya’ni meva
beradigan daraxtlardan alohida hisobga olinadi).
- Muzey qimmatliklari (ularning qiymatidan qat’iy nazar) davlat
muzeylarida hisobga olinadigan muzey eksponatlaridan (san’at va tabiatshunoslik
predmetlari, qadimiy va turmush madaniyati pred- metlari hamda ilmiy, tarixiy va
texnikaviy ahamiyatga ega bo'lgan eksponatlardan) tashqari;
-hayvonot bogiari va shunga o 4
xshash muassasalardagi hayvonat olami
eksponatlari (ularning qiymatidan qat’iy nazar);
- sahna-tomosha vositalari, dekoratsiyalar, mebel va rekvizitlar, butaforiya, teatr
kastumlari va milliy kastumlar, bosh kiyimlar, ich kiyimlar, poyafzallar, pariklar
va boshqalar;
- o'quv kinofilmlar, magnit disklar, kassetalar va boshqalar;-
ish hayvonlari-otlar, xo'kizlar, tuyalar, eshaklar va boshqa ish hayvonlari
(yuk tashuvchi va sport otlari hamda boshqa yuk tashuvchi hayvonlarni ham
qo 4
shib);
- mahsuldor va zotdor mollar-sigirlar, buqalar, qo'toslar va buy- vollar (ish
hayvonlaridan tashqari), ayg'irlar va zotdor biyalar (ish hayvonlari sifatida
foydalanilmaydiganlari), yilqida boqishga o'tkazilgan biyalar, tuyalar (ish
hayvonlari sifatida foydalanilmaydiganlari), bug'ular, cho'chqalar, qo'ylar,
echkilar, qo'chqorlar va boshqalar;
- boshqa inventarlar (bolalar o'yinchoqlari, maxsus chang'ilar va boshqalar);
- boshqa maxsus, shu jumladan harbiy asosiy vositalar.
11

Asosiy vositalar harakatini hujjatlashtirish
Kelib tushadigan asosiy vositalar obyektining qiymati budjet tashkiloti
balansiga kiritilishi lozim.
Asosiy vositalar quyidagilar natijasida tashkilot balansiga kirim qilinadi:
- oldi-sotdi shartnomasi bo'yicha obyektni sotib olish;
M i s o l : Asosiy vositalar sotib olinganda:
a) sotib olingan asosiy vositalarning qiymatiga (sotib olish narxi,
shuningdek, yetkazib berish va boshqa qo'shimcha xarajatlar)
Debet: 072 «Asosiy vositalarga boshqa xarajatlar»
Kredit: 15, 16 va 17-hisobvaraqlarning tegishli analitik hisobvaraqlari
b) Asosiy vositani dastlabki qiymati bo'yicha kirim qilinishi
Debet: 01-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
Kredit: 072 Asosiy vositalarga boshqa xarajatlar
— kapital qo'yilmalar tugaganidan so'ng tiklangan obyektni qabul qilish-
topshirish;
Tashkilotning o'zi tomonidan, shuningdek, pudrat shartnomasiga aso san
qurilgan asosiy vosita obyektlarining kirim qilinishi
Debet: 01-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
Kredit: 071 Tugallanmagan qurilish
- beg'araz kelib tushish;
Asosiy vositalar beg'araz olinganda:
a) belgilangan tartibda aniqlangan bozor qiymati bo'yicha
Debet: 072 «Asosiy vositalarga boshqa xarajatlar»
Kredit: 262 «Budjet tashkilotini rivojlantirish jamg'armasi mablag'lari
bo'yicha daromadlar»
b) Asosiy vositalarni yetkazib berish va boshqa qo'shimcha xarajatlar
summasiga (agar amalga oshirilsa):
Debet: 072 «Asosiy vositalarga boshqa xarajatlar»
Kredit: 15, 16 va 17-hisobvaraqlarning tegishli analitik hisobvaraqlari d)
13

asosiy vositani dastlabki qiymati bo'yicha kirim qilinishi Debet: 01-
hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari Kredit: 072 «Asosiy
vositalarga boshqa xarajatlar»
- tovar-moddiy zaxiralar tarkibidan o'tkazish;
SMs asosiy vositalarning ortiqcha (hisobga olinmagan) obyektlarini aniqlash;
- qonunchilikda nazarda tutilgan boshqa hollar.
Asosiy vositalarni buxgalteriya hisobiga kirim qilinishi asosiy vositalarning
dastlabki qiymati bo'yicha amalga oshiriladi.
Sotib -olingan asosiy vositalar, tugallangan qurilishlar va inshootlar, 1
shuningdek, tashkilotning o'zida tayyorlangan asosiy vositalarning dastlabki
qiymatiga ularning sotib olish narxi va ularga qilingan barcha xarajatlarning to'liq
summasida, jumladan, mazkur asosiy vositalarni foydalanish uchun ishchi
holatiga keltirish bilan bevosita bog'liq bo'lgan yetkazib berish va montaj qilish,
o'rnatish, ishga tushirish va boshqa xarajatlarni hisobga olgan holda kiritiladi.
Sotib olingan asosiy vositalarning dastlabki qiymati quyidagi xarajatlardan
tashkil topadi:
- yetkazib beruvchilarga hamda shartnoma bo'yicha qurilish-montaj ishlarini
bajarganlik uchun pudratchilarga to'lanadigan summalar;
№ asosiy vositalarni sotib olish (qurish) munosabati bilan qonunchilikda
belgilangan tartibda to'langan soliqlar va boshqa majburiy to'lovlar summalari,
shu jumladan, bojxona bojlari va yig'imlari (agar ular qoplanmasa);
- asosiy vositalarni sotib olish (qurish) bilan bog'liq axborot va maslahat
xizmatlari uchun to'langan summalar;
— asosiy vositalarni yetkazib berish (qurish) xatarini sug’urtalash bo'yicha
xarajatlar;
- asosiy vositalar obyektini sotgan vositachilarga to'lanadigan haqlar;
- asosiy vositalarni o'rnatish, montaj qilish, sozlash va ishga tushirishga oid
xarajatlar;
— aktivdan foydalanish uchun uni ishchi holatga keltirish bilan bevosita
14

bog'liq bo'lgan boshqa xarajatlar.
Tashkilotning o'zida tayyorlangan (qurilgan) asosiy vositalarning dastlabki
qiymati asosiy vositalarni tiklash (qurish, qurib bitkazish) bo'yicha amalga
oshirilgan barcha haqiqiy xarajatlar summasi (tannarxi) bo'yicha aks ettiriladi.
Beg'araz olingan asosiy vositaning dastlabki qiymati buxgalteriya hisobida
mazkur bandda nazarda tutilgan xarajatlarni hisobga olgan holda buxgalteriya
hisobiga qabul qilingan sanadagi ularning belgilangan tartibda aniqlangan joriy
qiymati bo'yicha aks ettiriladi.
Hisobga qabul qilingan asosiy vositalarning dastlabki qiymatini o'zgartirishga
asosiy vosita obyektlarida amalga.» oshirilgan qo'shimcha qurish, qo'shimcha
asbob-uskunalar bilan jihozlash, rekonstruktsiya yoki modernizatsiya qilish,
qisman tugatish va qayta baholash amalga oshirilgan hollarda ruxsat etiladi.
Qo'shimcha qurish, qo'shimcha asbob-uskunalar bilan jihozlash ishlariga
asosiy vositalar obyektining texnologik yoki xizmat mo'ljalining o'zgarishi,
oshirilgan ishlar ko'lami va sifatni yanada yaxshilashga doir boshqa hollar tufayli
qilinishi lozim bo'lgan ishlar kiritiladi.
Rekonstruktsiya qilish ishlariga ishlab chiqarishni takomillashtirish va uning
texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlarini oshirish bilan bog'liq bo'lgan hamda ishlab
chiqarish quvvatlarini oshirish, mahsulot (ishlar, xizmatlar) sifatini yaxshilash va
nomenklaturasini o'zgartirish maqsadlarida asosiy vositalarni rekonstruktsiya
qilish loyihasi bo'yicha amalga oshiriladigan mavjud asosiy vositalar obyektlarini
qayta qurish kiritiladi.
Modernizatsiya qilishga ilg'or texnika va texnologiyalarni joriy etish, ishlab
chiqarishni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish, ma’nan va jismonan eskirgan
uskunalarni zamonaviylashtirish va ularni yangilari, unumdorligi yanada yuqori
bo'lganlari bilan almashtirish asosida asosiy vositalar va ularning ayrim
qismlarining texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlarini oshirish bo'yicha chora-tadbirlar
majmuasi kiradi.
Asosiy vositalarni ishchi holatida saqlab turish ularni ta’mirlash 3 xil
ko'rinishda, ya’ni joriy, o'rtacha va kapital tarzda amalga oshiriladi.
15

Joriy ta’mirlash—asosiy vositalar obyektini ishchi holatida saqlab turish
maqsadida amalga oshiriladigan ta’mirlashdir. 0’rtacha ta 7
mirlashda
ta’mirlanayotgan agregatni qisman ajratish va detallarning qismlarini tiklash yoki
almashtirish amalga oshiriladi.
Uskunalar va transport vositalarini kapital ta ’mirlash *4 agregatni to'liq
ajratib yig'ish amalga oshiriladigan ta’mirlashdir, bazaviy va korpus detallari va
uzellarini ta’mirlash, barcha eskirgan detallar va uzellarni almashtirish yoki tiklash
hamda agregatni yig'ish, sozlash va sinab ko'rishdir.
Binolar va inshootlarni kapital ta’mirlash-bazaviy va korpus detallari va
uzellarini ta’mirlash, barcha eskirgan konstruktsiyalarning detallari va uzellarini
almashtirish yoki tiklash amalga oshiriladigan ta’mirlashdir.
Asosiy vositalarda amalga oshirilgan joriy va o'rta ta’mirlash xarajatlari va
ularning dastlabki qiymatini o'zgartirishga sabab bo'lmay- digan kapital ta’mirlash
xarajatlari asosiy vositalar tarkibiga kiritilmaydi hamda hisobotlarda O'zbekiston
Respublikasi Davlat budjeti xarajatlari iqtisodiy tasnifining (keyingi o'rinlarda
iqtisodiy tasnif deb yuritiladi) tegishli kodlari bo'yicha haqiqiy xarajatlar sifatida
aks ettiriladi va hisobot yilining oxirida moliyalashtirish manbasi bo'yicha
hisobdan chiqariladi,
Kutubxonalarning inventar fondiga kiritilgan kitoblar, darsliklar va boshqa
nashrlar ularning dastlabki muqovalash qiymatlarini ham qo'shib, dastlabki
qiymati bo'yicha hisobga olinadi. Kitoblarni ta’mirlash va tiklash, shu jumladan
ikkinchi marta muqovalash xarajatlari kitoblarning qiymatini oshirishga
kiritilmaydi va hisobotlarda iqtisodiy tasnifning tegishli kodlari bo'yicha haqiqiy
xarajatlar sifatida aks ettiriladi va hisobot yilining oxirida moliyalashtirish
manbasi bo'yicha hisobdan chiqariladi.
16

Asosiy vositalarning qoldiq qiymatini aniqlash.
Asosiy vositalarning qoldiq qiymati ularning yuqorida ko'rsatilgan
o'zgarishlarni hisobga olgan holdagi dastlabki qiymatidan belgilangan tartibda
aniqlangan eskirish summasini farqi sifatida aniqlanadi.
Asosiy vositalar aktiv sifatida tan olinganda ular boshlang'ich qiymat bo'yicha
baholanadi. Budjet tashkilotlarida ishlab chiqarish yoki xizmat ko'rsatish
sohalarida ishlatilib, xizmat muddatini o'tab bo'lgan asosiy vositalar O'zbekiston
Respublikasi «Buxgalteriya hisobi to'g'risidagi» Qonuni va 2003-yil 9-oktabrdagi
O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirining 114- son buyrugl hamda 2004-yil 1-
yanvardagi 0’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 1299-son bilan
ro’yxatdan o c
tkazilgan «Asosiy vositalar» nomli buxgalteriya hisobining milliy
andazasi va boshqa taalluqli me’yoriy-huquqiy hujjatlar talablari doirasida balans
hisobidan chiqariladi.
Asosiy vositalar quyidagilar natijasida budjet tashkiloti balans hisobidan
chiqariladi:
a) tugatish;
Tugatilishi munosabati bilan asosiy vositalarning hisobdan chiqari lishi:
- hisoblangan eskirish summasini hisobdan chiqarilishi
Debet: 02-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
Kredit: 01-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
b) qoldiq qiymatini hisobdan chiqarilishi
Debet: 231, 241, 251, 261 yoki 271 analitik hisobvaraqlarning tegishlisi
Kredit: 01-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
d) asosiy vositalarning tugatilishi munosabati bilan keyinchalik
foydalanishga yaroqli boigan tovar-moddiy zaxiralarning kirim qilinishi:
- qoldiq qiymati doirasida;
Debet: 06-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
Kredit: 231, 241, 251, 261 yoki 271 analitik hisobvaraqlarning tegishlisi
- qoldiq qiymatidan oshgan summaga
17

Debet: 06-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
Kredit: 272 Hisobdor shaxslar bilan hisob-kitoblar.
Asosiy vositalarning sotilishi:
1) bino va inshootlar (chet elda joylashganlaridan tashqari):
a) hisoblangan eskirish summasini hisobdan chiqarilishi Debet:
02-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari Kredit: 01-
hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
b) qoldiq qiymatini hisobdan chiqarilishi
Debet: 231, 241, 251, 261 yoki 271 analitik hisobvaraqlarning tegishlisi
Kredit: 01-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
2) qolgan asosiy vositalar (chet elda joylashganlaridan tashqari):
a) asosiy vositalarning dastlabki qiymatini hisobdan chiqarilishi Debet:
201 Asosiy vositalar va boshqa aktivlar realizatsiyasi Kredit: 01-
hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
b) asosiy vositalarning hisoblangan eskirish summasini hisobdan chiqarilishi
Debet: 02-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari Kredit: 201
Asosiy vositalar va boshqa aktivlar realizatsiyasi
d) Asosiy vositalarning sotish qiymati
Debet: 15-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari Kredit: 201
Asosiy vositalar va boshqa aktivlar realizatsiyasi
e) qolgan asosiy vositalar bir vaqtning o c
zida tegishli budjet daromadiga
hisoblangan summa
Debet: 201 Asosiy vositalar va boshqa aktivlar realizatsiyasi Kredit:
160 budjetga to’lovlar bo’yicha budjet bilan hisob-kitoblar
f) pul mablag’iarini kelib tushishi
Debet: 113 Boshqa budjetdan tashqari mablag’iar Kredit: 15-
hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
g) budjetga hisoblangan summalarning o 6
tkazib berilishi Debet: 160
budjetga to’lovlar bo'yicha budjet bilan hisob-kitoblar Kredit: 113
18

$Boshqa budjetdan tashqari mablag’iar h) asosiy vositalarning sotilishidan ko’rilgan ijobiy moliyaviy natija (daromad) Debet: 201 Asosiy vositalar va boshqa aktivlar realizatsiyasi Kredit: 272 Boshqa budjetdan tashqari daromadlar asosiy vositalarni sotilishidan ko'rilgan salbiy moliyaviy natija (zarar) Budjet tashkilotlarida bino, inshoot va boshqa asosiy vositalarni ijaraga berish O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009-yil 8-apreldagi 102-sonli «Davlat mulkini ijaraga berish tartibini takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida»gi qarori va boshqa qonuniy hujjatlar asosida tartibga solinadi. Ijarani tartibga soluvchi davlat organi Davlat mulki qo'mitasi, uning viloyatlardagi va Toshkent shahridagi hududiy boshqarmalari tasarrufidagi davlat mulkini yaraga berish markazlari tomonidan amalga oshiriladi. Budjet tashkiloti ijara shartnomasiga asosan binolar, inshootlar yoki ularning qismlari, asbob-uskunalar, transport vositalari shaklidagi davlat mulki va boshqa mulklarini berishlari mumkin. Ijara subyektlari-b\x ijaraga oluvchi va beruvchilardir, ijara obyekti esa-bu ijara shartnomasi asosida olingan moddiy qiymatliklardir. O'zbekiston Respublikasi Davlat mulki qo'mitasi ijaraga berilgan davlat mulki bo'yicha yig'ma (jamlanma) maiumotni O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligiga har chorakda hisobot choragidan keyingi oyning 15-kunigacha taqdim etadi. Ijara to’lovi bo'yicha hisob-kitoblar ijara to'lovini hamda, zarurat tug'ilganda, kommunal va foydalanish to'lovlarini o'z ichiga oladi. Ijara to’lovi ijaraga oluvchi tomonidan ijara to’lovining oxirgi belgilangan miqdoridan va ijaraning qolgan muddatidan kelib chiqqan holda hisoblangan davrlar (har chorakda, har oyda va shu kabi) bo'yicha teng miqdorda toianadi. To'lov ijara shartnomasida ko'rsatilgan muddatlarda har bir navbatdagi davr (chorak, oy va shu kabilar) uchun yuz foiz oldindan toiash shaklida amalga oshiriladi. 19$

Asosiy fondlarni qayta baholash qonunchilikka muvofiq amalga oshiriladi.
Asosiy vositalarni qayta baholash —asosiy vositalar obyektlarining tiklash
qiymatini hozirgi bozor narxlari darajasiga moslash maqsadida ularni vaqti-vaqti
bilan aniqlashtirishdir. Asosiy vositalar qayta baholash natijasida hisob va
hisobotda joriy qiymat bo'yicha aks ettiriladi.
Asosiy vositalarning boshlang'ich (tiklash) qiymati qayta baholangan hollarda
qayta baholash o'tkazilgan sanadagi ularning jamlangan eskirishi asosiy
vositalarning dastlabki (tiklanish) qiymati o'zgarishining tegishli indekslariga
tuzatiladi hamda keyingi hisoblanadigan eskirish qayta baholangan qiymati
hisobidan amalga oshiriladi.
Qayta baholash natijasida asosiy vositalar qiymatining oshishi:
a) dastlabki qiymatini oshishi
Debet: 01-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
Kredit: 28-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
b) eskirish summasini oshishi
Debet: 28-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
Kredit: 02-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
Qayta baholash natijasida asosiy vositalar qiymatining
kamayishi:
a) dastlabki qiymatini kamayishi
Debet: 28-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
Kredit: 01-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
b) eskirish summasini kamayishi
Debet: 02-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari Kredit: 28-
hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari Qayta baholash natijasi hisob va
hisobotda joriy qiymat bo'yicha aks ettiriladi. Qayta baholashdan maqsad bu
asosiy vositalarning qiymatini bozor baholari doirasida tenglashtirishdan iboratdir.
Bu jarayon O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan har yili 1-yanvar
holatiga belgilangan stavkalar asosida tartibga solinib boriladi.
20

5.Asosiy vositalar eskirishini hisobga olish
Tashkilotlar asosiy vositalarinirig eskirishi qonunchilikka muvofiq budjet
tashkilotlari asosiy vositalarining yillik eskirish me’yorlaridan (keyingi o'rinlarda
eskirish me’yorlari deb yuritiladi) kelib chiqqan holda, har yili aniqlanadi va har
oyda shu tashkilotlarning buxgalteriya hisobi va hisobotida aks ettiriladi.
Bu hisobvaraqda tashkilot hisobida (balansida) turgan asosiy vositalarning
eskirib borishi aks ettiriladi. Eskirish imoratlar, inshootlar, uzatkich moslamalar,
mashina va jihozlar, ish hayvonlari va transport vositalari, ishlab chiqarish
(ashyolarni ham qo'shib) va xo'jalik inventarlari hamda foydalanish mumkin
bolgan yoshga yetgan ko'p yillik daraxtlar, butalar va boshqa asosiy vositalar
bo'yicha aniqlanadi va hisobga olinadi.
Vazirliklar, davlat qo'mitalari va idoralari, zarur hollarda, o'zlarining
tizimidagi tashkilotlarda asosiy vositalarning eskirishi me’yorlarini asosiy
vositalarning texnik shartlari va/yoki tayyorlovchi-tashkilotlar tavsiyalariga
muvofiq asosiy vositalar obyektlarining samarali foydalanish muddatini hisobga
olgan holda, tegishli qonunchilik bilan belgilangan me’yorlardan oshmagan holda
o'rnatilgan tartibda belgilashlari mumkin.
Asosiy vosita obyektlarida amalga oshirilgan qo'shimcha qurish, qo'shimcha
asbob-uskunalar bilan jihozlash, rekonstruktsiya yoki modernizatsiya natijasida
dastlabki qabul qilingan me’yoriy ko'rsatkichlari yaxshilanishi (oshirilishi)
hollarda tashkilotlar shu obyektning amalga oshirilgan qo'shimcha qurish,
qo'shimcha asbob-uskunalar bilan jihozlash, rekonstruksiya yoki modernizatsiya
ishlari tugatilgan oydan keyingi hisobot oyining birinchi sanasidan boshlab shu
obyektning samarali foydalanish muddatini qayta ko'rib chiqadilar.
Beg'araz olingan asosiy vositalar obyektlarining samarali foydalanish muddati
quyidagicha aniqlanadi:
— tashkilotlardan olinganlar uchun-amalda foydalanilgan muddat- larini va
avval hisoblangan eskirish summasini hisobga olgan holda;
boshqa yuridik va jismoniy shaxslardan olinganlar uchun-tash- kilotlarda
21

doimiy ishlaydigan inventarlash komissiyasi tomonidan belgilangan obyektning
bozor bahosi va foydalanish muddatidan kelib chiqqan holda.
Eskirish quyidagi asosiy vositalar bo'yicha aniqlanmaydi: arxitektura va
san’atning noyob yodgorliklari bolgan imoratlar va inshootlar, kabinet va
laboratoriyalarda joylashgan o'quv ishlari va ilmiy maqsadlarda foydalaniladigan
jihozlar, eksponatlar, nusxalar, amaldagi va amal qilmayotgan modellar, maketlar
va boshqa ko'rgazmali qo'llanmalar, mahsuldor qoramollar, qo'toslar, hayvonot
olami eksponatlari (hayvonot bog'i va shunga o'xshash tashkilotlarda), foydalanish
mumkin bolgan yoshga yetmagan ko'p yillik ko'chatlar, kutubxona fondlari,
filmlar fondi, sahnaga qo'yish uskunalari, badiiy va muzey buyumlari.
Asosiy vositalar obyekti bo'yicha eskirish hisoblash mazkur obyekt asosiy
vositalar tarkibiga qabul qilingan oydan keyingi oyning birinchi sanasidan
boshlanadi hamda mazkur obyektning dastlabki (tiklanish) qiymati doirasida
yoxud bu obyektni balansdan hisobdan chiqarilguncha amalga oshiriladi.
Asosiy vosita obyektlari bo'yicha eskirish hisoblash asosiy vosita larning
dastlabki (tiklanish) qiymati to'liq qoplangan yoxud bu obyekt balansdan
hisobdan chiqarilgan oydan keyingi oyning birinchi sanasidan boshlab to'xtatiladi.
Asosiy vositalar obyektining samarali foydalanish muddati mobaynida
eskirish hisoblanishi to'xtatilmaydi, obyektlarda amalga oshirilgan qo'shimcha
qurish, qo'shimcha asbob-uskunalar bilan jihozlash, rekonstruksiya,
modernizatsiya, texnik qayta jihozlash ishlari olib borilishi tufayli to'liq
to'xtatilgan hollar bundan mustasno.
Asosiy vosita obyektlari bo'yicha eskirish hisoblash hisobot davrida amalga
oshiriladi va buxgalteriya hisobida tegishli hisobot davrida aks ettiriladi.
Eskirishni hisoblash asosiy vositalar obyektlari qiymatining 100 foizidan
oshib ketishi mumkin emas.
Hisobot yili mobaynida buxgalteriya hisobi va hisobotlarda asosiy
vositalarning qayta baholanishi, kirim qilinishi va hisobdan chiqarilishi
(eskirganligi tufayli tugatilishi munosabati bilan ularning hisobdan chiqarilishi
natijasida ham) hisobiga eskirishning umumiy summasi o'zgarishi mumkin.
22

Har oyda hisoblangan eskirish summasi tegishli inventar kartochkalar
(kitoblar)da asosiy vositalar obyektlari bo'yicha hisobi yozib borilmaydi. Agar
asosiy vositalar tugatilayotganda yoki boshqa tashkilotga berilayotganda,
shuningdek, obyektlar eskirishining yillik me’yori belgi- langan tartibda
o'zgartirilayotgan boisa, asosiy vosita obyektlarining butun foydalanish muddati
mobaynida hisoblangan to'liq eskirish summasi alohida inventar obyektlari
bo'yicha aniqlanadi.
Avval foydalanishda boigan asosiy vositalar bir tashkilotdan boshqasiga
berilayotganda, shuningdek, tugatilishi sababli hisobdan chiqarilayotganda
obyektlarning daklabki (tiklanish) qiymati me’yoriy- huquqiy hujjatlarga muvofiq
o'rnatilgan tartibda hisoblangan eskirish summasi ko'rsatilgan holda tegishli
hujjatlar bilan rasmiylashtiriladi.
Boshqa tashkilotlardan beg'araz olingan va avval foydalanishda bo'lgan
asosiy vositalar-inventar obyektlar kelib tushganda, qabul qilib oluvchi tomon
buxgalteriya hisobida ularning dastlabki (tiklanish) qiymatidan eskirishini
ayirmagan holda 01 «Asosiy vositalar» hisobvarag'ining tegishli analitik
hisobvaraqlari debetida va ularning dastlabki (tiklanish) qiymatidan eskirishini
ayirgan holda 262 «Budjet tashkilotini rivojlantirish jamg'armasi mablag'lari
bo'yicha daromadlar» analitik hisobvarag'i krediti hamda beruvchi tashkilotlarning
hujjatlariga muvofiq mazkur obyekt eskirish summasiga 02 «Asosiy vositalarning
eskirishi» hisobvarag'ining tegishli analitik hisobvaraqlari krediti bo'yicha aks
ettiriladi.
Boshqa tashkilotlardan kelib tushgan avval foydalanishda boigan obyektlar
bo'yicha eskirish summasi tegishli inventar kartochkalar (kitoblar)ga yoziladi.
Kelgusida foydalanishga yaroqli bo'lgajn alohida obyektlar qiyma tining 100
foiz miqdorida eskirish hisoblanishi, ularning to'liq eskirish hisoblanganligi
sababli hisobdan chiqarish uchun asos bo'lib xizmat qilmaydi.
23

MEMORIAL ORDER (274-son shakl)
Ilova _______ varaqda
Ushbu amalga oshirilgan barcha xarajatlar (g'azna va haqiqiy xarajatlar),
jumladan, transport vositasini shartnoma bo'yicha sotib olish qiymati (12.0
mln.so'm) hamda sotib olish bilan bogiiq boshqa qo'shimcha xarajatlar (2.0
mln.so'm). Davlat budjeti xarajatlarining iqtisodiy tasnifida asosiy vositani
(transport vositasini) sotib olish xarajati kodida (43—50-000-»Asosiy vositalarni
sotib olish» xarajat moddasining 43-54-100 «Transport vositasi» elementi
bo'yicha) aks ettiriladi.
Shuningdek, asosiy vositalar kirim qilinganda emas, balki ularga belgilangan
tartibda eskirish hisoblanganda, mazkur eskirish summasi har oyda haqiqiy
xarajatlar tarkibida aks ettiriladi. Jumladan, hisoblangan eskirish summasi haqiqiy
xarajatlarni hisobga oluvchi 231, 241, 251, 261 va 271 analitik hisobvaraqlarning
debetida va 02-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari kreditida aks
ettiriladi.
24Tashkilotning nomi ______________________
Vazirlik (idora, qo’mita) ________________________
Budjettur ____________________________________
0’lchov birligi: so’m.
Hujjat Operatsiya
mazmuni Analitik hisob Analitik hisob
sana Raqam nomi varaq debeti
bo'yicha varaq krediti
bo 4
yicha Summa
1 2 J 4 5 6 7
Jami
Bajaruvchi ___________________ __________________________ ■
(lavozimi) (imzo) (F.I.SH.)
Bosh hisobchi _____________ __ ________________ __
(imzo) (F.I.SH.)

Masalan, yuqoridagi misolda asosiy vositaga yillik eskirish me’yori 10 foiz
deb olsak, u holda har oylik eskirish summasi (117.0 ming so'm) hisobda
quyidagicha aks ettiriladi:
Debet: 231-«Budjet mablag’iari bo'yicha haqiqiy xarajatlar» 117.0 ming so'm
Kredit: 025-«Transport vositalarining eskirishi» 117.0 ming so'm
Guruhlar
tartib
raqami Kichik
guruhl
ar Asosiy vositalarning nomi Eskirish-
ning yillik
me’vori
I Binolar, imoratlar va inshootlar
1 . Binolar, imoratlar 5
2 Neft va gaz quduqlari
3 Neft-gaz omborlari
4. Kema qatnaydigan kanallar, suv kanallari
5. Ko 4
priklar
6 . Dambalar, to 4
g 4
onlar
7. Daryo va dengiz prichal inshootlari
8 . Korxonalarning terniryo lari
9. Qirg'oqni mustahkamlovchi, qirg'oqni himoyalovchi
inshootlar
10 . Rezervuarlar, sisternalar, baklar va boshqa sig’imlar
11 Ichki xo’jalik va xo 4
jaliklarkro sug 4
orish tarmog 4
i
12 . Yopiq kollektor-drenaj tarmog’i
13. Havo kemalarining uchish-qo’nish yo’llari,
yo'laklari, to'xtash joylari
14. Bog 4
larning va hayvonot bog'larining inshootlari
15. Sport-sog 4
lomlashtirish inshootlari
16. Issiqxonalar va parniklar
17. Boshqa inshootlar
II Uzatish qurilmalari
1. Elektr uzatish hamda aloqa qurilmalari va liniyalari 8
2. Ichki gaz quvurlari va quvurlar
3. Vodoprovod, kanalizatsiya va issiqlik tarmoqlari
4. Magistral quvurlar
5. Boshqalar
III Kuch-quvvat beradigan mashinalar va uskunalar 8
1. Issiqlik texnika uskunalari
2. Turbina uskunalari va gaz turbinalari qurilmalari
25

3. Elektr dvigatellari va dizel-generatorlar
4. Kompleks qurilmalar
5. Boshqa kuch-quvvat beradigan mashinalar va
uskunalar (harakatlanuvchi transportdan tashqari)
IV Faoliyat turlari bo’yicha ish mashinalari va uskunalar
(harakatlanuvchi transportdan tashqari)
I Iqtisodiyotning barcha tarmoqlariga tegishli
mashinalar va uskunalar 15
2. Qishloq xo^jaligi traktorlari, mashinalari va
uskunalari3. Kommutatsiyalar va ma’lumotlarni uzatish raqamli
elektron uskunalari, raqamli tizimlar uzatish
uskunalari, raqamli aloqa o’lchov texnikasi4. Yoldosh, uyali aloqa, radiotelefon, peyjing va
tranking aloqa uskunalari
5. Uzatishlar tizimlari kommutatsiyalarining o’xshash
uskunalari
6. Kinostudiyalarning maxsus uskunalari, tibbiy va
mikrobiologiya sanoati uskunalari
7. Kompressor mashinalari va uskunalari
8. Nasoslar
9. Yuk ko’tarish-transport, yuk ortish-tushirish
mashinalari va uskunalari, tuproq, karyer hamda yo’l-
qurilish ishlari uchun mashinalar va uskunalar
10. Ustun-qoziq qoqish mashinalari va uskunalari,
maydalash- yanchish, saralash, boyitish uskunalari
11. Texnologik jarayonlar uchun barcha turdagi sig’imlar
12. Neft qazib chiqarish va burg 4
ulash uskunalari
13. Boshqa mashinalar va uskunalar
v Harakatlanuvchan transport
1. Temiryo’lning harakatdagi tarkibi
2. Dengiz, daryo kemalari, baliqchilik sanoati kemalari 20
3. Havo transporti 20
4. Avtomobil transportining harakatdagi tarkibi, ishlab
chiqarish transporti
5. Yengil avtomobillar
26

6. Sanoat traktorlari
1. Kommunal transport
8. Maxsus vaxta vagonlari
9. Boshqa transport vositalari
VI Kompyuter, periferiya qurilmalari, ma’lumotlarni qayta
ishlash
1. Kompyuterlar 20
2. Periferiya qurilmalari va ma’lumotlarni qayta ishlash
uskunalari
3 Nusxa ko’chirish-ko’paytirish texnikasi
4. Boshqalar
VII Boshqa guruhlarga kiritilmagan qat’iy belgilangan
aktivlar
1. Ko 4
p yillik dov-daraxtlar 10
2. Idora mebeli -va uskunalari (shu jumladan, telefon
apparatlari, hisoblash qurilmalari va boshqalar) 15
3. Boshqalar 10
Inventarlash jarayonida aniqlangan hisobga olinmagan asosiy vositalar,
ortiqcha chiqish aniqlangan sanadagi aynan shunga o'xshash asosiy vositalarning
bozor qiymati bo'yicha ularning haqiqiy ahvolini hisobga olgan holda baholanadi,
belgilangan tartibda tashkilot hisobiga qabul qilinadi hamda buxgalteriya hisobida
01 «Asosiy vositalar» hisobvarag'ining tegishli analitik hisobvaraqlari debetida va
273 «Inventarlash natijasida ortiqcha chiqqan mol-mulklar» analitik
hisobvarag'ining kreditida aks ettiriladi.
Inventarlash jarayonida aniqlangan hisobga olinmagan asosiy vositalar
summasiga
Debet: 01-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
Kredit: 273
Inventarlash natijasida kamomad chiqqan asosiy vositalar summasiga (agarda
moddiy javobgar shaxsdan undirilmasa):
a) hisoblangan eskirish summasini hisobdan chiqarilishi
Debet: 02-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
27

Kredit: 01-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
b) qoldiq qiymatini hisobdan chiqarilishi
c) Debet:231, 241, 251, 261 yoki 271 analitik hisobvaraqlarning
tegishlisi
d) Kredit: 01-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
a) Inventarlash natijasida kamomad chiqqan budjet mablag'lari hisobidan sotib
olingan yoki sotib olinish manbasi noaniq bo'lgan asosiy vositalar summasiga
(agarda moddiy javobgar shaxsdan undirilsa) hisoblangan eskirish
summasining hisobdan chiqarilishi Debet:02-hisobvaraqning tegishli analitik
hisobvaraqlari Kredit: 01-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
b) qoldiq qiymatini hisobdan chiqarilishi
Debet:231, 241, 251, 261 yoki 271 analitik hisobvaraqlarning tegishlisi
Kredit: 01-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
d) aybdor shaxsdan undiriladigan summaning budjet daromadlariga
hisoblanishi
Debet:170 Kamomadlarga doir hisob-kitoblar
Kredit: 160 budjetga to’lovlar bo'yicha budjet bilan hisob-kitoblar
e) aybdor shaxs tomonidan tashkilot g'aznasiga kamomad summa sining
toianishi
Debet:120 Milliy valutadagi naqd pul mablag’iari Kredit: 170 Kamomadlarga
doir hisob-kitoblar
f) kamomad summasini hisobvaraqqa kirim qilinishi Debeti 13 Boshqa
budjetdan tashqari mablag’iar Kredit: 120 Milliy valutadagi naqd pul
mablag’iari
g) mablaglarni budjet daromadiga o'tkazib berilishi
Debet: 160 budjetga to’lovlar bo'yicha budjet bilan hisob-kitoblar Kredit: 113
28

Xulosa
Boshqa budjetdan tashqari mablag’iar Inventarlash natijasida aniqlangan
kamomadning aniq aybdori topilmagan yoki moddiy javobgar shaxslardan undirib
olish imkoni boimagan hollarda, kam chiqqan asosiy vositalarni hisobdan
chiqarilishidan ko'rilgan zarar tashkilot hisobiga olib boriladi va buxgalteriya
hisobida uning dastlabki (tiklanish) qiymatini hisobdan chiqarilishi 01
hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari kreditida, qoldiq qiymatini
hisobdan chiqarilishi kirim qilish manbasidan kelib chiqqan holda haqiqiy
xarajatlarni hisobga oluvchi 231, 241, 251, 261 yoki 271 analitik
hisobvaraqlarning debetida, hisoblanga1n eskirish summasini hisobdan chiqarilishi
esa 02-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari debetida aks ettiriladi.
Nomoddiy aktivlar - tashkilot tomonidan ulardan ishlab chiqarish, ishlar
bajarish, xizmatlar ko’rsatish yoki tovarlarni sotish jarayonida foydalanish
maqsadida yoxud ma’muriy va boshqa funktsiyalarni amalga oshirish uchun uzoq
muddat mobaynida tutib turiladigan, moddiy-ashyoviy mazmunga ega bo’lmagan
mol-mulk ob’ektlaridir. Nomoddiy aktivlar kirimi bilan bog’liq xarajatlar xar bir
inventar ob’ekt bo’yicha jamlanma qaydnoma tuzilib buxgalteriya
ma’lumotnomasi asosida AV-6 shakldagi inventar kartochka ochiladi,
buxgalteriya yozuvlari berilib 6-memorial order yoki 274-son shakldagi memorial
order , memorial orderga asosan 308-son shakldagi bosh jurnal kitobi va hisobot
shakllariga tushiriladi.
Nomoddiy aktivlar - tashkilot tomonidan ulardan ishlab chiqarish, ishlar
bajarish, xizmatlar ko’rsatish yoki tovarlarni sotish jarayonida foydalanish
maqsadida yoxud ma’muriy va boshqa funktsiyalarni amalga oshirish uchun uzoq
muddat mobaynida tutib turiladigan, moddiy-ashyoviy mazmunga ega bo’lmagan
mol-mulk ob’ektlaridir. Nomoddiy aktivlar kirimi bilan bog’liq xarajatlar xar bir
inventar ob’ekt bo’yicha jamlanma qaydnoma tuzilib buxgalteriya
ma’lumotnomasi asosida AV-6 shakldagi inventar kartochka ochiladi,
buxgalteriya yozuvlari berilib 6-memorial order yoki 274-son shakldagi memorial
order, memorial orderga asosan 308-son shakldagi bosh jurnal kitobi va hisobot
29

shakllariga tushiriladi.
Nomoddiy aktivlar quyidagilar natijasida tashkilot balansiga kiritiladi:
o ishlab chiqarish tugaganidan so’ng yaratilgan ob’ektni qabul qilish-
topshirish;
o oldi-sotdi shartnomasi bo’yicha ob’ektni sotib olish;
o beg’araz kelib tushish;
o ortiqcha (hisobga olinmagan) nomoddiy aktivlar ob’ektlarini aniqlash;
o qonunchilikda nazarda tutilgan boshqa hollarga ko’ra.
“Asosiy vositalar” schyotining debet tomonida asosiy vositalarning kirimi
(dastlabki qiymatini oshishi), kredit tomonida esa, asosiy vositalarning hisobdan
chiqarilishi (dastlabki qiymatini kamayishi) aks ettiriladi.
o 01 “Asosiy vositalar” schyotining debet tomonida asosiy vositalarning
kirimi (dastlabki qiymatini oshishi), kredit tomonida esa, asosiy vositalarning
hisobdan chiqarilishi (dastlabki qiymatini kamayishi) aks ettiriladi.
o Byudjet tashkiloti ishchi schyotlar rejasini tasdiqlayotganda 01
“Asosiy vositalar” schyotining tegishli subschyotlarini tashkilotga kirim qilingan
asosiy vositalar manbaalari bo’yicha alohida shakllantirib olishi mumkin. Masalan
013/1 “Mashina va jixozlar (byudjet mablag’i hisobidan)”, 013/2 “Mashina va
jixozlar (rivojlantirish jamg’armasi mablag’i hisobidan)” va hokazo. Xuddi
shuningdek boshqa asosiy vositalarni aks ettiruvchi subschyotlar bo’yicha ham
ochish mumkin. Bu o’z navbatida asosiy vositalarga eskitrish hisoblanayotganda
balansga olinish manbaasidan kelib chiqib haqiqiy xarajatlarda, hisobdan
chiqarilishida aniq aks ettirish imkonini beradi.
Aktivlarni buxgalteriya hisobiga nomoddiy aktivlar sifatida qabul qilishda
bir vaqtning o’zida quyidagi shartlar bajarilishi kerak:
o moddiy-ashyoviy tuzilish (shakl)ga ega bo’lmasligi;
30

o aktivlardan mahsulot ishlab chiqarishda, ishlar bajarish yoki xizmatlar
ko’rsatishda yoxud korxonaning ma’muriy va boshqa funksiyalari uchun uzoq
muddat, ya’ni davomiyligi 12 oydan yuqori foydali xizmat muddati yoki agar u 12
oydan oshadigan bo’lsa, oddiy operatsion sikl mobaynida foydalanish;
o korxona ushbu aktivni keyinchalik qayta sotishni mo’ljallamaydi;
o ishonchlilik, ya’ni korxonada aktiv va unga bo’lgan mutlaq huquqning
mavjudligini tasdiqlovchi tegishli ravishda rasmiylashtirilgan hujjatlar (patentlar,
guvohnomalar, boshqa muhofaza qiluvchi hujjatlar, patent, tovar belgisidan voz
kechish (sotib olish) shartnomasi) ning mavjudligi;
o identifikatsiyalash imkoniyati.
31

Foydalanilgan adabiyotlar:
1. O’zbеkistоn Rеspublikasini Prеzidеnti Sh.M.Mirziyoyevning « Tanqidiy
tahlil, qat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik-har bir rahbar faoliyatining
kundalik qoidasi bo’lishi kerak » hamda 2016 yilda Rеspublikani ijtimоiy-iqtisоdiy
rivоjlantirish yakunlari, iqtisоdiy islоhatlarning bоrishini baxоlash hamda 2017
yilda iqtisоdiyotni yanada erkinlashtirish asоsiy yo’nalishlarga bag’ishlangan
Vazirlar Maxkamasi yig’ilishida so’zlagan nutqi. Xalq so’zi. 2016 yil 16 yanvar №
11 (6705).
2. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoevning “Halqimizning
roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy bahodir”Toshkent
–“O’zbekiston”-2018
3. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoevning 2017 yil 7 fevraldagi
«O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar
strategiyasi to’g’risidagi» farmoni.
4. O’zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to’g’risidagi”Qo’nuni
yangi tahriri 2016 yil 13 aprel, O’TQ -404-son
5. Budjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risidagi yo’riqnoma 2169-son
2010 yil 21 dekabr
6. Ostanaqulov M. Budjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi Toshkent
–“O’zbekiston”-2018
2.Mavzuni yortishdagi asosiy internet saytlar :
1. www. Econommir .ru
2. www.Econ-msu.ru
3. www.lex.uz
4. www.mf.uz.,
5. www.budget.ru
32

Budjet hisobi budjet tizimi

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

Budjet hisobi budjet tizimi

O'xshash dokumentlar